Wikipedia kncwiki https://knc.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Shafi_kura MediaWiki 1.44.0-wmf.25 first-letter Nasha Taanas Mana Faidatema Mana faidatǝma yǝ Wikipedia Mana kǝla Wikipedia yǝn Liwuram Mana liwuram yǝ MediaWiki Mana MediaWiki yǝ Jiri Mana jiri yǝ Banatǝ Mana banatǝ yǝ Nakka Mana nakka yǝ TimedText TimedText talk Module Module talk 14 3 3 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 3 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 0 for language Yerwa Kanuri. giwnvego29yaa4arcznvl5xso8k652k 14 4 4 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 4 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language English. [[Category:Babel_-_Users_by_language|en]] gbxjrd909picg56nw3m4o8du4x71053 14 5 5 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 5 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level N for language English. [[Category:User_en|N]] rloiu1h66eo7klzphrfpnuhefzfqgz5 14 6 6 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 6 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Spanish. [[Category:Babel_-_Users_by_language|es]] lr3n9oqehk05hqi6zei517dzjuyarpw 14 7 7 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 7 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 2 for language Spanish. [[Category:User_es|2]] c95zn1h4hox04l6jndur4hhh4rpg1jq 14 8 8 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 8 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language German. [[Category:Babel_-_Users_by_language|de]] by3nz578tb9crj3hbwpbwab1oj4pihl 14 9 9 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 9 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 1 for language German. [[Category:User_de|1]] m6k24a1lac8mw3omt3mpmghq5iy35ak 14 10 10 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 10 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Portuguese. [[Category:Babel_-_Users_by_language|pt]] mtkks5jmvosvrjoc55sd211m6ia1ng6 14 11 11 2025-01-31T04:27:03Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 11 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 1 for language Portuguese. [[Category:User_pt|1]] q6tsqu14t9ut9e86qmnlnomelg27yc7 0 12 19398 19180 2025-02-09T10:22:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q199]] 19398 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q199}} '''1''' ye numro.<math>\frac{1}{1-x} = 1 + x + x^2 + x^3 + \cdots</math>. {|class="wikitable" style="text-align: center; background: white" |- !width="105px"|[[Wp/kr/Multiplication|Multiplication]] !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !width="5px"| !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !width="5px"| !21 !22 !23 !24 !25 !width="5px"| !50 !100 !1000 |- |<math>1 \times x</math> |'''1''' |[[Wp/kr/2|2]] |[[Wp/kr/3|3]] |[[Wp/kr/4|4]] |[[Wp/kr/5|5]] |[[Wp/kr/6|6]] |[[Wp/kr/7|7]] |[[Wp/kr/8|8]] |[[Wp/kr/9|9]] |[[Wp/kr/10|10]] ! |[[Wp/kr/11|11]] |[[Wp/kr/12|12]] |[[Wp/kr/13|13]] |[[Wp/kr/14|14]] |[[Wp/kr/15|15]] |[[Wp/kr/16|16]] |[[Wp/kr/17|17]] |[[Wp/kr/18|18]] |[[Wp/kr/19|19]] |[[Wp/kr/20|20]] ! |[[Wp/kr/21|21]] |[[Wp/kr/22|22]] |[[Wp/kr/23|23]] |[[Wp/kr/24|24]] |[[Wp/kr/25|25]] ! |[[Wp/kr/50|50]] |[[Wp/kr/100|100]] |[[Wp/kr/1000|1000]] |} {|class="wikitable" style="text-align: center; background: white" |- !width="105px"|[[Wp/kr/Division (mathematics)|Division]] !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !width="5px"| !11 !12 !13 !14 !15 |- |<math>1 \div x</math> |'''1''' |0.5 |<math>0.\overline{3}</math> |0.25 |0.2 |<math>0.1\overline{6}</math> |<math>0.\overline{142857}</math> |0.125 |<math>0.\overline{1}</math> |0.1 ! |<math>0.\overline{0}\overline{9}</math> |<math>0.08\overline{3}</math> |<math>0.\overline{076923}</math> |<math>0.0\overline{714285}</math> |<math>0.0\overline{6}</math> |- |<math>x \div 1</math> |'''1''' |2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |10 ! |11 |12 |13 |14 |15 |} {|class="wikitable" style="text-align: center; background: white" |- !width="105px"|[[Wp/kr/Exponentiation|Exponentiation]] !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !width="5px"| !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 |- |<math>1 ^ x\,</math> |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' ! |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |'''1''' |- |<math>x ^ 1\,</math> |'''1''' |2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |10 ! |11 |12 |13 |14 |15 |16 |17 |18 |19 |20 |} ph1qgcy87unza6u6w2f1zfhk4es9aoz 0 13 22285 19399 2025-03-19T04:35:51Z Umargana1 21 22285 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q37136}} '''11''' Miyon tilon (11) suro sabtǝ nasara bǝn. s2ynbmhko0ycpzhkyvjpu5b3lq2jn8o 0 14 19400 18905 2025-02-09T10:22:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q222021]] 19400 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q222021}} == 2Baba == '''Innocent Ujah Idibia''' dǝ, sha chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uwun bǝ lan sha katambo (18/9/1975) 2Baba lan sha buwozan ma shi kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru kaya ruwotema producer yǝ kuru umarni yoma. ==Kenǝnga nzǝ buro ye== 2Baba də kəntagə Septemberye kawunzə 18 saa 1975 lan katambo, suro Jos yen, kəriye [[Plateau]] ye lan, Nigeria lan, kərmai Idoma yen kəriye [[Benue]] ye dau Nigeriaye lan. Moranti ya Mount Saint Gabriel Secondary ye lan kərawono kawu kəra kasuwuye kərajinro moranti cida nzunduye Enugu (IMT) yen, kəriye [[Enugu]] yen kara. Ngawo kərazənayen, 2Babaye kəranzə mowontibedə kolzəna cidanzə kaiyyabe nankaro. Saa 1996 lan, shiye kaya ləbtə-a jingles gotə-a badizəna taganasmaro GB Fan Club do [[Enugu]] State Broadcasting Services (ESBS) lan. Cidiya su "2Face" yen cidajin, shiye wono su də "kənənganzə kasuwuye'a yaktəro" amma dare sha "2Baba" ro faltəna saa 2016 lan. == Laminatǝ<ref>https://thecomment.ng/nigerian-music-stars-reign-as-burna-boy-teni-2face-others-gets-national-honour-by-president-buhari/</ref> == ltw9x863ws4o4naf67skiqxg19kqofg 0 15 19401 75 2025-02-09T10:22:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q202]] 19401 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q202}} '''diyau''' (4) Suro lǝsawu nasara bǝ == Lamintǝ == 1n766kkcrvh21axdhwvavhf64hor1wl 0 16 20700 20699 2025-02-13T20:14:06Z Ummusalmasuleiman2001 55 20700 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6060}} ===<ref>https://www.allmusic.com/artist/50-cent-mn0000919805</ref><ref><nowiki>https://www.allmusic.com/artist/50-cent-mn0000919805</nowiki></ref>50 Cent=== '''Curtis James Jackson''' 3rd de, sha chasambo yim araskin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan (6/6/1975) shi kayama cidi Amerika bǝ kuru biskǝ makar bǝ diyoma. 50 Cent lan sun nzu notena ma (kaya diyoma, kuru kasuwu ma) suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan (1996) Album nzǝ buro yǝ citulo.Columbia Records nankaro; adǝson yayi, bunduwu tulurye suro kǝntawu May saa 2000 lan sǝdǝna, sǝkǝ bǝlinzǝ gǝnatǝro kuru Jackson dǝye label dǝlan gǝnatǝro. Mixtape 2002nzǝ, Guess Who's Back? Jackson wa rapper Detroit yǝ Eminem waye asuzana, shi doni Jackson wa shiro Shady Records lan saadin dә, shido Dr. Dre's Aftermath Entertainment'wa Interscope Records'wa saa fal dǝlan. Fato biske ye buro salak yǝ, Get Rich or Die Tryin' (2003) dәye fәlezәna kuru kasuwuye dәye fuwujin. "Billboard 200" dәn, shiye Billboard Hot 100 bǝ lamba fal fal ro walzәna "In da Club" kuru "21 Questions" (Nate Dogg'a kəlzәna) kuru sha Platinum nonuple certification Recording Industry Association of America (RIAA) lan gozәna. Saa adǝma dǝn, shiye label G-Unit Records dǝga badiyono, shima su kambo hip hop bǝP dǝwo saa indi kozǝna dǝn; label dǝye buro salaklan amzǝ dǝye, Lloyd Banks-a Tony Yayo-a, rappers East Coastbe-a. Albuma kǝn indimi, The Massacre (2005) dǝ kǝnasar jili adǝma dǝga wuzǝna kuru kǝn yakkǝmi kǝn indimi, "Candy Shop" (Olivia'a kǝrawuzǝna) dǝye banazǝna. Shiye awo zaumaro hangal gənatəgəbe-a, kasuwu-a fuwuzəna-a albammanzə kən yakkəme-a kən diyaume-a lan, Curtis (2007) kuru Before I Self Destruct (2009) - indisoye zaumaro hangal gənatəgə-a kasuwuye-a təbandəna-a kuru waltə kəlanzəro waltəgə-a albammanzə kən uwume dən, Animal Ambition (2014). Kǝla fǝlezǝna dǝn, shiye hangalnzǝ kǝla lamarǝ telebijinbe-a kuru hawarrabe-a dǝn cido, kuru suro telebijin series Power (2014 ⁇ 2020) dǝn cidazǝna kuru suro fimma gade-gade gade-a dǝn cidazǝna, kuru suro kamfani G-Unit Films and Television Inc. ==kenengan nze buro ye== Jackson də bəla Queens ye lan katambo, bəla New York ye lan, kuru bəla Jamaica anəmye lan yanzə Sabrina ye wurazəna. Sabrina, kurun ladoma də, Jackson'a cizəna hatta konnu lan bawono sa Jackson də saa usku lan.[13][14] Jackson ye koro laa lan bayanzəna kəla yanzə də kamu nəmkam kəltəye.[15][16] Ngawo yanzə bazənayen kuru baanzəye lezənayen, Jackson də kakanzəsoye sha cizana.[17] Saanzə 11-lan boxing badiwono, kuru sa 14-lan, mashinzəye gym boxingbe zairowa fatobero kazəna. "Sa maarantalan loktu cejinba də, suro gymyen bikkeyin au kəla stripben crack səladin," Jacksonye taksəna.[18] Shiye crack səladin loktu mowonti primaryben.[19] "Wuye ring lan gaska dikin kuru hip-hop ye gaska dikin ... Tǝmangǝna rappers so dǝ kǝlanza boxers yeyiro sadǝna, adǝye sǝkǝ sammaso sandima champ yeyiro fanzayin."[20] Saanzə 12 lan, Jackson ye kurun kəmbu badiwono sa kakawanzəye shiga faraskəram ngawo maarantayen sədinro sorindən, [21] kuru bunduwu-a kungəna kurun kəmbuye maarantaro suwudəna. Suro darasə kən mewunzəyen, shiga awo su'a asutəmasoye sha Andrew Jackson High School lan satana: "Wuye nongutə kəla wuga adəgai lan cita ... Ngawo wuga citanayen gəratə kolloko. Wuye kakanyiro [fetero] gulngin, 'Kurunna səladin. == Lamintǝ == sam3jhnkpqigmdjh1oosmiyr5nyrhdh 0 17 19403 107 2025-02-09T10:22:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23488]] 19403 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23488}} '''6''' Araskǝ lisawu nasara bǝ. == Lamintǝ == 2emfvar3vjqi2527jtv3gw82zkmc2zn 0 18 19404 114 2025-02-09T10:22:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23350]] 19404 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23350}} '''tulur''' 7 lisawu nasara bǝ iuajpmz6gbvxc7n2s7bqqqjbgit7tjm 0 19 19405 123 2025-02-09T10:22:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23355]] 19405 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23355}} '''usku''' 8 lǝsawu nasara bǝ n5arqrj6kfsof2dx68ancqp1ui73rcd 0 20 19406 132 2025-02-09T10:22:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19108]] 19406 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19108}} '''laar, ləgar''' 9 (laar, ləgar) shima lamba aubiya ngawo 8 ngawozən 10 wo. gunlmfjk34qg168cpru9hrrpffuq3gm 0 21 19407 150 2025-02-09T10:23:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4646468]] 19407 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4646468}} == 9ice == '''Alexander Abolore Adegbola Akande'''. sha chasambo yin miyon tuluri bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bǝ lan(17/1/1980) 9ice bǝ lan sun nzu notunaman shi kayama cidi Nigeria bǝ, kuru kaya ruwotema. Zauro suro kayan nzǝ bǝn telam nzǝ yoruba yǝ sikkin suro diro. == Kenenganze buro yǝ. == 9ice dә suro fato kamuwa ngәn indin-a nduli tulur-a lan dәn cido, suro Ogbomosho, Lardә Oyo ye dәn suro fәte Najeriya yen. Shomolu Bariga suburb Lagos lan kǝnǝngatǝna. Shiye fǝrǝmnzǝdǝ kaiyyawu ro walzǝna. Yanzә-awanzә-a ye talanta kәnәnganzәye dә asuzana, kuru sandiye sha kәla biske makkarye ro letәgәna. == Cida nzǝ == 9ice dә suro fato kamuwa ngәn indin-a nduli tulur-a lan dәn cido, suro Ogbomosho, Lardә Oyo ye dәn suro fәte Najeriya yen. Shomolu Bariga suburb Lagos lan kǝnǝngatǝna. Shiye fǝrǝmnzǝdǝ kaiyyawu ro walzǝna. Yanzә-awanzә-a ye talanta kәnәnganzәye dә asuzana, kuru sandiye sha kәla biske makkarye ro letәgәna. == Lamintǝ<ref>https://www.vanguardngr.com/2017/03/marriage-no-marriage-children-9ice/</ref> == 9hmzmguu2578nn2sk5t5y085uo0ic68 0 22 19408 166 2025-02-09T10:23:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9659]] 19408 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9659}} '''A''' kə̀ntìlómì haruffa nasara yǝn. [[Liwuram:A cursiva.gif|right|thumb]] mxn1q6qfnrq0ryr6l7wfwxzns1e08cr 0 23 19409 184 2025-02-09T10:23:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16148042]] 19409 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16148042}} <ref>https://web.archive.org/web/20180513163425/http://www.pulse.ng/buzz/rapper-aqs-new-album-blessed-forever-is-out-to-touch-a-life-id7089270.html</ref>''''''Gilbert Bani''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun araskin bǝ lan sha katambo (1 Shawur 1986)A-Q bǝ lan sun nzu notuna ma. kayama cidi Nigeria bǝ kaya ruwotuma. suro Saa duwu indin mǝyon araskin bǝ lan (2016) kaya nzu "Agu Ji Ndi Men" dǝ chido.'' ==Lamintǝ== a1kxncjl6g4b61rumyhszt5f0i4q5zn 0 24 19410 197 2025-02-09T10:23:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q27095546]] 19410 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27095546}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abiodun_Koya#cite_ref-1</ref>'''Abiodun (ABI) Orinayo Koya''' Sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bǝ lan sha katambo (22-Dec-1980) kayama cida Nigeria bǝ kuru kaya rotuma. Fero bula ogun State bǝ suro cidi [[Nigeria]] bǝn amma [[America]] lan nafshin. == Lamintǝ == g2ak78owqym9rdcfrvydpwjv8b4ucqx 0 25 19411 18911 2025-02-09T10:23:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19568]] 19411 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19568}} == <ref>https://www.afcb.co.uk/company-details/</ref>AFC Bournemouth == '''AFC Bournemouth''' dǝ karabka dekkel bǝ kərye Kings park, Boscom bə nasha Bournemouth Dorset [[England]] bə lan kara.karabka dǝ dekkel nza English Premier League lan baksan. Saa 1899 lan Boscombe lan kokkada, kungiya də sunza kərma ye də 1971 lan gozana. Sunza "The Cherries" lan bowotin, kuru nguwusoro Bournemouth lan bowotin, biskenza fatoye Dean Court lan 1910 lan sadin. Club də gasa dekkel shiye nasha ye lan gasayin kawu Hampshire League lan səta Southern League ro lejinro saa 1920 lan. Kərmadə Bournemouth & Boscombe Athletic lan notəna, sandiya gasa dekkel shiye ro karrada saa 1923 lan. Division South Cup kən yakkəme suro saa 1946 lan kənasartəna. Division kən yakkəmedə walta fasalzana saa 1958 lan, suro saa 1970 lan sandiya fulutəna, amma suro saa 1970-71 lan fuwutə sadin. Waltə division kən diyaume ro saa 1975 lan, Bournemouth də waltə sha 1981-82 lan fuwuzana kuru ngawo Associate Members' Cup 1984 lan haftənayen, division kən yakkəme də'a 1986-87 lan zuwuna. Sandiye zaman yakkə tier kən indimidən bannazana amma kərmai ro gasaana suro saa 1997 lan kuru walta tier kən diyaumero gasaana suro saa 2002 yen, amma tinyiro nəm kura sowanda play-offs suro saa 2003 yen kənasartanadən. == Lamintǝ == ad1x5jk16debws1rnstvefv4athdecp 0 26 19412 230 2025-02-09T10:23:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7768]] 19412 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7768}} <ref>https://web.archive.org/web/20180110174642/http://www.asean.org/storage/images/archive/AC-Philippines.pdf</ref>'''ASEAN''' Karabka Association of southwest [[Asiya|Asian]] nation (ASEAN) bǝ lan sun nzu notunaman. Karabka la kila kil cidi-cidi [[Asiya|Asia]] bǝ. [[Malasia]] wa, [[Thailand]] wa,[[Indonesia]] wa, [[Singapore]] wa, [[Philippines]] wa na fallo kilta karabka (ASEAN) diwa kokkada. Yim uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin tulurin bǝ lan karabka diwa kokkada.(8-Aug-1967) loktu dǝn Am la communism bǝ lan kilan nza bozanma duno badizana suro cidi ([[Vietnam]]) bǝ lan attuma siki karabka diwa kokkada.matsala jiri-jiri atti yasa nankaro kokkada. == Lamintǝ == fnmd5nnetz4s207rr3idpvrqb3ndlfe 0 27 19413 250 2025-02-09T10:23:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q11617]] 19413 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11617}} === <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/DJ_Vlad</ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Aaliyah#cite_ref-1</nowiki></ref>Aaliyah === '''Aaliya Dana Haughton''' dǝ sha chasambo yim meyon araskin bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin laarrin bǝ lan sha katambo (16/1/1979) == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin luko uwun bǝ lan kentawu shawur bǝ lan suro saa duwu indin tilon bǝ lan bawono (25/8/2001) .shi kayama cidi Amariki bǝ kuru biske makar bǝ diyoma, zauro bana chi na nasha zamanye R&B ,pop wa hip hop wa lan kǝla din shiro su nana of R&B yǝ chado. == Lamintǝ == aprwsd10w705hjhq7wd0qcgsvsp4whw 0 28 20698 20697 2025-02-13T20:11:28Z Ummusalmasuleiman2001 55 20698 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q50137347}} == Aaron Wan-Bissaka == <ref>https://web.archive.org/web/20191024160110/http://www.thefa.com/-/media/files/thefaportal/governance-docs/registrations/april-2018.ashx</ref>'''Aaron Wan-Bissaka''' dǝ sha chasambo (26/11/1997) dekkel baktema cidi England bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi Premier League bǝ Manchester United bǝ dero.Moranti ya kungiya bəlanzəye Crystal Palace lan tamozəna, Wan-Bissaka də suro saa 2018 yen cidanzə kura sədəna, kuru duwaro su'a ro wallono, sha kungiya dəye player of the year lan bowozana suro zamanzə falyen. Suro saa 2019 yen, Manchester United ro lewono £50 million lan, EFL Cup-a FA Cup-a ro zuwuna kawu West Ham ro lejinro saa 2024 lan. Shidə kaduwu Congoye kuru DR Congo under-20s ro fəlezəna suro saa 2015. Shiye lardə tambonzəye England dəga wakilzəna, cidiya-20-a cidiya-21-a lan. ==kenengan nze buro ye== Wan-Bissaka də Croydon lan katambo, London kura lan kuru New Addington lan wura’ano, na do maranta primary catholic ye Good Shepherd ye dəro kərawono. ==Lamintǝ== tmg3gcvbesfd6l92s6cvg8a6x7k8aey 0 29 21308 281 2025-02-25T09:01:26Z MohammedBama123 36 21308 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3509646}} == <ref>https://web.archive.org/web/20230129031622/https://bornostate.gov.ng/population/</ref>Abadam == Abadam dǝ kǝrma kǝre [[Borno]] bǝ lardǝ [[Nigeria]] be ladǝn, kǝla kǝrmabǝ Lake [[Chad]] bǝ ladǝn. Bərni wa [[Chad]] wa [[Niger]] wa ye'wa, kuru [[Cameroon]] wa karǝngǝ lan, suro saa 2016 yen am nzə 140,000 ye'a tǝmazana, kura'anzǝ dǝ bǝrni Malumfatori lan kara. Nəm-kəlanzə-a, nəlewa-a, nzunduwa-a, kuru faltə kəndagəram bə wa sandima kaziyi kura suro kərmai bəladiya Abadam ben. ==Laminatǝ== e4efpkok8kom0n7pyph7fq095q6mdeh 0 30 19415 301 2025-02-09T10:23:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q91908076]] 19415 wikitext text/x-wiki == <ref><nowiki>https://www.bbc.com/hausa/articles/c4n7w83l25jo</nowiki></ref>Abba Kabir Yusuf == {{Databox|item=Q91908076}} '''Abba Kabir Yusuf''' shidoni sha (Abba gida-gida)sun nzu lan notǝnama dǝ, Siyasama Nigeria bǝ kuru Gomna kǝrye Kano ye saa dǝwu indin, findin yaskǝn lan cidiya karabka New Nigeria People Party( NNPP)yǝn. == Laminte == a550zlxv85lo18k7wutynh3s8mfp011 0 31 19416 343 2025-02-09T10:23:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21002307]] 19416 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21002307}} [[Liwuram:Portrait photo of late Abba Kyari.jpg|thumb]] '''Abba Kyari''' yim findin yaskən bǝ lan kəntawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin fiwun indin bǝ lan sha chasambo (23-sep-1952). '''Abba Kyari''' dǝ shi nasha Sahara Najeriya be lan Kara. Shidoyi cidawono nabtə kura cidawu bǝn fuwuma lardə Najeriya be ro. Kintawu shaban bǝ lan suro saa duwu indin miyon wurin bǝ lan səta kəntawu jimada gaji sa,a duwu indin findin bǝ ro lewono. == kənənga nzə buro yǝ== Shi Kyari də sha chesambo yim findin <ref><nowiki>https://guardian.ng/opinion/columnists/ibrahim-tahir-a-personal-loss-2/</nowiki></ref>yaskin bǝ lan kəntawu kən lsarrin be lan sa,a duwun yar laarrin fiwu indin bǝ lan. Jiri kanuri wa shiwa Arab bǝ wa ro katambo kəryǝ Borno bǝ lan. Kərawono maaranta St.Paul wusasa Zaria bǝ lan. Daji dare shawari askar ro waltə be ciwondo na Mamman Daura_ga kuru Ibrahim Tahir be lan. Saa duwun yar laarrin fitulur araskln_bǝ ladən, kəla kəlgada sha '''Muhammadu Buhari'''_ga. Lakətudən, shi Muhammadu Buhari də, shima Gomna kərwe Borno be wo. == Kəranzə == Tamowono maaranta jamiya_be nasha ilmu hal nabtə kamsobe sha ( sociology) lan bowotin dən. Maaranta jamiya_be sha ( University of Warwick) lan bowotin dən saa dəwun yar ləgarrin fiskun lan. Kuru adaima ciwondo kakkadə lezə maaranta jamiya_be sha ( University of Cambridge) lan bowotin də be. Daji sha bowo gada nasha shara bǝ Najeriya be ro saa dəwun yar ləgarrin fisku yaskən lan 1983 ngawo maaranta shara be Najeriya be sədənadə lan, saa dəwun yar ləgarrin fisku digerin_ladən, daji tamogono jamiya fuwuye sha (University of Cambridge) lan bowotin dən. Daji daredə hadar,_gono jamiya do sha ( international institute for management) lan bowotin maana, jamiya kəla nzəriwo fuwutə lardə_be. Suro Lausanne lardə Switzerland be ladən. Daji kuru saa dəwun yar ləgarrin filaar indin 1990 _ga kuru saa dəwun yar ləgarrin filaar digerin lan 1999 hadar_gono faraskəram fuwutə kərmai be sha (leadership development) lan bowotin dən maaranta Sanya_be, Harvard be ladən. == Cidaanzə == Karəngə adəmaro cidawono nabtə kura lardə foto dawu_dawu kərwe yala_be nasha askər_be lan saa dəwun yar ləgarrin firaskə araskən lan səta saa dəwun yar ləgarrin fitulur wurin_ro ciwudo. Shi Kyari də cidajiwo Fani_kayode_ga Sowemimo_garo nasha (law firm) Cida do shara kəlgataama dən laktu ganalaaro, daji ngawo adəgen, Najeriya ro walgatəə. saa dəwun yar ləgarrin fisku wuskun lan səta saa dəwun yar ləgarrin filaar ro səwudənadə, shi (editor) roko ( new Africa holding kaduna_be ladən. Kuru adaima cidazəna nabtə commissioner (njistəəma) nasha karaa_be ga, kuru nasha dabbaa_be kərwe borno_ be saa dəwun yar ləgarrin filaar yin kozəna dən. Saa dəwun yar ləgarrin filaar yin səta saa dəwun yar ləgarrin filaar wuri_ro səwudənadə, Kyari də shi tamshi nasha ( African international bank limited _ga kuru subsidiary of bank of credit_ga kuru commerce international_ga. == Yallanzə== Kyari də lorsawono kəsai Ibrahim Tahibe da, Daji duli diyau chasambo. Aisha mbeji, Nurudeen mbeji, Ibrahim mbeji kuru Zainab mbeji. == Kərmunzə == Yim kəntawu_be kawu findi digeri kəntawu kən yaskə_mi saa dəwu indin findin_be ladən jamasoro warmajaa shiye tiginzən kasəwa kuri_kuri də mbejiro. Amma kawu kaswadə sha zamjindəro, bəlaro sədəna lardə Jamani_be ro kawu ləgar sədə. [28] daji amso_be hawara_jaa lardənzə kolzə bəlaro nzədə, kurun matəro lewonoro. Daji kuru hawarwu də dare walta gulgada tiginzən kaswaa kada mbezai, dawudən ( diabetes) kaswa shuwur_be. Yim findi ləgari kəntawu kən yaskəmi saa dəwu indin findin_be ladən, warmaatəə shi Kyari də ca Abuja lan do sha Lagos ro goza caado kurun kaswa diye diyoro. Kyari daji (bawogono) yim kajiri kawu mewu tuluri kətawu diyau saa dəwu indin findin_be la dən saa nzə firakkə tuluri. Kərmu nzədə zaumaro lardə_da gəzəksəna. Daji shiro shitəra karramgatama cado amuraa_be nabtə kam “darajaata_bero shidoni lewono dawu risa_kəmbu_ben kuru awo cidanzə tagasshin_men. Nyawono shiye njasa awo shimadiye, amma shiye basarratə duno_gananzə_da rantəro suro liiji lardə _be wa == Lamintê<ref>https://web.archive.org/web/20200407231046/https://desertherald.com/exclusive-buharis-chief-of-staff-abba-kyari-admitted-at-londons-hospital/</ref> == fka3fpdiyacf4pn8r0fmzd24p0l9o8n 0 32 21936 21935 2025-03-14T22:07:21Z Banabulama 37 /* Lamintǝhttps://www.legit.ng/1206252-abba-kyari-dies-age-80.html */ 21936 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4663653}} '''Abba Kyari''' (17 kəntawu Nuwambaye saa 1938–25 kəntawu Nuwamba yǝ saa 2018) shidə cidama askərrayǝ [[Nigeria]] yǝ shidoni gomna kəriye yala-dawuye (kərmaaro kəriye [[Kaduna]] yǝ), [[Nigeria]] yǝ ngawo nasha yalayedən shiya koktənayen loktu kərmai askərraye [[General Yakubu Gowon]]. Yǝn Namtə cidama askərrayǝ lan, Kyari də suro fitəna batalion cidiyanzəyen ngawo kəriwu Nigeria yǝ July 1966 yǝn sədənan kəngatə. Daren shiye cizə soja'a Nigeria yǝ 1 Brigade'wa kuru dalami soja'a artilleryye'wa ro wallono. Suro kəntagə Mayben saa 1967lan, shiya gomna kəriye yala-dawu bǝro wallono cidiya gomnati askərra Yakubu Gowon bǝn. Shiye cidadə saa uskuro sətana kuru dawari kura bərni [[Kaduna]] yǝ fuwutəye yitagatsəgəna. ==Kǝnǝnga buroye== Abba Kyari də kəntawu Nowambaye kawunzə 17 saa 1938 lan katambo.Moworonti dawube Borno-a Barewa-a, Zaria-aro karaa. ==Cida askərraye== Suro saa 1959 lan shiye askərra Nigeriayero cidazəna. Shiye mowonti cidawu askərraye kən 12th ye dəro kərawono, Teshie, Accra, Ghana lan kəntagə March ye saa 1959 lan səta September saa 1959 ro saadənan. 3] Ngawo kəntagə Julyben shidə nasha artilleryben kura.[4] Major Kyari ro kərmai askərra Nigeriaye Batalion kən 5 me suro kəntawu Septemberye saa 1966 lan cedo ngawo kərmai kəntawu Januarybe-a kərmai Julybe-ayen.shi do suro lardǝwa yala lardǝdǝben kara. Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 1966lan am batalionbedə, askərradə ngəwunzaso yalalan, sa parade sadindən citə badizana kuru Kyariye sandiya manazəna. Kyari ye kərmainzə kən indimi Captain Auna-a, kuru regimental sergeant major-adə sandiya cezəna kəlanza kəriyewa yalabedən yaye (Kyari yeyi). Kyari-a kuru cidawu kənəngatəmaso-adə sandiya mburo sakkəna kəla base Kanoben sowosa.[5] Kyari də dare komanda Brigade 1 ye ro wallono Kaduna lan kuru dare shima komanda kən indimi kuru komanda soji Nigeriaye artillery ye ro wallono.[3] ==Gumna askərraye== Sokku fitəna amma Igboye yala-a dawu-a Nigeriayedən 1966lan, Abba Kyariye askərra Igboye banazə Kadunalan təmowo, Major Samuel Ogbemudia kunten, shidoni dare Gomna Mid-Westye kəriye Septemberye 1967lan sha təkkənadən ngawo kəriyedə Bifransro təmowonayen. Jeneral Yakubu Gowon ye Colonel Kyari'a Gomna kəriye yala-dawuye ro wallono suro kəntawu Julyye saa 1967 lan kuru cida adəlan napkono har kəntawu Julyye saa 1974 ro. Namtə gomnayen, shiye dawari kura bərni kura Kaduna ye dəga suwudəna, amma futu zahirro dawari dəga am shiga waratazana dəye za'anyi.[8] waratatəwunzəye.[8] Shiye jarida nəmkambedə kasatsənyi kuru kərmai kəlafərəmro waltəgədə hangal gənazəna. Misallo, suro saa April 1975 yen shiye zauro New Nigerian ro butəram cina kəla foto cidawu samnoro isayinma do cidawu gana-gana fəlejin dəga baksənayen. Dareram gomnati Gowonben, Kyaridə kərmai kəlafərəmro waltəro bowotəma.[9] ==Cida darebe== Ngawo cida kolzənayen, shidə amari yioma au kura kasuwuwa kadaye Nigerialan. Kyari ye wakilla yalaye samno doka lardəye saa 1994 ye dəro fuwuzəna, kuru sha kura komiti lardəye faitəye ro wallono. Ngawo cida kolzǝnan, shiga hukuma darekta banki buro salakbe Nigeriabe-a, inshora Standard Alliancebe-a kuru banki kasuwube-aro wallono. Shidə kura fatowa fulawu Gamahbe-a kuru Alifbe nzundu-a gar-aye ro wallono.[3] Tada Kyaribe Abubakar Kyaridə senator kurebe kuru kura lardə Nigeriabe Komiti Senatebe kəla FCTben, shima minista barebe-a kəmbube-a Nigeriabe kərmaaro.[10] ==Lamintǝ== 4g6qq5bn3c5igtcxieoakjm1hvpbbxs 0 33 359 358 2025-01-31T13:10:08Z Amire80 18 1 revision imported 358 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Abba Kyari (Askar kura)]] 5ynlwm5fnhppiugy83ejj3g7tnfprii 0 34 19417 377 2025-02-09T10:23:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4663657]] 19417 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4663657}} <ref>http://kaduna100.com/profile/abba-musa-rimi/</ref>'''Abba Musa Rimi''' CON (28 kəntawu February bǝ saa 1940 lan katambo) Siyasama Nigeria bǝ shidoni gomna kəriye [[Kaduna]] bǝ saa 1981 lan səta 1983 ro saadə nan ngawo gomna [[Abdulkadir Balarabe Musa]] bǝ kərmai Nigeria bǝ kən indimi dən kərmaidən sətanayen. Shidə buron banama gomna bǝ cidiya Musa ben cidazina kəntawu October bǝ saa 1979 lan səta kəntawu June bǝ saa 1981 ro saa dinan.<ref>http://www.worldstatesmen.org/Nigeria_federal_states.htm</ref> == Kənənga nzǝ cida yǝ buroye == Abba Musa Rimi də yim kəntawo Fabarairu yǝ kawunzə 28 saa 1940-lan kəriye Rimi kərmaye Katsina, Nigeria lan katambo. Shiye cida lado-a kasuwu-a kampaniya kadaye jili UAC, NTC kuru G.B. OLIVANT. Daren amari yioma nasha awo banna suwudinma Africa bǝ ro wallono.<ref><nowiki>http://www.nirominteractivesolutions.com/testing/home.htm</nowiki></ref> Rimi ye IBBI Nigeria kawono, kərmadə na mbol tandoye kura yala Nigeria yen, yim kəntawo March bǝ kawunzə 27 saa 1982 lan. == Lamintǝ == 5v3c57ze2tr6gfvhqbuitfc86eibm8a 0 35 19418 388 2025-02-09T10:23:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q233112]] 19418 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q233112}} '''Mary Abigail Wambach''', OLY (Lardә Amariki bǝ June 2, 1980) shima biske makkar yǝ, coach, kuru kam National Soccer Hall of Famebǝ wo. U.S.be loktu arakkәn kәnasartәgәna Soccer Athlete of the Year award, '''Wambach''' dә suro saa 2003 lan sәta 2015 lan U.S. women's national soccer team lan kәla kәlanzәyǝ sәdin, suro saa 2001 lan kәla kәlanzәye sәdin. Futu fuwuzəna dən, shiye kərmaaro na'a kura kura kambo fuwuzəna suro fuwuzəna lardəyǝ dən kuru shima kən indimiwo suro fuwuzəna lardəyǝ dən suro kamuwabǝ-a kongabǝ-a samma soyen, fuwuzəna 184 lan, ngawo Christine Sinclair Canada bǝ lan. == Lamintǝ<ref>http://www.democratandchronicle.com/story/sports/soccer/2015/06/08/timeline-abby-wambach-soccer-career/28706649/</ref> == m833varorq7fzfiggz08yvvr84xlhbl 0 36 19419 400 2025-02-09T10:23:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q104600259]] 19419 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104600259}} == Abdul Salami == '''Abdul salami''' (1860-1863) Shima mai burobə suro fulatawa sullubawa bədin. Kawu mai ro walta nzə shima makama cidi zazzau ye wo. == Kǝrmu Nzǝ == Abdul salami də na kǝrǝw bəlan shiya ceno saa (1863) Belan. == Lamintə == qa3utcczn4nijc3t2q3imelqqbaojer 0 37 21283 21282 2025-02-24T09:48:05Z Banabulama 37 21283 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4665854}} '''Abdulkadir Balarabe Musa''' (21 Shawur 1936-11 jimada gaji bǝ lan suro 2020) siyasama wofila Nigeria yǝ shidoni Gomna kərye [[Kaduna]] yǝ, [[Nigeria]] yǝ karrada loktu Republic Nigeria yǝ kən indimiyen, kərmainzə Lailahar 1979 lan səta hatta kəntawu Aji yǝ kawunzə 23 suro saa 1981 lan kərmaidən sətanaro. Loktu Republic Nigeria bǝ kən diyaumedən shidə kazaadala samno jamiyya siyasabe Nigeria bǝ (CNPP), kəlakəl jamiyya adawabe. ==Kǝnǝnga-a kuru cida-a== Cida askərraye zauro nowata sətana shi done general officer division buroye, askərra Nigeriaye suro kəriye Kadunayen, kawu shiro Chief of Staff askərra nəlefaye Liberia lan.<ref>https://web.archive.org/web/20210107100740/https://tech.mit.edu/V114/N41/liberia.41w.html</ref>Shi jeneral do cida kolzəna də shima cidawu kura-kura do dau saa 1990s yen cidazayin ma dəye falnza, shi do ne kazəyiya kəla kura lardəye Obasanjo-a banamanzə Shehu Musa Yar'Adua-a ye suro fatoyen fəlezana də.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abdullahi_Sarki_Mukhtar#cite_ref-2</ref> Shiga cidama do ne daraja'a kuru nəm shawa'a ro nozana shi do ne daraja kura lardəye Obasanjo ye səwandəna ma sa shiye awo Sani Abacha ye məradənzə'a kəla kəltəro waazəna dən, kəla am do ne kərmai kərmaiye'a wuzənayen suro saa 1995 yen. [citation needed]Kawu kəntawu Januarybe kawunzə 23 saa 2002 lan səta kəntawu Maybe kawunzə 30 saa 2003 ro saadənan, shiye Embassy Nigeriabe Moscowlan dəga sunotin kuru Minskro sha nozana.<ref>https://web.archive.org/web/20150518084434/http://www.mid.ru/bdomp/bl.nsf/062c2f5f5fa065d4c3256def0051fa1e/40d4b5b4e7446ad643256d3900461e9c!OpenDocument</ref> ==Ngawo== Musa də kəntagə Shawur yǝ kawunzə 21 saa 1936 lan Kaya, kəriye Kaduna yen katambo. Mowonti dawube Zaria yǝn kərawono (1947-1952) kuru moranti kərmaiye [[Zaria]] yen (1952-1953). Shidə cidama account bǝ (1953-1955) kuru maləmma maarantabe (1955-1960). Nasha manajaye kada accounting yǝ lan cidazəna loktu saa 1960 səta 1976 ro saadənan, kuru mowontiya gade-gade London lan kərajin nəm ilmu gade səwandəro. == Lamintǝ == 3y2vzti4iw9ef0jn0knplid4jnneilv 0 38 21278 21277 2025-02-24T09:02:19Z Banabulama 37 21278 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4666138}} '''Abdullahi Sarki Mukhtar''' (5 July 1949 lan katambo, kəriye Kano, Nigeria lan) buron shidə shawarima nəlefa lardəbe kura lardə Nigeria bǝro. Rtd Major General Mukhtar də shima gomna askərrayǝ kəriye Kaduna-a Katsina-a ye, nasha dareyedən shima gomna au gomna buro salak ye wo. ==Kǝnǝnga-a kuru cida-a== Cida askərraye zauro nowata sətana shi done general officer division buroye, askərra Nigeriaye suro kəriye Kadunayen, kawu shiro Chief of Staff askərra nəlefaye Liberia lan.<ref>https://web.archive.org/web/20210107100740/https://tech.mit.edu/V114/N41/liberia.41w.html</ref>Shi jeneral do cida kolzəna də shima cidawu kura-kura do dau saa 1990s yen cidazayin ma dəye falnza, shi do ne kazəyiya kəla kura lardəye Obasanjo-a banamanzə Shehu Musa Yar'Adua-a ye suro fatoyen fəlezana də.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abdullahi_Sarki_Mukhtar#cite_ref-2</ref> Shiga cidama do ne daraja kura lardəye Obasanjo ye səwandənaro nozana sa shiye awo Sani Abacha ye məradənzəro təmman sədin ba dəro, kəla am do ne kərmai dəga təmzayin ro suro saa 1995 yen. [citation needed] Kawu kəntawu Januarybe kawunzə 23 saa 2002 lan səta kəntawu Maybe kawunzə 30 saa 2003 ro saadənan, shiye Embassy Nigeriabe Moscowlan dəga sunotin kuru Minskro sha nozana.<ref>https://web.archive.org/web/20150518084434/http://www.mid.ru/bdomp/bl.nsf/062c2f5f5fa065d4c3256def0051fa1e/40d4b5b4e7446ad643256d3900461e9c!OpenDocument</ref> ==Laimntǝ== jmrodee9gn9522pzicjas5ymmyrkwjv 0 39 19422 448 2025-02-09T10:23:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q320852]] 19422 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q320852}} == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abia_State#cite_ref-1</ref>Abia == Bula Abia yǝ bula kərwe futen yalan Nigeria bǝn kara, kǝlangai nzǝ yalan bǝn bula Enugu wa Ebonyi wa, kuru futen nzen bula Imo wa Cross River wa daji bula Rivers yǝ anum nzu lan. Bula dǝ usulu su nzǝ su bula num kam nguwu wa kərwe dǝ bǝ lan ciwondo: Aba, Bende,Isuikwuato,Arochukwu wa. Birni nzǝ kura shima Umuahia wo. == Hukuma si na naa kərwe Abia bǝ == * Aba North * Aba South * Arochukwu * Bende * Ikwuano * Isiala Ngwa North * Isiala Ngwa South * Isuikwuato * Obi Ngwa * Ohafia * Osisioma Ngwa * Ugwunagbo * Ukwa East * Ukwa West * Umuahia North * Umuahia South * Umu == Lamintǝ == * ewgq4gsto2urvne6pqa5b4i7sbr0k9i 0 40 19423 463 2025-02-09T10:23:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4667535]] 19423 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4667535}} == <ref>https://web.archive.org/web/20140201141551/http://www.futaa.com/football/article/abia-warriors-fc-unveil-new-patrons</ref>Abia Warriors F.C == '''Abia Warriors Football Club''' dǝ karabka Dekkel bǝ kərye Umuahia cidi Abia, [[Nigeria]] bǝ lan daana ma. == lamintǝ == sjzkql62x5ybdt31oxnorz10t6ff9oi 0 41 20938 20937 2025-02-17T14:35:53Z Banabulama 37 20938 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Abinbola Fashola''' Sha chasambo yim Araskin bə lan kǝntawu shawal bə lan saa duwun yar laarrin firakkin luko uwun,un bə lan (6-jun-1965) shima kamu gomna lagos bə dina kureman attəyə kamu (babatunde fashola) bə..<ref>https://web.archive.org/web/20150423014347/http://www.mynewswatchtimesng.com/my-love-story-with-gov-fashola-lagos-first-lady-abimbola/</ref> ==Kənənga-a cida-a buroye== Abimbola Emmanuela Fashola də sha kəntagə Aprilye kawunzə 6 saa 1965 lan katambo, bərni kura kəriye Oyo ye, anəmfəte Nigeriaye lan.<ref>http://www.naij.com/416167-abimbola-fashola-shares-her-love-story.html</ref><ref>https://web.archive.org/web/20150427112926/http://www.thisdaylive.com/articles/abimbola-fashola-symbol-of-humility/198904/</ref> Shiga kərawu kərabe Lagoon Secretarial College Lagosbedən allamtəna, nadən shaida diplomabe səwandəna. Dare lan shaida ilmu komfutaye Jamiya Lagos ye lan səbandəna.<ref>[https://books.google.com/books?id=A0I5gsKiDasC&dq=Abimbola+Fashola+Supported+her+Husband&pg=PA95 https://books.google.com/books? id=A0I5gsKiDasC&dq=Abimbola+Fashola+Supported+her+Husband&pg=PA95]</ref> Shiye ganaro cida hawarwuye allamtəma Daily Sketch lan cidazəna kawu cida British Council yero 1987 lan kəljinro amma 2006 lan cida kolzəna sa kwanzə Babatunde Fashola dəga kam alamaram jamiyyanzaye gotəma kuru kam gomnati Action Congress Nigeriaye do baro walzəna dəro karzanadən.<ref>http://www.vanguardngr.com/2012/11/i-dont-have-an-eye-for-politics-but-abimbola-fashola/</ref><ref>https://leadlearn.org/ceo/</ref> ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Abimbola Fashola də siyasama Babatunde Fashola dəga nya'ano. Sandiye duli indi mbeji.<ref>https://punchng.com/why-abimbola-and-i-decided-to-stop-at-two-children-fashola/</ref> Chief Adenusi Adeojo, baanzə dareyedə, shima darekta Nigeriaye buro salakbe Texaco, Nigerialan sətanadə. Hal kǝmaye dǝn, yanzǝ, kamu Urhobo ye, buron NITEL lan cidajin kuru kǝrma dǝro cida kolzǝna.<ref>https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/Personality-Profiles/Politicians/Abimbola-Fashola.html</ref> == Lamintǝ == r8vuhnpqtz1uczc9nfu0g82uvnq1q7n 0 42 497 496 2025-01-31T13:10:14Z Amire80 18 14 revisions imported 496 wikitext text/x-wiki '''Adindu victor''' dǝ sha chasambo yim miyon luko diyon bə lan kintawu Armalan bə lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan (14/3/1991) Baby boy AV lan sha buwozan ma, shi kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru kaya ruwotema. ==Lamintǝ== ggxpfkiwp57wbhsyu87k4glcyqjeqr1 0 43 21287 21286 2025-02-24T09:53:53Z Banabulama 37 /* Links diyabe */ 21287 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q97446657}} '''Abiola Odumosu''' sha chasambo yim fyakkin tilon bə lan kǝntawu lailahar bə lan saa duwun yar laarrin fitulurrin yaskin bə lan.(1973) Abiola Odumosu Shi dekkel table bə boktuma (table tennis) [[Nigeria]] ro dekkel table bə boksuna gasa olampics bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin indin bə lan (1993).<ref>https://www.olympedia.org/athletes/1012</ref> == Lamintǝ == aqmpeg37e49e3ldtrjn1apge5ky9c9b 0 44 22014 22013 2025-03-15T19:19:25Z Banabulama 37 /* Misalwa adamganabe gənyi */ 22014 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abortion''' dә shima kәnәngatә dәga datәgәn awo kәnәngatә dәga koltәye au kәnәngatә dәga koltәye. Abortion donyi kǝla lamar shimadǝyen wajin dǝ sha miscarriage au "abortion kǝlanzǝye" lan nowotǝ; sandima adǝye 30% -a 40% -a lan wajin. Loktu awoa kәla-kәlabe gozәna dә, sha abortion kәla-kәlabe lan bowotin, au gana laa lan "kәla-kәla-kәlabe kәla-kәlabe" lan bowotin. Kalima abortion do ne faltənyi ma də shima fitə do ne suro lan tədin ma.[5][6] Dalilla do suro fitəye nguwuro tinadə sandima loktu tamboye-a nəm nguwu fatoye fulutə-a.[7][8][9] Dalilla gade do ne hawartəna də sandima nəlefa yaye, tada raktə ba, fitəna fatoye, bana ba, ganaro fantə, kəra tamotə au cida fuwutə sara, kuru tada suro lan gotə raktə au kasattə ba dalil nəm duno lan au nəmkam kəltəyen.[7][9][10] Sa sharaye suro bəla'a cidaram'a lan tədiya, suro fitəyedə shima duluwu do ne zauro nəlewa'a kurun lan. Attəson yayi, kurun lan fitə kəlanzəlaro cistadə zauro faidajin kuru kuru nǝlefa suro kǝntawu buro salakbe sammason.[14][15][16] Bayanna nəlewa jamaye fəlezana kəla fitə suroyedə sharaye kuru futu təbandinro diwodə kərmu yaye fulujin.[17][18] Duluwuwa zamanbedə kurun au tiyata faidatə suro fitəro.[19] Kurunna mifepristone (aka RU-486) ​​də prostaglandin'a kəltənadə alamaram nəlewa'a kuru faida'a futu tiyata loktu kən tilomi-a kən indimi-a suroye lan.[19][20] Mundə tiyatabe zauro nowatadə shima cervixdəga katatə-a awo suctionbe faidatə-a.[21] Kambo kənzambiye, alamanna kurun au awo suro surolan dagənama, ngawo fitəyen faidatin.[20]Sa kamu do ne sha səraana dəro sharaye lan tədiya, suro fitəye də kaziyi hangalye au zahirye loktu kuruwuro sərayin ba.[22] Futu gadelan, suro fitəye nəlewa ba'adə am ilmu ba'aye sadində, karewa tajirwa'a, au na'a kadawu'a lan, kərmu kate 22,000-a 44,000-a suwudin kuru am miliyon 6.9 liyitariro gozayin saa woson.[23] Karapka nəlewa dunyabeye wono "cida fitəye sharaye, nəlefa'a kuru ngalwo'a, ngawo fitəye'a kunten, zauro faida'a nəlefa jima'iye-a kənzambiye-a fando nankaro".[24] Gargamlan, fitə kurunna kəskaben faidatə jarabtəna, karewa cidabe sharp-a, dunon massage-a,au duluwuwa adabe gadeso.[25] Fitə miliyon 73 yeyi saa woson dunyalan tədin,[26] kashi 45% yeyi nəlewa ba lan tədin.[27] Adadu suro fitəyedə kate saa 2003-a 2008-ayen gana faltəna,[28] kawu gananzə yayi saa fiu indiro fulutinro sau fatowa kasatsana-a kuru kənzambi kaltəgə-a təranadən.[29] Saa 2018 lan, kashi 37% kamuwa dunyabedə suro fitəye sharaye mbeji dalil laa baro.[30] Lardəwa doni suro fitəye amariya sadənadə, datəgəramnza gade-gade kəla futu dareram suro fitəye amariya sadənaben.[31] Adadu fitəyedə samun kate lardəwa do fitə dapsana-a lardə do kasatsana-ayen, amma adəye dalilnzədə lardə do fitə dapsanadə nguwuro waljin. suro gotə nyiyatənyi nguwuro waljin.[32] Dunya sammason, awo do ne suro fitəye sharaye lan faidatəye mbeji tən saa 1973 lan,[33] amma gashiptə mbeji kəla lamar nəm ngalwo-a, adin-a, nəm ngalwo-a, kuru shara-a yen.[34][35] Am donyi fitə watəma dəye kambiyi sadin kəla shi embryo au fetus də kam donyi hakkinzə kənəngatəye mbeji, kuru adəye səkə fitə dəga kam cejin ro gozayin.[36][37] Am do ne shara fitəye ngawo kəntayin də, nguwusoro hakku kamuye kənzambiye gulzayin.[38] Laaye fitə sharaye-a kuru mowonjin-adə katap nəlewa jamaye ro saragəna.[39] Walawa suro fitəye-a kuru raayiwa futu fitəye-adə dunyalan gade-gade. Lardəwa gadeson fitədə sharaye kuru kamuwadə hakkinza karno kəla fitəyen mbeji.[40]Nasha laa lan, suro fitəyedə sharaye shima lamarra laa alamanna nəmzalum, nəmzaye, nəmkasattə tadaye, nəmtalaa, kuru nəlewa kamuyero tajirwa.[41] ==Jili== Sadǝna Fitə do ne induced abortion gultin də shima duluwu do ne suro dajin ma.[42] Nasara zaman kəmayedən, kalma fitəyedə, sha faidatə baro waljiya, shima fitə do səkənawo.[6] Surodə raktə diwalwa kadalan nadiro fitin. Duluwu suro fitəyedə saa suroye embryo au fetus ye dəro kardaa, shi do ne suro də fuwujin lan nəm nguwu sərayin.[43][44] Walawa fitəye-a, nasha lan mbeji-a, kuru awo kamudəye saragəna-a kuru liitazə-aye raksa kamudəye futu fitəye karzayin.Fitədə kurun au karnoro bowotin. Sa fitə dalilla lətaribe nankaro tədiya, duluwu shiro therapeutic abortion gultin. Dalilla liyitabe suro fitəyedə suronzan rowa kamu suroyedə'a faitə-a, nəlefa zahir au hangal kamudəye'a daptə-a, tada tambo'a daptə-a shi doni kərmu au kwasuwa ngəwuro sədinma, kuru nəm nguwu tada'a fulutə-a fujiwo nəlewabe suro'a ngəwu'a fulutə-a. Fitədə shiro karno au kəlanzəlaro gultin sa kamudəye dalilla nəlewabe gənyiro məradənzəro tədiya.[46]Tuska loktu laan kəla kalma electiveben cijin dalildə shima "elective surgery" də shima surgery samma do tədinma, nasha kurunbe lan məradətəna au məradətənyi.[47] Suro suro uwuyen fal dunya sammason suro fitəye lan dajin.[28] Fitə ngəwuso suro təmatəyilan wakajin.[7][48] Lardə United Kingdom lan, kashi 1 səta 2% ro saadəna suro fitəyedə dalil kazəyiya geneticbe suro tadaben tədin.[22] ==sadən kalaktəgə== Miscarriage, shi do ne spontaneous abortion lan notəna də, shima embryo au tada do ne suro lan dajin dəga dutə kawu mawu kən 24th ye ro.[49] Suro do kawu mawu 37 suroye ro dajin ma kuru tada rowaro tambin də shima "tambo kawu" au "tambo kawu".[50] Sa tada suro surolan bajiya ngawo kənəngatəyen, au loktu tamboyen, shiro "stillborn" gultin.[51] Tambo donyi duwan tuwondin ba ma kuru tambo donyi kǝrmu lan tuwandin ma dǝ, shima miscarriage ro gotin bawo, amma kalma adǝ faidatǝ dǝ loktu laan faltin.[52] Kulashi kəla kamuwa suro'a lardə US-a China-a ye fəlezəna kate kashi 40%-a 60%-a lan embryo də tamboro fuwujin ba.[53][54][55] Kambowo suro gotəyedə kawu kamudəye suro ro nojinro wakajin,[46]kuru suro kada suro lan suluyin kawu liyita soye embryo asuzayinro.[56] Kate 15%-a 30%-a yen suro nowata də, suro suroye lan dajin, nəm nguwu-a nəlefa-a kamu suroye dəro wutəyin.[57] Kashi 80% suro fitəyedə suro trimester buroyedən wakajin.[58] Dalil donyi suro fitəye suro trimester buroye lan də shima chromosomal abnormalities donyi embryo au fetus ye də, [46] [59] shi donyi gananzə yayi 50% samfur donyi suro fitəye buroye lan.[60] Awowa gade donyi kasuwa vascularbe (alama lupus yeyi), kasuwa shuwurbe, kazǝyi hormonalbe gadeso, kasuwa, kuru awowa suro uterusbe kalkalgǝnyi.[59]Saa yaye fuwutə-a kuru gargam kamuye suro fitəye buroye-adə sandima awowa indi do suro fitəye tajirwaro sədinmawo.[60] Fitə kəlanzəlaro wakajinmadə notənyiye shiga suwudin; trauma au stress do suro fitəye suwudin də shima fitə au feticide ro gotin.[61] ==Diwalwa== Fitə do ne kurun lan faidatin ma də shima awo do ne kurun lan faidatin ma. Fitə do ne liyita lan tədin də shima duluwu fitəye gade wo, awo do ne prostaglandin lan bowotin ma də suro saa 1970s yen mbeji kuru awo do ne antiprogestogen mifepristone lan bowotin də (RU-486 lan notəna) suro saa 1980s yen. Kambosoro awo do ne buro salak lan suro fitəye lan faidatin ma də, mifepristone faidatin, misoprostol (au loktu laan prostaglandin gade, gemeprost) hatta mawu 10 (kawu 70) ro saadin, analog bas.[19]Mifepristone-misoprostol kəltəram də duwaro cidajin kuru dareram lan faidajin methotrexate-misoprostol kəltəram də’a kozənaro, kuru kəltəram də misoprostol tilonzə’a kozənaro faidajin, musamman maro suro trimester kən indimi yen. Nzunduwa suro fitəye do mifepristone'a misoprostol'a kəla cheek yen kate awa 24-a 48-a yen faidajin kawu kawu 70 suro gotəyero tədin ma.[65][64]Fitə buroye lan, mawu 7 ro saadənan, fitə lətaribe mifepristone-misoprostol kəltəlan faidatədə shima fitə surgerybe kozənaro gotin (vacuum aspiration), musammanno loktu cida lətaribedə tissue aspiratedbedəga kulastə ba.[67] Buro salak lan suro fitəye mifepristone lan faidatin, ngawo awa 24-48 yen buccal au vaginal misoprostol lan faidatin də kashi 98% lan faidajin hatta mawu 9 ro saadin; mawu 9 lan səta 10 ro saadənan faidanzə gana laa fulutə 94% ro saadəna.[64][68] Fitə liyitabe faidajinbaro waljiya, fitə surgerybe faidatə awodə tamotin.[69]Fitə buroyedə shima fitə ngəwuwo kawu mawu 9ro suro gotəyen lardə Britainbe-a, France-a, Switzerland-a, United States-a, lardəwa Nordicbe-a lan. Nzundu fitəye do ne mifepristone lan faidatə prostaglandin analog ye də shima duluwu do ne zauro faidatin ma suro fitəye lan Canada lan, Europe lan, China lan, India lan, [63] United States ye gadezəna, na do ne 96% suro fitəye suro lan tədin ma də, tiyata lan tədin. Cochrane Systematic Review saa 2020 ye dəye tamozəna kəla kamuwa ro kurun kənjo fatoro gotəye katap kən indimi do suro fitəye datəgəram lan tamotəye də shima fitə ngəlaro suwudin.[76]Kulashi gade məradəzəna kəla fitə kəlanzəlaro tədənadə nəlewa'a futu kam done suro fitəye tədənayeyi, na done cidama nəlewaye mbeji banazə fitəye dəga kaltəro.[76] Kamuwaro kurun fitəye kəlanzaro koltədə raksə fitəye ngalwozəyin.[76] Kulashidəye waltə kulashi kəla futu kamuwa do kurun fatolan gozayin kəlanzaro fitəro banatəyen asuzəna.[76] ==Tiyata== Mau 15 ro saadənan, suction-aspiration au vacuum aspiration sandima duluwuwa suro fitəye nowatawo.[77] Vacuum aspiration (MVA) də suronzən tada suroye au embryo-a, placenta-a, kuru membranes-a dəga sutuluyin futu syringe muskolan faidatəlan, amma awo lantarkiye (EVA) də pump lantarkiye faidatin. Nzunduwa indisodə raktə faidatin loktu surolan. MVA də magə 14 ro faidatin amma nguwusoro buron faidatin U.S. lan EVA də dare faidatin.[75] MVA, shi do ne "mini-suction" lan notəna ma kuru "menstrual extraction" lan bowotin ma, au EVA lan faidatin loktu do ne cervical dilation tədin ba ma. Dilation-a curettage-a (D&C) də shima cervix katəwo (dilation)kuru tissue dəga tutuluyin (curettage) suction au karewa sharp men. D&C də shima awo do ne gynaecological gultin ma dalilla kada nankaro tədin ma, surodən awo do ne uterine lining lan bowotin dəga kulastə, kulashi kəla awo do ne bu fəlejin ba ma, kuru suro fitə. Karapka nəlewa dunyabedəye shawariya cina kəla shi suction aspirationdə mbejiro waljiya bas.[78] Dilation-a evacuation-a (D&E), ngawo mawu 12 səta 16 ro saadənan faidatin, cervix katə-a uterus dəga detə-a karewa surgerybe-a suction-a faidatəlan. D&E də vaginal lan tədin kuru incision məradəzənyi. Dilatǝ-a kuru tuluwo-a (D&X)D&E jili gadero faidatin loktu laan ngawo mawu 18 səta 20 ro saadənan loktu tada surolan dagənadə tutuluyya nəlewa surgerybe au dalilla gade nankaro.[79] Fitədə raktə tiyatalan tədin hysterotomy au gravid hysterectomy lan. Hysterotomy lan fitədə duluwu do caesarean section ye samunnam kuru shiga anesthesia lan tədin. Shidə kamtə gana məradəzəna caesarean section'a kozənaro kuru loktu suroye darelan faidatin. Gravid hysterectomy də shima uterus samma so tutuluyin kuru suro dəga surodən mbeji. Hysterotomy-a hysterectomy-adə sandiya nəm nguwu kwasuwa-a kərmu-a yaye'a kəllata D&E au suro fitəye'a kozənaro.[80]Duluwuwa trimester buroyedə raktə anesthesia fatobe lan tədin, amma duluwuwa trimester kən indimidə raktə anesthesia zauro məradəzəna.[81][82][83] ==Cida suro fitəye== Na do ne ilmu lətariye do ne dilation-a extraction-a ye ba ma, au loktu do ne cidawu ye sara’ana lan, fitə baditin buro lan cida baditin kuru tada’a də’a cejin məradətəna ma.[84] Adə loktu laan "suro fitə suwudəna" lan bowotin. Duluwu adə raktə mawu 13 lan səta trimester kən yakkəme ro saadin. Lardə America lan zauro notənyi yaye, kashi 80% ma kozəna suro fitəye suro trimester kən indimiyen suro fitəye cidaye suro Sweden-a lardəwa gade karəngə-a lan.[85] Bayanna gana bas mbeji kəla fitə cidabe-a kuru duluwu dilation-a kuru extraction-aben.[85] D&E yedei gənyi, fitə do cida lan tədin ma ngawo mawu 18 yen də zauro zauro waljin dalil ganaro kənəngatə tadaye lan.shi donyi shara lan kǝnzambi kǝnǝngabe gultin ma. Dalil adə nankaro, cida lan fitədə sharaye tajirwa'a lardə United States yen.[85][86] ==Duluwuwa gade== Gargamlan, kəskawa kada awowa suro fitəye mbejiro gotənadə kurun kaduwube lan faidatin. Kajimwa jili anyiye suronzan tansy-a, pennyroyal-a, cohosh sǝlǝm-a, kuru silphium-a kǝrma dǝro baro walzana-a mbeji. Suro saa 1978 lan, kamu fal Colorado lan bawono kuru gadeye tiyinzə bannata sa kəndawu pennyroyalye goza suronza datəro jarabsanadən.[88] Sau kəskawa faidatə abortifacientsro faidatədə raksə awowa zauro ngəwu suwudin—kəla kərmuben—alama awowa tiyiye kada faidatəba,[89] faidatə jili anyi liyitasoye shawarizanyi. Fitədə yimlan suroro zau gənatə jarabtin.Futu dunodəye, zauro zauro waljiya, raksə zau suronzəye suwudin amma mburo walzənyi suro gotəlan.[90] Southeast Asia lan, ada kureye mbeji shi do ne suro fitəye dunon suro lan massage tədin ma.[91] Bas relief faldəwo fato ibadabe Angkor Watbe suro Cambodiabedə zayezənadə shima shetanne kamu doni dunya cidiyabero zutənadəro suro fitəye fəlejin.[91] Duluwuwa nəlewa ba'a, kəlanzəlaro fitəyedə suronzan misoprostol faidatə ba'a kuru awowa tiyata gənyi'a misallo liwula kəltə-a karewa fəletə-a suro uterusbero yiko-a mbeji.Duluwuwa anyi-a gade-a suro datəyedə "induced miscarriage" lan bowotin. Duluwuwa jili anyi lardəwa doni suro fitəye sharaye kuru mbejilan faidatinba.[92] ==Nzəliwo== Fujiwo nəlewabe suro fitəyedə futu, kuru kəndagəram ayilan, duluwudə diwolan kara. Karapka nəlewa dunyabe (WHO) ye bayanzəna kəla fitə nəlewa badə shima am ilmu ba'aye sadində, karewa tajirwa'a lan, au na'a kadawu'a lan.[93] Fitə do sharaye lardəwa fuwuzana lan tədin də shima awo do ne zauro nəlewa'a kurun lan.[11][94] Kulashi saa 2012 ye kəla Obstetrics & Gynecology yen fəlezəna, lardə America ye lan tajirwa kərmu yaye də ngawo fitəye lan kashi 14 ro ganazəna ngawo tada sambiyen.[95] CDC ye suro saa 2019 yen somzəna kərmu do US lan suro gotəye də 17.2.kərmu yaye suro tambo 100,000 yen,[96] amma US lan kərmu suro fitəyedə shima 0.43 kərmu yaye suro 100,000 yen.[12][97][98] Lardə UK ye lan, kashimo do Royal College of Obstetricians and Gynecologists ye gulzəna də "Kamuwa ro shawari tina kəla fitə də shima awo do suro gotə gotə kozənaro."[99] Dunya samma son, suro gotə gotə kozənaro. Kulashi saa 2007 ye fəlezəna "26% suro'a dunya sammason suro fitəye lan dajin," amma "kərmu do ne suro fitəye kalkal gənyi lan tədin də kashi 13% kərmu yaye dinalan."Suro miliyon kada gotəna, kuru kashi 14-16 kərmu yayedə suro fitəlan wakajin.[101] Lardə US ye lan saa 2000 lan səta 2009 ro saadənan, fitəye nəm nguwu kərmuye də plastic surgery ye dəga gana, marathon ye dəga gana au samun, kuru alamanna mile 760 (1,220 km) moto lan bəlawurotəye tilo.[12] Saa uwu ngawo cidawa fitəye mazanayen, kamuwa do suro fitəye dabsanayen tada sambin də, nəlefa nza zauro batti kamuwa do suro fitəye trimester buroye au kən indimi ye dəga kozənaro.[102] Tajirwa kərmu fitəye-a lezənadə saa suro gotəyen tərayin,amma sambisoro tada sambinro cidiyazəna.[103] Fitə suroye diyalan tədin də kawu 64 səta 70 ro saadənan nəlewa mbeji futu kawu 63 ro saadəna yeyi.[104] ==Nzəliwo duluwuwa fitəye== Nəm gade-gade gana mbeji nasha nəlewa-a faida-a yen kate fitə do ne lətari lan faidatin ma mifepristone-a misoprostol-a kuru suro fitə surgery lan (vacuum aspiration) suro fitə do ne trimester buroye lan səta mawu 10 ro saadənan.[67] Fitə do ne prostaglandin analog misoprostol lan faidatin də faidanzə gana kuru zauro zaujin fitə do ne mifepristone-a misoprostol-a kəltəna lan au fitə do ne surgery lan faidatin də’a kozəna. ==Nǝlefa-a kuru saa suroye-a== Vacuum aspiration suro trimester buroyedə shima duluwu suro fitəye shiro nzəliwowo, kuru ofis suro fitəyelan, litarilan, au litarilan tədin. Tajirwa, sandi donyi duwan tuwondin ba ma, suronzan uterine perforation, pelvic infection, kuru awo donyi suro lan tuwondin ma, shi donyi duluwu kǝn indimi lan tuwandin ma.[107] Kasuwa kasuwayedə shima fal-yakkəlan kərmu fitəye lezənadə lardə United Statesben suwudin.[108] Nəm nguwu awo do ne vacuum aspiration abortion lan tuwandin ma də suro trimester buroye lan samun, awo do ne suro litari yen tədin ma, surgery center lan, au ofis lan tədin ma.[109] Kurunna antibioticsbe (misallo doxycycline au metronidazole) də kawu suro fitəyero tədin, [110] sau sandima tajirwa kasuwa uterineye fulujinro kasattəna;[81][111] son yaye, antibiotics də sambisoro kurun fitəye lan faidatin ba.[112] Nəm nguwu awo do ne failed procedures gultin də, alamaram gade-gadejin ba, futu do ne suro fitəye də liyita au cidama dauye sədin ma.[113] Tajirwa ngawo fitə trimester kən indimibedə samunnam ngawo fitə trimester burobedən, kuru awoa kartənadən kara.[114] Tajirwa kərmuye suro fitəyedə alamanna reta tajirwa kərmuye tada sambiyedəye karəngəzəna loktu kamuye surolan mbejiro waljiya; fal suro miliyonben kawu mawu 9 surolan səta duwu mewun falro saadəna mawu 21 au kozənaro (futu loktu menstruationbe dareyedən ngaltənadə).[115][116]Futu asutinna, buron surgery lan uterine evacuation tədən (sawu suro fitəye au miscarriage ro kurun dio nankaro) adəye tajirwa tamboye fuwulan tərayin. Kərawa do adəga banazayin dəye awowa do suro fitə au suro gotə'a lezənyi dəga kalzayin ba, kuru adə nankaro awowa do nəm kam adəye suwudin də asutənyi, amma awowa kada mowonjinma shawari tina.[117][118] ==Mental health== Hujja kərmaye adəye nəmkam ndikate suro fitəye-a kazəyiya nəlewa hangalbe-ayen bawo[22][119] suro təraanyiro təmatənadə gənyi.[120] Hawar do American Psychological Association ye cina dəye wono, kamuye suro fitə buro salak ye də, nəlefa hangal ye ro tajirwa gənyi, loktu suro trimester buroye lan tədin ma, kamuwa jili anyi kaziyi nəlefa hangal ye sorin ba, kam do suro təraanyi gozana dəga kozənaro; nəlefa hangalbe kamuye suro fitəye kən indimi au kuradə tawadə ba.[120][121] Kulashi kureye laaye suro fitəyedə kaziyi hangalbe sərayinro tamozana;[122]attəson yayi, darelan kulashi kəla adab lətaribedəye kulashi buroyedə kufu kaltəgəbe kalkal faidatənyiro asuzana.[119] Sa kufu controlbe faidatiya, fitə fandodə awowa hangalbe batti suwudin ba.[119] Amma, kamuwa do suro fitəro mazana dəwo suro fitəro dabsana də, hangalza nza tərayin ngawo fitəro dabsanayen.[119] Kulashi laaye fəlezana yayi, nəlewa hangalbe kəla kamuwa doni suro fitə karzanaben ngawo trimester burobedən dalil awowa surolan dagənaben, [123] kulashi zauro dunowa məradətəna adəga tawadəro fəletəro.[124]Lamarra laa kəla fitəyen awowa batti kəla fitəyen tədinmadə am fitəye kəriwutəmasoye sha awo gadero bowozana shiro "post-abortion syndrome" gultin, amma adəmadə maskuwa liyitabe au hangalbe lardə United Statesbeye asuzanyi.[125] Kulashi loktu kuruwube saa 2020be kate kamuwa USbeye fǝlezǝna kǝla kashi 99% kamuwabe shawari ngǝla gozanaro fanzayin ngawo saa uwu fizanaben. Relief də shima awo do kamuwa gana laa karəngə au jire fanzayin ma. Social stigma də shima awo do ne fantəgəram kuttu-a nadimtə-a ngawo saa kadayen fəlejin ma. Kulashiwudəye walta gulzana: "Jazawa anyiye hujjawa ilmu kimiyabe kəla fantəgəram kəla fitəyen kəla nəmkam-a kuru naptəram jamabe-a leyataben sərana.context, kuru sandima awo do suro fitəye kəlanzəma gənyi."[126] ==Nəlefa suro gashiptə fitəyen== Tajirwa fitəye laadə karapka fitəye kəriwutəmasoye fuwuzayin,[127][128] amma bana ilmu kimiyabe ba.[127] Misallo, koro kəla kəltəram kate suro fitə-a kansa nonobe-adə zauro kulastəna. Karapkawa liitabe-a kimiyabe-a (surodən WHO-a, cidaram kansabe lardəbe-a, karapka kansabe Americabe-a, Royal College of OBGYN-a kuru majalis OBGYNbe-a) suro fitəye kansa nonobe suwudinbaro tamozana.[129] Buro salak lan shara ba dəma suro fitəye də nzəliwo bawo gulzənyi. U.S. ro waltəgəlan, gargamma Linda Gordon ye wono: "Hayyaro, suro fitə sharaye suro lardə adəyen awo nəlewaye zauro ngəla mbeji."[130]:25 Futu Rickie Solingerbe gulzənadə, Hawar gade, am kadaye kəla fitəye-a letəgəram jamaye-ayen hangalnza gənazanadə, kawu fitəyedə shararo kalaktəyinro am fitəyedə kadawu-a kuru tajirwa-a.... [T] shaida gargamyedə kəla awowa anyiyen banazəyin ba.[131]: 4 Liyita Americabe saa 1940sbedəye kəla suro fitə sharaye 13,844 kərmu baro sədənaye manazəna.[132] Suro saa 1870s yen bərni New York ye lan, kamuwa fitəye/cidaram Madame Restell (Anna Trow Lohman) də kamuwa gana laa fatsəgəna suro am dondi 100,000 ma kozənayen.nəm nguwu kərmuyedə nəm nguwu kərmu tadaye loktudən kozəna. Suro saa 1936 yen, shehu ilmube kəra kənzambiye-a kamuwaye-a Frederick J. Taussig ye ruwozəna, dalil kərmuye nguwutəye loktu saa sharaye lardə U.S. ye lan də shima. Saa mewu woson suro saa fiwu kozənayen nəm nguwu tajirwa adəye [perforation of the uterus] tərana, dalil, buro salakkin, nəm nguwu suro fitəye awo faidatəye tərayin; kən indimi, nəm nguwu suro fitəye do liita soye gozana dəga kuru midwives soye gozana dəga; a,kən yakkəmedə, awo faidatəye susu ngulondoro uterus dəga detəro.[134] ==Fitə nzəliwo ba== Kamuwa fitə məradəzanadə duluwuwa nəlewabe gənyi faidatayin, musammanno sa fitə sharaye dabsənalan. Sandiye kəlanzalan fitə jarabsayin au bana kam laaye məradəzayin shiro ilmu lətaribe ngəla au awowa faidatəye ngəla baro. Adəye awowa zauro zauro suwudin, misallo fitə tamotəyi, sepsis, bu fəletə, kuru awowa suroye bannatə.[135] Fitə nzəliwo badə shima dalil zauro zau-a kərmu-aye kamuwa dunya sammason suwudin. Bayannadə kalkal gənyi yaye, somtəna kəla fitə miliyon 20 yeyi saa woson tədin, kashi 97% lardəwa fuwutə sədinlan tədin.[11] Fitə nzəliwo badə zau miliyon kadaro suwudinro təmazana.[11][136]Isawu kərmubedə futu kərmubedən gadejin, kuru 37,000 səta 70,000 ro saadəna suro saa mewun kozənaben; Karapka nəlewa dunyabedəye kasatsəna kərmudə suro saa 1990sben fulutəna.[140] Adadu fitəye nəlewa ba'a fulutə nankaro, karafkawa nəlewa jamayedəye suro fitəye shararo kalaktəro duno sadəna, cidawu nəlewaye'a allamtə'a, kuru cidawa nəlewa kənzambiye'a fando'a.[141] Dalil kura do fitəye nəlefa lan tədin au tədin ba də shima sharaye fitəye.Lardəwa do ne shara fitəye dabsana də, nəm nguwu fitəye nzəliwo ba'a də nguwu kuru nəm nguwu fitəye də samun lardə'a do ne fitəye sharaye'a kuru mbeji'a dəro gəremiya.[137][28] Misallo, saa 1996 lan suro South Africa lan fitəye shararo kalaktənadəye səkə suro fitəye fulutəna,[142]kərmu fitəye-a lezənadə kashi 90% ma kozənaro fulutəna.[143] Futu kərmu yaye fulutəye samunnam asutəna ngawo lardəwa gadeye doka fitəye kəlanzaro sadənayen, alamanna Romania-a Nepal-a yeyi.[144] Kulashi saa 2011 ye lan bayanzəna kəla lardə United States ye lan, doka kəriyewa laa kəla fitəye kəriwutəye də, nəm gana suro fitəye kəriye shima də lan kəllata.[145] Kulashidə, attəson, kəriyewa gadero bəlawurotə doka jili anyi baro suro fitəyedə gozənyi.[146] Nzəralan, awowa suro fitəye ngəlaro fando badəye banazəgə suro fitəye ngəlaro sədin. Futu somtəna də, nəm nguwu suro fitəye də fulutin kashi 75% ro saadin (miliyon 20 lan səta miliyon 5 ro saadin) fatowa yasaye zamanye-a nəlewa yaye-a dunya sammason tuwondinro waljiya.[147]Adadu fitəye jili anyi ngaltəro zaujin dalildə shima suro fitəye, "suro fitəye səkə", "kəntawuye kaltəgə", "fitə gana", kuru "kəntawuye taktə/datə kaltəgə".[11][148] Kashi fidiyawu kamuwa dunyabedə raksa suro fitə kurunbe-a karnobe-a sowondin suro datəgəram surolan,[31] amma kashi 35 gadedə raksa fitə sharabe sowondin shartəwa zahirye-a, hangalye-a au razəwu naptəram jamabe-a kalkalzaiya.[41] Kərmu yayedə suro fitə ngəlalan wakajin yayi, fitə ngəla gənyidə kərmu 70,000 suwudin kuru nəm maskin miliyon 5 saa woson suwudin.[137] Kazəyiya suro fitəye nəlewa bayedə shima misallo kərmu yaye dunya sammason kashi uskuye suwudin,[149]yaye adə nasha-nasha lan gadejin.[150] Fitə ba'a kən indimidə kamuwa miliyon 24 yeyiro lejin.[151] Adadu suro fitəye nəlewa ba'adə kate saa 1995-a 2008-ayen kashi 44% lan səta 49% ro saadəna.[28] Ilmu nəlewabe-a, fatowa kasatsana-a, kuru nəlewa ngalwotəgə-a loktu fitəye-a ngawo fitəye-adə awowa fitəye nəlewa ba'adəga kaltəro shawari tina.[152] ==Wajiwo== Duluwuwa indi ngəwuro faidatin nəmngəwu fitəye ngaltəbe mbeji: Abortion rate – adadu suro fitəye saa woson kamuwa 1,000 kate saa 15-a 44-a yen; [153] nasha laadə 15-49 faidatin. Num nguwu suro fitəye – adadu suro fitəye suro suro 100 notənayen; suroyedə suronzan tambo rowotə-a, suro fitə-a, kuru suro fitə-a mbeji. Nawa nguwu lan, na do ne fitəye sharaye haramzəgəna ma aubiya nəm zalum jamaye gozəna ma, hawar do ne liyitaye fitəye də tawadə ba.[154] Dalil adə nankaro, isawu kəla fitəyedə mburo walzəna tawadə kalkal gənyiro.[28] Adadu fitəye dunya sammason tədənadə badiyaram saa 2000s yen kalkalro asutəna, miliyon 41.6 suro saa 2003 yen tədəna kuru miliyon 43.8 suro saa 2008 yen tədəna.[28]Nəm nguwu suro fitəye dunya sammason kamuwa 1000 lan 28 saa woson, amma lardəwa fuwuzana lan kamuwa 1000 lan 24 kuru lardəwa fuwuzana lan kamuwa 1000 lan 29.[28] Kulashi saa 2012 ye dəye fəlezəna suro saa 2008 yen, nəm nguwu suro fitəye notəna də kashi 21% dunya samma son, kashi 26% lardə’a fuwuzana lan kuru kashi 20% lardə’a fuwuzayin lan.[28] Dajiram lan, nəm nguwu fitəyedə lardəwa doni shara fitəye dabsana-a kuru lardəwa doni suro fitəye zauro kəske'a də'a samun.[155] Walawa fitəye dabtəyedə nəm nguwu fitəye do nəlewa ba lan tədin dəga tərayin.[31][156][155]Walawa fitəye dabtəyedə nəm nguwu fitəye do nəlewa ba lan tədin dəga tərayin.[31][156][155] Lardəwa fuwutə sadinlan nəmngəwu fitəye nəlewa badə dalil awowa zamanye suro fitəye fando ba nankaro; futu Guttmacher Institute ye bayanzəna yeyi, awo do ne suro lan faidatəye də, suro fitəye miliyon 14.5 yeyi fulujin kuru am 38,000 kərmuye fulujin suro fitəye lan saa woson dunya samma son.[157] Adadu suro fitəye sharaye, səkənadə dunya sammason gade-gadejin. Futu hawar cidawu Guttmacher Institute ye gulzana də, kamuwa 1000 lan 7 lan səta saa falyin (Germany a Switzerland) kamuwa 1000 lan 30 ro saadəna (Estonia) lardə’a do isawu’a kamil’a suro saa 2008 yen.(Israel-a, Netherlands-a Switzerland-a) səta 30% ro saadəna (Estonia) suro kufu falyen, amma waneye 36% ro saadin Hungary-a Romania-a lan, amma isawunzadə tamotənyiro gotəna. Kulashi laa lardə America ye saa 2002 lan sədəna dəye fəlezəna, kamuwa do suro fizayin dəye retanza so, loktu suro gozayin lan, awo do suro gozayin lan faidatin. Faidatə kalkal gənyidə reta am condom faidatayindəye gulzana kuru yakkə-kwata am kurun kənzambi kaltəgəye faidatayindəye; 42% am do condom faidatayin ma soye bayanzana kəla faidatayin bawo.[160] Suro reta kamuwa gadebedən, sandi doni loktu suro gozayinlan awo suro gotəye faidatayinbadə,Guttmacher Institute ye asuzəna "suro fitəye nguwuso lardə United States ye lan kamuwa gana soye sadin" dalil də kamuwa gana so də "suro suroye təmatənyi lan zauro nguwu".[163] Kulashi 2022ye Kaiser Family Foundationye sədənadən, amma launuyedə kashi 44% nəm nguwu amma Mississippiyedə, kashi 59% nəm nguwu Texasyedə, kashi 42% nəm nguwu Louisianayedə, kuru kashi 35% nəm nguwu Alabamayedə, sandima 80%, 74% kuru 72,70% ammadəye. suro fitəye.[164] ==Ndlamtəgə== Dalilla kamuwaye suro fizayin də kada kuru dunya sammason gadezana.[9][7][8] Dalilla laadə sandima tada'a raktə ba'a, fitəna fatoye'a, bana ba'a, ganaro fantə'a, kuru kəra tamotə'a au cida fuwutə'a.[10] Dalilla gadeye suronzan tada do suro lan tuwondəna dəga wuratəro raktə ba au kasattə ba.[7][171] ==Kǝndaram== Fitə laadə dalil kazəyi naptəram jamabe nankaro tədin.[172] Suronzan duli jinsi laaye au kaduwu laaye məradənza mbeji, yaye ruwunzə au datəgəramro waltə kasattəba, amma nəm maskinnaro nəmzalumtə, yallaro bana kungənaye sətinba, duluwuwa kənzambiye fando ba au watə, au kasadə nəmnguwu jamaye kaltəgəye (alamanna Chinaye letəgəram tada falye). Dalilla anyi loktu laan fitə mburo waljin au fitə jima'i kartəye suwudin.[173]Adawa donyi duli konga'a sara'ana lan, kamuwa laadə jima'i lan suro fizayin, shi do ne buron kamuwa tada'a cejin dəga falzəna ma.[173] ==Saa suroye-a kuru duluwu-a== Adadu suro fitəyedə loktu suroye-a futu shilan faidatəye-aro wutəyin. Saa 2003 lan, cidaram kwasuwa kaltəgə-a faitə-aye (CDC) hawar cina kəla kashi 26% do suro fitəye do sharaye lardə United States ye lan tuwandin də, dareram mawu 6 suroye lan tuwandin au cidiyanzəro, kashi 18% mawu 7 lan, kashi 15% mawu 8 lan, kashi 181% səta 2020 ro saadənan. mawu, 6% mawu 13 lan səta 15 ro saadənan, 4% mawu 16 lan səta 20 ro saadənan kuru 1% mawu 21 kozənalan.Kashi 91% suro awowa anyiben sandiya "curettage" lan tǝdǝnaro yakkata, kashi 8% dǝ "liita" lan (mifepristone), >1% dǝ "suro tadaram lan gǝnatǝ" (saline au prostaglandin), kuru kashi 1% dǝ "hysterecy1-a kuru gade-a). Futu CDC ye bayanzəna yeyi, dalil bayanna sabtəye zauro zau nankaro bayannadə mburo walzəna kuru kərmu tadaye laa mawu 20 kozənaro gultənadə kərmu alagəlaye kalkalro suro fitəyero gotin shi tada kərmudəga tutuluyya futu fitəyedəga tədinro waljiya.[9] Guttmacher Institute ye somzəna kəla awowa 2,200 suro US yen suro saa 2000 yen tədinma mbeji; adə shima <0.2% suro adadu fitəye tədənaye saa.[166] Adəgai lan, England-a Wales-a lan saa 2006 lan, kashi 89% cida koltəyedə mawu 12 lan au cidiyanzən, kashi 9% kate mawu 13-a 19-a lan, kuru kashi 2% mawu 20 lan au kozənalan. 64% am do ne gulzana də sandima vacuum aspiration lan, 6% D&E lan, kuru 30% sandima liyita ye.[167] Lardəwa fuwutə sadinma alamanna China, India, Vietnam lan suro fitəyedə lardəwa fuwuzana so'a kozəna.[168] Dalilla lətaribe-a lətaribe gənyi-a mbeji dareram suro fitəyen (ngawo mawu 20yen). Kulashi laa saa 2008 səta 2010 ro saadəna suro jami'a California San Francisco yen na do kamuwa 440 ma kozənaro kəla ayi nankaro suro fitəye lan taktə sorinro soworin.waneye mbejiro waljiya. Kulashi adəye fəlezəna reta am do suro fizana ngawo mawu 20 yen suro gozanaro təmazanyi sai dareram suro gozaiya.[169] Awowa gade do suro fitəye lan faidatəye suro kəra dəyen tuwondəna də sandima, bayan kəla na fitəye fandoye ba, lenəmare lan zauro zau, inshora ba, kuru raktə fitəye dəga biyatin ba.[169] Dalilla liyitabe donyi dareram suro lan fitəye matəye də suronzan awo donyi suro lan tuwondin ba ma kuru nəlewa kam suro lan tuwondin ma.[170] Jaraptəwa kawu kənzambiye mbeji shi doni Down Syndrome au cystic fibrosis asujin magə 10 surolan, amma awoa tadayedə surolan asutin.[169]Dalilla liyitabe donyi dareram suro lan fitəye matəye də suronzan awo donyi suro lan tuwondin ba ma kuru nəlewa kam suro lan tuwondin ma.[170] Jaraptəwa kawu kənzambiye mbeji shi doni Down Syndrome au cystic fibrosis asujin magə 10 surolan, amma awoa tadayedə surolan asutin.[169] Nasha laa structural fetal anomalies də lethal, ma'ananzə shi tada də tawadəro bajin kawu au ngawo tamboyen.[169] Kənəngaro tajirwa suwudinmadə dareram surolan wakajin, misallo preeclampsia zauro zau, kansa bəlin asutənadə kurun kəlaro məradəzəna, kuru kasuwa intrauterinebe (chorioamnionitis), shidəwo ngəwusoro waajinma.rokko duwan suro surolan (PPROM) ruptǝben.[169] Kasuwa nəlewabe zauro jili anyi cijiya kawu tadadə fəlangjinro waljiya, kam suro gozənadə raksə suro fijin nəlefanzəro.[169] ==Nǝlefa yaye== Fitə laadə dalil nəlewa yaye nankaro tədin. Suro saa 1990s yen, kamuwa ye nəlefa yaye də shima awo do ne sandiya banazəyin ma suro lardə’a 27 do ne kulastəna yen. Lardəwa gade tulur lan, kashi 7% suro fitəyedə nəlewa yaye'a leyata.[9][7] Lardə U.S. ye lan, shararam kura ye shawari do Roe v. Wade-a Doe v. Bolton-a ye: "huwom cina kəla məradə kəriye ye kəla kənənga tadaye lan dunowaro waljin nasha kənəngatəye lan, maananzədə shima loktu do tadaye raksə yanzəro kənəngatin ma. Ngawo kənəngatəyen yayi.kəriyedə raksə kənənga tadayedə kəla kənənga au nəlefa kamu suroyedən sədinba. Cidiya hakki nəm sirye lan, liita so də mburo walzəna "howom liitaye faidatə ro au nəlefa yaye gənatəro." Yim shimadǝn sharadǝye Roe-a shawari cina, kuru shawari Doe v. Bolton-a cina, shido sharadǝye nǝlefadǝga zauro farakro bayanzǝna: "Shi shara nǝlefabedǝ raktǝ awowa sammason faidatǝyin—zahirro, fantǝro, hangalro, fatobero, kuru saa kamudǝbe-a kuru nǝlefa kam dondibe sammasoro faidajin. liita ro lejin njim do shiye huwom liitabe ngǝla sǝdinno."[174]: 1200–1201 ==Tunu kura== Adadu kansa ye loktu suro lan də kashi 0.02-1%, kuru loktu nguwu lan, kansa yaye də shima suro fitəye ro suwudin, au banna do tadaro wajin ma loktu kurun dio yen. Adə taganasmaro kansa cervicalbero jire, jili shi doni suro 2,000-13,000 woson 1 lan wajinma, shi doni kurun dio baditə "kənənga tadaye'a kəljinba (neoadjuvant chemotherapy kartənyi maa)". Kansa cervicalbe buroyedə (I-a IIa-a) raktə shiro hysterectomy-a kuru pelvic lymph node-a kəlta-a, radiation-a, au indiso-a lan kurun tədin, amma dareyedə radiotherapy-a lan kurun tədin. Chemotherapy də loktu fal lan faidatin. Kansa nonobe loktu surolan kurun diodə surolan awo tadaye mbeji, dalildə lumpectomydə radical mastectomy faltəro təmowonyi sai loktu suroye dareyedə radiation therapy ngawo tamboben tədinro waljiya.[175] Kurunna chemotherapy falro faidatəye kashi 7.5-17% ro saadin fujiwo teratogenicbe kəla tadaben, kuru fujiwo kurun kadaro kurun diobedə zauro ngəwu. Radiation 40 Gy kozənaro kurun diodə ngəwusoro suro fitə suwudin. Doses ganaro fəletə loktu trimester buroyedən, musammanno mawu 8 səta 15ro saadənan, raksə hangalbe nakasu au microcephaly suwudin.kuru loktu adəlan au ngawodən fəletəye raksə wuratə intrauterinebe-a nəmkura tambobe-a fulujin. Futu 0.005-0.025 Gy saminro fəletəyedə IQ fulujin.[175] Mowonjin taidazə fulutə radiationbedəga surolan faidatəlan, nəmcintə nadəbe suro tadaben kara.[176][177] Diwal tambobedə kəlanzəma yadəga tajirwaro səkin. Futu Li et al. ye gulzana də, "[v] suro lan tambo də cells neoplastic ye dəga lymphovascular ro tartəyin, bu suluwin, cervical laceration a kuru cells batti dəga na episiotomy ye dəro təkkin, amma suro lan tambo də raksə surgery gənyi dəga dawarjin." ==Nǝlefa tadaye== Kasuwa donyi suro lan tuwandin ma, shi donyi prenatal screening lan tuwandin ma dǝ, kamuwa laa so dǝga sǝkǝ suro fizayin.[7] Awo donyi nǝlefa lan tuwandin ma du, suro lan awo donyi loktu kuruwuro suro lan tuwondin ma kawu sa’a suroye mawu 29 ro waljin ma, kuru awo donyi sa’a suroye fulutin ma mbeji.[179] Lardə Americaben, raayi jamayedə faltəna ngawo kam telebijinbe Sherri Finkbine'sdə thalidomide, awo shiro teratogen gultində, kəntagənzə kən uwumilan sətanayen. Fitə sharaye lardə Americayen səwandənyi dəro, Finkbineye Swedenro lewono. Saa 1962 lan səta 1965 ro saadənan, kwasuwa measlesbe Germanbedəye tiwalla 15,000 kolzəna tiwalla do suronza lan awo laa zauro sǝtana. Saa 1967 lan, karapka liitaye America ye dəye kasatsəna doka suro fitəye dəga banazəna. Kulashi do National Opinion Research Center ye saa 1965 lan sədəna dəye fəlezəna, kashi 73% ye suro fitəye kasatsana loktu kənənga yaye tajirwaro waljiya, kashi 57% ye loktu tambo lan awo laa mbejiro waljiya kuru kashi 59% ye suro gotə do nəm duno lan au nəm zawal lan tuwandin ma.[180] ==Gargam-a adin-a== Zaman kureye lan, suro fitəye də duluwu kada lan tədin, kurun kəskaye suro fitəye lan faidatin, kareya cidaye sharp duno lan faidatə, au duluwuwa kurun adaye gadeson.[25] Fitə suro fitəyedə gargamzə kuruwu kuru kəla fərəm zaman kureye Chinaye dəro waltəyin (ilmu fitəyedə mai hawarbe Shennongro təngatəyin), [182] India kureyedə zaman Vedicben səta, [183] ​​Egypt kureyedə Ebers Papyrusnzə (c. zaman Jumpivenbe), kuru loktu Empivenbe suro saa 1550ben. (saa 200 CE yeyi).[25] Suro awowa fitəye buro salakkin nowatadə shima awo done Angkor Wat (c. 1150) lan bowotin də.kuru Mairi Romebe zaman Juvenalben (c. 200 CE).[25] Suro awowa fitəye buro salakkin nowatadə shima awo done Angkor Wat (c. 1150) lan bowotin də. Suro friezes kadaben təbandin shidoni shara ngawo kərmuben ada Hindu-a Buddhist-aben, shidə nzundu suro fitəbe fəlejin.[91] Adin Yehudiyaben, tadadə ro adamganabe mbejiro gotinba sai shidə diya kamuben nəlefaaro waljiya, raksə yintə buro salakbe gojiya.[184][185][186] Tadadə awo faida'a kamuye ro gotəna kuru kənənga adammanabe gənyi loktu suro tadayen (Exodus 21:22-23). Adin Yehudiyabedə amsoga ndəlamzəgəna duli ngəwutə-a duli ngəwutə-aro.fitədə kasattəna kuru mburo walzəna sa kamu suroyedə tajirwaro waljiya.[187][188] Adinna kada, Judaism kunten, sandi do kənənga adammanabedə suro gotəlan badijinro kasatsanyidə, shara fitəye kəla nəmkambe adinben kasatsana.[189] Suro Islamben, fitədə adamen halal hatta loktu do musləmmaye rodə tadaro gayinro kasatsanaro, [25] ilmuwu adinbe kadaye suro gozayinro gozana, kawu 40 ngawo suro gotəyen, kawu 120 ngawo suro gotəyen, au duwaro.[190] Fitə zauro dabkatə au haramtəna nashawa adin Islambe jili Middle East-a North Africa-a lan.[191] Malumma liyitabe laa kuru fitə watəmasoye shawari sadəna kəla Hippocratic Oathdə liyita Greece kurebedəro fitə dapsəna;[25]maləmma gadeye fasari adəga kasatsanyi,[25] kuru bayanzana kəla kitawuwa lətaribe Hippocratic Corpusbedə suronzan bayanna kəla nzunduwa fitəye mbeji rokko Oathben.[192] Liyita Scribonius Largus ye suro saa 43 CE lan ruwozəna kəla Hippocratic Oath ye fitə dabcin, Soranus Ephesus ye sədəna yeyi, amma liita samma soye buwo dəga zauro kasatsanyi loktudən. Futu Soranusbe karnu kən tilomi au kən indimi CEbe cidanzə Gynaecologybe gulzənadə, karapka fal liyitabedə suro fitə samma duwazana futu Hippocratic Oathbe məradəzənaro; parti gade shiye surodən dagənadə nəlefa yaye bas nankaro suro fitəye ruwotəro kasatsəna.[193][194] Suro siyasaben (350 BCE),, Aristotle ye tada’a cetə’a zortədə shima diwal nəm nguwu jamaye kaltəgəye. Shiye fitə suro lamarra anyiben səraana,[195][196] shilan "kəlanzən tədin kawu awo fantə-a kənənga-a sədinro; sau lai kate fitə halal-a haram-adə awo fantə-a kənənga-a lan asutin."[197] Coci Catholic ye lan, raayi ye yakkata kəla futu fitə zauro zauro awo do ne suro lan faidatə-a, cilan au anal sex-a ro rataltəyin ma. Saa ~100 CE lan, Didache ye fitədə zunubi gulzəna.[199] Am gargamma kadaye kambiwuzana kəla kawu karnu kən 19th ye dəro, ləbtəwu Catholic ye nguwuso suro datə kawu suro fitəye ro gozanyi.[200][201][202] Rokko ruwowu anyi sandima Liyita Cocibewo, alama St. Augustine-a, St. Thomas Aquinas-a, St. Alphonsus Liguori-a. Suro saa 1588 yen, Pope Sixtus V (r. 1585-1590) shima Pope bas wo kawu Pope Pius IX ro (suro kitawunzə saa 1869 yen, Apostolicae Sedis) shi do ne Coci ye letəram fitə samma kam cejin kuru fitə zortədə martawa lan yayi. suro'a, Sixtus V ye bayanzəna də suro saa 1591 lan Pope Gregory XIV ye kalaksəna. Suro waltəm doka Canon Lawbe saa 1917bedən, Apostolicae Sedisdə dunowaro təkkəna, nasha laadən kəra mowonjinmadə tutuluwu nankaro shido ya'a fəletə badə.[205]Kawuliwa do Catechism Coci Catholic ye lan gulzana də, kasarrataro kəra Coci ye də, fitə suro gotəyen səta kam cetəro gozəna kuru fitə sharaye dəga datəro bowono.[206] Diwalla do hakku suro fitəye banazayin də suronzan Coci United Methodist ye-a, Coci Episcopal ye-a, Coci Evangelical Lutheran ye America ye-a, Coci Presbyterian USA ye-a mbeji. Kulashi Guttmacher ye saa 2014 ye kəla am do suro fitəye lardə America ye lan sədəna dəye fəlezəna, am nguwu adin nza kəlzana: kashi 24% də Catholic, kashi 30% də Protestant.[208] Kulashi saa 1995 ye lan kamuwa Catholic ye də suro gozayin futu am samma so yeyi.protestantsodə sandima awo adə diwodə gana, kuru kəristanna evangelicaldə sandima awo adə diwodə gana.[9][7] Kulashi do Pew Research Center ye saa 2019 lan sədəna dəye fəlezəna, diwalla kəristabe nguwuso Roe v. Wade dəga kəriwutəro kasatsanyi, shi do ne United States lan suro fitəye shararo səkkəna də, kashi 70% yeyi, White Evangelicals kashi 35% dawun baro.[209]suro gotə, au kate kəntawu kən diyaume-a kən arakkəmi-ayen),[216][217][218] kuru kamuwaye kəlanzan;[189] suro fitəyedə ngawo duwaro tədənayen shima nəmzalumro asutin.[215] Lardə Europe-a North America-a lan, nzunduwa fitəyedə karnu kən 17th lan fuwuzəna; conservatism do ne nguwuso suro cida liita ye lan lamarra jima'iye lan, shima nzundu fitəye faraktəro dabcin.[25][219][220] Cidawu liitabe gadeso kuru liitawa laaye cidanza sodəga tallazana, kuru sandiya zauro kaltəgənyi sai karnu kən 19th loktu cidadə, loktu laan restellism lan bowotindən,[221]lardǝ Americabe-a kuru lardǝ United Kingdombe-a indison dapsana.[25][nb 2] Liita laa karnu kən 19th ye, falnza zauro nowata kuru faida'a də shima American Horatio Storer,[222] kəla doka fitəye kəriwutəye kəla nəm gade-gade nəm launuye-a nəm kamuwa-a kuru nəm ngalwo-ayen gashiptana. Karapkawa cocibedə zauro faida'a nasha fitəye kəriwutəyen, [25] [213] [223] kuru karapkawa adinbedə karnu kən 20th lan zauro faida'a.[222] Walawa fitəye kəriwutəye buroyedə liita au fitəma basro azazayin, [189] kuru kamuwadə kəlanzaro fitə nankaro sharazayin yayi,[215] sandiro sharadə nguwuro tədinba.[213]Lardə United States lan, am laaye fitədə tada sambinro tajirwa'a kozənaro kambiwuzana hatta saa 1930 lan loktu do fitə suro fitəyedə ngalwotəgəye səkkə fitədə nzəliwo'aro wallono. nəlefa. Malumma kadaye kambiwuzana kəla, duluwuwa lətaribe ngalwotəgəna yayi, loktu saa 1930lan səta saa 1970ro saadənan, doka fitəye kəriwutəye zauro mbutəgəna, kuru am fitə diwomasodəga nəmzalumye tərana.Suro saa 1920 lan, Soviet Russia də shima lardə do suro fitəye shararo səkkəna wo ngawo Lenin ye kamu ndaso ma suro fitəye mburo walzənyiro mazənayen.[229][230] Iceland-a (1935)-a Sweden-a (1938)-a ye suro fitəye jili laa au samma shararo kalaksayin.[231] Lardə Nazi Germany ye lan (1935), doka ye suro fitəye amariya cina kəla am do ne "dondi waratatəye" ro gozana dəro, amma kamuwa do ne Germany lan gozana dəro suro fitəye dabsana.[232] Raita karnu kən 20th ye lan baditəna lan, lardəwa nguwu lan fitə sharaye təkkəna.[25] Japan lan, fitə fitəye buro salaklan shara 1948 lan "Eugenics Protection Law" lan cedo, maananzə tambo am ganaye dabtə nankaro. Saa 2022 lan, dalil ada Japanye dunowa patriarchalye-a kuru raayi adaye kəla cidawa kamuwaye naptəram jamaye-a nankaro, kamuwa do suro fitə saraanadə mburo walzəna izni ruwoata na kamnzayen sowondin.[233][234] ==Gashiptə kəla fitəyen== "Kəndaram do məradə yaye-a məradə tadanzə surolan dagəna-a kəlzənadəye hangalza suwudin kuru korowa səsangin kəla surodə notəlan datə au datə bayen."[236] Gashiptə kəla fitəyen, musammanno kəla doka fitəyen, ngəwusoro kufu indidəye fuwuma ro gozayin. Karapka do ne sharaye kəla fitəye dabtəro saraana də, surodən dabtə cotto mbeji, nguwusoro kəlanza "pro-life" ro gozayin amma karapka do ne sharaye dabtə adə'a kasatsanyi də kəlanza'a "pro-choice" ro gozayin.[237] ==Wala fitəye zamanbe== Walawa kərmaye kəla fitəyedə kada. Lamarra adinbe-a, halbe-a, adabe-adə doka fitəye dunya sammason falzayin. Hakku kənəngabe-a, hakku nəmkambe-a, hakku nəlefa kamye-a, kuru hakku nəlefa kənzambiye-a sandima lamarra hakkuwa adammanabe kurawo kuru loktu laan shima dalil doka fitəye mbeji au bawo. Nasha sharaye lan fitə sharaye lan, awo laa məradətəna dəga tədin kawu kamuye suro fitə sharaye sədinro (fitə kamuye kasattə baro tədin madə tada cejinro gotin kuru sharaye haramzəgəna). Məradəwa anyi ngəwusoro saa tadaye lan kara, ngəwusoro nizam trimester-based faidatə window legalityye kaltəro, au futu U.S. lan.kəla kulashi liitabe kəla nəmngəla tadabedən. Hukumawa laa sodə loktu jetəye məradəzana kawu awodə baditinno, bayan kəla wuratə tadaye samtəye ruwozana, au yaso awaso'a kəltəro məradəzana feronza ganadəye suro fitə majinro waljiya.[238] Howomma gadeye kamuye kasada bawanzə suro fitəye məradəzəna kawu tada fitəyero, am fitəmasoye kamuwaro fujiwowa nəlewabe- loktu laan "fujiwowa" kitawuwa liyitabe ngawo ndəbsənyi-kuru huwumawa liyitabe kadaye fitədə mburo walzənaro tawatsəgəna. Dabtəwa ngəwu loktu azallataro koltəna. China, shi do ne letəram tada falye dazəna də, kuru kərma dəro letəram tada yakkəye mbeji, loktu laan fitə mburo walzəna dəga kəlzəna nəm nguwu jamaye ro.Hukumawa gadeye fitə cotto dapsana. Kambo, amma samma gənyi, suro awowa kadayen suro fitəye sharaye kolzəna. Kəndaramma anyi sharaye lan gadejin, amma waneye suro də dalil nəm duno lan au nəmkam kəltəyen, wuratə tadaye də bannatəna, nəlefa zahirye au hangalye kamuye də tajirwaro waljin, au lamarra arziyi naptəram jamaye lan tada sambidə zauro zauro waljin.[41] Lardəwa doni fitə cotto dapsanadə, alamanna Nicaragua yeyi, hukuma liyitabeye kərmu yaye dalil suroye-a kuru kərmu dalil liitasoye shararo ritənza-a ruwozana. [242] [243] Lardəwa laa, alamanna Bangladesh yeyi, sandi do ne suro fitəye dabsana də, kuruson banazayin nasha kurun do ne suro fitəye sadin ma cidiya nəlewa menstruation yen.[244] Adə shiye kalma suro kurun adaben faidatinmawo.[245] Nawa do suro fitəye sharaye haramzəna au nəm zalum jamaye gozəna lan, kamuwa suro'a də raksa bəla'a lətariye'a lezayin kuru lardə'a do suro'a dazayin ro lezayin.[246] Kamuwa do ne awo bəlawuroye ba də raksa am do ne suro fitəye sharaye ro faidatayin au kəlanza lan fitə jarabsayin.[247]Karapka Women on Waves də ilmu kəla fitəye lətariyen sədin tən saa 1999 lan. NGO dəye suro container mara njiye lan liyita liyitaye mowonjinma cotulowo, shi do ne mara njiye lan bəlawurojin lardəwa do shara fitəye dabcin ma. Sau mara njiye də Netherlands lan rajista tədənaye dəro, shara Dutch ye də shima zauro faida'a wo sa mara njiye də suro njiye dunyabe lan kara. Loktu suro ci njiyen, cidaramdəye cidawa-a ilmu-a kəlanzən cin; amma suro njiwa dunyabe lan, cidawu liyitabedə sharaye raksa kurunna suro fitəye-a shawari-a ruwozayin.[248][249][250] ==Jinsi-kartəlan fitə== Sonography-a amniocentesis-adə yaso awasoye jinsi nozayin kawu tada sambinro. Fuwutə nzundu adəye səkə jima'i kartəlan fitə badiwono, au jima'inzəro wutəgə tada'a daptə. Kartə tada kamuye baro diwodə zauro nowata. Fitə jima'i kartəyedə shima nəm gade-gade kate nəm nguwu duli konga-a kamuwa-aye lardəwa laan suwudin. Duli konga'a ye məradənza nasha Asia ye lan bayantəna, kuru fitə do kamuwa tamboye dabtəro faidatəna də Taiwan, South Korea, India, China lan bayantəna.[251] Adǝye nǝmngǝwu kǝnzambi kongawabe-a kuru kamuwa sodə wajin ngawo lardə do ne suro lan fitə jima'i kartəye au jima'i ngaltəye dabsəna dəman.[252][253][254][255] Lardə China lan, gargamlan tada konga'a məradətənadə zauro təraana dalil letəgəram tada falye, shi doni saa 1979 lan koktənadə.[256] Lardəwa kadaye kataffa sharabe gozana kəla fitə jima'i kartəye fulutəro. Samno kəla nəm nguwu jamaye-a fuwutəye-a yen suro saa 1994 yen kəriyewa 180 ma kozənaye kasatsana "nəm gade-gade tada feroye samma baro diwo-a kuru awo do ne tada kərawoye suwudin də-a",[257] shartəwa dəwo PACE ye suro saa 2011 yen zortədə.[258] ==Fitəna kəriwutəye== David gunn (1993), john britton (1994), barnett slepian (1998), kuru joorge tiller (2009). Canada lan, liyita kamuwaye Garson Romalis də suro saa 1994-a 2000-a lan kəriwutə jarabtəlan kəngatə. Liyita so dəga kozənaro, kəriwudə cidawu lətariye gadeso'a nganzazəna, alamanna John Salvi ye 1994 lan am mowomaso indi suro lətari Massachusetts yen cezəna də-a kuru Peter Knight ye 2001 lan lətari Mecurbo ye dəga cezəna də-a. Am do ne fitəna kəla fitəye kəriwuzana də sandima Eric Rudolph-a, Scott Roeder-a, Shelley Shannon-a, Paul Hill-a, kam do ne buro salak yin suro fitəye cezəna də. Lardəwa laadə doka fitəye mbeji. Walawa jili anyiye am fitə watəmasoye cidawa fitəye sharaye fandoro dabcin. Misallo, doka nəmkambe lardəro gawoye Americabedə Zangatəwu laadə kamuwa kəlinikro gayinmadə cameralan gozana.[266] ==Misalwa adamganabe gənyi== Fitə kəlanzəlaro dabbawa kadalan wajin. Misallo, dimi lan, kazəyi au cida zahirye sha suwudin, misallo cinna lan zamtə au kəriye sha dujin.[267] Fe lan, fitədə kwasuwa kosuwaye suwudin, misallo brucellosis au Campylobacter, amma ngəwusoro kalimi lan kaltəyin.[268] Liwula pinebe buwodə raksə felan fitə suwudin.[269][270] Kǝska kada, suronzan broomweed, skunk cabbage, poison hemlock, kuru kǝska tafaye, sandiya nowata kǝla tadaye suro lan batti suwudin kuru suro feye lan fijin [271]: 45-46 kuru dimi-a kanyi-a lan. kwasuwa bəl. Foal embryos donyi homozygous donyi gene bǝl (WW) lan tuwandin ma du, sha suro lan tuwandin aubiya walta tǝrayin kawu tambo ro.[272]Jili shark-a rays-a kada lan, suro fitəye kazəyiya-a sədinmadə ngəwusoro wakajin loktu sandiya sətanalan.[273] Kasuwa virusbedə raksə kərilan suro fijin.[274] Ngamsodə dalilla kada nankaro suro fizayin, surodən hormone balance ba mbeji. Fitə-a fəletə-adə ngambe suro'a lan tədin, musamman maro trap-neuter-return programs lan, ngambe təraanyi tambo nankaro.[275][276][277] Kamuwa rodentsbedə raksa suronza dajin sa sandiro kazəyi kongabe doni surodəga sədinbaro waljiya, shidəwo Bruce effectlan notənadə.[278] Fitədə dabbawaro tədin, nasha dabba rotəben. Misalro,Fitədə dabbawaro tədin, nasha dabba rotəben. Misallo, suro fitəyedə raktə fero doni kalkalro kəltənyiro tədin, au kəmanzəsoye ferodə suro'a asuzanyiro casuwu, au fero kawuwaro suro'a.[279] Feticide də fər-a zebra-a lan wajin dalil konga'aye fero suro'a dəro zortə au dunon kəltəro, [280] [281] [282] amma nəm nguwu karaan də koro tədin.[283] Dali langur kongabedə kamuwaro bətərəm sadin ngawo kongadəbe gozənayen, kuru suro gotə suwudin.[284] ek9pjmdpm6kdlmnodus1v88grdmjbyk 0 45 22026 22025 2025-03-15T19:33:59Z Banabulama 37 22026 wikitext text/x-wiki {{Databox}} * '''Abraham'''[a] <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFLevenson2012</ref>də<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFMendes-Flohr2005</ref> nabi-a kuru manzo-a <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFLevenson2012</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFLevenson2012</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFSmith2000a</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFMcCarter2000</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFSwayd2009</ref> Alabe futu Islambe gulzənadə, kuru shidə kaka Arabwa Ishmailbe-a Israelitesbe-aye. Abrahamdə misal adin Yehudiyabe-a, adin Kəristabe-a, adin Islambe-aro zauro faidazəna. Musulummabe imaninzalan, Abrahamye sharawa-a jarawawa-a Alaye shiga suro kənənganzəyen sədəna sammaso sədin. Dalil shiye Alaro imaninzǝ dunowa dǝye sǝkǝ, Abraham dǝro Allahye wadə gozǝna kǝla shiye fuwuma lardǝwa dunyabe sammaro waljinno.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFWright2010</ref> Alqurandə Abrahamga awo misaltəye, misallo, kəngaye kuru awo sandiro ibadatəma gənyiro fəlezəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFSka2009</ref>Suro adəben, Abrahamdə shiga wakiljinro bayantəna kəla "kam kurebedəwo dunya sammason kəla awo Alabero təngatəgəna kawu shiga adinro yaktəro kamanzaa nəmgade-gadeben".<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFMcNutt1999</ref> 18 Musulummabe kasatsana kəla Kaaba suro Makkabedə Abraham-a tadanzə Ishmael-aye garzana kəla ibada buro salakbedən. Yim kura Islambe 'Eid ul-Adhadə shiga kəleletin kəla Abrahambe tadanzəga ​​kəla amro Allahben sada'atəben, kuru datəgəram ibada Hajjbe Kaabaro letəben. Musulummaye kasatsana kəla Ibrahimdə shima fuwuma am adilbewo zamanzən kuru shilan Adnanite-Arabs-a Israelites-a isa. Abraham, suro imani Islamben, shima zaumaro faidaa nasha dunya awo adinbega baro sǝdǝnaben loktudǝn. Adin adində Abrahamye cidi Arabbe-a Kanaan-a indison baro sədəna. Shiye na indiso ruhaniyamen tahirzəna kuru fatowa ibadabedəga zahirro tahirzəna. Abraham-a Isma'il-a (Ishmael) walta ibadawa ibadabe, <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham#CITEREFDever2001</ref> au Ḥajj ('Hajj') koksana, shidoni kuro Musulummaye zasayinmadə. Musulummaye wono Abrahamye waltə Alaro dulinza indiso, Isma’il-a Isḥaq-a (Isaac) ro albarka cina.kuru zuriyanzə samma suro Allahben nzəliwo sədin. ==Suro Alquranben== Suro Alquranben awoa kada kəla Abrahamben gulzana mbeji, suronzan, indiro, kitawuwa Abrahambe;<ref>https://books.google.com/books?id=39HoDwAAQBAJ&q=has+archeology+buried+the+bible</ref> suro ruwo darebedən, Abrahambe "cidanzəga ​​galzəna?",[13] awo kəla jarabtəwa Abrahambe kənasartəna sammasoben gulzana. Suro surawa kadaben, Alqur'anbe futu Abrahambe jamanzaro wa'azənadə bayanzəna kuru futu shiye tawadəro bawanzəro gulzənadə, sunzə Azar,[14] shiye awo sandiro ibada kolzə Alaro ibadaro walzə.[15] Nasha laa Alquranbedə, adəgaima, hawar kəla futu Alaye malaiyawa Abrahamro zuzənaben kəla azawu am Lotbe Sodom-a Gomorrah-a lan tədinben warmatəgəben.[16] Aya gadesoye tada Abrahambe sada'a karǝngǝdǝga bayanzana,[17]sunzǝ tǝkǝnyi amma Ishmaelro tǝmatǝna sau aya-a isayinmadǝye tambo Isaacbe gulzana.[10] Alquran ye waltə-waltə cida Abraham ye dəga fəlezəna kuru kusuni faida kada do suro kaduwunzəyen isana dəga somzəna, Isaac-a, Jacob-a Ishmael-a kunten. Suro surawa darebe Alquranben, cida Abrahambedə zauro nowata ro wallono. Alquranbe gulzəna kəla Abraham-a Ishmael-adə sandima am yasawu duwo Ka'bah suro Makkaben dawu ibadabe nankaro koksanadə[21] Alquranbe sambisoro Islamro "Adin Abrahambe" (millat Ibrahim)[22] kuru Abrahamro ka'ala Hanifbe tina" (Kam Tahir, "kam jirebe3).Alquran ye Ibrahim dəga kam do Alaye sawa ro gozəna (Khalil), [24] adə nankaro su Ibrahim ye suro Islam yen, Khalil-Allah (Sawa Alaye). Kalmadə am laaye sha ka'ala patriarchbe, Qal El lan gozanaro gozana.[25][26] Misalwa gade suro Alquranben kasarrataro bayantənadə sandima Ibrahimga konnulan shiga amnzəye fəlezanadən cetando';[27][28] baanzəro nəmngəla-a;[29] mai zalum-a duno-a-a kəriwutə-a[30] kuru mujiza ngudowa kərmube-a.[31] Lamarwa anyi samma-a gade-adə ada musulummaben bayanna ngəwuro zandetəna, kuru musammanno suroHawarra Nabiwabe-a kuru cidawa ilmu tauhid Islambe dunyabe-a.[32] Fasalwa laa suro kəndəga Abrahamben zaumaro kitawuwa Islamben bayanna təna, misallo gashiptəwa ndikate Abraham-a mai shatanne, Nimrod-a, tadanzə sada'a karənga-a, hawar Hagar-a Ishmael-abe, shi dəwo Musulummaye taksayin sokku Makkaro ibada sadinlan. Batalla adin Islambe faida'a, Eid al-Adha, shima Abrahambe tadanzə Ishmael'a sada'adə taktə, kawu Alaye shiro dimi sada'aro sədinro.[33] Loktuwalaan, am laaye kasatsana kəla shi hawarra anyi suro kitawu Islamben dasagənadə ada Yewudibe darebedəga falzənaro.[34] ==Gargam suro kitawu Islamben== Ibrahimdə fato awo adinbe kureye Ur Chaldeesbedən katambo, waneye na shiro 'Ur' gultində suro Iraq kərmabedən, adəlan, awo adinbe adin Mesopotamianbe kureyedə adin Azarkbe-a. Gananzən, Ibrahimdə baanzəye awowa sandiro sandi anyi dongurlan au kəskalan kukunjin suruna. Sa babanzǝye sandiya tamojiya, Ibrahimye babanzǝro awo sǝkǝ sandiye raksa gǝrzayinba au awo laa mǝradǝzana dǝga jaapsayinba dǝga soworin kuru daji sandiga zorjin; adə nankaro, baanzəye sambisoro shiga zorjin kəla adawa kaduwunzəye zəgayinbaro kuru awonza sanamnzayedəga zozojinbaro.[35] Shiye awo sadǝnadǝga sǝrayin yayi, babanzǝ Azardǝ Ibrahimga zuzǝ awo sandiro sadǝnadǝ kasuwuro saladin. Loktu kǝlelewa kada bǝrnidǝn tǝdinma faldǝn, amsoye ibadaramnzan sabta kuru kawu sanamnzaro awo kǝmbube sadin. Urbe fato abadabe shiro nowatadə shima Great Ziggurat, shi dəwo kuro turinmadə.[36] Ibrahimye sandiga ciworo, "Ayi ibadanǝmin? Sandi awowa sandiro bowotǝmadǝ fanzayinna? Raksǝ nyiga banazayin au nyiga gǝnyizayin?" Amsoye zaawo sadin, "Adə diwalndekakawa." Ibrahimye wono "Wuye ilawanǝmlan sǝkǝna! Haiyaro wudə watǝmanza [citation mǝradǝtǝna]. ==Shi konnu kuradǝ== Shawari Abrahamga kəla kəskaben wartəyedə, maləmma ibadarambe-a mai Babylonbe Nimrod-aye tawatsaana. Hawardə mairidən konnu yeyiro tartəgəna kuru amsodə na sammason isa kəriwudə kururo. Bǝla kura latǝna kuru kǝska kada tǝkǝna. Daji konnu kura amsoye shaidazanadə watə. Konnudə samilan zauro kuruwu ngudowa ye raksa kəlanzən farzayinba kəlanza wartəro rizana nankaro. Ibrahimbe mukkonzǝ-a shinzǝ-a sǝrǝna, kuru shiga suro catapultbero sakǝna, surodǝro gǝptǝro dawarzana. Loktu adəlan, Malaika Gabrielye shiro isə wono:"Ya Abraham! Awo laa sǝragǝna mbeji wa?" Abrahamye raksə shiga konnulan cetando au shiga gotəro majin, amma Ibrahimye jaapkono, "Allahdə wuro sətin, Shima lamarranyiga ngəlaro sədinmawo." Catapult dəga kwaltiyin kuru Ibrahim dəga konnuro təkəna. Allahye daji konnuro amari cina, "Ya konnu! Ibrahimro amusu kuru nəlefa." Mujiza laa wakawono, konnudəye kənga kuru chainsnzə bas warzəna. Abrahamye surodən suluwuna alamanna gardən suluwuna yeyi, nəlefa, fuskanzə nur, kuru kazəmuzən alamaram konnuye ba. Kamsoye suro hangalzaben kurunza: "Ajabba! Ala Ibrahimbe shiga konnulan cezəna!"[37][34] ==Nimrod-a kəriwutə== Alqurandə zande gana laa kate mai zahir-a Abraham-ayen zandezəna.[39] Maidə suro Alquranben sunzə ba yaye, kuru haiyadə suro hawarben faidanzə ganaro asutəna, diya Alquranben, misallo suro tafasir laaben,[40] mai adə Nimrodro shawari tina.[41] Tafsir adə Ibn Kathirbe, maləm karnu kən 14me, awoa zaye kada suro hawarben mbeji misallo Nimrodbe kəlanzəro awo alaktəbe gulzənadə. Tafsirdəye Nimrod-a Ibrahim-a ye gashiptənzadə bayanzəna, futu shi (Nimrod) zauro gəragata kuru suro 'kafirtənzə-a fitəna-ayen' nəmzalumro walzənadə.[42]Futu gargamma Romano-Jewishbe Flavius ​​Josephbe gulzənadə, Nimroddə kam duwo awo kəlanzəbe Alabega kəlzəna. Nimroddə kəlanzəga ​​awo rowoataro warmajiwo kuru am kəlanzəye shiga awo adəro abadazana. Kamu Nimrodbe Semiramisdə shiga ila kamube ro abadatin [citation needed] Kawu Abraham tambinro, alamaram shillewuwabe Nimrod-a kuru ilmuwu shillewuwanzəbe-aro tambo Abrahambe isayin dəga gulzəna, shi dəwo awo adinbega dabcinma. Daji Nimrodye tada bəlin tambo samma cezəro amariya co. Attǝson, yanzǝ Abrahambe suro bareben tǝmzǝgǝna kuru gǝrǝmtǝro sambin. Flavius ​​Josephus ye gulzəna kəla Abraham ye Nimrod'a kəla kəlzəna kuru shiro fuska-fuskaro wono awo adinro ibadanzə kolzə, daji Nimrod ye shiga kəla kəskayen wartəro amariya co.Nimrodye kərmainzəro kəska ngəwu sapsə Abrahamga konnu kura dunyaye ngaltema turunadən warzayinro. Amma sa konnudə watə kuru Abrahamga surodəro sakənadən, Abrahamdə awo laa shiro fəlezənyi. Suro Islamben, gashiptəna kəla shawari Ibrahim'a kəla kəskaben wartəyedə Nimrod-a kuru maləmma ibadarambe-a lan fəlezana au amdə kəlanzadə vigilantesro walza kuru dawari shiga kəla kəskaben wartəyedə sadəna. Futu sharhiwu musulummabe gulzanadə, ngawoAbrahamdə konnu kuradən kəngatə, notə jamabedə ngawo awo adəyen kurawono. Nimrod, shi do mai Babylon ye də, kərmaizə tajirwa lan kararo fanzəna, kuru kərmaizə bajin dalil Ibrahim ye konnu lan suluwuna dəga shaidazəna lan, am nguwuye Ala-a Abraham-a nawi Alaye ro kasattə badizana. Har loktu adəro, Nimroddə shi kəlanzəma ilaro gozəna. Nimrod ye shiga gashiptə səraa kuru amnzəro shi, maidə haiyaro ila kuru Ibrahimdə kattuwuma. Nimrodye Ibrahimro ciworo, "Ayi Allahnǝmbe sǝdinma shido wuye sǝdinbama?" Ibrahimye jaapkono, "Rabbinyi shima kǝnǝnga-a kuru kǝrmu-a suwudinmawo." Nimrod ye daji gǝrzǝna, "Wuma kǝnǝnga-a kǝrmu-a cin! Raksǝ kam surostreet lan shiga ceza, kuru kam do kərmuro shara tədənaro raksə afunyi cin kuru rowanzəga ​​səkkayin." Abrahamye jaapkono, "Ngəla, kəma Alaye kəngaldə gədilan səsangəna. Raksə shiga fətelan cijin?" Nimroddə hangalnzə bannatəna. Biskenzən shiga cezana, nashanzən kuru fuwu amnzəyen. Abrahamye shiga nadən kolzə manajinba kuru waltə cidanzə amsoga Alaro bowotəro lewono. [43][44] Lamar adə zauro faidaaro asutəna dalildə, kururam musulummaben, cidawa nabiwa fuwubeye fəlezəna, zauro faidaadə cida Musabe. Abraham-a mai-a ye gashiptənzadə am laaye Musaye Firaunaro wa'azənaro fasarzana.Futu mai do Abrahamro kambiwu sədənaye kəlanzəro awo alaktəbe gulzənayeyi, Firauna Exodusbe dəye wono, shi do Musabe bowotənzə səmowonyi kuru suro kuluwu Red Seaben bawono. Suro awo wakazənadən, maləmmaye walta kəla hikima Abrahamben bayanna cina kəla mana "hangal, hikima kuru nganzatəna" faidatəben, kəla gashiftəwa faida baaben.[45] Abraham, suro shim musulumma kadaben, shiye alamaram darajaa ngəla kam ndasowosoro faidajinma. Alqur'anbe bayanna kəla malaiyawa Ibrahimro isa shiro tambo Ishmailbe gulzayinben cina. Shiye wono, sa Abrahamye manzowadəga curonya, shiye "duwaro sandiya tada kalwa wargatalan kəjiro sədin [46] Kundo adə maləmma sammasoye misalro fasarzana; malǝmma kadaye kǝla awo fal adǝben sharhi sadǝna, shidǝ alamaram Abrahambe ==Hadiya== Sa Ismael wurazənadən, kam laa kənashinzən Ibrahimro fəlezə shiro wono: "Nəmzadəga diwo! Alaye nyiro tada Hagarbe cina shiga sada'a nankaro." Daji shiye Ishmaelro wono: "Lenye Allahro sada'a diyen!" Daji shiye bunduwu-a kuru nji-a gozə shiga lezə na laa suro kauyedən nazaana. Tadadǝye shiro wono: "Ya baba! Nda shi sada'anǝmdǝ?" Shiye ja'auzəna: "Ya tadanyi, kənashin ruwonyi, nyiga zorjin. Adə nankaro awo rumin dəro hangal gənanəmin".Shiye wono, "Ya babanyi, awo nyiro amrtənadə diwo; wuga, Insha-Allah (Allahye razəgənaro), kam dondibe fal". Ishmaelye shiro wono: "Kəltəramnyi zaktə, sau wuye kazəmunyi ngaworo kalaktəro ngənəptənyi sau bunyi ndasoma sandiro təfandəyinbaro sau Hagarye shiga kuru karəgənzə bannajin. gǝrǝmtǝdǝ shima gǝrǝmtǝdǝ suro gǝrǝm Ishmaelben sapkata. daji janandǝ ngudunzǝro gozǝ amma janandǝ kamzǝnyi,Alaye suro njim Ishmaelben ngǝrǝwu sǝkǝna. Sa shiye awo adəga surunadən, shiye shiga kəla kəlanzəben kalaksə kuru shiga ngawo kəlanzəben səkəna futu Alaye suro Alquran 37:103ben gulzənayeyi: Sandi indiso kəlanza kəlzanadən kuru shiye kəlanzəro fəlezənadə, maananzədə sandiye lamardəga Allahro kəlzana. Kowo laaye bowono: 'Ibrahim, nyiye awo ruwotənadəga kamzəna!" Shiye walzə kuru kuru, ram mbeji. Shiye gozə tadanzəga ​​kolzə kuru shiye tadanzəro dungozə wono: "Ya tadanyi, kuro nyiga wuro cedo". Adə suro kawuli Allahben suro Alquranben 37:107: == Lamintǝ == 7thvqe26fz600lujp8ynurmlnqyjxzo 0 46 22652 19425 2025-03-29T17:52:46Z Bukr Garbai 213 /* Laminte */ 22652 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q91}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Abraham_Lincoln#cite_ref-yale_1-1</ref>'''Abraham Lincoln''' dǝ sha chasambo yim miyon indin bǝ lan kintawu sawan bǝ lan saa duwu miyon uskun laarrin bǝ lan (12-may-1809) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim miyon luko uwun bǝ lan kintawu shahul bǝ lan saa duwu miyon uskun firakkin uwun bǝ lan bawono. (15-April-1865) Abraham Lincoln siyasama kura keryǝ Amerika bǝ. kureman attǝyǝy shima kura lardi Amerika bǝ miyon araskin bǝ (16th) tun saa duwu miyon uskun fiskun tilon bǝ lan (1861) har saa duwu miyon uskun fiskun luko uwun (1865) ro lewono. Loktu sha chezana. (John wilkes Booth) shima lincoln diwa chezi. Abraham Lincoln shima kura lardǝ yǝ buro yǝ wo kla mulki bǝ lan chezana ma. Har kirmaro isina shugawa amerika lan jiri lincoln yǝ yi sadiyi. Shima chir lodo dabsu loktun nzun cidi Amerika bǝ lan. Kasadin nzuro (Great Emancipator) bǝ lan sha buwozan. == Lamintǝ == <references /> 9urmr7y5pq92qx1vl8rfuqooefs7vn7 0 47 21384 21383 2025-02-28T06:55:13Z Banabulama 37 21384 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5670}} '''Abū Nuwās al-Ḥasan ibn Hānī al-Ḥakamī''' (variant: Al-Ḥasan ibn Hānī 'Abd al-Awal al-Ṣabāḥ, Abū 'Alī nowotə, Abū Nuwās al-Salamī au Abū Nuwās, c. 756 ⁇ c. 814)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn-Hallik%C4%81n1961</ref> shima kakkadiyya Arabiyabe, kuru shima wakil zamanbe (muhdath) kakkadiyyabe doni badiyaram kərmaye Abbasidaye lan suwudənawo. Kuru shiye suro adawa folkloricbe ro lewono, loktu kadaro suro One Thousand and One Nightsben fəlejin. Kəska gargam Arabbe-a Faarisabe-a lan, Basra-a al-Kufah-an kərawono, buro salakkin cidiya nazəmuma Walibah Ibn al-Hubabben, kuru dare cidiya Khalaf al-Ahmarben. Shiye kuru Alquran-a, Hadith-a, kuru mana-a kərawono. Shiye nəmngəla kalifawa Abbasidbe Harun ar-Rashid-a al-Amin-aye səbandəna.<ref>https://www.britannica.com/biography/Abu-Nuwas</ref> Shiga zauro nozana kəla nazəmuwanzə mbolye-a, kuru Diwan-a, nazəmuwanzə sabsənadə adin-a, tamtam-a, nəmkam ndikate am indibe-a kulashin. ==Kǝnǝnga buroye== Abu Nuwas də suro lardə Ahvaz yen katambo (kəriye Khuzestan kərmaye suro Iran yen) kərmai Abbasid ye lan, bərni Ahvaz yen au bəla shitinzəye fal lan. Loktu tambonzəye tawadə ba, kate saa 756-a 758-a lan katambo. Baanzə Hani, Arab (waneye Damascus lan) shi done askərra kalifa Umayyadbe dareye Marwan II (r. 744-750) lan cidazənadə. Yanzədə kam Persianbe sunzə Gulban, shidoni Haniye kəla kəllada loktu cida polis Ahvazben sədindən. Sa Abu Nuwas ye saa 10 lan, babanzǝ bawono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFFatehi-NezhadAzarnooshNegahban2008</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFWagner2007</ref>Gananzən Abu Nuwas ye yanzə'a za'a Basra cidiya Iraq ye dəro lezə nadən maaranta Alqur'an ye kərawono kuru gananzən Hafiz ro wallono.Shiye nəm shawanzə nəm ngəlanzə-a nəm shawanzə-adə hangal nazəmuma Kufanbe, Abu Usama Waliba ibn al-Hubab al-Asadibe-a gərzəna, shi dəwo Abu Nuwas'a Kufaro gozənadə. Waliba ye Abu Nuwas lan nəm ilmunzə nazəmuye asuzəna kuru shiro cida adəro ndəlamzəgəna, amma kuru shi kam ganadəga nəmjintəlan səraa kuru waneye shiga nəmkam nəmzaye mbeji. Nəmkam ndikate Abu Nuwas-a duli gana-a yedə sa shiye kam kurazənadən awo kəlanzən wazənadə fəlejin.<ref>https://www.worldcat.org/oclc/890932769</ref> ==Cida== Abu Nuwas ye nazəmuwa suro genre kadayen ruwozəna; nəm ilmunzə kuradə zauro asutin nazəmuwanzə mbolye-a nazəmuwanzə barabe-a lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-7</ref> Abu Nuwasbe diwannzədə, nazəmuwanzə samzənadə, jili-jiliro yakkata: nazəmuwa panegyricbe-a, elegies-a, invective-a, nazəmuwa kərawobe kəla konga-a kamuwa-aben, nazəmuwa tawadəbe-a, nazəmuwa barabe-a, kuru nazəmuwa mbolye-a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-:13_8-2</ref> Nazəmuwanzə eroticbedə, shidoni ngəwunzəso homoeroticdə, nazəmuwa 500-a fragments-a saminlan notəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-9</ref> Shiye kuru ada Arabicbe nazəmu satiricalbedəro njilarzəna, shidoni duels kate nazəmuwuben surodən nazəmu lampoons-a nəmzalum-a mbeji.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-10</ref> Ismail bin Nubakht, Nuwasbe fal am zamanbe, wono: "Ngalte kam kəra zauro ngəwu Abu Nuwas-a kozənaro ruyinyi, kuru kam dəwo, hangalnzə zauro ngəla, kitawuwa gana mbeji. Ngawo kərmunzəben fatonzə kulasnyen, kuru kitawu fal bas suronzən kakkadi kada mbeji, suronzən bayanna grammarbe ngəwu mbeji kuru<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFArbuthnot1890</ref>." ==Khamriyyat (Nazəmu mbolbe)== Ruhi zaman bəlinbedə nazəmu mbolyelan fəlezəna ngawo kərmai Abbasidsbero faltənaben.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-:02_12-1</ref> Abu Nuwas də shima zauro banazəgəna kəla fuwutə nazəmu mbolyeben. Nazəmuwanzə də am kura'a Baghdad ye'a kəji fantəro ruwozana.[7] Dawu nazəmu mbolbedə shima bayan kəla mboldəben, bayan kəla kəjinzəben, zahirnzəben, kanumzəben, kuru futu tiyi-a hangal-aro lejin-a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-:3_13-1</ref> Abu Nuwasye raayiwa falsafabe kada-a kuru sura-a suro nazəmuwanzəyen gozəna shidoni Persiansoga darajazə kuru nəmkura Arabbedəga zozozənadə.[11] Shiye nazəmu mbolye faidatə mauduwuwa Abbasidbe dunya Islambedən faidatəro. Misal adəbedə suro kitawunzə Khamriyyatben ruwozənadən fəlezəna:"Wine də katende lan suro jug liwulayen kozəna, shi dəwo cidama Persianbe zayezəna zaye kada'a, Chosroes də cidiyanzən, kuru shitinzən oryxes dəwo am fərye kəriwulan barazayin də. Na mbolbedə shima na tunics-a button-a tədinmawo; na njibedə shima na zawa Persiabe (qalansuwah) təkkinmadə." [11] Nasha adəlan fotowa Persianbe ngəwu mbeji shidoni təlam Persianbe loktudən faidatin dəga kalkalzənadə. Abu Nuwas də sha nozana kəla shiye suro nazəmuwanzəyen kowo nazəmube-a siyasabe-a mbejiro. Rokko nazəmuwu Abbasidbe gadesoben, Abu Nuwasbe kəla mbol kənza-a adinro cistəgə-aben fəlezəna. Shiye kəla Islamben ruwozəna mbol faidatə dalil-a nəmkambe-aro.[12] A lai nazəmube taganasbe suro Khamriyyatben nəmkam ndikate adinbe-a misalzəna; lai adəye adinlan mbol kənza dabtə-a gawurtə Alabe-a ratalləgəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-:4_14-0</ref> Abu Nuwas ye adabnzə ruwozəna futu zunuwunzə suro adinyen tawattəgəna yeyi. Abu Nuwasbe nazəmunzədəye kərawonzə mbol-a nəmkam-aye fəlezəna. Nazəmuwadə ruwotəna kəlele awo zahir-a awo zahir-a kəla mbol kənzaben shidoni adawa nazəmube dunya Islambedəga kalkalzənyidə. Mauduwu gozaa kozanadə suro nazəmu mbol kənzabe Abbasidbedə shima nəmkamza nəmzalumro dalil kantiya mbol kənzabedə ngəwusoro duli konga'a cidaro gozayin.[11] Nazəmuwa anyi ngəwusoro salacious kuru rebellious. Suro nasha eroticbe Diwanzəbedən, nazəmuwanzəye ferowa cidawube duli ganaro kazəmu sadəna mbol saminro bayanzəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#cite_ref-:22_15-1</ref> Raayinzǝ duli ganaro sǝdǝnadǝ nazǝmunzǝ-a kuru kǝnǝnganzǝ naptǝram jamabe-a men fǝlezǝna. Abu Nuwas ye awo laa zauro hangal gojinma sorin: nəmkam ndikate am indiyedə Abbasid Iraq ro lardə doni kəriwudə badizənadən tuwudəna.[14] Shiye ruwonzən wono zaman kərmai Umayyadben, nazəmuwudə kamuwa kərawu basro njilarzayin.[14] Nuwasbe nazəmuwanzə kəjidə mbol faidatə nasha zortə-a kuru scapegoat-ayen.[11] Adəga suro al-Muharramahben fəlezəna:"Launuwa kada bowojin sa suro manzarben tartǝyinna, tǝlamma samma dafcin, Tiyinzə fəlejin, dinarre, alama peal kəla tailor's strongben, musko kam gana laa shawa-shawaro manajin kərawomanzəbe məradənzə jaapcinlan, Suro ibadaram woson curl mbeji kuru shimzən awo tajirwa suwudin. Shidə kərista, kazəmu Khurasanbe səkkəna kuru tunicnzədə sami kərmunzə-a dawunzə-a fəlejin. Shi awo shawa adǝro manajinro waljiya, Islamdǝga sami kau kuruwuben gǝrjin. Shi duwo zunuwuwa samma suro nəmzalumro səkkənadəro riyitənyiro wallono-a, Wuye adinzǝro gagǝko, nozǝnaro kǝragǝro gagǝko,Sau wuye nongǝna kǝla shi Uba dǝye sǝkǝ duli gana adǝga yakcinba sai adinnzǝ jireye dǝma."[7] Nazəmu adəye zunuwu Abu Nuwasbe kada bayanzəna: kəristabe shiga cidazəna, nəmshawa tadabe darajatə, kuru shaida kəristabe səbandin. Ruwo Abu Nuwasbedə nəmkalkal nəmkam ndikate am indibe-a, nəmkam ndikate am indibe-a, mbal kənza daptə-a, kuru Islam kəlanzə-a zozozəna.[7] Shiye adabnzə faidatə shaida kəla adawa adinbe-a adabe-a zaman kərmai Abbasidben cina. Nazəmuwanzə ngəwuso kərawonzə kongawaro bayanzana yaye, kəji-a tamtam-a mbolye kamuwaro bayantədə shima nzundu Abu Nuwasbe muskozənawo.[14] Abu Nuwas ye awo səraanadə kate am zamanzəyen nowata gənyi sau kaiyya homoeroticbe-a nazəmu-adə kate am musləmmaben nowata.[7] Anthologies buro salakbe nazəmuwanzə-a gargamzə-adə sandima:<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref> Yaḥyā ibn al-Faḍl-a Ya’qūb ibn al-Sikkīt-a ye nazəmuwanzəga ​​cidiya darasəwa mewuben saraizana, tartip alfabetben gənyi. Al-Sikkīt ye sharhi warak 800-ye ruwozəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref> Abū Sa'īd al-Sukkarī[b] ye nazəmuwanzə saraizəna, sharhi-a ruwo təlammabe-a cina; shiye ta'adir indi suro yakkəben corpus folios duwu falbedəga sasərtə tamozəna. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFFl%C3%BCgel1862</ref> Abū Bakr ibn Yaḥyā aI-Ṣūlībe cidanzəga ​​sasərzəna, nazəmuwadəga alfabetlan dawarzəna, kuru bayanna kattuwube laadəga sasərzəna.Hamza ibn al-Ḥasan al-Iṣfahani ye ruwonzə so dəga sasərzəna, cidawa dəga alfabet lan sapsəna. Attəson yayi, Ibn al-Nadim shi adəga 'Ali ibn Hamza al-Iṣbahani ro bayanzəna. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref> Yusuf bin al-Dayah <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref> Abu Hiffan [c] <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Nuwas#CITEREFIbn_al-Nad%C4%ABm1970</ref> Ibn al-Washsha' Abu Tayyib, malǝm Baghdadbe. Ibn 'Ammār[d] ye ruwo kəla cida Nuwasben ruwozəna, surodən misalla kəla ruwoben ruwozəna.[27][28] Yalla Al-Munajjimbe: Abu Mansur; Yahya ibn Abi Mansur; Muhammad ibn Yahya; 'Ali ibn Yahya; Yahya ibn ‘Ali; Ahmad ibn Yahya; Harun ibn ‘Ali; 'Ali ibn Harunbe; Ahmad ibn ‘Ali; Harun ibn ‘Ali ibn Harun. Abu al-Ḥasan al-Sumaysāti ye shiye Nuwas a zazaktəlan ruwozəna. [34] ==gargam== Nuwas də shima ruwotəma kadaye falnza kəla ruwo mu'ammā (ma'ananzə "kəmbu" au "kəmbu"), awo kəji fantəye dəwo sulhu matənadə "arawuwa kalmadəbe au sudəbe kəltəlan".[39][40] Shiye kuru jili indi Arabicbe kamilzəna: Khamriyya (nazəmu mbolbe) kuru Tardiyya (nazəmu barabe). Ibn Quzman, shi do karnu kən 12th lan Al-Andalus lan ruwozənadə, shiga zauro səraana kuru shiga rataltəgəna.[41][42] ==Kǝlele== Bərni Baghdad də na kada su nazəmuma dəye mbeji. Abū Nuwās Street də ci kəmoduwu Tigrisbe gədizənadən lejin, na doni loktu laan bərnidəbe awo fəlejinma.[43] Abu Nuwas Park də shidə kəla kilomita 2.5-yelan kara ndikate Kotowo Jumhouriyabe-a kuru park dəwo kəmaduwu Karadabe karəngə Kotowo Julybe kən 14th-aben kara.[44] Suro saa 1976, suro dunya Mercuryben su Abu Nuwasbe nankaro bowotəna.[45] Karapka Abu Nawasbedə, saa 2007lan kokkatə Algeria lan, sunzə nazəmumadəbe. Məradə kura karapkadəyedə shima nəmkam ndikate am jili tilowaye Algerialan nəmzalumro diwo, article 333-a 338-a Algeria penal codeyedə baro diwo shidoni nəmkam ndikate am jili tilowayedə nəmzalumro gozənadə kuru shiro fərtə-a kuru kungəna-a tədin.[46][47] ==Sasərtə== Cidanzə sodə kəlanzalan tartəyin hatta badiyaram karnu kən findiyedən, cidanzə zamanbe buro salakbedə Cairolan bakkada suro saa 1932. Suro kəntawu Januaryben saa 2001, cidaram adabe Egyptbedəye kitawuwa Nuerowaticbe 6,000 wartəro amariya co. Suro kitawu Saudibe Dunya Arabicbe Abu Nuwasbedən, awowa kəla nəmzayeben gultənadə samma təluwo.[50] ==Ada nowatalan== Shidə naptə hawar kadalan suro Bəne Duwu Fal-a Fal-ayen fəlezəna, na shiga Harun al-Rashidbe sawa'aro gozanadən. Abu Nuwas zauro bəlinmadə shima kam kura kitawuwa Awa Locksbe (Kakkadəwa Dedalusbe, 2009) [51] kuru Kuturam Khalifabe (2012) Andrew Killeenbe, [52] shilan shiga Ja'far al-Barmakiro cidajinro fəlezanadə. Suro kitawu Sudanye zaman hijra yalabe (1966) Tayeb Salihye ruwozənadən, nazəmu kərawobe Abu Nuwasbedə zauro kitawudəye kam kura faldəye fəlezəna, kam Sudanye Mustafa Sa'eeddə, diwal kamu Nasarabe gana laa Londonlan sədinmadəga gotəro. gotə?"[54] Kurtəma Tanzaniaye Godfrey Mwampembwa (Gado) də kitawu kasuduwa Swahiliye shiro Abunuwasi gultində sətandə shidoni 1996lan bakkada.[55] Shiye kam zalumtəma sunzə Abunuwasi dəga fəlezəna shi dəwo hawar yakkəlan ilham gotənadə kuru hawar Abu Nuwasi bəne duwu fal-a fal-a dəga.[56][57] Suro Pasolinibe bənewa Arabbedən, hawar Siumbedə nazəmu Abu Nuwasbe nəmngəlanzən kara. Nazəmuwa asalbedə na sammason faidatin.[58]Indonesia lan, Abu Nuwas, shiga Abunawas lan bowotin də, shima kam hawar kadaye, Nasreddin Hoca ye samunnam.[59] Hawarradə ngəwusoro nəmkam ndikate am ngawoye-a am daraja kura-aye fəlejin.[60] ==Sashi-a fasari-a== * ''Der Dīwān des Abū Nuwās'', ed. by Ewald Wagner. 5 vols. (1958-2003). * ''Dīwān Abū Nu’ās, khamriyyāt Abū Nu’ās'', ed. by ‘Alī Najīb ‘Aṭwi (Beirut 1986). * ''O Tribe That Loves Boys''. [[Hakim Bey]] (Entimos Press / Abu Nuwas Society, 1993). With a scholarly biographical essay on Abu Nuwas, largely taken from Ewald Wagner's biographical entry in ''The Encyclopedia of Islam.'' * ''Carousing with Gazelles, Homoerotic Songs of Old Baghdad''. Seventeen poems by Abu Nuwas translated by Jaafar Abu Tarab. (iUniverse, Inc., 2005). * Jim Colville. ''Poems of Wine and Revelry: The Khamriyyat of Abu Nuwas.'' (Kegan Paul, 2005). * ''The Khamriyyāt of Abū Nuwās: Medieval Bacchic Poetry'', trans. by Fuad Matthew Caswell (Kibworth Beauchamp: Matador, 2015). Trans. from ‘Aṭwi 1986. == Lamintǝ == 1zjbt27ko5wzduggtvpsdz67by2bh25 0 48 20939 20895 2025-02-17T14:41:46Z Umargana1 21 20939 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abubakar Malami''' Abubakar Malami CON SAN (17 April 1967 lan katambo)<ref>https://web.archive.org/web/20130805073548/http://leadership.ng/news/310713/inec-bound-register-apc-sans</ref><ref>https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/509046-exclusive-malami-secretly-awards-multi-billion-naira-assets-recovery-contract-to-firm.html</ref>, shi lawyer [[Nigeria]] ye kuru siyasama shidoni minista sharaye kuru lawyer kura kəlakəl lardədəye saa 2015 lan səta 2023 ro saadənama.<ref>http://pulse.ng/local/in-abuja-lawyers-want-new-justice-minister-to-ensure-speedy-prosecution-of-corruption-cases-id4353549.html</ref><ref>http://saharareporters.com/2015/11/11/history-beckons-open-letter-minister-justice-and-attorney-general-federation-inibehe</ref> ==Ngawo== Abubakar Malami, musləmma Fulaniye, kəntawu Aprilye kawunzə 17 saa 1967 lan Birnin Kebbi lan katambo, bərni kura kəriye Kebbi ye yala Nigeriaye lan.<ref>https://www.vanguardngr.com/2019/08/abubakar-malami-san-the-agf-minister-of-justice/</ref> Kəranzə buroyedə mowonti primary Nassarawayen badiwono, Birnin Kebbi lan kawu kəranzə mowonti secondaryye mowonti Arts-a Arabic Studies-a tamojinro.<ref>http://www.vanguardngr.com/2015/10/ministerial-nominee-abubakar-malami-sans-cv/</ref> Suro saa 1991 lan, Jamiya Usmanu Danfodiyo yen tammaozəna[7] nadən shara kərazəna kuru suro saa 1992 lan sha bar ro bowozana. Shidə alumnus jami'a [[Maiduguri]] ye, nadən degree master's ye kəla cidaram gomnatiye lan suro saa 1994 yen səwandəna.[6] Ngawo digirizə tamozənayen, cida sharabe ro wallono, cidawa kadalan cidazəna surodən shawari kəriyebe-a majistrate-a kəriye Kebbi, Nigeriabe-a mbeji. ==Siyasa buroye== Malami də shima shawarima sharaye lardəye majalis fuwutəye faltəye.[8] Shiye zauro cida majalis fuwutəwu sammabe (APC) koktəro cidazəna suro saa 2013yen naptə kam banama komiti gana kəla jamiwa kəltəbe kate majalis fuwutəbe faltəbe (CPC-a), majalis cidabe Nigeriabe-a (ACN)-a kuru jamiyya jama Nigeriabe sammaso-a (ANPP). Suro saa 2014 lan, Abubakar ye tikit kərmai majaliskuye All Progressives Congress ye kəriye Kebbi ye dəro gaska sədəna amma kərmainzə kolzəna loktu primaries jamiyyadəyen kəla [[Atiku Bugudu]] yen.[10] ==Attorney-General kuru Waziri sharabe== On 11 November 2015, Abubakar was appointed as Minister for Justice and Attorney-General of the Federal Republic of [[Nigeria]] thus making him the youngest minister in Muhammadu Buhari's cabinet.[11] On 21 August 2019, he was re-appointed as the Minister of Justice and Attorney General of the Federation by President [[Muhammadu Buhari]] on 21 August 2019.[12] ==Riswa kəmbu-a hal batti-a zortə== Suro kəntawu June ye saa 2019 lan, Malami ye kawu hukuma sharaye komiti do ne am sharaye cidazayin dəro fəlewono kəla am do ne darajanzə Senior Advocate of Nigeria ye dəga koltəro mazana dəga kəla hal batti yen.[22][23] Lamardəga kollatə dalil lamarra tartipbe nasha kəla kəladən.[24] Suro sagǝ 2020 nen, luwala laa, Izu Aniagu, shiye kakkadi bǝlinna komiti daraja cidawu sharabero cina kǝla shi Malamibe darajanzǝ Luwala kura Nigeriabedǝ tutuluwu nankaro. Aniagu ye petition nzə də, shi do ne musko 10,000 ma kozəna online lan səwandəna ma də, kəla Malami ye kəlanzəlaro awo laa do ne shara’a wuzəna ma dəga cinzəna.[25] [26]Dareram saa 2020 yen, Aniagu ye LPPC-a kuru sharama kura Tanko Muhammad-a dəga zorzəna kəla awo kəlanzən gozanayen.[27] ==Auction kadari kəndawu fetebe== Nasha gashiptə kate Malami-a kuru chairman EFCCbe [[Ibrahim Magu]]-ayen, hawar laa suro kəntawu Julybe saa 2020ben suluwuna kəla Malami-a Magu-adə kəla awowa sandiya sətanaben luwala sadəna kuru amariya gade-gade sadəna kəla awowa sandiya sətanaben, musammanno loktu Malamiye hukuma mara njiye kada kəndawu fetebe gozanadə auctionro cinadən. Malamiye Omoh-Jay [[Nigeria]] Ltd ro amari cina. mara njiye dəga auction ro kalaktəro ngawo buron kamfani dəro nəm ndaltəye zortənayen. [[Umar Gwandu]], manama Malami ye dəye wono, auction də sharaye gənyi kuru Omo-Jay də ayaunzə ba hatta aiwunzə tawattəgəro.[29] Gwandu ye dare lan wono zortə auction ye dəga kuru zortə riswa kəmbuye gade so dəga "Malami ro zauro hangalzə bannazəna, hangalzəro zau fanzəna, hangalzə bannazəna kuru halzə-a darajanzə-a zauro zauzəna."[30] ==Banama== Malami ye Khadimiyya for Justice and Development Initiative (KJDI) də’a kokkono, karapka do ne riba gənyi ma, shi do ne hangalzə’a kəla fuwutə jamaye ro cina ma, nəm ada’a jamaye’a banazəyin, kuru zar jamaye ro yiko’a. NGO dəye məradənzə shima am bəladiyaye'a banatə kəndaramma nza ngalwotəgəro awowa naptəram jamaye'a wuzənaro. Karapkadə sandiya banazəyin kəmbu-a, nəlewa-a, nji-a, cida-a lan.[49][50][51] Loktu kwasuwa [[COVID-19]] bǝ-a kuru awo arzənyiro suwudəna-adən, KJDIye banazəgə ₦3.200 fando-a samtə-a sədin.biliyon fal am 5,900 karəngəro kungəna cedo nasha gomnati gana 21 kəriye Kebbi yedən nəm talaa baro diwo-a nəm duno duli ganaro yiwo-aro. Sonyayi, nasha cida karapkadəyen, Malamiye naira miliyon 16 banazəna am njiye zamzənaro Kebbilan kuru jenerator 110 KVAye tasha radioye Equity FM Birnin Kebbilan kuru KJDIye bəlaa 236 bəladiyaro banazəna. ==Shimtiti== *Saa 2020 lan, shima kəriwu riswa kəmbuye kərmai kura lardəye Muhammadu Buhari ye lan jami lardəye riswa kəmbuye kəriwutəye, cidaram kulashiye Nigeriaye, cidaram arziyi jamaye cistaye-a siyasaye-a, Ghana-a, cidaram nzəliwo-a kəra sharaye-a. *2020, lamba Waziri Ngǝlabe Cida Dimokradiyabe [[Nigeria]] be.[57] *2020, nəlefa fandoma dunyabe lamba nəm ngalwobe, nəm fuwuma: nəm ada-a nəmkalkal-a Achievers dunyabe.[58] *2021, shiro awo shiro icon kəla kəltə-a nəlefa-aye suro [[Nigeria]] yen Ndi Igbo Dunya sammason co (Futu nəmzaye) [59] ==Daraja== Senior Advocate of Nigeria – 2008 Life Bencher[61] – 2020 (KUlIYAN GWANDU). Doctorate Degree In law (Hons).[62] ==Lamintǝ== 1h7xagthsscko4c9gc7dkcenrpkxd8m 0 49 20900 20899 2025-02-17T12:19:44Z Banabulama 37 /* Kǝrmunzǝ */ 20900 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4670506}} '''Abubakar Tanko Ayuba''' (6 kəntawu Disemba yǝ saa 1945-kəntagə May yǝ kawunzə 25 suro saa 2016) siyasama [[Nigeria]] yǝ shidoni senatorro karrada kəriye Kebbi South yǝ suro kəriye [[Kebbi]] yǝ, Nigeria yǝ suro saa 2007yen.[1] ==Ngawo== Abubakar Ayuba də kəntawu December yǝ kawunzə 6, suro saa 1945 lan sha katambo. Shiye mowonti kura askərra yǝ Jaji yǝ dəro nadin kərawono suro saa 1978 lan, kuru mowonti kura MNI yǝ kəra siyasaye-a nzunduye-a ye Kuru lan kərawono. Suro askərra yǝn, shidə komanda Corps of Signal bǝ ro wallono, kuru jeneral kuraro wallono. Cidiya kərmai askərra yǝn shi minista ro wallono, gomna askərraye kəriye [[Kaduna]] yǝ, kura hukumaye kuru kura letəgəram-a dawari-aye.[1] Shiga gomna kəriye Kaduna yero wallono suro kəntawu August saa 1990 yen loktu kərmai askərra yǝ General [[Ibrahim Babangida]] yǝ lan, shiye gomna kəriyǝ Mohammed Dabo Lere ro suro kəntawu Razab yǝ suro saa 1992 lan baditəram kərmai [[Nigeria]] yǝ kən yakkəmedən. ==Cida majaliskube== Ayuba də sha karrada kəla People's Democratic Party (PDP) ye lan suro April 2007. Shiga komitiwa kəla ilmu kimiyabe-a nzundu-a, lamarra polisbe-a, Navy-a, kasattə lardəbe-a, kəltə-a kəlakəl-a, nzəliwo-a askərra-a fantəgə-aro karrada.[1] Suro kəntawu January saa 2008 yen, kakkadi Leadership ye gulzəna Ayuba də shima senator buro salak ye do karnozə battizəna də, amma shawari dəga appeal sədin.[3] Suro kəntagə Septemberye saa 2008-yen, shiro lamba daraja 'Nelson Mandela Gold Award' ye codo kəla fuwuma ngəla-a bana-a jamaro sədənayen.[4] ==Kǝrmunzǝ== Ayuba də yim kawu kəntawube 26 kəntawu Maybe saa 2016 sa 5:05pm yim Larababen bawono sa'anzə 71 lan suro litari kəra gultəwu jami'a Lagos Stateben ngawo dondi kuruwu sətanayen.[5] Wazənanzə fatonzə Dirin-Daji suro Sakabayen rəbkada.[6] == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20160303171953/https://www.nassnig.org/senate/member.php?senator=84&page=1&state=23</ref> == 5xemjoxtcn0amn7bbrmlitqhtbfor3l 0 50 23477 23438 2025-04-15T04:43:58Z 172.59.117.128 23477 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3787}} '''Abuja'''<ref>http://www.citypopulation.de/php/nigeria-admin.php?adm1id=NGA015</ref> (/əˈbuːdʒə/) shima bərni kura lardə [[Nigeria]] yǝ kuru bərni nəm nguwu jamayǝ kən arakkəmi. Dawu lardə dəyen kara suro bərni kura lardəyǝ (FCT) yǝn, bərni doni 1980s lan gartəna də, fasal kura do ye Internationally Planning Associates (IPA) yǝ garzanama. cidaram fasal gar bə yakkə [[America]] bǝ doni Wallace-a, Roberts-a, McHarg-a Todd-a (WRMT- karabka fasal garbǝ) sandima fuwumawo, Archi systems International (cidaram cidaram Howard Hughes bǝ), kuru cidaram kulashi fasal bǝ wa. Dawu kasuwu bǝ Abuja bǝ də fasal garbe [[Japan]] bǝ Kenzo Tange shiro kurzə. [[Lagos]] də'a falzəna, bərni kura lardəye də'a bərni kura lardə yǝ də'a kəntawu Jimada gaji ye kawunzə 12 suro saa 1991 bǝ lan. Just == Ilmu Cidi yǝ == Abuja də sha [[Kau Zuma yǝ|Aso Rock]] lan bayanzəna, mita 400 (1,300 ft) njiye kolzəna. Shi fato kura lardə bedə, majalis lardə bə, Supreme Court kuru bərni dəbe ngəwunzəso fəte kawu bǝdəro lezəna. Zuma Rock, shido mita 792 (2,598 ft) lan bowotin madə, yala bərni dəben kəla zawal kura [[Kaduna]] ro lejin dən kara. Kom-komi saa 2006 yedən, bərni Abuja yedə nəm nguwu amye 776,298 kuru fatowa 179,674 adəye sha bərni'a mewu do nəm nguwu am nguwu'a [[Nigeria]] ye dəro səkkəna (kən uskuye suro saa 2006 yen). Futu United Nations yǝ bayanzəna yeyi, Abuja də kashi 139.7% kate saa 2000-a 2010-a yen wurazəna, adəye sha bərni do zauro wurajin ma dinalan.[18] Saa 2015 lan, bərnidə wuratə saa woson gananzə yayi kashi 35% yeyi sədin, nashanzə bərni do zauro wurajinma suro [[Africa]] yen kuru bərni do zauro wurajinma dinalan. Saa 2016 lan, nasha kura Abuja yedə am miliyon arakkə'a somtəna, [[Lagos]] bas lan sha ngawozəna nasha bərni kura [[Nigeria]] yǝ do am nguwu'a də.[2] Nawa adinbe kura kurasodə suronzan mashidi lardə Nigeriabe a kuru dawudi adinbe lardə Nigeriabe a mbeji. Bərnidə faraskəram maara sami bə [[Nnamdi Azikiwe]] bə shiro cidajin. Abuja də sha bərni kura lardəye Africa lan gartəna dəro nozana, kuru shima bərni kura galiwu ye wo.[21] Abuja shima bərni kura kərmaiye-a siyasaye-a [[Nigeria]] ye wo. Shidə bərni kura lardə Africaye dalil siyasa [[Nigeria]] ye lamar nashadəye'a sədin nankaro.[22] Abuja də na samnoye kuru samnowa kada saa woson sədin, alamanna samno kura gomnatiye Commonwealth ye saa 2003 ye'a kuru samno kəlakəl arziyi dunyabe ([[Africa]]) ye saa 2014 ye'a.[22][23] Abuja də [[UNESCO]] be Dunya bə Bərniwa Kərabero 2016 lan karaa. == Gargam == Gar Majilas Lardǝ be Mace-a, Abuja-a, [[Nigeria]]-a Park duwuye "Abuja" də badiyaram karnu kən 20th ye lan su bəla karəngəye kərma dəro [[Suleja]] lan bowotin də. Amma asal Abuja ye də sandima Abawa (Ganagana), [[Basa]], [[Gwandara]], [[Gbagyi]] ([[Gwari]]) sandima kammabowo nashadən. Kufuwa gade nadəyedə sandima Gade-a, Dibo-a, [[Egburra]]-a, [[Nupe]]-a Koro-a.[25] Amma təlamma [[Gwandara]] yǝ manazan də Abuja lan nguwuso [[AMAC]] wa [[Bwari]]'wa lan towondin. Bəladiyanza laadə sandima [[Wuse]], [[Asokoro]] də kərmadə [[Sabon Wuse]] ro napsana, Aso [[Niger]] lan kuru kəriyewa mashinza gadeya. Gabsənadə sandima [[Karshi]]-a, [[Kurudu]]-a, [[Nyanya]]]-a, [[Idu]]-a, [[Gwagwa]]'a, Jiwa'a, Sheretti'a, [[Karmo]]'a, Takunshara-a, Burum-a, [[Dutse Alhaji]]-a, [[Zuba]]-a, [[Kuje]]-a, [[Kwoi]]-a, Karon-Magaji-a, Ija-a, Kanwu-a, Sherre-a. [26] Nur do kaduwuwa-a adin-a yektə [[Nigeria]] ye də lan, dawari'a tədən tən kərmai kəlabe Nigeria ye səwandənan bərni kura lardəye də'a na do kaduwu'a kura kura'a dawu-dawuro gozana lan, kuru nasha'a [[Nigeria]] ye samma'a karunguro. Nadə dawu lardədəyen badiyaram saa 1970s yen sha gozana sau nəm dawu-dawu-a nəm tilo lardəye-a fəlejin.[27] Awo gade Abuja'a banazəgənadə shima nəm nguwu jama Lagos yedə shidoni bərnidə'a zauro jama'a kuru kəndaramma zə'a sədinma.[28] [[Lagos]] də fuwutə arziyibe zauro sədin dəro, kərmai [[Nigeria]] yedə arziyinzə'a nasha suro lardədəyero kalaktəro məradənzə'a sərana, daji bərni kura lardəye də'a Abuja ro kalaktəro shawari cido.[29] Shi dawari faidatənadə futu [[Brazil]] ye bərni kuranzə Brasília də'a dawarzəna də'a samun. Gomnati askərraye [[Nigeria]] yedə doka No. 6 kəntawu Sawan ye kawunzə 4 saa 1976 lan warmajiwo, shi done bərni kura lardəye [[Lagos]] lan səta Abuja ro kalaktə badizənadə. Cida buro salak bə Abuja bə dawartə-a kuru futu shilan faidatə-adə Gomnati Askərra bə [[Murtala Muhammed]]-a [[Olusegun Obasanjo]]-a sandima sadə. Attəson yayi, kərmai Abujayedə cidiya kərmai [[Shehu Shagari]] yen suro saa 1979yen.[30] Gardə suro saa 1979 lan badiyetə amma, dalil razəwu'a siyasa'a nankaro, kataffa bərnidəye buroyedə tamotənyi sai dareram saa 1980s yen.[32] == Lamimte == 17gc6gl85tyefwwj1lw3firpl8iiczg 0 51 22584 22583 2025-03-29T11:17:46Z Banabulama 37 22584 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11376}} '''Acceleration''' də shima rate faltə velocity awobewo loktube lan. Acceleration dǝ shima awo laa suro kinematicsben kara, kǝra kǝla letǝgǝramben. Accelerations də sha vector quantities lan bowotə (shi doni nəm kura'wa nəm kalkal'wa mbeji) <ref>https://archive.org/details/relativitycommon0000bond/page/3</ref><ref>https://archive.org/details/physicseasyway00lehr_0/page/27</ref> Futu awo laaye letəgəramzəyedə shima futu duno awodəye kəlan cidajin dəye sha cin. Shi nəmngəwu awolaye letəgəramnzədə, futu Newtonbe Second Lawnzəbe bayanzənayeyi,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)</ref> shima awoa indi kəllatawo:balance netbe dunowa diyabe sammaso awo shimadǝro cidazayinma — magnitudedǝ daataro duno netbe adǝga kalkaljin; awodəbe nəmngəwunzədə, kareya shiga tətandənadən kara — nəmngəwudə awodəbe nəmngəwunzə'a kalkaljin. == Lamintǝ == 4z6ppk5dmzjnjvm3yzobnnaz4widtdm 0 52 19428 604 2025-02-09T10:23:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3761]] 19428 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3761}} ===Accra=== Accra (/əˈkrɑː/; Ga: Ga au Gaga; Twi: Nkran; Ewe: Gɛ; Dagbani: Ankara) shima bərni kura lardə Ghana ye kuru bərni kura shiro kurawo ba, ci kəmaduwu Guinea ye anəmyedən kara, shi doni nasha kuluwu Atlantic ye lan kara. Kǝmaduwu.[2][3] Kom-komi 2021 ye lan, bəla kura Accra ye də, 20.4 km2 (7.9 sq mi), nəm nguwu am 284,124, kuru nasha Accra kura də, 3,245 km2 (1,253 sq mi), nəm nguwu am 5,295 in habits. Faidatə noatalan, su "Accra" də kalangai Accra Metropolitan District ye dəro gultin futu kawu saa 2008 ye dəro, loktu do 199.4 km2 (77.0 sq mi) zamzəna dən. Kalangai adə tən buron bəla'a gomnati ganaye 13 ro yakkata: bəla'a kəlanzaye 12 (jumla nəm kuranza: 179.0 km2) kuru Accra Metropolitan District (20.4 km2) fulutənadə, shidoni bəla kura bərni kura lardəye də'a bərni kura'a sədin ma.[5] ] Kalangai adə 199.4 km2 də am 1,782,150 suronzən kom-komi 2021 ye lan,[6] kuru shima bərni kura Ghana ye wo, amma district do cidiya kərmai Accra Metropolitan Assembly ye də (20.4 km2) bərni kura lardəye də'a gadezəna. "Bǝrni Accrabe" ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_ref-2021_census_1-2</ref>=== slt7dttm3x967gz4cuo6ept0em1nggd 0 53 22715 20877 2025-03-29T23:05:48Z Bukr Garbai 213 /* lamintǝ */ 22715 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Augusta Ada King''', Countess of Lovelace (née Byron; 10 December 1815 ⁇ 27 November 1852) shiye ilmuwu isawubeso kuru ruwowo lardǝ [[England]] bə wo, zaumaro nowotǝnama cida shiro Injin Analytical be Charles Babbagebe suwudǝna kǝla injin naptǝ kambo-a, kuru naptǝ kambo-a lan. Shi dǝ shima buro salakye mashin dǝye faidatǝnzǝ kalkallo gǝnyi sǝdǝna dǝga asutǝ.Lovelace də shima tada nazəmuma [[Lord Byron]]-a Anne [[Isabella Milbanke]]-a ye. Yanzəganawa retaye samma, [[Lord Byron]]<nowiki/>be dulinzə gadedə, kamuwa gadero nyazanyilan katambo.[2]<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ada_Lovelace#cite_ref-ABCL_2-1</ref> Lord Byron də kamunzə dəga yakkata ngawo Ada tamboyen kəntawu fal lan kuru [[England]] dəga abadanro kolzəna. Shidə [[Greece]] lan bawono sa shiye saa usku. Lady Byron də kəla feronzəye wuratəyen hangalzə cizəna kuru Lovelace ye məradənzə isawu-a mantiq-a ye dəga fuwuzəgəna kəla shiye awo bawanzəye sədin dəga dabtəro. Adəman, Lovelace də baanzə'a səraana, tadanzə indidə Byron-a Gordon-a ro sunzə co. Ngawo kərmunzəyen, shiga batau bawanzəyen rəbkada kəla məradənzəyen. Gananzən ngəwusoro dondizəna yayi, Lovelaceye kəranzə zauro gozəna. William King'a nya'ano saa 1835 lan. King də'a Earl Lovelace yero cado saa 1838 lan, Ada də Countess Lovelace yero wallono.<ref>https://www.biography.com/people/ada-lovelace-20825323</ref> ==kǝnǝngan nzǝ buro yǝ== [[Lord Byron]] ye tadanzə "tada daraja" ro təmazəna kuru [[Lady Byron]] ye fero sambindən karəgənzə bannatəna.[10] Tadadə sunzə Byronbe yanzəgana feroye, Augusta Leigh, kuru Byron kəlanzəye sha "Ada" lan bowono.[11] Yim kawu kəntawu be 16 kəntagə January be saa 1816-lan, amari Lord Byronbelan, Lady Byron fato yanzaso-a Kirkby Malloryro lewono, feronza mawu uwuye gozəna.[10] Wala Nasaraye loktudən duli ngəlaro gənatə bawanzəro co yaye, Lord Byron ye hakkinzə ya-a awa-aye gotə jarabsənyi,[12] amma yanzəgana feroye shiro kəla nəlefa Adayen gulzəro wono.Yim kawu kəntawube 21 kəntawu Aprilbelan, Lord Byronye kakkadə yaktəbedəro musko səkkəna, amma zauro wazəna, kuru ngawo kawu gana laayen [[England]] kolzəna.[14] Yektə kəla kəltəyen dawun baro, Lady Byron ye kənənganzə sammason kəla hal kwanzəye nəm battiyen zortə gozə kowono.[15] Awowa anyiye Lovelace'a suro jama Victorian ben nowata ro sədəna. Ada-a bawanzə-a nəmkam ba. Suro saa 1824 lan bawono sa shiye saa usku lan. Yanzədə shima kam ya-a awa-aye faida'a suro kənəngəyen.[16] Lovelace ro foto fatobe bawanzəye fəlezayi sai loktu tambonzə kən 20th yelan.[17]Lovelace-a yanzə-a nəmkam karəngə ba. Shiga ngəwusoro kakanzə Judith, Hon. Kamu Milbanke, shi do shiga zauro səraanadə. Son yaye, dalil hal jamaye loktudən-shidoni kwa'a yaktəlan banazəyinma, kuru nəlefa tadaye fulutəro waljin-Lady Byron də kəlanzə'a ya kərawoma jama sammaro fəlezəna. Suronzan wasika kəla nəlefa feronzəyen Lady Milbanke ro ruwotə mbeji, kuru ruwo kəladən ruwotəna mbeji wasikadə'a gənazə waneye faidatə kazəyiya feronzəye fəlejiya.[18] Suro wasika fal Lady Milbanke ro cinayen, feronzəro "shi" gulzəna: "Shiro manayin kəji fantə nankaro, kəlanzəro gənyi, kuru zauro kurnojin sa cidiyanzən mbejiro waljiya." Lovelace ye kuruwu anyiro "Furies" gulzəna kuru dareye kalla ngəwuzəna kuru hawarra kəlanzən tətandin.[20] ==Ilmu nzǝ== Saa 1832 lan, sa shiye saa mewun tulurinlan, raktənzə isawubedə fəletə badiwono,[24] kuru shiye kəra isawubedə shima ngəwusoro kənənganzə kurawo.[41] Yanzəye awo Byron'a zorzənadə baro diwodə dalil fal Ada'a ganalan isawu kərazanadə. Shiga kəlanzəlaro isawu-a kimiya-a kərazana [[William Frend]]-a, William King-a, [a] Mary Somerville-a, kulashima karnu kən 19thbe nowata kuru kitawu kimiyabe ruwotəma. Suro saa 1840 belan, konkomima Augustus De Morgan be banazəga kəra konkomibega banazəna suronzən darasəwa konkomibe kambatəbe suronzən “lambawa Bernoullibe” (shidonyi algorithm Babbagebe Analytical Enginebedəga gatsənadə).[42] Suro wasika Lady Byronro cinadən, De Morganbe shawariya cina kəla Adabe nzundunzə konkomibedə shima shiga "kulashima konkomibe jireyewo, waniye daraja buro salakbe".[43]Lovelaceye ngəwusoro zanna fərtəbedəga korozəna futu nazəmu-a kimiya-a kəltəben. Loktə isawu nəmgade kərajinlan, shiye De Morganro ruwozəna: Waneye tawatkəgənyi kəla faltə hangal gənatəbe fasal kadaben, təmatənyi kuru baditəramro zahirro muwonjinba asutəram futə gade-gade kuru buro salakbedən, wuye təmangəna faldə shima kaziyi kurawo nasha kəra isawube badiramlan. Yimlaan wuro sprites-a fairies-a laa kamye kərazənadə taktəyin, sandidə kərmadəro njimzən zaye fallan, kuru minti fuwubedən zaye gadelan.[44] Lovelace ye kasatsəna kəla awo suro hangalyen dagəna-a kuru awo suro hangalyen dagəna-adə zauro faidaa nasha ilmu isawube-a kimiyabe-a faidatəlan. Shiye metaphysics dəga darajazəna futu isawu yeyiro, awo indiso dəga kareya cidabe ro surin "dunyawa korndeye turinba dəga".[45] ==kǝrmu nzǝ== '''Lovelace''' də sa'anzə 36 lan bawono kəntagə November ye kaunzə 27 saa 1852 lan, kwasa kansa suroye lan. Kwasadə kəntawu kadaro lezəna, loktudən Annabellaye kam Adaye surunadəro kərmai səmowona, kuru sawawanzə-a am shiro kasattəna sammaso-a kolzəna. Cidiya duno yanzəyen, Ada ye adinnzə faltəna kuru sha halnzə kureye dəro təmatəro sha zorzana kuru Annabella dəga kam shiro executor gultin dəro cido.[48] Shiye kwanzə'a kəltə baro wallono ngawo awo laa shiro gulzənayen yim kawu kəntawu August be kaunzə 30lan shi done səkə shiye kəla dezəlnzəyen kolzənadə. Awo shiro gulzənadə notənyi.[49] Shiga rəbkada, məradənzəlan, batau bawanzəyen Coci St. Mary Magdaleneye Hucknall, Nottinghamshirelan. ==Cida nzǝ== Suro kənənganzəyen, '''Lovelacedə''' zauro fuwutə ilmu kimiyabe-a awowa zamanne-a lan tamtamzə mbeji, surodən phrenology-a mesmerism-a mbeji.[52] Ngawo cidanzə Babbage-a yedən, Lovelace ye cidawa gade gozə kowono. Suro saa 1844, shiye sawanzə Woronzow Greig ro kəla məradənzə isawube kəla futu kərgənbe tafakar-a zar-a fantə-a suwudinben bayanna cina ("isom zar tiyibe").[53] Shiye ngaltema awo adəga səwandənyi, attəson. Nasha laa lan, hangalnzə kəla kərgənbedə hangalnzə tussəna, yanzən waratatəna, kəla "raktə" nəmzolinzəyen. Nasha kulashinzə kəla cida adəben, shiye injiniya konnube Andrew Crosse dəga ziyarazəna suro saa 1844ben futu jarabtə konnube diwobe səliworo.[54] Suro saa faldəben, shiye waltəm ruwozəna kəla kakkadə Baron Karl von Reichenbach be, Kulashi kəla Magnetismben, amma adəga baktənyi kuru alamaram fuwutəbe buro salakbedəga kozənaro walzənyi.[55] Suro saa 1851 lan, saa kawu kwasa kansaye sədinro, yanzəro ruwozəna "cidawa laa" kəla nəmkam isawu-a kaiyya-ayen cidajin dəga gulzəna.[56]Lovelace ye buro salak lan charles babbage'a kǝla kǝllada suro kǝntawu yuni sagǝ 1833 yen, sawanza Mary Somerville men. Dareram kəntawu shima dəyen, Babbage ye Lovelace'a bowono awo samənzəna injinzə gadetəye dəga kururo.[57] Shiye mashin dəga zauro səraa kuru nəmkam ndikate sha Somerville-a ye faidatə Babbage'a ziyarajin. Babbage də hangal Lovelace ye-a nzundunzə-a sha kurnozəna. Shiye sha "Lambabe Nzəra" lan bowono.[58][b] Saa 1843 lan, shiro ruwozəna: == Lamintǝ == <references /> 00iwx008rmjgq0vnyi27ki5gy4zoczy 0 54 22659 19429 2025-03-29T17:55:52Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22659 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9381}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/North_Britain</ref>'''Adam Smith''' Sha chasambo yim miyon araskin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin findin yaskin bǝ lan (16-june-1723)shidə kam Scotlandbe ilmuma razəwube kuru falsafama shidoni fayoniya nasha razəwu siyasabe kuru kam kura zaman kəlafərəm Scotlandbedən.[3] Am laa ye “Awa razəwu ye”[4] au “Awa razəwu ye” ro sorin, [5] shiye cida’a indi ruwozəna, Theory of Moral Sentiments (1759) kuru kulashi kəla futu arzinyi’a suwudin ma. Lardəwa (1776). Shi dareye də, nguwusoro kasarrataro sha( The Wealth of Nations) lan bowotiyin, sha cidanzə kura kuru cida zamanye buro salak yin, shi do economics də nizam kəzəkkə’a kuru fannu ilmuye’a ro gozənama. Smith ye bayan kəla arzinyi-a kərmai-a samtəyen futu awo Alaye sədinro bayantəro waano kuru susudəro lamarra alagəlabe-a, siyasabe-a, naptəram jamabe-a, razəwube-a, sharabe-a, korbe-a, nzundube-a kuru futu sandiya letəgəramnza-aro njilarzəna. Suro nazariya kasuwu ye gade so yen, cida dəye raayi Smith ye kəla awo faida’a wuzəna yen yitagatsəgəna.[6] Smithdə Jamiya Glasgow-a Balliol College, Oxford-an falsafa naptəram jamabe kərawono, na shidə fuwurawa buro salakbe bana kərabe am Scotbe kamanzə John Snellbe səbandənadə. Ngawo digirizə tamozənayen, darasəwa jamaye kənasartəna Jamiya Edinburghyen cina,[7] shiye səkə David Hume'a kəllata loktu Scottish Enlightenmentben. Smithdə Glasgowlan kəra gultuwuye səbandəna, falsafa nəmngalwobe gulzəyin kuru loktudən, nazariya nəmngalwobe ruwozə kuru baksəna. Kənənganzə dareyedən, nasha kəra gultəye gozəna shi done shiga kolzə Europe sammason bəlawurozəna, nadən kazadalawa ilmuwu zamanzəye gade'a kəllatə. Kaida’a do kasuwu lardəye’a kasuwu’a faitəye də, awo’a lardə diyaye’a, awo’a lardə diyayero sutuluwuna də’a fulutə, awo do sha mercantilism lan notəna də, Smith ye furtu do classical market free economic theory ye də’a kokkono. Arziyi lardə’a ye də shima burozə fantəram ilmuye zaman ye economics ye dəa. Cidawa adə-a cidawa gade-a lan, shiye raayi cida yektəye yitagatsəgəna kuru futu kəlabe-a gaska-aye fuwutə razəgəbe suwudinro bayanzəna. Smith də zamanzən kambiwuwa kuru futu ruwozəna-a futu ruwozəna-adə ngəwusoro ruwowu jili Horace Walpole ye sha zorzana. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Smith də sha Kirkcaldy lan katambo, Fife lardə Scotland yen. Baanzə, Adam Smith kuradə, shima ruwotəma Scottishbe Signetro (loya kura), lawyer kuru sharama (hakim lawyer) kuru shidə shima kaltəma adabe Kirkcaldylan.[9] Yanzə Smith ye də Margaret Douglas lan katambo, fero cidi Robert Douglas ye Strathendry ye, shiye Fife lan; shiye baanzə Smith ye dəga nyawono saa 1720 lan. Kawu kəntagə indi Smith tambinro, babanzə bawono, yanzə kamu kwazəna kolzəna.[10] Loktu Smith ye Coci Scotland ye Kirkcaldy ye lan baptisma tǝdǝna dǝ shima 5 June 1723 [11] kuru adǝma yim tambonzǝye ro gozana, [9] shi do notǝnyi ma. Awowa gana kəla Smith ye gananzən wakazəna də notəna yayi, hawarwu Scottish ye John Rae, gargam Smith ye də, Smith də Romani ye sha sa’anzə yakkə lan gozəna kuru sha am gadeye sha banatəro lezana lan kwalzana.[b][13] Smith də karəngə yanzə, shi done waneye shiga ilmu kəratəye gotəro ndəlamzəgənadə.[14] Moworonti Burgh of Kirkcaldy ye dəro karaa—Rae ye sha "mowonti secondary Scotland ye shiro ngəla wo loktu dən"[12]—saa 1729 lan səta 1737 ro saadənan, təlam Latin ye-a, isawu-a, gargam-a, ruwo-a səlina.[14] == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fillaarin bǝ lan (17-july-1790) Adam Smith dǝ shi malum Economics yǝ cidi Scottish yǝ. (Father of modern Economics) bǝ lan sha botin kasadin nzu ro. Kakkadi wan nzu guda indi dinalan zauro notunama sandi ma. ( The theory of moral sentimens) suro saa duwu mǝyon tulurin fillaarin laarrin bǝ lan (1759) (An inquiry into the nature and cause of the wealth) suro saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin araskin bǝ lan (1776). == Lamintǝ == <references /> 3fbqba2yyjrjus7vcq6esfynfw8wd97 0 55 21062 21061 2025-02-20T10:13:06Z Banabulama 37 21062 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q337514}} ===Adamawa=== Bula Adamawa yǝ bula kərye yalan gǝdiya [[Nigeria]] yǝn kara.<ref>https://www.citypopulation.de/en/nigeria/admin/NGA002__adamawa/</ref> Bula dǝ [[Borno]] wa kǝlangai tana nasha gǝdin futǝn, cidi [[Gombe]] yǝ futen nzǝn, kuru cidi Kameruun bǝ wa kǝlangai tǝna gǝdiya lan.kalangaidə nasha kalangai lardə [[Cameroon]] be.<ref>https://web.archive.org/web/20230331012420/https://yourbudgit.com/wp-content/uploads/2022/10/2022-State-of-states_Official.pdf</ref> Sunzə də bərni kura lardə Adamawa ye lan gowotə, bərni kura dinaye Yola də shima bərni kura kəriye Adamawa ye wo.<ref>https://globaldatalab.org/shdi/shdi/</ref> Kəriyedə 1991 lan kokkada sa kəriye [[Gongola]]ye buroyedə Adamawa-a [[Taraba]]-aro yektənadən. <ref>https://www.pulse.ng/news/local/nigerian-states-this-is-how-the-36-states-were-created/mdtnq3e</ref>Kəriyedə shima lardə [[Nigeria]]yedən zauro nəm gadegade, kaduwuwa asalye 100 ma kozəna. Suro kəriyewa 36 yedən, Adamawa də shima kən uskuye kurawo nashadən, amma kən mewun yakkəme nəm nguwu am gana'a kuru nəm nguwu amyedə alamanna miliyon 4.25 yeyi saa 2016 lan.<ref>https://nigerianstat.gov.ng/elibrary/read/474</ref> Nasha cidiben, kəriyedə nguwusoro cidi kura-a kauwa-a (Atlantika-a, Mandara-a, Shebshi-a) kuru Adamawa Plateaudə zərəwuwa-a kəmoduwuwa-a farzana, zauro nowatadə kəmoduwuwa Benue-a Gongola-a. Cidi Adamawabedə nasha karaa fəte Sudanianbe yalalan kuru karaa Guineanbe kəliwudə nasha anəmlan, kuru nashaa samibedə nasha karaa Mandara Plateaube kuru karaa [[Cameroon]]be.<ref>https://news.mongabay.com/2016/01/photos-can-helping-local-people-save-an-embattled-nigerian-park/</ref> Dareram anəm kəriyedəyen nasha laa Gashaka Gumti National Parkye mbeji, na dabba karagaye kura shidoni suronzən dabba karagaye ngəwu mbeji, [[African]] [[buffalo]]-a, dabba patas-a, colobus sələm-a-bul-a, pangolin kura-a, kuru hippopotamus-a kuru dabbawa chimpanzee Nigeriabe-Cameroonbe-a, kəmowun [[Africa]]be-a, kuru ngambe dinarre [[Africa]]be-a.<ref>https://www.bbc.com/news/science-environment-42993333</ref> Nado kərmaaro kəriye Adamawayen notənadə saa kadaro kaduwuwa kadaye nabsana, suronzan [[Bwatiye]] [[(Bachama)]], [[Bali]]-a, [[Bata]]-a [[(Gbwata-a)]], [[Gudu]]-a, [[Mbula-Bwazza]]-a, [[Nungurab]]-a [[(Lunguda)]] nasha dawuyedən; Kamwedə nasha yala-a dawu-ayen; Jibu do suro anǝm cidiben; Kilba-a, [[Mafa]]-a, [[Marghi]]-a, [[Waga]]-a yalalan, kuru Mumuye anəmlan amma Fulanidə kəriye sammason nabsana- nguwusoro sunyimaso. Adamawadə adinnzə kadaa sau kashi 50% nəm nguwu ammayedə musulumma Sunniye kuru kashi 40% kəristaye (nguwuso Lutheran, EYN, ECWA, Pentecostal), amma kashi 10% gabsənadə adin kaduwuye adaye zaana.<ref>https://www.researchgate.net/publication/331532913</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Deutsche_Gesellschaft_f%C3%BCr_Internationale_Zusammenarbeit</ref>Kəriye do bare lan kara də, arziyi kəriye [[Adamawa]] ye də nguwusoro dabba'a, kəska'a, alamanna kantalla, alkakiya, ngalo, cassava, masar guinea ye'a, yams'a lan təngatəyin. Dalil fitəna [[Boko Haram]] ye fuwutə kəriyedəye lezənadə nankaro,<ref>https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-22544056</ref> Adamawa də shima kən mewuntilonmiwo fuwutə adammanabe suro lardədəyen amma fitənadə suro saa 2016 yen fulutənadə dalil kəriwu nəmzalumye nankaro,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Aymenn_Jawad_Al-Tamimi</ref> fuwutədə bəlintəna.<ref>https://web.archive.org/web/20211215041203/https://www.usaid.gov/results-data/success-stories/musical-concert-celebrates-return-peace-adamawa-state</ref> ==Boko Haram ye fitəna== Kǝre Adamawa ye dǝ zauro kǝriwu Boko Haram ye dǝye sǝkǝna. Suro kǝntawu Jenwari sagǝ 2012 nen, Boko Harambe bǝtǝrǝm sagǝdǝna kǝla Gombi-a, Mubi-a, Yola-a ro. Saa 2014 lan, kəriyedə fato sandiya am 35,000 yeyi napsanaro wallono, fitəna Boko Haramye lan sowosayin na'a Mubi-a, Madagali-a, Askira Uba-a, Bama-a Gwoza-a suro kəriyewa Adamawa-a, Borno-a, Yobe-ayen. Suro saa 2014 yen, somtəlan nəm nguwu IDPs ye nasha Yola yedə 400,000 ro gənawono.<ref>http://allafrica.com/stories/201411210306.html</ref> Bətərəm laa Chakawa lan saa 2014 lan wazəna. Yola lan bom kəlanzəro təkəna saa 2015 lan am 30 ma kozəna cezəna.[16] Bomb indi kəlanzə'a cezəna suro Madagali yen suro saa 2016 yen am 50 ma kozəna cezəna. Mubi də shima na do zauro kəriye Adamawa ye lan bannatəna də, suro saa 2012, 2014, 2017 kuru 2018 lan bətərəm kura-kura sədəna. Karafkawa doni jamaro cidazayinmadə sandima Adamawa Peace Initiative (API) - karapka kasuwube-a, adinbe-a, kuru kazadalawa jamabe-a kuru majalis musləmmabe Adamawabe-a.The United States Agency for International Development has pledged to provide continuing humanitarian assistance.[15] On 21–22 February 2020, Boko Haram terrorists launched an attack on homes and churches in Garkida, killing three soldiers and wounding civilians.[17][18] ==Ilmu cidiye== Adamawa də shima kəriye kura [[Nigeria]]ye fal kuru nəm kura kilomita square 36,917 sətana.[19] Yala-fətenzən kəriyewa [[Borno]]-a, fətenzən [[Gombe]]-a, anəmfətenzən [[Taraba]]-a kalangaiyya. Kalangainzə gədibedə shima kalangai gədi lardəbe [[Cameroon]]'a sədin.[20][21] Nasha kəndaramye lan, shidə cidi kauye shidoni zərəwu kəmoduwu kura-kuraye farzənadə – [[Benue]]-a, [[Gongola]]-a, Yedsarem-a. Zərəgəwa kau [[[Cameroonbe]]-a, kau [[Mandarabe]]-a, [22] kuru [[Adamawa]] Plateau-adə nasha cididəye. == Yanayi == Kulashi laa kəla yanawuben suro saa 2012yen lardə Nigeriabe Adamawalan tədənaye fəlezəna kəndagəram kəntawube Gyawana-a, [[Yola]]-a, [[Mubi]]-an tərayin, amma nji samibe saawoson fulutin. Tahirtə nji samibe-a kuru nəm kuruwu nji samibe fulutə-adə nasha anyilan asutəna.[23][24] Nasha gadelan, zaman karengena adən, nəmkəluwu-a nəmkəluwu-a kəriye [[Adamawa]]bedə, musammanno loktu kəndaram hartəyen, suro kəntawu Novemberben cijin, shidəwo ngəwusoro zauro kawudo. Loktu harmattanbedə kate kəntawu December-a February-ayen saa woson tədin.[21]Saa karəngə adən, taasir yanawu faltəyedə zauro notə badiwono. [[Adamawa State]] lan yanawu kəli-a harrata-a mbeji. Loktu kəliyedə Aprillan səta Octoberro saadin, amma loktu hartəyedə gananzəyayi kəntawu uwuro (Novemberlan səta Marchro saadin) saa woson. Samiye suro kəntawu Septemberben saa karəngəadən ngəwusoro njiye njiye fəlejin.[25] Futu [[Dr. Sulieman Muhammad]], shi do ne cidaram kura lardə [[Adamawa]] ye dəro cistaye (ADSEMA), am 25 bazana suro kəntawu September ye saa 2022 lan dalil njiye do suro Lagdo Dam Cameroon ye lan fəlangzəna dəye dalil nji samiye zauro njiye lan.[26]Futu [[Dr. Sulieman Muhammad]], shi do ne cidaram kura lardə [[Adamawa]] ye dəro cistaye (ADSEMA), am 25 bazana suro kəntawu September ye saa 2022 lan dalil njiye do suro Lagdo Dam [[Cameroon]] ye lan fəlangzəna dəye dalil nji samiye zauro njiye lan.[26] Suro kəntawu October saa 2022 yen, njiye gadeye am 37 rozəna kuru cidi kulobe hecta duwu 89,000 suro njiyen fəlezəna kuru am 58 gadeye zau fanzana.[27] Njiye suro kəntawu Septemberye saa 2023 lan am 5 cezəna.[28] Njiye suro kəntawu fuwuyedən LGAs 14 suro 21yen [[Adamawa]]lan fəlangzənadəye am 33 kərmu suwudəna kuru am 51,043 nanza kolzana.Naptəramma loktu ganaye 11 suro LGAs [[Yola]] Anəmye'a, [[Yola]] Yalaye'a, [[Lamude]]'a, [[Madagali]]'a, Demsa'adən amma suronzan napsanadə nankaro kokkada.[29] ==Arzəgə== Adamawa də cidi bareye kura mbeji, njiye fəlejin, kuru cidi cidiye jili limestone-a, tantalite-a kaolin-a. GDP kəriyedəyedə ₦2.66 trillion ro somtəna. Shima arzǝnyi kurawo suro lardǝwa [[Nigeria]] be 36 dǝn kuru shima kurawo nasha Yala-Gǝdiyaben. Jimla kungəna kəriyedəyedə kashi 9.93% lan tərana alamanna ₦700.602 billion yeyi suro saa 2020 yen səta ₦777.62 billion ro saadəna suro saa 2021 yen.[[Adamawa]] ye IGR nzə ₦8.65 billion suro saa 2021 yen. Kəriye də kareya ta’adir $25.02 million ye suwudə kate saa 2019-a 2021-a yen. Karapka [[Dangote]] yedə cidaram shiwur tandoye Numan lan cidajin shidoni raktə shiwur ton 3,000 cane ye wajiya sədinma. Shi kamfanidəye dawari cidaramdəga 6,000tcd ro saadəna, 9,800tcd ro kuru 15,000tcd ro saadənadəga warmajiwo. Sandiye kuru dawari nəm kura cidaramdəbedə hectares 8,700 lan səta suro saa 2022ben səta hectares 24,200 ro saadəna suro saa tulurben.[31]Kasuwu do kəriyedən tuwondin də zauro faida'a cida razəwuye'a am bəladən dasayin'a ro. Kasuwu anyi, taganasmaro kasuwu febe, fuwutə cidawa razəgəbe lardədən sərana, karewa kungənaye alamanna groundnut-a beans-a baretin kuru karewa alamanna shangawa-a, maize-a, sorghum-adə kəmburo baretin. Nasha kəmoduwu Yedseram-a kuru kəmaduwunzə-ayen, kəska kəli gartəye loktu hartəyen tədin. Bənyi kəntadə nasha kəmaduwubedən zauro nowata. Jili fewa do [[Adamawa]] lan tuwondin dǝ sandima; Adamawa Gudali-a, Sokoto Gudali-a, [[Fulani]] Bəl-a, Ambala-a, Sokoto Kime-a [[Fulani]] Kime-a.[32]Kəriyedə fe miliyon 1.5 yeyi mbeji kuru na kəmbuye 64 mbeji surodən 30 gazetted.[33][34] Kəriye Adamawabedə cidaram dabbawabe fuwujin taanasmaro fe rotə. Fe miliyon 2.5 mbeji. Kasuwu sodə lardə sammason kuru Fəte [[Africa]] ben isa kasuwuwanzən fe yiwo-a saladin-aro isayin, misallo kasuwu febe [[Mubi]] Internationalbe Mubi Southbedə. Kəriyedə fe ngəwu sətandin yaye, kasuwudə zauro fuwuzənyi cidawa faida'a alamanna da tandoye baro. Ma'ana, dabbawa rowatadə'a moto kura lan kawu 4 ro gozayin kawu bərni'a do zauro məradə'a nasha'a Anəm-Fəte, Anəm-Anəm au Anəm-Gədi [[Nigeria]]ye'a ro lezayinro.[32] Fuwutə amma kadaye suro kəriyedəyedə zaman kərmai kərmaiyedən gotin sado [[German]]ye kalangaido Kamerun yalayeya anəmyeya notənadə Dikwalan yalalan səta Victoriaro (Limbe) ci kəmaduwu Atlanticyedən karnu kən 19medən sonotənadən. Sandi anyi, sonyayi, United Nations Trust Territories ro [[British]] ro cedo dareram kəriwu dunyabe kən tilomiben ngawo cida Versaillesbe musko təkkənayen. Ngawo referendum kadayen, Kameruns yalayedə Nigeriaro kəllata kəriye Sardaunayedə koktəro kuru Kameruns anəmyedə kəlakəl təlam Faransaye manazayinro koksana. ==Arzǝnyi cidibe== * [[Kaoline]] *[[Bentonite]] *[[Magnesite]] *[[Gypsum]] ==Diwalwa== Diwalwa kurakura Federalbedə sandima: A4 yala kəriye Tarabayen Mayo Lane lan Numan-a Shellen-a men kəriye Bornoye Mada lan lejin. A8 Numan Rd gədi A4 lan Numan lan kilomita 61 səta A13 ro saadəna faraskəram maara samibe Yola lan, kuru A13 yala A8 lan Jimeta lan kəmoduwu Benue ye farzə Song-a, Wuro Hesso-a, Mararaba-a, Mubi-a, Amjawa-a, Gulak-a Mararaba-a men kəriye Bornoye karəngə Wagga Lugere men. Diwalwa kura-kura gadesoye suronzan Gombe-Yola Rd yala-fəte A4 lan səta Ngbalang lan Giwano-a, Boskeri-a Lafia-a men gombe kəriye Yolde-a men. Bambuka-Lafia Rd gədi kəriye Tarabaye karəngə Sarkin Bakayen kuru yalagədi Lamurde men. Zawalla Visik-Mararaba-Sangere-Manga Rd yala Marrarabalan səta kəriye Bornoro saadənadə Hildi Hillslan.yala-gədi A13 lan Jiberu lan Yolde men Belel ro saadəna. Mubi-Maiha-Bungel Rd yala Belel lan səta A13 ro saadəna Mubi lan. Ngurore-ganye Rd anəm wuro yanka lan səta mayo belwaro saadənadə, kuru Zaridi-Mayo Belwa Rd fəte kəriye Tarabaye Bisa lan. Diwalwa Cameroonro letəye uwu: anəm Mayo Belwalan Jada-a Tungo-a Kontcha men, Kojoli lan poli ro Tchamba men lejin, gədi Jimeta lan səta Touruoa lan Ngong ro saadəna, gədi Belel lan Demsa men Gaschiga ro saadəna kəla P1 yala Garoua yen, kuru Mubi lan səta Boukoula ro saadəna. Maara samibe: Yola dunyabe karəngə Jimetaben. ==Religion== Adamawa də shima kəriye do nəm nguwu [[Islam|musulumma]] ye suro [[Nigeria]] yen, nəm nguwu kəristaye mbeji.[38] Gargamlan, Adamawa də shima fatodo awowa kura-kura Jihad [[Islam]] be wakazənadəwo, shidoni [[Sokoto]] Caliphate shima fuwumanzəwo badiyaram saa 1800sben. [[Adamawa]] də shima fato kura cociwa asal indiyewo, Coci Brethren [[Nigeria]] yedə (EYN Church) kuranza Mubilan nasha yala kəriyedəyen, kuru Coci Lutheran Christye [[Nigeria]] yedə (LCCN Coci) kuranza Numanlan nasha anəm kəriyedəyen.[39] Coci yanzəganawa Nigeriayedə (coci EYN) Garkidalan kokkada, gomnati Gombiye kəriyedəye, suro kəntawu Marchye saa 1923lan am missionaries [[America]] ye.[40] Coci Lutheran Christbe Nigeriayedə (Coci LCCN) Numanlan amma Dutchye 1913lan kokkada.[41]Kashi 4.5% Catholicbe jaza'a 192,767'a (2020) suro coci [[Yola]] ben (1950) cociwa 39 cidiya Bishop Stephen Dami Mamzaben (2011) Diocese Anglicanbe [[Yola]] bedə (1990) cociwa 39'adə Bishop Markus Ibrahim (2020) shima fuwumanzəwo, kuru Bishop kura Diocese Josbe Yolabedə. ==Ilmu== Mowontiya kura suro kəriye Adamawabedə suronzan: *[[Adamawa State Polytechnic,Yola]][42] *[[Adamawa State University]][43] *[[American University of Nigeria, Yola]][44] *[[Federal College of Education, Yola]][45] *[[Federal Polytechnic, Mubi]][46] *[[Modibbo Adama University,]] [[Yola]][47] ==Nǝlefaro cistǝgǝ== Kəriye Adamawa yedə nasha nəlewaye kada mbeji shidoni daraja gade-gade'a, daraja adə sandima federal, kəriye'a local'a (grassroot) daraja, adəye suronzan:[48] ==Cida Nǝlewabe Buro salakbe== *[[Basha Health Clinic]] *[[Dowaya Health Post]] *[[Gweda Malam Primary Health Care Center]] *[[Numan maternal and child primary health care]] *[[Sabon Fegi Primary Health Care Center]] *[[Wayam primary health clinic]] *[[Gbalapun primary health clinic]] *[[Vulpi Primary Health Care Center]] *[[Wisdom Primary Health Care]] *[[Bakta Primary Health Care Center]] ==Nǝlefa Kǝreye== *[[General Hospital Numan]][49] ==Nawa mǝradǝtǝnama== *[[Gashaka-Gumti National Park]] *[[The Three Sisters rock in Song, Adamawa State]] *[[Sukur World Heritage Site in Madagali]] *[[Mandara Mountains at Nigeria-Cameroon border in Maiha]] *[[Kiri Dam in Shelleng]] *[[Ruwan Zafi Spring in Lamurde]] *[[Lamido Muhammadu Barkindo's Palace in Yola]] *[[Mambilla Plateau at the Adamawa-Taraba border in Toungo]] *[[Gashaka Gumti National Park in Toungo]] *[[Shebshi Mountains and Mount Dimlang at the Adamawa-Taraba border in Ganye]] *[[Kamale Mountain Peak in Michika]] *[[Three Sisters Rock in Song]] *[[Sassa Waterfalls in Sassa Village, Toungo]] *[[Yadim Waterfalls in Yadim Village, Fufore]] *[[Fombina Palace Museum in Yola]] *[[The confluence of Rivers Benue and Gongola in Numan Uba under Mubi (Valanyi)]] ==Təlamma== Kəriye [[Adamawa]] də fato təlamma kadaye dalil nəm farak kaduwuwa kəriyedəye nankaro. Zande ndikate kaduwuwayedə nguwusoro [[Fulani|Fulfulde]], [[Hausa]] au Nasaralan tədin. Təlamma kəreyedəye nguwuso tajirwa baro waltəyen kasharu dalil razəwuyeya, naptərammameya, siyasayeya, adinyeya kuru awoa kəndaramyeya. Amma gana təlamma kaduwunzaye fatolan faidatayin.[50] == Lamintǝ == jr0t1i913yxj5rer1o5o1iysr4hkcql 0 56 21896 21129 2025-03-14T05:10:42Z Umargana1 21 21896 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Addiction''' də shima awo do ne neuropsychological disorder gultin ma shi do ne sambisoro kurun faidatə au hal do ne shimtiti suwudin ma, zauro tajirwa-a awowa gade-a mbeji yayi. Kurunna waltə-waltə faidatəye cida kərgənbe faljin suro synapsesben alama shimti alagəlabe misallo kəmbu au kərawo nankaro<ref>https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/16066359.2017.1399659</ref> futu kərawo-a kuru kəlanza kaltəgə-a dunowaro sədin am doni awowa suronzalan mbejiro.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8357831</ref> Lamar adə – kurunna faida kərgənbe faljin – adəye səkə asutəram kəla awo kərgənro təkənadə shima awo kərgənbe shiro psychosocial gultində-a kuru awoa neurobiologicalbe-a dəwo awo shiro addiction gultində suwudinma.<ref>https://www.drugabuse.gov/publications/drugs-brains-behavior-science-addiction/drug-misuse-addiction</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addiction#cite_ref-Cellular_basis_3-13</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addiction#cite_ref-5</ref>Sandi jilwa cocaine tinadə alamaram duno-a kuru notənyi-a fəlezana yayi, [a] adamganaro adə zauro tuskaata, hal-a leyata <ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6723628</ref> au hal nəmkambe-a leyata.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4837094</ref> Alama’a kəla awo kamma zortəyen də suronzan awo’a ngəlaro tədinma, awo’a au halro hangal gənatə’a, kuru faidatə goza’a kotə’a awo’a kuttu’a tuwondin yayi. Halwa-a kuru futu-a do awo kamma zortəye'a leyata də, sandima awo do tiyi lan tədin ma (shimtiti loktu ganaye),<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addiction#cite_ref-NHM_addiction-reward-reinforcement_10-0</ref><ref>https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18790142</ref> kuru awo banna'a tədinma (kunguna loktu kuruwuye).<ref>https://doi.org/10.1146%2Fannurev.ps.39.020188.001255</ref> Misalwa awowa suronzaro njistaayedə sandima: mbal kənza-a, cannabis-a, amphetamine-a, cocaine-a, nicotine-a, opioid-a, kuru kəmbu au kəmbu-a.may include gambling addiction, shopping addiction, stalking, internet addiction, social media addiction, video game addiction, and sexual addiction. The DSM-5 and ICD-10 only recognize gambling addictions as behavioral addictions, but the ICD-11 also recognizes gaming addictions.<ref>https://web.archive.org/web/20200303134538/https://www.psychiatrictimes.com/article/gaming-addiction-icd-11-issues-and-implications</ref> ==Alama-a kuru alama-a== Alama-a kuru alama-a kurun kǝnzabe dǝ jili kurun kǝnzabe dǝro wumiya gadejin. Alamagǝnzǝdǝ suronzan: Kurunna faidatə gozaa kotə yaye shilan faidatə notəna Daraja kungənaye cistəgənyi loktu kurun yiwoyen Kurunna kalkalro təbandinro tawattəgə Kurunna ngəwu məradəzəna loktu laa lan faidawa samunnam fando nankaro Kənənga naptəram jamabe-a cidabe-adə dalil kurun faidatəben lezəna Kurunna faidatə koltə jarabtə kənasartənyi Sambisoro kurunna faidatǝro mǝradǝtǝ Alama-a kuru alama-a gadesodǝ raktǝ diwal-a kalkalro yaktin:<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addiction#cite_ref-diGiacomo2022_13-4</ref> ==Ma'ana== Kalima "addiction" də Latin lan gowotə "addico", ma'ananzə "kəlaro cin" ma'ananzə ngəla (abəttə, himma) kuru ma'ana kuttu'a (am kusuwu'a kəla shara Roman yen). Maana indi adə suro dictionaries adabe Nasaraben mbeji, suronzan shararo təmowo-a kuru halro njilartə-a mbeji. Dare, kən 19thkarnu 19th temperance movements dəye ma'ana addiction ye dəga kwasuwa kurun-a lezənaro fuluzəna, hal addiction ye dəga kozəna kuru mowontə addiction positive au neutral ye dəga kozəna. Raayi kaltəgəbe adə asutə kərmabe kəla nəmzalumben sədin.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addiction#cite_ref-15</ref> "Addiction" a "hal donyi kǝrawu" a dǝ sandima polysemes donyi bayanjin ma kǝla awowa kǝrǝn lan tuwondin ma, alama neuropsychological, au awowa donyi kǝnǝnga lan faidatin ba ma.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-62273-953-0</ref>Faidatə "addiction" ye suro kurun yen də shima alama neuropsychological ye do ne fəlejin awo do ne zauro tartəyin ma kuru zauro dunowaro waljin ma kəla hal do ne mburo waljin ma (misallo, mbal, betel quid, kurun, jima'i, caca, video).[16][17][18][19][20]Addictive disorders au addiction disorders də shima awo do ne hangal lan faidatin ma (alama neuropsychological symptoms) shi do ne nəm kasadə faidatəye suwudin ma (ma’ana, awo do ne amsoye cidanza’a/yallanza’a kuru cidanza’a dapcin); jili indi kasuwa anyibedə sandima awo faidatəbe-a kuru halbe-a.[21][15[19][20]DSM-5 ye addiction də shima kataf do zauro zauro awo faidatəye, dalil nəm kaltəgə ba'a kuru halwa duno'a mbeji yaye.[22] Shidə bayan duwo kakkadəwa ilmu kimiyabe kadaye faidatayinma kuru rifot kadaye faidatayinmawo.[23][24][25]"Dependence" də shiye polyseme do alama'a kəla awo hangalye au awo hangalye'a wuzəna. Suro DSM-5 yen, awo təngatəgəyedə awo kərawuye'a gade kuru awo kərawuye baro waljin; [26] ngawo adəyen, awo faidatəye təngatəgədə shima kataffa awo faidatəye zauro zauwo (ma'ana hangalye kazəyiya) lamarra awo kərawuye'a koltəye mbeji.[27] Suro ICD-11 yen, "awo faidatəro təngatəgə" də maana fal "awo faidatəro təngatəgə" (ma'ana alama'a neuropsychological) shi do ne raksə amma mburo walzənyi awo faidatəye suronzən mbeje.[28] ==Kurun kǝnzabe== shi donyi jili kasuwa donyi substance-related disorders ye dǝ, shi donyi kasuwa kǝrǝnbe donyi kurun gǝnatǝ-a kuru kurun faidatǝ-a suwudin ma, awo donyi tajirwa suwudin dǝman.[31] Jili addictionbe adəye circuitry kərgənbedəga faljin sau shi nizam shimtiti kərgənbedəga fulujin, [32] kuru awo faidabe suwudin kəla kazəyiyaro cista-a kuru kəlanzə kaltəgə-aro.[31] Banna donyi faida donyi nasha tiyi lan tuwondin ma du raksǝ kǝnǝnga lan tuwandin kuru kǝrmu suwudin kurun tǝdǝnyi ma.[31] Awowa donyi kurun kǝnzabe lan faidatayin dǝ sandima: mbal-a, nicotine-a, marijuana-a, opioids-a, cocaine-a, amphetamines-a, kuru kǝmbu donyi kaisǝ-a shiwur-a nguwuwa.[33]Addictionsdə raksə jarabtəlan badijin nasha naptəram jamaben[34] kuru raksə kurun ruwotəna faidatəlan cijin au kataffa gade kadalan.[35] Kurunna kəratədə nasha awoa wakajinben cidajinro fəlezana, awoa kəndobe-a (cidatəbe-a kuru kurebe-a), awoa asutəbe-a, kuru awoa awoa kalaktəbe-a. Attəson yayi, awo falma awo faidatəye fəlejin ba.[36] Awowa tajirwabe suronzan: Hal kuttuwa (musammanno loktu ganayen) Karewa mbeji[34] *Daraja razəgəbe bəlaye Jaraptǝ[34] *Epigenetics Impulsivity (hangal gənatə, moto, au dawartəba)[37] *Ya-a awa-a ye kəla wutəye ba[34] *Nzundu kamanza watəye ba[34] *Kasuwa hangalbe[34] *Dawari awo gotənadə [31] *Faidatə awowa suro nəmzayeben[34] ==Food addiction== Shartəwa kəmbu au kəmbu kəmbube asutəbedə yaktənyi au bayantənyi suro kitawuwa alamanna Diagnostic a kuru Statistical Manual of Mental Disorders (DSM au DSM-5) kuru shidə futu awo kəlanzən asuzənaben kara kuru awo faidatəbe samunnam.[12][37] Food addiction də am do ne kəmbu lan awo kəmbuye lan tuwondin, amma am do ne kəmbu lan awo kəmbuye mbeji də samma gənyi awo kəmbuye lan tuwondin kuru am do ne kəmbu lan awo kəmbuye mbeji də samma gənyi awo kəmbuye lan tuwondin.[12] Loktu kuruwuro kuru ngəwuro kəmbu kaisə-a, manda-a, au shiwur-a, alamanna chocolate yeyi, raksə awo shiro addiction gultində suwudin [38] [39] kurun-a samun sau shidə nizam shimti kərgənbe suwudin, alamanna kamdə kəmbu faldəga loktu ngəwuro sərayin.[40]12[37] Alama donyi kǝmbu zauro kǝji kǝmbu lan tuwandin ma dǝ raksǝ alama tiyi ye kǝmbu kǝjiro sǝdin ma dǝga kalkaljin kuru kǝmbu kǝji fantǝye dǝga suwudin.[40] Am donyi alamaram kǝmbu kǝnzabe fǝlezayin dǝ, kǝmbu dǝga kasatsana, shi donyi kǝmbu nguwuro kǝmbu zayin ma, kǝmbu dǝ sǝkǝ kǝmbu dǝga sǝtǝnyi yayi.[40] Chocolate ye lelenzə tamtamma-a kareyanzə kurun kəndoye-adə notəna kəla kərawu duno'a sədin au kam faidatəmaye 'addictive' sədin.[41] Kam do chocolate zauro səraana də kəlanzəro chocoholic guljin.Awowa donyi kǝmbu ngǝwuro sǝdinma dǝ sandima zauro kǝmbu kǝmbu-a kuru kǝla kǝl kǝmbu-a.[37] Yale Food Addiction Scale (YFAS), version 2.0, shima awo kərmaaro ngaltəram kamye alamaram kəmbu zamtəye fəlejinno notəyewo.[42][12][37] Shidə suro saa 2009 yen jamiya Yale yen tətandəna kəla jarabi kəmbu doni kaisə-a, shiwur-a, manda-a nguwu'adə awo kəmbuye'a banazəyin.[43][40] YFAS də sha awo-a 11 awo-a lezəna-a kuru awo-a kərawu-a (SRADs) kaltəro dawartəna, awo-25 kəlanzəro rifot koroye faidatəlan, futu awo SRADs notəye DSM-5 lan.[44][12] ASRADs indi suro 11 yen mbejiro asutin kuru cidawa kunbalinye zauro bannajin.[45] Barratt Impulsiveness Scale də, musamman maro BIS-11 scale də, kuru UPPS-P Impulsive Behaviour ye də, awo do ne kəla awo kəlaro təmman tədin ba ma, kuru awo do ne kəla awo kəmbuye lan təmman faidatin ba ma də, alaka mbejiro fəlezana.[37] ==SANYA== CRAFFT (Moto-Relax-Runzə-Njestə-Yalla-a Sawa-a-Kaziyi) də shima awo do ne nasha liyitayen faidatin ma. CRAFFT də suro jili 2.1 yen kara kuru shilan jili nicotine-a tafa-a faidatəye mbeji shiro CRAFFT 2.1+N gultin.[76] Kare adə faidatə awo faidatəye asutin, awo faidatəye fujiwo moto gonəm lezənama, kuru awo suro am kurawayen awo kamma zortəye. Kare cidabe adə korowa kada faidatin awowa gade-gadero.[77] Loktu jaawuwa kəllatalan, koroa gade-gade faidatə jaawuwa kalkallo təbandin. Ngawo korowadəben, DSM-5.criteria də faidatə kam do awo faidatəye lan awo faidatəye mbejiro asutin.[77] Ngawo jarabtəwa anyi tədənan, kurunmadəye "5 RS" shawari gana laa cin. Rs uwu shawari gana laayedə suronzan: #REVIEW screening results #RECOMMEND to not use #RIDING/DRIVING risk counseling #RESPONSE: elicit self-motivational statements #REINFORCE self-efficacy[77] ==Jaraptǝ Kurunna Zamtǝgǝbe (DAST-10)== Jaraptə kurun faidatəye (DAST) də shima awo kəlanzəro hawar cinma shi do awo faidatəye kaziyi'a ngaljin ma.[78] Jaawuwa kəla jarawa adəben ruwotəna futu jaawuwa ee au a’aben, kuru lamba kate kuri-a 28-aben jaza. Kurunna faidatə au təngatəgə, jaza 6 kamtəlan fəlejin.[78] Jili yakkə kare cidabe adəbe faidatin: DAST-28, DAST-20, kuru DAST-10. Karewa anyi sammaso hakkinza Dr. Harvey A. Katti.[78] ==Sambi-a, Tawa-a, kuru Kare-a Ngǝlaro Jaraptǝ (ASSIST)== Jaraptə kəla mbal kənzaben, tawa kənzaben, kuru awoa kəladən faidatəben (ASSIST) shima korowa kəla intabiuben tədinma kuru suronzən korowa usku mbeji shidəwo WHObe sətandənadə.[79] Korowa kəla faidatə kənəngaben tədənadə; nəm nguwu faidatəye; faidatəro mburo walzəna; nəm nguwu nəlewabe, kungənabe, naptəram jamabe, au sharabe faidatəro lezəna; cidawa diwo ba; kam laaye kəla faidatəyen kazəyiya səsangənaro waljiya; faidatə fulutə au datəgəram jarabtə; kuru injection lan faidatin.[80] ==Tiwori kəla nəmkamben== Personality theories of addiction də sandima awo do ne psychological models gultin ma dəwo traits nəmkamye au futu taktəye (maana, affective states) kamye awo laa sədin dəga kəljin. Bayanna kulashiye fəlezəna kəla awo hangalye am kurun faidatayin ma-a faidatayinba-a də gade-gade kuru awo hangalye kurun faidatədə gadejin.[81]Models of addiction risk do ne suro adab psychology yen shawari tǝna dǝ suronzan: awo do ne dysregulation model gultin ma dǝ shima awo do ne faida’a kuru awo do ne faida’a ba ma, awo do ne sensitivity theory lan bowotin ma kuru hal do ne suro lan dabcin ma, kuru awo do ne impulsivity model lan bowotin ma.[82][83][84][85][86] ==Ilmu kǝrǝnbe== Shi transtheoretical model of change (TTM) də raksə futu kamye awo shiro alcohol gultin dəga asujin kuru tafakar kəlanzən kara, surodən awo shiro alcohol gultin dəga notənyi mbeji.[87] Cognitive control-a stimulus control-a də, shi do ne operant-a classical conditioning-a ro kəllata də, awo gade-gade wakiljin (ma’ana, suro’a diya’a au kor, sammason) shi do ne hal kamye’a kaltəro gaska sadin ma.[88] kaltəgə asutəbe,kuru taganasmaro hal kəlaro kaltəgə daptəyedə, awo shiro addiction gultində-a kuru hangal gənatəgə-a indison bannatəna.[89][90] Hal do stimulus-driven ye də (ma’ana, stimulus control) shi do ne stimulus laa shiro shimtiti’a lezəna ma də, hal kamye də’a nəm nguwuro sədin.[90] ==Hal kaltəgə stimulusbe== Suro operant conditioningben, haldə awowa diyabe sha lejin, misallo kurun. Shi operant conditioning theory of learningdə faidaa nasha asutəben kəla ayi nankaro hangal-faljin au awoa banazəyinma kurun faidatədə raksə faidatə gozaa kozənaro banazəyin (misallo duno ngəla) kuru ayi nankaro kam shiro alcohol gultindəye faidatə gozə kozənaro koltəro majin (misallo duno kuttu). Stimulus control də shima awo do ne stimulus gultin də ba lan faidatə hal do ne suwudin ma dəga faljin.[87] ==Hal kaltəgə asutəbe== Cognitive controldə shima tafakar-a, halwa-a, fantə-a kartə, futu kəndaramndeben kara. Kurunnadə futu kərgəndeye cidajin-a, kuru garnzə-a faljinro fəletəna.[91][32] Cidawa asutəbe alamanna kəlo-a, hangal-a, kuru awo suro hangalben dagəna-adə, kurunna sandiya lejin.[91] Awowa anyiye kurun faidatədə banazəyin, kuru raktə shilan faidatəye dabcin.[91] Nzəra dopamine ye lan tuwandin də, kurun faidatə lan zauro nowata, musamman maro suro ventral striatum ye lan, kuru nucleus accumbens lan. Dopaminedə shima awo kəji fantəye suwudin, kuru andega cidawa kəndəgaye faidaa dioro səkkə. Kurunna do ne addictive gultin də, nizam shimtiti ye dəga tərayin, kuru dopamine signaling ye tərayin kuru hal shimtiti matəye tərayin, kurun faidatə dəga banazəyin.[91][32]Adəye fuwutə kurun maladaptivebe-a nəmkam stimulusbe-aro banazəyin.[92] Kurunna faidatə buroyedə kəlakəl maladaptivebe anyiro suwudin, darelan duluwuwa asutəbe faidatənadəga lejin, shidoni sandiya koltəro məradətənadə.[91][87] ==Dalilwa tajirwabe== Dalilwa tajirwa geneticbe-a kuru korbe-a kada mbeji shidonyi nǝmzalǝm suwudinma.[3][93] Tajirwa geneticbe-a kuru korbe-adə falnzawoso reta tajirwa kamye kəla awo shiro alcohol gultindəben sədin;[3] banado epigeneticbedə tajirwa sammasoro notənyi.[93] Kam donyi tajirwa geneticbe gana dǝma, kurun donyi kǝrǝn ro gǝnatǝye loktu kuruwuro (misallo, mawu-kǝntawu) dǝ raksǝ kǝrǝn ro gǝrjin.[3] Awowa nəmtadalan wakajinsodə awowa nəlewabe batti-a leyata, misallo awowa faidatəye-a. Tadaro zortə au nəmzalum fitənayero fəletədə hangalza au hangalzaro fəletə-a leyata, kuru awo gadero təngatəgə-a.[94] ==Dalilwa kaduwube== Dalilla geneticbe-a, kuru dalilla naptəram jamabe-a (misallo, psychosocial) dalilladə, sandima banazayin kəla nəmzalumro.[3][93][95][12] Kulashi kəla am 350 do kurunro təngatəgənayen tədənadəye fəlezəna retanza kozənadə shartəwa mbol kənzaye'a galzana, kuru awowa fatobeye zauro ngəwu.[96] Dalilla geneticbedə kashi 40-60% awowa tajirwa mbol kənzabe suwudin.[97] Adadu waratatəbe jili gade kurun kəndobedə fəletəna, musammanno suro jinwa doni Alpha5 Nicotinic Acetylcholine Receptordəga encoding sədindən.[98] Knestler ye suro saa 1964 yen bayanzəna kəla gene au karapka gene ye də banazəyin futu nguwu lan awo kəla awo kamma suro awo kamma lorujin yen. Misallo, daraja faltənaprotein donyi normal ye dalil kǝndaram ye lan, gar donyi kǝrǝn lan faidajin ma faljin loktu wurajin lan. Neurons kərənbe faltəna anyi raksa nəmkam kəla kurun faidatəben lejin. Jarabi adǝro banatǝgǝro, kulashi dabbawabe fǝlezǝna kǝla awowa kǝndarambe alama kazǝyidǝ raksǝ bayan geneticbe dabbabedǝa lejin.[98] Adamganalan, kəra kawuwabe kəla awo kamma zamtəyen hujjaa ngəla kəla kəltəram adəben suwudəna, jazadəbe fəlezəna kəla kawuwa faldə kamma kamma zamtəye lejiya, kawuwa gadedəye lejin, kuru awo faldəro.[99] Shaida gade kəla awo geneticbedə shima kulashi kəra fatobelan təbandənadəwo am fatobe faldə gargamnza mbejiro waljiya. addiction lan, mowontə yallanzə au yallanzə karəngəye hal adə’a sədin də zauro nguwu kam do ne addiction ro sa’anzə gana lan fəlezənyi də’a kozəna.[100] Bayanna donyi genes taganasbe suro wuratǝ kurun kǝnzabe dǝ tuskaata genes nguwusoro. Kǝra donyi nǝm nguwu donyi genes taganas be asutin ma dǝ, hangal nza kǝla awo donyi alle frequency nzǝ 5% ma kozǝna ma suro jami samma son. Sa kwasuwa'a kəllataro waljiya, adəye tajirwa gana laa sədin shidonyi kashi 1.1-1.3 ro saadənama; adəye fuwutə suwudənakwasuwadəye.[101] Kəra kəla kəltəram genome-wide ye (GWAS) də faidatə kəltəram genetic ye-a, awo kərawu-a, kuru kurun faidatə-a kulashin.[95] Kərawa anyiye genewa proteinwa doni buron modelwa dabbawa knockoutbe-a kuru genewa kulastə-a men bayentənadə nguwuro asuzayin ba. Attəson yayi, genes nguwu donyi cida cell adhesion ye lan mbeji ma du asutin. Faida donyi endophenotypes be du, raktǝ tǝdin bawo. Genes donyi GWAS lan asutin ma kǝla kurun kǝnzabe dǝ, hal kǝrǝn be dǝga faljin kawu kurun kǝnzabe dǝro, ngawo dǝlan, au indiso.[102] ==Dalilwa korbe== Awo do ne kor lan tajirwa suwudin ma kəla awo do ne kamye suro kənənganzəyen asujin ma, shi do ne kam dəye genetic composition nzə’a lezəyin ma kuru awo do ne kamye awo kamma dəga suwudin ma dəga sərayin au fulujin.[3] Misallo, ngawo COVID-19 lardə sammason fəlangzənayen, am ngəwu tawa kənza kolzana (vs. badizana); kuru tawa tawatəmasodə, nəm nguwu tawa tawazayin dəga fuluzayin.[103] Kambosoro, awowa gade-gade kəndaramye awowa tajirwaro təkənaro təkkəna, surodən awowa psychosocial stressors kada mbeji. Cidaram lardəye kəla kurun faidatəyen (NIDA) kuru kərawanzəye fəlezana ya-a awa-a bakəla wutəyen, nəm nguwu awo faidatəye, awo faidatəye mbeji, kuru nəm talaa sandima awoa tajirwaye awo faidatəye kate nduli-a zairo-ayen.[104][34] Kwasuwa kərgənbe shiro addiction gultindəye fəlezəna kəla kamye kurun kəla awo shiro addiction gultindəro fəletədə shima awo shiro tajirwa korbewo kəla awo shiro addiction gultindəben.[105] Kulashiwu kada, neuroscientists kunten, fəlezana kəla shi model kwasuwa kərgənbedə bayan kəla awo kamma zortəyen, kamil gənyi, kuru awo banna suwudinma cin.[106] Shi psychoanalytic theory model dəye bayanzəna kəla awo kəlaro təkənadə shima awo do ne təma ba’a banatə ba’a ro faitəye kuru alamaram awo do ne suro nəm tadayen tuwondin dəga kaltəro terəna (ACEs), nəm batti gade-gade nəm tadayen tədin. Na adən, awo shiro addictive gultində gana laa amma cotto banazəyin kuru fantə ngəla kaltəgəbe suwudin.[87] Kəra kəla awowa duli ganayen wakajinma do Centers for Disease Control and Prevention ye sədəna dəye nəm kam dunowa kate ACEs-a, nəlewa-a, naptəram jamaye-a, halye-a suro kənənga kamye sammason, surodən awo faidatəye mbeji.[107]Duliye wuratǝnzǝdǝ abadanro tartǝyin sa sandiro awowa kazǝyibe jili zahirro, fantǝro, au jima’i lan nǝmzalǝm, zahirro au fantǝro daftǝ, fatolan fitəna shadatǝ, au yaye au yaye suro fursǝnayen tǝkǝna aubiya kasuwa kǝrǝnbe mbejiro waljiya. Dalil adəye səkə, cida hangal tadayedə au raktənzə awowa diwi au awowa ta'adir sədinma dəga kəlaro gənatəyedə bannajin. Loktu laa lan, tada də awo faidatəye gojin nəm ngalwozəro au dalil nəm duno fulutəyen, musamman maro loktu nəm kurayen.[107][34][87] Duli kada do nəmzalumtə sorin dəye awo laa suro nəmzaironzayen au nəmkuranzayen awo laa sədin.[108] Diwal do ne awo kamma zortəye lan katəna ma də, raktə awowa korye faltəye suro kənənga kamye lan kuru bana maskuye lan.[108] Kamye sawa’anzə au kamanzə’a mbejiro waljiya, alamaram kurun faidatəye tərayin. Kazǝyi fatobe-a kuru fatolan cista-adǝ shima dalil kamye kurun faidatǝro sǝkǝ.[109] ==Tiwori naptəram jamabe== Futu Travis Hirschi ye social control theory lan bayanzəna də, am kura’a do yalla’a, adin’a, ilmu’a, kuru cidaramma naptəram jamaye gade so’a zauro kəlzana də, hal do nəm zalumye’a kuru awo do ne kurun faidatəye’a sədin ma.[110] ==Saa== Adolescence də shima loktu do ne zauro awo kamma suro awo laayen təmman tuwondin bawo.[111] Suro nəm kurayen, nizam shiro incentive-rewards gultində suro kərgənben ngəlaro wurajin kawu dawu cognitive control centerbedəro. Adəye səkə nizam shiro incentive-rewards gultindəro duno kalkal gənyi suro shawari halbe gotəben cin. Adə nankaro, am kurawadə awo sandiya səkkənadəga diwo kuru hal tajirwa'a, awo kamma zortəye'a ro gayin kawu wajiyanza'a asuzayinro.[112] Am kurawa bas gənyi kurun faidatə badizayin kuru sambisoro faidatin, amma loktu kurun faidatədə raksayin kuru walta faidatin.[113][114]Am ngəwuso kurun kərawube sandiro fəlezana kuru faidatayin buro salakkin loktu nəmzaironzaben.[115] Lardə United States yen, am bəlin kurun harambe faidatayin ma miliyon 2.8 ma kozəna suro saa 2013 yen (am bəlin 7,800 wajiya);[115] suronzan, 54.1% də sa’anza 18 sədiya.[115] Suro saa 2011 yen, alamanna am miliyon 20.6 yeyi suro United States yen sa’anza 12 kozəna dəwo awo kərawuye suronza lan mbeji.[116] Kashi 90% ma kozəna am do ne awo kəlanzaro təkəna də, kəmbu kənza, tawa kənza au kurun haram faidatə badizana kawu sa’anza 18 ro saadinro.[116] ==Kasuwa comorbidbe== Kam donyi comorbid (ma’ana, co-occurring) lan kasuwa kǝrǝnbe alamanna hangal za’a, hangal za’a, hangal gǝnatǝ/hyperactivity disorder (ADHD) au post-traumatic stress disorder dǝ sandima zauro kasuwa awo faida’a tuwondin.[117][118][119] NIDA ye hal kəriwuwa buroyedə awo faidatəye tajirwaro sədinro bayanzəna.[104] Shi National Bureau of Economic Research dəye asuzəna kəla "kəltəram tawadə'a mbeji kate kwasuwa hangalbe-a awowa faidatə-a" kuru am nəlewa hangalbe ngəwuso awowa anyi faidatayin: kashi 38% mbal, kashi 44% cocaine, kuru kashi 40% tafa.[120] ==Epigenetic== Epigenetics du shima kǝra donyi phenotypicbe faltǝ donyi DNA lan faltǝ ba ma.[121] Kurunna haram faidatəye DNA methylation lan faljin, kuru chromatin waltəm yasayin.[122] Kǝndaram epigeneticbe chromatinbedǝ shima tajirwa awoa kǝnzabe suwudin.[122] Fodutəna kəla awo do ne fantəro kazəyiya suwudin ma, kuru awo do ne naptəram jamaye lan wajin ma də, shima awo do ne epigenetic response gultin ma suwudin, shi do ne diwal do ne reward-signaling gultin ma dəga faljin ma.[122] Faltə adəye kamro awo ngəla kəla kurun faidatəyen sədin.[122] 05zh3q87anejfyt1u1age9tv8ek32xp 0 57 22817 19431 2025-03-31T05:55:43Z Bukr Garbai 213 A. V. Smith 22817 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21535131}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addie_Viola_Smith#CITEREFStanoff2023</ref>'''Addie Viola Smith''' (kəntawu jimada auwal yǝ kawunzə 14,suro saa 1893-kəntawu jimada gaji ye kawunzə 13, saa 1975), kuru sha Fanglan lan sun nzu nozanama (Chinese: 施芳蘭),[1] shi də loya cidi [[America]] bǝ yeshidoni komishina kasuwu bǝ [[United States]] bǝ Shanghai ro saa 1928lan səta 1939ro saadənama. kamu buro salak yǝ cidama lardə diya yǝ suro cida lardə diyaye United States ye lan cidazəna cidiya fasal kasuwuye United States yǝ lan, kamu buro salak yǝ banama komishina kasuwu ye ro cidazəna, kuru kamu buro salak ye komishina kasuwu ye ro cidazəna. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addie_Viola_Smith#CITEREFBarker2006</ref>Smith də Stockton, California lan katambo kuru wurano. Suro saa 1917 lan, Washington, D.C. ro lewono sa cidaram cidawu ye United States yǝ lan cidajin lan, Washington College of Law ro loktu ganaro karaa, suro saa 1920 lan degree sharaye səwandəna. Beijing ro cidama ofis komishina kasuwube ro lewono. Smith də banama komishina kasuwuye Shanghai lan saa 1922 lan sha kalakca, kuru komishina kasuwuye Shanghai yero saa 1928 lan sha wallono, nasha dəlan cidazəna har saa 1939 ro saadənan. Dunya Dunyabe. Suro kǝnǝnganzǝ sammason, Smith dǝ shiye wakil karafkawa kamuwabe kadaye; malum soye cidanzə feministye dunyabedə halla imperialist-a colonialist-a lan fəlangzənaro bayanzana. Smith ye gawilmanzə Eleanor Mary Hinder'a kəla kəllada Shanghai lan saa 1926 lan. Sandi indidə na fallan napsana hatta Hinder ye bawono saa 1963 lan. Sha Hinder-a də sawanzaye sandiya kurissa kawuye indi E.G. Fato njiye gadǝna camelliabe lardǝbe suro Caringbahben. == Kǝnǝngan nze buroye (1893-1920) == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Addie_Viola_Smith#CITEREFParkhurst1919</ref>Addie viola smith dǝ stockton lan, California lan katambo, kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 14, saa 1893 lan, rufus roy smith, baktǝma, kuru addie gabriela smith (nee Brown). Saa 1910 lan səta 1917 ro saadənan, Smith də kamfaniwa indiro cidazəna. Kuruson stenography səlina kuru degree kasuwuye Heald's Business College San Francisco lan səwandəna.[2] Suro saa 1917 lan, jarawa cida gomnatiye lardəye-a, kəriye-a, federal-a lan kowono.[3] Washington, D.C. ro lewono, suro kəntagə Aprilye saa 1917 lan, ngawo Julia Lathrop, darekta cidaram nduliye United States ye dəro hayazənayen, cidiya Grace Abbott yen cidaro shara cida nduliye karəngəro gozana dəga faidatəro. Smith də cidama sirraye banama secretary cidaye ro cidazəna, banama kazadala nasha kamuwaye cidaram cidaye United States ye, kuru kazadala nasha hawarye cidaram allamtəye-a awo kəltəye-a United States ye. Suro saa 1919 lan, samno buro salakbe sanyaram lardəbe lan cidawono kuru samno Ofis Cidawube Dunyabe buro salakbedə saraizəna.[5] Sokku cidanzə fasal cidawuye sədindən, Smith də Washington College of Law ro kərawono fuwura loktu ganaye ro kuru degree sharaye suro saa 1920 yen səwandəna.[6] Kuruson kamuwa gumnatibe-a siyasabe-aye shiga shawarizana, sandi doni cidanzə sammason gozanadə.[7] == Cida cidan nze lardə diyabe buroye China lan (1920-1927) == Smith də sha cidaram lardə diyaye United States yero sha cida lardə diyaye ro kalakca suro kəntawu October saa 1920 yen kuru sha cidaram kasuwu lardə diyaye-a fatoye-a cidiya cidaram kasuwuye United States ye dəro cedo. Shima kamu buro salakye cida lardə diyabe cidiya Bureauben cidazənadə.[8] Smith də buro salak lan cidazəna ofis komishina kasuwuye Beijing lan.[9] Namtə cidamayen, Smith də shima cidaram kulashiye sədin, bayanna sabcin, kuru awowa zar yikoye asujin.[10] Badiyaram saa 1922 yen, Smith ye izni jarawa cida jamaye ro naptəye mawono sau banama komishina kasuwuye ro waltə nankaro.[11] Bana kəla kəlanzəyen kuru kasuwuwa Americaye Chinalan cidazayin dəyen yaye, banama darekta Bureau of Foreign and Domestic Commerce, O.P. Hopkins ye, awo sədəna də wazəna. Hopkins ye Smith ro ruwozəna: "Shi Bureau də kuwamiyayi shawari laa kəla awo do ne letəramzə kamuwa banama kasuwu ye ro gotəyen gozənyi."[12] Smith ye waltə ruwozəna, wono "nasha kura kura katə kamuwadə lamar zauro kəladən gənyi, futu nəm ngalwo wakillaye yeyi, konga au kamuwa, shidoni Bureaudəye cidanzə diyayero zuzənadə", kuru shiye hakkinzə jarawadəro namtəye mbeji. 11] Kura buroye fella kamuwaye cidaro yiwoye United States ye də, Hilda Muhlhauser Richards, shiye kəla Smith yen ci nzəkkəna—lamar də’a karafka kamuwa New York yero gojinro zorzəna—Hopkins ye shawari nzə’a falzəna.[12] Smith də shima kamu buro salakye banama komishina kasuwuye ro kəntawu November ye kawunzə 1, saa 1922 lan təkkəna də.[13] == Lamintǝ == <references /> 4kxbgphur8ez3aowpcfzmny335f4dki 0 58 20819 19432 2025-02-16T06:47:27Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Kenengan nzǝ buro yǝ */ 20819 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4680074}} == <ref>https://punchng.com/ex-senator-bayo-salami-dies-in-us/</ref><ref>https://punchng.com/ex-senator-bayo-salami-dies-in-us/</ref>Adebayo Salami == '''Adebayo Ayoade salami''' dǝ, Sha chasambo(26 Rajab 1951-7 muharram 2021) shi siyasama Najeriya bə. Senata ro sha kərgada Osun dawu bə cidi Osun bə din. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Salami də kaduwu Kwara ye, kuru sha kəntawu May ye kawunzə 9 saa 1953 lan kəriye Lagos yen katambo na do kəranzə primary-a secondary-a ye sədən də.[4] Cidanzə biske makkaryedə 1964lan badiwono, karapka shiro Young Concert Party gultində-a, cidiya kərmai Ojo Ladipoyen, shiga Baba Merolan nozanadən. Ngawo saa gana laayen, karapkadə sunzə karapka bikke makkarye Ojo Ladipoyero falzə kuru dare karapka bikke makkarye Awada Kerikeriyero faltəna.[5] Ngawo Ojo Ladipo ye suro saa 1978 lan bazənayen, Salami ye kərmai karapka dəye gozəna, shi do ne sha nowata ro suwudəna də.[6] Shiye fim Yorubaye buro salakye, Ajani Ogun lan fəlezəna, shidoni Adeyemi Afolayan, baanzə Kunle Afolayan-a Gabriel Afolayan-a yedə, shima fuwumawo. Kuruson fim shiro Kadara gultindən fəlewono.[8] Dare lan fim kasuduwa Nigeriaye nowata Comedy half-hour lan su Oga Bello lan cidawono.[9] Shiye fimnzǝ buro salakbe, Ogun Ajaye, suro saa 1985 lan, fato karewabe Awada Kerikeri lan sǝdǝna. Tun saa 1985 lan, fimma Yorubaye kada sətandəna, amari cina, kuru fəlezəna.[11] Shidə memba fayoniya karapka bikke makkarye Nigeriaye,[12] kuru shiye kura karapkadəye.[13] == Lamintə == dfibbh4c543pngh06lvqmwo9wraydzi 0 59 19433 739 2025-02-09T10:24:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q61594908]] 19433 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q61594908}} '''Adedapo Oluseun Abiodun''' ( sha chasambo kawu 29 kəntawu kən yaskəmi suro saa dəwun yar lǝgarrin firaskən ) shi Kasuwuma [[Nigeria]] yǝ, kuru Siyasama yǝ, Kuru Gomna kərye [[Ogun]] yǝ ro walzəna  karno Gomnaaye 2019 yǝ dən furtu karabka All Progressive Congress yǝ lan. Dapo Abiodun də, shima kura fuwuma nzəliwo lamarra Kamfaniso yǝ wo. Kawu kərmai ro zuwain dəro, shima cha manaja darakta doni kamfani kəndawu doni sha Heyden Petroleum lan notənama yewo kuru shima kamfani First Power Limited yǝ də koksə  Kawu 10 kəntawu Maris yǝ saa 2019 yǝ lan.  Hukuma Zabe yǝ lardə yǝ də shima sha warmazəə nəm kura Gomna Ogun yǝ dəro. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Abiodun də sha kəntawu Mayye kawunzə 29 saa 1960 lan Iperu Remo lan katambo, kəriye [[Ogun]] yǝn, fato mairi Iperu ye lan. Shiga fato Dr. Emmanuel Abiodun-a Mrs. Victoria Abiodun-a lan katambo Iperu Remo lan, suro Ogun East yǝ lan. Abiodun də mowonti Christ yǝ [[Ado Ekiti]] yǝ dəro 1972 lan kara, St. Joseph’s College [[Ondo]] lan saa 1977 lan, kuru dare mowonti kura Ondo ye dəro saa 1978 lan kara. Abiodun yǝ kəra injiniya garye kərazəna jami'a Ife ye lan (kərmadə jami'a Obafemi Awolowo), Ile-Ife, kəriye [[Osun]] yǝ lan, kuru suro saa 1986 yen BBA kəra isawu ye lan tamozəna jami'a kəriye Kennesaw yǝ suro Atlanta, Georgia yǝ lan. == Lamintǝ<ref>https://penpushing.com.ng/all-progressives-congress-felicitates-governor-abiodun-on-commander-of-the-order-of-niger-award/</ref> == ffdn5s78k6wuwhupkehhagnf207adov 0 60 21350 21349 2025-02-27T10:40:48Z Banabulama 37 21350 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21280581}} '''Adekunle Almoruf Kosoko''' (kəntagə kəntawu Januarybe kaunzə 28 saa 1987lan katambo), shidə kaiyyama [[Afrobeats]] be [[Nigeria]] be kuru kaiyya ruwotəma kərmaaro Def Jam Recordingsro musko səkkəna.Hangal jamaye shiro gənazana ngawo kaiyya hit 2015ye "Sade" dəga kolzənayen, kaiyya kəngaye One Direction ye "Hawar Kənənganyiye" də.[3] Shiye cida rekod be [[YBNL Nation]]-a ro musko səkkə kuru albomnzə buro salak be saa suro saa 2015 be lan Gold də cutulo, shidoni lamba 7-lan suro Billboard World Albums chart ben fəlezənadə. Dinardə kawu fal-fal yakkə: "Sade-a", "Orente-a" kuru "Pick Up-a" lan cedo. Adekunle Gold ye bikke makkar ye [[Nigeria]] ye ro bayanzəna kawu YBNL ro musko kəljinro, shiye alamanza hukumaye dəga kurzə kuru zaye gade [[Lil Kesh]]-a, [[Viktoh]]-a [[Olamide]]-a ro tamozəna.[4] Suro saa 2023 lan, Tequila Ever After dəga cutulo, albomnzə kən uwumi kuru buro salakkin cidiya Def Jam ben. ==kenengan nze buro ye (2010–2014)== Sa wurajindən, Adekunle ye kaya kəratə badiwono loktu kaya King Sunny Ade-a Ebenezer Obey-aye sədindən. Shiye wakil choir cocinzəye juniorro wallono loktu shiye nəmzairozən, kuru kaiyyanzə buro salakbedə saa 15 lan ruwowono.[7] Suro saa 2014 lan, Adekunle ye solo ro lewono ngawo karapka kaiyaye shiye sawa'anzə'a kəlzanadən tartənayen. Shiro "King of Photoshop" gulzayin ngawo fotonzə Tiwa Savage'a nganzənayen fatowa hawar be lan zuzənayen.[8] Yim kəntagə Disemba ye kawunzə 19 saa 2014-lan, "Sade" dəga cutulo, kəla One Directionye "Hawar Kənənganyiye" dəga. Kaya də zauro saraana kuru sha kaiyya gadero karrada The Headies 2015 lan.[9][10] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Adekunle ye Simi'a nya'ano suro kəntagə Janwariye saa 2019 lan. Sandidə saa uwuro kərazana.[26] Sandiye feronza sunza Deja suro kəntagə Maybe saa 2020-lan.[27] Yim kawu kəntawu be 15 kəntawu Yuli be saa 2022-lan, Goldye kəriwunzə kwasuwa sickle cellbe-a fəlezəna, kuru shima kaiyyanzə shiro "5 Star" gultində suwudə.[28] Shiye kəlanzə'a kəla kosuwadəyen bowotəro səkəna karafkanzə 'Adekunle Gold Foundation' men [29] ==kaiyyanzǝ== *"Sade" (2014) *"Orente" (2015) *"Pick Up" (2015) *"Ready" (2016) *"My Life" (2016) *"Call on Me" (2017) *"Only Girl" featuring Moelogo (2017) *"Work" (2017) *"Money" (2017) *"Ire" (2018) *"Promise" (2019) *"Before You Wake Up" (2019) *"Kelegbe Megbe" (2019) *"Young Love" (2019) *"Jore" featuring Kizz Daniel (2020) *"Something Different" (2020) *"AG Baby" featuring Nailah Blackman (2020)[30] *"It Is What It Is" (2021) *"Sinner" featuring Lucky Daye (2021) *"High" featuring Davido (2021)[31] *"Mercy" (2022) *"5 Star" (2022) *"5 Star (Remix)" featuring Rick Ross (2022) *"Party No Dey Stop" featuring Zinoleesky (2023)[32] *"Omo Eko" (2023) *"Do You Mind?" (2023) *"Look What You Made Me Do" featuring Simi (2023) *"The Life I Chose" (2024) *"Rodo" (2024) ==Shimtiti-a kartǝ-a== {| class ="wikitable" |- !Year !Award ceremony !Prize !Recipient/Nominated work !Result !Ref |- |- |2015 |[[2015 Nigeria Entertainment Awards|Nigeria Entertainment Awards]] |Best New Act |"Himself" |{{won}} | |- | rowspan="3" |2016 | rowspan="2" | [[2016 Nigeria Entertainment Awards|Nigeria Entertainment Awards]] |Best Song | Pick Up |{{won}} | |- |Best New Act to Watch |Himself |{{won}} | |- |[[The Headies 2016|The Headies]] |Best Alternative Song |"Sade" |{{won}} | |- | rowspan="3" |2017 |[[City People Entertainment Awards]] |Album of the Year |"Himself" |{{won}} | |- |City People Entertainment Awards |Collabo of the Year |"Himself and Simi" |{{won}} | |- |IARA |Best African Music Artist | rowspan="2" |"Himself" |{{won}} | |- | rowspan="2" |2021 | rowspan="2" |Net Honours |Most Popular Musician |{{nom}} | rowspan="2" |<ref>{{Cite web|title=Net Honours – The Class of 2021|url=https://thenet.ng/net-honours-class-of-2021/|url-status=live|access-date=2021-07-21|website=[[Nigerian Entertainment Today]]|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20210621172630/https://thenet.ng/net-honours-class-of-2021/ |archive-date=2021-06-21 }}</ref> |- |Most Played RnB Song |"Pami" {{Small|([[DJ Tunez]] featuring Wizkid Adekunle Gold & [[Omah Lay]])}} |{{nom}} |- |2023 |[[The Headies 2023|The Headies]] |Songwriter of the Year |Himself for ([[Simi (singer)|Simi]] – "Loyal") |{{won}} |<ref>{{cite web |last1=Arogbonlo |first1=Israel |title=Full list: See 2023 Headies Award winners |url=https://tribuneonlineng.com/full-list-see-2023-headies-award-winners/ |website=Tribune Online |access-date=10 September 2023 |date=4 September 2023}}</ref> |} ==Lamintǝ == 4u0wx72wtvsu8e8ytowbim4oy7uzpbl 0 61 21391 21390 2025-02-28T07:14:51Z Banabulama 37 /* Gaska gumnatibe */ 21391 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q32946601}} katambo kəntawu Maybe kawunzə 13 saa 1960lan) siyasama kuru kasuwuma Nigeriabe shidoni gomna kəriye Osunbe suro saa 2022ben sətanadə. Shidə senator kəriye Osun-Westbe wakiljin saa 2017lan səta 2019ro saadənan. Shiye karno gomnati kəriye Osun ye saa 2022 ye lan kəriwuzəna cidiya Peoples Democratic Party ye lan kuru gomna kərmaiye dəga kənasarzəna, Adegboyega Isiaka Oyetola do All Progressives Congress ye dəga, shi do sha karno gomnati kəriye Osun ye saa 2018 ye dəga kənasarzəna də. ==Ilmu== Adeleke də kəranzə buroye maranta buroye Methodist ye lan badiwono, kəriye Surulere Lagos ye lan daji kəriye Oyo ye dəro lezə kuru moranti buroye Nawarudeen, Ikire lan kərawono. Shiye fuwuzə mowonti secondary Seventh Day Adventist yero lewono, Ede ye suro kəriye Oyo ye kureyedən kuru dare mowonti Ede Muslim Grammar ye Ede ro lewono, nadən kəranzə mowonti secondary ye tamozəna kawu United States ro lejinro.[3] Sa shiye Nigeria kolzə kəranzə gozə kozənadən yanzəganawa kura indi United Statesbedəro kəllata.[3] Jamiya Jacksonville State ye lan kəra kura badiwono, [4] Alabama suro United States ye lan na do ne nəm ada nəm zalumye lan kərazəna kuru ilmu siyasaye lan kərazəna.[5] Ngawo kambiyi kada kəla kəranzəyen nəm ngalwozə, maarantaro waltə kuru moranti Atlanta Metropolitan State Collegeye lardə United Statesbedən kərawono, nadən degree kimiyabe Bachelor of Science kəla nəmadal nəmzalumyen suro saa 2021yen səbandəna. ==Cida== Adeleke də kasuwuma kuru cidawu; shidə darekta kura Guinness Nigeria Plc ye saa 1992 lan səta 1999 ro saadənan, na done amari yioma kamanzəye suronzan General Theophilus Danjuma mbeji; Kawu Pacific Holdings Limited ro kəljinro, Ademola də rokko kamfani Quicksilver Courier ye lan cidazəna Atlanta, Georgia, US lan, naptə cida konturaktaye lan saa 1985-1989 lan. Shiye fuwuzə Origin International LLC, Atlanta, Georgia, US ro wallono, kamfani lele-a kanum-a tandoye banama kura lardəye saa 1990 lan səta 1994 ro saadənan. ==Siyasa== Adeleke də kam bəlaye kuru banama.[9] Cidanzə siyasabedə saa 2001 lan badiwono rokko yanzəgana Senator Isiaka Adeleke shidoni suro saa April 2017yen bazənadən. Karno gana Osun west 2017lan gaska sədəna ngawo yanzəgana bazənayen, kənasartəma cidiya Peoples Democratic Partyben.[10] Adeleke də shiye wakil majalis fuwutəwu sammaye hatta shiye jamiyya jamaye demokəradiyaye ro lezəna suro saa April 2017 yen.[11][12][13][14] Yim kawu kəntawube 23 kəntawu Julybe saa 2018, Adelekedə shima kam gomnati PDPbe kəriye Osunben ngawo Akin Ogunbiyi'a karno tulurlan kənasartənayen.[15] ==Kakkadǝ shadabe== Adeleke dəga zorzana kuru shararam kura Osogbo ye lan shararamzə kəla shaida mowonti secondary ye dəga faltəyen kuru jaza WAEC ye dəga kəla kərmai gomnatiye dəga dabtəyen. Shaida Adelekeye INECro cinadə kəntawu Julyye kawunzə 20 saa 1988, naptə kura mowonti grammar musləmmaye Edeye, kəriye Osunyedən, saa shimadən kəriye Osunyedə ba. Kuruson jaza SSCEbe suro shaidaben fəlezənadə shima futu jarawadəbedə suro saa 1981ben bawo[16] Shaida gade Heading Ede Muslim High Schoolbe saa 2018bedə, fəlezəna kəla shi kura mowontidəbedəwo shaida 1988bedəro musko səkkənadə.[17] Adelekebe lawyer do shiga faizəna dəye wono mowontinzə secondary yedə shaidazə do shararam dəga kolzəna dəga kasatsanyi.[18] Sharadəye sharadəga dawarzəna kəla shi sharadə raksə Adelekebe nəmzalumzəga tawatsəyinba wono.[19] Shaidawaye shararamro gulzana kəla Adelekedə suro njim jarawabedən sorinba. Shaida faldəye wono shiga asujin sau shidə kam jamaye.[20] ==Gaska gumnatibe== Adeleke ye karno gomnati kəriye Osun ye ro gasayin cidiya PDP yen kəla am kura'a Alhaji Gboyega Oyetola APC ye-a Iyiola Omisore SDP ye-a yen yim kawu 22 kəntawu September ye saa 2018. kənasartəma warmatəgəna ngawo run-offben. Adeleke ye jaza karno dəga "coup" ro bayanzəna. Yim kawu kəntawube 22 kəntagə Marchbe saa 2019-yen, shararam Abujalan napsənadəye Adelekedə karnodən kənasartəma sə warmajiwo. Shararam kuradəye darelan Gboyega Oyetola'a kənasartəma jireye karno gomnati kəriye Osunye 2018yedən yim Zəma'a, kəntawu Julyye kawunzə 5 saa 2019yen tawatsəgəna.[23]Suro saa 2022 yen, Adeleke ye karno gomnatiye kəntawu Julyye kawunzə 16 cidiya PDP yen gomnati kərmayero Gboyega Oyetola'a kəriwuzəna. Adeleke ye Gboyega Oyetola'a kənasarzəna, karno 402,979 lan, karno 375,077 lan. Adelekedə nashawa gomnati ganaye 17 lan kənasar səbandəna, surodən Olorunda-a, Ede South-a, Orolu-a, Osogbo-a, Odo Otin-a, Ifelodun-a, Boluwaduro-a, Atakumosa-a, Ila-a mbeji.[24] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Adeleke də shima kwa Titilola Adeleke ye kuru baanzə nduli uskuye, suronzan B-Red-a, Adenike Adeleke-a, Folashade Adeleke-a, Bukola Adeleke-a Omolola Adeleke-a mbeji. Shidə kuru awa kaiyyama Davidobe.[25][26][27] == Lamintǝ == 3ryzjmv5dtd6x4t7if9jwieudn6olg2 0 62 21402 21401 2025-02-28T11:35:00Z Banabulama 37 /* Film */ 21402 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q24713124}} '''Tolulope Adesua Etomi-Wellington''' (Kəntawu Fabarairuye kawunzə 22 saa 1988 lan katambo) shi dəwo Adesua Etomi lan notənadə (Kərtəgən) shidə bikke makkaryema kuru kasuwuma Nigeriaye. Cidanzə fimbe cinna samibe koktəlan (2014) badiwono. Tun loktudən fimma kadalan cidazəna kuru lamba kada sədəna. Suronzan 2016 lan lamba lamba karnobe mbeji. ==Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a== Etomi də Owerri lan katambo, kəriye Imo ye lan, Nigeria lan, shima dareram yanzəganawa yakkəye wo. Baanzə soja kaduwu Esan ye kəriye Edo ye lan, kuru yanzə, injiniya kaduwu Yoruba ye. Etomidə mowonti Coronabe kərye Victoriabe, Lagoslan karaa, daji kwaleji Queen'sbero lewono. Saa 13 lan Etomi ye Nigeria kolzə United Kingdom ro lewono, kuru diploma kəla awo zahirye-a bikke makkarye-a yen səbandəna suro saa 2004 yen. Waltə Jamiya Wolverhamptonbero lewono saa 2006lan, kuru kisandi-a biske-a kərawono. ==Cida== Fim Etomi ye də suronzən: Arbitration-a, kəlele nyiyabe-a, falling-a mbeji. Bikkenzə Falling ye dəye səkə shiro lamba bikke makkaryema shiyeyi baro sədin saa 2016 lan. Fimwa gade nowata surodən suluwunadə sandima Hawar Askərraye (2015), Sa'a (2015), [17] kuru Kawu indi (2016). Etomi ye Shiela ro walzəna zaman kən diyaume-a kən uwume-a Shuga ye lan, fim telebijin ye kəla HIV/AIDS faitəyen.Etomi ye naptə Amaka Obiora yen bikke makkarye badiwono, cidama polisye nəmgəlaro, suro fim nəmzalumye Yemisi Wada ye LasGidi Cops yen, shi done suro kəntagə Yuni sa'a 2016 yen telebijin lan fəlezəna də. Shiga kuru suro suwa Voguebe shillewuwa dunyabe 14ben fəlezana. Suro kəntagə Fabarairuben saa 2022-lan, kaiyyanzə buro salakbe sunzə 'So Natural'də cutulo. Suro kəntagə Octoba saa 2023-yen, awo shawabe Sanaa Beauty də badiwono shidoni Jemima Osunde-a koksanadə. ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Etomi ye Banky W'a suro kəntagə Fabarairuye saa 2017 lan lorusa badiwono. Kamu-a kwa-adə nyiyanza adabedə kəntawu Novemberbe kawunzə 19lan sadəna, nyiya sharaben kəntawu Novemberbe kawunzə 20lan kuru nyiya bəldə kəntawu Novemberbe kawunzə 25lan 2017lan sadəna; kəlele dareyedə Cape Town, Anəm Africayen tədən. Badiyaram kəntawu Januarybe saa 2021-lan, Adesua-a Banky W-a ye tadanza su Hazaiah Wellington lan bowotin. Suro kəntagə Aprilye saa 2021 lan, Adesua-a Banky W-a ye hawar nyiyanzaye-a kuru ngənəwunza suro gotə-a tada sambin-aye shiro 'Final Say Faith' gultində bayanzana. Hawar adə coci Waterbrookben tartəgəna. Suro saa 2024 lan, kamu-a kwa-a dəye Instagram lan tadanza kən indimi tambo warmajiya.[28]Adesua dəro jaza fero bikke makkaryema Nollywoodye Iretiola Doyle'a am zortəmasoye lan səta. == Filəm == {| class="wikitable" |- ! Year!! Title !! Role !! Notes |- | 2013 || ''The Call'' || Tara || Short film |- | rowspan="2" | 2014 || ''Brave''<ref>{{cite web|url=http://www.360nobs.com/2014/04/trailer-for-short-nigerian-film-brave-starring-wole-ojo-and-adesua-etomi/|title=Trailer For Short Nigerian Film BRAVE Starring Wole Ojo and Adesua Etomi|author=Mistah Cole|work=360Nobs.com|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006011533/https://www.360nobs.com/2014/04/trailer-for-short-nigerian-film-brave-starring-wole-ojo-and-adesua-etomi/|archive-date=6 October 2019|url-status=live}}</ref> || Layo || Short film |- | ''[[Knocking on Heaven's Door (2014 film)|Knocking On Heaven's Door]]''<ref>{{cite web|url=http://www.360nobs.com/2014/10/movie-review-knocking-on-heavens-door/|title=Movie Review: Knocking On Heaven's Door - 360Nobs.com|author=Efeturi|work=360Nobs.com|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006011531/https://www.360nobs.com/2014/10/movie-review-knocking-on-heavens-door/|archive-date=6 October 2019|url-status=live}}</ref> || Debbie || |- | rowspan="3" | 2015 || ''[[Falling (2015 film)|Falling]]''<ref>{{cite web|url=http://www.bellanaija.com/2015/09/17/falling-uduak-oguamanam/|title=' Falling' to Premiere Tomorrow with Adesua Etomi, Blossom Chukwujekwu & Kunle Remi - Watch the Trailer|work=BellaNaija|date=17 September 2015 |access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151122221422/http://www.bellanaija.com/2015/09/17/falling-uduak-oguamanam/|archive-date=22 November 2015|url-status=live}}</ref> || Muna || |- | ''[[A Soldier's Story (2015 film)|A Soldier's Story]]''<ref>{{cite web|url=http://www.pridemagazineng.com/a-soldiers-story/|title=A Soldier's Story – Featuring Linda Ejiofor, Tope Tedela, Adesua Etomi, Daniel K Daniel|work=Pride Magazine Nigeria|date=10 October 2015 |access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006011426/http://www.pridemagazineng.com/a-soldiers-story/|archive-date=6 October 2019|url-status=live}}</ref> || Lebari || Directed by Frankie Ogar |- | ''Out of Luck''<ref>{{cite web|url=http://pulse.ng/movies/out-of-luck-watch-femi-branch-tope-tedela-linda-ejiofor-niyi-johnson-in-trailer-id4284999.html|title=' Out of Luck': Watch Femi Branch, Tope Tedela, Linda Ejiofor, Niyi Johnson in trailer|first=Chidumga|last=Izuzu|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20170820184843/http://www.pulse.ng/movies/out-of-luck-watch-femi-branch-tope-tedela-linda-ejiofor-niyi-johnson-in-trailer-id4284999.html|archive-date=20 August 2017|url-status=live}}</ref> || Bisola || |- | rowspan="5" | 2016 || ''Couple of Days''<ref name="thenet.ng">{{cite web|url=http://thenet.ng/2016/01/lilian-esoro-adesua-etomi-falz-others-star-in-new-movie-couple-of-days/|title=Lilian Esoro, Adesua Etomi, Falz, Others Star In New Movie 'Couple Of Days'Lilian Esoro, Adesua Etomi, Falz, Others Star In New Movie 'Couple Of Days' - Nigerian Entertainment Today - Nigeria's Number 1 Entertainment Daily|date=11 January 2016|access-date=18 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160319082615/http://thenet.ng/2016/01/lilian-esoro-adesua-etomi-falz-others-star-in-new-movie-couple-of-days/|archive-date=19 March 2016|url-status=dead}}</ref> || Nina || |- | ''[[The Arbitration]]''<ref>{{cite web|url=https://www.bellanaija.com/2016/06/the-star-studded-teaser-for-the-arbitration-is-here-starring-o-c-ukeje-adesua-etomi-ireti-doyle-sola-fosudo-beverly-naya-more/|title=The Star-Studded Teaser for 'The Arbitration' is Here, Starring O.C Ukeje, Adesua Etomi, Ireti Doyle, Sola Fosudo, Beverly Naya & More|publisher=BellaNaija|date=2 August 2016|access-date=22 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623143342/https://www.bellanaija.com/2016/06/the-star-studded-teaser-for-the-arbitration-is-here-starring-o-c-ukeje-adesua-etomi-ireti-doyle-sola-fosudo-beverly-naya-more/|archive-date=23 June 2016|url-status=live}}</ref> || Dara Olujobi || Drama |- | ''Something Wicked''<ref>{{cite web|url=https://www.bellanaija.com/2016/08/watch-the-teaser-of-something-wicked-starring-ireti-doyle-okey-uzoeshi-adesua-etomi-gabriel-afolayan-beverly-naya-more/|title=Watch the Teaser of "Something Wicked" starring Ireti Doyle, Okey Uzoeshi, Adesua Etomi, Gabriel Afolayan, Beverly Naya & More|date=2 August 2016 |access-date=2 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180103133716/https://www.bellanaija.com/2016/08/watch-the-teaser-of-something-wicked-starring-ireti-doyle-okey-uzoeshi-adesua-etomi-gabriel-afolayan-beverly-naya-more/|archive-date=3 January 2018|url-status=live}}</ref> || Claudia|| |- | ''[[The Wedding Party (2016 film)|The Wedding Party]]<ref>{{cite web|url=https://www.bellanaija.com/2016/06/banky-w-adesua-etomi-richard-mofe-damijo-ireti-doyle-sola-sobowale-more-to-star-in-ebonylife-films-the-wedding-party/|title=Banky W, Adesua Etomi, Richard Mofe-Damijo, Ireti Doyle, Sola Sobowale & More to Star in EbonyLife Films' "The Wedding Party" - BellaNaija|website=www.bellanaija.com|date=27 June 2016 |access-date=9 September 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160917181814/https://www.bellanaija.com/2016/06/banky-w-adesua-etomi-richard-mofe-damijo-ireti-doyle-sola-sobowale-more-to-star-in-ebonylife-films-the-wedding-party/|archive-date=17 September 2016|url-status=live}}</ref>'' || Dunni Coker || |- | ''[[Ayamma: Music In The Desert]]''<ref>{{cite web|url=http://pulse.ng/movies/ayanmma-music-in-the-forest-photos-of-adesua-etomi-wale-ojo-majid-michel-ime-bishop-on-set-id4361736.html|title="Ayanmma: Music in the Forest": Photos of Adesua Etomi, Wale Ojo, Majid Michel, Ime Bishop on set|first=Chidumga|last=Izuzu|date=16 November 2015 |access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20170622162744/http://www.pulse.ng/movies/ayanmma-music-in-the-forest-photos-of-adesua-etomi-wale-ojo-majid-michel-ime-bishop-on-set-id4361736.html|archive-date=22 June 2017|url-status=live}}</ref> || Ayamma/Iko/Ihuoma || Musical |- | rowspan="3" | 2017 || ''[[10 Days in Sun City|10 Days In Sun City]]''<ref>{{cite web|url=https://www.bellanaija.com/2017/02/anticipate-ay-makuns-next-movie-10-days-in-sun-city-starring-richard-mofe-damijo-adesua-etomi-2baba-more-see-more-bts-photos-a-new-teaser/|title=Anticipate AY Makun's Next Movie "10 Days In Sun City" starring Richard Mofe-Damijo, Adesua Etomi, 2Baba & More - See More BTS Photos & a New Teaser - BellaNaija|website=www.bellanaija.com|date=17 February 2017 |access-date=10 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170217034316/https://www.bellanaija.com/2017/02/anticipate-ay-makuns-next-movie-10-days-in-sun-city-starring-richard-mofe-damijo-adesua-etomi-2baba-more-see-more-bts-photos-a-new-teaser/|archive-date=17 February 2017|url-status=live}}</ref> || Bianca || Adventure / Comedy / Romance |- |In Line |Kate | |- | ''[[The Wedding Party 2]]'' || Dunni Onwuka || Directed by Niyi Akinmolayan |- | rowspan="4" |2018 || ''Date Night''|| | |- | ''[[King of Boys]]''||Adekemi Salami |Crime / Drama |- |'' Memoirs of 4''<ref>{{Cite web|url=http://www.konbini.com/ng/entertainment/cinema/watch-trailer-memoirs-of-4/|title=Watch Adesua Etomi, Gbenro Ajibade & More In The Trailer For 'Memoirs Of 4'|last=Animashaun|first=Damilola|date=2018-02-20|website=Konbini Nigeria|language=en-NG|access-date=2019-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190506210112/http://www.konbini.com/ng/entertainment/cinema/watch-trailer-memoirs-of-4/|archive-date=6 May 2019|url-status=dead}}</ref> || Teni||Directed by Alex Mouth |- |''[[Up North (film)|Up North]]'' ||Zainab ||Drama |- | rowspan="4" |2019 |[[Muna (2019 film)|'' Muna'']]<ref>{{cite web|url= https://leadership.ng/2019/06/13/adesua-etomi-wellington-shines-in-new-action-film-muna/|title= Adesua Etomi-Wellington Shines In Action Film, 'Muna'|work= [[Leadership (newspaper)|Leadership]]|access-date= 13 June 2019|archive-url= https://web.archive.org/web/20190613105529/https://leadership.ng/2019/06/13/adesua-etomi-wellington-shines-in-new-action-film-muna/|archive-date= 13 June 2019}}</ref> ||Muna ||Action / Crime / Drama |- |'' Malika: Warrior Queen''<ref>{{Cite web|url=https://youneekstudios.com/malika/|title=Malika: Warrior Queen|website=YouNeek Studios|language=en-US|access-date=2019-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20180124173053/http://youneekstudios.com/malika|archive-date=24 January 2018|url-status=live}}</ref> || Malika ||Short Animation |- |''[[Sugar Rush (2019 film)|Sugar Rush]]'' ||Susie ||Action / Comedy |- |[[The Set Up (2019 film)|The Set Up]] |Chike | |- | rowspan="2" |2022 |[[The Set Up 2]] |Chike |Crime / Drama |- |[[The Perfect Arrangement]] | | |- |2023 |[[Gangs of Lagos]]<ref>{{Cite web |date=2023-04-16 |title=Gang Of Lagos, Through The Eye Of The Exceptional Female Acts |url=https://editor.guardian.ng/life/gangs-of-lagos-through-the-lens-of-the-exceptional-female-acts/ |access-date=2023-04-17 |website=The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Tobi Bakre, Adesua Etomi-Wellington, Iyabo Ojo and others star in Amazon's Prime, Gangs of Lagos – THISDAYLIVE |url=https://www.thisdaylive.com/index.php/2023/04/15/tobi-bakre-adesua-etomi-wellington-iyabo-ojo-and-others-star-in-amazons-prime-gangs-of-lagos/ |access-date=2023-04-17 |website=www.thisdaylive.com}}</ref> |Gift |Crime / Thriller |- |2024 |Japa |Kamsi |Comedy / Fantasy |} == Telebijin == {| class="wikitable" |- ! Year!! Title !! Role !! Notes |- | 2012 || ''Smooth Promotions'' || Reporter/Presenter || TV Station |- | 2014 || ''[[Gidi Up]]'' ([[Gidi Up (season 2)|season 2]])<ref>{{cite web|url=http://encomium.ng/meet-the-stars-of-gidi-up-season-2/|title=Meet the Stars of Gidi Up, Season 2|work=Encomium Magazine|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923123945/http://encomium.ng/meet-the-stars-of-gidi-up-season-2/|archive-date=23 September 2018|url-status=dead}}</ref> || Sharon || Series |- | rowspan="2" | 2015 || ''Las Gidi Cops''<ref>{{cite web|url=http://www.bellanaija.com/2015/10/14/edwin-ikenna-madu-reviewing-lasgidi-cops-special-crimes-unit/|title=Edwin Ikenna Madu: Reviewing 'Lasgidi Cops – Special Crimes Unit'|author=Edwin I. Madu|work=BellaNaija|date=14 October 2015 |access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151220092347/http://www.bellanaija.com/2015/10/14/edwin-ikenna-madu-reviewing-lasgidi-cops-special-crimes-unit/|archive-date=20 December 2015|url-status=live}}</ref> || Amaka Obiora || Series |- | ''[[Shuga (TV series)|Shuga]]'' (season 4)<ref>{{cite web|url=http://pulse.ng/events/adesua-etomi-sharon-ezeamaka-others-tv-series-stars-spend-time-with-fans-ahead-of-season-id4139169.html|title=Adesua Etomi, Sharon Ezeamaka, Others: TV series stars spend time with fans ahead of season|author=Vwovwe Egbo|date=5 September 2015|work=pulse.ng|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304083258/http://pulse.ng/events/adesua-etomi-sharon-ezeamaka-others-tv-series-stars-spend-time-with-fans-ahead-of-season-id4139169.html|archive-date=4 March 2016|url-status=live}}</ref> || Sheila || Series |- | 2017 || ''Shuga: Down South''<ref>{{cite web|url=http://pulse.ng/movies/watch-episode-8-of-mtv-shuga-down-south-id6641251.html|title=Watch episode 8 of "MTV Shuga: Down South"|first=Chidumga|last=Izuzu|date=8 May 2017 |access-date=10 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170511034123/http://pulse.ng/movies/watch-episode-8-of-mtv-shuga-down-south-id6641251.html|archive-date=11 May 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mtvshuga.com/cast/|title=Cast - MTV Shuga|access-date=10 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170512020606/http://www.mtvshuga.com/cast/|archive-date=12 May 2017|url-status=live}}</ref> || Sheila || Series |- |2025 |''[[Iyanu: Child of Wonder]]'' |Olori |Animated series |} == Biske makkarbe == {| class="wikitable" |- ! Year !! Title !! Role !! Company |- | 2004 || ''The Crucible'' || John Proctor || City College Production |- | 2005 || ''Miss Saigon'' || John Thomas || City College Production |- | 2006 || ''Jesus Christ Superstar''|| Judas || City College Production |- | 2008 || ''Fractal'' || The Oppressed || Arena Theatre |- | rowspan="2" | 2009 || ''The Grimm Tales'' || Dwarf/Witch || Arena Theatre |- | ''Not My Cup Of Tea'' || Immigrant || Arena Theatre |- | 2012 || ''The Miller's Tale'' || Alice || Saga Tiata - Edinburge Fringe Festival |- | rowspan="6" | 2013 || ''Anatomy Of A Woman'' || Bolatito || Lagos Theater Festival |- | ''Shattered'' || Loveth || Paw Studios |- | ''Crystal Slippers'' || Sewa || Thespian Family Theater |- | ''London Life Lagos Living'' || Sue || Paw Studios |- | ''[[Saro, the musical|Saro]]''<ref>{{cite web|url=http://nationalmirroronline.net/new/2014-new-faces-to-watch-in-nigerian-arts/|title=2014: New faces to watch in Nigerian arts|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20140104150228/http://nationalmirroronline.net/new/2014-new-faces-to-watch-in-nigerian-arts/|archive-date=4 January 2014|url-status=usurped}}</ref> || Rume || Bap Productions |- | ''Secret Life Of Baba Segi's Wives'' || Segi || Joos and Joms Productions |- | rowspan="3" | 2014 || ''Band Aid''<ref>{{cite web|url=http://ynaija.com/majmua-theatre-brings-band-aid-the-christmas-edition-to-the-muson-details/|title=Majmua Theatre brings Band Aid, the Christmas edition to the Muson [DETAILS] - YNaija|last=YManager|date=17 November 2014|access-date=8 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006011438/https://ynaija.com/majmua-theatre-brings-band-aid-the-christmas-edition-to-the-muson-details/|archive-date=6 October 2019|url-status=live}}</ref> |- | ''Make We Waka'' || Chantelle || Look Left Look Right |- | ''Saro''<ref>{{cite web|url=http://www.thisdaylive.com/articles/the-return-of-saro-the-musical/196012/|title=THE RETURN OF SARO THE MUSICAL, Articles - THISDAY LIVE|work=thisdaylive.com|access-date=1 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150708085105/http://www.thisdaylive.com/articles/the-return-of-saro-the-musical/196012/|archive-date=8 July 2015|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> || Rume || Bap Productions |} ==Kowo kǝla == {| class="wikitable" |- ! Year !! Role !! Company |- | 2013 || Taste Bud || Fanta |- | 2014 || Fan || Solo Phones |} == Shimtiti-a kartǝ-a == {| class="wikitable" |- ! Year !! Award !! Category !! Recipient !! Result !Ref |- | 2009 || Foresight Theater Awards || Best Performance in a devised Piece of work || Herself || {{won}} | |- | rowspan="2" | 2014 || [[2014 Golden Icons Academy Movie Awards|Golden Icons Academy Movie Awards]] || Most Promising Actress || ''[[Knocking on Heaven's Door (2014 film)|Knocking on Heaven's Door]]'' || {{nom}} | |- | [[Nollywood Reinvented]] Awards || Best New Actress || Herself || {{won}} | |- | rowspan="8" | 2015 || rowspan="2" | [[Golden Movie Awards]] || Golden Actress in a Lead Role || ''[[Falling (2015 film)|Falling]]'' || {{nom}} | |- | Discovery of the Year || rowspan="2" | Herself || {{won}} |<ref>{{cite web|author=Chidumga Izuzu|date=29 June 2015|title='Golden Movie Award': Nse Ikpe Etim, Adesua Etomi, OC Ukeje win big|url=http://pulse.ng/movies/golden-movie-award-nse-ikpe-etim-adesua-etomi-oc-ukeje-win-big-id3918741.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160417085852/http://pulse.ng/movies/golden-movie-award-nse-ikpe-etim-adesua-etomi-oc-ukeje-win-big-id3918741.html|archive-date=17 April 2016|access-date=8 February 2020|work=pulse.ng}}</ref> |- | [[City People Entertainment Awards]] || Best New Actress ||{{nom}} |<ref>{{Cite web|title=Archived copy|url=http://citypeople.com.ng/i/updated-nominees-emerge-for-2015-city-people-entertainment-awards/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150719134645/http://citypeople.com.ng/i/updated-nominees-emerge-for-2015-city-people-entertainment-awards/|archive-date=19 July 2015|access-date=1 December 2015|df=dmy-all}}</ref> |- | rowspan="3" | [[2015 Golden Icons Academy Movie Awards|Golden Icons Academy Movie Awards]] || Best Actress || ''[[Falling (2015 film)|Falling]]'' || {{nom}} | |- | Best On-screen duo || || {{nom}} | |- | Female Viewer's Choice || Herself || {{nom}} | |- | rowspan="2" | [[ELOY Awards]]|| Actress of the Year - Big screen || ''Falling'' || {{won}} |<ref>{{cite web|date=30 November 2015|title=Adesua Etomi Wins Best Actress At Eloy Awards 2015 - Nigerian Entertainment Today - Nigeria's Number 1 Entertainment Daily|url=https://thenet.ng/adesua-etomi-wins-best-actress-at-eloy-awards-2015/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303194039/http://thenet.ng/2015/11/adesua-etomi-wins-best-actress-at-eloy-awards-2015/|archive-date=3 March 2016|access-date=18 March 2016}}</ref> |- | Actress of the Year - Television || ''Gidi Up''|| {{nom}} | |- | rowspan="5" | 2016 || [[2016 Africa Magic Viewers' Choice Awards|Africa Magic Viewers Choice Awards]]|| Best Actress in a Drama (Movie/TV series) || rowspan="4" | ''Falling'' || {{won}} |<ref name="auto">{{cite web|last=Izuzu|first=Chidumga|title=AMVCA 2016: Adesua Etomi beats Genevieve Nnaji to win 'Best Actress'|date=5 March 2016 |url=http://pulse.ng/movies/amvca-2016-adesua-etomi-beats-genevieve-nnaji-to-win-best-actress-id4766839.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170804002215/http://www.pulse.ng/movies/amvca-2016-adesua-etomi-beats-genevieve-nnaji-to-win-best-actress-id4766839.html|archive-date=4 August 2017|access-date=8 February 2020}}</ref> |- | [[12th Africa Movie Academy Awards]] || Best Actress in Leading role || {{nom}} | |- | [[Golden Movie Awards]] || Golden Actress || {{nom}} | |- | [[Nigeria Entertainment Awards]] || Best Actress in Leading Role || {{nominated}} | |- | [[ELOY Awards]]|| Actress of the year - Big Screen || rowspan="2" | ''[[The Arbitration]]'' || {{nominated}} | |- | rowspan="2" |2017|| [[2017 Africa Magic Viewers' Choice Awards|Africa Magic Viewers Choice Awards]]|| Best Actress Drama/TV Series || {{nominated}} | |- | [[Nigeria Entertainment Awards]] || Best Lead Actress In A Film || [[Ayamma]] ||{{nominated}} | |- |2020 |[[2020 Best of Nollywood Awards|Best of Nollywood Awards]] |Best Actress in a Lead role –English |''[[Sugar Rush (film)|Sugar Rush]]'' |{{nom}} |<ref>{{Cite web|last=Augoye|first=Jayne|date=2020-12-02|title=2020 BON: Here are 5 nominees for 'Best Kiss' category|url=https://www.premiumtimesng.com/entertainment/naija-fashion/429108-2020-bon-here-are-5-nominees-for-best-kiss-category.html|access-date=2021-10-11|language=en-GB}}</ref> |} == Lamintǝ == p8dpl8al8l7gkmbh73rzxoaiifpufkw 0 63 22820 21408 2025-03-31T05:56:38Z Bukr Garbai 213 ''' 22820 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4682418}} '''Adewale Ayuba''' (Kawu kəntawu Maybe kawunzə 6 saa 1966-lan katambo), shiga Mr. Johnson də, kaiyyama fujiye [[Nigeria]] ye.[1] Ayuba də sha mai Bonsue Fuji yero kərmaitəna dalil shima kisandima buroye do genre kayaye Fuji Music ye dəga suwudə nankaro. ==Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a== Ayuba də kəntagə Mayuye kawunzə 6, saa 1966 lan bəla Ikenne Remo yen katambo, kəriye Ogun ye lan, [[Nigeria]] lan. Saa 8 lan, gasa kayabe fatobe-a fiestas-a Ikenne lan kaiya badiwono.[2] Adəye səkə shiye cida kaiyaye gozəna ngawo kəranzə mowonti secondaryye Remo Secondary School, [[Sagamu]], [[Ogun State]] lan tamozənayen.[3] Shiye kəra fasal garbe [[Ogun State Polytechnic]] [[Abeokuta]] lan səwandəna yaye, cidanzə kaiyabedəro daraja cina. Ayuba də digiri kərabe suro kaiyyayen jamiya Bradley yen sətana, kuru digiri kəra isawu kungənaye lan səwandəna jami'a jamaye Queens Borough ye [[New York]] lan səwandəna.[4] ==Cida== Ayuba ye albumnzǝ buro salakbe, Ibere ​​(Beginning) dǝga sagǝnzǝ 17 lan cutulo, kǝnasar dǝye sǝkǝ shiga asuzana nasha kaiyya Fuji ye dǝn.[5] Badiyaram saa 1990 lan, Ayuba ye Sony Music (Nigerian) ro musko kəlzana album Bubble dəga gotəro, shi done saa 1991 lan kwaltiyin də kuru Ayuba'a dunyalan su'a ro suwudəna. Bubble də shima buro salak ye suro gargam yen album Fuji Music ye də kənasar kura səwandəna, kəntagə arakkəro kəla kəlzəna kuru lamba kada səwandəna suro Nigerian Music Awards (NMA) yen. Kuruson Ayubaro lamba kisandima saabe Awardsbe zuwuna,suronzan lamba Album saabe-a, lamba kaiyya saabe-a, kuru lamba Album Fujibe ngəla-a mbeji.[6] Kǝnasar Bubble ye dǝlan, Ayuba ye cidanzǝ Nigeria lan sǝdǝna. Ngawo kənasar Bubble ye lan, Ayuba ye album zəgayinma, Mr. Johnsonye Wuro Biske. Suro saa 1993 lan, Ayuba də Premier Music (Nigeria) ro musko təkkəna kawu ziyaranzə buro salakye fəte [[Africa]]ye badijinro, lardəwa [[Africa]]ye kadalan cida sədinro.[4] Ngawodən ziyaranzə buro salakbe USbedə, kuru suro saa 1993ben, loktudən Ayubaye kəriyewa mewu kozənalan cidazəna, [[New Orleans]] Jazz Festival kunten. Shiro Key bərni Providence, Rhode Island ye mayornzəye co ngawo biskewa indi nadən kənasartənayen. Kəla cidanzə buro salakbe Los Angelesbedə, C.C. Smith do [[Los Angeles]] Weekly Magazine ye dəye ruwozəna "Ayuba ye Fuji nzə də awowa indi lan gənazəna—kowo-a, kowo adammanaye-a—kowo duno'a, zauro hangal gojinma kuru duno'a. Zaye fartəye zauro ngəla, karewa launu kada'a, kərawumaso'a, kuru ganga manaye'a." Ngawo waltənzəyen saa 1993 lan, Ayuba ye Bubble D dəga cutulo, kəla kaiyya kurayen ([[Nigeria]]). Album də shimtiti kada Fame Music Awards lan zuwuna, kəntagəwa kadaro chart kaiyaye dəga kurazəna.[4] Suro saa 1994 lan, Ayuba ye UK ro lewono kuru US-a kuru karabkanzə-a kəla "[dunyaro] Fuji Music" diwo nankaro. Sokku Americalan 1995lan dazənadən rekodin gowono, kuru bikkewa makkarbe dunyabe kadalan bikkezəna suronzan bikkewa makkarbe kəriye [[New York]] be saa 1996be-a, bikkewa makkarbe [[Africa]]n Mondobe saa 1996-a 1997-a, kawuske jazzbe [[New Orleans]]be saa 1997-a, kawuskewa dunyabe saa 1997be [[Houston]]-a, [[Texas]]-a, bikkewa makkarbe dunyabe-a. Ayuba də kamfani Q-disc Record ye US ye dəye sha contract saa falye ro səkkə kuru Fuji Time dəga kamfani dəyen saa 1996 lan cutulo. Suro saa 1997 lan, Fuji Dub dəga cutulo kəla Agogo Music Label London ye lan.[4] Suro saa 1998 lan, [[Nigeria]]ro waltə kuru Acceleration kəla kamfani kaiyyaben cutulo. Suro saa 2000-yen, shiye gade cutulo album, Turn Me On, shi done Album Fuji ye ngalwoma saa ye dəga səwandənama suro lamba kaiyyaye [[Nigeria]] lan kuru kaiyya ngəla saa ye suro kəlele kaiyyaye [[Nigeria]]ye saa 2000 lan. Suro saa fal dəyen, lardəwa Europe ye kadaro lezəna [[England]]-a, [[Ireland]]-a, [[Netherlands]]-a [[Belgium]]-a kunten.[4] Shiro tada darajaa Ikenne Remoye sadǝna loktu kǝlele launu kadaben gomnati Ikennebe suro kǝre [[Ogun]]ben saa 2001lan. Kuru saa 2001lan, Ayubaye Eko Le Meridien Hotel Banquet Hall, [[Lagos]]lan bikke sǝdǝna, bikke shiro The Aba Return of Ayu gultindǝn. Biske adə Gomnatiwa [[Lagos]]-a [[Ogun]]-aye, Majilaswa Federal-a State-aye, kuru am kadaye hadarzana.komishinawa, kuru am daraja'a gade so'a.[4] Ayuba-a karabkanzə-a ye Austria'a lezana saa 2001 lan, Graz-a Vienna-a lan bikkezayin. Suro saa 2002 lan, waltə kəntagəwa diyawuro Europero lezəna, [[England]]-a, [[France]]-a, [[Belgium]]-a, [[Austria]]-a [[Netherlands]]-alan bikkewa sədin. Loktu suro bəladəro letəyen, Ayubaye albom gade gozəna, Formula, shidoni suro saa 2002yen shiro albom Fujibe ngəla saadəye shiro Awards kəla nəmngalwo kaiyyabe [[Nigeria]]lan sadənadə. Suro saa 2002 lan, karapka kaiyya tallatəmasoye Nigeriayedə Ayuba'a kaiyyama shiro ngəlawo saa duwuyedəro suwudəna.[4] Suro saa 2003 yen, Ayubabe waltǝ [[Europe]]ro lezǝna, Cologne-a, [[Hamburg]]-a, [[Berlin]]-a, [[Essen]]-a, [[Krefeld]]-a, [[Paris]]-a, [[Antwerp]]-a, [[Amsterdam]]-a, Bologna-a, Naples-a, [[Turin]]-a, kuru Loktu suro ziyara adəyen, albom kəllata, Fuji Satisfaction, rokko karapka kaiyyabe Afro-centricbe Germanbe Bantu, shidoni lamba indi zuwunadə, Karapka shiro ngəlawo Fəte [[Africa]]be-a Karapka shiro ngəlawo suro [[Africa]]be-a lamba Kora Music Awardsbe Durban, South [[Africa]]lan.[4] Ayuba ro lamba kowo kaiyya [[Nigeri]]aye saa duwuye (fato-a diya-a) suro Düsseldorf, [[Germany]] yen karapka Pan-[[Yoruba]] Omo Oduduwa Association ye sha banazəgəna kəla fuwutə sanyiya kaiyyaye lan. Suro saa 2004-yen, Ayubaye Ijo Fuji (Fuji Dance) Nigerialan cutulo, kuru shiro lamba kasuwube saadəye jama Nigeriabe-Amerikabeye co.Karapka suro saa falyen. Ijo Fuji ye lamba Album Fuji ye ngalwoma saa dəye zuwuna lamba lamba kaiyyaye Nigeria lan suro kəntawu Julyye saa 2005 lan.[4] Suro saa 2004 lan, karapka fuwutə Ikenne ye suro Chicago ye dəye shiro lamba Ogo-irawo ye co banazə fuwutə Ikenne Remo ye dəro. Album Ayuba ye, Mellow, shi do ngawo sha tutuluwuna lan kənasar ro walzəna də, shima Fuji ye ngalwoma suro (AMEN) 2007 Awards yen zuwuna, shi do ne charts Africaye zaman kərma ye Nigeria ye dəga kurazəna ma. ==Cida kaiyyabe== Ayuba də bəlawurozə kaiyyabedə ganalan badiwono, baanzəye sha banazəna, kaiyyama amateurye faida ilmuye duno'a sədinma. Baanzəye shiga kolzə kəranzəro hangal gənazəyin suro mawuben, yim Saturdaybedə kaiya kəratəro gənazəna. Ayuba ye contractnzǝ buro salakbe suro saa 1980s lan musko sǝkǝna, kuru tǝn buro salakkin albums 15 Nigeria lan kuru diyau dunyalan sutuluwuna.[7] {| class="MsoTableGrid" |''Ibere (Beginning)'' |1986 |- |''Igida (Tribute to Obafemi Awolowo)'' |1987 |- |''Bonsue Knockout Ife Love |1988 |- |Olorun ni gbe niga |1989 |- |Bonsue Gold |1990 |- |''Bubble'' |1991 |- |''Mr Johnson Play For Me'' |1992 |- |''Buggle D (Dance)'' |1994 |- |''Move Up'' |1995 |- |''Fuji Music'' |1995 |- |''Fuji Time'' |1996 |- |''Fuji Dub'' |1997 |- |''Back Head Bound (BHB)'' |1998 |- |''Acceleration'' |1999 |- |''Turn Me On'' |2001 |- |''Formula'' |2003 |- |''Gun Shot'' |2003 |- |''Fuji Satisfaction'' |2005 |- |''Ijo Fuji'' |2007 |- |''Mellow'' |2009 |- |''Ariya'' |2011 |- |''Sugar'' |2013 |- |''Happy People Remix'' |2015 |} ==Shimtiti-a kuru daraja-a== {| class="wikitable" |+ Awards and honors !From !Award/Honor !Date |- |HEN Foundation {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Kora Awards | | |- |Afro America Music Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |[[Providence, Rhode Island]] {{citation needed|date=September 2015}} |Key to the City | |- |Fuji Music Lifetime Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Nigerian Music Awards<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1993/04/19/arts/review-music-a-nigerian-in-his-american-debut.html|title=Review/Music; A Nigerian in His American Debut|last=Pareles|first=Jon|date=19 April 1993|work=The New York Times|access-date=16 June 2019|issn=0362-4331}}</ref> |Artist of the Year |1993 (?) |- |Nigerian Community Association, USA {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |AMEN Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |CEPAN Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |[[The Headies]]<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.ng/headies-2016-poor-show-bad-execution-but-its-still-nigerias-best/72ygm8s|title=Poor show, bad execution, but it's still Nigeria's best|date=23 December 2016|website=pulse.ng|access-date=16 June 2019}}</ref> |Performer |[[The Headies 2016|2016]] |- |New Koko Dome Honor {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |CBS Platinum sales {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Floating World Honor {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Golden Sony Awards{{citation needed|date=September 2015}} | | |- |M. A. A. N.{{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Learning and Culture Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Arise and Shine {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |WorldWide Superstar Awards{{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Gathering Of Africa's Best {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Osab Awards For Excellence{{citation needed|date=September 2015}} | | |- |City People Enteretainment Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Yoruba Music Films Awards {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |The Ambassadors Club {{citation needed|date=September 2015}} | | |- |Podium International {{citation needed|date=September 2015}} | | |} ==Yalla nze== Adewale Ayuba də shima tada shiro ganawo ba suro yallanzəyen [citation məradəzəna] Shidə Azukaego Kwentoh'a nyazəna, shi dəwo tada tulur sətana. (Tada bas do Adewale Ayuba ye bayanzəna də shima Tiwalade Jetawo, bayan laa kəla yallanzəyen notənyi kuru kərma dəro bayantənyi) Kamu-a kwa-adə na kəmbuye Queens Borough Community College lan kəla kəllada, na Ayuba ye kərajin də, kuru 1989 lan nya'ada. Ayuba də yanzə kəristabe sha katambo. Son yaye, kaiyyanza kasattə nankaro, Bonsue Fuji, shi do musləmma Yorubaye zauro kasatsana, Ayubadə musləmmaro walzəna. Shiye waltǝnzǝdǝ kǝlele kura lan kǝntawu Disembaye kawunzǝ 1 saa 1990 lan, loktu shimadǝn shiro ka'ala darajabe Osupa Adini cidi Itirebe, Surulere, Lagos, Nigeriabe dǝga cedo. Suro saa 2010 lan, Ayubadə adin kəristabero waltəgəna. Faltə imanibe adə Ayubaye fetero tawatsəgəna loktu shaida Coci Kiristabe Alabe (RCCG), Bərni Davidben, suro kəntawu Januaryben saa 2015. [4] ==Fim kəratə== Ayuba də hawarwu ro cidazəna suro fim Mystery of Unity yen, shi do Ebun Oloyede ye sutuluwuna də.[4] ==Nzundu kisandibe== Ayuba də shima kaiyya ruwotəma kurawo kuru rokko am mewun lokko uwuyen cidazana, Ayuba-a Bonsue Fuji Band-a, na shima kaiyyama kurawo. Suro cidanzəyen, Ayuba ye rokko karapkanzəyen cidazəna, shi done kənasarnzə kaiyyaye lan zauro banazəna də. Kowonzə gadedə ganga adabe Yorubabe-a awowa Americabe-a kəlzəna.[4] Ayuba ye nyiyanzə kaya Fuji ye dunya sammaro gozəna, futu Bob Marley ye reggae ye dunya sammaro gozəna yeyi.[4] ==Kasuwa gade== Suro saa 2013 lan, Ayuba ye zayetəmanzə kuru zaye zayetəma dəga səkkə Bonsue Wears badiwono, zaye zaye done banazəgə zayenzə gade-gade dəga dunyalan asutə sərana. Ayubadə tussuna kazəmu ada Yorubayedə zauro səraana, musammanno shokoto-a bubba-a. Kazəmu anyilan bikke makkarye kəjiro sədin, muskonzə kəla faraskəramyen fəlezayin. Samno Bonsue Wears ye də suronzən zaye indi mbeji, suronzən kəla gəmaje yeyi, musko farak, kaata kuru pants matching ye dəwo ngərəngərəm lan sabkata. Laidəye fashion ada Yorubabe-a awowa bərnibe zamanbe-a kəlzəna.[10]Ayuba ye kasuwu kaiyyaye dəga banazəna, Diploma kəla isawu kungənaye do Queens Borough Community College, New York lan səbandəna də faidatə.[4] oo22c24a2c5mlg2ytez3fsiuigmo18y 0 64 23239 23236 2025-04-05T10:36:54Z Jon Gua 66 23239 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Adin''' dǝ shima jili kǝndarambe-a adabe-a, suronzan halla-a awowa faidatin-a, halla-a, kasada-a, dunyawu-a, ruwowa-a, na kǝnǝngatǝna-a, annawa-a, halla-a, au kara<ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/religion</ref>pkawa-a, sandidonyi sammason adamganaga kǝla awowa alagǝbe-a, awowa ngǝla-a, kuru awowa ruwobe-a lan alakazayin, sonyayi sandi ilmuwuye kasatsanyi kǝla awo adinye dǝga kalkalro. {{Lamintǝ}} [[Category:Adin]] ff3m0lm8d3avhrelss49c583n2rbzi2 0 65 20920 20919 2025-02-17T14:04:29Z Banabulama 37 20920 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Adindu victor''' dǝ sha chasambo yim miyon luko diyon bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin la, arrin bǝ lan sha katambo (14/3/1999) Baby boy AV<ref>https://www.pulse.ng/entertainment/music/a-pulse-review-of-avs-thug-love-ep/3d86z5z</ref> lan sha buwozan ma shi kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotema.shiye asutə suwandəna kəla kaiyyanzə saa 2021be "Big Thug Boys<ref>https://www.ghgossip.com/music-av-big-thug-boys/</ref>" dəlan, shidoni lamba uwuro sətanadə.<ref>https://tribuneonlineng.com/30m-organic-streams-a-big-surprise-baby-boy-av/</ref> ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== Adindu Victor də bərni Benin yen katambo, kəriye Edo ye lan, baanzə Igbo kəriye Delta ye lan katambo, yanzə Edo ye. Shidə bərnidən na tuskaatalan wurawono.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=R9Oh9_HMIJk</ref> <ref>https://www.instagram.com/p/C0l6DB0onuN/?hl=en&img_index=2</ref>Shiye kəranzə kuradə Jamiya Ambrose Alli lan səbandəna, nadən degreenzə buro salakbe səwandəna. ==Cidanzǝ== Baby Boy AV də baanzə kaiyyama dəye sha səkə, guitarist do gana lan kaiyya zauro səraana də. Shiye cidanzǝ kasuwu kaiyyabedǝ suro saa 2018ben badiwono kuru suro saa 2020ben kaiyya "Temperature"dǝn badiwono, shido radio-a kuru telebijin-an zauro tǝdǝnamadǝ. Suro saa 2019 lan, Felabration<ref>https://www.youtube.com/watch?v=yQOqQvqf_7k</ref> nowatadən cidazəna,[6] loktuwa gadeson. Suro faraskəram All-Nighter podcast ye lan, shiye wono loktu laan kəlanzə fato Victor AD ye lan napsəna kawu "Big Thug Boys" dəga koljinro.<ref>https://www.gistlover.com/how-victor-ad-allowed-me-squat-with-him-when-i-was-waiting-for-life-to-end-singer-av/</ref><ref>https://www.36ng.ng/2023/05/18/i-was-waiting-for-life-to-end-before-victor-ad-came-to-my-rescue-av-reveals/</ref> ==Shimtiti-a kartǝ-a== {| class="wikitable" |+ !Year !Event !Category !Nomination !Result !Ref |- |rowspan=1|2022 |rowspan=1|[[The Headies]] |Rookie of the Year | "Self" |{{nom}} |<ref name=Billboard>{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/awards/headies-awards-2022-nominations-1235118266/|title=2022 Headies Awards Nominations: Full List awards|work=billboard.com|date=26 July 2022}}</ref> |- |} == Lamintǝ == 2vopduma8iam5mmusxhky149rkxrv5l 0 66 21891 837 2025-03-13T21:50:14Z MohammedBama123 36 21891 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ado-Odo#cite_ref-1</ref>'''Ado-Odo''' də shima bərni kura mairi Ado ye kureye dəwo, fato ibadaye Oduduwa/Obatala ye lan notənama, na kura ada Ifá ye (Ado n'ile Ifa) ye də. Oodu'adə kuruson am adabe shiga ya awowa gade sammasobero gozana. Anyi samma Ado'a kalangaido fəte Yorubalandyedən namtəyiro codo- daraja "awa-a" Ile-Ifero tinadə. Mairiwa gadedə'a wuzəna, shidoni loktu laan au loktu gaden kəriwuwa kate-kate Yorubaland'a karnu kən mewun lagarmin bannazənadə, Adodə bərni-kəriye kəriwutəyima loktudən. ==Lamintǝ== 3uf803oi84xsdocg8fwtxi8v7zqzj62 0 67 21225 21224 2025-02-23T16:19:37Z Umargana1 21 21225 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q352}} '''Adolf Hitler''' Hitler də Braunau am Inn lan [[Austria]]-[[Hungary]] lan katambo kuru [[German]] ro lewono saa 1913 lan. Suro saa 1919-yen, Jami Cidawu Jamusbe (DAP) ro kara, shido jamiyya Nazibe buro salakkin, kuru suro saa 1921-lan shiga kazaadala jamiyya Nazibero wallono. Suro saa 1923 lan, kərmai dəga səmowo jarabsəna suro kərmai [[Munich]] ye lan kuru shiro saa uwuro fato fursənayen cedo, saa fal kozənaro cidazəna. Loktu nadən, shiye kitawunzə buro salakbe gargamzəbe-a manifesto siyasabe Mein Kampf (My Struggle) dəga ruwozəna. Ngawo sha 1924 lan salamzanayen, Hitler ye bana jamaye suwandəna, cida do Versailles ye dəro bətərəm gənazə kuru pan-Germanism-a, [[Semitism]]-a, [[Communism]]-a fuwuzəgəna lan, mana kura-a, Nazi ye-a fuwuzəgəna. Shiye ngəwusoro communismdə nasha nəmzalum Yewudibe dunyabero zorzəna. Suro kəntawu November saa 1932 yen, jamiyya Naziyedə kurissa ngəwu [[Reichstag]] lan sətana, amma ngəwu gənyi. Chancellor kureye [[Franz von Papen]]-a kazadala’a gade-a ye kura lardəye [[Paul von Hindenburg]]’a kasatsana kəla Hitler’a kura lardəye ro walzəro yim kawu 30 kəntawu January ye saa 1933 yen. raayi kərmai Nazismbe.Ngawo [[Hindenburg]] ye kərmunzən kəntawu August ye kawunzə 2 saa 1934 lan, Hitler də loktu fal lan kura lardəye-a gumnatiye-a ro wallono, kərmai cotto. Fatolan, Hitlerye letəgəramma nəmkadiyibe kada səkkə kuru Yewudiwa [[German]]ye dutə au cezəro mazəna. Saa arakkə buroye kərmainzəyedə, razəwuye duwaro ngawozəna, ngawo kəriwu dunyabe kən tilomiyen, taktəwa doni [[German]]yro təkkənadə'a baro dio, kuru kalangaiwa kaduwuwa [[German]]ye miliyon kada napsanadə kəlta'a, shi doni burolan shiro ngawo kənta jamaye co. Məradə Hitler ye faldə shima Lebensraum (lit. 'na naptəye') am [[German]] ye gədi [[Europe]] ye dəro, kuru letəgəramzə kəriwu'a, lardə'a diyaye'a faraktə'a də shima dalil kəriwu dinaye kən indimi [[Europe]] ye dəro. Shiye balimiya kura-kura waltəm yasabe amariya cina kuru, yim kawu kəntawube 1 kəntawu Septemberbe saa 1939-lan, [[Poland]]ro bətərəm cina, adəye səkə [[Britain]]-a [[France]]-a kəriwu [[German]]yro warmajiya. Suro kəntawu June ye saa 1941 lan, Hitler ye lardə [[Soviet Union]] yero bətərəm gənatəro amariya co. Suro kəntagə Disembaye saa 1941-yen, kəriwu kəla [[America|Amerikaben]] warmajiwo. Dareram saa 1941 yen, askərra Germanye-a [[Europe]]an Axis-a ye [[Europe]]-a yala [[Africa]]ye-a ngəwuso səmowona. Riwa anyi hangal-hangallin kalaktəna ngawo saa 1941 yen, kuru suro saa 1945 yen sojia kəlakəlbedə sojia [[German]]be'a ceza. Yim kawu kəntawube 29 kəntagə Aprilbe saa 1945-lan, gawilmanzə Eva Braun-a nyawono, suro [[Führerbunker]] [[Berlin]]bedən. Kamu-a kwa-adə wazənanzəro kəlanza cezana kəla sandiya sətayinro.Gargamma kuru gargam ruwotəma Ian Kershaw ye Hitler'a "shi nəm shawa siyasa zamanbe" ro bayanzəna.[3] Cidiya kərmai Hitlerben kuru raayi nəmkadiyibe-adən, kərmai Nazibedə shima Yewudiwa miliyon arakkə'a kuru am gade miliyon kada'a cezənadə, sandi duwo shi-a jawanzə-aye Untermenschen (lit. 'subhumans') au naptəram jamabe təraanyiro gozanadə. Hitler-a kuru kərmai Nazi-adə sandima am kəriwube-a fursanawa kəriwube-a miliyon 19.3-a ceza. Kuru, askərra miliyon 28.7-a am kəlafərəmma-a bazana dalil kəriwu askərraye suro fato bikke makkarye [[Europe]]bedən. Adadu am kəlafərəmye kəriwu dunyabe kənindimidən cezənadə təmatənyi, kuru am cezənadə shima kərigə gargamlan zauro cezənadəwo. ==Kaduwu== Baanzə Hitler ye, Alois Hitler də, shima tada Maria Schicklgruber ye. Rejista [[baptisma]]bedə su baanzəye fəlezənyi, kuru Aloisdə burolan su yanzəye, [["Schicklgruber"]] gozəna. Suro saa 1842 yen, johann georg hiedler ye yanzə Alois ye dəga nya’ano. Alois də fato yanzəgana Hiedler ye lan wurano. Suro saa 1876 lan, Alois dəga shararo cado kuru ruwo baptismanzəye dəga maləm adinbeye ruwozə [[Johann Georg Hiedle]]r dəga baanzə Aloisyero ruwozəna ("Georg Hitler" ro ruwozəna).[6][7] Alois ye daji su "Hitler" dəga gowono. Sudə waneye kalma Germanbe Hütte (lit. 'hut') lan goatə, kuru maananzə "kam do suro njim kurayen napcinma".[8] Cidama Nazibe Hans Frankbe shawariya cina kəla yanzə Aloisbedə cida fatobe ro gozana fato Jewbe suro Grazben, kuru tada fatodəbe saa 19-ye [[Leopold Frankenberger]]də ​​shima Alois'a səbandənawo, daawanzədə shima nazaru Frankenbergerbewo.[9] [[Frankenberger]] ndasoma Graz lan rajistatənyi loktudən, kuru kəla Leopold Frankenbergerben ruwotənyi,[10] adə nankaro am gargammabe kəla baanzə Aloisbedə Yewudi gultədəga kasatsanyi.[11][12] == Kenenganze buro yǝ == Nǝmtada-a kuru ilmu-a [[Adolf Hitler]] də sha kəntawu Aprilye kawunzə 20 saa 1889 lan Braunau am Inn lan katambo, bəla Austria-[[Hungary]] ye (Austria kəmaye), kalangai Daula Germany ye karəngə. Shima kən diyaume suro nduli arakkə Alois Hitler-a kamunzə kən yakkəme Klara Pölzl-aye tamboyen. Ya'ana Hitlerbe yakkə-Gustav-a, Ida-a, Otto-a-də ganaro bazana.[15] Kuru fatodən duli Aloisbe nyiyanzə kən indimidə: Alois Jr. (1882 lan katambo) kuru Angela (1883 lan katambo). Sa Hitler ye saa yakkənzən, yallanzə Passau, Germany ro lezana.[17] Nadən təlam Bavarian cidiyayedə səbandəna, təlam [[Austria]]n [[German]]ye dəro gənyi, shidoni manazə suro kənənganzəyen fəlezənadə.Hafeld ro letədə kəriwu kate tada-a awa-aye Hitlerye tarbiya maarantazəye zauro kəlaro gotəro waazənadə'a kəllata.[23] Alois ye tadanzə'a kəngaro səkəna, amma Adolf ye awo baanzəye səraana dəga ceminzəro sədin.[24] Alois ye tadanzə'a zəkcin, yanzəye shiga zəktəro faitəro jarabsəna yaye.[25] [[Alois Hitler]] ye kasadənzə bareye Hafeld lan də faidazənyi, kuru suro saa 1897 lan yallanzə Lambach ro lezana. Hitler saa uskuyedə darasə kaiyyaye gozəna, coci choirlan kaiya sədin, kuru maləm adinbero waltəye gozəna.[26] Suro saa 1898 lan, yallanzadə Leondingro abadanro wallada. Hitler də zauro kərmu yanzəgana Edmund ye suro saa 1900 yen kwasuwa measles ye sha lezəna. Hitler də fuwura kəlanzə'a kasatsanama, luwata, hangalma'a lan faltə tada kəlanzən kasatsanama, kuru sambisoro baanzə'a maləmmanzə'a luwala sədinro wallono.[27] [[Paula Hitler]] ye futu Adolf də kam zairoye shiro zorjin dəga taksəna.[25]Alois ye cida customs bureau ye lan zauro kənasartəna kuru tadanzəye shilan zəgayinro səraa.[28] Hitler ye darelan awo laa loktu adəyen bikkezəna loktu baanzəye sha ofis customye ro gozənadən, awo done kate bawanzə-a tadanzə-ayen nəmkəlado gawurtəyi suwudənaro fəlezəna, sandi indiso nəm duno'a.[29][30][31] Tadanzəye məradənzə mowonti kura kəratəye-a kuru kisandima waltəye-adə kozənaro, Alois ye Hitler'a Realschule Linz yero zuzəna suro kəntagə Septemberye saa 1900 lan. mowonti nzundubedən shiye wuga kolzə kəlanzəga ​​kənashinnyiro cin".[33]Futu am Austriaye Germanye kada yeyi, Hitler ye gananzən raayi kəla lardə [[German]]ye fuwutə badiwono.[34] Shiye nəmkənga'a Germany basro fəlezəna, mairi Habsburgye ngawotə-a kərmai kaduwuwa kadaye-adə wazəna.[35][36] Hitler-a sawa'anzə-a ye "Heil" də'a faidata, kuru "Deutschlandlied" də'a kaiyyanza susu kaiyya kərmai Austria ye dəro.[37] Ngawo Alois ye kərmunzə gana laayen kəntagə January ye kawunzə 3 saa 1903 lan, cida Hitler ye maaranta lan bannatəna kuru yanzəye sha kolzə lewono.[38] [[Realschule Steyr]] ye dəro September 1904 lan kərawono, na do halnzə-a cidanzə-a ngalwozəna də.[39] Suro saa 1905 lan, ngawo jarawa dareye waltə kozənayen, Hitler ye maaranta dəga kolzəna kəra gotəye məradənzə ba au cidaro dawari laa baro.[40] ==Vienna-a [[Munich]]-a lan nəm kura datəgəram== Suro saa 1907 lan, Hitler ye Linz kolzə [[Vienna]] lan naptə kuru kisandi kərazəna, bana yatimaye-a bana yanzəye-a lan. Shiye mowonti Fine Arts Viennabero gawo mazəna amma indiro sha təmowonyi.[41][42] Darekta dəye Hitler ro shawari cina kəla shiye mowonti fasal garye dəro lezə, amma shiro shaida kəraye məradətəna də bawo dalil mowonti secondary tamozənyi nankaro.[43] Yim kawu kəntawube 21 kəntawu December saa 1907-lan, yanzə kwasa kansa nonobe shiga cezə sa'anzə 47-lan; Hitler də loktudən sa'anzə 18. Suro saa 1909 lan, Hitler ye kungǝnanzǝ baro wallono kuru sha kǝnǝnga bohemian ye dǝro mburo sakǝna fato am fato ba'a kuru fato am Meldemannstraße ye dǝlan. Cidama ngawoye lan kungəna səwandəna kuru launu njiye Viennaye fentitə-a lado-a lan.[41] Loktu shiye [[Vienna]] lan, shiye zauro shawa fasal garbe-a kaiyya-a sədin, bikkewa Lohengrinbe mewuro lezəna, Wagner opera shiye zauro səraanadə.[46] [[Vienna]] lan, Hitler də buro salak lan mana nəm gade launuye sha fəlezana.[47] Populists jili mayor Karl Lueger yedə, nəm anti-Semitic bərnidəyedə'a faidata, yimlan kuru nəm lardə [[German]]ye'a banazayin faida siyasayero. Lardə [[German]]yedə zauro tartəgəna suro Mariahilf districtyen, na Hitlerye napsənadən.[48] Georg Ritter von Schönerer də Hitler'a zauro taasirzəna, kuru Martin Luther'a zauro səraana.[50] Hitlerye jaridawa fatobe kərazəna shidoni nəmgadegade fuwuzəyinma kuru ritə kəristabe faidatəna kəla Yewudiwa gədi [[Europe]]beye sandiya zamzayinro [51] kuru kakkadəwa duwo tafakar falsafawu-a nazariyawu-a jili [[Houston Stewart Chamberlain]]-a, [[Charles Darwin]]-a, [[Friedrich Guveer]] [[Arthur Bo]]-a,2-a baksana. Sokku kənənganzə Vienna lan, Hitler ye Slavic watəma zauro səsangəna.[53][54]Suro saa 1907 lan, Hitler ye Linz kolzə Vienna lan naptə kuru kisandi kərazəna, bana yatimaye-a bana yanzəye-a lan. Shiye mowonti Fine Arts Viennabero gawo mazəna amma indiro sha təmowonyi.[41][42] Darekta dəye Hitler ro shawari cina kəla shiye mowonti fasal garye dəro lezə, amma shiro shaida kəraye məradətəna də bawo dalil mowonti secondary tamozənyi nankaro.[43] Yim kawu kəntawube 21 kəntawu December saa 1907-lan, yanzə kwasa kansa nonobe shiga cezə sa'anzə 47-lan; Hitler də loktudən sa'anzə 18. Suro saa 1909 lan, Hitler ye kungǝnanzǝ baro wallono kuru sha kǝnǝnga bohemian ye dǝro mburo sakǝna fato am fato ba'a kuru fato am Meldemannstraße ye dǝlan. Cidama ngawoye lan kungəna səwandəna kuru launu njiye [[Vienna]]ye fentitə-a lado-a lan.[41] Loktu shiye Vienna lan, shiye zauro shawa fasal garbe-a kaiyya-a sədin, bikkewa Lohengrinbe mewuro lezəna, Wagner opera shiye zauro səraanadə.[46] Vienna lan, Hitler də buro salak lan mana nəm gade launuye sha fəlezana.[47] Populists jili mayor Karl Lueger yedə, nəm anti-Semitic bərnidəyedə'a faidata, yimlan kuru nəm lardə Germanye'a banazayin faida siyasayero. Lardə Germanyedə zauro tartəgəna suro Mariahilf districtyen, na Hitlerye napsənadən.[48] Georg Ritter von Schönerer də Hitler'a zauro taasirzəna, kuru Martin Luther'a zauro səraana.[50] Hitlerye jaridawa fatobe kərazəna shidoni nəmgadegade fuwuzəyinma kuru ritə kəristabe faidatəna kəla Yewudiwa gədi Europebeye sandiya zamzayinro [51] kuru kakkadəwa duwo tafakar falsafawu-a nazariyawu-a jili Houston Stewart Chamberlain-a, Charles Darwin-a, Friedrich Guveer Arthur Bo-a,2-a baksana. Sokku kənənganzə Vienna lan, Hitler ye Slavic watəma zauro səsangəna.[53][54] ==Kǝrigǝ Dunyabe kǝn tilomi== Suro kəntawu August saa 1914 yen, kəriwu dunyabe kən tilomidə baditən, Hitlerdə Munichlan napsəna kuru kəlanzəlaro soja Bavarianbero gagəna.[67] Futu hawar saa 1924 ye lan hukuma Bavaria ye sadǝna dǝ, Hitler ro koltǝ dǝ shima taltǝ cidaram ye wo, dalilnzǝdǝ kam Austria ye dǝro, shi dǝ Austria ro waltǝyin.[67] Bavarian Reserve Infantry Regiment 16 (Kampani kən tilomi List Regiment ye) ro gənatəna, [67] [68] shiye naptə kazadalaye fuwuma fəteye France-a Belgium-a ye lan cidazəna, [69] loktunzə reta karənga də ofis kura rejimentye Fournes-en-We-lan bannazəna. lai.[70][71] Suro saa 1914 lan, kəriwu buro salakbe Ypresbedən mbeji kuru saa shimadən nəmkərawu nankaro zayezana, Iron Cross, daraja kən indimi səwandəna.[72] Loktu kəriwudəyen, shiga kərmainzə, Fritz Wiedemann ye co, shi done Hitler'a suro gar wurtənayen sutuluwunadə cidiya konnu zauro duno'ayen.[73] Sokku cidanzə headquarter lan sədindən, Hitlerye cidanzə kisandibedə gozəna, kartonwa kurtə-a kuru amariya jarida askərraye-a. Loktu kəriwu Somme ye suro kəntagə October saa 1916 ye lan, shiro zau fanzəna kəla shiro wofilayen sa shell do suro dugout runners ye lan kaltənadən.[72][74] Hitler ye kəntagə indi karənga suro liita Beelitz yen sətana, regiment nzəro waltəna yim kawu kəntawube 5 March 1917 lan.[75] Shidə kəriwu Arrasbe saa 1917be-a kəriwu Passchendaelebe-adən mbeji.[72] Shiye Alama Tuno Sələmye kəntagə Maybe kawunzə 18 saa 1918-lan səbandəna.[76] Ngawo kəntagə yakkəyen, suro kəntawu August saa 1918 yen, kəla shawari Lieutenant Hugo Gutmann, kuranzə Yewudiye, Hitler ye Iron Cross, daraja buroye, zaye do Hitler ye daraja Gefreiter ye lan nguwuro tinayi. Yim kawu kəntawube 15 kəntagə Octoberbe saa 1918-lan, gas mustardbe shiga loktu ganaro təmzəna kuru shiga liyitariro Pasewalklan rowozana.[79] Loktu nadən, Hitler ye kənasar Germany ye dəga səlina, kuru, kəlanzə lan, kəmbu kən indimi sətana ngawo hawar adə səwandənan.[80]Hitler ye cidanzə kəriwu dunyabe kən tilomidə "awowa sammason shiro kurawo ba" wono, kuru kərmaiwunzəye sha nəmkərawunzəro zazaksana.[81] Awo shiro kəriwulan wakazənadəye nəmkərawu kəlanzəbe Germanyedəga dunozəgəna, kuru Germanyye kəlanzəro kənjodə suro kəntagə November saa 1918yen shiga gərzəgəna.[82] Kəriwudəye wurtənzəro kuttunzədəye raayiwanzə fasaltə badiwono.[83] Futu am lardə Germanye gadeso yeyi, shiye Dolchstoßlegende (hawar ngawolan zaktəye) də'a kasatsəna, shi done soja'a Germanye də, "suro fatoyen kənasartənyi", sandiya "ngawo lan zaktəna" fuwu fatoyedən kazadala'a kəlafərəmye'a, Jews'a, Marxists'a, kuru am done armistice də'a mukko sakkəna də'a. zalǝmma".[84] Cida Versailles ye dəye wono Germany ye kalangainzə kada kolzə Rhineland'a askərranza baro sədin. Shi tawadədəye lardəro sanctions arzənyibe səkkə kuru lardədəro diya ngəwu səkkəna. Am Germanye ngəwuso tawadə adəga nongutəro sorin. Sandiye taidazə Article 231 dəga kasatsanyi, shi done Germany də kəriwu dəga sədinro fasarzanadə.[85] Versailles Treaty-a, kəndaramma arziyibe-a, naptəram jamabe-a, siyasabe-a lardə Germanybe ngawo kəriwudəben Hitlerye faida siyasabe nankaro faidatəna.[86] ==Siyasaro gawo== Ngawo kəriwu dunyabe kən tilomiben, Hitlerdə Munichro waltəgəna.[87] Kəra kəraye au cidaye baro, suro askərrayen napkono.[88] Suro kəntagə Julyye saa 1919 lan, shiga Verbindungsmann (wakil hangal gənatəye) Aufklärungskommando (cidaram hangal gənatəye) Reichswehr ye ro wallono, shiro cida askərra gade'a faltə-a kuru jami cidawu Germanye (DAP) ro gawo-a cedo. Samno DAP ye kəntawu September ye kawunzə 12 saa 1919 lan, kura jamiyyaye Anton Drexler də nzundu Hitler ye dəga zauro səraa. Shiye shiro kitawunzə My Political Awakening dəga co, shidoni suronzən raayiwa Semitic-a, lardə-a, capitalist-a, Marxist-a mbejidə.[89] Amari soja'anzəye lan, Hitler ye jamiyya dəro kəltaro muradəzəna,[90] kuru suro mawu falyen sha jamiyyadəro kəltəro kasattəna 555 (jamidəye jamiyyadə 500 ro isaftə badiwono sandidə jamiyya kuraro fəletəro).[91][92] Hitler ye kawulinzə buro salak ye kəla koro Yewudi ye lan ruwozəna də suro wasikanzə Adolf Gemlich ro (kərma dəro wasika Gemlich ye lan notəna) kəntawu September ye kawunzə 16 saa 1919 lan. Suro wasikadəyen, Hitlerye məradə gumnatidəye "Yewudiwa cotto tutuluwu" wono.[93] DAP lan, Hitler ye Dietrich Eckart'a kəllatə, kam do jamiyya də'a koksənama kuru shiye wakil karapka Thule ye.[94] Eckart də Hitler ro allamtəma ro wallono, shi'a raayi falzayin kuru shiga jama Munich ye kadaro bayanzəyin.[95] Nzəra səra nankaro, DAP ye sunzə falzə kəlakəl jamaye ro kalaksəna (Jami cidawu Jamusye (NSDAP), kərma dəro "Nazi Party" lan notəna də).[96] Hitler ye alama jamiyyadəye swastika dəga korkori bəl lan kəla ngawo kimeyen kurzəna.[97] Hitler də sha askərra lan cotulowo kəntawu March ye kawunzə 31 saa 1920 lan kuru cida loktu nguwuro jamiyya dəro badiwono.[98] Headquarter jamiyyadəyedə Munich lan kara, dawudi am gomnati kəriwutəmaso Germanye Marxism baro diwo-a Weimar Republic'a fulutə-aro kasatsanama.[99] Suro kəntagə Februarybe saa 1921--baro zauro jama faltəlan faidajin--shiye jama 6,000-ma kozənaro manazəna.[100] Samnodəga tartəgəro, moto kura indi ngawo kənatwu jamiyyadəye Munichro leza alama swastikaye fəlezayin kuru warakka samzayin. Hitler də tinyi notə badiwono kəla manawanzə kəla Treaty of Versailles yen, siyasawu gaskaye, kuru musamman maro kəla Marxist-a Jews-a yen.[101]Suro kəntawu Junyen saa 1921 lan, loktu Hitler-a Eckart-a bəlawuro kungəna sabtəye Berlinro lezanadən, fitəna suro jamiyya Naziye Munichyedən badiwono. Jamiwa komiti kurabedə jamiyya socialistbe Germanbe (DSP) də'a kəlta saraana.[102] Hitler ye Munich ro waltəna yim kawu 11 July ye lan kuru gəragataro cidanzə kolzəna. Am komitidəye asuzana kəla kam kuranza jamaye-a kuru manamanza-adə cida koltədə maananzə datəgəram jamiyyadəye.[103] Hitler ye waltə kəlanzəro waljin shartə Drexler'a falzə kura jamiyyadəye ro warmajiwo, kuru headquarter jamiyyadəye Munich lan napcin.[104] Komitidəye kasatkono, kuru shiye waltə jamiyyadəro kəllatə yim kawu 26 Julyben naptə memba 3,680ben. Hitler də suro jamiyya Nazi Party yen amsoye sha zorzana. Am Hitler'a kəriwutəmasoye Hermann Esser'a jamiyyadən duwada, kuru sandiye kakkadi 3,000 baksana kəla Hitlerro bətərəm kəla jamiyyadəro nəmzalumyen. Dawarinzədə kənasartəna, kuru majalis jamiyyabe taganasbe kəntagə Julybe kaunzə 29lan, shiro kərmai kura jamiyyabe cedo, Drexler'a waratazəna, kuri 533 səta 1ro.[105] Hitlerbe kutuwanzə njim mbalbedə am lawartəwu ngəwuro mattə badiwono. Demagogue,[106] shiye zauro mauduwuwa jamaye faidatəlan nozəna, surodən scapegoats faidatə mbeji, sandi doni kərtəwunzəro kaziyi razəgəbe nankaro zorzanadə.[107][108][109] Hitler ye magnetism kəlanzəye-a asutə kəla psychology jamaye-a faidatə loktu mana jamaye sədindən.[110][111] Am gargamma ye asuzana kəla manazəye kəla am ngəwuyen, kuru shimzəye karafka sənanayen.[112] Alfons Heck, shi do ne buron jami Hitler ye lan bowotin ma dəye taksəna:Andeye suro nəmzalum lardəbe doni hysteria'a lezənadəro ciwuna. Minti kadaro, sami fufundeyen kalla cinyiye, shimo fəskandeyen fəlejin: Sieg Heil, Sieg Heil, Sieg Heil! Loktu shimadən səta, wudə tiyi-a ro-a Adolf Hitlerbe.[113] Jami buro salakbedə suronzan Rudolf Hess-a, Hermann Göring-a, kuru kəptən askərrabe Ernst Röhm-a mbeji. Röhm də kura karapka Nazis ye do Sturmabteilung (SA, "Stormtroopers") ye dəro wallono, shi do samnowa nzəliwo-a am siyasaye watəmaso-a ro bətərəm cin ma. Taasir zauro kəla tafakar Hitlerben loktu adəlan shima Aufbau Vereinigung, [114] karapka nəmzalumye am bəl Russiabe nasara'a Nazis burobe'a. Karapkadə, kungəna am cidaram galiwuwaye lan banazayin, Hitlerro raayi nəmzalum Yewudibe yitagatsəgəna, kungəna dunyabe-a Bolshevism-a kəlzəna.[115] Dawarno Nazi Partyyedə faraskəramnza nasha 25yedən yitagattəgəna yim kawu 24 Februaryye saa 1920lan. Adə raayi kəlta wakilzənyi, amma raayiwa təmowonadəa kəlta shidoni letəramma völkisch Pan-Germanicyedən kungəna mbejidə, alammaanna nəm lardə kurayeyi, nəm raayi naptəram jamayeya, nəm raayi naptəram jamayeya. Hitler ro, awo zauro faida'a də shima nəm dunonzə anti-Semitic ye. Shiye kuru faraskəramdəga dalil propagandabe-a kuru amsoga kəleledəro gərtəbe-aro asuwono.[116] ==Beer Hall Putsch and Landsberg Prison== Suro saa 1923 yen, hitler ye bana kəriuwu dunyabe kən tilome ye General Erich Ludendorff mazə kərmai faltə jarabsana shi done "Beer Hall Putsch" lan notəna də. Jami Nazibedə Fascism Italybedə faidatə awo sandiya fəlezayinro kuru letəgəramnzaro. Hitler ye Benito Mussolini ye "March on Rome" 1922 ye dəga nganzazəna, Bavaria lan kərmai kəlanzəye sədə, ngawo adəyen gomnati Berlin ye dəga kəriwutə. Hitler-a Ludendorff-a ye bana kərmai kəriyebe Gustav Ritter von Kahr, mai Bavariabedə mazana. Son yaye, Kahr-a, rokko kura askərraye Hans Ritter von Seisser-a kuru Jeneral Reichswehrbe Otto von Lossow-a, kərmai nəmzalumye Hitler baro sədiya saraana. Yim kawu kəntawube 8 kəntawu Novemberbe saa 1923-lan, Hitler-a SA-a ye samno jamaye am 3,000 Kahrye suro Bürgerbräukelleryen dawarzanadəro baksana, njim mbalye Munichlan. Kahr ye manazə dazəna lan, shiye warmajiwo kəla faltə lardəye badizəna kuru Ludendorff'a gumnati bəlin koktə warmajiwo.[118] Njim ngawoye ro lezənadən, Hitler, bunduwunzə gozəna, bana Kahr-a, Seisser-a, Lossow-aye mazə kuru darelan səwandəna.[118] Askərra Hitlerbedə buro salakkin Reichswehr fatobe-a kuru headquarter policebe-a səmowo, amma Kahr-a amnzə-adə duwaro bananza kolzana. Askərradə-a askərra kəriyedə-a Hitlerro kəllatayi.[119] Wazǝnazǝ dǝ, Hitler-a jamiwanzǝ-a dǝ njim mbalye dǝlan ciza Ministry kǝriwu Bavarian ye dǝro leza gomnati Bavarian ye dǝga kǝlzayin, amma polis ye sandiya tarzana.[120] Suro kərmai kəriwudəyen, jamiwa Nazi Partybe 16-a kuru askərra diyau-a cezəna.[121]Hitler ye fato Ernst Hanfstaengl yero cuwoso kuru hawar laa lan kəlanzə cejinro nyawono.[122] Shidə karəgənzə bannatəna amma kəji fanzəna sa shiga kəntagə Novemberbe kawunzə 11 saa 1923lan kəla nəmzalumyen citanadən.[123] Sharanzǝ kawu shararam jamaye Munich ye dǝ suro kǝntawu February ye saa 1924 lan badiwono, [124] kuru Alfred Rosenberg dǝ shima kazadala jamiyya Nazi ye wo. Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Aprilbe lan, Hitlerro saa uwuro fato fursəna Landsbergben cedo.[125] Na shimadən, shiga gardisoye ngəlaro sadəna, kuru shiro mail ngawo kənatwuye-a kuru sawa'a jamiyyaye sambisoro ziyara sadin-a kolzana. Shararam kura Bavarian ye sha afuzəna, sha fato fursanayen salamzana kəntagə December ye kawunzə 20 saa 1924 lan, kəla awo done shararam kəriye dəye wazənayen.[126] Loktu remandbe kunten, Hitlerye saa falma kozənaro fato fursanayen cidawono.[127] Loktu Landsberg lan, Hitler ye kitawu buro salak ye Mein Kampf ye dəga (lit. 'My Struggle'; buro salak lan shiro Saa Diyau-a Reta-a Kəriwu Kattuwu-a, Nzəliwo-a, Nzəliwo-a) buro salakkin dərebanzə Emil Maurice ro, kuru banamanzə Rulf ro. Kitawudə, memba Thule Societybe Dietrich Eckartro sakkənadə, gargam kəlanzəbe-a kuru raayiwanzə bayantəgə-a. Kitawudəye dawari Hitlerye kəla jama Germanyedəga faltəye fəlezəna. Suro kitawudəben, Yewudiwadə "germs" ro tilozana kuru sandiya "poisoners dunyabe" jamabero fəlezana. Futu Hitlerbe raayizən, sulhu basdə shima sandiya baro diwo. Hitler ye futu awo adəga tədin dəga tawatsəgənyi yayi, "zauro nəm zalumtəyedə kambiwu ba", gultə Ian Kershaw ye lan.[129] Kitawu indilan baktəna saa 1925-a 1926-a lan, Mein Kampf də kopi 228,000 səladəna kate saa 1925-a 1932-a lan. Kopi miliyon fal suro saa 1933 lan səladəna, Hitler ye saa buro salakbe kərmainzən.[130] Kawu Hitler ye parole ro waljinro, gomnati Bavaria ye sha Austria ro dutəro jarabkono.[131] Chancellor kura Austria ye dəye awo məradətəna də'a wazəna kəla cidanzə soja'a Germany ye dəye səkə nəm kam Austria ye də'a baro sədin.[132] Jaawuwa dəro, Hitler ye nəm kam Austria ye dəga kolzəna yim kawu kəntawu Aprilye kaunzə 7 saa 1925 lan.[132] ==Jami Nazibe waltəm gartə== Loktu Hitler'a fato fursanayen salamtənadən, siyasa lardə Germanybedə kəriwu'a ganazəna kuru razəwu'a ngəlazəna, adəye Hitler'a dama siyasabe fitəye dafsəna. Dalil Beer Hall Putsch ye faidatənyi nankaro, Nazi Party-a kuru karafkawanzə kəllata-adə Bavaria lan dapsana. Samno do Prime Minister Bavaria ye Heinrich Held ye lan, yim kawu 4 kəntawu January ye saa 1925 lan, Hitler ye kasatsəna kərmai lardəye dəga darajazə kuru wadə gozəna kəla kərmai siyasaye dəga diwal demokradiyayen bas majinno. Samnodəye zawal fəlezəna kəla dutu Nazi Partybedəga yim kawu 16 kəntawu Februaryben haftəro.[133] Son yaye, ngawo mana zauro kəlazənayen yim kawu 27 kəntawu Februarybe lan, Hitler'a hukuma Bavarianbeye mana jama mewuyero dapsana, daptə adə har saa 1927 ro saadəna.[134][135] Məradənzə siyasabedə fuwutəgəro dutunzədən yaye, Hitlerye Gregor Strasser-a, Otto Strasser-a, Joseph Goebbels-a sha jamiyya nazibe yala Germanybe dawarsa kuru faraktəgə-a nazəgəna. Gregor Strasser də shima lamarra siyasabe kəlanzəye dəga suwudə, awowa socialistbe faraskəram jamiyyadəye dəro duno cina.[136] Kasuwu stock market ye lardə America ye də suro kəntawu October ye kawunzə 24 saa 1929 lan wurtəna. Lardə Germany ye də zauro zauro: am miliyon kada cida ba ro walzana kuru bank kura kura kada wurzana. Hitler-a Nazi Party-a ye dawari kəla awo təmatəyen faidata jamiyyanzaro banazayin. Sandiye wadə Versailles Treaty dəga kasatsanyi, razəwu dunowaro sadin, kuru cidawa cin.[137] == Lamintǝ == j8dxbdbx5l5fc83ulpdcwt1fv8s9m6g 0 68 19438 898 2025-02-09T10:24:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q47487656]] 19438 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q47487656}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Adunni_Ade#cite_ref-1</ref>'''Adunni Ade''' sha chasambo yim tulur bǝ lan kǝntawu maram bə lan saa duwun yar laarrin fitulurrin araskin bǝ lan (1976) Adunni Ade biske makar bə diyoma kureman attəyəy kare yikko ye ladoma. == Kǝnǝnga nzǝ buro bǝ == Adunni dǝ bula queens bǝ lan suro keryǝ, New York, cidi Amerika bǝ lan sha chasambo. Yan nzi fero jarmus bǝwa kureman ba,an nzǝ yoroba kam Nigeria bǝ. Adunni lagos lan wurawono kureman legos diman mowontin nzi pramari bǝ chido. Baan nzǝ kam legos bǝ kasuwu ma rintama sunzu notuna. Adunni degree nzi sidina mowonti Kentucky bə lan. Saa duwu indin uskun bə lan. (2008) == Lamintǝ == 9dh7kqfmbqjqurx9x6n3ley1t771ehn 0 69 19439 906 2025-02-09T10:24:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56434]] 19439 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56434}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9789956796069</ref>'''Afade language''' Afadedə (Afaɗə) təlamma Afro-Asiaye gədi [[Nigeria]] yeya yalafəte Cameroonyeya lan manatin.[1] == Yayaktǝ == Afadedə shiye wakil kufu Biu-Mandaraye təlamma Afro-[[Asia]] yǝdə. Shidə təlamma [[Cameroon]] bǝ Mpade-a, Maslam-a, Malgbe-a, Mser-a Lagwan-a'a leyata. == Samtǝ nasha cidiben == Ilmuma kaduwu bǝ Amma təlamma Afadeye manazandə sandima amma Kotokoye asal Cameroon yǝ ya [[Nigeria]] yǝ ya. Futu Ethnologueye gulzənadə, Cameroon lan, nasha yala cintən manatin: yaktə Logone-a-Chariyeya, anəm Makariyeya, nasha Afadeye. Təlamdə am Cameroon bǝ 6,700 manazayin. Nigeria lan, Afadedə amma 40,000 manazan kəriye [[Borno]] yǝ dən, Ngala LGA lan bəladiya 12 lan. Dialects nowata bawo. == Lamintǝ == eww3783xlql7bxk4zh6f4vqcj3qrbjo 0 70 19440 18864 2025-02-09T10:24:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q889]] 19440 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q889}} == Afghanistan == Lardǝ Afghanistan bǝ dǝ, lardǝ Islam yǝ lardǝdo lar Kǝrye [[Asia]] be lan kara, Pakistan yǝ kǝla gǝdiya anǝm-a dǝn kalangai, Iran yǝ kǝla gǝdi-a dǝn, [[Turkmenistan]] ye kǝla fǝte-a dǝn, [[Uzbekistan]] ye kǝla yala-a, [[Tajikistan]] ye kǝla fǝte-a dǝn, kuru [[China]] yǝ kǝla fǝte-a kǝla gǝdi-a dǝn. 652,864 square kilometers (252,072 sq mi) cidi lan, lardǝ dǝ nguwuso kuluwuwa lan kara, yala-a anǝm-fəte-a lan, kuru kuluwuwa [[Hindu]] Kush ye dǝye sandiya yaktin. [[Kabul]] dǝ shima bǝrni kura lardǝ dǝ bewo . Futu shi World Population review sayin dən, suro saa 2021, am Afghanistan bə dә miliyon 40.2 yeyi. 6] National Statistics Information Authority of Afghanistan yǝ adadu lardəye dә kәla saa (2020) ye lan 32.9 million ro kәlanzә. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20190603201955/http://law.acku.edu.af/fa/download/file/fa/12686/77746</ref> == jtewtt1g579spdzkqj5lp0fvrjpywie 0 71 19441 944 2025-02-09T10:24:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15]] 19441 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15}} '''Africa''' [[Africa]] dǝ shima dina bǝ na'a indimi kurawo kuru na'a indimi zauro am nguwu mbeji ngawo [[Asiya|Asia]] bǝn .kǝrmaro 30.3 million km2 (11.7 million square miles) suronzǝdǝn ada'a gade-gade mbeji, 20% cidi dina bǝ-a 6% cidi dina be-a sammason mbeji. Am biliyon 1.4 [1] [2] lan 2021 lan, alama 18% amma dina bǝ ro wallono. arzinyi-a, fuwutə razəgəbe karəngəbe-a kuru nəm nguwu jamabe-adə Africa'a kasuwu razəgə be faida'aro sədin dunya sammason. Afrikadǝ arzǝnyi alagǝbe-a arzǝnyi kǝmbubǝ-a kada mbeji, suronzan daimon'wa, shuwur'wa, manda'wa, dinar'wa, su-a, cobalt-a, uranium-a, ngarkime-a, bauxite-a, liwula-a, kǝndawu-a, gas alagǝbǝ-a, ngalo kokobǝ-a, kuru tada kǝska bǝ-a. Nasha dunya bǝ də yalanzən kəmaduwu Mediterraneanbe dəriza kəlzana, yalagədinzən kəmaduwu Arabianbe-a Gulf of Aqaba-a, anəmgədinzən kəmaduwu Indiabe-a fətenzən kəmaduwu Atlanticbe-a. Nasha cidibedə suronzən Madagascar-a kuru kərmai kada-a mbeji. Suronzən lardə'a kərmai kəlanzabe 54 mbeji, bərni'a kərta'a usku'a sandi doni lardə'a Africaye gənyi'a, kuru lardə'a kəlanzabe indi'a asutə gana'a au ba'a. Isawu adə Malta-a Sicily-a də suronzən ba, sandi doni nasha cidiye Africayedə. Algeria shima lardǝ Africabe shiro kurawo ba nasha nǝmngǝwunzǝben, kuru Nigeriadǝ shima lardǝnzǝ kurawo nasha nǝmngǝwu jamaben. Lardəwa Africabedə kəlakəl sadin kəlakəl African Union bə koktəlan, shidoni kərmainzə Addis Ababa lan kara. == Laminte<ref>https://population.un.org/wpp/</ref> == psgsuc8h8meo7p42qvhp9khciubv2gj 0 72 23595 19442 2025-04-19T14:01:57Z MohammedBama123 36 23595 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7159}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/African_Charter_on_Human_and_Peoples%27_Rights</ref>'''African Union''' African Union Au (AU) bǝ lan sun nzu notunaman karabka kila kilta cidi-cidi [[Africa]] bǝ nankaro kokkada. Shugawa (Hailie Selassie) cidi itofiya bǝ wa shugawa ([[Kwame Nkrumah]]) bǝ wa cidi [[Ghana]] bǝ wa sandi ma karabka diwa buroza koksa. Ngawo karabka kure yǝ wurtuna lan (union of independent African State) sun nzu notunaman wurtu na bǝn. Karabka shima dǝ sa,a diyau kawai sidi wuratu.(1958-1963). African union dǝ yim laarrin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa, duwu indin indin bǝ lan krabka shima dǝ koksa. Shugawan nzu kirma yǝ shima (Azali Assoumani) == Lamintǝ == 1mnkq2qx5n77bf2kz1kqqsscnzaxcfp 0 73 21890 21889 2025-03-13T21:22:26Z MohammedBama123 36 21890 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Agadez=== <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)</ref>Agadez də (Air Tamajeq: aZAz, Agadaz), buron shiro Agadès gultin də, shima bərni kura kən uwumi Niger ye də, nəm nguwu amye 110,497 isawu 2012 ye lan. Bərni kura nasha Agadez Region ye də, bərni də suro sahara Sahara yen kara, kuru shima bərni kura Aïr ye, kəlakəl ada Tuareg-Berber ye fal. Gargamdǝ ==Lamintǝ== ffgb23u7uevf5l8bpbgm464n7qm4jcs 0 74 989 988 2025-01-31T13:10:38Z Amire80 18 13 revisions imported 988 wikitext text/x-wiki '''Ahmad Ololade''' sha chasambo yim mǝyon tilon bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko-uun bǝ lan(1975). Shi kam [[Nigeria]] bǝ kayama Afrobeats bǝ atteyey kureman kaya rowotuma. == Lamintǝ == hvlvqb6mgkfudxmeqe3j6gzw8ba77p2 0 75 19443 1017 2025-02-09T10:24:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q401034]] 19443 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q401034}} <ref>https://abu.edu.ng/history/</ref><ref><nowiki>https://pdxscholar.library.pdx.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3529&context=open_access_etds</nowiki></ref>'''Ahmadu Bello University''' Mowonti Ahmadu bello university yǝ dǝ mowonti Federal Goverment bǝ Zaria lan mowonti dǝ kara suro bula Kaduna yǝ lan. Suro saa (1962) bǝ lan mowonti dǝ ka,ada. Buron university of North Nigeria yǝ lan mowonti dǝ bozan daji ingawon Ahmadu bello university dǝ ro kalakka da su premire buroye ro boja,a. Shugawa mowonti di yǝ kurma yǝ shima professor Kabir Bala. Ahmadu bello university dǝ shi yǝ mowonti fal kura suro mowonti,a kura-kura cidi Nigeria yǝ == Lamintǝ == qjvnfcrprosmq3v2i1jgjl0o002s1c6 0 76 19444 1043 2025-02-09T10:24:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q339008]] 19444 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q339008}} <ref>https://dailypost.ng/2017/01/24/apc-leaders-behind-buharis-death-rumor%e2%80%8e-makarfi/</ref>'''Ahmed Mohammed Makarfi''' sha chesambo suro Lardә Nijeria bǝ yim 8 kәntagә August 1956) shi siyasama lardә Nigeriabewo kuru shima kura karabka Democratic Party bǝ kureye wo (PDP). Shi shima gomna lardǝ Kaduna bǝwo saa 29 May 1999 sǝta saa 29 May 2007 ro lǝwono, kuru shima Senator lardǝ senatorial district Kaduna Northbewo suro April 2007bǝn suwandǝna. Shima membo Peoples Democratic Party (PDP) ye. == Kǝnenga nzu buroye-a ilmube-a == Makarfi lan sha chesambo, Makarfi Local Government Area Kaduna bǝ(loktu dǝn nasha Yala be dǝn), shiye kǝran nzu buroye primary badezǝna suro saa 1965 lan sǝta 1973 ro sǝdǝna. Ngawo suro saa 1973 lan səta 1978 ro saadəna dən Federal Government College Enugu ro lewono. Suro saa 1979, Makarfi dəye səkə School of Basic Studies mowonti Ahmadu Bello University Zaria ye dən gowono, na din Bachelor of Science degree in Accounting chido. Suro saa 1987 lan səta 1993 ro wallono, shi lecturer loktu gana laa ro sǝdena suro Department of Accounting lan. Loktǝ adǝben, shiro digǝram Master of Science bǝ sadina kǝla Accounting-a Finance-a. == Laminatǝ == osd92qk0d3pibn64z05qvehddagflm7 0 77 1045 1044 2025-01-31T13:10:41Z Amire80 18 1 revision imported 1044 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ahmed Muhammed Makarfi]] euqcuc73mef6b029fjw35ldzqtbjhjr 0 78 19445 1066 2025-02-09T10:24:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q401418]] 19445 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q401418}} <ref><nowiki>https://ha.m.wikipedia.org/wiki/Ahmed_Musa#cite_ref-:0_1-1</nowiki></ref> '''Ahmed Musa''' də sha chasambo yim mǝyon luko dǝyon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan sha katambo (14/10/1992) Dekkel baktema cidi [[Nigeria]] bǝ kuru fuwu baktema karabka donyi Turkiya bǝ Fatih Karagümrük bəro. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20180610160600/https://tournament.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF</ref> == el9194strt9wnlre8whgr7j6fiay6cb 0 79 19446 18819 2025-02-09T10:24:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q101097166]] 19446 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q101097166}} <ref>https://www.legit.ng/1190984-aisha-aliyu-tsamiya-biography-career.html</ref>'''Aisha Aliyu Tsamiya''' sha chashambo saa duwu yer laren filar lǝko indin) chidi huwumana Nasarawa bǝ lardu Kano be yala Najeriyaye. Kusku kǝrmaye allo Maranta University Maitama Sule chidi [[Kano]] ye din. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == 0r46qjt111vqb2kdeoqzo0mou4kawek 0 80 20716 20715 2025-02-14T08:52:00Z Banabulama 37 /* Kenengan nzǝ buro yǝ */ 20716 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64976705}} <ref><nowiki>https://www.premiumtimesng.com/promoted/430577-adamawa-senator-senator-aishatu-binani-loses-mother.html</nowiki></ref>'''Aisha Dahiru Ahmad''' '''(binani)''' sha chasambo (miyun tilin kǝntawu august) bǝ lan saa duwun yar laarrin fittulur tillon lan(1971). Aisha binani majalisa kura [[Nigeria]] bə din kara. (Senetor) Adamawa state bə. Cidiya alam APC bə lan kara. Aisha binani shima adamawa dawube amanzama majilissa kura nigeria bə lan din. == Kenengan nzǝ buro yǝ == '''Binani''' də kəranzə marantaye buroye də Kaduna lan badiwono kuru maranta primary Gwadabawa ye lan tamozəna, Jimeta suro Yola yen. Kəranzə mowonti secondarybedə mowonti secondary gumnatibe, Yola lan səwandəna. Suro saa 1993 lan, Binani də daji Federal Polytechnic Mubi ye dəro kərawono na do ne Diploma lardəye səwandəna kuru Diploma kura lardəye suro nzundu lantarkiye-a lantarkiye-a səwandəna. Cidanzə National Youth Service Corps (NYSC) ye kəriye Borno yen tamozəna na done shimtiti cida ngəla sədənaye zuwuna. '''Binani''' ye kəranzə gozəna shaida kəla Rural Radio Systems yen Jamiya Southampton UK ye lan. Kuruson, shiye diploma kəra kasuwuye-a shaida kəla bayanna cidatəye-a Jamiya Nasarawa Stateye suro Keffiyen sətana. == Lamintǝ == 4r7wbfrhzb08xh9a85dsm0mrjsw5tva 0 81 19448 1131 2025-02-09T10:24:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20090072]] 19448 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20090072}} <ref>http://news.yahoo.com/aisha-buhari-style-first-lady-nigeria-211404783.html</ref>'''Aisha Muhammadu Buhari''' kazadala kǝshanà lardəbe,sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin tillon bǝ lan sha chasambo(17-feb-1971) kureman shima kamu Kura lardǝ [[Nigeria]] bǝ kure yǝ Muhammadu Buhari yǝwo, shidoi kuris kǝrmaiyero zuwana kau 29, kǝntau may-lan, saa 2015 gawo kǝrmaidǝ musko kura lardǝbǝ dinabǝn sumona shima Goodluck Jonathan karno saa (2015). Shidǝye walji sanyaro "kǝshanaà zayetǝma" ( Cosmetologist) == Kenenganze buro yǝ. == Aisha Halilu dә kәntagә sawan bǝ kawunzә 17, saa 1971 dәn, suro lardә Adamawa bə,, yala gәdi Najeriya bǝ dәn. Gǝmanzǝ Alhaji Muhammadu Ribadu shima minista nzǝrifo yǝ buro salak yǝ lardǝ Nigeria bǝ wo. Ba Aisha bǝ shima garra nzunduyǝ, kuru yaanza shima tada yallanzǝ Ankali bǝ, fato yǝ suwa suwandǝna. Aisha Buhari yǝ fatoma kәndәgaram-a kәndәgaram-a Adamawa lan gowono. Yim kəntawu Jimada Gaji bǝ kawunzə 2, saa 1989 lan, Aisha Muhammadu Buhari'a cuwudo, shi doni nduli uwu sədəna Safinatu Yusuf'a. Aisha-a Muhammadu Buhari-a dә sandiya nduli uwu-a kuru tada kam fal-a mbeji. == Lamintǝ == == . == edfwgxgro9swtygwuk8i1ec4xwyjf3v 0 82 20719 19449 2025-02-14T11:48:09Z Banabulama 37 /* Kǝnǝnga Nzǝ buro yǝ */ 20719 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q100386793}} <ref>https://www.elcorreo.com/deportes/futbol/liga-segunda-b/bilbao-athletic/aitor-paredes-pasajero-20191208143139-nt.html</ref>'''Aitor Parades Casamichana''' Sha chasambo (29/4/2000) dekkel diyoma cidi [[Spain]] bǝ kuru ngawo jetima club donyi La liga bǝ Atlétic Bilbao ro == Kǝnǝnga Nzǝ buro yǝ == Bilbaolan katambo, Biscaylan, lardə Basqueyelan, Paredesdə nasha nəm zairo athleticye Bilbaoyedəro 2010lan kəllatə, Etorkisun Alea GElan. Shiye cidanzə kura buro salakbedə karapka kulobedən sədəna loktu saa 2018-19, suro Tercera Divisiónben. Paredes ye buro salakkin suro gənatəram dəyen kəntagə December ye kaunzə 6 saa 2019 lan cido, 0-1 lan badiwono Segunda Division B ye kəla SD Leioa ye lan. Tawadəro sha B-side ro kalakca suro kəntagə June ye saa 2020, darelan shiye baditəma karapka dəye ro wallono, biskewa 18 lan bikkezəna (play-offs soye suron mbeji) kampain 2020-21 ye lan, falro goal fal suro kənasar fatoye 3-0 kəla Barakaldo CF yen kəntagə January ye kawunzə 3 lan. == Lamintǝ == 1p25so4e9onpcm0815qka6tce3l40c7 0 83 20718 20717 2025-02-14T11:42:56Z Banabulama 37 /* Kenengan nzǝ buro yǝ */ 20718 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q186111}} == <ref>https://web.archive.org/web/20171009044200/https://www.forbes.com/free_forbes/2003/0721/056.html</ref>Akbar Hashemi Rafsanjani == '''Akbar Hashemi Rafsanjani'''. Sha chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu shawir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin luko diyon bǝ lan. (1934) == Kenengan nzǝ buro yǝ == '''Rafsanjani''' də kəntawu August ye kawunzə 25 saa 1934 lan bəladiya Bahraman ye karəngə bərni Rafsanjan ye suro lardə Kerman ye lan katambo, fato barewu pistachio ye lan. Shiye yanzəganawa tulur mbeji.[9] Babanzǝ, Mirza Ali Hashemi Behramani dǝ, kasuwuma pistachio ye, kasuwuma nowata Kerman ye dǝye falnzǝ. Yanzə, Hajie Khanom Mahbibi Hashemi də, sa'anzə 90 lan bawono kəntagə Disembaye kawunzə 21 saa 1995 lan. Yanzəgana faldə, Mohammad Hashemi, shima darekta IRIBbe kureyewo. Gananzən səta fuwuro saadənan Rafsanjanidə kəlanzə talaayero surinba, futu am fatobe gulzanadə [12]. == Kǝrmu nzǝ == '''Bawono''' yim uskun bǝ lan kǝntawu razab bǝ lan saa duwu indin mǝyon tulurin bǝ lan (2017) Akbar dǝ siyasama cidi iran bǝ. Shima shugawanza diyou yǝ wo saa 1989-1997 ro lewono ngawo gwamnati kir musulum bǝ cidi diro koksina lan. Kureman shima shugawa Assambly Of experts tun saa 2007 har 2011 do chida kwallono. == Lamintǝ == 062amj19umc8cklogt51t8bk3oq5sff 0 84 20738 20737 2025-02-15T06:23:45Z Banabulama 37 /* Kenengan nzǝ buro yǝ */ 20738 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8006}} <ref>https://web.archive.org/web/20100421121326/http://www.bfi.org.uk/features/kurosawa/filmography.html</ref>'''Akira Kurosawa''' Dǝ sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin miyon bǝ lan(23-march-1910). shidə fim tandoma Japanye shidoni fim kəlanzəye 30 sətandəna kuru yimlan am gadero amari yioma-a ruwotə-a sədin suro cida saa mewun tuluryen. Shiga kam fim tandoma shiro kurawo ba kuru taasirnzǝ bawo suro gargam biske makkarbeyen. Kurosawa ye zaye duno'a, fafaltə'a fəlezəna shidoni fim Nasaraye zauro taasirzənadə amma shi'a gade. Shidə nashawa fim tandobe sammason cidazəna. Kurosawa də cidaram fimbe Japanye ro saa 1936 lan kara, ngawo gana laa fentitəmayen. Ngawo saa kadaro fimma kadalan naptə banama amari yioma-a ruotəma-aro cidazənayen, amari yiomaro cidanzə buro salakbedə loktu kəriwu dunyabe kən indimiyen fim bikke makkarye sua Sanshiro Sugata (1943) lan cido. == Kenengan nzǝ buro yǝ == '''Kurosawa''' də kəntagə Marchye kawunzə 23, saa 1910 lan katambo, [3] suro Ōimachi yen suro bəla Ōmori ye Tokyo ye lan. Baanzə Isamu (1864-1948), kam fato samurai ye Akita Prefecture ye də, darekta mowonti ilmu zahirye askərraye lan cidazəna, kuru yanzə Shima (1870-1952) də fato kasuwuye Osaka lan napsanayen.[4] Akira də shima tada kən uskuye kuru shiro ganawo ba fato am arzinyi gana'a dəyen, yanzəganawa indidə loktu tambonzəyen wurazana kuru faldə bawono, Kurosawa'a kolzə yanzəganawa feroye yakkə'a yanzəgana'a wurazana. == Kǝrmu nzǝ == Yim Araskin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin uskun bǝ lan bawono. (6-sep-1998) Akira Kurosawa dǝ biske drama bǝ ro izini yoma (Director) kerwǝ Japan bǝ. Bisken nzǝ zauro amso ye saraana. kerwǝ gadelaman bisken nzǝ sorin. Suro saa fiwun bǝ lan biskǝ guda fyakki chido. Kam kasadiwa rintama loktu nzin na biske drama bǝn izini yowon Dusowǝ gaidǝ nazuna. Bisken nzǝ shilan sha notunaman sandima- (Rasomon) (The seven samurai) wa. Sha (Toshiro Misfune) wa biske dǝ kilta chedo. Akira Kurosawa sa,a duwun yar laarrin fyakkin Araskin bǝ lan biskǝ drama bǝ di izini yowo badiwono. Burodin shi chidan nzǝ kurta kurtama (painter). == Lamintǝ == 0vhop6dc0mfy8fex1t2ae79l458x75l 0 85 20744 20743 2025-02-15T06:36:08Z Banabulama 37 20744 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Mairi '''Akure'''bedə kəriye adabe kuru kərmainzə kuradə Akure, kəriye Ondobe, Nigerialan. Shima waratatəma bərni Yorubaye kureye su faldəye. Maidə ka'ala "Deji Akurebe" gozəna. ==Təlam== Amma Akureyedə təlamma Akureye təlamma Yorubaye manazan. Nasha mairi gargammame faldo kufu gana Ekitiye amma Yorubayedə, təlamma Akureyedə kulashi təlamma Yorubaye nguwusoye təlamma gana təlamma Ekiti Yorubayedəro gozana.[2] ==Ferno== Nasha doni Akure dəganadə saa duwu kadaro napsana; shi kəla Iwo Elerubedə Isarunlan təbandəna, bəla Akureben mil gana laa, kuru shima shaida na naptəram kurebewo. Adə nankaro, Akuredə nabtəramma kawu Asodeboyedeye kənshenzəro kokkatə, waneye loktu mairi Ifeye buroyedən. Nabtəramma sənana kada, sandidoni kaka amma Ekitiye buroyedə, na Akureyedən tartaana, Upalefa'a, Igan'a, Odopetu'a, Ileru'a kunten. Naptəramma anyi kəlanza kəlanzaro kara kuru mairi falro kəltəro waada, futu gargam Ifeye buroyedən wakazəna yeyi. Mai Upalefabedə shima Omoloju, shidoni zaman Omoremilekunben dəganadə, mairi Akurebedə koksənadə. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110725100936/http://ruaf.iwmi.org/Data/Sites/4/PDFs/Akure%20city%20profile1%20_2_.pdf</ref>== nor7yerfwun06zx192t6sibtu5yp088 0 86 20766 20747 2025-02-15T09:51:26Z Umargana1 21 20766 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q424388}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Akwa_Ibom_State#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Akwa-ibom''' Akwa ibom bula anum anum najira bǝ. Bula [[Cross River]] yǝ wa kǝlangai tana gǝdi lan, fute lan bula Rivers yǝ wa [[Abia|Abiya]] yǝ wa daji anum lan inji kura Atlantic bǝ. bula dǝ usulu su nzǝ yǝ kuluu cross Rivers yǝ lan ciwon do. Suro bula [[Cross River|cross Rivers]] yǝ lan Akwa ibom dǝ catulo saa (1987) yǝ uyo dǝ shima bulan nzu kura wo. ==Təlamma== "Təlamma 20 mbeji təlammado buro salakkin manatinma kəriye Akwa Ibom yǝ dǝn [17] Amma, nasha gadegade rataltədə təlamma 20 ma kozəna fəlezəna." Sandidə sandima (tartip alphabetben) LGAsdəwo sandiya manatinmadəa: Anaang- Abak-a, Essien Udim-a, Ikot Ekpene-a, Oruk-Anam-a, Ukanafun LGAs-a Ebughu- Mbo-a Oron-a LGAs Efai - Mbo LGA Efik-Itu-a, Oron-a, Uruan-a LGAs Ekit-Eket-a Esit Eket-a LGAs Enwang - Mbo LGA Etebi - Esit Eket LGA Ibibio-Etinan-a, Ikono-a, Ikot Abasi-a, Itu-a, Mkpat Enin-a, Nsit Atai-a, Nsit-Ubium-a, Onna-a, Uruan-a Uyo-a LGAs-a. Ibino - Ibino LGA Ibuoro-Ikono-a Itu-a LGAs Idere - Itu LGA Igbo-ika LGA Ika - Ika LGA Iko - Gǝdiya Obolobe LGA Ilue - Oron LGA Itu Mbon Uso - Ikono-a Itu LGAs-a Iwerre - Ini LGA Nkari-Ini-a Ikono-a LGA Obolo (Andoni) - Gədi Obolo-a Ibeno-a LGAs Okobo - Okobo LGA Oro - Oron LGA Uda-Mbo LGA Kulashi faldə amma təlamma 10 bas asuzana wono,[18] təlamma laadə təlamma gadeye wono, amma shartədo təlammadəro yaktəyedə fetero gultənyi. == Lamintǝ == h1gy3v3h30koiadfva50vfa4ethhhvj 0 87 20775 20768 2025-02-15T16:51:05Z Bilkisu umar3355 54 20775 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ghazali'''[a] (Arabic; UK: /ælˈɡɑːzɑːli/, US: /ˌælɡəˈzɑːli, -zæl-/; c. 1058  ⁇  19 December 1111), lardǝwa [[Europe]] bǝ zaman medievalbedǝn sha Latin Algazelus au Algazel lan nowotǝ, shima malǝm falsafiye lardǝ [[Persian]] bǝ Sunni Muslimbe wo. Shidǝ kam faldo zauro nowata kuru duno'a suro lamarra shari'abe a, ilmuwu sharabe a, muftis a, falsafawu a, malumma adinbe a, ilmuwu nazarube a kuru ilmuwu nzǝrabe a suro hawarra Islambe a lan. 33][34][35][36] Shiga kasatkatə shima mujaddid karnu kǝn 11th bewo, [1] [2] shi donyi kǝrmai kǝrmai be gǝnatǝ, shi donyi, futu haidith Nabi bewo ye lan, saa 100 yin falro falzǝna kǝrmai Islam be dǝga waltǝ ro. ==Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ== '''Al-Ghazali''' də suro saa c. 1058 lan Tus lan, kuru nasha mairi Seljuk yǝ.[50] Shidə maləm [[Islam]] bǝ, gonyi sharabe, hangal gənatəma, kuru ruhaniya kərmai Persiabe.[51][52] Shiga Tabaran lan katambo, bəla suro Tus, Khorasan (kərmadə nasha Iranbe),[50] ngawo Seljuksye Baghdadro gagənayen kuru Shia Buyid Amir al-umaras'a dazənayen. Adə shima badiyaram kərmai Seljukbe kəla Caliphateben. Daula kərmai Seljuk ye də wurajin lan, Abu Suleiman Dawud Chaghri Beg ye feronzə Arslan Khatun Khadija dəga kalifa al-Qa'im ro saa 1056 lan nyawono.Ada ngawo kərmunzəyen, nəm jirenzədə ilmuwu karəngəye lan koro tədən, shima baanzə talaalan bawono kuru al-Ghazali ganadə-a yanzəgana Ahmad-adə Sufiro kolzəna. Gargam Al-Ghazalibe zamanzəbe kuru buro salakbe, 'Abd al-Ghafir al-Farisi, biya ruwozəna kəla al-Ghazalidə ilmu fiqhbe (fiqh Islambe) na Ahmad al-Radhakaniben səbandin, maləmma fatobe kuru Abu ali Farmadi, kəra Tushbandibe. cidiya al-Juwayniben, shi ilmuma fikihbe-a kuru ilmuwu adinbe-a kuru "musulumma shiro nowatawo." maləmma zamanzəye,"[50] suro Nishapurben,[2]: 292 waneye ngawo loktu kərabe suro Gurganben.Ngawo kərmu al-Juwayniben suro saa 1085ben, al-Ghazalidə Nishapurlan lezə shararam Nizam al-Mulkbero kara, shi waziir duno'a mairi Seljukbedə, shidəwo waneye Isfahanlan karadə. Ngawo shiro ka'ala "Nəm shawa adinbe"-a "Nəm kura dau fuwuma adinbe-a" cinayen, Nizam al-Mulkye al-Ghazali'a suro kəntawu July bǝ saa 1091lan fuwuzəgə nasha "zauro darajaa kuru zauro kazəyiya" nasha kəra gultuwube loktudən: shi Nizamiyya Badrasa suro saaben. Shiro tajirwa ruhaniyabe suro saa 1095 lan sətana, shidoni am laaye gulzanadə shiro clinical hysteria gulzayin, [56] [57] [58] cidanzə kolzə Baghdad kolzə dalil ibadaro Makkaro lejinro. ==Lamintǝ== 41ehmgghz8udis6dlxwl0l3hzjuwqcz 0 88 20787 19453 2025-02-15T20:48:58Z Banabulama 37 /* Kenengan nzǝ buro yǝ */ 20787 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9038}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Khwarizmi#cite_ref-MacTutor-AK_1-0</ref>'''Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī''' (Persian: محمد بن موسى خوارزمی, Arabic: محمد بن موسى الخوارزمي). Sha chasambo suro saa yar usku bǝ lan (800AD) == Kenengan nzǝ buro yǝ == Bayanna kəla kənənga al-Khwārizmīben gana laa tawadəro nowata. Ibn al-Nadim ye na tambonzəye də Khwarazm lan bowono, kuru shidə nasha adən isanaro təmazana. Suro Persiaben, sunzədə maananzə 'Khwarazmlan', nasha doni nasha Iran kurabe, kuru kərmadə nasha Turkmenistan-a Uzbekistan-abe. Al-Tabari ye sunzǝ Muhammad ibn Musa al-Kwarizmi al-Majusi al-Quṭrubbuli ro cina. == Kǝrmu Nzǝ == Suro saa yar uskun firakkin bǝ lan bawono (860AD). Shi malum lisawu bǝ ( Mathematician and Astronomer) loktu karno (Abbasid Empire) bǝ lan. kakkadi shilan sha notuanaman shima ( Algebra, Compendious book on calculation by completion and Balancing) == Lamintǝ == q2layy9y4uq1m3tbxjlrd198kfd1w63 0 89 22799 19454 2025-03-31T05:40:08Z Bukr Garbai 213 /* Laminte */ 22799 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7251}} '''Alan Mathison Turing''' sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin mǝyon indin bǝ lan sha katambo (23-june-1912) keryǝ lon<ref>https://scholar.google.com/citations?user=VWCHlwkAAAAJ</ref> don bǝ lan. == Bawono == Suro bula (Wilmslow cheshire) bǝ lan (7-june-1954). Alan Turing dǝ shi malum (English, mathematician, and computer scientist) bula (maida vole) bǝ lan suro keryǝ London bǝ lan sha katambo. == Kenenganze buro yǝ == '''Alan Turin'''g bula (Maida vale) bǝ lan sha katambo suro kerwǝ London bǝ lan. Yim (23-june-1912) bǝ lan. Ba,an nzu shiye Merchants bula [[Wp/kr/Scotland|Scotland]] bǝ. Yan nzu shima ([[Ethel Sara]]) shiye ba,an nzu Engineer. == Lamintǝ == <references /> 8cshpt4uu784c8hk4iwhud3vw9gy1ye 0 90 20792 20789 2025-02-15T21:51:54Z Umargana1 21 20792 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q937}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Biographical_Memoirs_of_Fellows_of_the_Royal_Society</ref>'''Albert Einstein''' Sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fitulurrin laarrin bǝ lan.(14-feb-1847) shidə ilmuma [[physics]] bǝ kəla dawari ilmu bǝ kəla nəmkamben nowata. Einstein dǝ bana kada nasha nzundu quantum bǝro sǝdǝna.[1][5] Shiye nəmngəwu-duno tilo fasalnzə E = mc2, shidonyi nəmkam taganasben cizənadə, sha botin "dunyalan equation nowata".[6] Shiro Jaza Fiziyabe Nobel Prize shiro suwandəna kəla cidanzə ilmu fiziyaben sədənaro, kuru ta-anasmaro kəla doka taasir fotokonnu latərikiben bayenzənan.Suro Daula Jamusben katambo, Einsteində [[Switzerland]] ro saa 1895lan lewono, nəmkamzə [[German|Jamus]] bǝ kolzəna (namtə kərmai [[Württemberg]] ben) [notə 1] saa fuwu bǝ dən. Suro saa 1897 lan, sa’anzə mewun tulurin lan, shiye isawu-a fiziya-a kəra gultəgəro kərazəna mowonti Swiss federal polytechnic ye suro Zurich yen, suro saa 1900 yen tamozəna.Suro saa 1905 lan, shiye kitawu PhD yǝ kənasartəna dəga Jamiya Zurich yero cina. Suro saa 1914 lan, [[Berlin]] ro lezə mowonti kimiyabe Prussian bǝ-a kuru jami’a Humboldtbe [[Berlin]] be-aro kara, kuru darekta mowonti fiziyabe Kaiser Wilhelmbero wallono saa 1917lan; shiye waltə kam lardə [[German]] bero wallono, loktu adəlan kərmai kərmai Prussiabero wallono [note 1] Suro saa 1933ben, loktu Einsteinbe lardə [[America]] bero ziyara sədindən, Adolf Hitlerbe kərmairo walzəna. Nazi ye Yewudiwa amanzə so'a zəksənadəye sha rizəna, [8] shiye US lan naptəro shawari cido, kuru shiro citizenship Americaye suro saa 1940 lan cedo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Albert Einsteində shiga Ulmlan katambo, [15] suro Mairi Württembergbe suro Daula [[German]] ben, yim kəntagə Macibe kawunzə 14 saa 1879-lan. Amnzə kuraa, Yewudiwa Ashkenazibe adinbadə, sandima Hermann Einstein, ladoma kuru nzunduma, kuru Pauline Koch. Suro saa 1880-yen, yallanzə bəla Munichbe shiro Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt gultindəro zuwuru, nadəwo baanzə Einsteinbe-a awanzə Jakob-aye nzundu konnuye fabrik J. Einstein & Cie kokkada, kamfani duwo karewa konnuye lantarki daataro faidatinma sətandində.[15] Shiye ngəwusoro awo laa kəla nəmganazəyen wakazəna guljin, sa shiye kəla dezəlyen dondizənadən kuru baanzəye shiro komfas suwudənadən. Adəye səkə kənənganzə sammason electromagnetism dəga zauro səraana. Shiye asuwono "Awo laa zauro gəraata ngawo awowaben mbejiro.Albertdə St. Peterbe mowonti buroye Catholicbe Munichbedə sa'anzə uwulan səta. Sa shiye saa usku lan, shiga Luitpold Gymnasium ro kalakca, na shima dəlan kəra primary-a secondary-a ye səwandəna. == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan(18-Apri-1955) Albert dǝ shi kam cidi [[German]] bǝ Amma cidi [[Amerika]] bǝ lan sha chasambo. Shi malum science bǝ (Scientis) nasha (Theoretical physics bǝ lan chidan nzi nguwun zuso . Shima ( theory of relativity) burozu sutulu. Nobel prize shiro sadina nasha Physics bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin tilon bǝ lan (1921). == Lamintǝ == 837a3rh1f989el9xkix7a6h2om3l7o0 0 91 22602 21646 2025-03-29T13:17:41Z Bukr Garbai 213 /* Galeri */ 22602 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5580}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Albrecht_D%C3%BCrer#cite_ref-13</ref>'''Albrecht''' '''Dürer''' (/ˈdjʊərər/; [[German]]: [ˈʔalbʁɛçt ˈdyːʁɐ]; 21 May 1471 ⁇ 6 April 1528), loktu laan English lan Durer lan bowotində, shima maləm Germany be, print maker, kuru theorist zaman German Renaissancebe wo. Nuremberg lan baditənadə, Dürerye daraja-a nəmfaidanzə-a lardəwa Europe bǝ dən cido suro saa findiyedən dalil awowa ngəla-a katti tiyibe-an. Shiye rokko kisandiwa Italiyabe kura zamannzǝbe-a, Raphael-a, Giovanni Bellini-a, kuru Leonardo da Vinci-a-a-a-a-a, kuru saa 1512 lan Emperor Maximilian Iye sha banazəna. Dürer ye cidanzə kura də suronzən awo kəltaye mbeji, nzundu do shiye səraana də suro baktənzə dareye lan, altarpieces, fotowa kəlanzəye, launu njiye-a kitawuwa-a. Woodcuts series də zaye lan Gothic ye cidanzə gade so'a kozəna, amma muradə zawal dəye falzəna, amma futu shiye burin ro cistaye də'a faraksəna. kurtəwa noatadə suronzan Meistersche yakkə (baktə kura) Knight-a, kərmu-a shatan-a (1513), Saint Jerome suro kəranzəyen (1514), kuru Melencolia I (1514). Launuwanzə njiyedə shiga kam Europebe landscape artists buro salakbero fəlezəna, kuru fotowanzə kəlanzəye kasatsənadəye sandiya fuwuzəna kuru mauduwuwa kisandibe kəlanzabe-a. Dürer ye motifs kureye-a tiyi kazəmuye-a kisandi yalabero yikodə, ilmunzə kisandiwu Italibe-a adamganabe Germanbe-a men, darajanzə kam zauro faida'a Renaissance yalabe ro səwandəna. Adəga kitawunzə theoretical treatisesbedəye dunozəgəna, shidəwo suronzən kaidawa isawube kururam linearbe-a nəmkalkal tiyibe-a mbeji. ==Gargam== ==Kǝnǝnga buroye (1471-1490)== Dürer də kəntagə Mayye kawunzə 21 saa 1471 lan katambo, tada kən yakkəme kuru tada kən indimi Albrecht Dürer kura-a Barbara Holper-a ye, sandi do saa 1467 lan nya'ada. Albrecht Dürer kuradə (aslan Albrecht Ajtósi) dinar tandoma kənasartəna shidoni saa 1455 lan Nurembergro Ajtós lan lezənadə, karəngə Gyula suro Hungaryben.[7] Shiye Barbara, fero kəmanzəyedə nyawono, sa shi kəlanzəma kəmanzəro walzənadən.[6] Yanzə, Kinga Öllinger də fərtənzə Hungary lan, [8] sau shidə Sopron lan katambo. Kamu-a kwa-adə dulinza mewun usku, suronzan yakkə bas kənəngatə. Hans Dürer (1490-1534), shiye waltə fentimaro wallono, cidiya Albrecht kurayen sha allamtəna. Yanza gade do kənəngatəna də, Endres Dürer (1484-1555), kasuwu bawanzaye dəga gozə kuru dinar tandoma kura.[9] Su Jamusbe "Dürer" də fasari təlam Hungarianben, "Ajtósi".[7] Buro salakkin, shidə "Türer", ma'ananzə cinna tandoma, shidoni "ajtós" təlam Hungarianben ("ajtó" lan, ma'ananzə cinna). Cinna laa suro coat-of-arms yalladəye sowondənadən mbeji. Albrecht Dürer shi ganadəye dare "Türer" dəga falzəna, su baanzəye su fatoyedə, "Dürer" ro kalaksəna, təlamma Nurembergyedəro gotəro.[6] Sau Dürer ye ruwo gargam kəlanzəye kolzəna dəro kuru zauro sha dau saa findinzəyen nozana dəro, kənənganzə na kadalan ngəlaro ruwotəna. Ngawo saa gana laa maarantaye lan, Dürer ye awowa dinar tando-a kuru kurtə-a na bawanzəyen səliwo. Baanzəye shiga allamtə dinar tandoye gozə kowono yaye, shiye nəm ilmu kurtəye fəlezəna hattaa shiro Michael Wolgemutro allamtə badiwono sa’anzə mewun lokko uwurlan suro saa 1486 lan.[10] Foto kəlanzəye, kurtə na liwulayen, saa 1484 (Albertina, Vienna) "loktu wu ganadən", futu ruwonzə dareye gulzənayeyi. Kurtə adə shima kurtə nduliye buroye jilifi yayi, kuru, Dürer's Opus One, banazəgə cidanzə bayanzəna kəla shilan gozənaro, kuru sambisoro shi kəlanzə'a kəllata.[11] Wolgemut də shima kisandima kura Nuremberg lan loktudən, na cidabe kura cida kisandibe kada sədin, musammanno kitawuwa kəskalan kəlta. Nuremberg də sadən bərni faida'a kuru fuwuzəna'a, dawudi kitawu baktəye'a kasuwu'a nəm kəji'a kadaye. Kəltəram duno'a Italy'a mbeji, musamman maro Venice'a, nəm cintə gana Alps'a.[12]Dürer ye babanzə Anton Koberger ye dinar tando kolzə baktəma kuru baktəma ro wallono saa Dürer ye tamboyen. Shima kitawu baktəma zauro kənasartənama lardə Germanyben, gana-ganan mashin baktəye findin diyau-a ofiswa kada-a Germany-a lardə diyabe-a lan sətana. Kitawu Kobergerbe nowatadə shima kitawu shiro Nuremberg Chronicle gultinmadə, sha saa 1493 lan baksana təlam Jamusbe-a Latinbe-a lan. Suronzən awoa 1,809 kəskalan kəltabe mbeji (amma block faldəga waltə-waltə faidatəna) shi Wolgemut workshopdəbe. Dürer waneye kəla awowa anyiben cidazəna, sau cidadə loktu shi Wolgemut'a dəga badizənadən.[12] ==Wanderjahre-a nyiya-a (1490-1494) lan (1490-1494)== Ngawo kərazə tamozənayen, Dürer ye ada German ye Wanderjahre gotəye dəga zəgayin—suro saa gadeyen—shi do kəra gultəma dəye nzunduwa masters gadeyen səlina də, adanza fatoye-a zaye kəlanzaye-a; Dürer də saa diyau yeyiro lejin. Suro saa 1490 lan lewono, waneye cidiya Martin Schongauer yen cidaro lewono, kam kura yala Europe ye də, amma shi do ne bawono kawu Dürer ye Colmar ro saa 1492 lan nazəyinro. Colmar lan, Dürer dəga yanzəganawa Schongauerbe, dinar tandoma Caspar-a Paul-a kuru fentitəma Ludwig-aye sha saraana. Dareram saa shima dəyen, Dürer ye Basel ro lezə yanzəgana Martin Schongauer ye dəga naptəro, dinar tandoma Georg ye dəga. Dürer ye foto kəlanzəye buro salak ye kurzəna də (kərmadə Louvre lan) loktu adəlan kurtəna, waneye sha Nuremberg ro waltəyin.[12]Ngawo Nuremberg ro waltənayen, yim kawu kəntawube 7 kəntawu Julybe saa 1494, saa 23 lan, Dürer də Agnes Frey'a nyawono ngawo dawari done loktu shi bayen tədənan. Agnes də fero cidama ngarkime nowata (kuru harpist amateur) bərnidən. Son yaye, duli ndasoma nyiyadən tuwondənyi, kuru Albrecht lan su Dürer də bawono. Nyiya kate Agnes-a Albrecht-a ye də kurnotəgənyiro təmazana, futu wasika Dürer ye fəlezəna yeyi shi done Willibald Pirckheimer ro kəla kamuzəyen manazəna də, shiro "kuruwu dina" lan bowono kuru manawa gade kəladən manazəna. Pirckheimer ye nəm watənzə kəla Agnes ye dəga sirzənyi, shi də kam təlam kəji'a, shi do banazə Dürer'a kərmunzə ganaro səkkəna də.[13] Malumma kadaye Albrecht də jima'i indi'a au nəm luwala'a, dalil waltəgəram maudu'u nəm luwalaye suro cidawanzəyen (misallo The Men's Bath), kuru jilinzə'a. ==Bəlaro buro salakbe Italyro (1494-1495)== Suro kəntagəwa yakkə nyiyanzəben, Dürerdə Italyro lewono, tilonzə, waneye kwasuwa Nuremberglan fəlangzənadəye sha səkkə. Shiye kurtəwa njiye sədəna loktu kəla Alpsben bəlawurojindən. Laaye kənəngatəna kuru laadə waneye cidanzə dareyedən na'a zahirye kalkallan asutin, misallo Nemesis'a kəlzənadə. Italy lan, Venice ro lezə dunya kisandibe fuwuzənadə kərawono.[17] Wolgemut ye kərazəna lan, Dürer ye futu baktə na harzəna lan səlina kuru katakau lan zayetə zaye German ye lan, cida Schongauer ye-a Housebook Master ye-a lan.[17] Shiye kuru cidawa Italybe laa Germanylan səbandin, amma ziyara indi shiye Italyro sədənadə shiro taasir kura sədəna. Shiye ruwozəna Giovanni Bellini də shima kam kurawo kuru shima awo kurtama Venice ye dəwo zauro ngəla wo. Kurtənzə-a kuru awo kəlzəna-adə taasir am gadeye fəlejin, masammanno Antonio del Pollaiuolo, shiye nəm tiyi tiyibedəro hangalzə gənazəna; Lorenzo di Kredi; kuru Andrea Mantegna, shidoni cidanzə kopiwa sədəna loktu allamtəyen.[18] Dürer ye waneye Padua-a Mantua-a ro lezəna kəla bəlawuro adəyen.[n 2] ==Nurembergro waltəgə (1495-1505)== Sa Nuremberg ro waltənadən saa 1495 lan, Dürer ye cidaramzə kəlanzəye kazəna (nyiyatə adə nankaro məradətəna). Saa uwu fuwuyedən, zayenzədə taasir Italybe'a jili yalabe'a kəlzəna. Kambiwuwaro cidanzə ngəla saa buroye cidaramdəyedə shima baktənzə kəskaben, ngəwunzaso adinbe, amma awowa dunyabe jili The Men's Bath (c. 1496) ye mbeji. Anyi kura kuru zauro ngəlaro kamtəna woodcuts Germanbe ngəwuso'a kozəna, kuru zauro tuskaata kuru kalkal. Kərmadə Dürer ye kəlanzəma woodblocks dəga kamzənaro təmatənyi; cida adə kam cida mukkobe gonyiye sədin. Son yaye, allamtənzə suro studio Wolgemut ye də, shi do ne altarpieces kada kukustəna kuru fentitəna kuru indiso woodblocks woodcut ro kurzə kuru kamzəna də, tawadəro shiro asutə kura cina kəla awo do ne nzundu dəga tədin ma, kuru futu block cutters lan cidatin ma. Dürer ye zayenzə kəla woodblock kəlanzəyen kurzə, au warak lan kurtə block dəro kəlzəna. Diwal ndason yayi, kurtənzə sodə bannatəna loktu blockdə kamtəyen.Zayewanzə mewun arakkə Apocalypsebedə saa 1498 lan cedo, futu kurtənzə St. Michaelbe Dragon'a kəriwujin yeyi. Shiye awowa tulur buro salakbe Great Passionbedə suro saa falyen sədəna, kuru ngawo gana laayen, awowa mewun tilon kəla Holy Family-a saints-ayen sədəna. Karəgə kutta tulur də, Frederick III Saxony ye suro saa 1496 lan sədəna də, Dürer-a banamanzə-a ye ceza. Saa 1500. Saa 1502 lan, baba Dürer ye bawono. Saa 1503-1505 lan Dürer ye set 17 buroye kəla kənənga feroye fəlejin dəga sutuluwuna, shi do ne saa kadaro tamozənyi ma. Anyi-a Great Passion-a də set ro baktənyi hatta ngawo saa kadayen, amma baktəwadə fal-falro təladəna.[12] Loktu fallin Dürer ye nzundu zauro zauro burin faidatə awo kəltaye dəga kamilzəna. Waneye shiye nzundu adə loktu shiye baanzə'a allamtə badizənadən səlina, sau shidə nzundu dinar tandoye zauro faida'a. Suro saa 1496yen shiye tada Prodigalyedə cezə, shidoni gargamma kisandiye zaman bəlin Italiye Giorgio Vasariye gozənadə zazaktəro ngawo saa kadayen, nəm ngalwo Germanicye nozəna. Daji fotowa ajabba-a kuru jireye-a sutuluyin, masammanno Nemesis-a (1502)-a, awo kəmaduwuye-a (1498-a), kuru Saint Eustace-a (c. 1501), kəla cidi-a dabbawa-ayen zauro kəzəkkə mbeji. Cidinzə zaman adəye, alamanna Pond in the Woods-a Willow Mill-a də, launuwanzə njiye buroye də'a gade. Sami gotəro zauro hangal gənatəna, kəndaram cidibe fəletə yayero. Madonnas kada sədəna, am adinbe fal-fal, kuru awowa sənana am talaabe kasuduwa'a. Baktəwadə zauro gotin kuru cidawa anyiye Dürer'a su'aro sədəna daudi kisandibe Europebe sammason suro saa ganayen.[12]Kurtəma Venetianbe Jacopo de' Barbari, shidoni Dürerbe Venicelan kəla kəlzənadə, Nurembergro saa 1500 lan ziyara cina, kuru Dürerbe wono shiye awo kada kəla fuwutə bəlinben səlina kəla kururam-a, tiyi-a, nəmkalkal-aben.[20] Dürer ro De' Barbari də awo nozəna sammaso bayantəro wazəna, daji kəranzə badiwono, shi done suro kənənganzəyen hangalzəro waljinma. Kurtəwa kada kərmaaro mbejidəye jarabtə Dürerbe kəla nəmngəwu adamganaben fəlezana, shidəye kurtə Adam-a Eve-abe (1504) ro suwudəna, shidəwo nəmzaulanzə fəlejin loktu burin faidatə tiyi dabedən.[12] Adə shima awo kərmaaro suzə sammason musko təkkənadəwo. Dürer ye kurtəwa dawariye kada sədəna, musamman maro kurtənzə-a kuru kurtənzə-a ro, kuru nguwuso kənəngatəna, zauro nowatadə shima Betende Hände (Mukko Moduwaye) saa 1508 lan, kəra apostle ye suro Heller altarpiece yen. Shiye fotowa launu njibe-a launu tiyibe-a lan sədin (nguwusoro kəllata), surodən awowa kənəngatəbe kada mbeji, surodən Young Hare-nzə (1502)-a Great Piece of Turf-a mbeji(1503). ==Bəlaro kən indimi Italyro (1505-1507)== Italy lan, fenti ro waltəgəna, burolan cidawa kada tempera lan kəla linen yen cedo. Suronzan fotowa-a kuru awoa altarbe-a mbeji, masammanno, awo altarbe Paumgartnerbe-a kuru Adoration Magibe-a. Badiyaram saa 1506 lan, Venice ro waltə kuru nadən napkono har saa 1507 ro saadənaro.[4] Venice lan karewa warak liwulabe gowono, shilan faidatə kurtə dawariye diwo nankaro suro saa 1505-1507 lan tamozəna.[21] Loktu adəlan kurtəwa Dürerbedə zauro nowata kuru sha copytin. Venice lan shiro cida faida'a jama hijrawu Germanye coci San Bartolomeoye nankaro cedo. Adə shima awo altarbe shiro kəlele Rosarybe (au kəlele Rose Garlandsbe) gultindəwo. Pope Julius II-a Emperor Maximilian I-a fəlezəna, nəlefalan ngərəngərəmzayin kawu kərmaizəyen, sammaso kərmainza cotulowo. Kuru fotowa am Venice's German communitybe-a kuru Dürer kəlanzə-a sami kəmburamlan fotowa ləbtəmanzəye gozəna. Flemish verism də suro foto kəli-a kazəmu-ayen, kuru launu kəlanzəye faidatə-adən, altar-piece də taasir Italiye duno'a fəlejin. Dare lan mai Rudolf II ye sha sowondə kuru Prague ro cado.[22] ==Nuremberg-a ​​cida kura-a (1507-1520)== Dürer də Nuremberg ro waltəna dau saa 1507 yen, Germany lan napkono hatta saa 1520 ro saadənan. Sunzə Europe sammason tartəgəna kuru shiye nəm sawa'a kuru am kisandiwu kura kura Raphael'a kuntenro manajin.[n 3] Kate saa 1507-a 1511-a yen Dürer ye awowa kurtəye zauro nowata dəga cidazəna: Adam-a Eve-a (1507), Shahid duwu mewuye (1508, Frederick Saxony ye ro), Fero do Iris ye (1508), fero do feroye gotə, Frankni do Hefur ye ro (150). (1511, mattayeus lan). Loktu adəlan shiye kuru kitawuwa indi kəskalan kəlta tamozəna, shi Great Passion-a kuru Life of the Virgin-a, indiso suro saa 1511 lan bakkada kuru kitawuwa kən indimi Apocalypsebe-a. Ngawo Venetianbe katakaulan kəltadə fuwutə Dürerbe chiaroscuro modelling effectsbe fəlezəna,[24] kalla dawube suwudin suro baktəben shidoni awowa hangal gojinma-a kaimewa-a gadezənadə. Cidawa gade loktu adəyedə suronzan Little Passion woodcuts fiyakkə-tulur mbeji, suro saa 1511 lan baktəna, kuru awowa sənana mewun lokko uwu kəla awo fallen suro saa 1512 lan. Kalla kəla fentidə kungəna sətinba loktu done baktənadə'a gəretəro,[251] Saa 1513-a 1514-a lan Dürer yekurtəwa nowata yakkə: Knight-a, Kərmu-a Shatan-a (1513, waneye kitawu Erasmusbe muskonzən kəla Knight Knightben), [26] St. Jerome suro kəranzəben, kuru Melencolia I-a (indiso saa 1514, saa yanzə Dürerbe bazənadən). cida kisandibe saa 1513bedə sawanzə Pirckheimerro ruwozəna. Kurtəwa anyi dare faidatə konnu Lusterweibchenbe kurza, antler-a awo katakauben kəllata-a kəlza. Suro saa 1515 lan, shiye woodcutnzǝ Rhinocerosbe sǝtandǝna shido Lisbonro isagǝnamadǝ suro ruwo-a kuru kurtə-a kam gadebe sǝdǝnaben, shi kǝlanzǝma dabbadǝga surunyi. Sura rhinoceros Indiabe, suradə dunonzə zauro nowata kuru kuwami yaye kitawuwa kimiyabe mowonti Germanbe lan faidatin har karnu kureyedən.[12] Saa saa 1520 ro lezənadən cidawa kada sədəna, surodən woodblocks shillewuwa fəteye buro salakbe suro saa 1515-a kuru fotowa suro temperaben kəla linenben suro saa 1516-aben. nzundu do shiye kolzəna də shima nəm shawanzə methodical ye dəga kalkalzənyi, futu kureye dəga.[29] ==Bana Maximilian I ye== Saa 1512 lan, Maximilian I də Dürer ye banamanzə kura ro wallono. Shiye The Triumphal Arch dəga ceno, cida kura done bulok gade-gaden 192 lan baktənama, alamawa done Pirckheimer ye fasari nzə Hieroglyphica ye də bayanzəna. Fasal zayedə-a bayannzə-adə Johannes Stabius shima suwudə, fasal garbedə gartəma kura kuru sharaben fentitəma Jörg Kölderer kuru katakau kamtə kəlanzəma Hieronymous Andreae, Dürer də shima zayetəma kurawo. Arch də sha Triumphal Procession lan tamotəna c. Saa 1512. Dürer ye kəla fotowa ganayen kalam lan cidazəna kəla kitawu salaye Emperor ye baksəna dəyen; sandi anyi notənyi hatta facsimiles dəga suro saa 1808 lan baktəna dəro naptə kitawu buro salak ye do lithography lan baktəna dəyen. Cida Dürerbe kəla kitawudəben dawono dalil notəyilan, kuru zayedə kisandiwube gozaa kowada suronzan Lucas Cranach the Elder a Hans Baldung a mbeji. Dürer ye fotowa Emperor ye kada sədəna, foto fal kawu Maximilian's 1519 lan bajinro.Maximilian də shima mai do kungəna nguwu'a kuru loktu laan biyaro terəna, amma shima Dürer ye banamanzə zauro faida'a wo.[30][31][32] Suro sharanzəyen, kisandiwu-a am ilmuwu-adə darajazana, shidoni loktudən ngəwu gənyidə (dare, Dürerye wono Germanylan, kam daraja gənyiro, shiga parasitero gozana).[33][34] Pirckheimer (shi do suro saa 1495 lan kəla kəllada, kawu cida Maximilian yero gayinro) shiye kam faida'a suro sharaben kuru ada'a banatəma kura, shi do Dürer'a taasir duno'a sədənama kəla ilmu kureye'a kuru diwal adammanaye'a, kuru banama'a.[35][36] Suro shararam Maximilianben, Dürer ye kuruson am kisandiwu kurakura'a maləmma zamandəye'a kəllata sandi doni sawa'anzəro walzanadə, alamanna Johannes Stabius'a, Konrad Peutinger'a, Conrad Celtes'a, Hans Tscherte'a (fasal garbe mairibe). Dürer də raktənzəro mburshezəna.[41] Sa mai dəye Dürer ro tafakkar kəla charcoa yen kurtəro jarabsənadən, Dürer ye kare də musko Maximilian yen gozə, kurtə tamozə shiro wono: "Adə shima scepter nyiyewo." Shi nobledə waano, shiye wono cidiyanzən kam noble gənyiro cida diwo. Maximilian ye kəlanzəro ladar dəga rozə, kuru kam daraja dəro wono yim ndaso yayi talaa lan kam daraja sədin, amma raksə kisandima jili Dürer yeyi kam daraja lan sədin ba.[45][46][47]Hawar adə-a kuru foto saa 1849be August Siegert [de] ye fəlezənadə-adə karəngə adən faida'aro walzana. Foto karnu kən mewun lagarminbe adə Dürerbe foto garube suro Coci St. Stephenbe, Viennaben kurzənadə fəlezəna. Zahirro, adəye karnu kən mewun tulurinbe "artists' legend" kəla kəla kəlta buron gultənaben fəlejin (shidoni maidəye ladderdə rozənadə) – kəla kəlta adə loktu Dürerbe kəla Viennese muralsben cidajin dəga kalkalzəna. Suro saa 2020 yen, loktu cida waltəm yasaben, am kisandi notəmasoye ruwo muskobe kərmadə Dürerro təngatəgəna sowondəna, shiye shawari cina kəla shi masta Nurembergbedə haiyaro murals St. Stephen's Cathedralbe dəga sətandə. Suro awo fəletə Dürerbe saa 2022be suro Nurembergben (shidoni nzundu kurtəbedə kuruson cidawa Dürerbe gadeso'a kəllata), nəmkam commissionerbedə zandetəna. Kərmadə foto Siegertbedə (kuru hawar shiro kəllatadə) faidatə shaidaro shi adə Maximilianro. Dürer də gargam lan cida mai ye dəro saa 1511 lan kara, kuru loktu foto dəye də saa 1505 lan somtəna, amma waneye kamanza'a nozana kuru cidazana saa 1511 kozənaro.[48][49][50] ==Cidawa taswirabe-a ilmu falakbe-a== Dürerbe kulashinzə samibedəye nəmkam kuru kəlakəl shi ilmuma shillewube sharaben Johannes Stabius'a suwudəna.[51] Stabius də shima Dürer-a Maximilian-a ye kate-kate kaziyi kungənaye lan.[52] Suro saa 1515 lan Dürer-a Stabius-a ye taswira dunyabe buro salakye kəla kokor geometricben fəlezanadə cetando.[53] Kuru saa 1515 lan, Stabius-a, Dürer-a kuru ilmuma shillewube Konrad Heinfogel-a ye planispheres buro salakbe hemispheres anəmye-a yalabe-a satandəna, kuru adəgaima taswira samibe buro salakbe baktəna, shi done waltəm muradə fannu uranometrybe Europe sammason suwudənadə. ==Balawuro Netherlandsro (1520-1521)== Kərmu Maximilianbedə loktu Dürerye "kurunyi-a nəmkambe muskobe-a" (waneye arthritisye shiga suwudəna) kuru ruwowa Martin Lutherbeye shiga lezənadən wakawono.[58] Suro kəntawu Julyye saa 1520 lan Dürer ye bəlawurozə kura kən diyaume'a dareye'a sədəna, pension mairiye Maximilian ye shiro cina də'a bəlintəro kuru mairi bəlin Charles V ye'a banatəro, shi do Aachen lan kərmai kərmai təkkin ma də'a. Dürer ye kamunzǝ-a cidamanzǝ-a Rhine men Cologne ro lezǝna kuru Antwerp ro lezǝna, na dǝlan shiga zauro kasatsana kuru kurtəwa kada silverpoint-a, chalk-a kuru charcoal-a lan sǝdǝna. Kərmai kərmai dəro letəlan, Cologne ro lezəna (na done foto Stefan Lochner ye dəga səraanama), Nijmegen-a, Hertogenbosch-a, Bruges-a (na done Michelangelo ye Madonna Bruges ye dəga suruna), Ghent (na done Jan van Eyck ye Altarpiece dəga səraanama), Zeland-a. Dürer ye awo baktəna kada gozə kuru suro dairinzəyen ruwozəna nduro cin, faljin au səladin, kuru nəm nguwuro. Adəye bayan kəla daraja kungənaye loktudən baktənadən cin. Penti yedei gənyi, ladonzadə zauro ruwotənyi.[60] Shaidawa faida'a cin yayi, Dürer's Netherlandish diary dəye fəlezəna bəlawurodə riwanzə gənyi. Misallo, Dürer ye fotonzə dareye Maximilian ye feronzə Margaret Austria ye dəro cina, amma gana-ganan foto dəga kazəmu bəl ro kalaksəna ngawo Margaret ye foto dəga səraanyi kuru kasattəro waazənayen. Loktu bəlawuro adəyen shiye kuru Bernard van Orley-a, Jan Provoost-a, Gerard Horenbout-a, Jean Mone-a, Joachim Patinir-a Tommaso Vincidor-a kəla kəllano, amma alamanna Quentin Matsys'a kəllatəyi. Pensionnzə səwandənan, Dürer ye fatoro waltəna suro kəntagə Julyye saa 1521 lan, kwasuwa notənyiye shiro sətana, shi done shiga kənənganzə sammason zəksənadə, kuru zauro cidanzə fuluzəna.[12] ==Saa dareye, Nuremberg (1521-1528)== Sa Nuremberg ro waltənadən, Dürer ye cidawa kura-kura kada kəla adinben cidazəna, surodən na kəla kərmuben kərtəbe-a kuru sacra conversazione-a mbeji, amma ndasoma tamotənyi.[62] Adəye dalilnzədə nəlefanzə ngawotə, amma waneye loktu cidanzə kərabe kəla geometry-a perspective-a, nəmngəwu kongawa-a fər-a, kuru gar kəriwube-a nankaro cinadə. Son yaye, dalil fal hangal faltə adəyedə shima saa dareye kənənganzəyen, Dürer ye awo gana sədəna naptə kisandiyen. Suro fentiben, foto Hieronymus Holtzschuherbe bas mbeji, Madonna-a Tada-a (1526), ​​Salvator Mundi-a (1526), ​​kuru fotowa indi St. John-a St. Peter-a St. Paul-a St. Mark-a botowunzən fəlejin. Cida kura dareye adə, Apostles diyaudə, Dürer ye bərni Nuremberg ro ceno—amma shiro guilders 100 cedo.[63] Nasha awo kəltaben, cida Dürerbedə fotowa-a kuru awo-a fəletəbe-aro dazəna. Fotowa dəye suronzan sawanzə ganaye Willibald Pirckheimer-a, Kardinal-Kartəma Albert Mainzbe-a mbeji; Frederick Hikima, kartəma Saxonybe; Philipp Melanchthon-a Erasmus Rotterdambe-a. Am Cardinal-a, Melanchthon-a, kuru Dürer-a ye cidanza kura dareyedə, foto kura Nurembergbe Ulrich Starckbe kurzanadə, Dürerye am napsanadə'a fəlezana. Kəla ilmu kureye sədinba dəro kalla fizəna yayi, Dürer də zauro lamarra hangalye lan tamtamzə mbeji kuru awo kada na Willibald Pirckheimer yen səlina, shi do shauwa ba lan kəla awo fotowanzə nguwuyen shawari cina də.[64] Shiye kuru sawa-a Erasmus-a malǝmma gade-a lan wasika-a lan tamtam kura sǝbandǝna. Dürer ye kitawuwa indi baktəlan kənasartəna loktə kənənganzəyen. Kakkadəwa Diyau kəla Ngaltəben bakkada Nuremberglan suro saa 1525 kuru shima kitawu buro salakbe kəla am kurawaben kəla isawuben suro təlam Jamusben,[12] kuru darelan Galileo a kuru Kepler a sandima sha bayanzanawo. Gadedə, cida kəla bərni gartəyen, suro saa 1527 lan bakkada. Kitawuwa diyau kəla nəm nguwu adammanaben bakkada ngawo kərmunzəyen, ngawo kərmunzəyen suro saa 1528 lan.Dürer də Nuremberg lan bawono sa'anzə 56 lan, fato'a tamanzə florins 6,874 kolzəna - kungəna ngəwu. Shiga suro kawuri Johannisfriedhofben rəbkada. Fatonzə kuradə (suro saa 1509 lan waratawu ilmu shillewube Bernhard Walther lan cawu), na cidanzəyedə kuru na kamunzə bazənadə napsəna har suro saa 1539 lan bawono, shima alamaram Nurembergbe nowatawo.[12] ==Dürer-a kuru Yasa-a== Ruwowa Dürerbeye fəlezana shidə waneye raayiwa Lutherbero kanjimarinzə mbeji, amma Coci Catholicbedə kolzənaro tawadə ba. Dürer ye kəla Luther'a kurtəro məradənzəyen ruwozəna suro dairinzəyen saa 1520 lan: "Kuru Allahye wuga banazə Dr. Martin Lutherro letəro; adə nankaro fotonzə zauro hangal gənatəgəro nyagəna kuru shiga kəla tasa ngarkimeyen ruwotə kəla kam kəristabe dəwo wuga banazə kaziyiwa kada Nitter a Kratbe lan kəriwuzənadəro."[45] Dürerye ruwozəna, "sawu imaninde kəristabedə andeye suro nəmzalum-a tajirwa-ayen dayin, sau andega zorzana kuru hereticsro bowozana". Kambosoro, Pirckheimerye wasikanzə Johann Tscherte ro saa 1530 lan ruwozənadə: "Wuye tawatkəgəna kəla buro salakkin Lutherro imanizəna, alama Albertnde hangal gənatəye yeyi ... amma futu ndusoye suruna yeyi, kəndaramdə zauro battiro walzəna." Dürer ye banazəgəna kəla majalis bəla Nuremberg ye dəro huwuma-a cidawa-a Lutheran ye suro kəntawu March ye saa 1525 lan. Nowatadə, Dürer də am yasawu kada'a kəllata, alamanna Zwingli-a, Andreas Karlstadt-a, Melanchthon-a, Erasmus-a Cornelius Grapheus-a sandi do Duthers' Capbyni Luther ye suro suro lan səbandəna də. Saa 1520 lan. Attǝson Erasmus-a C. Grapheus-a dǝ sandima am Catholicbe faltǝmawo. Kuruson, saa 1525 lan, "saa do kəriwu Peasants' War ye dəga kuru wurtənzə'a suruna də, shi foto kurtama də kəlanzə'a letəram [Lutheran] ye dəga cintəzəna..."[67] Cidawa Dürerbe dareyedə kanjimari Protestantbe fəlezanaro dayintəna. Shiye 1523 The Last Supper woodcutnzədə ngəwusoro asutin kəla shidə mauduwu injilbe mbejiro, hangalnzə kəla Christbe Injildəga sədinno, kuru adəgaima Eucharistic cupdəga kəlzəna, bayan Protestantbe utraquismbe, [68] amma fasari adə korotəna.[69] Tahirtə kəla St. Philipben kurtəbedə, suro saa 1523ben tamotəna amma saa 1526lan samtənyi, waneye dalil Dürerbe fotowa sandi alwutabe nankaro; Dürer də iconoclast gənyi yaye, saa dareyedən faida kisandiye adinlan kulassə kuru korozəna.[70] ==Cidawa ilmube== Suro cidanzə theorybe sammason, dawari ilmubedəga təlam Germanben fantəgəro Latinlan gənyi, Dürerbe bayan kurtəbe faidatə təlam bəlaben, təlam am cida mukkobeben. Misallo, Schneckenlinie ("laiya-kuwobe") shima kalmanzǝ siffa kokorratabewo. Daji, Dürerye banazəgəna kəla faraktə ruwo Germanbe shidoni Lutherye fasarinzə Bibleben badizənadə.[63] ==Kitawuwa Diyau kəla Ngaltəben== Cida Dürerbe kəla geometryben sha kitawuwa diyau kəla ngaltəben bowotin (Ngaltəram Zirckelbe-a Richtscheytbe-a au Amariya Ngaltəbe Compass-a Ruler-alan).[71] Kitawu kən auwalmiro hangal gənazəna kəla linear geometryben. Garra do Dürer ye geometric ye də suronzən helices-a, conchoids-a epicycloids-a mbeji. Shiye kuru Apollonius-a, Johannes Werner-a ye kurzǝna, shido suro saa 1522 ye dǝlan kurzǝna ma. Kitawu kən indimidə geometry diwal indiro lezəna, maana gar polygons noatabe.[72] Na allan Dürerbe mundə Ptolemybe Euclidbega səraa. Kitawu kən yakkəmedə kaidawa geometrybe nasha fasal garbe-a nzundu-a typography-aro faidatə. Fasal garbe lan Dürer ye Vitruvius'a cina amma zayenzə kureye'a shiwowanzə'a bayanzəna. Suro typographyben, Dürerbe garno geometricbe aruwuwa Latinbedəga fəlezəna, misalla Italibero təngatəgəna. Adǝgaima, shiye garnzǝ alfabet Gothicbedǝ fasal modularbe gadelan kara. Kitawu kən diyaumedə fuwutə kən auwalmibega kənindimibega tamozəna futə diwalla yakkəro letəben kuru gar polyhedraben. Na allan Dürerbe bayanna cina kəla awowa cibbu Platonicbe uwuben, kuru awowa cibbu Archimedeanbe tulur, kuru awowa kəlanzəbe kada. ==Kitawuwa diyau kəla nəmngəwu adamganaben== Cida Dürerbe kəla nəmkalkal adamganaben də sha kitawuwa diyau kəla nəmkalkal adamganaben bowotin (Vier Bücher von menschlicher nəmkalkal) saa 1528be.[73] Kitawu buro salakbedə suro saa 1512/13 lan ləbkatə kuru saa 1523 lan tamowatə, awowa gade-gade uwu konga-a kamuwa-aye fəlejin, nasha tiyibe sammaso yaktə datə sammabe lan fəlejin. Dürer ye gar anyi kəla Vitruvius-a kuru asutəram kəla "am yar indi səta yar yakkəro saadənan",[63] kalmanzən. Kitawu kənindimidə suronzən jiliwa gade usku mbeji, yakkata yaktəro gənyi amma fasal Albertian beladən, shidonyi Dürerbe waniye səlina Francesco di Giorgiobe De harmonica mundi totius saa 1525 bedən. Suro kitawu kənyakkəmiben, Dürerbe kaidawa cina shilan dalami adadubedəga faltin kuru suronzən matheca mi convebe mbeji; na allan Dürer ye kəla physiognomy adamganaben manajin. Kitawu kən diyaumedə tiwori nəmgadetəbero fəlezəna.[20] Kitawu dareye dəro kəllata, attəson, ruwo kəlanzəlaro kəla nəm shawayen, shidoni Dürer ye kate saa 1512-a 1528-a lan cidazənadə, kuru na allan dawariwanzə kəla nəm shawa ngəla'ayen liyen. Dürer ye raayi Alberti ye kəla nəm shawa awo nganzatənayen də wazəna, kuru raayi nəm shawaye nəm gade-gaden fəlezəna. Sonyayi, Dürer ye kasatsəna kəla jiredə suro awowa alagəlayen gəraata, kuru kaidawa nəm shawaye amariya sədin mbeji, shartəwa doka jili anyiye bayantəro zauro shiro zauro sətana yaye. Suro saa 1512/13 lan shartəwanzə yakkədə sandima faida (“Nutz”), kasattə kəlanzən gənyi (“Wohlgefallen”) kuru awo kəji fantəbe (“Mittelmass”). Son yaye, Alberti-a Leonardo-a yedei gənyi, Dürer də zauro kazəyiyanzə shima awo shawa ye asutə bas gənyi amma futu awo kurtamaye awo shawa sətandin də asutə. Kate saa 1512-a kuru ruwo dareye suro saa 1528-a yen, Dürer ye kasattənzə də asutəram awo adamganaye sədin də shima awo do ne 'selective inward synthesis' ro ilhamzəgəna də.[63] Gultə gaden, shi awo kurtamadə awowa ngəwu kurube garzə awowa shawa-shawa taktəro. Dürer ye kasattənzə kəla raktə kisandima falye kəla ilhamyen shiye wono "kam falye raksə awo laa kalamnzən kəla reta warakben yim fallan kurjin, au raksə su ganalan katakau ganaro kamjin, kuru shidə cida kam gadeye cidanzə'a kozənaro waljin kuru nəm kisandinzə'a kozənaro waljin. saa".[74] ==Kitawu kəla Fortificationben== In 1527, Dürer also published Various Lessons on the Fortification of Cities, Castles, and Localities (Etliche Underricht zu Befestigung der Stett, Schloss und Flecken). It was printed in Nuremberg, probably by Hieronymus Andreae and reprinted in 1603 by Johan Janssenn in Arnhem. In 1535 it was also translated into Latin as On Cities, Forts, and Castles, Designed and Strengthened by Several Manners: Presented for the Most Necessary Accommodation of War (De vrbibus, arcibus, castellisque condendis, ac muniendis rationes aliquot : praesenti bellorum necessitati accommodatissimae), published by Christian Wechel (Wecheli/Wechelus) in Paris.[75] ==Garta== Dürer ye kurtəwa askərra-a kəriwuwa-aye kada sədəna suro kənənganzəyen. Cidanzə kəriwube zauro faida'adə, sonyayi, suro saa 1512 lan tədəna, nasha kasadənzə kəla bana Maximilian I ye fandoyen. Alberti Dvreri ("Balimiya kəratə, au Albrecht Dürerbe tafakarzə kəla balimi notoben", MS 26-232). Ruwo muskobe gade kəla ruwo Nurembergben ruwotənadə kuru cida Hans Talhofferbe faldə, shi kitawu fotobe Berlinbe su badə (Libr.Pict.A.83), kuru shidə suro cidanzəben təbandəna loktu adən. Kurtəwa anyi-a launu njiye-adə hangal gənatə-a nəm tilo adammanabe-a cida Dürerbe gadeso-a fəlezana, kuru kurtəwanzə grappling-a, kashagə kuruwu-a, dagger-a, messer-adə sandima zauro ngəlawo kitawu fencingbe sammason.[76] ==Warta-a taasir-a== Dürer ye taasir kura kəla kisandiwu zaman fuwuye dəyen sədəna, musamman maro baktəlan, zawal do am zamanzəye kisandinzə nozana də, sau kurtənzə sodə nguwuso fatowa ammaye bərni gana lan. Kǝnasarnzǝ sunzǝ Europe lan tartǝgǝna dǝ shauwa ba ro awo do kisandiwu kura kura jili Raphael so, Titian so, Parmigianino so ro banazǝgǝna dǝ, sammanza so baktǝma so dǝga kǝla kǝlza cidanza fuwuzayin kuru tarzayin. Kurtəwanzədə alamaram am shiga waratatəma Germanyedəro njistəgə suwudəna; "Little Masters" dəwo awo kura-kura gana laa kəlta jarabsənadə amma Dürerbe maudu'unzə gozaa kowono, awo gana-ganalan. Lucas van Leyden də shima kurtəma yala Europe ye do kənasartəna awo kura-kura kurtə gozə kowono suro karnu kən 16th ye lan. Zaman am kurtəmaso Italiye do kaime Dürer ye lan allamzana də, nasha laa cidinzəye (Giulio Campagnola-a, Giovanni Battista Palumba-a, Benedetto Montagna-a, Cristofano Robetta-a), au baktə samma (Marcantonio Raimondi-a Agostino-a). Attəson yayi, duno Dürer ye də ganaro wallono ngawo saa 1515 yen, sa Marcantonio ye zayenzə kuwurtəye bəlin dəga kamilzənadən, shi done kəla Alps yen bəlawurozə kuru kuwur yalaye dəga suwudə. Dürer də Italy lan nəm nguwunzə gana, na do altarpiece nzə Venice ye dəma turin, kuru am shiga waratatəma Germany ye də style German ye-a Italy ye-a kəltəro faidazanyi. Fotonzə kəlanzəye zauro duno'a kuru bikke makkarye sədinmadə har kərmaaro taasir duno'a sədin, taanasmaro fentiwu karnu kən 19th-a kən 20th-aye doni zaye bikke makkarye ngəlaro saraana dəro. Dürer də ngaltema nəm shawa lan suluwunyi, kuru cidanzəro hangal gənatəgə nguwu mbeji lardə Germany ye lan suro Dürer Renaissance yen saa 1570 səta 1630 ro saadənan, badiyaram karnu kən mewun lagarmin, kuru nəm lardə Germanye lan saa 1870 səta 1945 ro saadənan.[12]Coci Lutheranbedə Dürer'a saa woson yim kəntawu Aprilbe kawunzə 6-lan takcin, rokko Michelangelo-a, Lucas Cranach kura-a Hans Burgkmair-a. Suro saa 1993 lan, kurtəwa Dürerbe indi – Fato kasalaram kamuwabe, tamanzə alamanna $10 million yeyi, kuru Sitting Mary With Child – kuru cidawa kisandibe gadeso-a fato kisandibe lardə Azerbaijanbedən ndaltədəna. Kurtəwadə darelan təbandəna.[79] ==Galeri== <gallery widths="116" heights="150" caption="Religious paintings"> Albrecht Dürer 012.jpg|''St Jerome in the Wilderness'', {{circa|1496}}, oil on pearwood, 23.1&nbsp;×&nbsp;17.4&nbsp;cm, [[National Gallery]], London (NG6563) Albrecht Dürer - Jesus among the Doctors - Google Art Project.jpg|''[[Christ Among the Doctors (Dürer)|Christ Among the Doctors]]'', 1506, oil on poplar, 64.3&nbsp;×&nbsp;80.3&nbsp;cm, [[Thyssen-Bornemisza Museum]], Madrid (134&nbsp;(1934.38) Dürer, Albrecht - Marter der zehntausend Christen - KHM.jpg|''[[Martyrdom of the Ten Thousand]]'', 1508, oil from wood transferred to canvas, 99&nbsp;×&nbsp;87&nbsp;cm, [[Kunsthistorisches Museum]], Wien (GG&nbsp;835) Albrecht Dürer, Kunsthistorisches Museum Wien, Gemäldegalerie - Allerheiligenbild ("Landauer Altar") - GG 838 - Kunsthistorisches Museum.jpg|''[[Adoration of the Trinity]] (Landauer Altar)'', 1511, oil on poplar, 135&nbsp;×&nbsp;123.4&nbsp;cm, Kunsthistorisches Museum (GG&nbsp;838). The framework is a reconstruction of his design. </gallery> <gallery widths="116" heights="155" caption="Portraits"> 1490 Duerer Bildnis von Barbara Duerer geb. Holper anagoria.JPG|[[Portrait Diptych of Dürer's Parents|''Portrait of Dürer’s Mother Barbara, née Holper'']], 1490, oil on fir wood, 47.2&nbsp;×&nbsp;35.7&nbsp;cm, [[Germanisches Nationalmuseum]] Nuremberg (Gm 1160) Albrecht Dürer - Ritratto del padre - Google Art Project.jpg|''[[Portrait Diptych of Dürer's Parents|Albrecht Dürer the Elder with a Rosary]]'', 1490, oil on panel, 47.5&nbsp;×&nbsp;39.5&nbsp;cm, [[Uffizi]], Florence Albrecht Dürer - Portrait of Oswolt Krel - WGA6934.jpg|''Portrait of Oswolt Krel'', 1499, oil on limewood, 49.6&nbsp;×&nbsp;39&nbsp;cm, [[Alte Pinakothek]], München. Krel was a merchant from [[Lindau]]. Albrecht Dürer - Bildnis einer jungen Venezianerin - Google Art Project.jpg|''Portrait of a Young Venetian Woman,'' 1506, oil on poplar, 28.5&nbsp;×&nbsp;21.5&nbsp;cm, [[Gemäldegalerie]], Berlin (557G). The abstract background suggests the sea. Albrecht Dürer - Portrait of Bernhard von Reesen - Google Art Project.jpg|''Portrait of [[Bernhard von Reesen]]'', 1521, 45.5&nbsp;×&nbsp;31.5&nbsp;cm, [[Gemäldegalerie Alte Meister]], Dresden (1871) Dürer - Hieronymus Holzschuher (1469-1529) mit Deckel, 1526, 557E.jpg |''[[Portrait of Hieronymus Holzschuher]]'', 1526, oil and paint on limewood, 51&nbsp;×&nbsp;37&nbsp;cm, Gemäldegalerie, Berlin (557E) </gallery> <gallery widths="116" heights="140" caption="Watercolours"> Innsbruck castle courtyard.jpg|''Innsbruck Castle Courtyard'', {{circa|1495}}, watercolour and [[gouache]], 36.8&nbsp;×&nbsp;26.9&nbsp;cm, [[Albertina, Vienna]] (3057) Vue du val d'Arco dans le Tyrol méridional - Musée du Louvre Arts graphiques INV 18579, Recto.jpg|''View of the Arco Valley'' in [[Tyrol]], 1495, watercolour with highlights, 22.3&nbsp;×&nbsp;22.2&nbsp;cm, [[Louvre]], Paris Albrecht Dürer - Der Weiher im Walde (ca. 1497).jpg|''Landscape with a Woodland Pool,'' {{circa|1497}}, watercolour and gouache, 26.2&nbsp;×&nbsp;35.6&nbsp;cm, [[British Museum]], London Albrecht Dürer - Der Flügel einer Blauracke (ca. 1500).jpg|''[[Wing of a European Roller]],'' {{circa|1500}} ("1512" by later hand), watercolour and gouache on parchment, 19.6&nbsp;×&nbsp;20&nbsp;cm, Albertina (4840) Albrecht Dürer - Mary among a Multitude of Animals, c. 1503 - Google Art Project.jpg|''Mary among a Multitude of Animals'', {{circa|1506}}, dark brown ink and watercolour, 31,9&nbsp;×&nbsp;24,1&nbsp;cm, Albertina (3066) Albrecht Dürer, Tuft of Cowslips, 1526, NGA 74162.jpg|''Tuft of Cowslips'', 1526, gouache on [[vellum]], 19.3&nbsp;×&nbsp;16.8&nbsp;cm, National Gallery of Art </gallery> <gallery widths="116" heights="155" caption="Drawings"> Dürer - Académie de femme debout, de dos, la main sur une hampe d'où part un voile, INV 19058, Recto.jpg|''Study of a Female Nude from Behind'', 1495, brush and pen on paper, 31.6&nbsp;×&nbsp;21.2&nbsp;cm, [[Louvre]], Paris (INV 19058 R) Dürer - Liegender weiblicher Akt, 1501.png|''Reclining Nude'', 1501, brush and pen(?) w/ highlights and construction lines, 16.9&nbsp;×&nbsp;21.8&nbsp;cm, Albertina (3072) Dürer - Trois têtes d'enfants, btv1b100248711.jpeg|''Three Children's Heads'', 1506, pen and ink on blue paper with highlights in gouache, 21,8&nbsp;×&nbsp;37,9&nbsp;cm, [[Bibliothèque nationale de France]], Paris Albrecht Dürer - Selbstbildnis als Akt. (Weimar).jpg|''Self-Portrait in the Nude'', {{circa|1509}}, pen and brush, black ink with white lead on green prepared paper, 29&nbsp;×&nbsp;15&nbsp;cm, [[Klassik Stiftung Weimar]] (KK106) Albrecht Dürer - Barbara Dürer, die Mutter des Künstlers (1514).jpg|''Portrait of the Artist's Mother at the Age of 63'', spring 1514, charcoal on paper, 42.2&nbsp;×&nbsp;30.6&nbsp;cm, [[Kupferstichkabinett Berlin]] (KdZ&nbsp;22) Albrecht Dürer - Head of an Old Man, 1521 - Google Art Project.jpg|''Head of an 93-Year-Old Man'', 1521, brush, ink, heightened w/ gouache, on gray-violet prepared paper, 41.5&nbsp;×&nbsp;28.2&nbsp;cm, Albertina (3167). Study for the St. Jerome </gallery> <gallery widths="116" heights="174" caption="Copper engravings and an etching"> Albrecht Dürer Druckplatte Christus am Ölberg.jpg|''Christ on the Mount of Olives'', 1515, the only surviving printing plate, iron, 22.7&nbsp;×&nbsp;16.1&nbsp;cm, [[Bamberg State Library]] Albrecht Dürer, Nemesis (The Great Fortune), c. 1501-1502, NGA 6603.jpg|''Nemesis (The Great Fortune)'', {{circa|1501}}/02, 33.5&nbsp;×&nbsp;23.3&nbsp;cm (National Gallery of Art) Saint Christopher Facing Left MET DP815920.jpg|''St. Christopher'', 1521, 11.6&nbsp;×&nbsp;7.4&nbsp;cm (Metropolitan Museum of Art) Willibald Pirckheimer MET DP815931.jpg|''Portrait of Willibald Pirckheimer'', 1524, 19&nbsp;×&nbsp;12.4&nbsp;cm (Metropolitan Museum of Art) Landscape with a Large Cannon MET MM7867.jpg|''The Cannon'', 1518, etching, 21.7&nbsp;×&nbsp;32&nbsp;cm (Metropolitan Museum of Art) </gallery> <gallery widths="116" heights="155" caption="Woodcut prints"> The Martyrdom of Saint Catherine MET MM30203.jpg|''The Martyrdom of Saint Catherine'', {{circa|1498}}, carved pearwood block, 39.4&nbsp;×&nbsp;28.3&nbsp;×&nbsp;2.6&nbsp;cm, [[Metropolitan Museum of Art|MET]], New York Albrecht Dürer, The Flagellation, c. 1497, NGA 6736.jpg|''The Flagellation'', from the ''[[Great Passion (Dürer)|Great Passion]]'', {{circa|1497}}, 39&nbsp;×&nbsp;28&nbsp;cm, (printed {{circa|1498–1500}}, [[National Gallery of Art]]) Albrecht Dürer, The Four Horsemen, 1498, NGA 142352.jpg|''Four Horsemen of the Apocalypse'', 1498, 39.5&nbsp;×&nbsp;28.5&nbsp;cm (NGA, 142352) Albrecht Dürer - The Expulsion from Paradise (NGA 1943.3.3634).jpg|''The Expulsion from Paradise'' from the ''Small Passion'', 1510, 12.5&nbsp;×&nbsp;9.8&nbsp;cm (NGA) Coat of Arms of Albrecht Dürer MET DP816462.jpg|[[Coat of arms]], which features a door as a pun on his name, and the winged bust of a [[Moors|Moor]] (1523), 35.1&nbsp;×&nbsp;26.1&nbsp;cm (MET) </gallery> ==Som cidabe== * [[List of paintings by Albrecht Dürer]] * [[List of engravings by Albrecht Dürer]] * [[List of woodcuts by Albrecht Dürer]] == Lamintǝ == pxmv0y2gspdvf7cjpfsx8016iwpn8h3 0 92 21147 21146 2025-02-22T08:31:08Z Banabulama 37 21147 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18097420}} '''Alex Sabundu Badeh'''sha chasambo yim mǝyon bə lan kǝntawu Razab bə lan saa duwun yar laarrin fiwun tulurin bə lan(1-jan-1957) == Kenenga nze buro yǝ wa ilmu nze wa. == Kǝndaram buroye wa ilmu wa Badeh dә Vimtim lan, bula gana laa suro Mubi Local Government Area lardә Adamawa be dәn,<ref>https://www.vanguardngr.com/2018/12/alexander-badeh-1957-to-2018/</ref> lardә Nasha Yala-Gәdi Nigeria bǝ dәn sha chasambo, yallan nza ngu zaso bare sadin. Shiye Vimtim Primary School ro lezəna, <ref>https://web.archive.org/web/20150109053427/http://www.naijarchives.com/air-marshal-alex-badeh/</ref>Vimtim kuru sha Villanova Secondary School lan sha certificate kəlanzəbe suwudəna suro saa 1976 lan kuru Nigerian Defence Academy ro lezəna. == Kǝrmu nzǝ == '''Bawono''' yim mǝyon uskun bə lan kǝntawu jimada gaji bə lan saa duwu indin mǝyon uskun bə lan (18-Dec-2018). Alex Badeh shi soja sami bə . Shima kura soja samibə miyon uskun bə (18) Awo sha chezina. Am bundu,u kiji sandiro gulzandə bunduwu lan moton nzǝ baksa kla zawal abuja bən keffi ro lejin do. Kirmaro lewono am sha baksana də notuyi. ==Komanda mara samibe kura lardǝbe NAF (2002-2004)== Badeh də shima komanda mara njiye kura lardəye wo, zaman kura lardəye Olusegun Obasanjo ye lan. Shi Presidential Fleet Crew də sambisoro dunya sammason farzayin kuru saa 2002 lan, Badeh ye awa 6000 samin farzəna VIPs so, am kura'a, cidawu gomnatiye kura kura'a kuru kura'a lardəye'a.<ref>https://web.archive.org/web/20191104074103/http://www.aitonline.tv/post-alex_sabunda_badeh__1957_2018___the_man_who_flew_two_former_u_s__presidents</ref><ref>https://web.archive.org/web/20191104074103/http://www.aitonline.tv/post-alex_sabunda_badeh__1957_2018___the_man_who_flew_two_former_u_s__presidents</ref> Badeh ye nəm ngalwo cidanzəye dəye səkə shiro jaza'a kuru kalam muskoye Kofi Annan shi done Secretary General UN ye dəye sha bəlawurozənayen.<ref>https://www.pressreader.com/nigeria/daily-trust/20190108/textview</ref> ==Kura cidawu samibe (kəntagə Octoberbe saa 2012- Afərilu saa 2014)== Namtə Chief of Air Staff ye lan Badeh ye ilmu nzunduye fatoye ngalwotəgə badizəna (OLE 1 a 2) hangalzə'a kəla fuwutə motowa samiye balimi ba'a (UAV) kuru nizam balimiye gadeso'a.<ref>https://businessday.ng/uncategorized/article/okowa-tasks-security-agencies-to-fish-out-killers-of-ex-cds-alex-bade/</ref> Karapka OLE ye də suronzan cidawu askərra samiye Nigeriaye do PhDs'a master's degree'a fannu gade-gade zaye samiye'a, avionics'a kuru balimiya'a jami'a Cranfield UK ye lan. OLE 1 a 2 a dəye cida AMEBO ye dəga suwudə (aka GULMA 1 UAV) shi do ne soja'a samiye ro banazəgə kulashi'a kuru bətərəm'a na cintən ro'a pilots ye'a tajirwaro səkkənyi kuru adə shima drone buro salak ye do ne Nigeria lan tətandin ma. Badeh ye UAV tawatsəgənapilots də zauro faida'a kəriwu do kəla nəmzalumyen yala gədi Nigeriaye lan tədin dəro.<ref>https://beegeagle.wordpress.com/2013/06/07/nigerian-air-force-sign-mou-with-14-universities-and-5-research-institutes-on-capacity-building/</ref> Shiye faraskəramma R&Dbe dunowa nasha NAFbe sammason ndəlamzəgəna, shidəwo fəletə NAF R&Dbe buro salakbe suro Abujaben sədənadə am jamiya Nigeriabe-a kuru cidaramma kulashibe-a səsangəna. NAF ye dareram lan MOUs cidaramma laa so'a mukko sakkəna kəla bana NAF ye R&D ye dəro. Jamiyawa laadə sandima Jamiya Beninbe,Jamiya Ibadanbe, Jamiya Lagosbe, Jamiya Covenantbe, Otabe; Jamiya nzundube lardə kurabe, Minna; Jamiya Obafemi Awolowo ye, Ile-Ife ye, Jamiya Ahmadu Bello ye, Zaria ye kuru Jamiya nzunduye Yaba ye. Cidaram kulashibedə sandima cidaram lardəbe kəla ilmu kimiyabe-a nzundube-a, cidaram kulashibe lardəbe fuwutə samibe-a kuru cidaram cidaram nzəliwobe-a. Badeh ye kulashi-a fuwutə-a ye dəye duluwuwa bəlin lamarra cistaye galtəye suwudəna falnzadə shima kənasar tamotəgə buro salak ye suro lardəyen Periodic Depot Maintenance [9] (PDM) kəla mara C-130H NAF913 yen kuru awowa samunnam kəla 2xG-22 yen.mara samiye Lagos lan. Loktu shiye Chief of Air Staff ye dəye shaidazəna futu hydraulic diaphragm helikopta Mi-35P ye dəga tətandin kuru EOS camera do suro helikopta Agusta 109 LUH ye dəga yasa'a kuru waltə təkkəna. Loktu shi Chief of Air Staff lan cidajindən, Badeh ye cidawa kura-kura badizəna kuru tamozəna suronzan NAF hangar suro faraskəram maara samibe Yola yedə, diwalwa hangar lan səta runway ro saadənadə, na balimiya gənatəye, [9] njim cidawu maara samibe-a nzunduwu-a, na cidawu maara samibe-a kongawa-a nankaro, maranta samibe Yolaben. ters, na ibadabe, njim 80 fuwurawa hostelbe suro mowonti nzundube askərra samibe Kadunaben kuru cidawa gade nowata-a.[10]Loktu adəlan soja'a samibedə kəlakəl cidaram kuluwube Nigeriabe-a kuru cidaram nəlefabe-a (NIMASA) badizana cidawa kuluwube sharabe fulutəro bana nəlefa samibe cidaramdəro yiwolan kuru cidadə zauro kənasartəna.[10] Badeh ye waltə cidaram Nigeriaye Emergency Management Agency (NEMA) ye'a kəllata kareya banaye'a, cidawa lətariye kəske'a kuru loktu laan cida'a amso'a fəletəye'a. Namtə Chief of Air Staff yen, Badeh ye tawatsəgəna cidawu samma do dulinza mbeji suro maranta primary-a secondary-a Air Force ye dəro kəra kəlanzaye sədin.[10] ==Cidawu Nzəliwobe kura (April 2014-July 2015)== Badeh ye Defense Headquarters (DHQ) dəga badizə kuru garzəna shidoni njim cidabe ngəla-a, njim samnobe-a, na ofisbe-a kuru fato samibe-a kəsotowa səmowo nankaro.[9] Loktu cida askərraye kəla nəmzalumyen yala gədi Nigeriayedən, jamaro hawar kalkal-a loktu-a kənjo məradəzəna adə nankaro Badehye Armed Forces Radio warmatəgəye Mogadishu Cantonment kokkono shi doni 107.7 FM lan warmatəyinmadə kəla kaziyi hawar askərraye kəla Nigeriayen gulzayin dəga galtəro. Tasha radioyedəye askərra Nigeriaye'a banazəgə lamarranza'a gulzayin, kəla lamarra nzəliwo-a hawar-ayen.Kawu cidawa Badeh ye tamozənaro cidanzə Chief of Defense Staff ye də suronzan; shi Armed Forces DNA Laboratorydə, shidəwo banazəgə kəriwulan tajirwa asutə kəskelan, cidaram samibe nzəliwobedə, mara njiye bunduwube 30 nasha Niger Deltaben faidatə badizəna, kuru gadeso-a.[11] ==Lamarra sharabe== Suro kəntawu Februarybe saa 2016 lan Badeh dəga EFCC ye kungəna zorzənaro zorzana loktu shiye kazadala cidabedən. Badeh ye hal batti ndaso yayiro kəlanzə’a səkkənyi.[12] ==Vimtim lan bǝtǝrǝm sadǝna== Suro kəntawu October saa 2014 yen kəriwuwu Boko Haram yedə ganaro Vimtim bəla Badeh ye dəga səmowona kuru adə diwolan rowa amsoye gozana kuru karewa bannazana.[13] Ya yanzəgana do fatonzə batawunzəye dəga cezəna loktu bətərəm dəyen. Am terrorist dəye fato Badeh ye dəga kuru liita do jamaro garzəna dəga warza. Hawarra lan zauro hawartəna kəla shi Defense Chief dəye helicopter zuzə amnzə kura'a dəga sutuluwuna kawu bətərəm dəro yaye awo ruwotəna dəye fəlezəna shiye baanzə'a suro saa 70's yen fatsəgəna kuru yanzə'a suro saa 2013 yen fatsəgəna.[14] ==Soja samibe Nigeriabe koltə== Chief Marshal Badeh ye suro kəntawu Julyye saa 2015 lan cida kolzəna. Ada askərraye'a leyata lan parade Pulling-Out ye cantonment Mogadishu Abuja lan tədən na done Chief Marshal Badeh ye manazə kəlanzəro cina kawu lardənzəro lejinro.[10] ==Lamintǝ== hl16iokuj3wszmvaq4n2zfm7tutabxa 0 93 21416 21415 2025-03-01T14:28:53Z MohammedBama123 36 /* Kaduwu */ 21416 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7200}} Alexander Sergeyevich Pushkin[a] (English: /ˈpʊʃkɪn/;[1] Russian: Александр Сергеевич Пушкин, IPA: [ɐljɪkˈsandr sjɪrˈɡje(j)ɪvjɪtɕ ˈpuʂkjɪn] i; 6 Aji [O.S. 26 Chidi] 1799 ⁇ 10 Sawan [O.S. 29 Razab] 1837) shima kakkadi [[Russia]] bə, kakkadi biske makkar bə, kuru kakkadi ruwobe zaman Romantic bə wo. Shiya am ngǝwuso bə kasatsana shima kakkadi [[Russia]] bə zauro kurawowo, kuru shima furtuwu adawa [[Russia]] bə zaman bewo. Shiye nazəmunzə buro salak bǝdə sa'anzə 15 lan bakkono, kuru shiya am kəra adab bə dəye zauro asuzana loktu shiye Tsarskoye Selo Lyceumlan tamozəna dən. Ngawo Lycée lan tammozəna yen, Pushkin ye nazəmunzə kambiwuwa "Ode to Liberty" də kərawono, fal suro nazəmu kadayen shi done mai Alexander I ye sha dunonzəro səkkəna də. Kitawunzə suro aya Eugene Onegin ye də kate saa 1825-a 1832-a lan fəlezana. Pushkin də zauro zau fanzəna kəla kəriwu kamuzəye kərawomanzə-a kwa yanzəgana feroye-a, Georges-Charles de Heeckeren d'Anthès, shi do ne notəna də. Dantes-Gekkern, a French officer serving with the Chevalier Guard Regiment. ==Kaduwu== Baanzə Pushkin ye də, Sergei Lvovich Pushkin (1767-1848), shidə fato daraja'a [[Russia]] ye lan fəlangzəna, shi do ne karnu kən 12th ye lan kaduwunzə'a gozəna ma. Ya Pushkin ye də, Nadezhda (1775-1836) də, kakanzə bawanzəye lan zuwuna, am kura'a [[German|Germany]] yǝwa [[Scandinavia]] yǝwa lan. Shidə fero ossip abramovich gannibal (1744-1807) kuru kamunzə, maria aleksyevna pushkina (1745-1818) ye. Ossip Abramovich Gannibal ye baanzə, Pushkin ye kakanzə kura də, shima Abram Petrovich Gannibal (1696-1781), warak Africaye ndaltə kuru gotə Constantinople də shima sultan Ottoman yǝ ro cado kuru dare [[Russia]] ro kalaktəgə Peter kura ro cado. Abram ye wasika lan mairi Elizabeth ro ruwozəna, fero Peter the Great ye dəro, Gannibal də bəla "Lagon" yen, nguwusoro kəla gargam tadanzə Rotkirch ye lan. Vladimir Nabokov, loktu kulashi kəla Eugene Oneginben sədindən, kəla dawari ilmube furtu adəben shauwa kada sədin. Kulashi dareye malǝmma Dieudonné Gnammankou-a Hugh Barnes-a ye sadǝna dǝye bayanzana kǝla Gannibal dǝ suro Africa dauye lan katambo, nasha do kǝmaduwu Chad ye dǝlan suro Cameroon zaman ye dǝlan. Ngawo ilmu kəratəyen suro Faransa ye naptə injiniya askərraye lan, Gannibal də gomna Reval ye ro wallono kuru dareram lan Général en Chief ro wallono (daraja askərraye kən yakkəme) shi do ne kəla gar kura kuluwuye-a kuru njiye-a Russia lan sədin ma. ==Kǝnǝnga buroye== [[Moscow]] lan katambo, Pushkin də sha nursemaids-a kuru allamtəwu Faransaye-aro amanazana, kuru nguwusoro Faransa manajin hatta saa mewu ro saadənaro. Shiye təlam Russiaye nozəna futu cidawu fatoye-a nannynzə-a, Arina Rodionovna-a lan, shi do zauro səraanama kuru shi do yanzəro zauro kərawozəna də. Shiye nazəmunzə buro salakbedə saa 15 lan bakkono. Sa maaranta tamozənadən, naptə shiye suro darasə tamotəye buro salakbe Imperial Lyceum darajaa Tsarskoye Selo, karəngə Saint Petersburgben, nəm ilmunzə nasha adabe Russiabedən zauro asutəna. Lyceum lan, shidə fuwura David Marabe, shiga suro saa 1990ben nozana.Russia də naptə David de Boudry yen, yanzəgana kəriwuma Faransaye Jean-Paul Marat ye. Ngawo mowontiben, Pushkinbe ada nəmzaye St. Petersburg, shidoni loktudən bərni kura kərmai Russiabe. Suro saa 1820 lan, nazəmunzə kuruwu buro salakye, Ruslan-a Ludmila-a dəga bakkono, kəla mauduwunzə-a zayenzə-ayen kambiyi kada mbeji. ==Cida naptəram jamabe== Loktu Lyceum lan, Pushkin də zauro kəra nəm kam kəlanzəye Alexander Kunitsyn ye dəye sha taasirzəna, shi do Pushkin ye darelan nazəmuzə kəntawu October ye kawunzə 19 lan taksəna də.[17] Pushkin ye kəlanzə'a suro tafakar kəlafərəm Faransaye lan təmzəna, shi do ne suro kənənganzəyen sambisoro shiro njistəgəma, musamman maro Voltaire, shi do ne "kam buro salakkin diwal bəlin zəgayinma, kuru konnu falsafaye dəga gargam sələmro suwudə" wono.[18][19] Pushkin gana-ganan naptəram jamabe yasayero hangalzə kalaksəna, kuru manama radicals adabbero wallono. Adəye gomnatidə'a gərzəgəna kuru bərni kura lardəyedən sha May 1820 lan kalakca.[20] Caucasus-a Crimea-a ro lezə daji Kamianka-a Chișinău-a Bessarabia-a ro lewono. Shiye Filiki Eteriaro kara, karapka sirre shidoni məradənzə kərmai Ottomanbe Greecelan səsangə kuru kəriye Greekbe kəlanzəye koktə. Shiga Greek Revolution lan ilhamzəgəna kuru sa kəriwu kəla Daula Ottomanbe baditən, shiye kitawu kəla awowa lardədən wakazənaben ruwozəna. ==Citə== Chișinău lan napkono hatta saa 1823 ro kuru nazəmu kərawobe indi ruwozəna shi done shiro daraja suwudənadə: Fursana Caucasusbe-a kuru Fountain Bakhchisaraybe-a. Suro saa 1823 lan, Pushkin də Odessa ro lewono, na do waltə gomnati'a kəriwuzana, shiye sha bəladiya yanzəye Mikhailovskoye, karəngə Pskov ye lan, saa 1824 lan səta 1826 ro saadənan.[21] Mikhaylovskoye lan, Pushkin ye nazəmu kərawoye ruwozəna shi done Elizaveta Vorontsova, kamu Gomna Malorossia ye dəro cina də. Daji Pushkin ye kitawunzə Eugene Onegin ye dəro cidawono.Mikhaylovskoye lan, saa 1825 lan, Pushkin ye nazəmu To*** dəga ruwozəna. Amsoye kasatsana shiye nazəmu adə Anna Kern ro cido, amma raayiwa gade mbeji. Nazəmuma Mikhail Dudin ye kasatsəna kəla nazəmudə cidama Olga Kalashnikova ro sadədəna.[23] Pushkinist Kira Victorova ye kasatsəna kəla shi nazəmudə mai kura Elizaveta Alekseyevna ro sadədəna.[24] Vadim Nikolayev ye kambiwuzəna kəla raayi kəla Empress ye də gana kuru zandetəro waano, amma nazəmu də Tatyana Larina ro, kam kura Eugene Onegin ye dəro tədinro tawatsəyin.[23]Hukumawaye Pushkin'a Moscowro bowozana ngawo nazəmunzə Ode to Libertydə suro karewa am tawayewu Decembrist Uprising (1825)yen təbandənayen. Ngawo suro saa 1820 yen suro saa 25 yen Pushkin ye sawa'anzə-a yallanzə-a ye sha kwaltəro mazana, wasika'a zuzayin kuru mai Alexander I-a mai Nicholas I-a kəla fitəna Decembrist ye lan kəla kəlzana. Ngawo Emperor Nicholas I Pushkin'a kəla kəlzanayen sha suro lardəyen kwaltiyin kuru naptə shawarima maidəye gargamma lardəye lan cida badiwono. Amma, dalil am kəriwuwu Decembrist Uprising (1825) suro Saint Petersburg yedə, nazəmuwa siyasabe Pushkinbe buroyedə gənazanadə nankaro, maidə awo Pushkinbe baksəna sammaso kəlanzən rozəna kuru shiro bəlawuro kəlanzəro sədinro dapsana.Suro saa shima dəyen (1825) Pushkin ye awo bikke makkarye zauro nowata ro waljin də ruwozəna, bikke makkarye Boris Godunov, loktu fato yanzəyen. Shiye raksə, sonyayi, izini baktəye səwandənyi sai ngawo saa uwuyen. Bikke makkarye buroye-a sasərtənyi-adə sai saa 2007 lan fəlezayi. Kate saa 1825-1829 lan shiye nazəmuma Polishbe Adam Mickiewicz'a kəllatə kuru sawa'atə, loktu suro Russia daubedən.[26] Suro saa 1829 lan Caucasus men Erzurum ro lezə sawa'a kəriwu Russiaye lan kəriwuzayin dəga ziyara ro lewono.[27] Dareram saa 1829 lan Pushkin ye bəlawuro diyayero lejiya səraana, məradədə nazəmuzə Let's go, I'm ready lan fəlezəna.[28] Shiye izni bəlawurodəye mazəna amma jaawuwa kuttu na Nicholas I yen yim kawu 17 kəntawu Januarybe saa 1830 lan səbandəna.[29]Saa 1828 lan Pushkin ye Natalia Goncharova'a kəllano, sadən saa 16 kuru shima kam shawa Moscow ye do zauro manatin ma wo. Ngawo shaktə ngəwuyen Natalia ye Pushkin ye shawari nyiyabe suro April 1830 yen kasatkono, amma kawu tawattəgə gomnati Tsarist ye də nyiyanzə nazəmuma nəmkambe dəga zəktəye səwandənyi. Dare lan Pushkin-a kamunzə-a də am sharaben cidazayinro walgada. Sandiye hukumamen kəntagə Maybe kaunzə 6 saa 1830-lan lorusa badizana kuru kakkadi nyiyabe zuzaana. Dalil kwasuwa cholerabe-a awowa gade-a nankaro, nyiyadə saa falro takkada. Kəleledə yim kawu kəntawube 18 kəntawu Fabarairube saa 1831-lan wakawono.(Zaye kureye) suro Coci kura kəla zawal Bolshaya Nikitskaya ye suro Moscow ye dən. Pushkin-a Goncharova-a ye nyiyanzadə zauro kurnotəna, amma hal kamunzədəye nəm kərawu-a nəm kəji-adəye səkkə ngawo saa tuluryen kəriwu badiwono, Pushkin də zauro nəmkəndədə.[30] Georges d'Anthes Suro saa 1831 lan, loktu Pushkin ye awo ləbtəye kurajindən, shiye ruwotəma kura Russia ye fal dəga kəllatə, Nikolai Gogol. Ngawo hawarra Gogol ye saa 1831-1832 lan kərazənayen, Pushkin ye banazəgəna kuru hawarra Gogol ye zauro noata dəga suro majalla Contemporary yen ruwozəna, shi do ne saa 1836 lan kokkono də. ==Kərmu== Sa beye saa 1836 lan, Pushkin də kusuwu nguwuro sədin kuru fantəramma nowata kəla kamunzədə kərawo sədinno. Yim kəntagə Nuwambaye kawunzə 4-lan, Georges d'Anthèsro, shiga Dantes-Gekkernlan notənadəro kazəyiya zuzəna. Jacob van Heeckeren, d'Anthès' baanzə gozənadə, dueldə mawu indiro dawartəro wono. Sawa nazəmumadəye kasatsanadən, dueldə dawarzana. Yim kawu kəntawube 17 kəntagə Nuwombaben, d'Anthèsbe yanzəgana ferobe Natalia Goncharovabe, Ekaterinaro kərawo cido. Nyiyadəye fitənadəga sulhuzənyi. D'Anthès ye Natalia Goncharova'a jama mewu lan zəgayin kuru fantəgəramma tartəgəna kəla d'Anthès ye yanzəgana feroye Natalia ye dəga nyazəna darajanzə gənatə bas nankaro.Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Januaryben (kəntagə Februarybe kawunzə 7 suro kalanda Gregorianben) saa 1837 Pushkinbe "watiya zauro zalumtəma" Gekkernro zuzəna. Jaawuwa wasika adəyedə shima duelro kazəyiyawo, futu Pushkinye nozənayeyi. Pushkin ye kambiyi duel ye dəga səwandəna yanzəgana feroye Ekaterina Gekkerna men, d'Anthès ye kasatsəna, yim shima dəlan kəla Embassy Faransaye Viscount d'Archiac men. Pushkin ye Arthur Magenis ro ciwondo, kuru shi do ne cidaram kura British ye Saint Petersburg ye dəro kəllata də, shima kən indimi wo. Magenis ye kasatsənyi amma yim kawu 26 kəntawu January ye lan (7 kəntawu February ye lan) Viscount d'Archiac ro lezə sulhu jarabsəna; sonyayi d'Archiac ye shiga manatəro waano sau shidə Pushkinbe kən indimi gənyi. Magenis, Pushkin'a kawu kəlelero səbandinba, shiro wasika zuzəna futu 2 sa'a suwuyedə kən indimiro waltəro wazəna, dalildə shima nəlefa naptəyedə ba baro walzəna, kuru cida adabe buro salakbe kən indimidə shima sulhu suwudə.[31][32] Duel bunduwube d'Anthès-a yedə kəntagə Januarybe kawunzə 27 (kəntagə Februarybe kawunzə 8) kəmoduwu Black Riverben wakawono, Pushkinbe kən indimi baro. Duel do sandiye luwalazana də jili "barrier duel" lan notəna də [d] Kaida jili adəye fəlezəna duelists də na cintə kasattəna lan badizayin. Ngawo alama baditəye fəlezənayen, kamanzaro leza, nəmcintə zaksana.Sambisoro raksa bunduwu baksayin, amma duellist do buron bunduwu baksəna də dazə gadedə'a jezə bunduwu bakcin.[33] D'Anthès ye buro salakkin bunduwu lan, Pushkin ro zauro zau gənazəna; zarradə hipnzəro gagə kuru surozəro gagəna. D'Anthès də gana laa muskonzə kəmburam lan zau fanzəna Pushkin ye bunduwunzə lan. Ngawo kawu indiyen, sa 2.45 pm yim kəntawu Januarybe kawunzə 29 (kəntawu Februarybe kawunzə 10), Pushkində kwasuwa shiro peritonitis gultindəye shiga cewono. Suro kitawu Fyodor Dostoevskybe The Idiotben, kam laaye wono shotdə notənyilan wakawono: 'Zarabdə zauro ganaro zəksənadəye səkə d'Anthèsdə waneye na laa samilan fəlejin, kəla au kəla; ndumaye na zarradəye zəksənadə nganzazənyi, adəye maananzə waneye Pushkinro zəksəna, awo laa. Am nozanasoye wuro gulzana.' Na kamu Pushkinbe majin shiga suro akwati kaminbedən kazəmu kawusuwabe lan gənaada, kazəmu chamber-cadetbe gənyi, kazəmu maidəye cinadə. Shi cida shitərabedə buro salakkin St Isaac's Cathedralro cedo amma coci Konyushennayabero kalakca. Am kada isa. Ngawo shiro funeral gultindəben akwatidəga cidiyaro fəlezana, nadən dawono har kəntawu Februarybe kawunzə 3, sa shiga lardə Pskovbero cado. Pushkin dəga suro fato ibadaye Svyatogorsky yedən rəbkada suro Pushkinskiye Gory yen, karəngə Pskov yen, batau yanzəyen. Fatonzə dareyedə kərmadə fato kareya adabe gənatəye. ==Kusuni== Pushkin ye duli diyau sətana suro nyiyanzə Natalia yen: Maria (1832 lan katambo), Alexander (1833 lan katambo), Grigory (1835 lan katambo) kuru Natalia (1836 lan katambo), dareram lan mai Nikolaus Wilhelm Nassau ye fato Nassau ye dəga nyazana. Feronzə Sophie də Grand Duke Russia ye dəga nya'ano, diwo mai Nicholas I ye. Nataliya Alexandrovna Pushkina, Kamu Merenbergbe Layi Alexander-a Natalia-a basdə kuwami yaye gafsəna. Diwo Natalia ye, Nadejda də, fato mairi British ye dəro nyawono, shiye kwanzədə awa mairi Philipbe, Duke Edinburghbe, kuru shima kaka kərmaaro Milford Havenbewo. Kusunyi nazəmumadəye kərmadə dunya sammason napsayin lardəwa United Kingdom-a, Czech Republic-a, Germany-a, Belgium-a, Luxembourg-a, United States-a lan. ==Gargam== == Lamintǝ == 0eyapov3av1a6mfkyfv5aoyz3wlpigu 0 94 21264 21263 2025-02-24T06:09:02Z Banabulama 37 /* Saa kureye */ 21264 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7200}} '''Alexander Sergeyevich Pushkin''' katambo kəntawu Juneye kawunzə 6 (kəntagə Maybe kawunzə 26, zaye kureye) saa 1799 lan, Moscow lan, kuru kawunzə 10 kəntawu Februarybe saa 1837 lan bawono (kəntagə kəntawu Januarybe kawunzə 29, zaye bəlin), St Petersburg lan. Shidə nazəmuma Russiabe, kitawu ruwotəma, bikke makkarye ruwotəma kuru hawar gana ruwotəma. Am ngəwuye shidə nazəmuma Russiabe shiro kurawo ba. Shima ada kura adab Russiabe badizə. Pushkin ye ruwozəna futu am Russiaye gadeye buron ruwozanayi: shiye təlam Russiaye faidatə futu manatinro susu futu kitawuwa cociye kureye lan ruwotəro. Taasirnzǝ kǝla ruwotǝwu Russiabe gadeben zauro kura kuru kayawu Russiabe kadaye hawarwanzǝ-a nazǝmuwanzǝ-a kayaro sadǝna. Nazəmuwanzə təlam gadero fasartə zauro zau dalildə kalmawadə ada Russiaben maana taanasye kada mbeji. Kitawunzə, musammanno Eugene Onegin, zauro kəratəna.Pushkinbe kakanzə kuradə kali Afrikabe shiga Tsar Peter the Greatbe səsangənadə. Pushkin də sha duel lan cezəna saa 1837 lan sa’anzə 37 lan. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Babanzə Pushkinbedə fato am kurawaben fəlangzəna. Nasha yanzəyen, Pushkin də kakanzə Africaye mbeji. Kakanzə kura Abram Gannibal də kam Abyssinian ye kuru fato mai Turkey ye Istanbul lan napsəna də. Ambassador Russiabedə shiga Peter Greatro, tsar Russiabero cawu. Gannibal də Peter Great ye zauro səraana ro wallono kuru shiga Paris ro zuza kəraro. Shi zauro galiwuro wallono. Pushkin də kakanzə kura dəro mburshezəna kuru kəlanzən kitawu shiro The Negro of Peter the Great gultindən ruwozəna.Karnu kən 19th Russia lan, fatowa am kura’a samma təlam Faransaye səlina, adə nankaro Pushkin-a yanza feroye-a təlam Faransayen manazayin kuru ruwozayin təlam Russiaye kozənaro. Dulidəga nəmkuranza, Arina Rodionovna Yakovleva, shiro cistayin. Shi nurse də shima sandiro təlam Russiaye kərawo səkkə. Shiye duliro hawarra Russiabe gulzəna. Pushkin ye talaawa ro təlam Russian ye manajin kuru kitawuwa kada kərazəna suro library bawanzəyen. Sa shiye saa 12 lan maaranta bəlin shiro Imperial Lyceum gultin dəro lewono. Ngawo saa kadayen mowonti adə sunzə Pushkinro falzana fuwuranza nowatadən. Shiye tussənyi nazəmu kərawobe təlam Russianben ruwotə badiwono hawarra kəriwuwa Russiabe-a awowa kəji fantəbe-a faidatəlan. Ruslan-a Ludmila-adə nazəmu do dare Mikhael Glinkaye operaro sədənama. == Bawono == Yǝm mǝyon bə lan kintawu sawan bə lan saa duwu mǝyon uskun fyakkin tulurin bə lan bawono (29-jan-1837) (Pushkin) dǝ kakkadi rowotuma Cidi Russia bə kureman attǝyǝy biske makar bə rowotuma. ==Nasara== Suro saa 1817 lan, Pushkin ye cida ofis lardə diyabe St. Petersburg. Shiye siyasa lan tamtamzə badiwono kuru Decembrist revolt 1825 ye dəga banazəgəna loktu am daraja'a kuru askərraye tsar gade kərmai ro sakkə shiga dunonzə'a fulutəro jarabsanadən. Pushkin ye nazəmu siyasabe laa ruwozəna. Dalildə shima shiro St. Petersburg. Shiye saa arakkəro suro anəm lardədəyen napsəna: Caucasus-a Crimea-a lan. Shiye kəla awowa shiro suro anəmyen wakazənaben ruwozəna suro nazəmuwa kərawobe kadalan (nazəmuwa kuruwu hawar gulzayinma).Shiye cida kitawube suro ayaben badiwono shiro Yevgeny Onegin (au Eugene Onegin) gultində. Shiye tamozənyi sai saa 1833. Adə shima cidanzə zauro nowatawo. Kaiyawu kada shilan faidatana Pyotr Ilyich Tchaikovsky kunten shi do sha operaro cido də. Shi nazəmudə am Russiabe suro jama zamanzəyen fəlejin. Pushkin də suro lardəyen kara kuru sawa'anzəro wasika kada ruwozəna. Watiyawa anyi ngəwunzaso dare baktəna. Shiye loktu kada mbal kənza-a, biske-a kuru kashagə-a lan luwala sədin. Shiye fero Count do shiro cidajin dəga kərawozəna. Count dəye Pushkin'a fato yanzəye karəngə Pskov datəgəram Russiaye dəro duzəna. Pushkin ye saa indi na allan cido. Shi ruwunzə, amma gargam Russiabe kərazə kuru talaawaro manazəna. Nazəmuwa ruwozənadə ada Russiabe lan raayi kada mbeji. Shiye cidanzə kura fal ruwozəna: Boris Godunov, bikke makkarye kəla hawar gargam Russiaben. Kayama Modest Mussorgsky də dare shilan opera cido. Boris Godunov də shi tsar zauro kəlado karnu kən 17th ye lan. Biske Pushkinbedə fəlezəna am ngaisodə duno ngəwu mbeji. Adəye Pushkinro baktəro zauro sədəna. ==Nasaralan waltǝ== Ngawo kəriwu 1825 lan tsar bəlin Nicholas I ye asuwono Pushkin də kərma dəro zauro nowata. Shiye kuru asuwono shiye fitənadəro cidazənyi, daji shiga kolzə waltəro. Tsar dəye wono shi kəlanzəma cidawa Pushkinbedəga sasərjin kawu sandiya baktəro kolzayinro. Shiye wono shidə mai ngəlaro waljin kuru talaawa (serfs) banazə nəmkambezaro waljin. Pushkin də zauro kəlanzən kara dalil awo laa tsar ye səraanyi ruwojin ba nankaro. Shiye zauro hangal gənazəna kəla kərmaiwu lardəbedən awo batti gulzənyiro. Dalilladə shiga zauro hangal gənazayin. Kuru loktu allan Pushkin ye cidawa kura-kura kada ruwozəna, falnzawoso shima buro salakkin təlam Russian yen ruwozənawo.adab. Misal faldə shima hawar kori shiro Queen of Spades gultində, shi doni Tchaikovskyye fim makkarbero sədənadə kuru shidəye taasir kura kitawuwa Fyodor Dostoevskybero sədin. ==Saa kureye== Saa dareyedən, Pushkin waltə cida gumnatibe St. Petersburg. Suro saa 1831 lan nyawono kuru loktu kada jamalan sharalan bannazəna. Shiye prose kada ruwozəna. Shiye gargam Peter the Greatbe-a kuru kitawu gargambe Fero Captainbe-a ruwozəna. Shiye tsar dəro cidanzə kolzə lardəro lezə loktunzə ruwojinro sədin. Tsar dəye awo adəga kasatsənyi. Suro saa 1837 lan, Pushkin dəga kəriwulan cezəna. Shiga mburo sakkəna kəriwudəro kəla daraja kamunzədə faitə nankaro. ==Pushkinbe kənasarranzə== == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20190401220028/http://www.faculty.virginia.edu/dostoevsky/texts/devil_pushkinbio.html</ref> == e6tzjc2credpiildzfctb5lbsfayy6m 0 95 21537 21533 2025-03-03T17:20:38Z Banabulama 37 /* Ada kurebe-a zamanbe-a lan */ 21537 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8409}} '''Alexander the Great''' Au '''Alexandros''' bə lan sun nzu notunaman sha chasambo yim findin bə lan au findin tilon bə lan. kǝntawu maram bə lan suro saa yar yaskin fiwun Araskin bə lan.(20/21-july-356 B.C)Alexander the Great lan notəna də, mai mairi Greek yǝ kureye Macedon yǝ də, baanzə Philip II yǝ kərmai dəro 336 BC lan kərmai dəga gozəna, sa'anzə 20 lan kuru saa kərmaizə yǝ nguwuso kərmai dəga sədin. kəriwu askərraye kuruwu fəte [[Asia]] bǝ sammason, Asia dawube-a, nashawa Asia anəmbe-a, [[Egypt]]-a sammason. Saanzə 30 lan, mairi kura gargamlan sətandəna, Greece lan səta yala-fəte Indiabero saadəna.[1] Shiga kəriwulan kənasartənyi kuru shidə komanda askərraye kura kuru kənasartəna gargamlan gozana.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_the_Great#cite_note-:8-3</nowiki></ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_the_Great#cite_note-FOOTNOTEYenne2010159-2</nowiki></ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_the_Great#cite_note-4</nowiki></ref>Saanzə 16 ro saadənan, Alexander də Aristotle ye sha kərazəna. Suro saa 335 BC yen, ngawo kərmai kəla Macedonben sətanaben, Balkanslan kəriwuzə kuru waltə kərmai Thracebe-a nasha Illyriabe-a sədin kawu bərni Thebesbero lejinro, shi dəwo darelan kəriwulan bannatənadə. Alexander ye daji kəlakəl Corinth ye dəga fuwuzəna, kuru kərmaizə faidatə cida pan-Hellenic ye do baanzəye təmazəna dəga badiwono, kəla Greek sammayen kərmai Persia ye kəriwutəyen gozəna.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_the_Great#cite_note-FOOTNOTEHeckelTritle200999-5</nowiki></ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_the_Great#cite_note-6</nowiki></ref> Suro saa 334 BC yen, mairi Persiabe Achaemenidbe dəro bətərəm cido kuru kəriwuwa kada saa 10 ro gozəna badiwono. Ngawo [[Asia]] Minor'a kəriwuzənayen, Alexanderye duno Achaemenid Persiabedə'a namzəna kəriwuwa shawaribe kadalan, kəriwuwa Issus-a Gaugamela-a kunten; Daren Darius III dəga kəriwuzə kuru mairi Achaemenid ye dəga sammaso kəriwuzəna [e] Ngawo [[Persian|Persia]] ye sukurinan, mairi Macedonia ye də nasha kura kate kuluwu Adriatic ye-a kəmoduwu Indus ye-a rozəna. Alexander ye "datəgəram dunyabe-a kuluwu diyabe kura-a" natəro kasatsəna kuru Indiaro saa 326 BC lan bətərəm cina.kənasar faida'a kəla Porus yen səwandəna, mai Indiaye kureye Punjab kərmayero, kəriwu Hydaspes yedən. Dalil askərranzə fato'a kəriwutəye nankaro, kəmoduwu Beas ye dəro waltə kuru dare suro saa 323 BC yen Babylon lan bawono, bərni Mesopotamia ye do bərni kura mairinzəye ro koktəro dawarzəna də. Kərmu Alexanderbedəye kəriwuwa askərraye-a kasuwube-a kada dawarzana dəwo [[Greek]] be Arabiaro bətərəm sadənan baditənadə kolzənyi. Saa ngawo kərmunzəyen, kəriwuwa fatobe kada suro Daula [[Macedonia]] ben fəlangzəna, gana-ganan musko Diadochiben tartəgəna.Kərmunzədə shima badiyaram zaman Hellenisticbewo, awo Alexanderbe waratazənadə suronzən adawa tartəgə-a nəmkam kəltə-a mbeji kənasarwanzəye suwudənaso, alama Greco-[[Buddhism]]-a [[Hellenistic Judaism]]-a. Bərni findi kozəna kokkono, bərni shiro nowatadə shima bərni Alexandria suro [[Egypt]] ben. Alexander ye [[Greek|Greek'a]] noto'a kuru ada [[Greek]] ye tartə'a dəye səkə kəla furum zamanbe'a Hellenisticye'a duno'aro codo kuru gədi Indian subcontinent ye'a suwudə. Loktu Hellenisticbedə Mairi [[Roman]] ben fuwuzə ada Nasarabe zamanbero wallono; təlam [[Greek]] bedə shima təlam nadəyewo kuru shima təlamma do mairi Byzantine ye lan nowata də hatta dawu karnu kən 15th AD ye lan wurzənaro. Alexander də kam kura ro wallono, nasha Achilles ye lan, ada'a ada Greek ye-a [[Greek]] gənyi ye-a lan zauro nowata. Kǝnasarnzǝ askǝrrabe-a kuru kǝnasarnzǝ kǝriwube tǝmatǝnyi-a dǝ shima awo do am kura’a askǝrrabe kadaye kǝlanza’a rataltǝyinmawo, [f] kuru nzunduwanzǝ dǝ shima maudu’u kǝrabe faida’a suro mowontiya askǝrrabe dunya sammason.[7] Gargamma Alexanderbe exploits də karnu kən yakkəme Alexander Romance ro kəllata shidoni, zaman zamanbedən, waltəgəram miya kozənaro lezənadə, fasari-a, awo gade-a kuru təlamma [[Europe]] be sammaso-a təlamma dunya [[Islam]] be sammaso-aro fasartəna.[8] Ngawo [[Bible]] ben, shima adab [[Europe]] be zauro nowatawo.[9] ==Kǝnǝnga buroye== Kaduwu-a kuru nəmtada-a Na kareya adabe Pellabe, [[Greece]] be, na Alexanderbe tambobe Alexander III də sha Pella lan katambo, bərni kura mairi [[Macedon]] ye lan, yim kən arakkəmi kəntawu [[Greek]] ye kureye Hekatombaion ye də, shi do ne 20 July 356 BC ye dəga tilojin ma (amma loktu də tawadə ba).[11] [12] Shidə tada mai Macedonbe kureye, Philip II, kuru kamunzədə kən diyaume, Olympias (fero [[Neoptolemus I]], mai [[Epirus]] be).Gargam kada kəla tambo Alexanderbe-a nəmganazə-ayen.[15] Futu gargam Greekbe kureye Plutarch ye gulzənadə, yim nyiyanzə Philip'a tamotəyen, Olympias ye kənashinzən suronzəro fərəmtəye fəlezəna kuru konnuye tartəgəna "cintəro kuru farakro" kawu bajinro. Loktu laa ngawo nyiyabedən, Philipye kəlanzəga ​​kururo gulzana, kənashinzən, suro kamunzədəbe suronzən awo bəndibe fəlezənalan səsangəna.[16] Plutarch ye fasari kada kənashinzə adəro cina: Olympias də suro ro walzəna kawu nyiyanzəro, adəye fəlezəna surozə zaktəye; au shi Alexanderbe babanzədə Zeus. Sharhabiwu kureyedə kəla waneye məradəga Olympias ye hawar kəla Alexander ye ya-a awa-anzəyen warmajiwo, shiye Alexander ro gulzəna, au shawari dəga nəm zahirro səraanyi wono.[16] Yim Alexander katambodən, Philipdə bərni Potidea kəla cidi Chalcidiceben bətərəm gənatəro dawarjin. Yim shimadǝn, [[Philip]] ye hawar sǝbandǝna kǝla shi generalnzǝ Parmenion dǝye askǝrra Illyrian-a Paeonian-a ye dǝga kǝnasarzǝna kuru fərnzǝ so dǝye kǝnasar sǝdǝna suro biske [[Olympic]] ye dǝlan. Kuru yim adəlan, fato ibadabe Artemisbe suro Ephesusbedə, suro awowa ajabba dunyabe tulurben faldə, wartəna. Adəye səkə Hegesias Magnesia ye dəye wono, wartəna dalil Artemis də ba nankaro, tambo Alexander ye dəro lezəna.[17]Gargamma jili anyi waneye loktu Alexander mairo walzənadən fəlangzana, kuru waneye shiye səkə, shidə kam kozəna kuru surolan nəm kuraro kadaru sədinro fəletəro.[15] Saa buroye lan, Alexander də nas lan ciwono, Lanike, yanzəgana Alexander ye fuwulan jeneral Cleitus Black ye. Dare lan, Alexander də sha Leonidas, yallanzə, kuru Lysimachus Acarnania ye sha kərazana.[18] Alexander də sha futu nəm zairo Macedonia ye lan wurazəna, kəra səliyin, lyre zayejin, bəlaro lejin, luwala sədin, bara sədin.[19] Sa Alexander ye saa mewun sətanadən, kasuwuma Thessaly ye Philipro fər suwudə, shiye fərdə talanta mewun yakkəro səladinro wono. Shi fərdə waltəro waano sǝrǝna, kuru Philipye shiga sǝrǝna. Alexander, sonyayi, fərdəye ritənzə kaimenzəro asuzənadən, fərdəga təmtəgəro wono, kuru dareramdən shiye təmzəna.[15] Plutarch ye wono Philip də, nəm kərashim-a məradə-a fəlezəna dəro zauro kurnotəna, tadanzə'a nguwuro nzəmbozəna, wono: "Tadanyi, mairi kura məradənəmro sətinma səbandin. Macedon də nyiro zauro gana", kuru shiro fərdə cawu.[20] Alexander ye sunzə Bucephalas, ma'ananzə "kəla daye". Bucephalas ye Alexander gozə Indiaro caino. Sa dabbadə bazənadən (sawu nəmkura nankaro, futu Plutarchye gulzənadə, saa 30 lan), Alexanderye bərni laa shiro Bucephala gulzə.[21]Sa Alexanderdə sa’anzə 13, Philipye allamtəma matə badiwono, kuru ilmuwu jili Isocrates-a Speusippus-a dəga gozəna, dareyedə cidanzə kəra gultuwuyedə kolzə cidadə gotəro kasatsəna. Dareramdən, Philipbe Aristotle karzə kuru fato ibadabe Nymphsbe Miezabedəga njim kərabero co. Kəra gultəgə nankaro Alexander, Philip ye kasatsəna bəla Aristotle ye Stageira də waltəm gartəro, shi do Philip ye wurzəna də, kuru waltə amso'a bəladən naptəro, am bəladəye kala'a də'a yiwo'a, au am do suro lardəyen dasa'ana də'a afutə.[22] Miezadə alamanna maaranta naptəye Alexander-a duli am kurawa Macedoniabe-a, alamanna Ptolemy-a, Hephaistion-a, Cassander-a. Fuwurawa anyi ngəwunzaso sawa'anzəro walzayin kuru fuwulan generalsro walzayin, kuru sandiya "Companions" lan nowotə. Aristotle ye Alexander-a sawanzə-a ro ilmu kurun-a, falsafa-a, halwa-a, adin-a, mantik-a, ada-a səkkəliwo. Cidiya kəra Aristotleben, Alexanderdə cidawa Homerbe-a, musammanno Iliad-adə zauro səraana; Aristotle ye shiro ruwo ruwoata cina, shi do Alexander ye dare kampainzə gozəna də.[23]Alexander ye raksə Euripides'a bayanzəna.[24] Suro nəm ganazəyen, Alexander ye Persia'a do suro shararam Macedonian yen nasara'a də'a nozəna, sandi do Philip II ye saa kadaro nzətkawo sowandana də, Artaxerxes III'a kəriwuzana dəro. Suronzan Artabazos II-a feronzə Barsine-a, waneye fuwulan Alexanderro kazadalaro waljin, shidoni shararam Macedoniaben saa 352 səta 342 BCro saadənama, kuru Amminapes, fuwulan satrap Alexanderbe-a, kuru kam daraja Persiabe sunzə Sisines-a. Adəye shararam Macedonia ye dəro ilmu ngəla kəla lamar Persia ye lan cina, kuru awowa bəlin kəla kəriye Macedonia ye dəga wuzəna dəga falzəna.[28]Sudaye ruwozəna kəla Anaximenes Lampsacusbedə maləmma Alexanderbe fal, kuru Anaximenesdəye Alexanderga kəriwuwanzən sortəna.[31] ==Wartatəma Philip IIbe== Saanzə 16 lan, kəra Alexanderbe cidiya Aristotleben dawono. Philip II ye kəriwu Thracians yalaye'a sədənaye, shi do Alexander'a kolzəna kərmairo kuru waratatəma.[15] Loktu Philip badən, təlamma Thracian Maediyedə Macedoniaro kəriwuzana. Alexanderye duwaro jaawuwa co kuru sandiya nashanzadən duwono. Kalangaidə sandiya kərmaitə, kuru bərni laa, sunzə Alexandropolis, kokkatə.[32] Ngawo Philip ye waltənayen, Alexander dəga soja'a gana'a zuza kəriwuwa anəm Thrace ye dəga dabtəro. Kamfen kəla bərni Greekbe Perinthusben sədin,Alexander ye rowa bawanzəye səkaana. Daji, bərni Amphissa yedə cidiya Apollo ye daraja'a karəngə Delphi ye lan cidatə badiwono, awo daraja'a dəye Philipro dama lamarra Greek ye ro cistaye cina. Sokku Philip də Thrace lan sətanadən, Alexander ro askərra sabtəro amariya codo kəriwu anəm Greece ye dəro. Lardəwa Greekbe gadesoye surodəro gayinro zəktənadə, Alexanderye Illyriaro bətərəm gənatəro dawari sədinro sədəna. Loktu fitəna adəyen, Illyrians sodə Macedonia ro bətərəm sadəna, amma Alexander ye sandiya duwono.[33]Philip-a sojanzə-a tadanzəro kəllata saa 338 BC lan, kuru anəmro Thermopylae men leza, ngawo soja'anzə Thebanbe kəriwuzanayen gozana. Sandiye bərni Elatea dəga səmowona, kawu gana laa bas Athens-a Thebes-a lan lezayin. Am Atheniansbe, Demosthenes shima fuwumanzamadə, karza kəlakəl Thebes'a Macedonia'a matəro karza. Athens-a Philip-a indiso embassies zuza Thebes'a banatəro, amma Athens də gasadən zuwuna.[34] Philip ye Amphissa ro lewono (amphictyonic League ye məradənzəro cidajin),askərra kungənaye Demosthenesye nadəro zuzənadə'a sətana kuru bərnidəye kəlanzə'a kasatsana. Philip ye daji Elatea ro waltəgəna, Athens-a Thebes-a ro nəlefa dareye zuzəna, sandi indiso waada.[35] Dawari kəriwube kəriwu Chaeroneaben Philip ye anəmro lejindən, gawilmanzəye sha Chaeronea, Boeotia lan dafkada. Loktu kəriwu Chaeronea ye do ngawodən wazəna dən, Philip ye kəmburam dəga amari cina kuru Alexander ye wofila dəga, shiga karapka generals Philip ye kasatkata'a soro. Futu am kureye gulzanadə, sandi indidə loktu laaro zauro luwala sadəna. Philipye notəlan askəranzəro ngaworo kalaktəro amariya co, kəla hoplites Athenianbe jarabtənyidə zəgayin, adəye lainza namzayin. Alexander shima buro salakkin lai Thebanbedə namzə, ngawodən jeneralwa Philipbe. Kəltə watəmaye bannazənadən, Philipye askəranzəro fuwuro leza duwaro sandiya cezə. Athenians sodə fattəgənadən, Thebans sodə sandiya dəriza kəlzana. Sandi tilonza kəriwuro koltəna, sandiya kənasartəna.[36] Ngawo kənasar Chaeronea lan, Philip-a Alexander-a də am kəlanza kəltənyi lan Peloponnese ro lezana, Laconia nguwu bannaza kuru Spartans'a nasha gade-gaden duwada.[37] Corinth lan, Philip ye "Hellenic Alliance" kokkono (kəlakəl Persia'a kəriwuwa Greco-Persian ye də'a wuzəna), shidoni bərni'a Greek ye nguwuso suronzən mbeji Sparta dawun baro.Philip də sha Hegemon (nguwusoro "Supreme Commander" lan fasartəna) kəlakəl adəye (maləmma zamanye sha kəlakəl Corinth yen nozana), kuru dawari kərmai Persia yero bətərəm gənatəye warmajiwo.[38][39] Duno-a kuru waltǝ-a Sa Philip ye Pella ro waltənadən, Cleopatra Eurydice'a kərawozə kuru nya'ano saa 338 BC lan, shi dəwo yanzəgana Attalus ye. Nyiyadəye səkkə Alexander ye darajanzə waratatəyedə nzəliwo gana, dalildə tada Cleopatra Eurydice ye ndaso yayi waratatəma Macedoniaye cotto waljin, amma Alexander də reta Macedoniaye bas.[42]Loktu kəlele nyiyabedən, Attalus saaranzədə fetero ilawadəro duwawono kəla kəltədə waratatəma halal sutuluwinro.[41] Suro nyiya Cleopatra ye lan, shi do Philip ye kərawozəna kuru nyazəna də, shi də shiro gana, rawanzə Attalus də suro awo kənzayen Macedonia so dəga ilawa dəga rozəna kəla sandiro mairi dəga waratatəro. Adəye Alexander'a zauro gərzəgəna hattaa kowo faldə kəlanzəro gəbsəgə, "Nyi villain," wono, "ayi, daji wudə batti?" Daji Philip ye, Attalus ye cidanzə gozə, cizə tadanzə'a fəlejin; amma sandi indisoro sa'a ngəla,au gəratənzə zauro duno'adə, au mbol sətanadə, shilanzə'a sələmzəna, hatta cidiro cukkurowo, nadən Alexanderye shiga zazəna: "Nadən ruyi," wono, "kam duwo Europelan Asiaro kotəro dawari sədinmadə, kuris fallan na gadero kozənadən fəlezəna." — Plutarch, bayanzəna kəla nəmgadegade nyiya Philipben.[43] Suro saa 337 BC yen, Alexander ye yanzə'a Macedon lan sowosa, sha yanzəgana'a, mai Alexander I Epirus ye'a Dodona lan, bərni kura Molossians ye lan kollono. Shiye Illyriaro gozə kowono[44] na shiye mai Illyriabe fal au kadaro nzəliwo mazənadən.waneye Glaucias'a, kuru shiga kəsoto ro gozana, kəriwulan sandiya kənasartəna dəman saa gana laa kozənadən.[45] Son yaye, alamaram Philip ye tadanzə siyasa-a askərra-aro allamtənadə'a watəro nyazənyi.[44] Futu shiye gulzənadən, Alexanderdə Macedonro waltəna ngawo kəntawu arakkəben dalil kasadə sawanzə fatobe, Demaratus, shidoni kate am indidəben dawari sədinmadə.[46] Saa fuwuyedən, kərmai Persiabe Cariabedə, Pixodarus, feronzə kuradə yanzəgana Alexanderbe Philip Arrhidaeusro cina. Olympias-a sawawa Alexanderbe kada-aye shawari cina kəla Philipbe Arrhidaeus-a waratatəmanzəro sədinno.[44] Alexanderye bikke makkaryema, Thessalus dəga zuzəna.Corinth, Pixodarusro musko feronzəye tada haramro cinbaro gulzə, amma susudəro Alexanderro. Sa Philip ye adə fanzənadən, shawaridə dazə Alexander'a zazəna kəla fero Carianbe nyiya səraanaro, shiro kamu ngla səraanaro bayanzəna.[44] Philipye sawa'a Alexanderbe diyau, Harpalus-a, Nearchus-a, Ptolemy-a Erigyius-a, duzəna, kuru am Korintabedə Thessalus'a shiro sartəlan caudo.[47] ==Mai Macedonbe== Yim kən 24 kəntawu Macedonianbe Dios, shidoni waneye kəntagə Octoberbe kawunzə 25 saa 336 BC'a tilojinmadə, loktu Aegaelan nyiya feronzə Cleopatrabe yanzəgana Olympiasbe, Alexander I Epirusbedəro lezənadən. Perdikkas-a Leonnatus-a. Alexander də sha mairo wormazana nadən am kura'a soja'a ye sa'anzə 20 lan.[50][51][52] ==Duno saptǝ== Alexander ye kərmaizə badiwono am kərmai dəro gaska sadinma so dəga baro sədin. Shiye yanzəgana, Amyntas IV kureyedə, cezəna.[53] Shiye kuru mairiwa Macedoniaye indi nasha Lyncestis ye dəga cezəna kəla bawanzə cezənayen, amma kən yakkəme dəga, Alexander Lyncestes dəga kolzəna. Olympias ye Cleopatra Eurydice-a, Europa-a, feronzǝ Philip ye-a rowaro warzǝna. Sa Alexanderye awo adəga fazənadən, zauro gəragatə. Alexander ye Attalus ye cezəro amariya co, shi do ne gardi soja'a Asia Minor ye dəga kuru awa Cleopatra ye dəga.[54]Attalus də loktudən Demosthenes'a kəltayin, kəla Athensro letəyen. Attalus ye zauro Alexander'a zazəna, kuru ngawo Cleopatra'a cezənayen, Alexander ye shiga zauro tajirwa'aro gozəna.[54] Alexander ye Arrhidaeus'a kolzəna, shi do ne hangalnzə ba'a də, waneye dalil Olympias ye poisonzənayen.[50][52][55] Hawar kərmu Philipbedə lardəa kada kəriwuro səsangəna, Thebes-a, Athens-a, Thessaly-a, kuru jiliwa Thracianbe yala Macedonbe-a kunten. Sa hawar kəriwudəye Alexanderro nazənadən, shiye duwaro jaawuwa co. Diplomacy faidatəro shawari tina yaye, Alexanderye am Macedoniabe 3,000 sabkono askərra faraskəramma kuru anəmro Thessalyro lezana. Shiye soja Thessalianbedə nasha kate Mount Olympus-a Mount Ossa-ayen səbandəna, kuru amnzəro Mount Ossaro lezayinro amariya co. Sa Thessalians sodə wazənanzə'a cizanadən, Alexander'a ngawonzalan sowondəna kuru tənyi kəlanza'a cedo, soja'anza kəriwubedə soja'a Alexanderbero kəlza. Daji anəmro gozə kowono nasha Peloponnesebero.[56] Alexander də Thermopylae lan dawono na do shiga kura kəlakəl Amphictyonic ye ro asuzana kawu anəm Corinth ro lejinro. Athens ye nəlefa mazəna kuru Alexander ye am tawayewu dəga afuzəna. Də kəla kəlta nowata kate Alexander-a Diogenes-a Cynicbedə loktu Alexanderbe Corinthlan naptənzən wakawono. Sa Alexanderye Diogenesro awo shiro sədinma soworindən, falsafamadəye Alexanderro gana shitilan dazə wono, sau shidə nur kəngalbe dafcin.[57] Jaawuwa adəye Alexander'a kurnozəna shi done wono, "Amma tawadəro wa, wu Alexander gənyiro wallono-a, Diogenesro waltə ra'akkəna." Shiye kuru hawar fitəna Thracianbe səbandəna.[59] ==Kamfen Balkanbe== Kawu Asiaro farjinro, Alexanderye kalangaiwanzə yalabedə nzəliwo səraa. Suro saa 335 BC yen, fitəna kada daptəro fuwuzə. Amphipolis lan badizə, gədiro bəlawurozə lardə "Thracians kəlanzabe" ro lewono, kuru Mount Haemus lan, soja'a Macedonianbedə soja'a Thracianbe doni kəladən dasagənadəro bətərəm sadə kuru kənasarzana.[60] Macedonia sodə lardə Triballi yero gasaana kuru sojanza'a kəriwuzana nasha kəmoduwu Lyginus yen [61] (kəmoduwu Danube). Alexander ye daji yakkəro lewono kawu Danubero letə, təlamma Getae'a ci kəmaduwuyedən kəla kəlzana. Bənye kəmoduwudə fartəlan, sandiya ajabsə kuru sojanza'a ngaworo kalaktəro dunozəgəna ngawo kəriwu buro salakbedən.[62] Hawar do Alexander ro lezəna kəla shi kura Illyriaye Cleitus-a mai Glaukias Taulantii-adə kərmaizəro kəriwuzana. Fətəro Illyriaro lezənadən, Alexanderye falnzawoso kənasarzəna, maiwa indidə'a askəranza'a sowosa. Kǝnasarwa anyilan, shiye kalangainzǝ yalabe dǝga sǝbandǝna.[63] ==Thebes'a bannatə== Sa Alexander ye yalaro kəriwu sədindən, Thebans-a Athenians-a walta kəriwuzana. Alexander ye loktudən anəmro lewono.[64] Bərniwa gadedə walta təmzayin yayi, Thebesbe kəriwuro shawari cido. Resistance Theban ye də faida ba kuru Alexander ye bərni də'a wurzə kuru kalangaizə'a kate bərni'a Boeotian ye gade dəro yekkono. Dareram Thebesbedə Athens'a zorzəna, Greece sammaso loktu ganaro nəlefa kolzəna.[64] Alexander ye daji kəriwu Asiabe ro lewono, Antipater'a kərmairo kolzəna.[65] ==Mairi Persiabe Achaemenidbe kənasartə== Alexander ye Persia ro bətərəm sədəna də misal kura "strategic line" kəriwu diwoye ro gotəna, lai do "chain of logic do cidawa falro kəljinma" lan bowotin də. Suro kitawunzə Strategy yen, cidama askərraye Soviet ye kuru ilmuma Alexander Svechin ye kataffa Alexander ye dəga bayanzəna. Ngawo nashanzə Greekbe-a Balkans-a sətanayen, gawilmanzə siyasabe-a kəriwutəlan, kuru ngawo sojinzəbe sətanayen ci kəmaduwu Afro-Asiabe sammaso kəriwutəlan, na shi mara njiye Persianbedə dazəna kuru na shiro awo kəmbube suwudindən, Alexander, Persians'a daataro kəriwutəro lewono. Daji shiye kaziyi abadanbe soja'a do cida suro kalangai watəmaben sadin dəga sulhuzəna, Svechin ye wono, "futu misalbe" lan.[66] ==Asia Gana== Ngawo kənasarnzə kəriwu Chaeronea yedən (338 BC), Philip II ye cida kəlanzə hēgemṓn (Greek: ἡγεμών) ro gənatəye badiwono, kəlakəl do Diodorus ye gulzənadən, kəriwu kəla Persians ye lan sədin. ci kəmaduwube-a kuru jazirawa-a kərmai Achaemenidben. Suro saa 336-yen Parmenion-a, Amyntas-a, Andromenes-a, Attalus-a, kuru soja 10,000-a zuzəna.konga'a Anatoliaro dawari bətərəmro sadinro.[67][68] Bərniwa Greekbe ci kəmaduwu fəte Anatoliabedə kəriwuzana hatta hawar Philipdə cezəna kuru tadanzə gana Alexanderye shiga waratazənaro isəna. Am Macedoniayedə kərmu Philipyedə sandiya hangalza bannazəna kuru darelan sandiya kəriwuzana karəngə Magnesiayen Achaemenidsye cidiya kərmai soja'a Memnon Rhodesyedən.[67][68] Cida bətərəm Philip II ye dəga goza, soja'a Alexander ye də Hellespont farza suro saa 334 BC yen soja'a 48,100 yeyi'a, 6,100'a.askərra faraskəramma, kuru mara njiye 120'a cidawu 38,000'a Macedon'a bərni'a Greek ye'a lan gozana, askərra kungənaye'a, kuru askərra Thrace'a, Paionia'a, Illyria'a lan gozana'a. ying shiye Asia dǝga kasatsǝna kǝla awo ilawabe sadǝnaben. Adəye fəlezəna Alexander ye kəriwuro shawazəna, awo bawanzəye diplomacy səraana də'a gadezəna.[64] Ngawo kənasar buro salakbe kəla askərra Persiabe kəriwu Granicusben sətanayen, Alexanderye bərni kura Persiabe-a gənatəram Sardisbe-a səmowona; daji ci kəmaduwu Ionianbedən lezə, bərniwadəro kərmai kəlabe-a demokradiya-a co. Miletus də, soja'a Achaemenid ye satanadə, cida bətərəmtəye zauro məradəzəna, soja'a Persiaye karəngənza mbeji. Fuwutə anəmye lan, Halicarnassus lan, Caria lan, Alexander ye kənasartəna bətərəm kura buro salak ye lan, gana-ganan gawilmanzə'a, captain soja'a Memnon Rhodes ye'a, Persian satrap Caria ye'a, Orontobates'a, kuluwu lan gərzayin.[70]Alexander ye gumnati Caria ye dəga kolzə jami kərmai Hecatomnid ye ro, Ada ro, shi do Alexander'a gozəna də.[71]Halicarnassus lan, Alexander ye Lycia kəla kauye-a, Pamphylian plain-a ro lewono, bərniwa ci kəmaduwuye samma so'a kərmaitəro sədin, Persia'a soja'a njiye'a daptəro. Pamphylia lan səta fuwuro saadənan, ci kəmaduwubedə ci njiye kura-kura ba kuru Alexanderdə cidiro lewono. Termessos lan, Alexander ye kəlanzə'a fəlezə kuru bərni Pisidian ye dəro bətərəm gənazənyi.[72] Bərni kura Phrygian ye kureye Gordium lan, Alexander ye "undid" Gordian Knot do kuro sulhu matəyima də'a, awo do fuwulan "mai Asia ye" də'a jejinro gulzana də.[73] Futu hawardəye fəlezənadə, Alexanderye wono futu kəltəramdəga tətandənadə faida ba, kuru kashagənzən shiga wurzəna.[74] ==Levant-a Syria-a== Suro saa 333 BC yen, Alexander ye Taurus farzə Cilicia ro lewono. Ngawo loktu kuruwuro dalil dondiben dazənayen, nasha Syriabero lewono. Soja'a Darius ye zauro kura dəye sha kozana yayi, Cilicia ro waltəgəna, na do Darius'a Issus lan kəriwuzəna. Darius ye kəriwu dəga sowosa, sojinzə'a wurzəna, kuru kamunzə də'a, feronzə indi'a, yanzə Sisygambis'a, kuru arzinyi zauro ngəla'a kolzəna.[75] Shiye tawadǝ nǝlefabe sǝdǝna shido suronzǝn cidiwa shiye fattǝgǝnadǝ mbeji, kuru ransom talenta 10,000 yallanzǝro. Alexander ye ja'auzəna kərma də shi mai Asia ye dəro, shi tilonzə nasha'a yaktəye shawari cina.[76]Alexander ye Syria'a, kuru ci kəmaduwu Levant ye'a səmowona.[71] Saa fuwuyedən, 332 BC, shiga Tyrero bətərəm gənatəro mbuzaana, shidoni ngawo bətərəm kuruwu kuru zauro zauyen səmowonadə.[77][78] Konga'a do sa'anza askərraye də'a ceza kuru kamuwa'a nduli'a də'a kaliro saladəna.[79] ==Egypt== Sokku Alexanderye Tyre'a bannazənadən, bərniwa ngəwuso diwal Egyptro lezayin dəye duwaro kəlanza'a cedo. Attǝson, Alexander dǝ Gaza lan kǝla kǝlzayin. Gar duno'adə zauro duno'aro gartəna kuru kəla kauyen garratə, bətərəm məradəzəna. Sa "ilmuwu nzunduye shiro fəlezana kəla dalil nəm kuruwu kaudəyedə mowonjinbaro... adəye Alexander'a zauro ndəlamzəgəna jarabtəro".[80]Ngawo bətərəm yakkə kənasartənyiyen, fato duno'adə cukkuro, amma kawu Alexanderro tunu zauro kəlazən sətanaro gənyi. Futu Tyre lan yeyi, konga'a do sa'a askərraye'a də'a kəriwuro sakkəna, kuru kamuwa'a nduli'a də'a kaliro saladin.[81] Egypt də shima nasha nguwu do Alexander ye Persia lan gozəna dəye falnza. Ngawo bəlawurozə Siwa ro lezənayen, Alexander dəga suro ibadaram Ptah Memphis yedən kərmai kərmai sadəna. Alama am Egyptbedə shidə diyaro walzənadə hangalnza cizənyi – kuru shidə kərmaizə sammason bawo.[82]Alexander ye fatowa ibadabe do Persians ye kolzana dəga waltə kalaksəna kuru awoa tarihibe bəlin ilawa Egyptbe ro suwudəna. Suro ibadaram Luxorben, karəngə Karnakben, fato ibadabe barge darajaadəro garzəna. Loktu kəntagəwanzə gana suro Egyptben, nizam harajibedə Greekbe falzəna kuru lardədə'a askərraye səmowo dawarzəna, amma badiyaram saa 331 BCben Asiaro lezə Persians'a zəgayin.[82] Alexander ye dareram saa 332 BC ye lan Egypt ro fuwuzəna na do shiga nəmkam kəlabe ro gozana də.[83] Ro kərmai dəga shararo kalaktə kuru shidə suro firaunawa kuruwuben asutə, Alexanderye ilawadəro Memphislan sada'a sədin kuru oracle Amun-Rabe nowatadə Siwa Oasis suro sahara Libyaben lezə, [82] nadən shiga tada ilawa Amunbero bowozana. Fuwulan, Alexander ye Zeus-Ammon dəga baanzə jireyero bowono, kuru ngawo kərmunzəyen, kungənaye shiga kangadi lan zayezana, kangadi Ammon ye dəga faidatə alamaram nəm ilahiyanzəyero.[85]Greeksoye kawuli adəga fasarzana – shido ilawadəye firaunawa sammaro manazanadə – nazaru.[82] Sokku Egypt lan naptənzən, Alexandria kokkono, shidoni bərni kura kərmai Ptolemaic ye ro waljinma ngawo kərmunzəyen.[86] Kərmai Egyptbedə Ptolemy I (tada Lagosbe) ro kowono, shi kərmai Ptolemaicbe (305-30 BC) ngawo kərmu Alexanderben.[87] ==Assiriya-a Babilon-a== Masar kolzə saa 331 BC lan, Alexander ye gədiro lezə Assyria Achaemenid ye suro Mesopotamia samibe (kərmadə yala Iraqbe) kuru Darius'a waltə kəriwu Gaugamelaben kənasarzəna.[88] Darius waltə suro fatodəben cuwoso, kuru Alexanderbe shiga Arbelaro duwono. Gaugamela də shima dareram kuru shawari kate sandi indiyewo.[89] Darius ye kəla kauyen Ecbatana ro cuwoso (Hamadan zamanbe) kuru Alexander ye Babylon'a səmowona.[90] Diaries ilmu shillewube Babylonianbedəye wono "mai dunyabe, Alexander" scoutsnzəro kawuli am Babylonbero zuzəna kawu bərnidəro gayinro: "Wuye fatowanzəro gayinba".[91] ==Persia== Babylon lan, Alexander ye Susa ro lezə, bərni kura Achaemenid ye fal, kuru na gənatəramzəye səmowona.[90] Shiye soja'anzə nguwuso bərni kura kəleleye Persiaye Persepolis ro zuzəna diwal mairi Persiaye men. Alexander kəlanzəma askərra kartəna gozəna kəla diwal bərnidəro daataro lejindən. Daji cinna Persiabe (suro kau Zagros zamanbedən) shidoni soja Persiabe cidiya Ariobarzanesben dafsanadə'a fəlezəna kuru Persepolisro duwaro lewono kawu soja'anzəye gənatəramdə'a zamzayinro.[92]Persepolisro gagənadən, Alexanderye askəranzə'a kolzə bərnidə'a kawu kadaro luwata.[93] Alexander də Persepolis lan kəntawu uwuro napkono. Loktu shiye dazənadən, konnu suro fato mairi Xerxes I gədibedən fəlango kuru bərnidə sammasoro tartəgəna. Dalilla waneye tajirwa saarabe au nadiro wartə kəla Acropolis Athensbe loktu kəriwu Persiabe kənindimi Xerxesben [95] Plutarch-a Diodorus-aye sawanzə Alexanderbe, shi hetaera Thaïsdə, shima konnudəga suwudə kuru badizə wono; Bərnidə warjin dəga suruna yayi, Alexander ye shawarizə dəro nəmkayiwu badiwono.[96][97][98]Plutarch ye wono shiye amnzəro konnu dəga təmzayinro amariya co amma konnudə bərni ngəwuro tartəgəna.[96] Curtius ye wono Alexander də shawarizəro nəmkamzənyi sai wazənanzəro.[96] Plutarchye hawar laa waltə gulzəna shilan Alexanderbe dazə kuru gunki Xerxesbe sukuruwunadə kam rowaro manazəna: Wuye kozəna nyiga nadən kolnge dalil bəlawuro Greecero sədənaye nankaro, au waltəm nyiga kolnge dalil nəmkuranəm-a nəm ngəlanəm-a nasha gaden?[99] ==Mairi Persiabe-a Gədibe-aye sukuri== Alexander ye Darius'a duwono, buron Media ro, kuru Parthia ro. Mai Persiabedə kadarunzə'a kaltəyinba, kuru Bessus, Bactrian satrapnzə-a yallanzə-aye sha fursanaro gozana.[102] Sa Alexander ye karəngəzənadən, Bessus ye amnzə so'a mai kura də'a cezə kuru kəlanzə'a Darius ye waratatəma Artaxerxes V ro warmajiwo, kawu Central Asia ro waltə kəriwu Alexander ye badijinro.[103] Alexander ye kamin Darius ye dəga rəbkono batau am ngawonzəye Achaemenid ye lan.[104]Shiye wono, loktu bajindən, Dariusye shiga waratatəma kərmai Achaemenidbero suwudəna.[105] Daula Achaemenid ye də sha Darius'a sukuriwo.[106] Amma, kəndaramma bəlayedəa kuru garno gomnatiyedəa Alexanderye cissəgəna kuru waltə cishango cidiya kərmaizəyen, shi, kalma Iranologist Pierre Briantyedən "waneye sha laiya kadalan kəndozənaro gotin Achaemenids dareyero."[107]Alexander ye Bessus dəga nəm zalumtəma ro surin kuru shiga kəriwutəro cido. Campaign adə, burolan kəla Bessusben, waltə Asia dawubedəro wallono. Alexander də bərni'a bəlin kada garzəna, samma so Alexandria lan bowotin, kandahar zamanye suro Afghanistan ye'a, Alexandria Eschate ("Shima shiro cintəwo bama") suro Tajikistan zamanye'a kunten. Kamfanidə Alexander'a Media-a, Parthia-a, Aria-a (Fəte Afghanistanbe-a), Drangiana-a, Arachosia-a (Afghanistan Anəm-a Dawu-a), Bactria-a (Afghanistan Yala-a Dawu-a), Scythia-a men gozəna. Suro saa 329 BC yen, Spitamenes, shi do ne daraja notənyi suro kərmai Sogdiana ye lan sətana də, Bessus dəga Ptolemy ro cinzəna, shi do ne Alexander ye sawa'anzə kasatkata ma fal də, kuru Bessus dəga cezəna.[109]Sonyayi, ngawo loktu laayen loktu Alexander də kəla Jaxartes yen soja'a fərye'a kəriwutəyen, Spitamenes ye Sogdiana'a kəriwuro səsangəna. Alexander kəlanzəma Scythians'a kəriwu Jaxartesben kənasarzəna kuru loktudən kəriwu Spitamenesbe badizəna, kəriwu Gabaiben shiga kənasarzəna. Ngawo kənasartənayen, Spitamenes dəga amnzəye cezəna, sandiye nəlefa nankaro shara sadəna.[110] ==Kazǝi-a kuru plot-a== Loktu adəlan, Alexanderye kazəmu Persiabe-a adawanzə-a shararamzən gozəna, masammanno ada proskynesisbedə, alamaram musko nzoktəbe, au cidiro sujudə, shidoni Persiabe am kuranzaro fəlezanadə.[111] Adə shima nasha fal Alexanderbe dawari kura bana-a bana-a am darajaa Iranbe fando nankaro.[107] Greeksodə sonyayi gesture proskynesisbedə kəriye alawabero gozana kuru Alexanderdə kəlanzəga ​​alaktə məradəzənaro kasatsana. Adəye shiro kanjimali am lardənzəye kadaye səsangəna, kuru dareramdən shiye kolzəna.[112]Loktu kərmai kuruwu Achaemenids ye lan, nəm kura'a nasha'a mairi ye də'a, gomnati dauye'a, askərra'a, nəm kura'a də am Iranye'a, am kura'a Persia ye'a ro gənatəna.[107] Sandi dareyedə loktuwa ngəwuson kəlakəl nyiyabe yalla mairi Achaemenidbe-a kəllata.[107] Adəye Alexander ro kaziyi suwudəna kəla shiye nasha gade-gade'a am do mairi dəro nəm duno'a nəm tilo'a loktu kuruwuro codo də'a faidatəro.[107] Pierre Briant ye bayanzəna kəla Alexander ye asuzəna kəla awo suronzəye dəga faidatə bas lan sətin bawo.nəm gade-gade suro nizam mairibe alamanna Asia Minor-a, Babylonia-a au Egypt-a lan; shiye kuru gomnati daube bana am Iranbe mbeji au baro sədin.[107] Saa 334 BC lan shiye notənzə fəlezəna, sa mai Darius III dəga kambiyizənadən "awowa kura-kura raayi kərmai Achaemenidbedəga gotəlan, musammanno mauduwu mai cidi-a talaa-a nzəkəliwobedə".[107] Alexander ye suro saa 332 BC ye lan Darius III ro wasika ruwozəna, surodən shi Darius'a kozənaro "kərmai Achaemenid ye kənasartəro" wono.[107] Son yaye, Alexander ye dareram lan shawari do mairi Achaemenid ye Persepolis ye dəga wartəye gozəna də.rokko awo kura-a kuru adawa-a "am Persianbe sammaso" ye səkə shiye kəlanzə'a Darius'a warratatəma sharaye ro gotəro muwonjinba.[107] Kəla Bessus (Artaxerxes V) yen, Briant ye waltə wono, Alexander ye waltə tawatsəgəna "shiye nəm shawa Darius III ye dəga wuzəna də".[107] Kənənganzəro nəmzalum fəlezana, kuru cidamanzə fal, Philotas dəga cezəna kəla Alexanderro bayantəro terənayen. Kərmu tadanzəyedəye kərmu baanzəye mburo walzəna, kuru adə nankaro Parmenion, shidoni na gənatəram Ecbatanayedə, Alexanderye amarinzən cezəna, nəmzalum diwo nankaro. Ngəwuso notənyilan, Alexander kəlanzəlaro kam duwo kənənganzə Granicuslan səsangənadə cezəna, Cleitus the Blackdə, loktu luwala fitənayen Maracandalan (Samarkand zaman kərmabe suro Uzbekistanben), shilan Cleitusye Alexanderga taltəwa sharabe kada sədənaro zorzəna kuru musammanno kəla shiye kənənganzəga ​​njessənaben. ] Dare lan, suro kamfen Central Asiabedən, nəmzalum kən indimi kəla kənənganzəben fəlezana. Shi adə warakkanzə mairibe sha səsangəna. Gargammanzə kuradə, Callisthenes Olynthusbedə, suro hawardəben mbeji, kuru suro Anabasis Alexanderben, Arrianbe wono Callisthenes-a warakkadə daji kəla rackben azabtəna, kuru waneye ngawodən bawono.[114] Callisthenes də tawadəro suro awodəyen mbejiro tawadə ba, kawu zortənzəro shiye kəlanzən suluwuna kəla am am adawaye proskynesis yitagattəgəro.[115] ==Macedon suro Aleksanderbe bayen== Sokku Alexander ye Asia ro lezənadən, shiye jeneralnzə Antipater dəga kolzəna, shi dəwo kazadala askərraye-a siyasaye-a nozənama, kuru nasha laa Philip II ye "Old Guard" ye dəwo Macedon ro kərmai sədin ma.[65] Alexanderbe Thebes'a duzənadəye səkə Greecedə loktu shi badən napsəna.[65] Shi awo fal do shilan faidatin ba də shima mai Spartan ye Agis III ye suro saa 331 BC yen, shi do Antipater ye kəriwu Megalopolis ye lan kəriwuzə cezəna də.[65] Antipater ye huwom Spartans ye dəga League of Corinth ro suwudəna, shi do daji Alexander ro kalaksəna də, shi do sandiya afuzəna də.[116] Kuru kate Antipater-a Olympias-ayen nəmgade mbeji, kuru falnzawoso Alexanderro kəla gadeben kalla fizəna.[117] Sammason, Greece ye loktu nəlefa-a fuwutə-a səwandəna loktu kəriwu Alexanderbe Asialan sədindən.[118] Alexander ye kungəna nguwu kənasar zə lan zuzəna, shi do ne razəwu'a kasuwu'a suro daulanzəyen sərana də.[119] Son yaye, Alexander ye sambisoro askərra məradənzə-a kuru hijra am Macedoniaye suro daulanzəye sammason duno Macedon ye'a baro sədəna, zauro duno'a ngawo Alexander ye lan, kuru dareram lan Rome ye sha kərmaizəna ngawo kəriwu Macedonia ye kən yakkəme yen (171-168 BC).[19] ==Kungǝna== Kənasar do Philip II ye Pangaeum ye sədəna də, kuru kərmai Thasos ye kate saa 356-a 342 BC-a ye də, dinar-a liwula-a nguwu cidiya kərmai Macedonia ye lan suwudəna.[121] Alexander ye alamaram kungəna bəlin Cilicia suro Tarsus ye lan suwudəna, ngawo kəriwu Issus ye suro saa 333 BC yen, shi do kungəna kura mairi dəye ro wallono.[122] Alexanderye dinar-a, liwula tetradrachms-a drachims-a, kuru dinar ngarkime kada-a sətandəna. Jili coins anyibedə suro daulanzəben sambisoro mbeji. Shi dinardǝ kǝla Athenaben mbeji kuru ngawonzǝn Nike (Victory) mbeji.[123] Shi kungəna liwulabedə kəla Heraclesbe kəladən karayi bəndibe səkkəna kuru Zeus aetophoros ('eagle bearer') muskonzə wofilan kərmai kərmaibe mbeji, ngawonzən.[124]There are both Greek and non-Greek aspects to this design. Heracles and Zeus were important deities for the Macedonians, with Heracles considered to be the ancestor of the Temenid dynasty and Zeus the patron of the main Macedonian sanctuary, Dium.[122] The lion was also the symbolic animal of the Anatolian god Sandas, worshipped at Tarsus.[122] The reverse design of Alexander's tetradrachms is closely modelled on the depiction of the god Baaltars (Baal of Tarsus), on the silver staters minted at Tarsus by the Persian satrap Mazaeus before Alexander's conquest.[122]Fasal ngawobe Alexanderbe tetradrachmsbedə foto awo ala Baaltarsbe (Baal of Tarsus) dəga samənzəna, kəla awo liwulabe Tarsuslan kərmai Persiabe Mazaeusbe kawu Alexanderbe kənasar sədinno.[122] Alexander ye kəriwuwanzə bəlin sammason kungəna mairibe falro ikko jarabsənyi. Kungəna Persiabedə suro mairidəye sammason tartəyin.[125] ==Kamfen Indiabe== Ngawo Spitamenes ye kərmunzə-a Roxana-a nyazənayen (Raoxshna təlam Iranye kureye lan) nəmkam ndikate am kurawanzə bəlin-a dəga dunotəro, Alexander də nasha Indiaye ro wallono. Shiye kurawa satrapy Gandharabe kureyedə (nasha kərmaaro gədi Afghanistanbe-a yala Pakistanbe-a) bowono, shiro isa kərmainzəro kəngaro. Omphis (su Indiaye Ambhi), mai Taxilaye, mairinzə Indus lan səta Hydaspes (Jhelum) ro saadənadə, kasatsəna, amma kura'a kaduwuwa kəla kauye laadə,suronzan nashawa Aspasioi-a Assakenoi-a Kambojasbedə (suro kitawuwa Indiaben Ashvayanas-a Ashvakayanas-aro notənadə), kəlanzaro waada.[126] Ambhi ye duwaro Alexander'a ritənzə'a baro sədin kuru shiro kazəyiya faida'a kəla kəlzəna, kəlanzə'a askəranzə'a sammaso'a shiro gənazəna. Alexander ye Ambhi ro ka'alazə-a kazəyiyanzə-a kalaksənyi amma shiro kazəmu "Kazəmu Persianbe-a, zaye dinar-a liwula-a, fər 30-a dinar talent 1,000-a" cina. Alexander ye dunozə sojinzə'a yaktəro səkkəna, kuru Ambhi ye Hephaestion-a Perdiccas-a banazə kotowo kəla Indus yen garza na do Hund lan dungoktəna də,[127]Hephaestion-a Perdiccas-a banazə kotowo kəla Indusben garzayin na doni Hund lan dungoktənadən, [127] askəranzaro karewa cina, kuru Alexander-a askəranzə sammaso bərninzə kura Taxila lan səmowona, nəm sawa-a nəm kərawu-a.Ngawo mai Macedonia ye fuwuzənayen, Taxiles ye sha soja'a 5,000'a sortəna kuru kəriwu Hydaspes ye dəro gaana. Ngawo kənasar adəyen, Alexanderye shiga Porus'a kadutəro zuzəna, shiro shartəwa ngəla cinro zorzana, amma gana laa musko watəmanzə kureyedən kəlanzə'a fatsəgəna. Ngawo adəyen, am indidə kəlanza kəltəgəna kəla Alexanderbe; Taxiles də bana zauro banazəna karewa mara njiye Hydaspes ye dəro kuru Alexander ye sha gomnati nasha kate kəmoduwu adə-a Indus-a ye dəro amanazəna. A kərmai nguwu shiro tina ngawo kərmu Philip, tada Machatas ye lan, kuru shiro kərmai dəga gotəro cedo kərmu Alexander kəlanzəye lan (323 BC), kuru ngawodən kəriyewa Triparadisus ye yaktəyen, 321 BC. Suro zaman binəmye saa 327/326 BC lan, Alexander kəlanzəma kəriwu kəla Aspasioi zərəgə Kunarbe-a, Guraeans zərəgə Guraeusbe-a, Assakenoi zərəgə Swat-a Buner-ayen kəriwuzəna.[128] Gaska zauro duno'a Aspasioi'a cido shilan Alexander'a ngawozən dart lan zau gənazəna, amma gana-ganan Aspasioi də sha faidatənyi. Alexander ye daji Assakenoi'a kəla kəlzana shidoni shiga kəriwuzanadə na duno'a Massaga-a, Ora-a, Aornos-a lan.Fort Massaga ye də fulutəna ngawo kəriwu bu ye kawu kadaro Alexander ye zauro zau fanzənayen. Futu Curtiusbe wono, "Alexanderbe nəmnguwu Massagabe sammaso cezəna bas gənyi, amma kuru garnzəsodəga wurtəro fuluzəna [129] Cetə samunnam Oralan jasha." Ngawo Massaga-a Ora-ayen, Assakenians kada fato kura Aornosbero sowosa. Alexander ye ngawonzən jasha'a kuru fato kauye də'a səmowona ngawo kawu diyau bu fəlezənayen.[126]Ngawo Aornos yen, Alexander ye Indus farzə kəriwu kura kəla mai Porus yen kənasartəna, shi do nasha kate Hydaspes-a Acesines-a (Chenab) ye dəga sunotin ma, na do kərma Punjab lan bowotin də, kəriwu Hydaspes ye suro saa 326 BC yen. Alexander də nəm kərashim Porus ye dəga kurnozəna kuru shiga kəlakəlro cido. Shiye Porus'a satrap ro wallono, kuru cidi Porus ye do buron kəlanzən gənyi də'a kəllano, nasha anəm-gədiyen, hatta Hyphasis (Beas) ro saadəna.[131][132] Am bəlaye kartəye shiga banazə cidiyawa Greece'a cintəzanadə'a sunotin.[133] Alexander ye bərni indi kəla kəmoduwu Hydaspes ye lan kokkono, falro sunzə Bucephala co, fərnzə darajatə nankaro, shi do loktu adəlan bazəna də.[134]Gadedə shima Nicaea (Kənasar), na zaman kərmabe Mong, Punjab lan kararo təmazana.[135] Philostratus kuradə suro kənənga Apollonius Tyanaben ruwozəna kəla suro soja Porusben, kəmowun laa mbeji shidəwo soja Alexanderbe'a kəriwuzənadə, kuru Alexanderye shiga Helios (Kawusuwa) ro səkə kuru sunzə Ajax co dalil dabba kura jili anyi su kura sədinro surin. Kəmowun də tiyinzən kulum dinarbe mbeji kuru kəlanzən ruwo təlam Greekben ruwotəna: "Alexander tada Zeusbedə Ajaxdə Heliosro sadəna" (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΔΙΩΩΑΑ Ι).[136] ==Askərra Hellenicbe citə== Gədi mairi Porus ye də, batau kəmoduwu Ganges ye də, mairi Nanda ye Magadha ye də, kuru gədi lan, mairi Gangaridai ye nasha Bengal ye suro cidi India ye də. Askərra kura-kura gade'a kəla kəlzayinro rizana kuru kəriwu saa kadaye sandiya səsangənadə, askərra Alexanderbedə kəmoduwu Hyphasis (Beas) lan kəriwuzana, gədiro letəro waada.[137] Kəmoduwu adə shima gədi kənasar Alexanderbewo.[138] Amma Macedoniayedə, sonyayi, kəriwunza Porus'adəye nəmkərawunza'a dapsəna kuru fuwutə Indiaro letəyedə'a dafsəna. Sandiye awo raksayinma samma mbeji watǝma do askǝrra duwu findi-a kuru fər duwu indi-a bas sǝbandǝna dǝga duwaro, sandiye Alexander dǝga zauro kǝla kǝlzana.sa shiye kəmoduwu Gangesbe fartəro mazənadən, nəmfaraknzədə, futu nozanadə, furlongs fiyakkə-indi [6.4 km], nəmcintənzə fathoms miya [180 m], kuru ci kəmoduwunzə nasha gadedən am kəriwube-a am fərye-a kəmowun-aye zaksana. Sandiro gulzana kəla maiwa Ganderites-a Praesii-a yedə sandiya askərra fərye duwu fisku-a, askərra shiye duwu yar indi-a, darajawa duwu usku-a, kuru kəmowun kəriwube duwu arakkə-a jezayin.[139]Alexander ye soja'anzə so'a fuwuro lezayinro səkəna, amma generalnzə Coenus ye shiro raayi falzə waltəro wono; kongawadə, wono, "walta amnza kura-a, kamunza-a ndulinza-a, lardənza-a kururo saraana". Alexander ye gana-ganan kasatsə kuru anəmro walzə, Indus lan lewono. Diwaldən sojinzəye Malhi (Multan zamanbedən)-a jiliwa Indiabe gade-a kəriwuzana; sa citadel Mallian ye dəga bətərəmjin lan, Alexander ye zau fanzəna loktu kəriwuye kəriwuzəro gagə kuru fufunzəro gagənadən.[140][141]Alexander ye soja'anzə nguwu Carmania ro zuzəna (anəm Iran zamanbe) rokko general Craterus yen, kuru mara njiye ci kəmaduwu Persian Gulf ye dəga kulastəro cidiya admiral nzə Nearchus yen, kuru shiye gafsəna dəga Persia ro waltəgəna diwal anəmye zauro zauro Gedrosian Desert-a Makran-a yedən.[142] Alexander ye Susa ro saa 324 BC lan nazəna, amma kawu am kada sahara zauro kəladən fatsəyinro gənyi.[143] ==Saa dareye Persia lan== Satraps-a kuru gomnati askərraye-a ngəwuso halnza batti sadəna asuzənadən, Alexanderye sandi kada misalro cezəna kəla zawalnzə Susayero lejindən.[144][145] Askəra nankaro, kusuwu soja'anzəye'a biyazəna, kuru soja'a dinaye nəm kura'a nəm maskinna'a də'a Macedon ro waltə zuzəyin wono, Craterus ye fuwumanzəro. Askəranzəye məradənzə asuzanyi kuru bəla Opisyen fitəna. Sandiye sandiya zutəro waada kuru ada Persiabe-a kazəmu-a gotə-a kuru cidawu Persiabe-a askərra-a Macedoniabero yiko-adə zorzana.[146]Ngawo kawu yakkəyen, amnzə'a ngaworo kalaktəro raksənyi, Alexander ye Persia'a ro nəm kura askərraye co kuru ka'ala askərraye Macedonia ye'a Persia ye ro co. Am Macedoniayedə duwaro gawurtə mazana, shidoni Alexanderye kasatsənadə, kuru amnzə duwu kada'a kəlele kura sadəna.[147] Kate kərmaizə Macedonian-a Persian-ayen nəm kəlewan dəga tədinro jarabtəlan, Alexander ye nyiya cidawu kura-kura Persian-a kamuwa daraja'a gade-a Susa lan sədəna, amma nyiya anyiye gana laa saa fal kozənaro dəgayin.[145] Daji, sa Persia ro waltənadən, Alexander ye fawono kəla gardima kawar Cyrus the Great ye suro Pasargadae ye dəga bannazana, kuru duwaro sandiya cezəna.[148] Alexander ye Cyrus kura dəga zauro səraana, gananzən Xenophon ye Cyropaedia dəga kərajin, shi do Cyrus ye nəm kərawunzə kəriwu-a kərmai-a lan mai-a majalisma-a ro bayanzəna də.[149] Loktu shiye Pasargadae ro ziyara sədənan, Alexander ye fasal garbe shiro Aristobulus gultindəro amariya cina kəla shiye suro njim kawar Cyrusbedəga zayezəro.[149] Ngawo adəyen, Alexander ye Ecbatana ro lezə arzinyi Persia ye dəga səbandin. Na shimadən, sawanzə karəngə, Hephaestion, kwasuwa au poison lan bawono.[150]Kərmu Hephaestionbedə Alexander'a zauro bannazəna kuru shiye Babylonlan funeral pyre zauro zauro dawartəro amariya cina kuru amsoye kawudo jamaye'a.[150] Babylonro waltəgənadən, Alexanderye kəriwuwa bəlin kada dawarzəna, Arabiaro bətərəm gənatə badiwono.[151] ==Kǝrmu-a kuru warata-a== Yim kawu kəntawube 10 au 11 kəntawu Junebe saa 323 BC lan, Alexanderdə mairi Nebuchadnezzar IIben bawono, suro Babylonben, saa 32lan. Jili kərmu Alexanderbe indi mbeji, bayanna kəzəkkəlan gana gadezana. Plutarch ye hawarzədən kawu 14 kawu kərmunzəro, Alexander ye admiral Nearchus'a kəjizəna kuru bənye-a wazənanzə-a rokko Medius Larissa ye lan kəmbu sadəna.[154] Alexanderro kawudo ciwono, shidə zauro zərfandowo har raksə manajinbaro wallono. Askərra noatadə, nəlefanzəro hangalnza cizənadə, hakkinza shiga kotəye cedo loktu shiye manajinbaro sandiro kəla fəlejindən.[155]Suro hawar kən indimiben, Diodorusye waltə gulzəna kəla Alexanderdə zauro zau fanzəna ngawo tasa kura mbol kəltənyibe Heraclesro darajatə nankaro səkənaben kuru kawu 11 duno bazənaben; shiro fever fəlezənyi, susudəro ngawo zau fantəyen bawono.[156] Arrian ye awo adəga karnoro gulzəna, amma Plutarch ye tawadəro dayingata adəga kasatsanyi.[154] Nəm nguwu am kura'a Macedonia ye də'a kəriwutə'a kuru nəm gana Alexander ye də'a wumiya,[157]foul play də suro hawarra kada kərmunzəyen fəlezana. Diodorus-a, Plutarch-a, Arrian-a Justin-a sammaso tiwori Alexanderro sum təkənadə gulzana. Justin ye wono Alexander də shima awo do ne poison lan bowotin ma, Plutarch ye awo dəga təmowonyi, [158] amma Diodorus-a Arrian-a ye asuzana kəla awo dəga tamotə nankaro bas gulzana.[156] [159] Accounts də sonyayi kalkalro Antipater'a suwudə.karəngə adəlan banama mai Macedoniabero sha tutuluwu, Craterusye falzəna, kəla kərmaidəyen.[160] Waneye shiga Babylonro bowotənadə hukuma kərmubero gozəna kuru kadaru Parmenion-a Philotas-aye suruna, Antipaterye Alexanderro tadanzə Iollasye poison sədinro dawarzəna, shi dəwo Alexanderbe mbol fərtəma. Shawari laa mbeji kəla Aristotleye waneye surodən mbejiro.[159] Kambiwu dunowa kəla poison theoryben shima kawu mewun indin kozəna kate baditəram kwasuwanzəbe-a kərmunzə-aben; poisons kuruwuro faidajin jili anyi waneye mbeji ba.[163]Son yaye, suro saa 2003 yen kakkadi BBC ye kərmu Alexander ye kulashinzə lan, Leo Schep do ne New Zealand lan dawu awo sumye suwudin dəye shawari cina kəla kəska hellebore bəl də (Veratrum album), shi do ne zaman kureye lan notəna ma də, waneye shilan faidatə Alexander ro sum sədin. Suro ruwo muskobe saa 2014be suro mujalla Clinical Toxicologyben, Schepbe shawari cina kəla mbol Alexanderbedə album Veratrumben təkkəna, kuru adəye alama poisonbe suwudin shidoni lamarra Alexander Romanceben bayantənadəga samənzənadə.[167]Veratrum albumro sumtədə loktu kuruwuro gojin kuru shawari tina kəla Alexanderro sumtəgənaro waljiya, Veratrum albumdə shima dalil zauro kasatkatawo.[167][168] Bayan gade kəla poisonben suro saa 2010ben tədənaye wono kəndaaram kərmunzəbedə poison nji kəmaduwu Styxbe (Mavroneri zaman kərmabe suro Arcadia, Greeceben) shidoni suronzən calicheamicin mbejidə, awo tajirwa'a bacteriaye sətandində'a kalkalzəna.[169] Dalilwa alagəlabe kada (kwasuwa) shawari tina, malaria-a typhoid fever-a kunten. Hawar laa saa 1998 lan suro mujalla kurunbe New Englandben ruwotənadəye kərmunzədə kasuwa typhoidbero səkəna.shidonyi suro lan gǝrjinma kuru paralysis sǝrayinma.[170] Kulashi saa 2004 ye lan, kasuwa donyi spondylitis au meningitis lan tuwandin ma. Kasuwa gade so dǝ alamaram dǝro kalkaljin, suronzan kasuwa pancreatitis ye mbeji, kasuwa West Nile ye mbeji, kuru kasuwa Guillain-Barré ye mbeji. Natural-cause theories dəye waltə duno sakkəna kəla nəlefa Alexanderbedə waneye ngawo saa kadaro mbol kənza-a tunu zauro ngəwu-a sətanaben ngawozəna. Kazəyi do Alexander ye ngawo Hephaestion ye kərmunzəyen fanzəna dəye nəlefanzə fulutəro banazəgəna.[170] ==Lamarra ngawo kǝrmube== Tiyi Alexanderbedə suro sarcophagus dinarbe shidoni kəmaanlan səmbərtənadən gənaada, kuru suro casket dinarben gənaada.[175][176] Futu Aelian ye gulzənadə, kuruma Aristander lan bowotin dəye wono cidi do Alexander'a gənazanadə "karəngə'a kuru kənasartəyi'a ro waljin".[177] Waneye, waratatəwudəye tiyidə'a nanzan gənatədə alamaram sharaye ro sorin, mai buroyedə'a rəptədə hakku mairibe.[178]Sa shi Alexanderbe kəlelenzə Macedonro lejindən, Ptolemyye shiga səmowona kuru loktu ganaro Memphisro gozəna. Waratatəmanzə, Ptolemy II Philadelphus, shi garnodə Alexandria ro kalaksə, nadən dawono har zaman kurebe ro. Ptolemy IX Lathyros, Ptolemy's dareye faldə, Alexanderbe sarcophagusnzə'a falzə glasslan falzə shiye asaldə'a kungənaro kalaksə.[179] Saa 2014 lan kawar kura laa yala Greeceben təbandəna, na Amphipolisben, loktu Alexander the Greatben təbandənadə [180]shiye mana-a səsangəna kəla nyiyanzə buro salakbedə shima na Alexanderbe rəptəbewo. Adəye na Alexanderbe funeral cortegenzəro nyatənadəga kalkaljin. Attəson yayi, shi awo taktəbedə shiga sawa Alexanderbe shiro Hephaestion gultindəro təbandəna.[181][182]Pompey-a, Julius Caesar-a Augustus-a sammaso kawar Alexandriabe dəga ziyarazana na shi Augustusdə, notənyilan kənza tiyi Alexanderbedəga fəlezənadə. Caligula ye wono shiye kəla Alexanderbe suro kawarben gozə faidatəro. Saa 200 AD yeyi lan, mai kura Septimius Severus ye kawar Alexander ye dəga jama mewu yero zakkono. Tadanzə-a kuru waratatəmanzə-a, Caracalla, shidə zauro sha səraana, loktu kərmaizəben kawardəga ziyarazəna. Ngawo adəben, bayanna kəla kadaru kawardəben təbandənyi.[179]Shi awo shiro "Alexander Sarcophagus" gultində, shiga batau Sidonben təbandəna kuru kərmaaro suro fato kareya adabe gənatəbe Istanbulben təbandənadə, shiro su adəga təbandənadə dalil shidə suronzən kamin Alexanderbe mbejiro təmagənyi, amma dalil shi awoa shiro reliefs gultindəbe Alexander-a sawanzə-a Persians'a kəriwuzayin kuru barazayin dəga fəlejin. Buro salakkin shidə sarcophagus Abdalonymusbe (311 BC lan bawono), mai Sidonbedə Alexanderye shiga kərmaizəna ngawo kəriwu Issusbe suro saa 331ben. Attəson yayi, suro saa 1969, Karl Schefold ye shawari cina kəla waneye kərmu Abdalonymusbe dəga kozənaro.[185]Demades ye soja'a Macedonia ye dəga, ngawo Alexander ye kərmunzəyen, Cyclops kəmbu'a ro ratalzəna dalil nəm ngalwo'a nəm tartip ba'a do sədəna dəro. Nzəralan, Leosthenes ye nəmzalum kate generals ye dəga ratalzəna, ngawo Alexander ye kərmunzən, Cyclops kəmbuma dəro "shi do ngawo shimzə bazənayen lezə muskonzən fəlejin, na sandiya gənajin nozənyi".[189] ==Mairi Macedoniabe yaktə== Kərmu Alexanderbedə zauro təmatənyi hattaa loktu hawar kərmunzəbe Greecero nazənadən, loktudən kasattənyi.[65] Alexander də waratatəma zahir au sharaye ba, tadanzə Alexander IV də Roxane ye sha katambo ngawo Alexander ye kərmunzəyen.[190] Futu Diodorus ye gulzənadə, Alexander ye sawa'anzə soye shiga kəla kərmunzəyen nduro mairinzə waratazənaro soworin; jaawuwanzə kəskedə shima "tôi kratistôi"—"shi dunoaro".[156] Nazari gadedə shima waratatəmanzəsodə nadin au taltəlan "tôi Kraterôi"—"Craterusro", generaldə askərranzə Macedoniayedə fatoro gozə kuru kərmai Macedoniaye bəlinro shiro amanatəgə.[191]Arrian-a Plutarch-a ye dayingata kəla Alexander də loktudən manajinba, adəye fəlezəna shi adə hawar apocryphal.[192] Diodorus-a, Curtius-a Justin-a ye hawar zauro kasatkatadə sadəna kəla Alexanderye ringnzə Perdiccasro co, shi dəwo gardima kuru kazadala soja'a kəriwube, fuwu shaidawaben, daji shiga karzəna. Perdiccas də burwolan kərmaiya kəlanzəro gozənyi, susudəro shawari cina kəla tada Roxane yedə mairo waljin, konga yayi, shi kəlanzə-a, Craterus-a, Leonnatus-a, Antipater-a sandima gartəwuwo. Son yaye, soja'a kəriwubedə, cidiya kərmai Meleagerben, fasal adə'a kasatsanyi sau sandiya zandedən tutuluwu. Attǝro, sandiye banazana Aleksandabe yanzəgana Philip Arridaeus. Ngawo adəyen, fotowa indidə sulhu cado, kuru ngawo tambo Alexander IV ye lan, sha Philip III'a mai kəlakəlro wallono, su bas lan yayi.[193] Nəmgade-a nəmgade-adə karəngəman am Macedoniabega lezəna. Satrapies do Perdiccas ye Babylon'a yektəlan cina də, shima kərmai do general wo so kərmai matəro faidatin ma. Ngawo Perdiccas'a cezənayen suro saa 321 BC yen, kəlakəl Macedoniayedə wurtəna, kuru kəriwu saa 40 kate "Am Waratatəwu" yedən.(Diadochi) də kawu dunya Hellenisticbedə nashawa dunowa yakkəro napsayinro ciwono: Ptolemaic Egypt-a, Seleucid Syria-a Gədi-a, kuru Antigonid Macedonia-a. Suro lamarradəyen, Alexander IV-a Philip III-a indiso ceza. ==Dawariwa dareye== Diodorus ye wono Alexander ye Craterus ro amariya ruwoata kəzəkkə cina loktu laa kawu kərmunzəro, shi do Alexander ye "dawari dareye" lan notəna də.[195] Craterus ye amariya Alexander ye dəga diwo badiwono, amma waratatəwu dəye walta sandiya diwo ba ro karzaana, dalil do ne faidatin ba kuru zauro zau.[195] Kuruson, Perdiccas ye kitawuwa kərazəna suronzən Alexander ye dawari dareye askərra Macedonia ye Babylon ye dəro, sandiye karza sandiro diwo ba.[65]Futu Diodorus ye wono, dawari Alexander ye dareyedə shima askərra fəte-a fəte-a Mediterranean ye dəro faraktə, gar kura-kura gartə, kuru am gədi-a fəte-a kəltə-a. Suronzan: Mara njiye 1,000 triremes'a kozəna gartə, kuru ci kəmaduwuye'a diwal do ci kəmaduwu Africaye lan lejinma hatta Pillars of Hercules ro saadəna, Carthage'a fəte Mediterranean'a ro bətərəm gənatəro faidatə;[196] Sanamri kura-kura Delos-a, Delphi-a, Dodona-a, Dium-a, Amphipolis-a lan gartə, sammaso talanta 1,500 lan cedo, kuru ibadaram kura Athena ye Troy lan gartə. Nabtəramma sənana bərni kuraro kəltadə ("synoecisms") kuru "nəm nguwu jamaye Asialan səta Europero kalaktə-a kuru nasha gade Europelan Asiaro kalaktə-adə, continent kuradə'a kəltə-a nəm sawa-a diwal nyiya-a nəmkam fatobe-aro suwudə nankaro"[197][196]Kawar kura baanzə Philip ro gartə, "shi pyramid Egyptbe kura dəga samənzənaro"[65][196] Arabiya kəriwutə[65] Afrikaye dəritə[65] Shi nəmngəwu dawari anyibedə səkə ilmuwu kadabe tarihinza kəla tarihinzaben shauwa sadin. Ernst Badian ye kambiwuzəna kəla Perdiccas ye sandiya zauro zorzəna kəla askərra Macedonia ye karza sandiya diwo baro tawattəgə nankaro.[196] Malumma gadeye shawari sadǝna kǝla sandiya ruwowu dareye suro ada Alexander Romanceben satandǝnaro.[198] ==Nǝmkam kura== Alexander waneye su "the Great" dəga suwandəna dalil kənasarnzə misaltinba kəla komanda askərraye lan; ngaltema kəriwulan sha faidatənyi, nəm nguwunza kozəna yaye.[199] Adǝye dalilnzǝdǝ shima cidi faidatǝ-a, phalanx-a kuru nzundu soja'a faraskǝramye-a, nzundu kǝrashim-a, kuru kǝngawo askǝranzǝye zauro duno'a.[200] Phalanx Macedonianbedə, sarissa'a, spear mita 6 (20 ft) kuruwu'a, Philip II ye sha ngalwozə kuru kamilzəna allamtə zauro duno'a men, kuru Alexander ye kasonzə'a nəm dunonzə'a faidatə askərra Persiaye kura amma gade-gade'a kəriwuzəna.[201] Alexander ye asuzəna kəla nəm tilo ba kate askəranzə kadayen, sandi do təlamma kada-a balimi kada-a faidatana də. Shiye kəriwuro kəlanzə'a səkkəna,[94] futu mai Macedonianbe yeyi.[200] Kəriwunzə buro salakbe Asia lan, Granicus lan, Alexander ye soja'anzə gana laa faidatə, waneye soja'a kəriwube 13,000'a soja'a kəriwube 5,000'a, soja'a Persiabe kura 40,000'a kəriwuzana.[202] Alexander ye phalanx də dawu lan gənawono kuru soja'a kəriwube-a kəriwuwu-a də kəla wings yen gənawono, sau lainzə də nəm kuruwu lai soja'a kəriwube Persia ye də'a kalkalzəro, alamanna kilomita 3 (1.86 mi) yeyi. Futu gadelan, soja'a Persiabedə ngawo soja'anza kəriwubedən dazana. Adəye tawatsəgəna kəla Alexander'a kəriwuzayinbaro, amma phalanxnzədə, balimi kuruwu'a, Persians'a scimitars-a javelins-a lan nəm duno'a mbeji. Asar Macedoniabedə Persiabe'a gəremiya gana.[203]Issus lan saa 333 BC lan, kəriwunzə buro salakbe Darius'a də, nasha faldə faidatə, kuru waltə phalanx dawubedə'a dunozəna.[203] Alexander kəlanzəma kəriwudə daudən fuwuzəna, soja'a gawilmadəga zorzəna.[204] Sa Darius'a Gaugamela lan kəla kəlzanadən, Darius ye darajanzəro scythes kəla garegareyen səkkə phalanx dəga namtəro kuru soja'anzə faraskəramye dəro pikes səkkə. Alexander ye phalanx indi dawarzəna, dawudə angle lan fuwujin, sa chariots də cizəna lan yakkata kuru walta kalaksayin. Fuwutədə kənasartəna kuru dawu Dariusbedə namzəna, adəye səkə dareyedə waltə sozəna.[203]Sa gawilma do nzunduwa kəriwube notənyi faidatayinma so'a kəlzaiya, alamanna Central Asia-a India-a lan, Alexander ye soja'anzə'a fasal gawilmanzəye'a falzəna. Adə nankaro, Bactria-a Sogdiana-a lan, Alexander ye kənasartəna am javelin throwers-a archers-a faidatə nasha diyayero letəro dabtəro, kuru soja'anzə faraskəramyedə dawudən ngəwuzəna.[204] India lan, Porus's elephant corps ye sha kəriwuzana, Macedonians ye darajanza kaza kəmowun dəga zaktəro kuru sarissas nza faidata samiro baksayin kuru am kəmowun dəga gozayin dəga duzayin.[147] ==Zahir zahirye== Futu gargamyedə ngəwusoro bayanna kəla Alexanderbe fəlezənaben kambiyi sadin, kuru futu buroyedə sandima bayannanza ganawo.[205] Loktu kənənganzəyen, Alexander ye hangal gənazə fotonzə'a cissəgəna cidawa am kisandiwu nowata'a kuru kura'a zaman dəye'a sədin. Suronzan awoa kəltabe Lysipposbe-a, Apellesbe kurtəwa-a kuru Pyrgotelesbe awoa kəltabe-a mbeji.[206]Ruwotəma kureye soye ruwozana kəla Alexander də fotowanzə Lysippos ye sətandənadə zauro kəjizəna hattaa am gade fotonzə kəltaye dəga dabkono; maləmma kuro, attəson, daawanzadə shauwaro sorin.[207][206] Sonyayi, Andrew Stewart ye bayanzəna kəla fotowa kisandibedə, gana gənyi dalil ndu sandiya səkkənaben gənyi, sambisoro nəmgade-gade, kuru fotowa kisandibe Alexanderbedə "shiga shararo kalaktəro məradəzana (au, nzəralan, waratatəwunzə'a),shiga lawartəwuro fasartəro, bastəwunzaro jaaptəro, kuru nəmkuranzaro sandiya yikkəm notəro", kuru adəye səkə shiga suro fasal "zazaktə-a zortə-ayen" gotin, futu nazəmu zazaktəbe yeyi. bayan zauro faida'a.[209] Curtius Rufus, gargamma Romanbe karnu kən tilomi ADbe, shi doni gargamma Alexanderbe kuradə ruwozənadə, hawar kəla Alexanderbe kəla kuris Darius IIIben namtəben cina:Daji Alexanderdə kəla kuris mairiben namgono, shidə tiyinzəro zauro kuruwu. Adə nankaro, shinzə cidiyazənadəro nazəgənyidəga, warak mairibe faldə cidiya shinzəyen tewur gənawono.[210] Curtius-a Diodorus-a indiso hawar laa sadəna kəla loktu yanzə Darius IIIbe, Sisygambis, buro salakkin Alexander-a Hephaestion-a kəllatənadən, shiye gozəna shi dareyedə Alexanderro dalil shidə kuruwu kuru zauro zaye.[211] Gargam ruwotəma Greekbe Plutarchdə (c. 45-c. 120 AD) nəmkalkal fotowanzəye zandezəna: Zahir diyabe Alexanderbedə gunkiyanzə Lysippusbe sətandənadə shima zauro fəlejin, kuru shi kisandima adə bas shi Alexander kəlanzəma shiro awo ngalwotəgəro surin. Awowa gade-gade do waratatəmanzə-a sawa’anzə-aye ngawodən nganzatə jarabsanadə, sandima, dawudəye, shidoni gana wofilan dungotənadə-a, kuru shimzəye yitə-adə, kisandima adəye kalkalro sədəna.asutəna. Apelles, sonyayi, shiga kəla thunder-boltben fentizənadən, laununzə waltə sutuluwunyi, amma zauro sələm kuru sələmro sədəna. Shidə launu ngəla, futu gulzanadə, kuru nəm ngəlanzədə kəla ngudunzəyen, kuru fuskanzən. Sonyayi, kazəyi zauro kəji karayinzən suluwuna kuru kazəyi cilanzə-a dazə-a sammason mbeji, sau kazəmuwanzə shilan səmbərtəna, adə suro Memoirs of Aristoxenusben kəranyiyena.[212]Am gargamma ye asuzana kəla shi karəgə kəji do Alexander ro tinadə shidə suro imani Greece kureyedən fəlangzəna kəla karəgə kəjidə alamaram ilawa-a kərmaiwu-aye.[206]Alexander Mosaic-a kuru coins zamanbe-adə Alexander-a fəlezana "kənza sak, fərtə gana laa suluwuna, ci cibe-a shim-a cidiya bowobe dunoaro gənatəna".[206] Shiga kuru kəlanzə gana laa samiro wofilan gozənaro bayantəna.[213] Gargamma kureye Aelian (c. 175-c. 235 AD), suro kitawunzə Varia Historia (12.14) lan, launu kunduli Alexanderbedə "ξανθὴν" (xanthín) ro bayanzəna, shidoni loktudən, maananzə bəntənəs, bəntənəs, bəntənəs au bəntənəs. Loktu laan Alexander də shim fal liwula-a fal bəntənəs-a mbejiro dayintəna, [217] Alexander Romance dəro manajin, amma sonyayi awo bəlin gənyi.account do Alexander ye gulzəna də "timinzə sharp alama fangs yeyi" kuru "Philip au Olympias yeyi gənyi". Waltəm gartə, futu fenti polychromy buroye kəla sarcophagusnzəyen gafsənadən, fəlezəna shiga shim bəntənəs-a kunduli bəntənəs-a lan gozana.[218] Shi fato kareya adabe gənatəbe acropolisbedəye fenti kime kəla gunki Alexanderbedən fəlezənadə shima fərtə dinarbe kundulinzəro fentitəbewo.[219] ==Kam== Amkuraa Alexanderbe indisoye məradənzəro ndəlamzagəna. Baanzə Philip də waneye shima Alexander ye awo ngalwozənawo kuru zauro faida'a, sau shi Alexander ganadə shiye kampain sədin saa woson, kənasar ngawo kənasaryen sədin kuru tunu zauro ngəwu'a kozəna.[53] Nəmkam ndikate Alexander-a bawanzə-a yedə "kəlanzən" nasha gaskaye sədin; shiye baanzə'a kozəna məradəzəna, halnzə kəriwulan fəlezənadə.[221] Alexander ye zəktəna kəla baanzəye shiga koljinro "kənasar kura au zauro ngəla dunyaro fəletəye ba", [222] shiye kuru kənasar bawanzəye sawa'anzəro fuluzəna.[221] Alexander ye yanzə Olympia dəye məradənzə kura mbeji, kuru tadanzəro ndəlamzəgəna kadarunzə kərmai Persian ye dəga kəriwutəro.[221] Shiye shiro hangal kadarube cina,[223]kuru Plutarch ye futu məradənzəye "ruhinzə zauro ngəlaro sədin kuru saawanzəro zauro ngəlaro sədin" wono.[224] Futu Plutarch ye gulzənadə, Alexander də shiye suro hangalzəyen kuru suro hangalzəyen, [225] shi do shawari gotənzə'a faljin ma.[221] Alexander də kəla cibbu kuru amari baanzəye ngəlaro jaapsəyi yaye, shidə gashiptə tafakarbe ro kazəna.[226] Shilan nasha kədək mbeji—asutə-a, hangal-a, kuru somtə-a. Shidə ilmu zauro səraana, falsafa səraana, kuru kəratəma zauro səraana.[227] Adə shauwa bawo dalil Aristotlebe kəratənzəben; Alexander də zauro hangalzə mbeji kuru duwaro kərajin.[221] Nashanzə hangal-a kuru hangal-adə raktənzə-a kənasarnzə-aye fəlezəna.[225] Shidə kəlanzə'a kaltəgə zauro mbeji "kəji tiyibe" lan, shiye kəlanzə'a kaltəgə ba'anzə mbol kənza'a gadezəna.[228]Alexander də ilmuma kuru kisandi-a kimiya-a indiso banazəna. Son yaye, shiye biskewa makkarbe au biskewa Olympicbe lan zauro səraanyi (bawanzə yeyi gənyi), raayiwa Homericbe daraja-a (timê)-a daraja-a (kudos) bas məradəjin.[229] Shidə zauro nəm shawa-a duno-a nəmkamye mbeji, halwa shiga kazadala kuraro sədənaye.[190][225] Raktənzə gade-gadedə waltə fəlezəna kəla generalsnzə ndasomaye Macedonia'a kəltayinba kuru mairidə'a ngawo kərmunzəyen rojinba-Alexander bas raksə awo adə sədin.[190]Saa dareye lan, kuru musamman maro ngawo Hephaestion ye kərmunzən, Alexander ye alama nəm kura-a nəm rashidi-a fəletə badiwono.[161] Kǝnasarwanzǝ ajabbadǝ, kuru kadarunzǝ bayantǝnyidǝ-a kuru nǝmngǝla sawanzǝbe-a, waneye kǝllata awo adǝ suwudǝna.[230] Shiye nəm kuranzadə suro məradənzə-a kuru dunya kəriwutə-ayen turin, [161] futu shiga am kadaye məradənza kalkal gənyiro bayanzanadə, [231]Shiye kəlanzəga ​​awo alaktəbero kasatsəna, au bananzə yayi kəlanzəga ​​awo alaktəbero sədin.[161] Olympias ye sambisoro shiro tada Zeus ye guljin, [235] raayi do shiro oracle Amun ye Siwa ye dəye tawatsəgəna.[236] Shiye kəlanzə tada Zeus-Ammonbero asutə badiwono.[236] Alexander ye awowa Persian ye kazəmu-a ada-a sharalan gozəna, masammanno proskynesis, shidoni nasha fal Alexander ye dawarizə kura bana-a bana-a am daraja kura Iranye fando nankaro;[111]Hal adəye shiro kanjimali am lardənzəye kadaye səkkəna.[237] Alexander də mai do nəm zauwa am ada gade-gade kərmaitəye asuzəna, nguwunzaso bəla do mai də'a awo alaktəma ro gozana lan napsana.[238] Adə nankaro, megalomania dəro wumiya, halnzədə waneye kərmaizə dunotə-a mairinzə'a na fallo rotə-aro jarabtə.[239] ==Nǝmkam ndikate amsobe== Alexander ye yakkəro nyawono: Roxana, fero kam daraja Sogdianbe Oxyartes Bactriabe, kərawo nankaro; Alexander ye tada indi Roxana ye sətana: tada buroye sunzə ba, shi do India lan katambo kuru suro kəntawu November ye saa 326 BC lan bawono, [246] kuru Alexander IV Macedon ye də, ngawo bawanzəyen katambo. Kuruson Heracles Macedonbedə tadanzə haramma shiro Barsine gultindəye tambo.Alexander ye nəmkam karəngə sawanzə-a, jeneral-a, kuru gardima Hephaestion-a mbeji, tada kam daraja Macedoniabe. Kərmu Hephaestionbedə Alexanderga zauro bannazəna. Lamar adəye banazəgə Alexanderbe nəlefanzə ba-a kuru hangalnzə-a kolzəna loktu kəntawuwanzə dareyedən.[161][170] ==Jinsi== Alexanderbe nəmkamzədə zauro mana-a kambiyi-a zaman kərmabedən kara.[249] Ruwotəma zaman Romanbe Athenaeus ye wono, maləm Dicaearchus, shidoni zaman Alexanderben karadə, maidə "zauro tada'a səraana", kuru Alexanderdə kam kura Bagoas'a jama meulan nzəmbozəna.[250] Fasal adə Plutarch ye gulzəna, waneye suro bayan falyen. Gargamma William Woodthorpe Tarn ye hawar Bagoas ye dəga təmowonyi kəla shiye zaman kureye lan sha bannatəro tətandəna dəro.Alexander, nguwusoro Rufus ye gargam Alexander ye do Macedonian ye "degeneration" ada Persian ye diyaye gotə lan zorzəna də [251] Amma, suro saa 1958 Badian ye kambiyi Tarn ye dəga kəla kəlzəna, amma hangalzə də shima lamar nəm kasatsana Alexander ye dəga gənyi.[252]Zaman Alexanderbe ndasoma, sonyayi, nəmkam Alexander-a Hephaestion-adə jima'iyero bayanzanyi, amma sandi indidə Achilles-a Patroclus-aro rataltəyin, sandi indidə kamu-a kwa-aro fasartəna. Aelian ye kəla ziyara Alexander ye Troy ro sədənayen ruwozəna na do "Alexander ye kawar Achilles ye dəga zayezəna, kuru Hephaestion ye kawar Patroclus ye dəga zayezəna, dareye dəye fəlezəna shidə Alexander ye kərawonzə, futu Patroclus ye Achilles ye dəga." kuru shi nəmkam ndikate am indibedə waneye nəm kuranzaro gozaa kozana, shidoni ada naptəram jamabe bərniwa Greekbe laadəga kalkalzənyidə, alamanna Athens yeyi, [254] [255] amma kulashiwu zamanbe laaye shawari cina kəla Macedonia (au gananzə yayi shararam Macedonianbedə) waneye nəmkam ndikate am kurawaben kasatsəna.Peter Green ye kambiwuzəna kəla hujja gana mbeji kəla Alexander də kamuwaro nəm shawa sədinno; shiye waratatəma sutuluwunyi sai dareram kənənganzəyen.[221] Son yaye, Ogden ye somzəna Alexander, shi done gawilmanzəro yakkəro suro saa uskuyen suro gozənadə, shiye nəm nguwu baanzə'a kozəna saa faldən.[257] Suro indi anyiben—Stateira-a Barsine-adə sharanza shauwa.[258]Futu Diodorus Siculus ye gulzənadə, Alexander ye harem'a sabkono futu maiwa Persia ye lan, amma ganaro faidatəna, "am Macedonians ye'a zautə səraanyi",[259] kəlanzə'a kaltəgə kura fəlezəna "kəji tiyiye" lan.[228] Sonyayi, Plutarch ye futu Alexander ye Roxana ye sha səraana dəga bayanzəna kuru shiro kəlanzə'a dunonzə'a sədinba dəro zazaksəna.[260] Green ye shawari cina kəla, loktudən, Alexander ye nəm sawa duno'a kamuwa'a sətana, Ada of Caria ye mbeji, shi do sha gozəna də, kuru yanzə Darius ye Sisygambis dəma, shi do kərmu Alexander ye fanzəna lan karəgə kutta lan bawono.[221] ==Gargam== Alexander ye awo warratazəna də kənasar askərraye lan kozəna, kuru kərmaizəye gargam Europe-a Asia-a ye dəga falzəna.[261] Kamfenwanzədəye nəmkam ndikate gədi-a fəte-aye sərana, kuru na'a gədiyedə zauro kəla furum Greekbe-a nəmkamza-aye fəlezana.[19] Bərniwa laa shiye koksənadə dawudi adabe kura-kura ro wallada, ngəwunzaso har karnu kən 21me ro gasaana. Am gargamzəye hawar faida'a kəla na'a do shiye lezənayen ruwozana, amma Greeks kəlanzadə dunya Mediterranean'a kozənaro nozana.[19] ==Mairiwa Hellenisticbe== Alexander ye awo do ne tiyi lan warratazəna də shima kərmai Macedonia ye nasha Asia ye kura kura ro yiko. Loktu kərmunzəyen, mairi Alexanderbedə kilomita 5,200,000 (2,000,000 sq mi) yeyi zamzəna, kuru shima kəriye shiro kurawo ba zamanzən. Nashawa anyi ngəwunzaso musko Macedonianben au cidiya kərmai Greekben saa 200-300 fuwubedəro kasharu. Lardəwa waratatəmasodə, gananzə yayi burolan, dunowa, kuru saa 300 anyiro zaman Hellenistic gultin.[264] Kalangai gədi mairi Alexanderbedə wurtə badiwono zaman kənənganzəyen yayi.[190]Son yaye, kərmai dəwo yala-fəte cidi Indiabedən kolzənadəye daataro kərmai Indiabe duno'a gargamlan, Mairi Mauryabedə suwudəna. Duno de'adən faidatə, Chandragupta Maurya (Greek lan "Sandrokottos" lan bowotin), asalnzə gana, Punjab'a səmowona, kuru duno adəlan mairi Nandaye'a kəriwutə badiwono.[265] ==Bərni-a koktə== Loktu kənasarwanzəyen, Alexander ye bərni kada su'anzə'a coko, nguwunzaso gədi Tigris ye lan.[112][266] Buro salakbe, kuru shiro kurawo badə, shima Alexandria suro Egyptben, shidoni bərni kura Mediterraneanbe falro waljinma. Nawa bərniwadəye diwalwa kasuwube-a kuru na nzətkawobe-a fəlejin. Buro salakkin, bərni sodə amso'a kəjiro fanzayin ba, garrisons faitəye'a kozəna.[112]Nawa bərniwadəye diwalwa kasuwube-a kuru na nzətkawobe-a fəlejin. Buro salakkin, bərni sodə amso'a kəjiro fanzayin ba, garrisons faitəye'a kozəna.[112] Ngawo kərmu Alexanderben, Greek kada nadən napsanadə Greecero waltə jarabsana.[112][266] Attəson yayi, karnu fal au kozəna ngawo kərmu Alexanderben, am Alexandrianbe ngəwunzaso fuwuzana, garra gomnatiye zauro ngəla-a kuru nəm nguwu am Greekbe-a am bəlabe-a mbeji.[112] ==Sanamriro kungəna kənjo== Suro saa 334 BC yen, Alexander kuradə kungəna banazəgə fato ibadabe bəlin Athena Poliasbe suro Prieneben tamotəro, suro fəte Turkeybe zaman kərmabedən.[268] Ruwo suro fato ibadabedən, kərmaaro suro British Museumben gənatəna, bayanzəna: "King Alexanderdə [sanamram adə] Athena Poliasro sadəna."[267] Ruwo adə shima fal suro awoa kəlanzəlaro archaeologicalbe səbandənadəwo awoa kəla kənənga Alexanderben təbandənadəga tawatsəgənadə.[267]Shi fato abadabedə Pytheos shiga kurzə, shima fasal garbe dəwo Mausoleum dəwo Halicarnassus lan dagənamadəbe falnza. Libanius ye ruwozəna kəla Alexander də shima fato ibadaye Zeus Bottiaios ye dəga kokkono (Greek kureye: Βοττιαίου Δῖός), na do dare bərni Antioch ye gartəna də. Suda ye ruwozəna kəla Alexander ye Sarapis ro ibadaram kura garzəna. Suro saa 2023, maskuwa fato kareya adabe gənatəbe Britishbedəye shawari sadəna kəla waneye fato abattəbe Greekbe suro Girsu suro Iraqben dasagənadə, shi Alexander də shima garzə.According to the researchers, recent discoveries suggest that "this site honours Zeus and two divine sons. The sons are Heracles and Alexander."[273] ==Hellenro kalaktə== Hellenizationdə gargamma Germanye Johann Gustav Droysenye sha suwudə təlamma Greekyeya, adanzaa nəm nguwu jamayeya suro mairi Persiaye kureyedən ngawo Alexanderye kəriwuzənayen.[264] Diwal adə bərniwa kura kura Hellenisticbe jili Alexandria-a, Antioch-a Seleucia-a (anəm Baghdad zamanbe) lan turin. Alexander ye awowa Greek ye suro ada Persia yero səkkə ada Greek ye-a Persia ye-a kəltəro mazəna, nəm nguwu am Asia-a Europe-a ye dəga falro kalaktəro. Warratawunzǝdǝ tawadǝro letəgəramma anyiga kasatsanyi yaye,Hellenizationdə nasha sammason wakawono, kuru 'Orientalization' gade-gade kuru cemi lardəwa warratatəmasoye sha zorzana.[276] Ada Hellenisticbe do kənasardəye fəlezənadə shima Athenianwo.[277] Kəlakəl karəngə amma Greece sammasoye suro askərra Alexanderyedən daataro təlamma Atticye "koine" də fəlangzəna, au "common" təlamma Greekye.[278] Koinedə dunya Hellenisticye sammason tartəgəna, təlammado cidi Hellenisticyedəro wallono, kuru dareramdən kaka Greek zamanye ro wallono.[278]Sonyayi, bəla fasaltə-a, ilmu-a, gomnati gana-a, kisandi zaman Hellenisticbe-a sammaso raayiwa Greekbe kureyedən kara, kuru jili gade-gade Hellenisticro bowotinro wallono. Kuruson, kitawu bəlində təlam Koine Greekben ruwotəna.[274] Lamarra ada Hellenisticbedə kuwami yaye adaa mairi Byzantinebedən dawu karnu kən 15medən turin.[279] ==Hellenization suro Anəm-a Dawu-a Asiaben== Taasir laadə zauro nowatadə Afghanistan-a India-alan turin, nasha mairi Greco-Bactrianbe (250-125 BC) (Afghanistan zamanbe-a, Pakistan-a, Tajikistan-a) kuru Mairi Indo-Greekbe-a (180 BC-10 AD) suro Afghanistan-a India-a zamanben. Diwal kasuwube Silk Roadbedən, ada Hellenisticbedə ada Iranbe-a Buddhistbe-a kəllata. Kisandiya dunyabe-a kuru hawar kurebe-a Gandharabe (nasha doni kəmoduwuwa Indusbe-a, Swat-a Kabul-a kəltayinma suro Pakistan zamanben) karnu kən 3rd BC səta karnu kən 5th AD ro saadənan.sandima zauro shaida kəla nəmkam ndikate kəla furumgata Hellenisticbe-a South Asiabe-a, futu Edicts of Ashokabe yeyi, shidoni daataro Greekso suro kərmai Ashokaben dasagənadə Buddhismro faltana kuru wakilla Buddhistbe zaman Ashokabe suro dunya Hellenisticben mowozanadə.[281] Shi awo do ne Greco-Buddhism lan notəna də shima fuwutə adin Buddhism ye dəga suwudə kuru ada Greco-Buddhism ye dəga sutuluwuna. Mairiwa Greco-Buddhistbe anyiye am adin Buddhistbe buro salakbedə China-a, Sri Lanka-a,Asia-a Yuropa-a (Geco-Buddhist-a). Fotowa Buddhabe buro salakbe kuru zauro faida'adə loktudən fəlezana, waneye gunkiya Greekbe Apollobe zaye Greco-Buddhistben tətandəna.[283] Adawa Buddhistbe kada adin Greekbe kureyedəye sha lezəna: raayi Boddhisatvasbedə kərmaiwu Greekbe-a taksəyin,[284] kuru kəndowa kəlelewa Mahayanabe laadə (incense wartə-a, kambil-a, kəmbu kəla altarben gənatə-a) Greekbe kureyedəa samun; sonyayi, kəndowa jili anyiye suro ada Indicyedən asutəna. Mai Greekbe fal, Menander I,waneye Buddhist ro wallono, kuru adab Buddhistben shiga 'Milinda' ro kalakca.[283] Diwal Hellenizationbedə kasuwu kate gədi-a fəte-aye səsangəna.[285] Misallo, kareya cidabe ilmu shillewube Greekbe karnu kən 3rd BC lan təbandənadə suro bərni Greco-Bactrianbe Ai Khanoum suro zaman kərmabe Afghanistanben təbandəna, [286] amma shi Greekbe raayinza kəla Dunya kokorratadə shiga dunyawabe dəriza kəlzanadə gana-ganamen shi Indian cosmological group a central belief dəga falzəna. ru) alama petals yeyi kambil. [285] [287] [288] Shi Yavanajatakadə (lit. Greekbe kitawunzə ilmu shillewube) kuru Paulisa Siddhanta ruwoadəbe fəlezana kəla taasir raayi ilmu shillewube Greekbe kəla ilmu shillewube Indiaben. Ngawo kənasar Alexander the Great ye gədi lan sədənan, taasir Hellenistic ye kəla kisandi India ye də zauro kura. Suro fasal garben, misalla gana laa tartif Ionicbe har Pakistan lan fato ibadabe Jandialbe batau Taxilaben təwandin. Misalla bərni kura lardəye do am Ionic ye'a fəlezayin də, har Patna lan turin, musamman maro bərni kura lardəye Pataliputra ye də, karnu kən yakkəme BC ye lan.[289] Ka'ida Corinthian yedə zauro sha kisandi Gandhara lan wakiltəna, musamman maro bərni kura lardəye Indo-Corinthian ye men. ==Taasir kəla Romeben== Alexander-a kuru awo sədəna-adə am Romabe ngəwuye sha saraana, musammanno generals, sandi doni kənasarwanzə'a kəlza saraanadə.[290] Polybius ye gargamzə badiwono am Romaye ro kənasar Alexander ye dəga taktəlan, kuru ngawo adəyen kazadalawa Romaye sha awo misaltəye ro sorin. Pompey the Great də su "Magnus" dəga gozəna kuru Alexander ye kundulinzə anastole ye dəga gozəna, kuru cidiwa gədiye kəriwutəna dəga kulassəna kəla Alexander ye kazəmu saa 260 ye dəga, shi do ne alamaram nəm kuraye səkkəna də.[290]Julius Caesar ye gunki ngarkime Lysippean ye dəga suwudəna, amma kəla Alexander ye dəga kəlanzəro falzəna, kuru Octavian ye kawar Alexander ye suro Alexandria ye dəga ziyarazə kuru loktu ganaro muhawarnzə dəga falzə kəla Alexander ye ro kalaksəna.[290] Mai Trajan ye də Alexander'a zauro saraana, Nero-a Caracalla-a ye sarana. Macriani də, yalla Roman ye do kam Macrinus ye lan kərmai kərmaiye ro cizəna də, foto Alexander ye kəlanza lan gənazana, kəla zayeyen au kareyanza lan zayezana.[291]Foto faldən, ruwotəma Romanbe laa, taganasmaro am Republicanbedə, Alexander'a faidata hawar kəla futu nəm kərmai kəlanzabedə darajaa Roman Republicbedəye kaltəyinro.[292] Alexander də ruwotəma anyiye sha misal daraja kərmaiye alamanna amicitia (sawa)-a clementia-a (kəji), amma kuru iracundia-a (kərawu)-a cupiditas gloriae-a (daraja ngəwuro məradə-a).[292] Mai Julian ye suro kitawunzə "The Caesars" yen, gaska kate mai Roman ye buroye də'a bayanzəna, Alexander the Great də sha gaska gadero bowozana, na ila'a sabtanayen.[293]Shi Itinerarium Alexandri də shima bayan Latin ye karnu kən 4th ye kəla kəriwu Alexander kura ye lan. Julius Caesar də Hispania lan cidanzə kərmai dəga sədinro lewono ngawo kamuzəye ziyarazənayen, suro zaman nəmngəwuye au badiyaram nəmkəluwuye saa 69 BC ye lan. Loktu nadən, shiye gunki Alexander the Greatbe kəla kəllano, kuru shiye asuwono kərmadə shidə saa Alexanderbe dunyadə shilan sətanadən, amma awo gana səbandənadə.[294][295]Pompey ye "Alexander bəlin" ro walzəna tun shidə kərmainzə ganayen.[296] Ngawo Caracalla ye kəriwu Alamanni ye dəga tamozənayen, shiye zauro Alexander the Great ro hangalzə gənazənaro wallono. Shiye Alexander'a futu kəlanzəyen nganzatə badiwono. Mairi Parthian ye dəro bətərəm gənatəye dawarjin lan, Caracalla ye amnzə 16,000'a phalanx'a zaye Macedonian ye ro dawarzəna, soja'a Roman ye də'a falanx də'a zaman kureye ro kalakca dəman.kəltəram. Gargamma Christopher Matthew ye wono kalma Phalangarii də maana indi mbeji, indiso maana askərraye. Buro salakbedə lai kəriwube Romanbe basro guljin kuru tawadəro amdə balimi pikesbe'a gulzənyi, kuru kən indimidə 'Marian Mules' dareram Roman Republicbedə'a samun shidoni kareyanza kəla pole kuruwuben gozənadə, shidoni faidatinma har karnu kən 2nd AD]29 ro.[29] Dalil adəye səkə, Phalangarii Legio II Parthica yedə waneye pikemen gənyi, amma askərra kəriwuye noata au waneye Triarii.Caracallaye Alexanderro nəmkərawunzədə zauro lezəna har Caracallaye Alexandriaro ziyara cina loktu bətərəm Persiabe nankaro dawari sədindən kuru falsafawu mowonti Aristotelianbedəga zalumzəna kəla Aristotleye Alexanderro sum cinaben. Adə alamaram hal Caracallabe tərayinbe. Amma nəmkərawu Alexanderbe adə, ajabba yaye, awowa Alexandrialan wakazənadəye sha fəlezəna.[298] Suro saa 39 lan, Caligula ye awo ajabba laa sədəna shiye kotowo kəla njiyen fəlejinma loktu ganaro mara njiye lan faidatə gartəro amariya co, shidəwo mil indi kozənaro lezənadə na njim tusuye Baiae lan səta ci njiye mashi Puteoli yero saadəna.[300][301] Ti shi kotowodə mai Persiabe Xerxesbe kotowonzə Hellespontbe farzənadə'a gaskajin gulzana.[301] Caligula, shi do raksə kambejin ba də, daji fərnzə səraanama Incitatus dəga kəmbaro lewono, shiye kəla Alexander the Great ye dəga səkkəna. Kundo adəye zan Tiberius ye Thrasyllus of Mendes ye Caligula də "dajiram mairo waltəye fərro kəmba Bay of Baiae ye dəga kozənaro" sədin dəga kalkalzənyi.[301] Tartəgə ada-a təlam-a Greekbedə Alexanderbe kənasarwa Fəte Asiabe-a Yala Africabe-aye səkkə "shartə" dareye Roman ye nasha adə'a faraktə'a kuru furtu Mairi Byzantine ye'a, Errington ye gulzəna.[303] ==Watiyawa== Alexander ye wasika kada ruwozə kuru səbandəna, amma asalnza ba. Watiyawa gana laa bərniwa Greekbero ruwotənadə suro kawuben ruwotəna kuru awo gadedə yimlan suro gargamben ruwotəna. Sandi anyi loktu laan wasikadəga quote sadin kuru koro kaata futu quotation anyi təngatəyinro. Watiyawa bəlin kada, laadə waneye wasika jireyelan, ada Romancebero gaana.[304] ==Suro hawarben== Gargamma kəla Alexanderben ngəwuso zamanzən gozana, waneye Alexander kəlanzəma shiga ndəlamzəgəna.[305] Gargamzə sharabe Callisthenesdə kəmaduwu Ciliciabedə shilan waltəgənaro fəlezəna. Ngawo kərmu Alexanderben gana laa ruwozənadən, Onesicritusye jarabtə kate Alexander-a Thalestris-a, mai kamube Amazonsbe hawarbedə sutuluwuna. Shiye gultǝnzǝdǝn, shiye ruwo adǝga kǝrazǝna kǝla shi King Lysimachus dǝro, shido Alexanderbe generalnzǝ fal kuru shiye wono, "Wuye loktudǝn nanyi dǝga wuzǝna."[306] Karnu buro salakbe ngawo kərmu Alexanderben, waneye suro Alexandriaben, karewa kada kəlta ruwo shiro Alexander Romance gultindəro wallono, darelan kattuwuro kəllata.Callisthenes kuru adə nankaro shiga Pseudo-Callisthenes lan nowotə. Ruwo adə waltəm yasa'a, fasari'a, kuru awo'a təbandəna'a suro dunya Islambe-a Europebe-a sammason zaman zaman kurebedən,[307] suronzən hawarra shauwa kada mbeji,[305] kuru təlamma findin uwuro fasartəna,[308] misallo Middle Persian-a, Syriac-a kuru Arabic-a[308]. ==Ada kurebe-a zamanbe-a lan== Alexander the Greatbe kənasarwanzə-a awo səbandəna-adə adawa kadalan fəlezana. Alexander də ada kura-a nowata-a lan fəlezəna, zamanzən səta kuro suwudəna. Alexander Romance də, taganasmaro, ada'a dareye lan, Persian lan səta Europe zaman dauye ro saadəna, Greek zamanyero saadəna.[308] Alexander də suro hawar Greek zamanben zauro nowata, am kurebe gadeso'a kozənaro.[310] Futu sunzǝye tǝlam Greek zamannedǝ ("O Megalexandros")su fatobe, kuru shima kəriwuma kureye suro bikke makkarye kaime Karagiozisben fəlezənadə.[310] Hawar nowata fal kate am mara njiye Greekbedə shima fermaid ruwunzəwo shidoni fuwu mara njiyedəga gozə loktu karwaben kuru captaindəga ciworo, "King Alexanderdə kənəngatin wa?" Ja'awudə shima "Shidə rowa kuru kəlewa kuru dunya samma sunotin!" shi mermaid dəga baro sədin kuru kəmaduwu dəga kalkaljin. Jaawuwa gadeye səkə shi mermaiddə Gorgonro waljin shidoni maradəga cidiya kəmaduwubero gərzəyinma, musko samma surodən.[310] Folio Shahnamehbe Alexanderbe Kaabalan sala sədin fəlejin, dawu karnu kən 16thben Suro adab Persianbe daube kawu Islambedən, Alexanderdə shiro gujastak gultin, maananzə "laana", kuru shiga fatowa ibadabe wurzəna kuru kitawuwa Zoroastrianbe warzənaro zorzana.[311]Suro Persia Islamben, cidiya duno Alexanderbe Romanceben (suro Persiaben: اسكدرنامه Iskandarnameh), bayan Alexanderbe ngəla fəlangzəna.[312] Firdausi ye Shahnameh ("Kitawu Maiyabe") də Alexander'a suro shahs Persiabe halalben mbeji, kam hawarbe doni dunya sammason fəlezəna kəla Fountain of Youthben.[313] Shahnameh lan, Alexanderbe bəlawurozə buro salakbedə shima Makkaro lezə Kaabalan salattəro.[314] Alexander də sha Hajj (ziyada Makkaro) sədinro fəlezana loktu kadaro suro kisandi-a adab-a Islambe ngawoyedən.[315]Daren ruwotəwu Persiabeye shiga falsafaro kəllata, shiga suro samnoben fəlezana am kurawa jili Socrates-a, Plato-a Aristotle-a, kəla kərmuben.[312]Shi foto Dhu al-Qarnaynbedə (Arabic: ذو القرنين; lit. "Shi Kanga-Indidə") kulashiwu zamanbe ngəwuso kəla Alqur'anben kasatsana kuru sharhiwu Islambedə Alexanderro waltəgəro kasatsana.[316] Shi adadudə kuruson maləmmaye kasatsana kəla shi adadu darebe Alexanderbedən kara.[312] Ada adəlan, shidə kam kəriwuma duwo garu garzəna kəla lardəwa Gog-a Magog-ayen faitəro.[317] Shiye kuru dunya nowatadəga bəlawurozəna Nji Kənəngabe-a Kərmube-a baro, gana-ganan nawiro wallono.[317]Shi Syriacbe Alexander Romancebedə shiga kam kəristabe dunyabe kənasartəma shidoni "Ala jireye faldəro" moduwa sədinro fəlezənadə.[312] Egypt lan, Alexander də tada Nectanebo II ro gozana, firauna dareye kawu Persia ye kəriwu sədinro.[317] Darius'a kənasartənzədə shima shafa Egyptbewo, "tawattəgə" Egyptdə kuwami yaye am Egyptbe shiga sunotin.[312] Futu Josephus ye gulzənadə, Alexander ro kitawu Danielbe fəlezana loktu Jerusalemro gagənadən, shilan mai Greekbe duno'a kərmai Persiabe'a kəriwujinma bayanzəna. Adə shima dalil Jerusalem'a koltəyewo.[318]Hindi-a Urdu-a lan, su "Sikandar" də, su Persian ye Alexander lan gowotə, nəm ilmu gana cijin ma'ananzə, kuru mai kərmai Delhi ye Alauddin Khalji də kəlanzə'a "Sikandar-i-Sani" (Alexander kura kən indimi) ro kalaksəna. Zaman daube Indiabedən, kərmaiwu Turkicbe-a Afghanbe-a nasha ada Iranbe dau Asiabedə maana adabe ngəla Alexanderbe nasha Indiabero saudəna, adəye səkə Sikandernameh (Alexander Romances) suro nazəmuwu Indo-Persianbe-a Mughra-aye ruwozana. zaman al-bedən awowa sənana Persiabe.[320]Zaman daube Europe lan, Alexander the Great də sha darajazana kəla shiye wakil am daraja'a laar ye lan; karapka kərmaiwube doni kənənganzadə halwa nəmkərawube sammaso surodən mbejiro kasattənadə.[321] Loktu kəriwu Italy ye buro salak ye lan, koro Bourrienne ye lan, Alexander au Caesar ro awo səraana də, Napoleon ye wono Alexander The Great də daraja buroye ro gənazəna, dalil kura də shima kəriwu Asia ye də.[322]Suro kitawu Greekben, nazəmuwa Alexanderro manajin mbeji.[323][324] ==Gargamma 2== Ruwowa gana laa-a kuru awowa ruwotəna-a dawunbaro, ruwowa am Alexander nozanaso au am Alexander'a cidazanasoye ruwozanadə samma fattəgəna.[19] Am zamanzəye kəla kənənganzəyen ruwozanadə sandima gargamma kəriwu Alexanderbe Callisthenes-a, Alexanderbe generals-a; Ptolemy-a Nearchus-a, Aristobulus-a, cidama gana kəla kəriwuwaben, kuru Onesicritus, cidama kura Alexanderbe. Cidanzadə fattəgəna, amma cidawa darebe futu asal anyiben təbandənadə datəgəram mbeji. Shi buro salakbedə shima Diodorus Siculus (karnu kən tilomi BC).ngawodən Quintus Curtius Rufus (dawu-dareram karnu kən tilomin AD), Arrian (karnu kən tilomin səta kən indimiro saadənan), gargam ruwotəma Plutarch (karnu kən tilomin səta kən indimiro saadənan), kuru dareramlan Justin, shidoni cidanzə karnu kən diyaumelan sətanadə.[19] Suro anyiben, Arriandə shima zauro təngatəgəmawo, Ptolemy-a Aristobulus-a faidatə namtə bayanzəben, Diodorusye shiga zayin.[19] == Lamintǝ == 11dos3y8molfjz10g8se0w6f7un2d1t 0 96 20960 20959 2025-02-18T11:18:07Z Banabulama 37 20960 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q254431}} '''Alexis Arquette Robert''' (kəntagə Yulibe kawunzə 28, saa 1969-kəntagə Satumbaye kawunzə 11, saa 2016) bikke makkaryema Americabe kuru kəla jinsi faltəben kəla kəltəma. Los Angeleslan katambo, shidə kən diyaume suro nduli uwuyen Lewis Arquette-be bikke makkaryema kuru amari yioma-a Brenda Olivia "Mardi" (nee Nowak) bikke makkaryema. Fato do zauro sanyaram biske makkarye lan tǝtandǝna dǝn, Alexis dǝ ya-a biske makarrema Rosanna-a, Richmond-a, Patricia-a, David Arquette-a ye. Cidanzə ganalan badiwono, sa'anzə 12 lan suro bidiyo kaiyyabe "She's a Beauty" dəwo The Tubes ye sədənadən culowo kuru fimnzə Down and Out Beverly Hills (1986) lan fəlewono.Nəm nguwuro notəna, Arquette də ngəwusoro naptə kamuye lan cidajin cidiya su "Eva Destruction" yen, kawu futu tiyata jinsu tawattəgəye ro faltənzəye fete ro guljinro. Fimnzə də suronzən awowa jili kada mbeji, bikkewa makkarye sənana jili Jumpin' at the Boneyard (1992) lan səta, Things I Think I Do (1997) lan səta fimma nowata jili Threesome-a, Pulp Fiction-a (indiso 1994), The Wedding of Si9y-a (indiso 1994), 99) kuru kəltəna (2014).Kənənga Arquette ye də banazəgəna kəla am transgender ye lan kuru nəm zahir kəla bəlawurozə faltəyen, shi done fim Alexis Arquette: She's My Brother lan gənatəna də. Kazəyiya nəlewabe sətana dəman, HIV suro saa 1987yen sətana-a darelan kazəyiya nəlewabe-a, Arquettedə kam zauro cidajin nasha kasuwu-a kuru bowotə-ayen, hatta suro saa 2016yen bawono saa 47 lan. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== Arquette də Los Angeles lan katambo,<ref>https://www.hollywoodreporter.com/news/final-days-alexis-arquette-a-928507</ref> kən diyaume suro tada uwu Lewis Arquette ye lan, bikke makkaryema kuru amari yioma, kuru Brenda Olivia "Mardi" (Nowak tambonzə), bikke makkaryema Yewudiye, nazəmuma, bikke makkarye cidatəma, kəla kəltəma, maləmma bikke makkarye, <ref>https://www.telegraph.co.uk/culture/film/10937835/Patricia-Arquette-interview-on-Boyhood-Nicolas-Cage-and-growing-up.html</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_Independent</ref><ref>https://www.jta.org/2016/09/12/news-opinion/alexis-arquette-jewish-transgender-actress-and-advocate-dies-at-47</ref>kuru kurun kənjoma. Su fato Lewis ye də buro salak lan "Arcouet"; Arquette də sha kulashima Americaye Meriwether Lewis'a karəngən. Bike makkaremaso Rosanna-a, Richmond-a, Patricia-a, David Arquette-a də yanzəganawa. ==Cidanzǝ== Suro saa 1982 lan, sa'anzə 12 lan, Arquette ye bikke makkarye buro salak ye də shima "tada gana adə dəwo kamuwa anyi samma'a awo gade'a lezəna də" suro bidiyo kaiyyaye "She's a Beauty" The Tubes ye dəlan.[8] Suro saa 1986 lan, Arquette ye fimnzə kura buro salakyen cido naptə Alexis yen, sawa'a kuru karabka zairo nəm jinsi indi'a Max Whiteman (Evan Richards) ye suro Down and Out yen Beverly Hills lan. Arquette, saa cidanzəye buroyedən, buro salakkin naptə kamuye lan cidajin, ngəwusoro cidiya su "Eva" yen.Destruction". Dare lan cidanzə lan, Arquette ye jama mewu yero fəlezəna shiye duluwu done jinsi faltəye badizəna də. [10] Daji adə nankaro, Arquette ye fetero wono shiye jinsunzə kamuro gozəna. Saa 19 lan, Arquette ye cidama jima'iye Georgette ro walzəna suro fim Last Exit to Brooklyn ye lan. Cidawa Arquettebe ngəwuso fimma taman gana'a au fimma naptə kəlanzəye'a. Sammason, Arquette ye fimma 40 kozənalan cidazəna, surodən I Think I Do-a, Duli Masarbe V: Fields of Terror-a, kuru loktu laan waltayin... Walta. Arquette ye kuruson fim Jumpin' Boneyard ye lan Tim Roth'a rokko fimyen naptə kam kəmbu zamtəmayen cido.as a teenage boy seeking revenge for a horrible childhood in the New Zealand-shot horror fantasy Jack Be Nimble, and as a murderous drag queen in the low budget comedy Killer Drag Queens on Dope.[12][13] Arquette also had supporting roles in Pulp Fiction, Threesome and Bride of Chucky,[14] and she played a Boy George fanatic, George Stitzer, in the Adam Sandler–Drew Barrymore film The Wedding Singer, singing "Do You Really Want to Hurt Me" over and over. Her role as Georgina, a Boy George impersonator, in another Sandler–Barrymore film, Blended, shima waltəgəram cida adəyewo. Suro saa 2001 lan, Arquette ye New Zealand ro waltə mai Roman ye Caligula ro walzə faraskəram indi Xena: Warrior Princess lan bikkezəna. Kuru saa faldən, fim Son of the Beachyen cidawono. Suro kəntagə Septemberye saa 2005 lan, VH1 ye Arquette dəga kəsoto fatoye nowataye falro wormajiwo kəla zaman kən 6th The Surreal Life yen. Yim kəntagə Januarybe kawunzə 31, saa 2007-lan, Arquettedə kam suwa-suwunnam kuru hakim kəsotobe suro faraskəram Bravobe Top Designben.[15] Arquette ye suro bidiyo kaiyya Robbie Williams ye "Shima Madonna" yen luwo badiwono. ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Suro saa 2004 lan, Arquette ye məradənzə fəlezəna kəla kurun jinsi faltəyen. Shiye hormone therapy lan faidatəro shawari cido kuru karnonzə kəla shiro tiyata jinsi-tawattəgəye sədinno fato hawarbe lan gənazəna loktu faltənzə 2006lan tamozənadən.[17][18] Awo shiro asuzənadə fim Alexis Arquette: Shidə Yanyi, shidoni kəlele fimbe Tribecaye saa 2007lan fəlezənadə.[19] Arquette də banama am gade jinsi falzanaye, Chaz Bono kunten, shi do ngawo Arquette yen faltənadə.[18] Arquette də HIV suro saa 1987 lan sətana. Dare lan, Arquette də kwasuwa shiro HIV-positive gultin dəro kwasuwa sətana.Dawu awowa tərayin dəyen, Alexis ye waltə kamro waltə badiwono saa 2013 lan.[21] Ya David Arquette ye wono Alexis də "jinsi lan shaktə" kuru loktu gade-gaden konga au kamuro fanjin.[23][24][25] ==Kǝrmunzǝ== Arquette dəga suro coma yen gənaada kuru bawono kəntagə Septemberye kawunzə 11, saa 2016 lan sa 12:32 (00:32) AM lan, yallanzə karəngəye sha dəriza kəlzana, saa 47 lan. Dalil kərmubedə shima kardiye myocarditis HIV lan tuwandinmadə.[20][29] == Lamintǝ== 0cpc3i9ez3cuyslzdt8fhb81iu6t1yi 0 97 22821 22663 2025-03-31T05:56:49Z Bukr Garbai 213 A. J. Hitchcock 22821 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7374}} '''Sir Alfred Joseph Hitchcock''' dǝ sha chasambo yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu shahur bǝ lan saa duwu miyon uskun fillaarin laarrin bǝ lan. (13-Augst-1899) shidə amari yioma fimbe Nasarabe. Shiga kam zauro faida'a suro gargam fimben gozana.[1] Suro cida saa mewun arakkəyen, fimma kura-kura 50 ma kozənaro amariya cina, [a] ngəwunzaso kuro amsoye kuruzayin kuru kərazayin. "Master of Suspense" lan notəna, Hitchcock də bikke makkaryemanzə ndaso yayiro nowata ro wallono askəra korowanzə ngəwu nankaro, fimmanzə ngəwuson luwonzə, kuru kitawuwa telebijinbe Alfred Hitchcock Presents (1955-65) sədin-a sədin-a nankaro. Fimwanzə sodə karnowa Academy Awardye 46 səbandəna, kənasar arakkə kunten, amma ngaltema lamba amari yioma shiro Best Director gultində zuwunyi, karnowa uwu yaye.Hitchcock də buro salak lan cidama nzunduye-a ruwotəma-aro allamtəna kawu sanyaram fimbero 1919lan naptə title card kurtamayen gayinro. Fimnzə buro salakye amari yiomayedə shima fim kowo ba British-Jamusbe shiro Pleasure Garden gultində (1925). Fimnzǝ buro salakbe kǝnasartanadǝ, The Lodger: Hawar London Fogbe (1927), banazǝgǝ adaima fim karǝgǝ kuttabedǝ fasalzǝna, kuru Blackmail (1929) shima "fim manabe" Britishbe buro salakbewo.[4] Fimwanzə karəgə kuttaye The 39 Steps-a (1935)-a The Lady Vanishes-a (1938)-a də sandima fimma Britishye shiro kurawo bawo karnu kən 20th ye dəwo. Saa 1939 lan, lardəwa dunyabelan sha asuta kuru fim tandoma David O. Selznickye sha Hollywoodro lewono. Fimwa kənasartəna kada jasha'a, Rebecca'a (1940) kunten.Shekka (1941), Kaime Shegǝbe (1943) kuru Nowata (1946). Rebecca ye lamba Academy Award ye fim ngalwo ye zuwuna, Hitchcock ye amari yioma ngalwo ro karrada.[5] Shiye kuru karnowa Oscarbe fim Lifeboat-a (1944)-a, Spellbound-a (1945)-a, Taga Ngawobe-a (1954)-a Psycho-a (1960)-aro suwandəna.[6] Fimma Hitchcockbe gade nowatadə sandima Rope-a (1948), Strangers on a Train (1951), Cenoro bowotə (1954), Kazəyiya Harry-a (1955), Vertigo-a (1958), Yala-a yala-fəte-a (1959), Ngudowa-a (1959). am gargamma fimbe garzana.Hitchcockye fim kadda sǝdǝna rokko shillewuwa kurakura Hollywoodben, diyau rokko Cary Grant-a, diyau rokko James Stewart-a, yakkǝ rokko Ingrid Bergman-a kuru yakkǝ kazǝilan rokko Grace Kelly-a. Hitchcock-dǝ kam lardǝ Amerikabero wallono saa 1955-lan. Suro saa 2012 lan, fim Hitchcockbe kəla hangalye Vertigo, Stewartye bikkezənadə, Orson Wellesye Citizen Kane (1941) dəga falzəna naptə fim shiro kurawo ba cidaram fimbe Britishye dəwo ngaltema sədənaye kəla kulashi fim bastəwu yer kadaye dunya sammason sədənaye.[7] Saa 2021-lan, fimwanzə laar kartəna gənatəro suro fim lardə United Statesben gənatəro, [b] fimnzə səraanama, Shadow of a Doubt (1943) də kunten.[c] Shi BAFTA Fellowship suro saa 1971 lan səwandəna, AFI Life Achievement Award suro saa 1979 lan, kuru suro kəntagə December saa shima dəyen sha nəm kəriwuro cado, kəntagəwa diyau kau kərmunzəro kəntagə Aprilye kaunzə 29 saa 1980 lan.[10] == Kənənga buroye: 1899-1919 == Alfred Joseph Hitchcock də kəntagə Augustye kawunzə 13 saa 1899 lan katambo suro fato do amnzəye shagonza kəli 517 High Road ye suro Leytonstone yen, shi do loktudən nasha Essex ye (kərma də diya gədi London ye lan). Shidə tada kəska kəli-a nguruwu-a, william edgar hitchcock-a (1862-1914) kuru emma jane-a (Whelan katambonzə; 1863-1942). Fatodə "shiro nəmkam tarbiyabe mbeji".[11] Yanzəgana kura sunzə William John (1888-1943) kuru yanzəgana feroye kura sunzə Ellen Kathleen (1892-1979) sandi done su sha "Nellie" də faidatayində. Amnzǝ kura sammaso Roman Catholic kuru kaduwunza Nasara-a Irish-a. Babanzǝdǝ kam kǝska sǝdinma, futu kakanzǝye sǝdin yeyi.[14]Yalla kura mbeji, surodən awa John Hitchcock mbeji fatonzə Victorian njim uwu'a Campion Road Putney lan, cidama-a, bəri detəma-a, moto-a, kuru gadəna-a mbeji. Kawudo woson, awanzəye fato ci kəmaduwuye yallanzəro hayazəna Cliftonville, Kent lan. Hitchcock ye wono buro salakkin nadən daraja-a nozəna, nəm gade-gade kate am bəladəriye-a am bəlaye-a asuzəna.[15]Kəlanzə tada hal ngəla'aro bayanzəna - baanzəye shiga "dimi gana na laa ba" lan bowono - Hitchcock ye wono ngaltema sawanzə bikkebe sətanadə takcinba.[17] Hawar fal shiye zauro saraana korowuro shima kəla baanzəye shiga police station fatobero zuzənayen sa shiye saa uwulan; polismadəye ruwodə suruna kuru shiga suro cellben minti ganaro zakkono, wono, "Adəma awo andeye tada'a ngəlaro diyenmawo." Shi awo shima dǝye sǝkǝ shiye suro kǝnǝnganzǝyen shara tǝmzayin ro rizǝna, kuru shiye Tom Snyder ro suro saa 1973 lan wono shi "abi yaye ro rizǝna ... shara dǝga lezǝnaro" kuru shiye moto gǝrtǝro waajin waneye tiket moto gǝnatǝye sǝbandǝnaro waljiya.[18] Sa shiye saa arakkənzən, yallanzə Limehousero leza kuru kanti indi 130-a 175-a lan hayazana.Salmon Lane, shidoni shago bənyi-a-chip-a kuru bənyi-ladoma-aro gozanadə; sandidə sami buroyedən napsana.[19] Hitchcock də maarantazə buro salak ye dəro karaa, Howrah House Convent do Poplar ye dəro, shi do saa 1907 lan kara, saa 7 lan. Futu gargam ruwotəma Patrick McGilligan ye gulzənadə, Howrah House lan gananzə yayi saa indiro napkono. Shiye kuru mowonti cocibero karaa, mowonti Wode Streetbe "ferowa am ngəla-a kuru tada gana-a nankaro" shidoni Sahabawa Jesusbeye gozanadə. Daji maaranta primaryye fatonzǝye dǝro karaa kuru loktu ganaro Salesian College Battersea ye dǝlan napsana.[21] Yallanzə də walta napsana sa Hitchcock ye saa mewun tilonzən, loktu adəlan Stepney ro, kuru kəntagə Octoberye kawunzə 5 saa 1910 lan sha St Ignatius College ro zuzaana Stamford Hill lan, mowonti manaye Jesuit ye ​​do su'a.tarbiya.[22] Nasha huwom tiyibe nankaro, maləmma adinbedə kare cidabe flat, cibbu, springybe gutta-perchalan tətandəna kuru shiga "ferula" lan notənadə faidata shidoni palm samma bakcinmadə; azawudə sambisoro dareram yimdəyen, daji tadadə kəradən namzayin azawudə təmazayin waneye sandiro ruwotəna. Dare lan wono na shimadən ritənzə fəlangzəna.[23] Rejista maarantabedə saa tambonzəyedə 1900ro somzəna 1899ro gənyi; gargam ruwotəma Donald Spoto ye wono shiga notəlan saa mewuro gozana dalil shiye saa fal ngawo kərazənayen.[24] Gargam ruwotəma Gene Adair ye wono Hitchcock də "fuwura datəgəram, au gana laa datəgəram kozəna",[25]Hitchcock ye wono shi "nguwusoro suro am diyau au uwu do sami ajiye dəyen";[26] dareram saa buroye lan, cidanzə Latin-a, Nasara-a, Faransa-a ilmu adinbe-a lan nowata.[27] Shiye Peter Bogdanovich ro wono: "Jesuits dəye wuro cidaram-a, nəm noto-a, kuru, futu laan, fifiltə-a səkkəlina."[25] Hitchcock ye maudu'u do zauro səraana də shima geography kuru shiye map'a kuru loktu maara cidiye'a, tram'a bus'a ye'a səraana; futu John Russell Taylor ye gulzənadə, shiye raksə datəramma Orient Expressbe sammaso kərajin. Shidə tram Londonbe zauro səraana. Fimwanzə ngəwuso suronzan fimma maara cidiye au maara cidiye mbeji, taganasmaro The Lady Vanishes-a, Strangers on a Train-a Lamba Mewun Tulur-a. Bowo kəla kəltaye fəlejin lamba nadəye-a lamba gotəye-a, kuru Hitchcockye ngəwusoro lamba indidə gozə kəla clapperboardben kuru su diwal tram Londonbedə tatapcin. Misallo, kəla kəltəramdəye "Scene 23; Take 3" fəlejiya, shiye tatapcin "Woodford, Hampstead"—Woodforddə shima datəgəram diwal trambe 23bewo, kuru Hampsteaddə shima datəgəram diwal 3bewo. == Kǝrmu nzǝ == Yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu shawal bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fiskun bǝ lan(29-April-1980) Alfred Hitchcock dǝ biske makar bǝ bǝ izini yoma (Director) keryǝ British bǝ Amma nabtama keryǝ Amerika bǝ . Attǝman biske drama bǝ British bǝ di izini yowo kwalziyi. Alfred Hitchcock dǝ kam zauro kasadiwa rintama. Amma attǝman loktun nzin (Academy Award) falmaro sowon diyi. ==Henleybe== Hitchcock ye yanzaso awanzəso ro wono shiye ilmu nzunduye waljiya səraana, kuru yim kawu 25 kəntawu Julyye saa 1913 lan, St Ignatius kolzə kəra bənyeye mowonti London County Council ye ilmu nzunduye-a zawal manəm kuruye-a Poplar lan dəro kərawono. Suro koro kitawu kuruwuye saa 1962 lan, shiye François Truffaut ro gulzəna shiye kərazəna "makaniki-a, konnu latərikiye-a, kowo-a, kuru zawal manəm kurube-a".[26] Daji, kəntagə Decemberye kawunzə 12 saa 1914-lan, baanzə, shidoni kwasuwa emphysema-a kidney-aye sətanadə, saa 52-lan bawono.[32] Kəlanzə-a yanzə-a banatəro - yanzəganawa kurakuradə fato kolzana loktudən - Hitchcockye cida gowono, shilling 15 magə woson (£91 suro saa 2023yen),[33] naptə cidama nzunduye Henley Telegraph-a Cable Company-aye suro saa 2023-yen.Zawal Blomfieldbe, karəngə garu Londonbe.[34] Shiye kəra bənyeye gozə kowono, loktu adəlan gargam kisandibe-a, fenti-a, razəgə-a siyasa-a lan.[35] Yanzə kuradə shima kantiya fatobedə sunotin, kuru shi-a yanzə-adə Salmon Lanelan naptə gozaa kowada.[36] Hitchcock də zauro gana kəriwu dunyabe kən tilomi July 1914 lan badizənadən, kuru sa saa 18 məradətənadən nazənadən suro saa 1917 lan, shiro C3 classification suwandəna ("kwasuwa shiro organic gultində ba, raksə cida garrisons fatolan sədin ... cida naptəye basro kalkalzəna]7). Shiye regiment cadetbe Royal Engineersbero kara kuru bayanna kərabe, dareram magəben cidazəna.drills-a kuru ilmu-a. John Russell Taylor ye ruwozəna, loktu cida zahirye Hyde Park lan, Hitchcock ro awo kəji fantəye səkkə. Shiye raksə sandiya shilanzəro kəljinba, kuru kəla-kəlan shilanzəro cikuruwo.[38] Ngawo kəriwudəyen, Hitchcockye ruwo kəla awowa bəlinyen səraana. Suro kəntagə June ye saa 1919 lan, shiye edita kuru manaja kasuwuye Henley ye kitawunzə baktəye, The Henley Telegraph (sixpence fal), shi done hawarra gana kada səkəna də.Shiye cidadəga zauro səraana kuru ofisdən dareramro dajin hujjawadə kulastəro; Truffaut ro wono adə shima "katapnzə buro salakye fimro letəyewo".[26][47] Shidə fim kuru zauro səraana, musammanno fim Americabe, kuru saa 16 lan kakkadəwa kasuwube kərajin; Charlie Chaplin-a, DW Griffith-a Buster Keaton-a suruna, kuru taanasmaro Fritz Lang-be fimnzə Der Müde Tod-də (Britainlan saa 1921 lan Destinylan kwaltiyində) səraa.[26] ==Cida ndikate kəriwube: 1919-1939== Sokku Henley's lan dəgayin də, warak kasuwuye lan kərawono bikkewu makkarye nowata-Lasky, cidaram fim tandoye Paramount Pictures ye də, studio London lan kajin.[48] Sandiye dawari fim The Sorrows of Satan ye Marie Corelli ye dəga gozayin, daji shiye kurtəwa laa katiwa dəro sutuluwu kuru cidanzə studio dəro zuzəna.[49] Sandiye sha hayazana, kuru suro saa 1919 lan fato fimbe Islingtonbe Poole Street, Hoxtonlan cida badiwono, naptə kati-kaduwuye kurtamayen.[48] Donald Spoto ye ruwozəna cidawu nguwuso am America ye cidanza zauro zauro, amma cidawu Nasaraye dəga ndəlamzayin awo yaye lan muskonza jarabtəro.ma'ananzə Hitchcock ye ilmu ruwotəma-a, amari yioma kisandiye-a kuru manaja fim tandoye gananzə yayi fimma kowo ba 18 lan səbandəna.[50] Times ye suro kəntagə Februarybe saa 1922 lan kəla studiodəye "fasal kisandibe taganasbe cidiya kəla Mr. A.J. Hitchcockben" ruwozəna.[51] Cidanzədə suronzən Lamba 13 (1922) mbeji, kuru shiga Mrs. dalil kazəyi kungənaye nankaro dawarzana - fim gana tamotənadə fattəgəna [52] — kuru Always Tell Your Wife (1923), shidoni sha Seymour Hicks-a rokko tamozanadə sa Hicksye koljinro waljiya.[48] Hicks ye darelan ruwozəna kəla banazənayen "zairo gana laa shidoni njim fatodəye kəlanzən kara ... [n] kam gade Alfred Hitchcock gənyi".[53] [[File:Hitchcock sculpture, London, 2007.jpg|thumb|left|Hitchcock sculpture at the site of [[Gainsborough Pictures]], Poole Street, [[Hoxton]], north London<ref>{{cite news |last1=Rose |first1=Steve |title=Where the lady vanished |url=https://www.theguardian.com/film/2001/jan/15/artsfeatures |work=The Guardian |date=15 January 2001|access-date=30 December 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171231051755/https://www.theguardian.com/film/2001/jan/15/artsfeatures|archive-date=31 December 2017}}</ref>]] ==Fotowa Gainsboroughbe-a cida-a Jamuslan== Sa Paramount ye London lan 1922 lan suluwuna lan, Hitchcock də banama amari yiomayero kamfani bəlin na faldən Michael Balcon ye gozəna, dare Gainsborough Pictures lan notəna. Hitchcockye fim Woman to Woman (1923) lan rokko amari yioma Graham Cutts yen cidawono, fimdə kurzə, ruwodə ruwozə kuru fimdə tando. Shiye wono: "Shima fim buro salakye muskonyi lan sətanadə [55] Editor-a "fero ruwotəma-a" kəla Woman to Woman yen də shima Alma Reville, kamunzə fuwuye də." Shiye kuru banama Cuttsbero cidazəna kəla Kaime Bəlben (1924), Kəla awo kərawobe (1924), Gardi sələmdə (1925) kuru Prude's Fall (1925) lan.[56] Gardi Blackbedə shima fato fimbe Babelsbergbe Potsdamlan cedo, na Hitchcockye nasha laa F.W. Murnaube kasudu dareye (1924) dəga surunadən.[57] Cida Murnau ye də sha kurnozəna, kuru dare nzunduwanzə kada faidatə fimmanzə tandolan.[58] Suro zaman kəmaduwu saa 1925-yen, Balconye Hitchcock-ro amari yiwo ciworo gadəna kəji fantəye (1925) dəwo, bikke makkaryema Virginia Valli-a, rokko fim tandoyen Gainsborough-a kamfani Germanbe Emelka-a studio Geiselgasteig batau Munichben. Reville, loktudən Hitchcock ye zauro saraana də, banama amari yioma-editaye. Fim də kasuwu lan faidazənyi yaye, [60] Balcon ye Hitchcock ye dəga səraa.cida Daily Express ye shiga "Kam gana hangal ngəla" lan bowono.[61] Suro kəntagə March saa 1926-yen, majalla fimbe Britishye Picturegoer dəye ruwo laa su "Alfred the Great" lan bowono, shi done Hitchcock'a zazaksəna kəla "fasal fimye gade-gade samma asuzənayen kuru raksə ilmunzə fimye dəga ngəlaro sədin." awowa laa Hitchcock ye darelan səlina: Brenner Pass ro lezənadən, fimnzə customro warmatəgəro terəna kuru shiga sǝmowona; bikke makkaryema faldə raksə njiro gayinba dalil shidə loktunzən kara;budget overruns də ma'ananzə shiye kungəna bikkewu makkarye lan sarzə.[63] Hitchcock ye fasarima məradəzəna shiye amariya cast-a kuru crew-a ro cinro.[63] Lardə Germany ye lan, Hitchcock ye nəm gade-gade fim Germanye-a fim tando-a ye asuwono shi done shiro taasir kura sədənama.[64] Sokku cidajinbaro waljiya, Berlinbe fatowa kisandibe-a, biskewa makkarbe-a, fatowa karewa adabe gənatəbe-aro lejin. Kuruson bikkewu makkarye-a, ruwotəma-a, kuru fim tandoma-a kəla kəljin nəmkam gartəro.[65] Balcon ye shiro fim kən indimi Munich lan amari cina, The Mountain Eagle (1926), hawar jireye shiro Fear o' God gultindən. Fim də fattəgəna, kuru Hitchcock ye sha "fim zauro batti" lan bowono.[61][67] Ngawo saa falyen, Hitchcockye The Ring ruwozə kuru amari cina;fim də sunzə basro təkkəna yaye, Elliot Stannard ye shiga banazə ruwotəlan.[68] The Ring də waltəm kuru ngəla səbandəna; Bioscope bastəma dəye sha "fim Britishye zauro ngəla dəwo ngaltema tədənyi" lan bowono.[69] Sa Englandro waltənadən, Hitchcockdə shima memba buro salakbe kəlakəl fimbe Londonbe, bəlin 1925lan koktənadə.[70] Kəndaramdən, cida fim tandoma Sovietbe: Dziga Vertov-a, Lev Kuleshov-a, Sergei Eisenstein-a Vsevolod Pudovkin-aye sha zauro səraa. Kuruson fim tandoma amanzə Nasarabe Ivor Montagu-a, Adrian Brunel-a Walter Mycroft-a dəga kəljin. Hitchcock ye daraja awo kəlanzəye ngalwotəgəye asuwono, amari yioma dəga zauro kəlanzə'a fuwuzəyin loktu adəlan.[72] Suro samno London Film Societyye saa 1925 lan sədənadən amari yiomasodə sandima awo fim diolan zauro faida'awo wono, Donald Spotoye ruwozəna Hitchcockye wono, "Fim kənasartə diyen. Su amari yiomadəye hangal jamayelan awo ngəlaro kəllataro walzə.Hitchcock ye kəlanzə'a amari yioma ro gozəna fimnzə kurnotəye buro salakyen, The Lodger: Hawar London Fog ye (1927) lan.[75] Fim də bara kam cejinma Jack the Ripper-style ye dəwo, kazəmu sələm səkkə kuru jaket sələm gozəna də, kamuwa sənana bəladiyaye London lan cejin, kuru yim Talawuwa bas lan cejin.[76] Kam fatoyedəye kam nanzə fatoyedə shima kam cezənadəro zakkatə, amma shidə ayaunzə ba.[77] Hitchcock ye kam kura dəga jirezəro səraa, au fim dəga asutəram baa lan dazə, amma shillewu də shima Ivor Novello, idol matinée ye, kuru "nizam shillewuye" də ma'ananzə Novello də kam nəm duno'a ro waljin ba.Hitchcock ye Truffaut ro wono: "Arawu kura-kura lan fetero ruwotə do: 'Shidə ayaunzə ba.'" (Ngawo saa kadayen Cary Grant'a Suspicion (1941) lan kaziyi fal sətana.) Ngawo sha tutulunayen, mujalla kasuwube Bioscope dəye ruwozəna: "Wanye fim adə shima fim Britishye shiro ngəlawo".[75] Hitchcock ye Truffaut ro wono fim də shima fimnzə buro salak ye do German Expressionism ye sha taasirzəna də: "Haiyaro, nyiye The Lodger də shima fimnyi buro salakye wo."[81]Suro dawari kəlanzə tallatəyen, The Lodger ye shiga buro salakkin fimlan fəlezəna, na done njim hawarbelan napsənadən.[82][83] Ngawo kənasar The Lodger ye lan, Hitchcock ye London Evening News ro wasika ruwozəna suro kəntagə November ye saa 1927 lan kəla fim dionzəyen, talla studio lan tətandin dəro njilarzəna, kuru kəntagə December ye saa 1927 lan kurtə kəlanzəye notənama dəga sutuluwuna shi done sawa'a Christmas ye ro zuzəna də. ==Nyiya== Yim kəntagə Disembaye kawunzə 2 saa 1926-lan, Hitchcockye fim ruwotəma Nasarabe Alma Reville-a Brompton Oratory suro Kensington anəmyen nyawono.[85] Kamu-a kwa-adə Paris-a, kəmaduwu Como-a St. Moritz, kawu Londonro waltəyinro fato hayaye kəla sami indi 153 Cromwell Road, Kensingtonyen naptəro. Reville, shi do ngawo awa gana laa Hitchcock ye lan katambo də, [87] adin Protestant ye lan adin Catholic ro walzəna, alamanna yanzə Hitchcock ye mazəna lan; shiga yim kawu kəntawube 31 kəntawu Maybe saa 1927-lan baptizəna kuru Coci Westminsterben tawattəgəna Kardinal Francis Bourne ye kawunzə 5 kəntawu June ye lan. Suro saa 1928 lan, sa Reville suro ro walzənaro fazanadən, Hitchcocks ye "Winter's Grace" də fato kuloye Tudor ye acre mewun tilon kəla Stroud Lane yen, Shamley Green lan, Surrey lan £2,500 lan kaiyiwo. Feronza-a tadanza fal-a, Patricia (Pat) Alma Hitchcock də, kəntagə Julyye kawunzə 7 saa shima dəyen katambo. Pat də kəntagə Ogustabe kawunzə 9 saa 2021 lan bawono sa'anzə 93 lan.[91] Reville də shima cidama kwanzəye karəngəwo; Charles Champlin ye suro saa 1982 lan ruwozəna: "Hitchcock ye muskonzə diyau, kuru indidə Alma ye [92] Sa Hitchcock ye lamba kənasar kənəngabe AFI ye suro saa 1979 lan səmowonadən."shiye wono "am diyau do wuro zauro kərawo-a, arziyi-a, ndəlamtəgə-a, kuru kəlakəl sambisoro sadəna-a. Buro salakbedə fim edita, kən indimidə ruwotəma, kən yakkəmidə yanzə feronyiye, Pat, kuru kən diyaumidə bəri detəma ngəla futu Rema domestic Remaben sədin yeyi." fimma Hitchcockbe ngəwulan ruwozəna au ruwozəna, Shadow of a Doubt kunten, Shakka-a kuru Kataffa 39-a.[94] ==Fim-a kowo-a buroye== Hitchcockye fimnzə kən mewumin, Blackmail (1929) lan cida badiyono, sa kamfani fim tandoye, British International Pictures (BIP), studiowanzə Elstree ye dəga koworo kalaksəna dən. Fim də shima "talkie" Britishye buro salakyewo; adəye ngawo fuwutə fimma kowoye lardə United States ye lan, nasha kowoye gana faidatəlan səta suro Jazz Singer (1927) yen səta fim kowoye samma Lights of New York (1928) ro saadəna.[4] Blackmail ye ada Hitchcock ye dəga badiwono alamawa nowata faidatə nasha awowa tədinyen, shidoni misal buroye sanduwu wayaye kime faidatə awo nəmzalumyero faidatinma, kuru datəgəramdə dome British Museum yedən wakajin.[95] Kuruson fimnzə kuruwu fal fəlezəna, shi done tada ganaye shiga zəksəna fəlezəna loktu kitawu kəla London Undergroundyen kərajindən.[96] Suro fim PBS ye The Men Who Made The Movies lan, Hitc whathcock ye futu kowo gotə buroye faidatə nasha fim dəyen hangalza suwudəna də bayanzəna, kamu nəm nguwuma (Phyllis Monkman) ye kalma "knife" dəga zorzəna suro zandezə kamu done kam cezəna dəga.[97] Sokkudən loktu adəlan, Hitchcockye nashawa fim BIPye, Elstree Calling (1930) dəro amari cina, kuru fim gana laa, An Elastic Affair (1930) də amari cina, suronzən am indi bana kəraye magə woson zuwuna mbeji.[98] Lamar Elasticbedə fim fattəgəna fal.[99]Suro saa 1933 lan, Hitchcock ye contract fim kadaye rokko Gaumont-British yen musko cido, kuru waltǝ Michael Balcon ro cidajin. Fimnzǝ buro salakbe kamfanidǝro sǝdǝnadǝ, Kam Zauro Nozǝnadǝ (1934), kǝnasartǝ; kən indiminzə, The 39 Steps (1935) də, UK lan sha saraana, kuru US lan sha asuzana. Kuru shiye "Hitchcock blonde" (Madeleine Carroll) dəga kokkono naptə awo done kamuwa nəm amusuye, nəm shawa'a.[102] Ruwotəma Robert Towne ye wono: "Biskewa tamtamye zaman kərmaye samma The 39 lan badijin gultədə zauro ngalwo gənyi.Katabwa". MacPhail.[104] MacGuffin də awo au məradə do kam kura dəye sədin ma, fal do daraja hawarbe bawo suro The 39 Steps yen, MacGuffin də dawari zaye ndaltədə;Hitchcock ye fim kəriwuye indi suro saa 1936 lan cutulo. The Spectator ro, ruwotəma kuru hawarwu Graham Greene ye awo nduliye matinée lan sadin dəga asuzəna. "zauro nzundu-a kuru nəmkayiwu-a Mr Hitchcockbe ro təkkəna".[106] Wakil sirredə Madeleine Carroll-a John Gielgud-a bikkeza, Peter Lorre bikkezənadən Banama Gielgudbe hangalzə badə-a, kuru mauduwuwa Hitchcockianbe-adə suronzan asutə taltə-a, maara cidibe-a kuru "Hitchcock blonde"-a mbeji.Loktu adəlan, Hitchcock də zauro nowata kəla bikke makkarye-a cidawu-ayen. Kazǝyiya anyi kǝske-a kuru ayauba-a lan sǝta zoli-a kuru zoli-aro sagǝdǝna. Misallo, kəlele kəmbu bənyeye sədəna na kəmbu samma liwularo dazəna dalil kəmbu liwulaye ngəwu ba wono. Kuru fər laa njim kazəmuye sawanzə, bikke makkaryema Gerald du Maurier ye dəro cado.[108] Hitchcock ye Young-a Innocent-a 1937 lan jasha'a, fim nəmzalumye kəla kitawu Josephine Tey ye saa 1936 lan. Bikke makkarye Nova Pilbeam-a Derrick De Marney-a ye, fim də bikkewu makkarye-a cidawu-a ye zauro tamtamma.[109]Dalilla samtəye America lan galtəro, loktu fim dəye kamtəna kuru adəye suronzən awo Hitchcock ye səraana faldə tutuluwuna: kəlele shayiye nduliye shidoni am kura'a dəro tajirwaro waljinma.[110]Hitchcock ye kənasar kuranzə fuwuyedə shima The Lady Vanishes (1938), "fim maara cidiye shiro kurawo ba zaman dinarre", gultə Philip French ye lan, shi done Miss Froy (May Whitty), kəla kəltəma Britishye gomnatiyero walzənadə, bəlawuro maara cidiyen lardəwa Europeye bəlindən baro wallono. Fim dəye Hitchcock'a 1938 lan shimtiti amari yioma ngalwoye New Yorkye səwandəna.[112] Benjamin Crislerbe New York Timesbe suro kəntagə Yuni sa'a 1938yen ruwozəna:"Cidaramma gade-gade kuru faida'a yakkə Britishye mbeji shidoni ande Americalan badə: Magna Carta-a, Tower Bridge-a Alfred Hitchcock-a, amari yioma kura bikke makkarye dunyalan." [115] Saa 1938 lan, Hitchcock ye nozəna shiye darajanzə Britain lan nazəna. Shiro awowa kada na fim tandomasoye United States lan səwandəna, amma sammaso waano dalil cidawa contractyedə wazənayen au cidawadə dunoaro təmazənayen.[117] Adǝgaima, fim tandoma David O. Selznick ye shiro shawari jireye fim kəla RMS Titanic ye njiro njizənayen diwoye, shi done dareram lan gənatəna də, amma Selznick ye Hitchcock'a Hollywood ro isayinro shawari cina. Suro kəntagə Yuniben saa 1938-lan, Hitchcockye maara njiye RMS Queen Mary-lan New Yorkro lewono, kuru shidə kam suwa-suwunnamro walzənaro asuwono; shiga majallawa lan fəlezana kuru tashawa radiobe ro intabiu cina.[119] Hollywood lan, Hitchcock ye Selznick'a kəla kəllada. Selznick ye shiro contract fim diyauye cina, alamanna $40,000 foto woson ($890,000 saa 2024 lan tilo).[119] Kawu cida lamarra Americabe ndaso so darejinro, Hitchcock-be fimnzǝ dareye Englandlan sǝdinma mbeji, naptǝ amari yioma fimdo Charles Laughton-be sutuluwuna Jamaica Inn-be (1939) lan.shi done suro kəntagə Maybe saa 1938-lan musko səkkənadə, kawu bəlawurozə buro salakbe USro sədinro.[118] ==Saa Hollywoodbe burwoye: 1939-1945== Selznick ye Hitchcock ro contract saa tulurye suro kəntagə Aprilye saa 1939 lan badiwono, kuru Hitchcocks də Hollywood ro lezana. Hitchcocks sodə fato kura Wilshire Boulevard lan napsana, kuru hangallin nasha Los Angeles ye dəro kəlanza'a kalakca. Sha kamunzǝ Alma-a dǝ darajanza gana, kuru kǝlelero letǝ au am maskuro waltǝro saraanyi.[122] Hitchcock ye kəji kəmbu ngəlaye West Hollywood lan səbandəna, amma kuwami yaye kənənganzə England lan gozə kowono.[123] Ada fim tandoye Hollywood ye də sha kurnozəna, kungəna ngəwu-a nəm ngalwo-a,[123] datəgəram do Britain lan sədin dəro gərezəgəmiya.[124] Suro kəntagə Yuniben saa shimadən, Lifeye shiga "masku melodramabe shiro kurawo ba suro gargam screenben" bowono.[125]Hitchcock-a Selznick-adə kamanza darajazana yaye, cidanzadə loktu laan zauro zau. Selznick də sambisoro kaziyi kungənaye shiro sətana, kuru Hitchcock də kəla Selznick ye awowa sədin dəga kaltəgə-a fimmanzəro cistəgə-a dəro kurnotənyi. Selznick ye duluwu Hitchcock ye awo suro ruwoyen dəga gozəna də wazəna, kuru awo gade ba, adəye ma'ananzə fim dəga kamtə kuru waltə gadero tədin ba.[126] Kuru kəla Hitchcockbe "goddamn jigsaw cutting"ben kalla fitə-a, [127] nəmkamnzadə kalkal gənyi: Hitchcockdə gənatəna amma Selznickdə zauro nəm shawa.[128] Ngawo adəyen, Selznick ye Hitchcock'a fato fimbe kura kura dəro sarzəna.[129] Selznick ye fim gana laa sədin saa woson, kuru am kəlanza kəlanzaye soye sadin fim tandoma Samuel Goldwyn, adəye səkə sambisoro cidawa Hitchcockro amari yioma ba. Goldwyn ye sha Hitchcock'a kəla konturok mowonjinyen shawarizana, amma Selznick ye sha kozəna. Suro koro dareye lan, Hitchcock ye wono: "[Selznick] də shima Fim tandoma kura wo. ... Fim tandoma də mai. Awo zauro kəji Mr. Selznick ye kəlanyi lan gulzəna də—kuru nəm nguwu notoye fəlezəna—shiye wono wu də amari yioma bas do fim lan mbərsanzə’."[130]Hitchcockye hangal gənazə fim Americabedəro lewono; fimnzə buro salakbe Americabedə Englandlan cedo shidoni "Americanness" makkarwudəyedə awo wakajinma: [131] Rebecca (1940) də suro Hollywoodbe Englandbe Cornwallben cedo kuru kitawu kitawu ruwotəma Nasarabe Daphne du Maurierbe lan cedo. Selznick ye kitawu dəga faltəro mazəna, kuru Hitchcock'a kasuduwa faidatəro kasatsənyi.[132][133] Fim də, Laurence Olivier-a Joan Fontaine-a ye bikkezayin də, kamu gana laa su ba'a dəwo kam daraja'a kamu bazəna dəga nyazəna dəro hangal gənazəna. Fatonzə kura lardu Nasarayedən napsəna, kuru daraja kamunzə buro salakbe Rebecca, shidoni kəla awo ajabbayen bazənadəro ngənəptin.Fim də Fim Ngəlaro zuwuna suro lamba Academy Awards kən 13th ye lan; gunkidə Selznickro cedo. Hitchcock ye karnonzə buro salakbe Best Director ye səwandəna, karnonzə buro salakbe uwu jili anyilan.[5][134] Fim Hitchcockbe kən indimi Amerikabedə shima fim hawartəma kəla lardəwa diyabe (1940), dəwo Europe ladən cedo, kitawu Vincent Sheean's kəla Gargam Kəlanzəyen (1935) kuru Walter Wanger shima sutuluwu. Shiga Best Picturero saa shimadən karrada. Hitchcock ye Hollywood lan naptə-a cida-a kəjizənyi loktu Britain kəriwu sədindən; kazəyiyanzədəye fim done kəriwu Britishye banazənadə suwudəna.[135]Saa 1939 lan fim də gozana, awowa Europe lan faltin dəye sha ilhamzəgəna, futu hawarwu Americaye Joel McCrea ye bikkezəna yeyi. Fim Europebe-a fim Hollywoodbe-a kəltəlan, fimdə Nazism-a, Nazi Germany-a Germans-a ro waltəro katsəna, doka fim tandobe loktudən kəngaro. ==Saa kəriwube buroye== Suro kəntawu Septemberye saa 1940 lan, Hitchcocks ye fato fatowa Cornwall ye acre 200 (0.81 km2) ye dəga kaiyiwo batau Scotts Valley ye California ye lan, suro kau Santa Cruz ye dən. Naptəramnza buroyedə shima fato zaye Nasaraye Bel Air lan, 1942 lan cawu.[138] Fimwa Hitchcockbedə loktu adəlan jili kada, fimma kasuduwa kərawobe Mr. & Ya kamu. Smith (1941) lan fim kuttu kaime shauwabe (1943) ro saadəna.Suspicion (1941) də shima fim Hitchcockbe buro salakye naptə tuloma-a amari yioma-ayen. Shidə Englandlan gənatəna; Hitchcock ye yala ci kəmaduwu Santa Cruz ye də faidatə ci kəmaduwu Nasaraye dəro. Fim də shima buro salak ye suro fim diyau yen Cary Grant ye Hitchcock ye gozəna də, kuru shima loktu do Grant ye awo batti sədin ma. Grant ye Johnnie Aysgarth ro walzəna, kam Nasaraye do kəndowanzəye kamunzə Nasaraye nongu-nonguma Lina McLaidlaw (Joan Fontaine) dəro shaktə-a hangalza-a səsangənadə. Suro awo laayen, Hitchcock ye konnu suro kowo camye lan gənazəna, waneye poison, shi do Grant ye kamunzəro suwudin də; nurdəye hangal lawartəwube kəla glassben kararo tawatsəyin. Halla Grantbedə hayyamaro kam cejin,futu kitawudəye fəlezənadə, Kawu Haiyadə Francis Ilesye, amma studiodəye foto Grantyedə adəye sha bannajinro fanzəna. Hitchcock ye kamunzǝ cezǝna dǝro dajiram sǝrayin [140][f] Susu dǝro, awowa shiye shaktǝna dǝ shima nǝm kasadǝnzǝ-a kuru dawari kǝlanzǝ cejinma-a fǝlejin. Fontaine ye bikke makkaryema shiyeyi baro zuwuna.[142] Saboteur (1942) də shima fim buro salakbe indi doni Hitchcockye fatowa kərabe dinaye ro sədənama suro saa mewu dəyen. Hitchcock-a Gary Cooper-a Barbara Stanwyck-a au Henry Fonda-a Gene Tierney-a bikke makkarye sadə səraana,amma Universal ye sha dunozəgəna bikke makkaryema Robert Cummings-a Priscilla Lane-a faidatəro, cidama kəlanzəye done foto fal studio dəro musko səkkəna də, indiso cidanza kasuduwa-a bikke makkarye kambai-a lan nozana.[143] Hawardəye luwala kate kam bannatəma təmatəna-a (Cummings)-a bannatəma jireye-a (Norman Lloyd) kəla gunki nəmkambeyen fəlezəna. Hitchcock ye kawu yakkəro bəla New York ye dəro lezə na Saboteur ye fim gojin dəga kulastəro.[144] Shiye kuru amari cina Have You Heard? (1942), fotowa bikke makkarye Life magazine ye kəla tajirwa fantəye loktu kəriwuyen.[145] Suro saa 1943 lan, hawar ajabba laa Look ro ruwozəna, "Monty Woolley'a cetə",[146]fotowa kəladən ruwotənadə kəratəmadəga bayan kəla kam cezənadəben fəlejin; Hitchcock ye bikkewu makkarye dəga kəlanzaro gozəna, alamanna Woolley-a, Doris Merrick-a kuru kam zayetəma Guy Pearce-a.Englandro waltənadən, yanzə Hitchcockbe Emmadə zauro dondizəna; kəntagə Septemberye kawunzə 26 saa 1942 lan bawono sa'anzə 79. Hitchcock ye kəla yanzəyen fetero manazənyi, amma banamanzəye sha səraana wono.[147] Ngawo kəntagə diyauyen, kəntagə Januarybe kaunzə 4 saa 1943-lan, yanzəgana Williamdə kəla awo ngəwuro sətanayen bawono saa 52-lan.[148] Hitchcock də William'a zauro karəngə gənyi, [149] amma kərmunzəye Hitchcock'a səkkə halnzə kəmbu-a kənza-aye nozəna. Shidə zauro kərau kuru ngawonzə zau fanjin. Shawarinzǝ saa bǝlinbe suro saa 1943bedǝ shima kǝmbunzǝga zauro gozǝ bana kurunbe lan.[150] Lan Kǝntawu Januarybe saa shimadǝn, Shadow of a Doubt kwaltiyin, shido Hitchcockye taktǝnzǝ zauro sǝdinma. Suro fimdəyen, Charlotte "Charlie" Newton (Teresa Wright) də awanzə kərawomanzə Charlie Oakley (Joseph Cotten) dəga kam cejinro təmatəna. Hitchcock ye na lan zauro fim gozəna, loktu adəlan bərni Santa Rosa yala California ye dən.[152] Karnu kən 20th Fox lan, Hitchcock ye John Steinbeck ro tafakkar fimye cina, shi done awowa am done bətərəm maara njiye Germany ye lan kənəngatəna dəga gozəna də. Steinbeck ye cida kəla awo done Lifeboat (1944) ro waljin dəyen badiwono.Son yaye, Steinbeck də fim dəga kurnozənyi kuru sunzə suro fim dəyen tutuluwuro wono, amma faidazənyi. Tafardə Harry Sylvesterye waltə hawar ganaro ruwozə kuru Collier's lan bakkono saa 1943 lan. Bikkedə maara ganalan suro tanki njiye studioyedən goada. Nadəye Hitchcockbe fəletənzə adabedəro kaziyi suwudəna; sulhu matəna foto Hitchcock ye suro jaridayen fəlezəna shi done William Bendix ye suro maara njiye lan kərajin də, amari yioma dəga fəlejin kawu-ngawo-a talla "Reduco-Obesity Slayer" ye lan. Shiye Truffaut ro saa 1962 lan wono:Loktudən, kəmbu zauro zauro sədin, zauro cidanyi pound yar yakkəlan səta yar indiro saadəna. Daji awo fattəgənyi dəga abadanro diwo-a kuru fotowa "kawu"-a "ngawo"-a lan fotowa gotəlan. ... Wuga tawadəro watiyawa am kurawabe doni na kuru futu Reduco sowondin nozaiya saraanadəbe suro njiyen fəlezana.[153] Hitchcock ye kəmbu bəriye kawu nəm kərauzə fulujin də shima kuyi wargata, ham wargata, dankali, burodi, kare kəli, awo kəji, salad, awo kəji, botol mbolye-a brandy-a. Nǝmkuranzǝ fulutǝro, kǝmbunzǝdǝ kofi sǝlǝm kǝmbu kǝmolo-a kuru bǝri kawusube-a, kuru da-a salad-a bǝri bǝnebero, [150]amma shiga nzəliwodə zau; Donald Spoto ye ruwozəna nəm kuranzədə zauro faltəna suro saa 40 fuwuyedən. Dareram saa 1943 lan, nəm kərauzə fulutəna dəman, kamfani inshorabe Occidentalbe Los Angelesbedə inshora kəngabe mazənadə waano.[154] ==Biske-a makkarbe zaman kəriwube== Hitchcock ye UK ro waltəna ziyara kuruwuro dareram saa 1943-a badiyaram saa 1944-a yen. Suro kəntagə June-a July-a saa 1945-lan, Hitchcockdə naptə "shawari kənjoma" kəla fim Holocaustben shidoni fotowa Allied Forcesbe faidatə kamfoni Nazibe-a kolzənadən. Fim də London lan sabkatə kuru Sidney Bernstein cidaram hawarbe dəye sutuluwu, shi do Hitchcock (sawanzə) suro maara dəyero suwudəna də. Buro salakkin shiga Germansro warmatəgəro nyagatə,amma gomnati Britishyedə ​​zauro hangal kuttuwaro gozəna kəla jama ngawo kəriwuben fəletəro. Attəson yayi, suro saa 1952 lan Ofis kəriwube Britishbedən na fim gənatəram kəriwube Londonbedəro kalakkatə kuru kwaltiyinba hatta saa 1985 lan, sa shiye fasalnzə PBS Frontline lan warmatəgənadən, cidiya su shiro Imperial War Museum dəye co: Memory of the Camps. Fim dəye nəm kuruwunzə samma, kulashi kəla awowa kəriwube Germanbedə, suro saa 2014ben maləmma fato kəriwube Imperial War Museumbedən walta kalakca.[156][157][158] ==Saa Hollywoodbe ngawo kǝriwuben: 1945-1953== Hitchcock ye waltə David Selznick ro cidazəna sa Spellbound (1945) ro amari cinadən, shi done kulashi hangalye kulashinzə kuru kənashinzə Salvador Dali ye kurzəna də. Shi kǝnashinzǝdǝ futu suro fimdǝben fǝlezǝnadǝ minti mewun kozǝna futu buron tǝmatǝgǝnadǝga; Selznick ye sha sarazəna "biske" ngəlaro sədinro.[160] Gregory Peckdǝ Dr. Anthony Edwardes cidiya kulashima Dr. Peterson (Ingrid Bergman), shi do sha kərawozəna də sa awowa kozəna dəga fəlejin lan. Fotowa kurube indi musko katakaube kura gartəlan təwandəna (shidoni alamaram kam kururam keməradəye gozənadəye) kuru awowa faidatəye kura-kura rotəro:glass milkbe nəmkura bucketbe-a kuru bunduwu katakaube kura-a. Bəlin-a taasir-a nankaro, bunduwudə musko-lan kime kəla fim sələm-a-bul-ayen. Kaiyya buroye Miklós Rózsa ye də theremin lan faidatə, kuru laadə darelan kayama dəye Rozsa ye Piano Concerto Op ro kalaksəna. 31 (1967) piano-a kaiyya-aro. Fim kəriwube Notoriousdə ngawodən saa 1946lan jasha. Hitchcockye François Truffautro wono Selznickye shiga-a, Ingrid Bergman-a, Cary Grant-a, Ben Hecht-aye bikke makkaryedə RKO Radio Picturesro səladə naptə "pakka" dola 500,000yen (dola miliyon 20.14 tilo).dalil kungəna ngəwu kəla Selznickbe Duel in the Sun (1946) yen shillewuwa nowata Bergman-a Grant-a, indiso Hitchcock-a kəllata, kuru kəla Nazis-a, uranium-a South America-ayen fəlezana. Shiye kərmaaro uranium faidatə nasha awo kəltəben səkə shiga ganaro cidiya kulashiben cidaram kulashibe Federal Bureaube gənawono.[163] Futə Patrick McGilligan be wono, suro au karaga kəntawu Marchbe saa 1945 belan, Hitchcock a Hecht a Robert Millikan bega cidaram mundəbe California bega kəla tando bom yuraniumben manazana. Selznickbe kalla fizəna kəla shi raayidə "kimiyabe bəlin" wono.amma hawar bom atomic indi Hiroshima a Nagasaki a Japan lan suro kəntawu August saa 1945 lan baktəna dəga wuzəna.[164] ==Fotowa Transatlanticbe== Hitchcockye kamfani fimma tandoye kǝlanzǝye sǝtandǝna, Transatlantic Pictures, rokko sawanzǝ Sidney Bernstein-ben. Shiye fim indi rokko Transatlantic yen sǝdǝna, faldǝ shima fimnzǝ launube buro salakbewo. Rope (1948) lan, Hitchcock ye jarabsəna awowa hangal gojinma so dəga na dapkata lan, futu buron Lifeboat lan sədəna yeyi. Fim də suro fotowa gotəyen gana, amma hayyamaro suro minti 10 yen gotəna minti 4+1⁄2 lan səta 10 ro saadəna falloso; fim minti 10 ye də shima zauro majalla fim camera ye raksə gojin ma loktudən. Faltəwa laa kate reelsbedə awo sələmye screen samma loktu ganaro səmbəliyinlan gəraata.Hitchcock ye nawa anyi faidatə kamtə gərazəna, kuru na faldən camera lan gotə badiwono. Fim də James Stewart shima fuwuma wo, kuru shima buro salakkin fim diyau Stewart ye Hitchcock'a sadənan. Sha Leopold-a Loeb-a ye saa 1920s lan ilhamza.[165] Jaawuwa zauro faida'a loktudən tuskaata.[166] Cidiya Capricorn yen (1949), karnu kən 19th ye lan Australia lan tədən, kuruson nzundu loktu ganaye faidatin, amma ganaro. Shiye waltə Technicolor faidatə fim adəlan, daji waltə sələm-a-bul-aro saa kadaro wallono. Fotowa Transatlanticbedə ngawo fimma indi dareyedən cidajinbaro wallono.[167][168] Hitchcockye Stage Fright (1950) Elstree Studios Englandlan fim cido, na shiye cidazənadən loktu konturoknzə fimbe dunyabe Britishye saa kada kozənadən.[169] Shiye Warner Bros fal kəllono.' shillewuwa nowata, Jane Wyman-a, rokko bikke makkaryema Germanbe Marlene Dietrich-a kuru bikkewu makkaryema nowata kada faidatəna, Michael Wilding-a, Richard Todd-a Alastair Sim-a kunten. Adə shima fim Hitchcockye buro salakye Warner Bros.ro sədənawo, shidoni Rope-a Under Capricorn-a samzənadə, dalildə fimma Transatlanticbedə kaziyi kungənaye sətana.[171]Fimnzǝ karǝgǝnzǝ kǝjiro Strangers on a (1951) dǝ kitawu su faldǝn Patricia Highsmith ye sǝdǝna. Hitchcock ye awowa kada fimwanzə kureye lan kəlzəna. Shiye Dashiell Hammett'a nazəna zandedə ruwotəro, amma Raymond Chandlerye cidadə gozə, daji amari yiomadə'a kasattəba kolzəna. Suro fimdəyen, am indi kəla kəlzana, falnzadə duluwu kam cetəye kəlan manazəna; shiye shawari cina kəla am indi, falnzawoso kam laa cejiya səraanadə, falnzawoso kam gadedəga cezə. Farley Granger ye cidanzə shima kam aiwu baa done dawari dəye zamzəna də, amma Robert Walker, buron cida "tada-fuwuye" lan notəna də, shima nəm duno'a dəwo.[172] Wuye bayantəgənyi (1953)Quebec lan Montgomery Clift'a naptə maləm adin Catholicbe lan cedo.[173] ==Saa ngəwu: 1954-1964== Wuye Tawattəgənyidə fimma launuwabe yakkə Grace Kellyye bikkezəna-a zasa: Ceno Dial M-a (1954), Taga Ngawobe-a (1954) kuru Barba Satandə-a (1955). Suro Dial M for Murder yen, Ray Milland də kam nəm duno'a dəwo kamunzədə (Kelly) kungənzə nankaro cejinro jarabsəna dəro walzəna. Shiye kam cejinma hayatənadəga cezə kəlanzə faitəro, daji Millandye hujjadəga falzə kam cejinro sədin. Kərawonzə, Mark Halliday-a (Robert Cummings-a), kuru Inspektor Dareye Hubbard-a (John Williams)-aye sha cetəro ceza. Hitchcock ye jarabsəna fim 3D ye Dial M ye kəriwuro.[175]Hitchcockdǝ Paramount Picturesro lezǝ fim Rear Windowbe (1954) sutuluwuna, kuru fimdǝn James Stewart-a Grace Kelly-a kuru thelma ritter-a raymond burr-a ba. Karama Stewart ye də foto gotəma sunzə Jeff (Robert Capa lan) shi do ne loktu ganaro kuris garegareye faidatin ma. Kəla kəlanzən suluwunayen, mashinzə so dəga kuru badiwono, daji falnza (Raymond Burr) kamunzə dəga cezənaro asuwono. Jeff ye dareram lan sawanzə dareye (Wendell Corey)-a sawanzə feroye-a (Kelly)-a kasatsana.Futu Lifeboat-a Rope-a yedei, makkarma kura-kuradə na'a zakkata au zakkatalan fəlezana, nasha allan fato Stewartbe studioben. Hitchcock ye fotowa fəska Stewart ye karəngən faidatə futu characternzəye fəlezənaro, "voyeurism kasuduwa mashiwanzəro fəlezənadən səta Kelly-a Burr-a fato nəm duno'ayen kururo".[176] ==Alfred Hitchcockbe Hawarjin== Saa 1955 lan səta 1965 ro saadənan, Hitchcock də shima faraskəram telebijinbe Alfred Hitchcockbe sədinmawo. Faltənzə kəji-a, kasuduwa gallows-a kuru foto kura-a lan, fimdəye Hitchcock'a kam suwa-suwunnam ro sədəna. Su do bikke makkarye dəye fotonzə gana laa fəlezəna (shi kəlanzəro kurzəna; stroke ləar bas lan kəllata), shi do silhouette nzə jireye də daji səmbəliwuna də.[178] Mauduwu fimdəyedə shima kəlele Marionettebe kayama Faransabe Charles Gounodbe (1818-1893) sədənaye. Badiyaramnzǝdǝ sambisoro awolagǝ kasuduwa suronzǝn mbeji,Badiyaramzən sambisoro awo kasuduwa laa mbeji, misallo bayan kəla kam kada cezənayen kuris lantarkiye falye sha lezəna, kuru indidə alama "Kuris indi—jetə ba!" Shiye faraskəramma 18 amari cina, shidoni saa 1955lan səta 1965ro saadənama. Awa Alfred Hitchcockbero wallono saa 1962lan, kuru NBCye faraskəram dareyedə kəntagə Maybe kawunzə 10 saa 1965lan warmajiwo. .[177] Kǝnasar Hitchcock ye suro telebijin ye dǝye sǝkǝ hawarra gana-gana suwudǝna;suronzan Alfred Hitchcockbe Anthology-a, Hawarrawa do TV lan kolzanyi-a, kuru hawarra do yanzəye ngaltema wuro gulzənyi-a mbeji.[180] Suro saa 1956 lan, HSD Publications ye su amari yioma dəro lasisi cina kəla mujalla Alfred Hitchcock ye Mystery Magazine dəga tandoro, majalla kəntawu woson kəla nəmzalum-a kulashiwu-ayen. Hitchcock ye faraskəram telebijin ye də zauro riwanzə mbeji, kuru kitawunzə təlam diyaye də kungəna $100,000 saa woson suwudin ($1,060,000 saa 2024 lan tilo).[181] ==Bartəma Samtəlan səta Vertigoro== Suro saa 1955 lan, Hitchcock də kam lardə America yero wallono. Suro saa faldǝben, fimnzǝ Grace Kellybe kǝn yakkǝmi, To Catch a Thiefdǝ, cutulo; Riviera Faransayen cedo, kuru shillewuwa Kelly-a Cary Grant-a. Grant də bəliwu John Robie lan bikkezəna, shi done Riviera lan bəliwu ngəwuro təmatəna də. Wartatəma Americabe kurnotəma shidoni Kellyye bikkezənadə nəmkamnzə jireye nozə kuru shiga gotə jarabsəna. "Nəm gade-gade saabe ndikate Grant-a Kelly-aye-a kuru fasal kəske-a dəman, ruwo kasuduwadə (maana indi surodən mbeji) kuru bikke makkarye ngəla-adə kənasar kasuwube tawatsəgəna [183]Shima fim Hitchcockbe dareye rokko Kellyben; Prince Rainier Monacoye dəga nya'ano saa 1956 lan, kuru ngawodən cidanzə fimbe dawono. Hitchcockye daji fimnzə kəlanzəye saa 1934ye kam duwo awo ngəwu nozənadə suro saa 1956yen waltə cido. Loktu adəlan, fimdə James Stewart-a Doris Day-a bikkeza, sandidə kaiya "Que Sera, Sera" dəga sadəna, shi duwo lamba morantibe kaiyya asalbe ngalwoma zuwunadə kuru zauro nowata. Sandiye kamu-a kwa-a tadanza ndalzanaro bikkezayin kəla sandiya kəriwuro təngatəgəro. Futu fim saa 1934 ye dəyeyi, datəgəram də Royal Albert Hall lan wakawono.The Wrong Man (1956), fim dareye Hitchcockye Warner Brosro sədənadə, fim sələm-a-bəl-a gana laa kəla lamar asutəram taltəyen majalla Lifeye saa 1953lan gulzanadə. kamu (Vera Miles) də suro hangalzəyen suro hangalzəyen suro suroyen. Hitchcock ye Truffaut ro wono ritənzə kəla police ye də shima sha mauduwu dəro səkkə kuru awowa kadaro surodən mbeji.[185]Sa faraskəramma Alfred Hitchcock Presents ye dəga amari yioma lan loktu kəndaram 1957 ye lan, Hitchcock dəga liyitariro gozana kəla hernia-a kuru kawu-a nankaro, kuru shiro gallbladder gultin dəga tutuluwu. Ngawo tiyata kənasartənayen, tənyi cidaro waltə cidanzə fuwuyero dawartəro.[186][166] Fim Vertigo-be (1958) dǝ waltǝ James Stewart-a biskezǝyin, rokko Kim Novak-a Barbara Belle Geddes-aben. Shiye Vera Miles dəga fuwuma ro walzəro səraa, amma shidə suro'a. Shiye Oriana Fallaci ro wono: "Wuye shiro cida kura cin, dama shawa-shawaro waltəye, bikke makkaryema jireye. Ca dola kada kəlanzən cejinyen,kuru shidə suro gotəbe batti mbeji. Kamuwa suro'adə watə, dalildə shima dulinza mbeji."[187] Suro Vertigoyen, Stewartye Scottie ro walzəna, kulashima polisye kureye shiro acrophobia gultində, shidoni kamu shiro shadowro hayazanadə (Novak) zauro səraanadə. Scottie ye awo sədəna dəye tajirwa suwudəna, kuru loktu adəlan Hitchcock ye datəgəram kurnotəye karzənyi. Bastəwu laa, Donald Spoto-a Roger Ebert-a kunten, kasatsana Vertigo də shima amari yioma dəye fimnzə kəlanzəye kuru awo fəlejinma, awo Pygmalion-ye kam do kamu'a kam səraanaro kalakcin dəga wuzəna.Vertigo ye nəmkam ndikate jima'i-a kərmu-a ye dəga zauro kuruwuro kulassəna, cida gade filmography ye dəga kozənaro.[188] Vertigo də suronzən nzundu cameraye Irmin Roberts ye sətandəna mbeji, shi do dolly zoom lan bowotin də, shi do fim tandoma kadaye sha copy sadəna də. Fim də kəlele fimbe dunyabe San Sebastian lan bikkezana, kuru Hitchcock ye shimtiti Seashell ye zuwuna.[189] Vertigo də fim kuraro gotəna, amma waltəm kuru tuskaata-a kuru box-office receipts batti-a səsangəna loktudən; Bosley Crowther New York Timesbedə "shatanro cintəgəna" sə surin.amma bikkewa makkarye-a zawal Hitchcockbe-a zazakkono.[192] Fotodə shima kəlakəl dareye kate Stewart-a Hitchcock-a yewo.[193] Kurnowa kurube-a kowobe-a saa 2002bedən, Citizen Kane (1941) ngawozəna; ngawo saa mewu mewun, suro majalla faldəyen, bastəwuye sha fim shiro ngəlawo dəga karzaana.[7] ==Yala-a Yala-Fəte-a Psycho-a== Ngawo Vertigo yen, saa 1958 ye gafsəna də Hitchcock ro saa zauro zau. Loktu kawu North by Northwest (1959) lan fim dəga tandoyen, shidoni "hangallin" kuru "zau" lan, kamunzədə Alma dəro kwasa kansaye asuzana.[194] Sokku shi liyitarilan dazənadən, Hitchcockye cidanzə telebijinbedən cidanzə sədin kuru yimwoso shiga ziyarajin. Alma ro tiyata sadǝna kuru cotto ngazǝna, amma adǝye sǝkǝ Hitchcock ye tǝmanzǝna, buro salakkin, kǝnǝnga shi baro.[194]Hitchcock-ye fimwanzə ngəlanzəwa gade yakkə jasha'a, sandi doni dawu fimwanzə ngəlansoyen asuzanaso: Yala by Yalafəteye-a, Psycho-a (1960)-a Ngudowa (1963)-a. Yala-a yala-fəte-a lan, Cary Grant ye Roger Thornhill ro walzəna, cidama tallaye Madison Avenue ye do cidama sirye gumnatiye ro taltəna də. Shiga lardǝ Americabe sammason watǝma soye kaduzana, Eve Kendall (Eva Marie Saint) kunten ro.Buro salakkin, Thornhill ye Kendall shiga banajinro kasatsəna, amma daji shidə wakil watəmayero asuwono; dare shiye CIA ro cidajinro fangono. Loktu mawu indiro Radio City Music Hall lan katənadən, fimdə $404,056 səbandəna ($4.4 million suro saa 2024yen tilo), rekod batalla gənyi fato bikke makkaryedən səbandəna.[195] Mujalla Time ye fim dəga "kəjiro tətandəna kuru zauro tamtamma" lan bowono.[196] Psycho (1960) də shima fim Hitchcock ye zauro noata wo. Futu kitawu Robert Blochbe saa 1959be Psychoben ruwozənadən,shi done lamarra Ed Gein ye ilhamzəgəna də, [198] fim də kungəna $800,000 lan cedo ($8.5 million suro saa 2024 yen tilo) kuru sələm-a-bul-a lan goada kəla awo gadeyen cidawu Alfred Hitchcock Presents ye faidatəlan.[199] Fitəna təmatənyi na shower ye də, [h] kərmu buroye heroine ye də, kuru kəndaramma aiwu baa kam cezənaye təmzəna də alamawa fim bəlin ye ro wallono.[201] Fim də lawartəwuye saraanaro wallono, lai diya fatowa bikke makkaryedən kuruwuso bikke fuwuye jezaindən. Rekodda boks ofisbe United Kingdomlan namgono,Faransa-a, Anəm America-a, Amerika-a Canada-a, kuru kənasar gana laa Australialan loktu ganaro sədəna. Psycho də shima cida Hitchcock ye lan zauro riwanzə səwandəna wo, kuru shi kəlanzəma dola miliyon 15 samin səwandəna (dola miliyon 160 suro saa 2024 ye dəga tilo). Daren hakkinzə Psycho-a anthologynzə TVye-a shares 150,000 MCA yero falzəna, shiye sha shareholder kura kən yakkəme ro cido kuru bossnzə Universal ye dəro, tiwori lan, amma adəye studio ye lamar dəga dabsəyi.[203] Ngawo fim buro salakbedən,Psycho də fim karuwuye Americaye ro wallono: Psycho II-a, Psycho III-a, Bates Motel-a, Psycho IV-a: Badiyaram-a launuwa 1998ye waltəm diwo-a. ==Truffaut ye koronzǝ== Yim kawu kəntawube 13 kəntagə Ogustabe saa 1962-lan, yim tambo Hitchcockbe kən 63-mi, amari yioma Faransabe François Truffautye Hitchcock'a koro awa 50ye badiwono, kawu uskuro fato fimbe Universal Studioslan goada, loktudən Hitchcockye korowa 500 jaaptəro kasatkono. Saa diyau gozəna kawu tapes dəga ruwotə-a fotowa dəga fasaltə-aro; kitawuro bakkada suro saa 1967 lan, shi do Truffaut ye sunzə "Hitchbook" lan bowono. Kasetwa kowoyedə faidatəna futu fim kakkadiye saa 2015 lan.[205][206] Truffaut ye koro dəga mazəna dalil shiro asuzəna Hitchcock də shima kam kasuwu jamaye kasuwuye gənyi shi done fato hawarbe Americaye sha sədəna də.Fimwanzən fetero asutəna, Truffaut ye ruwozəna, Hitchcock ye "kəla nəm ngalwo kisandinzəyen tafakkar ngəwu sədin sawanzə ndaso so'a kozənaro". Shiye korodəga "Oedipusbe shawari kəla oracleben" ratalləgəna.[207] ==Ngudowadə== Malǝm fimbe Peter William Evans ye ruwozǝna ngudowa (1963) kuru Marnie (1964) dǝ sandiya "cidawa zauro ngǝlaro kambiwu ba" ro gozana. Hitchcock ye buron Marnie fim də gotə nyazəna, kuru suro kəntagə March ye saa 1962 lan Grace Kelly, nana Monaco ye tən saa 1956 lan, cida kolzə fim də gojinro warmajiya.[208] Sa Kellyye Hitchcock-ro Marnie-a dawarzǝ saa 1963 au 1964 ro kalaksǝ wono, shiye Evan Hunter-a gowono, kakkadǝ ruwotǝma kitawu The Blackboard Jungle (1954) ye ladǝn, ladǝro kǝla hawarra kǝla Daphne du Maurier ye hawar korinzǝyen, “The Birds” (1952) lan bowotin dǝn.shi do Hitchcock ye waltə baksəna də suro kitawunzə kərawonyiyen (1959). Shiye Tippi Hedren'a hayawono fuwuma ro.[209] Shima cidanzə buro salakbewo; shidə awo nganzatəye New Yorklan sa Hitchcockye sha surunadən, kəntagə Octoberye saa 1961lan, suro talla telebijin NBCye Segoyelan, awo kənzabe: [210] "Shiro musko yiko dalil shidə zauro shawa. Biske-a makkarbedən sandiya ba. Grace Kellydə shima dareyewo." Shiye duno cina, bayan baro, sunzə buroyedə alamawa quotation fallan ruwotə: 'Tippi'.[i]Suro ngudowaben, Melanie Daniels, kam gana laa, lawyer Mitch Brenner (Rod Taylor)-a kəla kəllada suro shago ngudoben; Jessica Tandy də yanzə kəlanzəye ro walzəna. Hedren ye shiga Bodega Bay lan ziyarawono (na ngudowa fimdə gozanadə) [211] ngudowa kərawobe indi gozəna. Tinyi ngudowa ngəwu saptə badizana, kuru kuru bətərəm sadin. Koro: "Ayi ngudowa sorin?" ja’awu ba lan koltəna.[213] Hitchcock ye fim dəga karewa Revue Studio ye lan cido, shi done Alfred Hitchcock ye awo sədəna də. Shiye wono fimnzǝ zauro nzundu-a kazǝyi-a,ngudowa allamtəna-a mashinye-a kəltəlan faidatə ngawo ngudowa karaben. Shot wo so buron kurtəna.[211] Fim telebijin HBO/BBC ye, The Girl (2012), awo Hedren ye suro fim yen wazəna də fəlezəna; shiye wono Hitchcock ye shiga zauro səraana kuru shiro nəmzalum sədin. Shiye sha am cidawudəye gadeso'a yaksəna, shiga zəgayin, awowa nəmzalumye shiro tatapsəyin, ruwo muskonzəye kulassəna kuru ofisnzə kəlanzəyedən trailernzəro gartə badiwono.[214][215] Diane Baker, kamanzə fim Marnie ye dəye wono: "[N]abima wuro battiro waljinba fim shima dəro nazəgə kuru shiga futu shiga rozanadə kururo."[216] ==Marnie== Suro kəntagə Yuniben saa 1962-lan, Grace-kelly-ye Marnie-(1964)lan lukkəbaro shawari cina wono. Hedren ye contract saa tulurye, $500 mawu woson Hitchcock'a October 1961 lan musko səkkəna, [218] kuru sha Sean Connery'a fuwuma ro gotəro shawari cido. Suro saa 2016 lan, bikke Hedren ye də "gargam fimye shiro kurawo ba" ro bayanzəna, Richard Brody ye fim də'a "hawar nəmzalum jima'iye" makkarma Hedren ye bikkezəna dəro bowono: "Fim də, kəskelan gultiya, dondi, kuru dalil Hitchcock də dondizəna.kəji fantəyen, awo kəlanzən fantəye dəga zahirro kalaktəro raksənyi, kuru fuwuro lezə awo zahirro sədin, futu nzundunzəyen." Suro fim dəyen, Marnie Edgar (Hedren) ye cidanzəro $10,000 ndalzə kuru kazəna. Shiye cida mazəna kamfani Mark Rutlandbe (Connery) suro Philadelphiaben kuru nadən ndaljin. Buro salakkin, shiro panic attack loktu fǝrǝmtǝben fǝlezana kuru launu kimedǝro rizǝna. Markye shiga zamzə kuru shiga nyiyatəro blackmail sədin. Shiye bayanzəna shiga letə səraanyi, amma loktu "honeymoon" yen, Mark ye shiga dunonzəro cido. Marnie-a Mark-a ye asuzana kəla yanzə Marnie ye də nəm zawartəma loktu Marnie də ganadən, kuru loktu yanzə də client laa'a luwala sədin lan — ya dəye kasatsəna client dəye Marnie'a zəktə jarabsəna — Marnie ye client də'a cezə yanzə'a sətayinro. Ritənzə dəga təmowona loktu awo wazənadə taksənadən, shiye Mark'a datəro shawari cido.[219][221]Hitchcock ye fim gotəma Robert Burks ro wono camera də Hedren'a karunguro gənatə do fəskanzə gojin lan.[222] Evan Hunter, fim ruwotəma The Birds ye do Marnie ye ruwojin də, Hitchcock ro bayanzəna, Mark ye Marnie'a səraana maa, shiro tawatsəyin, shiro dunonzə gənyi. Hitchcock ye ja'auzəna: "Evan, sa shiro səkkənadən, camera də fuskanzəro raakkəna [223] Sa Hunter ye!" ruwo indi cina, faldə na nəmzalumye baro, Hitchcockye sha Jay Presson Allen lan falzəna.[224] ==Saa dareye: 1966-1980== Nəlefa badəye awo Hitchcockye sədinma saa fiu indi dareye kənənganzəyen fuluzəna. Gargam ruwotəma Stephen Rebello ye wono, Universal ye fim indi shiro səkkəna, Torn Curtain (1966)-a Topaz (1969)-a, dareyedə kitawu Leon Uris ye lan, nasha laa Cuba lan tədən. Sammaso fimma kəriwu Cold War-a leyata. Torn Curtain-a, Paul Newman-a Julie Andrews-a ye, datəgəram kəlakəl saa mewun indin kate Hitchcock-a kayama Bernard Herrmann-a yedə suwudəna.Hitchcock də jaza Herrmann ye dəga kurnozənyi kuru shiga John Addison-a, Jay Livingston-a Ray Evans-a lan falzəna. Ngawo kwaltiyinna, Torn Curtain də box office lan karuwu kutta, [228] kuru Topaz də bastəwu-a studio-a indiso saraanyi.[229]Hitchcockdə Britainro wallata fimnzə darebe Frenzydə (1972) sədoro, kəla kitawu Goodbye Piccadilly-a, Farewell Leicester Square-a (1966)yen. Ngawo fimma espionagebe indiyen, hawardə genre fim kamceji-thrillerbero waltəgəna. Richard Blaney (Jon Finch), kam barman do gargam nzǝ gǝratǝye mbeji, shima kam do kulashi "Necktie Murders" ye dǝlan sha tǝmazana dǝwo, shi do sawanzǝ Bob Rusk (Barry Foster) ye sǝdǝnama dǝ. Loktu adəlan, Hitchcock ye kam done zalumtəna dəga nəm duno'a ro kalaksəna, cemi gənyiro, futu Strangers on a Train lan yeyi.[230]Frenzy lan, Hitchcock ye buro salakkin tiyi kazəmuye kolzəna. Nasha indi kamuwa yazəna fəlejin, falnzadə dunonzə'a zaktəna [166] Donald Spoto ye dareram də'a "misal zauro duno'a kəla kam cetəye suro gargam fimyen" wono; Biskewu makkarye indiso, Barbara Leigh-Hunt-a Anna Massey-a də, fim də dioro waada, adə nankaro awo nganzatəye faidatəna. Gargam ruwotəmasoye asuzana kəla Hitchcockye sambisoro datəgəram fim sasərtəyedə zuzəna, ngəwusoro Joseph Breen, kura doka fim tandoye dəga jambaro sədin. Hitchcock ye awowa laa kalkal gənyi sərayin shi done censorship ye dabsəna də hatta dawu saa 1960s ye ro. kuwami yaye Patrick McGilligan ye ruwozəna Breen-a am gade-a ye Hitchcock ye awowa jili anyi səkinro asuzana kuru zauro ajabbanza, kuru Hitchcock ye "awowa təmoyinba" dəye hangalnza cizəna.[232] Family Plot (1976) də shima fim Hitchcockye dareye wo. Shiye təmowo "Madam" Blanche Tyler ye dəga bayanzəna, Barbara Harris ye bikkezəna, kam ruhaniya zalumtəma, kuru kərawonzə taksiye Bruce Dern, dunonzə zalumtəyen kənəngaga sədin. Family Plot də kitawu Victor Canning ye Rainbird Pattern (1972) lan təngatəgəna də, kowo kitawu dəye də zauro batti. Fim ruwotəma Ernest Lehman də shima buro salakkin fim dəga ruwozə, cidiya su cidabe Deception yen. kowo sələm'a amma kowo kambai'aro kalaksəna, kowo kasuduwa Hitchcock ye na done su Deceit gozənadən, daji dareram lan, Family Plot.[233] ==Nəmkəriwu-a kərmu-a== Dareram kǝnǝnganzǝben, Hitchcockdǝ cida fim kǝji fantǝye, Bǝne korindǝro cidajin, rokko James Costigan-a, Ernest Lehman-a David Freeman-aben cidajin. Cida buroye tədəna yaye, ngaltema fimro gozanyi. Hitchcockbe nǝlefanzǝ ngawotǝ badiwono kuru shiye kǝla kamunzǝben zǝktǝna, shido kwasa strokebe shiga sǝtanadǝ. Bikke makkaryedə kitawu Freemanbe Kawu Dareye Alfred Hitchcockbe (1999) lan baksana.[234] Ngawo CBE suro saa 1962 lan waazənayen, [235] Hitchcock də sha komanda kəriwube kərmai Britishye (KBE) ro wallono suro saa bəlin saa 1980 yen.Fasal "Hitchcockian" yedə suronzən tasarə-a naura kamye letə-a faidatə kuru kamye nganzatə-a, daji kuruwuso-a voyeursro kalakcin, kuru fotowa gotə hangalza-a ritə-a ngəlaro sədin. Fim bastəma Robin Wood ye ruwozəna ma'ana fim Hitchcock ye də "suro duluwu dəyen mbeji, futu gotəlan səta gotəro lejin lan. Fim Hitchcock ye də awo ro'a, awo samma suronzən mbeji kuru awo samma so'a lezəna."[244] Cida fim tandobe Hitchcockbedə fimma sənana kowo'a lan cizə fimma kowo'a kungənaro faida'aro wallono. Hitchcock ye wono fim tandomaso buroye George Melies-a, DW Griffith-a Alice Guy-Blaché-a ye sha taasirzana.[245]Fimwanzə kowo baa kate saa 1925-a 1929-adə genre nəmzalumye-a hangal kutta-aye, amma suronzan melodramas-a kasuduwa-a mbeji. Hawar kurube gultədə zaman manatəbadən faida'a yaye, ngawo kowo kənsheyen yayi, Hitchcockdə kuwami yaye kururo təngatəgəna suro fimyen; shiye hangal gənatə hawar kurubedə "pure cinema" lan bowono.[246] Britain lan, nzundunzə ngalwozəna sau loktu Hollywoodro lezənadən, amari yiomadəye zayenzə-a nzunduwa keməraye-a kamilzəna. Hitchcock ye dare lan cidanzə British ye də "sensation cinema ye" wono, amma loktu America ye də shima loktu "raayiwanzə tətandəna" wo.[247]Ilmuma Robin Wood ye rowono, fimwa amari yioma dəye buro salakyen indidə, The Pleasure Garden-a The Mountain Eagle-a də, nəm fasal fəletəye Jamus ye lezəna. Ngawo adəyen, fim Sovietbe-a, kuru Sergei Eisenstein-a Vsevolod Pudovkin-aye tiworinza kəla awo kəltaben səbandəna.[70] Saa 1926's The Lodger də nəm shawa German-a Soviet-a ye sha ilhamzəgəna, zaye dəwo cidanzə gade so dəga dunowaro sədin.[248] Cida Hitchcock ye suro saa 1920s ye də kənasar laa səwandəna yaye, kulashiwu British ye kadaye fimma Hitchcock ye dəga zorzana kəla shidə asal gənyi kuru nəm ngalwo gənyiro.[249] Raymond Durgnat ye raayi fimma Hitchcock ye də hangal gənatə kuru hangal lan gartəna, amma tafakkardə cidiyazəna kuru nguwuro "dunya kururam kalkal" fəlezayinba.[250] Ka'ala "Master of Suspense" də səwandənan, amari yioma dəye laiya cidanzəlan hangalza suwudin jarabsəna.[249] Shiye wono, "Cidanyi suspensebedə kənashin lawartəwuro fəletəlan suluwuna. Kuru wuye lawartəwu'a bikkeyin. Sandiro gasp sədin kuru sandiya ajabbaro sədin kuru sandiya shock sədin. Sa kənashin batti fanjiya, zauro zahir kənashin nyiga kuris lantarkiyero gozayinro waljiya. Daji nyiye raknəm kurnotəyin."[251]Sokku fim North by Northwest ye gozayin də lan, Hitchcock ye dalilla fim Mount Rushmore ye waltəm tandoye də bayanzəna: "Lawartəwu ye futu foto dəga zahirro diwo dəro ja'au codo. Dalil fal foto jili anyiye də shima awo done lawartəwu ye suro dəro gayin kuru kasatsana də." koro hawarwu Italiye Oriana Fallaci ye lan, Hitchcock ro futu kam kəji, awo laa sədinbaro turin, shidə fimma awowa təmatəyi-a nəmzalum riyitə-a sədin. Shiye jaapkono:Wu Nasara. Nasarasodə tafakkar ngəwu faidatayin kəla nəmzalumnzaben. Wuye awo jili anyi suro awo laayen sǝbandǝnyi futu nǝmzalǝm tǝmangǝna yeyi. Sa hawar ruwojin kuru awo laa sǝdinro waljiya, kǝjiro takkin: kǝrma dǝro shiga adǝlan bawono dǝ ngǝla gǝnyi? Kuru daji, awo zauro karǝgǝnzǝ kǝjiro, wuye tǝmangǝna: loktu allan amsoye gǝrzayin. Dalildə shima wuye saa yakkəro Jesuits-a kərayin. Sandiye wuga kərmuro rizana, abisolan, kuru kərmadə wuye kəlanzə'a waltəm səbandin am gade'a riyitəlan.[252]Fimwa Hitchcockbe, zaman manajinbalan səta zaman kowoyero saadənadə, suronzan mauduwuwa kada waltə-waltəyin shilan nowatadə mbeji. Fimwanzə sodə lawartəwu'a naptə kurumayen suruna, taanasmaro Rear Window-a, Marnie-a Psycho-a lan. Shiye asuwono adammanasodə cidawa voyeuristicbedə tamtamzayin kuru lawartəwuga səkkə cidawa fimdəye sədin.[253] Suro fimwanzə fiwu-yakkəyen, mewun tilondə hawar kəla asutəram taltəyen kəllata, na duwo kam aiwu baadəga nəmzalumro zorzana kuru polisye shiga kaduzana. Kambosoro, kam ngawoye, kullumye kəlanza kəndaram tajirwaben səbandin.[254]Hitchcock ye Truffaut ro wono: "Adəye dalilnzədə kam aiwu baa dəga zorzana də, wuye fanyin, lawartəwuro tajirwa kura cin. Shiga asutə kəske kam aiwu ba dəga sozəna dəro." nasha sələm au shatan wakiljin.[166] Futu Robin Wood ye gulzənadə, Hitchcock ye nəmkam ndikate am nəm luwalaye dəga sədin, suro cidanzəyen bikkewu makkarye gay ye'a cidazəna dəman.[256]Donald Spoto ye shawari cina kəla Hitchcock ye nəm gananzə jima'iye də banazəgə kulashinzəro.[256] Suro saa 1950s yen, Motion Picture Production Code ye nəmkam ndikate am nəm luwalaye lan manatə dapsəna amma amari yioma də sha nozana kəla manazəyen, [257] kuru kalangayya censors ye dəga dunozəna. Sonyayi, Shadow of a Doubt də mauduwu indi nəmkam kəltəye mbeji futu hawardəyen, fotowamen bayantəna.[258] Author Jane Sloan ye kambiwuzəna kəla Hitchcock də sha bayan jima'iye noata-a nowata gənyi-a ro səkkəna suro cidanzəyen,[259] kuru mauduwu nyiyabedə futu "kəji-a shegə-a" lan fəlezayin.[260]Kuru ngawo yanzə bazənayen suro saa 1942 lan, Hitchcock ye fotowa yanzəye "yawa-dunowa nowata" ro fəlezəna.[147] Ngaworam espionagebe-a, kuru kəriwuwa am psychopathic tendenciesbe-adə awowa nowata.[261] Suro Hitchcock ye awo nəm duno'a kuru am cetəwu'a fəlezənadən, sandidə ngəwusoro nəm shawa'a nəm ngəla'a, kuruwu'a sandiya asutəro duno'a sədin.[262] Darekta dəye nəm ganazə zauro duno'a kuru ilmu Jesuit ye ​​dəye səkə am kura'a alamanna police so siyasawu so'a kasatsanyi; mauduwu shiye kulashinzǝdǝ.[166] Kuruson, shiye "MacGuffin"—awo laa, kam au lamarra laa faidatə hawardəga lezəyin hawardəro faida gənyi yaye.[263] Hitchcock də fimwanzə ngəwuson ganaro suluwuna. Misallo, shiga ngǝnǝptin bass indi maara cidiyero gǝnatǝro (Am kusoto maara cidiyen), kǝriya suro kantin dabbawaye lan suluyin (Ngudowa), agogo mashiye yasayin (Window Ngawoye), naptə kaimeyen (Family Plot), fotolan tewurlan namtə (Dial M for North Buth), kuru ==Wakiltə kamuwabe== Futu Hitchcockye kamuwa fəlezənadə zauro maləmma gashiptana. Bidisha ye suro The Guardian yen saa 2010 lan ruwozəna: "Shi vamp də, tramp də, snitch də, witch də, slink də, double-crosser də kuru, awo ngəla də, shatan mommy də. Wande kazəyiya, sammaso dareram lan azazayin." kongabe kuru; kururam lawartəmaye suro fimma Hitchcockyedən, shiye kambiwuzəna, shima kururam konga nəmgade-gadeye.[265] "Kamuwa fimnzəyen halwa faldə walta-walta fəlezayin", Roger Ebertye suro saa 1996yen ruwozəna: "Sandidə blonde. Sandidə kankara kuru cintə. Sandiya kazəmuwa zamanbe-a nəmkasattə-a kəlzənalan fərzana. Sandiye kongawadəga ajabbaro sadəna, sandi doni ngəwusoro musko Hitchica au Hitchica sammaso mbejidə. kamudə nongutəna."[266][j]Fimwa Hitchcockbe sodə ngəwusoro characterwa nəmkam ndikate yanzaso-a yen kaziyi sadin, jili Norman Bates suro Psycho-ye də yeyi. Yala-a yala-fəte-a lan, Roger Thornhill (Cary Grant) də kam aiwu baa yanzəye shiga zozozəna kəla am kaime-a, am cejinma-a shiga ngawozənaro. Suro The Birds yen, kam Rod Taylor ye də, kam aiwu baa, dunyanzə ngudowa battiye sha bətərəmzana, kuru kəlanzə'a ya'a (Jessica Tandy) lan təmzayin. Shi kam Frenzy lan cezənadə kamuwa wazəna amma yanzəga ​​awo sədin. Shi nəm duno Bruno suro Strangers on a Train ye də baanzə wazəna, amma nəmkam zauro karəngə yanzə'a mbeji (Marion Lorne ye bikkezəna). Sebastian (Claude Rains) suro Notorious yen nəmkam ndikate yanzə-a ye mbeji, shi done kamuzə bəlin Alicia Huberman (Ingrid Bergman) dəro shakkatəma də. ==Nǝmkam ndikate am biske makkarbe== Hitchcock də sha nozana kəla "biskewu makkarye də fe yeyiro gotə". Suro faraskəram Dick Cavett Show yedən, buro salakkin kəntagə Yunibe kaunzə 8 saa 1972 lan warmatəgənadən, Dick Cavett ye wono Hitchcock ye loktu laan bikkewu makkarye dəga fe lan bowono. Hitchcock ye ja'auzəna, loktu laan, shiga bikkewu makkarye dəga fe lan bowojinro zorzana. "Wuye awo jili anyi kəla bikkewu makkaryeyen ngaltema gulnginba gulngəna. Awo do waneye gulngənadə, shima bikkewu makkarye sammaso fe yeyiro gotə... Diwal ngəlan tawadəro." Daji kasuduwa Carole Lombardbedə bayanzəna, suro njistəgəben.[271] Hitchcock ye kasatsəna kəla bikkewu makkarye də hangalnza bikkenzaro kalaksayin kuru cida ruwo-a character-a də amari yioma-a ruwotəma-aro kolza. Shiye Bryan Forbes ro saa 1967 lan wono: "Wuye taktənyi kəla futu shiro bikke makkaryema laa-a zandenyiyen futu shiro kərazana-a gadeso-a. Shiye wono, 'Andero awo ngalwotəgəye faidatə kərazana. Andiro raayi laa cedo kuru andero futu ra'anyiyen fuwutəro kolzana.' Wuye gulngǝna, 'Adǝ biske makkarbe gǝnyi.'"[141] Awowa kəla Lifeboatyen Charles Chandlerro nozanadə taktəlan, ləbtəma kitawu It's Only a Movie: Alfred Hitchcock Gargam Kəlanzəye, Walter Slezakye wono Hitchcockdə "futu bikke makkaryema banatəye nozəna amari yioma ndasowoso'a kozənaro", kuru Hume Cronynye tafakkar Hitchcock'a bikkema makkarye gəyidə'a kollono. bayan kuruwu kəla futu Lifeboat'a fimtə-a kuru fimtə-ayen.[272]Bastəwuye asuzana, shi kam biske makkarye wa səraanyi yaye, biskewu makkarbe rokkonzən cidazanadə ngəwusoro bikke ngəla sadin. Shiye fimwanzə ngəwulan bikkewu makkarye jili tilodə faidatəna; Cary Grant-a James Stewart-a indiso rokko Hitchcock-ben loktu diyawuro cidazana, kuru Ingrid Bergman-a Grace Kelly-a yakkəro cidazana. James Mason ye wono Hitchcock ye bikkewu makkarye dəga "awowa bikke makkarye" ro gozəna. Hitchcock ro, bikkewu makkarye də nasha fim dəye. Shiye François Truffaut ro wono: "Awo biske makarrema ye məradənzə kura də shima awo laa ngəlaro sədin ba, shi done awo kəske gənyi ma. Shiye faidatəro kasatsə kuru amari yioma-a keməra-a ye foto dəro kəlzayin. Shiye keməra dəga kolzə awo ngəlaro hangal gənatə-a kuru awo zauro faida'a dəga asuzə." ==Ruwo-a, storyboard-a kuru awo tando-a== Hitchcock ye ruwonzə ruwotəmanzə so'a kəzəkkəro dawarzəna. Suro Hitchcock-a ruwotəyen (2001), Steven DeRosa ye asuzəna Hitchcock ye sandiya ruwozəna sammason, hawardə kururo gulzayinro wono.[276] Hitchcockye Roger Ebertro saa 1969lan wono: Sa fimdə tamotiya, tinyi fimdə dikinba. Kǝji fantǝ samma tamotǝna. Wuye hangalnyi kurube dunowa mbeji. Foto laa kurun hatta kamtə dareye ro saadəna. Awo anyi sammaso suro ruwodəyen ngəlaro ruwonge, kuru loktu fimdə gotindən ruwodə surunyi. Wuye sha karǝgǝnyi lan nongǝna, futu am orchestrabe dǝye score dǝga kururo mǝradǝzǝnyi yeyi. Foto gotədə zauro karuwu kuttuwa. Loktu scriptdə tamotiya, fimdə kamil. Amma shiga gotəlan waneye kashi 40% awo asutənəm buroyedə fatsəyin.[277] Fimwa Hitchcockbedə zauro hawar ngəlaro fəlezana. Shiye gulzana kəla ngaltema viewfinder lan kururo kaziyi sədinba, sau shiro məradəzənyi, amma fotowa tallaben shiga fəlezana. Shiye kuru adəga faidatə dalil fimmanzə'a kurunzə buroyedən faltəro. Studioye shiro fim faltə guljiya, shiye dayingata diwal fallan gozana, kuru awo gade gotəye ba wono.[278]Raayi Hitchcock ye də amari yioma do kawu fim tandoyero təngatəgəna də, Bill Krohn, watiyawu Americaye majalla fimye Faransaye Cahiers du Cinéma ye də, kitawunzə Hitchcock at Work lan kambiyizəna. Ngawo ruwo waltəm yasayen kulastənayen, ruwowa cidawu fim tandoye gade Hitchcock ye au karewa fim tandoye gadeso rozənayen, Krohn ye asuwono cida Hitchcock ye də futu fim də ruwotəna də’a kozəna au futu fim də’a buro salak lan təmatəna də’a kozəna.[279] Shiye asuwono hawar kəla Hitchcock-ayen, ngəwusoro sharhabiwu zaman kadaye kəla fimmanzəyen walta sadənadə, Hitchcock kəlanzəma au cidaram tallaye studiodəye zauro səsangəna. Misallo, kəlele kəska-fetəye yala-a yala-fəteyedə təmmaro hawartənyi. Ngawo fim də gotənayen, fasal tallaye Hitchcock ro storyboards sədin fim dəga fuwutəgəro, kuru Hitchcock ye waltə kisandima hayazəna fim dəga kalkalro sədinro.[280] [tawattəgə məradəzəna] Sa storyboards tətandin yayi, scenes gotənadə sandiya taidazə gadezana. Kulashi Krohn ye kəla Hitchcock ye fim kureye jili Notorious ye dəye fəlezəna Hitchcock də zauro nəm kəske'a kuru asutə fim ye dəga faljin loktu fim də tandoyen. Misal gade Krohn ye nozənadə shima fim Americaye waltəm diwoma The Man Who Knew Too Much də, shidoni jadawanzə fim gotəyedə ruwo tamotə baro badizənadə kuru jadawa dəga kozəna, awo done, futu Krohn ye nozənayeyi, fimma Hitchcockye ngəwuson wakajinba, Train Toz-a kunten. Hitchcock ye fimwanzə sammaro dawari kada sədəna yaye, shiye nozəna futu fim tandoyedə dawari ngəla dəga kolzəna kuru faltəwa-a məradəwa fim tandoye-a dəga faljin sau fimmanzə sodə kazəyiya noata-a awowa fim tandoye nowata-a lan faidatin ba.Cida Krohn ye dəye kəla Hitchcock ye futu fim gotaye tartip zamanye lan hangal gənazəna, shiye asuzəna fimma kada kungəna ngəwuro zuzəna kuru, awo faida'a də, futu cidaye Hollywood ye zaman Studio System Era ye dəga gadezəna. Faida faldə shima Hitchcockbe halnzə fotowa gade gotəyewo. Adəye awo kəladən gənatəna dəga gadezəna, dalildə shima fim dəga gotə mburo walzənyi sau edita dəro karnowa fim dəga fasaltəye futu karzanaro (nguwusoro cidiya tandoma dəyen). cida dǝ. Futu Krohn ye wono, adə-a hawarra gade kada-a kulashinzə kəla kakkadi Hitchcock ye lan fəlezana də, ruwo waltəm yasa-a awo gade-a dəye raayi Hitchcock ye də amari yioma do fimmanzə so dəga sunotin dəga kasatsanyi, shi do ne kururam fimmanzəye də faltənyi loktu fim dəga tandoyen, shi do ne Krohn ye nozəna də shima Alfredco do dawu Hitchcock ye dəga. Nzəra-a hangal gənatə-a indiso fotowa fimbe woson zawalnza sowondin. Hitchcock ye nəm ilmu zamanzəye lan cidatə səraa—am fotowa fimye tandomaso jili Bill Gold-a Saul Bass-a—sandi done fotowa fimmanzə kalkalro wakilzayinma.[280] ==Shimtiti-a kuru daraja-a== Hitchcock də sha Hollywood Walk of Fame ro kəntagə Februarybe kaunzə 8 saa 1960 lan shillewuwa indi'a: faldə telebijinro kuru kən indimidə fimmaro.[283] Suro saa 1978 lan, John Russell Taylor ye shiga "kam dunyalan zauro asutinma" kuru "kam Nasarabe daraja dawuye shidoni kərmaaro zauro ilmu kisandibe" ro bayanzəna.[238] Suro saa 2002 lan, MovieMaker ye shiga amari yioma zauro faida'a zaman sammason,[284] kuru saa 2007 lan The Daily Telegraph ye kulashinza bastəwuye sha amari yioma kura Britain ye ro suwudəna.[285] David Gritten, jaridadəye fim bastəmadəye ruwozəna: "Shau baro fim tandoma kura jazirawa anyilan suluwunadə, Hitchcockye amari yioma ndasowoso kozəna fim zamanbe fasaltəro sədəna, shi baro waljiya cotto gadejin. Nzəliwonzədə hawar kənjo, nəmzalumlan hawar faida'a rozəna (ande'a kuru characterwanzə'a kuru gade."[286] Suro saa 1992 lan, kururam-a kowo-a bastəmasoye Hitchcock'a kən 4 me ro səkkəna suro "Darekta kura 10" sambisoro.[287] Suro saa 2002 lan, Hitchcock də kən indimi suro kurno bastəwuye kura-kura mewuyen [288] kuru kən uwumi suro kurno amari yioma kura-kura mewuyen [289] suro suwa "Amari yioma kura-kura loktu sammabe" Sight & Sound ye sabsanadən. Hitchcock də sha "Darekta shiro kurawo ba karnu kən 20th ye" ro karrada suro kuriya done majalla fimbe Japanye kinema Junpo ye sədənadən. Suro saa 1996 lan, kakkadi biskeye Weekly ye Hitchcock'a kən tilomin suro "Amari yioma kura 50" yen darajazəna. Hitchcock də sha kən indimi ro kalakca suro Empire ye "Darekta kura 40 zaman sammabe" suro saa 2005 yen.[290] Suro saa 2007 lan, Total Film ye Hitchcock'a kən tilomi ro səkkəna suro "Darekta fimbe shiro kurawo ba 100" yen.[292]Shiye Golden Globes indi-a, Laurel Awards usku-a, kuru shimtiti kənasar kənəngabe uwu-a zuwuna, surodən shimtiti BAFTA Academy Fellowshipbe buro salakye saa 1971-lan mbeji, kuru, suro saa 1979-lan, shimtiti kənasar kənəngabe AFIbe-a. Shiga loktu uwuro Academy Awardro amari yioma shiyeyi baro karrada. Rebecca, Oscars mewun tilonro karradadə, lamba fim ngəla saa 1940ye zuwuna; fim Hitchcockbe gade, Wakil Lardə Diyabe, shiye saa shimadən karrada.[294] Saa 2021 lan, fimwanzə ləgar kartəna gənatəro cidaram fimmaye lardə USbe: Rebecca (1940; 2018lan ikko), Shadow of a Doubt (1943; 1991lan ikko), Notorious (1946; 2006lan ikko), Strangers on a Train (1921;1945; 1997 lan tǝkǝna), Vertigo (1958; 1989 lan tǝkǝna), yala-a yala-fǝte-a (1959; 1995 lan tǝkǝna), Psycho (1960; 1992 lan tǝkǝna) kuru ngudowa (1963; 2016 lan tǝkǝna).[8] Suro saa 2001 lan, awowa 17 kəla kənənga Hitchcockbe-a cidanzə-aye, sandi doni tasha tubebe Leytonstoneben suro cidiya cidi Londonben karadə, London Borough Waltham Forestbe shima cidazə.[295] Suro saa 2012-yen, Hitchcock-də kisandima Sir Peter Blake-ye karzəna, ruwotəma Beatlesbe Sgt. Pepper ye Lonely Hearts Club Band ye album nzǝ dǝ, suro cover ye bǝlin lan suluwuna, rokko am kura’a ada British ye gade so’a, kuru shiye saa shima dǝn suro BBC Radio 4 series ye dǝlan, The New Elizabethans, kam do “kǝndowanzǝ loktu kǝrmai Elizabeth II ye dǝlan kǝnǝnga jazira dǝye dǝga zauro banazǝna dǝro". Suro kəntagə Yuni sa'a 2013yen fimma Hitchcockbe kowo ba'aye waltəm kalaktəna ləar, The Pleasure Garden (1925) kunten, mowonti kaiyyabe Brooklynbe fato bikke makkarye Harveyyen fəlezana; "The Hitchcock 9" lan notənadə, bəlawurodə cidaram fimbe Britishye dawarzəna.[297] ==Gargam== Samnowa Alfred Hitchcockbedə na gənatəram fimbe mowontibedən gənatəna suro Hollywood, Californiaben. Surodən fimma fatobe-a, fim 16mm-a Blackmail-a (1929)-a Frenzy-a (1972-a) lan gozana-a mbeji, kuru fimma launube Hitchcockbe buro salakye nowatadə-a. Gargam fimbe Academybedə fimmanzə fatobe kada gənazəna.[298] Suro saa 1984 lan, Pat Hitchcock ye kakkadi bawanzəye kəraram Margaret Herrick ye dəro banazəna. Samnowa David O. Selznick-a Ernest Lehman-aye doni dawudi kulashi adammanabe Harry Ransombe suro Austin, Texasben gənazanadə, suronzan karewa cida Hitchcockbe kəla lamarra Paradinebe-a, Rebecca-a, Spellbound-a, yala-a yala-fəte-a kuru fato fatobe-a lezəna mbeji. ==Biskewa Hitchcockbe== * [[Anthony Hopkins]] in ''[[Hitchcock (film)|Hitchcock]]'' (2012) * [[Toby Jones]] in ''[[The Girl (2012 TV film)|The Girl]]'' (2012) * [[Roger Ashton-Griffiths]] in ''[[Grace of Monaco (film)|Grace of Monaco]]'' (2014) * [[EpicLLOYD]] in the YouTube comedy series ''[[Epic Rap Battles of History]]'' (2014) ==Biske-a makkarbe== {{div col|colwidth=22em|content= * ''[[Number 13 (1922 film)|Number 13]]'' (1922) (unfinished and [[Lost film|lost]]) * ''[[Always Tell Your Wife]]'' (short) (1923) (partially lost) * ''[[The Pleasure Garden (1925 film)|The Pleasure Garden]]'' (1925) * ''[[The Mountain Eagle]]'' (1926) (lost) * ''[[The Lodger: A Story of the London Fog]]'' (1927) * ''[[The Ring (1927 film)|The Ring]]'' (1927) * ''[[Downhill (1927 film)|Downhill]]'' (1927) * ''[[The Farmer's Wife]]'' (1928) * ''[[Easy Virtue (1928 film)|Easy Virtue]]'' (1928) * ''[[Champagne (1928 film)|Champagne]]'' (1928) * ''[[The Manxman (1929 film)|The Manxman]]'' (1929) * ''[[Blackmail (1929 film)|Blackmail]]'' (1929) }} == Lamintǝ == <references /> kbw9m5ef5tnzg6nxw8c1a7ca7aq700w 0 98 19165 1460 2025-02-06T22:34:38Z Eurohunter 208 bold, -template 19165 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3968}} '''Algebra''' shima dalami konkomi bǝwo kəra shi algebraic structures a kuru futu bayanna suro awoa sandima anyibǝn dagənadəga. Shidə shima generalization arithmetic bǝ dəwo fafaltin kuru algebraic bǝ kəndowa gade gade kəndowa arithmetic bǝ alamanna nzəra kuru kawattəben. Elementary algebra də shima algebra bǝ zauro nowata dəwo suro maləm kure bǝdən kuru shiye bayan konkomi bǝn faidatə awoa fafaltinma dəga faidatin. == Lamintǝ == fz1jatex0wrgcok8un751p6b5br4zr2 0 99 21638 21635 2025-03-07T05:12:46Z Umargana1 21 21638 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104692462}} '''Alhaji Usman Alhaji''' də, siyasama [[Nigeria|Najeriya]] be, kuru ilmuma [[Nigeria]] yǝ, shiye kam fal suro majalisa executive kərwe [[Kano]] bǝ ladən cidajin nabtə tamshi Gomna kərwe diye , [[Dr Abdullahi Umar Ganduje]] diye, shima Waziri mairi [[Gaya]] yewo. Majalis fal suro majalisaa mairiwu yedən. <ref>https://ha.wikipedia.org/wiki/Alhaji_Usman_Alhaji#cite_note-auto1-1</ref> == Kənənga nzə buro bǝ == Shi Alhaji də, sha katambo yimme kawu findi kəntawu Haji ye suro saa dəwun yar ləgarrin fidewu wuskun ye ladən hukumaana bərni anəm ye suro kərwe [[Jigawa]] ye ladən, maaranta nzə fəramare [[Gaya]] yedən tamowono saa dəwun yar ləgarrin fiwu araskənna ladən, kuru maaranta nzə sakandəre diye gomnatiye bərni anəm ye Kate saa dəwun yar ləgarrin firaskə tuluriya kuru dəwun yar ləgarrin firaskə wuskun (1967-1968) ye-a dən tamowono, daji kowono koloji Rumfa bǝ dəro kərwe [[Kano]] ye ladən nadən digəri ilmu zamanne ciwondo shima Linguistic / [[Hausa]] saa dəwun yar ləgarrin fitulur yaskən ye ladən jamiya [[Ahmadu Bello Zariya]] ye dən, digəri nzə kən Indimi diye, ciwondo suro tartib ilmu kənjoyen saa dəwun yar ləgarrin fitulur tuluri ye ladən jamiya [[Ohio]] [[Athens]] ye dən.<ref>https://ha.wikipedia.org/wiki/Alhaji_Usman_Alhaji#cite_note-auto2-2</ref> ==Cida== Ngawo cida nəmzaye lardəye suro saa 1973-74 lan [[Asaba]], [[Delta|Delta State]] (sadən Bendel State) lan, cida banama maləmmaye mowonti kəra fuwutəye [[Kano]] lan badiwono. Shiye kuru cidaram ilmu kuraye [[Kano]] ye lan cidazəna, banama registrar ye lan səta banama registrar ye ro wallono kate saa 1978-a 1980-a yen. Saa 1980 lan səta 1982 ro saadənan, shidə banama manaja kuraye [[Hadejia]] [[Jama'are River Basin Development Authority, Kano]] lan, kuru dare banama manaja kuraye ro wallono. darekta kura kəriye [[Kano]] ye [[Chamber of commerce]] ye ro wallono (sanyaram-a bare-a) saa 1985 lan səta 1987 ro saadənan. ==cida== Ngawo cida nəmzaye lardəye suro saa 1973-74 lan [[Asaba]], [[Delta]] State (sadən Bendel State) lan, cida banama maləmmaye mowonti kəra fuwutəye Kano lan badiwono. Shiye kuru cidaram ilmu kuraye [[Kano]] ye lan cidazəna, banama registrar ye lan səta banama registrar ye ro wallono kate saa 1978-a 1980-a yen. Saa 1980 lan səta 1982 ro saadənan, shidə banama manaja kuraye Hadejia [[Jama'are River Basin Development Authority]], Kano lan, kuru dare banama manaja kuraye ro wallono. darekta kura kəriye Kano ye Chamber of commerce ye ro wallono (sanyaram-a bare-a) saa 1985 lan səta 1987 ro saadənan. ==Cida siyasabe== Alhajidə shima katiwu lardəye samno Republican ye kate saa 1990-a 1993-ayen kuru shima komishina ilmuye cidiya Gomna Rabiu Kwankwasoyen kate saa 1999-a 2003-ayen.[3] Shima kartəma jamiyya jamaye demokradiyaye [[Kano]] anəmye karno kura [[Nigeria]] ye saa 2007yedən kuru [[senator Kabiru Ibrahim Gaya]] jamiyya jamaye [[Nigeria]] ye sammasoye sha shazəna, kərmadə majalis fuwutəye sammaso. Alhaji ye petition cina kawu shararam karnoye dəro shi done shararam dəye Gaya'a senatorro kartəro kasatsəna də.[4] Shima kuru karno majaliskuye fuwutə faltəye shidoni [[ANPP]]'a kəllatadə, Kano South denatorial districtro karno kura [[Nigeria]] ye saa 2011yedən. Shiye kuru gomna kəriye Kano ye ro cizəna suro saa 2015 yen na do ne gomna kərma ye dəro cizəna, [[Dr Abdullahi Umar Ganduje]] ye suro saa 2014 yen. ==Sekretari gumnati lardəbe== Usman də sha buro salak lan gomnati [[Abdullahi Umar Ganduje]] kəriye Kano ye dəye sha kəla kəlzəna, yim kawu 28 kəntawu May ye saa 2016 lan, ngawo kəlele buroye [[Rabi'u Suleiman Bichi]], shi do ne saa uwuro kərmainzən cidazəna dəga tutulunayen. Shiga gomna kureye [[Kwankwaso|Rabiu Kwankwaso]] ye sha 2011 lan wazəna kuru Gomna Ganduje ye sha gozəna ngawo kərmainzə 29 May 2015 lan sətanayen.[1][5] == Lamintə == eay6utqigtzmhl32adpiqgzl51xartb 0 100 21165 21164 2025-02-22T09:20:20Z Banabulama 37 21165 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q81385983}} '''Ali Isa Jibrin''' də sha chasambochasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun yakkun bən sha katambo (5/7/1983) shiya '''Ali Jita''' lan bozai nakka kaya ben. Kurruman sha mai jita aw '''Ali Isa Jita''' lan bozan. Shi kayama Hausa bə zaman yə kuruman attǝyǝy kaya ruwotəma.<ref>https://www.bbc.com/hausa/news/2016/07/160711_kannywood_kalankuwa_sallah</ref><ref>https://www.dailytrust.com.ng/ali-jita-holds-concert-launches-war-against-cancer.html</ref><ref>http://hausafilms.tv/musician/ali_jita</ref><ref>https://www.duniyarfasaha.com/2020/01/video-audio-ali-jita-superstar.html</ref> == Kenenganze buro yǝ == Ali Jita də sha fato Alhaji Sallau Jibrin Kibiya ye lan katambo shi do ne datəma kuru yanzə Hajiya Ummul-Khairi ye nasha Gyadi Gyadi ye gomnati kəriye Kano ye lan, Nigeria lan. Shidə nasha Shagaribe Gyadi Gyadiben wurano. Nasha gana lan, baanzəye yallanzə'a Kano lan Lagos ro zuzəna, daji Abuja ro dalil kasuwunzəye nankaro.<ref>http://hausafilms.tv/musician/ali_jita</ref> ==Ilmu nze== Ali Jita də kəra nəm kuraye/badiyaramye Shagari Quarters lan badiwono. Daji kəranzə buroye-a kən indimi-adə Bonikam Barracks, kərye Victoriaye, kəriye Lagosyen sədin. Shiye kəranzə secondary kuradə Abuja lan tamozəna. Kəranzə kəra gultuwuye Federal College of Education Kano lan gozə nadən Diploma lardəye cidaram jamaye səwandəna. Kuruson ilmu komfutaye kərazəna mowonti Intersystem ICT yen nadən diploma səbandəna. ==Cida nze== Kayawa Alijitabe ngəwunzaso cidaram fimbe Kannywoodben faidatin,<ref>https://www.modernghana.com/nollywood/9885/why-hausa-actors-actresses-dont-kiss-in-movies.html</ref> amma albomwanzə laadə cidaram fimbe Hausabe gadero təladəna. Ngawanakəlwunzəbedə suronzan Nazifi Asnanic-a, Fati Niger-a, Naziru M Ahmad-a, gadeso-a. Shiye kuru Umar M Shareef'a kəllata kuru kaiyya shiro Mama gultində sutuluwuna, kaiyyanzə karəngəyedə shima kaiyya Kanoye suro saa 2018yen sutuluwunadə. Kaiyya Ali Jitaye shiro Love gultində shima kaya Hausabe kən indimi saa 2018be BBC Hausaye karzənawo.<ref>https://www.bbc.com/hausa/labarai-46701664</ref><ref>https://www.bbc.com/hausa/labarai-46693772</ref>Ali Jita ye fasal kaiyya Ingausa ye faidatin, Hausa-a Nasara-a kəllata. Shiye style də faidatə kaiyya dəga ruwozə kuru kaiyya sədin. Saa 2019shiye vidiyo Arewa angel ye dəga rokko bikke makkaryema Kannywood ye Rahama Sadau ye dəga sutuluwuna, kuru shiye vidiyo gade kaiyya dəye shiro Love gultin dəga sutuluwuna rokko bikke makkaryema Hadiza Gabon yen.<ref>https://governancenews.com.ng/2018/10/22/kannywoodhausa-musician-ali-jita-launched-a-new-album-love-video-included/</ref><ref>https://afrobitz.com/ali-jita-feat-hadiza-gabon-love-new-2018/</ref> Shiye kuru klele sallahbe dawarzəna.[11] ==Albomwa== *Labarin duniya 2015 *Zakin maza 2016 *Mata 2018 *Mai Jita *Gimbiyar Mata *Love *Jita 2020 ==Shimtiti-a kuru daraja-a== Ali Jita ye lamba kada səwandəna suro cidanzə kaiyyaben, lambadə lamba 15 ma kozəna, sandima:[18][19][20][21][22] == Lamintə == tfkcxjvw93i3uom9gwclwx1lvyvionj 0 101 21244 21192 2025-02-23T19:35:13Z MohammedBama123 36 /* PDP ye tajirwa */ 21244 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510727}} '''Ali Madu Shariff''' Sha chasambo saa duwun yar laarrin fǝwun Araskin bə lan. Siyasama [[Nigeria]] bə. Kureman adiyey shima gwamna [[borno]] bə tun saa duwu indin yaskin bə lan (2003). Saa duwu indin miyon tillon do zubkono.<ref>https://web.archive.org/web/20110823064237/http://nggovernorsforum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=37&Itemid=</ref> Cidiya alam lemayǝn. All Nigerians peoples party (ANPP). Shima kam buroyə gwamna indiro rozuna yarwa lan. Sheriff də offis ro indi ro kartəna kəla shiye wakil jamiyya jama [[Nigeria]] ye sammason sətana yayi, dare shiye All Progressives Congress (APC)ro kəllatə kuru wakil jamiyya dəyǝ koktəma ro wallono. Suro saa 2014 lan, Sheriff də kəlanzə'a jamiyya demokradiyaye ro falzəna.<ref>http://newsdiaryonline.com/ali-modu-sheriff-defects-pdpwill-ikimi-join/</ref><ref>http://www.premiumtimesng.com/news/headlines/198604-well-replace-buhari-in-2019-nothing-will-stop-us-pdp-chairman-sheriff-vows.html</ref> Shidə kura komiti cida bə lardəye 16 February 2016 lan səta har samno lardəye ro saadənan, sa shiga tutuluwu kuru [[Ahmed Muhammed Makarfi|Ahmed Makar]]<nowiki/>fi yǝ falzənadən.<ref>http://allafrica.com/stories/201602170034.html</ref><ref>http://www.thisdaylive.com/index.php/2016/05/21/pdp-throws-out-sheriff-markarfi-heads-caretaker-committee/</ref> Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Aprilbe saa 2018-lan, Sheriffdə waltə majalis fuwutəwube sammasoro lewono. == Kǝnǝnga nzǝ == Ali Modu Sheriff də bəla Ngala yen katambo, nasha gomnati Ngala ye lan, kəriye [[Borno]] ye lan saa 1956 lan. Mowonti secondary gumnatibe, [[Bama Nigeria|Bama]] (1974-1979) ro karaa. Moworonti kasuwube [[London]] bero karaa, nadən inshora-a, banki-a kungənaye-a kərawono. Suro saa 1981-yen, kamfani garre baanzəyero naptə Darektayen karaa, dare Managing Directorro wallono. Suro saa 1985 lan, kamfaninzǝ buro salakbe dǝga rajista sǝdǝna. Kamfaniwanzəye suronzan karapka Meroil-a Union Chase-a mbeji.[8] ==Cida majaliskube== Ali Modu Sheriff də sha Senator ro karrada [[Borno]] Central wakiljinro kəla faraskəram samno jamaye lardəye lan loktu kərmai kən yakkəmedən; shiga waltǝ karrada kǝla faraskǝram jamiyya majalisku [[Nigeria]] be (UNCP)ben loktu kǝrmai askǝrra [[Sani Abacha|Jeneral Sani Abacha]] bǝn. Ngawo [[Nigeria]] ye kərmai demokradiyayero waltənayen, suro kəntagə Aprilye saa 1999lan waltə shiga Senatorro karrada, Borno Centralro kəla faraskəram jamiyya jama [[Nigeria]] yǝ sammason (ANPP).[1] ==Gumna kəriye Borno bə == Suro saa 2003 lan, Gomna kəriye Borno ye ro gasayin kəla faraskəram ANPP yen kuru kənasartəna. Shiga walta karrada suro saa 2007 lan kuru suro saa 29 May 2007 lan sha rawozana. Lamarra indison, kam PDP ye [[Kashim Ibrahim|Kashim Ibrahim-Imam]] dəga kənasarzəna.[10] ==Komiti cidabe lardəbe PDPbe== Suro saa 2014 yen, Sheriff ye nəmkamzə jamiyya demokradiya jamaye ro falzəna. Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Februarybe saa 2016-lan, shidə kura komiti cidabe [[PDP]] yǝ lardə bə (acting) ro wallono, hatta kərmainzən sha tutuluwuna samno lardə bə saa 2016bedən. [[Ahmed Muhammed Makarfi|Ahmed Makarfi]] ye shiga falzəna kəla shima kura kəla kəltəmayen.[11] ==PDP ye tajirwa== Shararam do [[Port Harcourt]], kəriye [[Rivers]] ye lan, yim Zəma'a kawunzə 17 kəntawu February ye saa 2017 lan, Gomna kəriye Borno ye kureye, Ali Modu Sheriff də shima kura jamiyya jamaye (PDP) ye ro warmajiwo. Suro kəntawu Julyye saa 2017 lan, ngawo shararam kura am uwuye cinayen, Ali Modu Sheriff dəga kəla kura PDP ye lan tutuluwu kuru [[Ahmed Muhammed Makarfi|Ahmed Mohammed Makarfi]] dəga waltə kura lardəye PDP yero kalakca.[12][13][14] ==Kambiwu== Sheriff də sha banama jami [[Islam]] ye Boko Haram ro zorzana kam [[Australia]] ye Stephen Davies ye sha zorzəna. [15] [16] == Lamintǝ == chdldwv4i7e8ivv4qdm2o9rpteelidu 0 102 21648 21647 2025-03-07T10:15:28Z Banabulama 37 /* https://www.bloomberg.com/billionaires/profiles/aliko-dangote/Aliko dangote */ 21648 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1394965}} '''Alhaji Aliko dangote''' kasuuma kura, kuruman kungunama rinta. sha chasambo yim mǝyon bə lan kǝntawu shawul bə lan saa duwun yar laarrin fiwun tulurin bə lan.(1957) ==Kənənga buroye-a yallanzə-a== Ya-a awaa Dangotebe, Hajiya Mariya Dangote-a (nee Dantata) kuru Mohammed Dangote-a Kano, Kǝre Kanobe, British Nigerialan nabkada. Babanzǝ kasuwuma kuru yanzǝ dǝ diwo Alhassan Dantata ye. Dangote də kəntagə Aprilye kaunzə 10 saa 1957 lan katambo. Maranta Kano lan kərawono, suro kəriye Kano yen, kərazə primary-a secondary-a nankaro.[1] Yanzə, Mariya Sanusi Dantata də fero kasuwuma Sanusi Dantata ye. Yanzə men, shidə diwo Alhassan Dantata ye, kam shiro galiwuwo ba suro Fəte Africayen loktu kərmunzə 1955 lan.[3] Ya Dangote ye, Sani (1959/60-2021), shiye kasuwuma.Dangote də madrasa sheikh ali kumasi yen kərawono, ngawodən maranta kura bərni kuraye Kano lan kərawono. Suro saa 1978 lan, mowonti gumnatibe Birnin Kudu lan tamozəna.[7] Shiye degree bachelorye kəra kasuwu-a cidaram-ayen Jamiya Al-Azhar Cairo lan səbandəna.[8][6] ==Nyiya-a cida kasuwube-a== Dangote ye Zainab'a nya'ano saa 1977 lan. Daren loktu notənyi lan dəbkata. Mariya Muhammad Rufai-a nyawono kuru loktu notənyilan dəbkata. Sokku nyiyanzə buroyedən, Dangote ye ferowanzə ferowa yakkə sətana: Halima-a, Mariya-a, Fatimah-a. Shiye kuru tadanzə gozəna mbeji, Abdulrahman. Suro saa 1977 lan Dangote də Lagos ro lezə kamfani gana laa kokkono shiro Dangote Group gultin də. Buro salakkin na awanzəyen kungəna 500,000 nairaye səbandəna kasuwu karewa kasuwuye badiwono, surodən simintiye suro jaketben gənatəna-a karewa bareye-a surodən shangawa-a shiwur-a mbeji.[11]Shi kamfani də sha kamfani kura kura Africa lan gozana, nasha cidaram ye mbeji: Dangote Sugar Refinery, Dangote Cement, kuru Dangote Flour.[12] Suro kəntawu Julyye saa 2012 lan, Dangote ye hukuma ci njiye Nigeriaye ro cidi koltəna ci njiye Apapa yedən hayaro gozənadə kasattəna.[13] Suro kəntawu Februaryben saa 2022, shiye warmajiwo tamotə cidaram Peugeotbe suro Nigeriaben ngawo kəlakəlnzə Stellantis'a, kamfani kura Peugeotbe tandomasoben. Suro saa 2023 yen, Dangote ye cidaram Dangote ye dəga badiwono.Suro kəntawu Maybe saa 2024, Aliko Dangote waltə tawatsəgəna kəla məradənzə kəla waltəm awowa energybe suro Africaben faidatəben shiye wono:[16] Kǝnashinzǝdǝ shima kareya cidabe Africabe faidatǝ, sandiya yasa kuru kasuwunde lan saladin. ==Gargam== Dangote də shima kam biliyonna buro salakye Nigeria lan saa 2007 lan.[17] Suro saa 2012 yen The Guardian ye ruwozəna shi də kam zauro galiwu Africa lan kuru kam sələm zauro galiwu dunyalan. Sokku shiye wakil NEMT ye lan cidajindən, [a] Dangote ro kura lardəye Goodluck Jonathan ye suro saa 2011 yen shiro Komanda kura Niger ye (GCON) co. Suro kəntagə April 2014yen, Timeye shiga suro Am 100 do zauro faida'a dunyalan.[21] Suro saa 2015 yen Dangote də sha suro "Am 50 do zauro faida'a dunyalan" Bloomberg ye somzəna, [22] shi Guardian Man of the Year award də,[23] kuru sha kam kura 100 do zauro faida'a Africaye dəro majalla Londonye New African dəye sha somzəna.[24] Dangote də sha kura daudi kasuwuye US-Africa ye ro suwudəna suro kəntawu September ye saa 2016 lan, karapka kasuwu ye United States ye dəye.[25] shiga kura majalis malariabe Nigeriabero Buhariye suro kəntawu Augustbe saa 2022-lan sha wallono.[26] ==Awowa dareye== Dangote də Goodluck Jonathan ye sha wakil karafkanzə arziyi ye ro wallono saa 2011 lan. Suro saa 2017 yen, shiye karno 2019 ye lan kura lardǝ Nigeria ye dǝro gasayin dǝga kasatsǝnyi,[28] kuru shiye komiti shawariye taganasbe dǝro cidazǝna kǝla kampain waltǝm karno Muhammadu Buhari ye dǝro.[29] Dangote ye rokko Gates Foundation yen cidazəna kəla lamar nəlewa jamaye lan.[30] Suro kəntawu August saa 2014-yen, shiye bana naira miliyon 150 cina kəla kasadə gomnati Nigeriabe Ebolaro kurun dio-a faitə-aro.[31]Suro kəntawu Mayben saa 2016lan shiye wadə dola miliyon 10 gozəna am Nigeriabe doni fitəna Boko Haramye lezənadə banatəro.[32] Suro kǝntawu Maci sagǝ 2020 nen, shiye naira miliyon 200 sǝdǝna kǝla tartǝgǝ COVID-19 ye Nigeria lan kǝriwutǝro.[33] Dangote də kərawoma dekkel shiye Nasaraye Arsenal F.C. kuru suro saa 2019 yen kungiya dəga yiwo məradənzə fəlezəna.[34] Suro sagǝ 2020 nen, shiye bana ministry biske dekkelye Nigeria yero cina kǝla banazǝgǝ fato biske dekkelye Moshood Abiola ye suro Abuja ye dǝga waltǝm yasa nankaro.[35] == Lamintǝ == se38udqtg45z2a3tg2nimtqrgvbf719 0 103 21641 21640 2025-03-07T09:54:57Z Banabulama 37 /* Rada Kǝn 6th */ 21641 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4730239}} '''Alla Aleksandrovska''' (Kǝntawu jimada gaji bǝ 7 suro saa 1948 bǝ lan sha chasambo. Kharkiv lan sun nzu notunama) shima siyasawu lardǝ [[Ukraine]] bǝ wo, kam partido Communist Party of Ukraine bewo, kuru wakil jama bǝ lardǝ Ukraine bǝ 3rd, 4th, 5th kuru 6th Verkhovna Radas bǝ wo. ==kenengan nze buro ye== '''Aleksandrovska''' də kəntagə Disembaye kawunzə 7 saa 1948 lan Kharkiv lan katambo. Moranti ya Kharkkiv ye No.116 lan kərawono, mowonti maara samiye Kharkiv ye lan 1972 lan tamozəna. Suro saa 1990s lan, mowonti kəra razəwuye Kharkiv ye lan tamozəna, nəm ilmu management-a kasuwu-a ye lan.[3] Tun saa 1972 lan naptə ilmu nzunduye lan cidazəna, daji ilmu nzunduye kura, daji manaja karafka zaye JSC "Khartron" ye lan cidazəna.[2][3] Aleksandrovska də shima Secretary buro salak ye suro komiti jamiyya kərmaiye nasha Kharkiv ye lan kuru shima wakil kura jamiyya kərmaiye Ukraine ye (February 2001- June 2005). ==Wakil Majilasbe== Suro saa 1998-2002 yen Alla Aleksandrovska də sha wakil jamaye ro karrada jamiyya kərmaiye lan, No. 24 suro listben. Loktu karnoyedən shidə manaja karapka zaye JSC "Khartron", Kharkiv lan cidajin. Kuruson, shidə wakil Verkhovna Radabe komiti kəndawu-a duno-a, letəgəram nuclearbe-a nəlefa nuclearbe-a. ==Rada Kǝn 4 me== Suro saa 2002-2006 yen Aleksandrovska də shima wakil jamaye jamiyya kərmaiye, No. 21 suro listben. Cidawanzə loktu plenarybedən suronzan: * Member of the Committee on Fuel and Energy Complex, Nuclear Policy and Nuclear Safety * Member of Verkhovna Rada Committee on Fuel and Energy Complex, Nuclear Policy and Nuclear Safety * Secretary of the Group of Interparliamentary Relations with the [[Kingdom of Sweden]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with [[Russian Federation]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with the [[Republic of Belarus]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with ==Rada Kǝn 5th== Saa 2006-2007 lan Aleksandrovska də shima wakil jamaye jamiyya kərmaiye, No. 17 suro listben. Cidawa: * Chairman of Verkhovna Rada of Ukraine Interim Commission for audit of the situation with providing natural gas to Ukrainian consumers, payments for the delivered natural gas and possible violations of acting law at the energy market of Ukraine * Secretary of the Budget Committee of Verkhovna Rada of Ukraine * Deputy Head of the Group for Interparliamentary Relations with [[Syria]] * Member of the Group for Interparliamentary Relations with the [[Arab Republic of Egypt]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with [[Russian Federation]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with the [[Kingdom of Sweden]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with the [[Republic of Cuba]] ==Rada Kǝn 6th== Tun kəntawu November saa 2007 lan, Alla Aleksandrovska də shima wakil jamaye Ukraine ye suro Verkhovna Rada kən 6 me yen, CPU ye karzəna (Lamba 19) [1] Nasha loktu samnoye lan: * Secretary of the Budget Committee of Verkhovna Rada of Ukraine * Secretary of the Interim Commission of the Verkhovna Rada of Ukraine on the audit of the [[National Bank of Ukraine]] during the financial crisis * Member of the Special Control Commission of the Verkhovna Rada of Ukraine on privatization issues * Head of the Group for Interparliamentary Relations with [[Syria]] * Member of the Group of Interparliamentary Relations with the [[Republic of Cuba]] Aleksandrovska də majaliskuro waltənyi ngawo karno majalisku Ukraine ye saa 2012 ye lan ngawo majalisku falye lamba 170 lan kənasartənayen (kam buroye-kozənadə kuris majaliskuye zuwuna) Kharkiv lan kara.[4] == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110923033716/http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/site/p_deputat?d_id=2110</ref> == 8b9iu761ygg05f5zuycpi1xcrbegqz4 0 104 22119 22118 2025-03-16T18:36:42Z Banabulama 37 22119 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q125202074}} Alla Aleksandrovna Alekseyeva (Russian, 7 December 1934) shima bikke makkarye Russia bǝ kənjowoye shidoni kənasar Europe bǝ coxed fours lan suro saa 1966 lan gowono. Jamiya lardǝ Moscowbe dә sәdin kuru ngawo bikke makkarbe sәdәnaben cida kәla kәla kәla kәnzaben sәdәna.<ref>http://www.sport-komplett.de/sport-komplett/sportarten/r/rudern/hst/73.html</ref><ref>https://books.google.com/books?id=f1sFK-Zg5-AC&pg=PA123</ref> == Lamintǝ == lxajn79amd5pgb3fdvwnug7bxrvug0x 0 105 21642 20793 2025-03-07T10:02:40Z Banabulama 37 21642 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q441657}} '''Alla Nikolayevna Bayanova''' (Russian; 18 May 1914 ⁇ 30 August 2011) shima kaiyya Romancebe Russiabe wo loktu laan Édith Piaf'a kəlzəna sau fasal biskewanzə kəske amma zauro kərawo lan.Bayanova də Kishinev lan katambo fato kaiyyama operaye lan, shi do Paris ro lezəna də suro saa 1918 yen ngawo Bessarabia ye Romania'a kəltəro shawari gozənayen. Nasha faraskəramyen naptə banama bawanzəyero 1923lan cido, saa ləgarlan. Saa 1927lan, ba runzə bikke makkarye sədin. Katab kura cidanzǝye sǝdǝnamadǝ shima sa Alexander Vertinsky banatǝnadǝn suro bikke makkaryenzǝ sua dǝn Hermitage Restaurant Montmartre lan. Ngawo saa indiyen, yallanzə Belgradero lezana, kuru Bayanovaye Germany-a, Greece-a, Palestine-a, Egypt-a dərizəna.Suro saa 1931 lan, Pyotr Leshchenko'a nozana, kayyama kura Russiaye loktudən, shi done shiga banazə Pavilion Russe Bucharestye dəro kəllatadə. Shiye kam daraja'a fatobe, George Ypsilanti'a nya'ano, kuru tangos kada rekodin cido (misallo, Columbia, Kowo Masternzǝbe). Ngawo Ypsilanti-a dəbtanayen, kamfani rekodin Polishbe "Syrena-Electro" dəga contractro musko səkkəna.[2] Suro kəntagə March saa 1941 lan, Bayanova dəga hukuma Romaniaye cita kuru suro sandiya təlam Russianyen cidazənayen suro sandiya suro sandiya zortəyen cedo. May 1942 lan kwallada yaye, sha suro hangalzayen cedo hatta datəgəram kəriwu dunyabe kən indimiro. Saa 1960-a 1970-a lan, sa Romania lan napcindən, LPs usku cutulo. Gumnati Nicolae Ceaușescu ye də, sha USSR ro hijraro 1988 lan zorzəna. Daji Moscow lan napkono, loktu laan telebijin Russia ye lan suluwin. Bayanova də sha kam kisandima lardə Russia ye lan bowozana kuru kəlele saa 80th cidanzə bikke makkarye ye saa 2003 lan sədəna. Saa 2004 lan,shiye kaiya kəlele tambonzə kən 90th ye lan sədin. Cidanzə dareyedə rokko Marc Almondyen albomnzə Heart on Snow saa 2003yedən. Suro saa 2003 lan Bayanova ye shillewu suro Moscow ye lan səbandəna.[4] Kətagə Augustbe kawunzə 30 saa 2011-lan bawono, saa 97-lan, kwasa kansabe. Ngawo kərmunzə nozənayen, kura lardə Russiaye Dmitry Medvedev ye wono: “Kənənganzə də dalil kura amso'a kurnotəgəro cedo. Ms Bayanova də kowonzə zauro shawa, kuru nəm ilmunzə-a kuru karəgənzə-a kaiyya Russiaye lan sədin dəye sha dunya sammason asuzana.”[5] == Lamintǝ<ref>http://lenta.ru/news/2011/09/01/bayanova/</ref> == 6oug2t2kwmm2r9w4bmayn1lego9zooy 0 106 23169 21650 2025-04-03T19:16:27Z Rachmat04 138 23169 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4081420}} '''Alla Oleksandrivna Beknazarova''' (Ukrainian, romanized: Alla Oleksandrivna Beknazarova; born August 28, 1984) shima Ukrainianbe buron bikke . Suro loktu yakkəben shiye kazadala lardǝ Ukrainebe shiro Yuriy Kocherzhenko lan suro saa 2001 lan kuru Vladimir Zuev lan suro saa 2007 kuru 2008 lan. Suro ISU Championshipben jaza ngǝla, kən diyaume, 2001 World Junior Championships lan, Kocherzhenko'a kǝrmaana. == Cida nze == Beknazarova ye Yuriy Kocherzhenko'a kəllata dareram saa 1999 au badiyaram saa 2000. Sandiya gasa gasa dunyabe saa 2000 ye dəro zuzaana, suro kəntawu March yen Oberstdorf lan tədənaro, kuru kən 18 me lan tamozana. Suro saa 2000-01 lan, Beknazarova-a Kocherzhenko ye dinar zuwuna lamarra JGP indi lan kuru ISU Junior Grand Prix Final ro gasayin, na done kən diyaume ro gasaana də. Sandiye kuru kən diyaumen tamozana suro gasa gasa dunyabe juniorbe saa 2001be Sofialan. Sandiye medal kura dunyabe fal zuwuna, ngarkime suro saa 2001 Karl Schäfer Memorialben, kuru gasa kura indi Grand Prixbe-a kuru gasa kura ISUbe indi-a lan gasazana. Kəlakəlnzadə 2003lan daano. Dare suro saa 2003,Beknazarova ye rokko Vladimir Zuev yen biske baktə badiwono. Sandiye medal dinarbe saa 2005lan Ondrej Nepela Memoriallan zuwuna kuru medal ngarkime dunyabe diyau - suro saa 2007be Nebelhorn Trophyben, saa 2009be Jamiwa Winterbe-a, kuru Finlandia Trophy saa 2009be-a. Sandiye gasa dunyabe juniorbe fallan, gasa kura dunyabe fallan, kuru gasa Europebe diyaulan gasazana. Jazanza ngəla, kən 11me, suro gasa Europebe saa 2010bedən isəna. Beknazarova ye rokko Sergei Verbillo yen biskezayin. == Faraskǝramma == === With Zuev === {| class="wikitable" style="text-align:center" ! Season ! [[Original dance]] ! [[Free dance (figure skating)|Free dance]] |- ! 2009–2010 <br> <ref name=bio0910/> | <small>Ukrainian folk:</small> * Cossack dance | * Babylon (soundtrack) |- ! 2008–2009 <br> <ref name=bio0809/> | * Chicago (soundtrack) | * [[Cirque du Soleil]] |- ! 2007–2008 <br> <ref name=bio0708/> | <small>Russian gypsy dance:</small> * [[:ru:Жестокий романс (фильм)|Cruel Romance]] <br><small> ({{langx|ru|Жестокий романс}}) </small> | * Fantasy on "Winter" <br><small> from Four Seasons <br> by [[Gary Moore]] </small> * Music <br><small> by [[Vanessa-Mae]] </small> |- ! 2006–2007 <br> <ref name=bio0607/> | * <small>Tango:</small> | * Flamenco |- ! 2005–2006 <br> <ref name=bio0506/> | * <small>Cha Cha:</small> * <small>Rhumba:</small> * <small>Samba:</small> | * Argentine Tango <br><small> by Gotan Project </small> |- ! 2003–2004 <br> <ref name=bio0304/> | * <small>Blues:</small> Lover Lines * <small>Boogie Woogie:</small> Drink, Drank, Drunk | * All That Jazz <br><small> (from Chicago) <br> by Ebb and Kander </small> |} === With Kocherzhenko === {| class="wikitable" style="text-align:center" ! Season ! [[Original dance]] ! [[Free dance (figure skating)|Free dance]] |- ! 2002–2003 <br> <ref name=bio0203/> | * <small>Waltz:</small> Masquerade <br><small> by [[Aram Khachaturian]] </small> * <small>March:</small> Love of Three Oranges <br><small> by [[Sergei Prokofiev]] </small> * <small>Waltz:</small> Masquerade <br><small> by Aram Khachaturian </small> | * Nuclear Train <br><small> (from Edge of Darkness) <br> by [[Michael Kamen]] </small> |- ! 2001–2002 <br> <ref name=bio0102/> | * <small>Tango:</small> Hora Cero <br><small> by [[Ástor Piazzolla]] </small> * <small>Flamenco:</small> Bolero <br><small> by [[Maurice Ravel]] </small> | * Kismet <br><small> by [[Bond (band)|Bond]] </small> |- ! 2000–2001 <br> <ref name=bio0001/> | * <small>Charleston:</small> Black Bottom <br><small> by R. Henderson </small> * <small>Foxtrot:</small> [[Petite Fleur]] <br><small> by [[Sidney Bechet]] </small> * <small>Quickstep:</small> When you Smile <br><small> by V. Scalter </small> | * Avatora <br><small> by Era </small> |} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! colspan=8 align=center | '''Results'''<ref name=isucrABVZ/> |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=8 align=center | '''International''' |- ! Event ! 2003–04 ! 2004–05 ! 2005–06 ! 2006–07 ! 2007–08 ! [[2008–09 figure skating season|2008–09]] ! [[2009–10 figure skating season|2009–10]] |- | align=left | [[World Figure Skating Championships|Worlds]] || || || 24th || || || || |- | align=left | [[European Figure Skating Championships|Europeans]] || || || || 13th || 14th || 13th || 11th |- | align=left | [[Finlandia Trophy|Finlandia]] || || || || || || || bgcolor=cc9966 | 3rd |- | align=left | [[Karl Schäfer Memorial|Karl Schäfer]] || || || 13th || || || || |- | align=left | [[Nebelhorn Trophy|Nebelhorn]] || || || || || bgcolor=cc9966 | 3rd || || |- | align=left | [[Ondrej Nepela Memorial|Ondrej Nepela]] || || || bgcolor=gold | 1st || || || || |- | align=left | [[Figure skating at the Winter Universiade|Universiade]] || || 7th || || || || bgcolor=cc9966 | 3rd || |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=8 align=center | '''International: Junior''' |- | align=left | [[World Junior Figure Skating Championships|Junior Worlds]] || 12th || || || || || || |- | align=left | [[ISU Junior Grand Prix in Poland|JGP Poland]] || 4th || || || || || || |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=8 align=center | '''National''' |- | align=left | [[Ukrainian Figure Skating Championships|Ukrainian Champ.]] || bgcolor=silver | 2nd J. || || 4th || bgcolor=gold | 1st || bgcolor=gold | 1st || bgcolor=silver | 2nd || bgcolor=silver | 2nd |} {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! colspan=5 align=center | '''Results'''<ref name=bio0001/><ref name=bio0102/><ref name=bio0203/> |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=5 align=center | '''International''' |- ! Event ! 1999–00 ! 2000–01 ! 2001–02 ! 2002–03 |- | align=left | [[World Figure Skating Championships|World Champ.]] || || || 25th || |- | align=left | [[European Figure Skating Championships|European Champ.]] || || 23rd || || |- | align=left | <small>GP</small> [[Bofrost Cup on Ice]] || || || || 9th |- | align=left | <small>GP</small> [[Skate Canada International|Skate Canada]] || || || 11th || |- | align=left | [[Karl Schäfer Memorial]] || || || bgcolor=cc9966 | 3rd || |- | align=left | [[Nebelhorn Trophy]] || || || 5th || |- | align=left | [[Figure skating at the Winter Universiade|Winter Universiade]] || || || || 4th |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=5 align=center | '''International: Junior''' |- | align=left | [[World Junior Figure Skating Championships|World Junior Champ.]] || 18th || 4th || || |- | align=left | [[ISU Junior Grand Prix Final|JGP Final]] || || 4th || || |- | align=left | [[ISU Junior Grand Prix in France|JGP France]] || || bgcolor=gold | 1st || || |- | align=left | [[ISU Junior Grand Prix in Ukraine|JGP Ukraine]] || || bgcolor=gold | 1st || || |- ! style="background-color: #ffdead; " colspan=5 align=center | '''National''' |- | align=left | [[Ukrainian Figure Skating Championships|Ukrainian Champ.]] || bgcolor=cc9966 | 3rd || bgcolor=gold | 1st || bgcolor=cc9966 | 3rd || bgcolor=cc9966 | 3rd |} ec0ck1lusg2y844owb7yw3hyhi748yk 0 107 21899 21898 2025-03-14T05:14:43Z Umargana1 21 21899 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Alla Kostyantynivna Cherkasova''' (Ukrainian; cido 5 May 1989) shima bikke makkar yǝ diyoma lardǝ [[Ukraine]] bǝwo. Suro daraja 67 kg ye dәn, shiye kazada dunya bǝ bronze medalist 2010 ye kuru kazada lardә [[Europe]] bǝ silver medalist 2012 ye. Shiye suro bikkewa do freestyle 75 kg ye dәn suro bikkewa Olympic 2016 Rio de Janeiro ye dәn bakkono.<ref>http://noc-ukr.org/en/attachments/160802065026-0c84ed056c2e8f7ba94e5efd0a58fb16</ref> Shiye kam fal suro shila bronzebe dәye suro lamar kәrabe 68 kgye dәn suro 2020 Summer Olympics dәye suro [[Tokyo]], [[Japan]] lan sadәna dәn.<ref>https://www.insidethegames.biz/articles/1111175/wrestling-tokyo-2020-second-finals-night</ref><ref>https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/resOG2020-/pdf/OG2020-/WRE/OG2020-_WRE_B99_WRE-------------------------------.pdf</ref> == Lamintǝ == jn840axy1po4t5mmwfi9tws677r9p3b 0 108 19470 1591 2025-02-09T10:25:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q190]] 19470 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q190}} '''Allah dә''' shima awo au kәla-kәlanzә awo laa ro abadanzәna. Adin laa so dәn shi dә shima kәrmai dina bl dә garratә. Am dawari ilmu bǝ so dәye kasakkin Allah yǝ awowa mbeji-a samma so dәga sәdәna. Am do nzǝra-a tǝmanzǝna dǝ sandima Allah dǝ kǝnǝngǝ ba-a (jin ba-a) kuru duno ba-a mbeji.<ref name="Swinburne">{{Citation |last=Swinburne |first=R.G. |chapter=God |editor=Honderich, Ted |title=The Oxford Companion to Philosophy |publisher=Oxford University Press |year=1995 |quote=...most philosophical theologians... have generally regarded him as a personal being, bodiless, omnipresent, creator and sustainer of any universe there may be, perfectly free, omnipotent, omniscient, perfectly good, and a source of moral obligation; who exists eternally and necessarily...}}.</ref> Deism dә shima kasatsana Allah mbeji, amma Allah dә ngәwusoro faltәnyi au awowa dina bǝ dәwa faltәnyi. Pantheism dә shima kasatsana dina dǝ Allah wo, amma atheism dә shima kasatsana allah ba wo. Agnosticsobe kasatsana kǝla nzǝlnzǝ au allah dǝ mbejiwa au mbejiwa ro tawadǝro nozǝnyi ro, son yayi raksa (au raksa gǝnyi) kambowo soro allah fal mbeji ro kasatsǝyin. Am doni kalima "Kǝmande" dǝ bayantǝ mbu ro kasatsana dǝ sandima agnosticya. Lardә wa laa dәn, allah falma mbeji, Allah. Adǝro monotheism gultin. Adinwa do kam fal ro kasatsənadə sandima adin Abrahamic (Krista wu, Yahudiya wu, Islam), Bahá'í Faith, kuru Sikhism. Lardә wa gade dәn allah wa kada mbeji. Adǝ shima polytheism wo. Adina do polytheisticbe laadə sandima Hinduism, Shinto, Taoism, paganism, Wicca kuru gade-gade Buddhism bǝ. Am laa sandima, Allah fal mbeji, shi donyi suronzə nguwu ro waljin, au Allah fal mbeji shi donyi allah wa gade so'a kozənaro duno'a. Suro falsafa-a nazariya-a yen, am so dǝye kǝla Allah do kamla-a mbeji amma shi donyi tiyinzǝ-a ba kuru na samma lan mbeji ro ruwozana; Allah dǝ dina-a loktu-a sǝdǝna kuru dina lan gadezǝna; ndumaye Allah sǝdǝnyi; Allah dǝ awowa samma nozǝna kuru duno samma mbeji; Allah dǝ nǝmkambe-a ngǝla-a samma so; kuru Allah dǝ kamil-a asal nǝmbe-a. Dinwa gade-gade lan suwa Allah bǝ gade-gade mbeji. Misal laa sandima Yahweh, Elohim suro adin Yahudiyabe-a adin Kǝrista bǝ-a, Allah suro adin Islam bl-a, Baha suro adin Baha'i bǝ-a kuru Ahura Mazda suro adin Zoroastrian bǝ-a.<ref>{{Cite web | url=https://www.ibelieve.com/faith/10-powerful-names-of-god-and-what-they-mean-for-us-today.html | title=10 Powerful Names of God (And What They Mean for Us Today) }}</ref> == Lamintǝ == <references/> ijvzmnwxavbvqredl4zt7bnzrw8mra9 0 109 21887 1593 2025-03-13T21:18:25Z MohammedBama123 36 21887 wikitext text/x-wiki '''Allah''' (Arabic), romanized: Allāh, Shima kalima Arabic bə kambo kəla Allah ben. Suro təlam Nasara bǝn, kalima shimadə ngəwusoro Allah suro Islam ben fəlejin. dpkqak78mxphhn5wgquvolb2a8ms5fi 0 110 21844 21664 2025-03-13T07:56:26Z Banabulama 37 21844 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q48770}} '''Alvaro Borja Morata Martin''' sha chasambo yǝm findin yaskin bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan sha katambo (23/10/1992) Dekkel diyoma cidi Spain bǝ, kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ [[Spain]] bǝ wa ro. Morata dǝ kǝnǝnga nzǝ Dekkel bǝ Real Madrid lan badiyono suro saa duwu findin miyon bǝ lan (2010) daji Club Juventus bǝro wallatǝ kǝla kawo €20 million bǝlan suro saa duwu findin mǝyon luko diyon bǝ lan (2014).indiro league fatobe-a Coppa Italia-a kənasartəna zamanzə indison kungiyadən. Ngawo Real Madrid ye €30 million lan sha waltə cawuzənayen, shiye kazadala La Liga ye-a UEFA Champions League ye-a saa 2016-17 lan zuwuna, kawu kungiya Premier League ye Chelsea ro saa 2017 lan kungəna £60 million yeyiro kəllataro. Suro kəntagə Janwariben saa 2019-lan, Moratadə Spainro waltə Atlético Madridro kusuro kəllatə, kuru kungiyadəro abadanro kəllatə kəntagə Yulibe kawunzə 1 saa 2020-lan. Suro saa 2024 yen, Morata dǝ kungiya Serie A ye AC Milan ro karagǝna kungǝna €13 million ye lan. Ngawo adəyen suro saa 2025-yen, kungiya Süper Ligbe Galatasarayro təngatəgəro karaa. Morata ye caps 34 Spain ro sǝbandǝna,lardədəye gasa UEFA Europebe 2013be cidiya-21bedən zuwuna. Shiye buro salakkin cidanzǝ kura sǝdǝna suro saa 2014 yen, kuru shiye Spain wakilzǝna suro gasa UEFA Euro 2016-a, Euro 2020-a, gasa kowo dunyabe FIFA 2022-a kuru shiye kǝnasar Euro 2024-yedǝn sǝdǝna.<ref>https://web.archive.org/web/20200922170202/http://actas.rfef.es/actas/NLogin</ref> ==Cida kulopbe== ==Real Madrid== Morata də Real Madrid ro saa 2008 lan Getafe mashinzəye lan musko səkkə ngawo Atlético Madrid lan badizənayen, kuru Real Madrid C ro fəlewono loktu shi ganadən. Suro kəntagə Julyye saa 2010 lan, ngawo kənasar sədənan karapka Juvenil A ye lan, na done kənasar indi zuwuna kuru goal 34 səkəna, [6] shiga Real Madrid Castilla ro kalakca, karapka Real ye gənatəye. Dareram kəntagə shima dəyen, manaja karapka buroye José Mourinho ye Morata-a sawanzə diyau-a gozə United States ro lezana.[7]Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Augustbe saa 2010, Morataye bikke buro salakbe Castilla'a Alcorcón'a sadənadən, goal faldəma bikkedəye səkə.[8] Segunda División B lan buro salakkin fəlezənadə kəntagə Augustye kawunzə 29 lan kənasar 3-2 kəla Coruxo yen sədənalan, kuru goalnzə buro salakye kəla Alcalá yen 1-1 lan kənasartənadən kəntagə Octoberye kawunzə 31 lan. Yim kawu kəntagə Decemberye kawunzə 12 saa 2010 lan, Morata ye buro salakkin karapka buro salak ye dəro cido sa sha Ángel Di María ye faltəro minti kən 88 lan kənasar La Liga ye 3-1 lan Real Zaragoza lan sadənan. Ngawo kawu mewuyen Copa del Rey lan buro salakkin fəlewono, kuru waltə bench lan ciwono mintiwa gana dareyedən. Suro kəntagə January saa 2011 yen, ngawo Gonzalo Higuaín ye zau fanzənayen, fato hawarbe Spain ye də Morata də shima sha faljinro təmazana.Mourinho ye, sonyayi, adəga wazəna, wono "Morata də kuwami yaye Madrid lan baditəma ro dawartənyi. Shiye ande'a allamjin, amma Castilla'a kəliwo gozə kowono".[12] Loktu adəlan Morata ye goal uwu suro biskewa diyauyen səkəna, [13] kuru Emmanuel Adebayor də sha Higuaín'a falzəro gozana suro karapka buroyedən.[14] Yim kawu kəntawube 13 kəntawu Februarybe saa 2011 lan, Morataye hat-trick buro salakbe cidanzəyen səkəna, kənasar 7-1 kəla Deportivo Fabrilben. Shiye zamanzə buro salakbedə tamozəna naptə kurayen goal 14 leagueye lan – goal kura suro squad dəyen rokko Joselu yen – amma Castilla ye play-offs lan fuwutə səwandənyi.[16]Morata ye goal nzǝ buro salak ye dǝga sǝkǝna kǝla Real ye dǝlan kǝntawu November ye kawunzǝ 11 saa 2012 lan, minti 83 lan sǝkǝna kuru goal dǝga sǝkǝna ngawo second 60 yen suro 2-1 do Levante ye dǝlan.[17] Badiyaramzə buro salakyen, fatolan kəla Rayo Vallecano yen kəntagə Februaryye kawunzə 17 saa fuwuyedən, goal katəyedə səkə ngawo minti yakkəyen, amma kawu awa retaye dəro falzana Raúl Albiolro na gənatəro, ngawo Sergio Ramos'a kənasar fatolan 2-0 lan duwazanayen.[18] Yim kawu kəntawube 2 kəntawu March saa 2013 lan, Morata ye minti 90 samma El Clásico ye kəla Barcelona yen bikkezəna, Karim Benzema banazə goal buroye dəga səkə dareram lan 2-1 fatolan kənasartəna. Zaman fuwubedən, shi wakil sambisoro karapka buroye cidiya coach bəlin Carlo Ancelotti yen, amma minti kada məradənzə fəlezəna loktu transfer window January yedən.[20] Yim kawu kəntawube 18 kəntawu Marchbe saa 2014-lan, Morataye goalnzə buro salakbedə suro gasa UEFA Champions Leagueben səkəna, goal kən yakkəmedə suro kənasar 3-1 kəla Schalke 04ben suro Santiago Bernabéuben suro raund 16ben. Yim kawu kəntawube 17 kəntawu Mayben, bikke dareye kampain leaguebedən, goal indi kəla Espanyolben səkə Real'a banazə 3-1 fatolan kənasartəro, kuru goal uskulan tamozəna suro gasadəben.[22] Shiye kuru suro kǝnasar kungiya dǝye suro dareram UEFA Champions League ye dǝlan kǝla Atlético Madrid ye dǝlan sǝdǝna, minti mewu dareye dǝlan biskezǝna kuru loktu gade-gade ngawo Benzema falzǝnayen.[23] ==Juventus== Yim kawu kəntawube 19 kəntawu Julyye saa 2014 lan, Juventus ye warmajiwo kəla tawadə kungəna €20 million ye Morata'a faltəro, shi done tawadə saa uwuye muskozəna də, Real Madrid ye karno sha fuwulan waltə yiwoye mbeji. Shiye buro salakkin Serie A lan sǝdǝna kǝntawu Septemberye kawunzǝ 13, Fernando Llorente'a falzǝna minti dareye kǝnasar fatolan 2-0 lan Udinese'a;[27] ngawo mawu indiyen waltǝ nasha kam lardǝnzǝye dǝro cido, kuru goalnzǝ buro salakbe dǝro kǝla kǝlzǝna sa 3-0 Atalanta lan kǝnasartana dǝn.[28] Yim kawu kəntawube 5 kəntawu Octoberbe saa 2014, kənasar fatolan 3-2 kəla Romaben, Moratadə faltəmaro gawo kuru sha duwada kəla Kostas Manolasben, shi doni duwaro amariya sadənadə.[29]Yim kawu kəntawube 9 kəntagə Novemberbedən indiro goal səkəna suro fato Parmabe 7-0 lan wurtənadən, Llorente- shidoni ngawo minti 71yen falzənadə- indi gade sərana.[30] Morata ye minti mewu dareye Supercoppa Italiana ye do Napoli ye Doha lan, Qatar lan kəntawu December ye kawunzə 22 lan, kuru penalti do Juventus ye 5-6 lan sha baksana də lan goal səkəna. Yim kawu kəntawube 28 kəntawu Januarybe saa 2015-lan, Morataye mintiwa 13 dareye bikke Coppa Italiaye kəla Parma-ayen bikkezəna, kuru bikkedəye goal faldə Stadio Ennio Tardinilan səkə dawu-dawuro gasayin. Kǝntawu fuwuye dǝn, fato lan kǝla Borussia Dortmund ye dǝlan suro UEFA Champions League ye dǝlan, shiye goal dǝga sǝkǝ minti kǝn 43th ye dǝlan;[33]shiye kuru badizə kuru net dəga səbandəna suro biske waltəyedən, Juve'a banazə kənasar 3-0 lan Westfalenstadion lan.[34] Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Aprilye saa 2015 lan, Morata dəga duwada kəla Alessandro Diamanti yen kəla Juventus ye Fiorentina'a kənasartənayen, adəye səkə dareram dəro fatsəgəna. Ngawo mawu falyen, penalti suro gasa buroye Champions League ye kwata-final Monaco ye lan zuwuna, shi do Arturo Vidal ye falzəna də suro kənasar fatoye 1-0 lan.[36] Suro gasa buroye semi-final ye dǝn, kǝla Real Madrid ye dǝn, shiye am fato dǝye dǝga fuwuro sǝkǝna minti kǝn uskuye dǝn, sa biske dǝ 2-1 lan dawono, [37] kuru shiye waltǝ awo dǝga waltǝ sǝdǝna suro biske dǝlan, loktu indison kǝlele sǝdǝnyi kǝla dǝlan.[38]Yim kawu kəntawube 6 kəntawu Junebe lan, dareram kəla Barcelona-a Berlin-a yedən, goal kəla kəlzanadə badiyaram reta kən indimiyen 1-3 lan sha baksanadən.[39] Badiyaram kəntagə Augustye saa 2015 lan, Morata dəga kəntagə falro suro cidanzəyen fəlezana dalil tiyinzə wofilaye lan loktu allamtəyen, kuru sha suro Supercoppa Italiana saa 2015 ye dəro surodən gənazaana. Luwonzə kən indimi ngawo waltənayen, kəntagə Septemberye kaunzə 15 lan, minti 85 ro fəlezəna kuru kənasar 2-1 Manchester City lan suro karapka UEFA Champions League yedən gozəna.[41] Yim kawu kəntawube 30 kəntagə Satumbayelan, goal səkə Sevilla'a 2-0 lan kənasartəna stadium Juventusben.goalnzǝ kǝn uwumi dǝ suro gasa dǝyen Alessandro Del Piero ye rekodnzǝ dǝga kalkalzǝna.[42] Yim kawu kəntawube 24 kəntawu Novemberbe lan, shiga karrada karapka UEFAbe saadəyero.[43] Yim kawu kəntawube 10 kəntawu December saa 2015-lan, Morataye contract nzəra saa 2020-ro musko səkkəna.[44] Yim kawu kəntawube 20 kəntawu Marchbe saa 2016, suro Derby della Moleben kəla mashi Torinoben, reta buroyedən benchdən cizə kuru indiro goal səkkə kənasar 4-1lan.[45] Yim kawu kəntawube 21 kəntawu Mayben, waltə benchdən cizə goal kənasarbedə minti kən 20th loktu gadelan səkkə Coppa Italia dareram 1-0 kəla A.C. Milan də suro fato biske makarrema Rome ye lan. ==Real Madrid ro waltǝ== Yim kawu kəntawube 21 kəntawu June saa 2016 lan, Real Madrid ye shartənza waltəm yiwoye faidatə Morata'a Juventus lan €30 million ro gozana. Luwonzə buro salakbedə shima kəntagə Augustbe kawunzə 9, kənasar 3-2 kəla am Spaniards Sevillaben suro saa 2016 UEFA Super Cupben badizənadən, Benzemaye shiga falzəna ngawo minti 62ben.[48] Goalnzǝ buro salakbe dǝ shima kǝnasar fatolan 2-1 lan Celta dǝga kǝntawu August ye kawunzǝ 27 lan.[49] Yim kawu kəntawube 5 kəntagə Aprilye saa 2017 lan, Morata ye manaja Zinedine Zidane ye faltəlan faidatə kuru goal yakkəro səkəna kənasar 4-2 kəla Leganés yen kəla karafkanzəyen Barcelona'a point indiro kolzəna bikke muskonzən.[50]Sa'a nguwuro Benzema ro banazəyin dəman, goal 15 səkəna [51] sau kungiya də shima buro salakkin saa uwu lan kənasar ro walzəna də.[52] [53] Shiye goal yakkə suro luwata ləgaryen suro UEFA Champions Leagueyen sərana, shi done Real Madrid ye saa kən indimiro zuwuna də. ==Chelsea== ==2017–18 season== Yim kawu kəntawube 19 kəntawu Julybe saa 2017 lan, Chelsea ye warmajiwo kəla Real Madrid'a kasatsana Morata'a faltəro, kungəna £60 million yeyiro.[58] Yim kawu kəntawube 21 kəntagə Julyben, ilmunzə kurunbe kozəna kuru hukumamen biske makarrema Chelseayero wallono.[59][60] Morata ye bikke buro salak ye suro gasa FA Community Shield ye saa 2017 ye lan kəla Arsenal ye lan sədəna, faltəma ro wallono minti kən 74 lan sa karabkanzə penalty lan sha baksana lan ngawo 1-1 ro kurzanayen, Morata də suro shoot-out yen fatsəgəna.[61] Yim kawu kəntawube 12 kəntawu Augustbe saa 2017-lan, goal səkə kuru bana David Luizro cina suro luwonzə buro salakbedən suro Premier Leagueben, 2-3 lan Burnley'a kənasartəna – goalnzədə kəlaro səkə minti kən 69th bikkedəyen 3-1 ro kamzəna.[62]Yim kawu kəntawube 23 kəntagə Septemberye lan, hat-trick buro salakbe Chelsea ro səkəna kənasar 4-0 lan Stoke City'a sadənan; Yim kawu kəntawube 5 kəntagə Nuwambaye saa 2017-lan, Morataye kənasar 1-0 fatolan Manchester United'a sadənadən goal səkəna, shi dəwo kuranza kureye Mourinhoye coachzənadə. Shiye goal mewu ro gozəna kəntagə Decemberye kaunzə 26 lan, Chelsea'a banazə Brighton-a Hove Albion-a 2-0 lan kənasartana, kuru Stamford Bridge lan. Yim kawu kəntawube 17 kəntawu Januarybe saa 2018-lan, Morata-a duwada ngawo kitawu ləbtəye gozənayen, kuru ngawo seconds gadeyen kəla nəmgade-gadeyen, suro kənasar FA Cup kən yakkəme kəla Norwich Cityyen.[67] Saanzǝ buroyedǝ goal 15 lan tamozǝna suro gasawa sammason, kuru Blues dǝ kǝn uwumiro tamozǝna suro gasa dǝyen.[68] ==2018–19 season== Morata ye account nzǝ kampain fuwuye dǝro kǝntawu August ye kawunzǝ 18 saa 2018 lan, goal kǝn indimi dǝga sǝkǝna suro kǝnasar do Arsenal ye 3-2 lan sadǝna dǝn.[69] Yim kawu kəntawube 4 kəntagə Octoberbe lan, kənasardə gozəna suro kənasar 1-0 kəla MOL Vidiben suro katap kufube UEFA Europa Leagueben.[70] Ngawo kəntagə falyen, indiro goal səkkə Crystal Palace'a 3-1 lan kənasartəna suro gasa fatolan.[71] ==Atlético Madrid== Yim kawu kəntawube 27 kəntawu Januarybe saa 2019-lan, Morata-a Atlético Madrid-ro kalakca kəla cida kəntagə 18-yelan. Shiye buro salakkin gasanzǝdǝ kǝntawu Februarybe kawunzǝ 3 lan sǝdǝna, suro 0-1 lan Real Betis'a kǝnasartǝna dǝn.[73] Goalnzǝ buro salakbe kǝntawu Februarybe kawunzǝ 24 lan sǝkǝna, suro kǝnasar fatolan 2-0 lan Villarreal lan.[74] Yim kawu kəntawube 6 kəntawu Julyye saa 2019, Atlético Madrid ye Morata'a Chelsea lan gotə tawatsəgəna kuru shiye hukumamen kungiya dəro kəltayin yim kawu kəntawube 1 kəntawu Julyye saa 2020 lan, kungəna £58 million yeyiro. Yim kawu kəntawube 18 kəntagə Ogustabe saa 2019-lan, Morataye goal faldə səkəna suro kənasar La Ligabe kəla Getafeben sadənan.[77]Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 2019-lan, Morataye bikkenzə kən 300-midə banazəgə goal bikkedəye katəlan kənasar 2-0 kəla kungiya Russiabe Lokomotiv Moscowben sadənadən.[78] Yim kawu kəntawube 22 kəntagə Octoberbe lan, goalnzə buro salakbe Champions Leaguebe Atléticoro səkə goal Renan Lodibe goal faldəma bikkedəye kənasar fatolan kəla Bayer Leverkusenben sədənan. Adəye shima biske makarrema buro salakye Real Madrid-a Atlético-a ro goal səkənamawo.[79] Yim kawu kəntawube 11 kəntagə Marchbe saa 2020-lan, suro Champions Leagueben dareram 16 kən indimi Liverpoolro, Morataye faltəma dareramlan loktu gadelan kuru goal dareyedə səkə suro kənasar 3-2yen, daji kənasar 4-2 sammason,tawattəgə karapkanzəye quarter-finals gasadəyero gasayinro.[80] ==Juventusro waltəgə== Morata də Juventus ro waltəna kəntagə Septemberye kawunzə 22 saa 2020 lan, kungəna saa falye €10 million ye lan, karno €45 million ye yiwoye mbeji. Juventus ye hakkinzə mbeji loan dəga saa falro €10 million gadero ngalwotəgəro; nasha allan, karno yiwoyedə tamanzə €35 million.[81] Shiye buro salakkin kungiya dəro fəlezəna tən waltənadən kəntagə Septemberye kawunzə 27, suro 2-2 kəla Roma'a Serie A lan.[82][83] Shiye goalnzǝ buro salakbe dǝro sǝkǝna tǝn waltǝnzǝn kǝntawu October ye kawunzǝ 17 lan, suro 1-1 lan Crotone'a kǝlzana dǝn.[84] Morata ye goal indi suro kəntawu October ye kawunzə 20 lan səkə Juventus ye 2-0 lan kənasar ro səkəna suro gasa UEFA Champions League ye do Dynamo Kyiv ye fatonza lan.[85]Yim kawu kəntawube 28 kəntagə Octoberbe lan, goal yakkə kəla Barcelonaben səkkəna suro bikke Champions Leagueben, shi doni Juventusye 2-0 lan fatolan sha baksanadə.[86] Yim kawu kəntawube 20 kəntagə Januarybe saa 2021-lan, Morataye Supercoppa Italiyabedə zuwuna, Napoli-a 2-0-lan cezəna suro bikke do goal kən indimi səkkənadən.[87] Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Junebe saa 2021, Morataye Juventusro kungəna cinadə har yim kawu kəntawube 30 kəntawu Junebe saa 2022 ro saadəna.[88]Suro saa 2021-22 lan, goal laar suro biskewa Serie A ye 35 lan səkəna, sau Juventus ye shawari €35m yiwoye dəga faidatəro shawari cido.[89] ==Atletico Madridro waltəgə== Suro kəntagə Julyye saa 2022 lan, Atlético Madrid ye tawatsəgəna Morata də Madrid ro waljin dareram zamanzə Juventus ye lan. Suro saa 2022-23 Champions League ye lan, Atlético də sha gasa Europe ye sammason tutuluwuna sau sandima dareram lan dazana dəro,[91] shi do Morata ye gasawanzə uwu do suro gasa dəyen goal səkkənyi də. Son yaye, goal 13 sǝkǝna suro gasa dǝyen, [92] goal nzǝ nguwu sǝkǝna dǝ Atlético lan La Liga lan. Yim kawu kəntawube 28 kəntawu Augustbe saa 2023-lan, kənasar 7-0 kəla Rayo Vallecanoben goal fal səkkə, banazəgə Atléticoro kənasar kura suro gargam La Ligaben səbandəna.[93] Yim kawu kəntawube 24 kəntagə Septemberye saa 2023-lan, goal fal səkəna suro kənasar 3-1 kəla Real Madridben, goalnzə buro salakbe La Ligalan kəla kungiyanzə kureyedən.[94]Suro kəntagə Julyye saa 2022 lan, Atlético Madrid ye tawatsəgəna Morata də Madrid ro waljin dareram zamanzə Juventus ye lan. Suro saa 2022-23 Champions League ye lan, Atlético də sha gasa Europe ye sammason tutuluwuna sau sandima dareram lan dazana dəro,[91] shi do Morata ye gasawanzə uwu do suro gasa dəyen goal səkkənyi də. Son yaye, goal 13 sǝkǝna suro gasa dǝyen, [92] goal nzǝ nguwu sǝkǝna dǝ Atlético lan La Liga lan. Yim kawu kəntawube 28 kəntawu Augustbe saa 2023-lan, kənasar 7-0 kəla Rayo Vallecanoben goal fal səkkə, banazəgə Atléticoro kənasar kura suro gargam La Ligaben səbandəna.[93] Yim kawu kəntawube 24 kəntagə Septemberye saa 2023-lan, goal fal səkəna suro kənasar 3-1 kəla Real Madridben, goalnzə buro salakbe La Ligalan kəla kungiyanzə kureyedən.[94] ==AC Milan == Yim kawu kəntawube 19 kəntawu Julybe saa 2024, Moratadə Serie A club AC Milanro kəllatə kəla contract saa diyauben kuru karno saa gadero sədin gananzə yayi bana goal 20 suro saa 2024-25ben sədiya.[97][98] Kawu gəmaje lamba 7 ye dəro gənajinro, lamba fal dəwo suro karapka lardəye lan bikkejin də, shiye lamba 22 karzəna kuru Kaká lan izini mazəna, amma lamba də faidatin tun shiye Real Madrid ro saa 2009 lan faltənadən.[99] Shiye buro salakkin Milan ro cido kəntagə August ye kawunzə 17 lan, faltəma ro isə kuru goal 2-2 kəla Torino yen gozəna.[100] Dareram saa shima dǝyen, kǝntawu November ye kawunzǝ 5 lan, goalnzǝ buro salak ye Champions League ye dǝ Milan ro sǝkǝna kǝla 3-1 lan kǝla kungiyanzǝ kureye Real Madrid ye dǝlan. == Lamintǝ == bvixxeeno42cvjwn0kopzu8qyq4nxyv 0 111 21847 21846 2025-03-13T08:22:27Z Banabulama 37 21847 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19948076}} '''Alvaro Odriozola''' sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (14/12/1995) Dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru ngawo baktema club donyi La liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Spain bǝ wa.<ref>https://archive.today/20190615183658/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=36645</ref> ==Cida kulopbe== San Sebastianlan katambo, lardə Basqueyedən, Odriozoladə Real Sociedadro 2006lan kəllatə, sa'anzə mewun.[4] Yim kawu kəntagə Septemberye kawunzə 1 saa 2013 lan, bikke buro salakyen sədəna, suro Segunda División B yen 3-0 lan kəla UD Las Palmas Atlético yen sha kənasartəna, kuru suro kəntagə falyen bikke buro salakyen UEFA Youth League lan fəlezəna. Odriozola də tawadəro suro B-side yero kalakca kawu zaman 2014-15 ye dəro, kuru goalnzə buro salak ye də suro kəntagə September ye kawunzə 6 saa 2014 lan səkəna, goal dareye də suro kənasar fatoye 3-0 kəla Real Unión yen sədənan.[8] == Lamintǝ == mb39grhaxhafadwi8gzgknjmz0i7mgi 0 112 21873 21872 2025-03-13T15:00:04Z MohammedBama123 36 21873 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Alzheimer's disease''' (AD) dǝ shi neurodegenerative disease dǝwo sǝtǝdǝna dǝro kǝnǝngatǝnzǝ dǝ gana-ganalan badijin<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alzheimer%27s_disease#cite_note-WHO2023-2</nowiki></ref> kuru fuwutǝnzǝ dǝga kozǝyin, kuru shima dalil 60-70% lamarǝ dementia ye dǝwo<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alzheimer%27s_disease#cite_note-WHO2023-2</nowiki></ref>.Alama buroye zauro nowatadə shima awowa karəngəro wakazənadə taktə zauro zau<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alzheimer%27s_disease#cite_note-Knopman2021-1</nowiki></ref>.[1] Kwasuwadə fuwujinna soro, alamawadəye suronzan kaziyi təlammabe-a, hangal gənatə-a (kəskelan fattəgə-a), hangal gənatə'wa, hangal gənatə-a, kəlanzə-a koltə-a, kuru lamarra halbǝ'wa mbeji.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Alzheimer%27s_disease#cite_note-WHO2023-2</nowiki></ref> Kəndaram kamyedə ngawojinnason, ngəwusoro fatonza'wa jamanza'wa kolzayin.[15] Gana-ganan, cidawa tiyi bedə fattəyin, dareram dən kərmuro saadin. Kaso fuwutə yedə gadejin yaye, nəm nguwu kənənga bə ngawo kosuwa asutəna ben saa yakkə səta mewun indiro saadin.[10][11][12] Awo donyi kwasuwa Alzheimerbe suwudin dǝ sambisoro asutin bawo.[15] Dalilwa tajirwa korbe-a geneticbe-a wuratənzəro lezəna kada mbeji. Tajirwa donyi geneticbe dunowa du shima allele donyi apolipoprotein E be lan tuwandin ma. Awowa gade tajirwaro suwudinsodə sandima gargam kəla zau fantə-a, hangalzaro citə-a, kuru bu ngəwu-a.[1] Fuwutə kwasuwadəyedə, awoa tiyi kərgənben dasagənadə shima amyloid plaques-a neurofibrillary tangles-a lan bowotin. Protein donyi kǝltǝnyi ma du, cell ye faidanzǝ ro lejin, kuru loktu nguwuro, neurons ye degeneration donyi kaltǝyin ba ma, kuru synaptic connection donyi kǝrǝn lan tuwondin ma.[18] Waneye kwasuwa asutinmadə futu gargam kwasuwadəbe-a kuru ngaltə asutəbe-a lan kara, kuru fotowa lətaribe-a kuru bu ngaltə-a dalilla gade mowonjinmadəga baro diwo nankaro.[7][19] Alama buroyedə ngəwusoro kərgən nəmngəliro taltəyin.[15] Kulashi tissue kərənbedə məradətəna kəla kosuwa notəben, amma adə ngawo kərmuben bas wakajin.[20][21 == Lamintǝ == hr8era4mepjurv3w4m6bkln1kk9yrev 0 113 19473 1663 2025-02-09T10:25:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20982586]] 19473 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20982586}} <ref>http://www.pmnewsnigeria.com/2013/10/09/n10m-up-for-grabs-at-nigerias-got-talent-2/</ref>'''Amarachi Uyanne''' Sha chasambo yǝm meyon tulurin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu indin dǝyon bǝ lan sha katambo (17/6/2004) Amarachi lan sha buwozan ma kayama cidi Nigeria bǝ, fartǝ ma kuru kaya ruwotema. == Kenenga nze. == Amarachi dә lardә Deltabe dәye suro anәmga kәnәngәna lardә [[Nigeria]] bǝ dәn. Shiye suro lardǝ Edo bǝ, suro anǝm-anǝm Nigeriabe ladǝn fuwuwono, na shimadǝro biske fartǝ badizǝna saa 5 lan. Suro saa 2012, shiye kunguna N10,000,000 yeyi sutuluwuna ngawo shiye shiga kam baditəma dare buro salakye Nigeria's Got Talent ye dən. Ngawo adǝben sha "millionaire sinana Nigeria bə" lan bowotǝna ==Lamintǝ== pg9v59uef50cq99a6hc2c99ybzkybp3 0 114 22954 22865 2025-04-01T17:56:41Z MohammedBama123 36 /* Gargam */ 22954 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q30}} [[Liwuram:Flag of the United States of America (American Legion).jpg|thumb|Alam America yǝ]] '''United States of America''' (USA au U.S.A), shidoni United States (US au U.S.) au America lan notunama də, shima lardədo lardə Amerika Yala bǝ lan kara. Lardǝwa 50 yǝ, bǝrni kura lardǝyǝ (Washington, D.C.), kuru lardǝwa [[India]] yǝ 326 yǝ.<ref>https://2009-2017.state.gov/documents/organization/27807.pdf</ref> [j] Lardǝwa lardǝwa yǝ gǝnyi lan, lardǝwa kurakura uwu kuru lardǝwa kurakura [[india]] yǝ kadaa kuru lardǝwa kurakura india yǝ kadaa ro kǝrmai nzǝa sǝdǝna. lardəwa do kəriwu raayibǝ-a kuru dunya bǝwa lan cidazayin də. Ngawo [[Soviet Union]] yǝ wurtənzə'wa kəriwu Cold War yǝ suro saa 1991 yen dazəna yen, U.S. də shima duno dinaye falro wallono, kuru nəm duno siyasa yǝ dunya samma son sədin. Gomnati lardə U.S. yǝ də shima kura lardəye do kərmai kura lardəye'a kuru demokəradiya nəm kəlanzəye'a, nasha gade-gade yakkə'a: majalisku'a, executive'a, kuru shara'a. Majilas lardəye bicameral'a mbeji shidoni majalis wakillaye'a, majalis cidiyaye nəm nguwu jamaye'a wuzəna; kuru Senate də, majalis kura do kəriye wo son wakiltə kalkal. Kərmai kəlabe kuradə federalism ye cin, ada siyasa bə nəmkambe-a, nəmkalkal-a, nəmkam kəlanzəbe-a, kərmai kəlabe-a, gomnati gana-a fuwuzəyin. Lardə do zauro fuwuzəna ma suro dinayen, United States də shima lardə do GDP nzə kurawo tən saa 1890 lan, kuru shima kashi 15% nasha razəwu dunyabe suro saa 2023 yen. fandi fatoye do ne zauro nguwu ma suro lardə’a OECD ye lan. U.S. də shima lardə do ne dunyalan zauro kurawo nasha gaska arziyibe-a, awo faidatə-a, awo bəlin-a, hakki adammanabe-a, ilmu kura-a lan. Dunonzə zau-a adanzə-adə dunya sammason lezəna. U.S. də shima wakil do Bank Dunyaye'a, karapka lardə'a America ye'a, NATO'a, United Nations'a, kuru shiye wakil do UN Security Council ye də'a. == Gargam == Am buro salak yala America bǝdə [[Siberia]] lan hijra sadə kotowo cidi Herringbone saa 12,000 kozənadən; ada Clovisbedə, shidoni saa 11,000 BC yǝ lan fəlezənadə, shima ada buro salak bl America lan tartəgənawo. Loktu nguwuro, ada amma asal yala America yedə zauro kurazana, kuru laadə, alammaanna ada [[Mississippi]] yedai, bareya fuwuzana, fasal garyeya kuru nabtəramma tuskaatayeya. Loktu ngawo zaman kureyedən, ada Mississippi anyedə nasha dawu fəteye-a, gədiye-a, anəmye-alan kara, kuru Algonquiandə nasha Great Lakesyedən kuru ci kəmaduwu gədiyedən, amma ada Hohokam bǝ-a Ancestral Puebloans-adə anəmfəten nabsana. Nəm nguwu amma asal lardəye kərmadə United States ro somtənadə kawu hijirawu [[Europe]] yedə isayin ro alammaanna 500,000 lan səta miliyon 10 ro saadəna. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Title_36_of_the_United_States_Code</ref> == t67yyvoh6wa9hh80rtux6mv88y3if6k 0 115 19475 1705 2025-02-09T10:25:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q63375506]] 19475 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q63375506}} [[Liwuram:Aminu daurawa1234.jpg|thumb]] '''Aminu Ibrahim Daurawa'''<ref>https://hausa.leadership.ng/abba-ya-sake-nada-sheikh-daurawa-shugaban-hisbah-ta-kano/</ref><ref>https://hausa.legit.ng/news/1511701-kada-ka-kuskura-ka-shekara-10-da-mata-1-malam-daurawa-ya-shawarci-maza/</ref> dǝ sha chasambo yim tilon bə lan kǝntawu razab bə lan saa duwun yar laarrin firakkin laarrin bə lan (1969) no. 39 guro mazugal bə lan notunaman suro dala bə lan karye kano bə lan sha chasambo. Aminu daurawa malum addin kir musulum bə kura Nigeria lan. Kiran nze cidi lan dukso fantin. Attəyə kureman daurawa shima kura dina krabka hisba lan notunaman bula kano yǝ dǝ. Shima kira fato radio bə lan tambaya mabudin ilimi gulzande sidin. Alhaji sani kwangila shima kiradi nauyin nzu gozu. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == pg6qg81cizeu17x1u3ppbgh2toi5vh2 0 116 19476 1737 2025-02-09T10:25:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q152773]] 19476 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q152773}} '''Amy Louise Acker''' Sha Chasambo yim uwun bǝ lan kentawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin araskin bǝ lan sha chasambo (5 Dec 1976).<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-2</nowiki></ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-dallasnews.com-1</nowiki></ref> Biskǝ makar bǝ diyoma cidi America bə. == Kǝnǝnga nzǝ buro yǝ == '''Amy''' '''Louise''' Acker də Dallas, Texas lan katambo kuru wurano, yanzə fatoye cidajin kuru baanzə lawyer.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-3</nowiki></ref> Sa mowonti kura lan ngərəngərəmzəro tiyata sadəna, cidanzə fartəye dawono.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-4</nowiki></ref> Acker də mowonti kura Lake Highlands Dallas ye lan 1995 lan tamozəna. Daren degree kən tilomi bikke makkarye lan Jamiya Southern Methodist ye lan 1999 lan səwandəna. Saa kəra gultuwuyen, Ackerye J. Crew catalogro awo fəlezəna. Shiye digiri Bachelor of Fine Arts ye saa faldən səwandəna. Zaman kadaro naptə bikke makkaryemayen cidazəna, surodən loktu laa fato bikke makkarye Americaye Spring Green, Wisconsin lan cidazəna mbeji.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-5</nowiki></ref> ==Cida== Acker ye buro salakkin telebijin lan cidazəna sa naptə Winifred "Fred" Burkle yen Angel lan (zamanwa 2-5) lan cidazənadən, kuru naptə character Illyria yen nasha bikke makkarye kən uwumi'wa dareyewa lan. Shiye 2003lan Saturn Award bikke makkaryema banatəma shiyeyi baro telebijinlan zuwuna kəla bikke makkaryenzəyen.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-6</nowiki></ref> Acker də fim Alias ​​ye dəro saa 2005 lan kəllatə zamanzə dareye lan, nəm duno Kelly Peyton ro bikkezəna. Acker də shillewu kəsotoye lan tammaozəna kuru bikke makkarye də faraskəram dareye ro gagəna suro kəntagə April-a May-a saa 2006 lan. Shiye kəsoto ro luwozəna fim How I Met Your Mother lan, shi done sha Angel co-star Alexis Denisof (kwa shillewu HIMYM ye Alyson Hannigan ye) kəllata, shi donyi bikke makkarye dən waltə-waltə sədin ma. Acker ye Dr. Claire Saunders/Whiskey ro cido, awo do waltə-waltəyin ma, kəla fato doll Joss Whedon ye lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Acker#cite_note-7</ref> Shiye faraskəramma 10 suro faraskəramma 13 zaman buroyedən kuru faraskəramma yakkə kən indimiyedən cido. Suro saa 2010 lan, Acker də bikke makkarye ABC ye Happy Town lan cidajin, bikke makkarye Rachel Conroy ye dəga bikkezəna. Saa shima dəlan, dareram zaman falye Foxye Human Target yedən naptə Katherine Walters ajabbayen cidawono. Yim kəntagə Mayube kawunzə 25, saa 2010-lan, CBS yǝ The Good Wifelan culowo. Fim karuwuye The Cabin in the Woods lan culowo, kəntagə Aprilye kawunzə 13, saa 2012 lan kwaltiyin. Suro saa 2012 yen, bikkewa kəsotoye Warehouse 13-a, Loktu laa-a, Grimm-a lan cido. Kuruson saa 2012 lan, naptə Beatriceyen fim Joss Whedon bə fim nzə much ado about nothing yen cilo. Acker də suro zaman yakkəme sitcom Husbands yedən naptə Claudia yen culowo, Brad Kelt ye zauro saraana dəwo təmatənyi lan fəlezəna də. Suro kəntagə March saa 2014-yedən, Acker-də naptə Audrey Nathan-yen goada, kərawomanzə kureye Phil Coulson-be suro fim Agents S.H.I.E.L.D. Kate saa 2012-a 2016-a yen, Acker ye Samantha "Root" Groves ro bikke makkarye CBS ye lan fəlezəna; Groves də awo sambisoro sədinma ro wallono suro fim dəye zaman kən yakkəmedən. Badiyaram fimdəye kən 100th lan, Acker ye cida kowo Machine ye dəga gowono.[10][11] Suro dareram fimdəyen, shiye kuru awo kurube Machinebedəro fəlewono.[12] Suro kəntagə March saa 2017-yen, Acker-də naptə Caitlin Struckeryen goada suro faraskəram Foxye telebijinbe The Gifted-yedən, shidoni suro kəntagə Mayye saa 2017-lan gotənadə. The Gifted də kəntagə Octoberye kawunzə 2, saa 2017 lan fəletə badiwono, kuru Fox ye faraskəram dəga dawarzəna ngawo zaman indiyen kəntagə Aprilye kawunzə 17, saa 2019 lan.[16] Suro saa 2019 lan, Acker ye suro fim awo wakazənayen fəlewono??! rokko Fred Savage-a, ngawo bikkewa makkarbeyen. Shiye Dr. Rachel Layne ro walzəna suro "fəletə-suro-fəletəyen", bikke makkarye bəlin shiro The Flare gultin də. == Kǝnǝnga kǝlan nzǝ yǝ == Yim kəntagə Afəriluye kawunzə 25, saa 2003-lan, Acker yǝ bikke makkaryema James Carpinello'a California lan nya'ano. Sandiye tadanza mbeji, 2005 lan chasambo, kuru feronza, 2006 lan katambo == Cida fim yǝ == ===Film=== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" |Notes |- |2001 |''The Accident'' |Nina | |- |2002 |''[[Groom Lake (film)|Groom Lake]]'' |Kate | |- |2002 |''[[Catch Me If You Can]]'' |Miggy | |- |2006 |''The Novice'' |Jill Yarrut | |- |2009 |''[[21 and a Wake-Up]]'' |Caitlin Murphy | |- |2011 |''[[Sironia]]'' |Molly Fisher | |- |2012 |''[[The Cabin in the Woods]]'' |Wendy Lin | |- |2012 |''[[Much Ado About Nothing (2012 film)|Much Ado About Nothing]]'' |[[Beatrice (Much Ado About Nothing)|Beatrice]] | |- |2014 |''[[Let's Kill Ward's Wife]]'' |Gina | |- |2016 |''The Energy Specialist'' |Claire | |- |2017 |''[[Amanda & Jack Go Glamping]]'' |Amanda | |- |2020 |''[[Superman: Red Son (film)|Superman: Red Son]]'' |[[Lois Lane]] |Voice role |- |2024 |''[[Ordinary Angels (film)|Ordinary Angels]]'' |Theresa |Completed<ref>{{Cite web |last=Grobar |first=Matt |date=April 18, 2022 |title=Kingdom Story Company's 'Ordinary Angels' Adds Nancy Travis, Tamala Jones & More |url=https://deadline.com/2022/04/ordinary-angels-adds-nancy-travis-tamala-jones-more-1235005018/ |website=Deadline Hollywood |access-date=October 26, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|last=McKendrick|first=Devon|title=Where Hilary Swank and Alan Ritchson have been spotted in Winnipeg|date=April 25, 2022|website=CTV News|url=https://winnipeg.ctvnews.ca/where-hilary-swank-and-alan-ritchson-have-been-spotted-in-winnipeg-1.5875862|access-date=October 26, 2022}}</ref> |- |2025 |''[[The Unbreakable Boy]]'' |Lori |Completed |} ===Television=== {| class="wikitable sortable" style="text-align:left; font-size:100%;" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- |1998 |''[[Wishbone (TV series)|Wishbone]]'' |Catherine Morland |Episode: "[[List of Wishbone episodes#49|Pup Fiction]]" |- |rowspan="2"|1999 |''[[To Serve and Protect]]'' |Melissa Jorgensen |Episode: "Part II" |- |''[[Wishbone (TV series)|Wishbone]]'' |Priscilla / Venus |Episodes: "[[List of Wishbone episodes#ep44|A Bone of Contention]]", "[[List of Wishbone episodes#ep50|A Roamin' Nose]]" |- |2001 |''[[Special Unit 2]]'' |Nancy |Episode: "[[Special Unit 2#ep10|The Invisible]]" |- |2001–2004 |''[[Angel (1999 TV series)|Angel]]'' |[[Winifred Burkle|Winifred "Fred" Burkle]] / [[Illyria (Angel)|Illyria]] |Recurring role (season 2); Main role (seasons 3–5) |- |2003 |''[[Return to the Batcave: The Misadventures of Adam and Burt|Return to the Batcave:]]''<br />''[[Return to the Batcave: The Misadventures of Adam and Burt|The Misadventures of Adam and Burt]]'' |Bonnie Lindsay |Television film ([[CBS]]) |- |2005 |''[[Supernatural (American TV series)|Supernatural]]'' |Andrea Barr |Episode: "[[Supernatural (season 1)#ep3|Dead in the Water]]" |- |rowspan="2"|2005–2006 |''[[Justice League Unlimited]]'' |[[Huntress (Helena Bertinelli)|Huntress / Helena Bertinelli]] |Voice role; 4 episodes |- |''[[Alias (TV series)|Alias]]'' |Kelly Peyton |Main role (season 5); 13 episodes |- |2006 |''[[How I Met Your Mother]]'' |Penelope |Episode: "[[Come On (How I Met Your Mother)|Come On]]" |- |rowspan="3"|2007 |''[[Drive (2007 TV series)|Drive]]'' |Kathryn Tully |3 episodes |- |''[[Law & Order: Criminal Intent]]'' |Leslie LeZard |Episode: "[[Law & Order: Criminal Intent (season 7)#ep136|Smile]]" |- |''[[Ghost Whisperer]]'' |Tessa |Episode: "[[Ghost Whisperer (season 3)#ep49|Weight of What Was]]" |- |rowspan="4"|2008 |''Voices'' |Ellie Daly |Television film (a.k.a. ''A Near Death Experience'') |- |''[[Fire and Ice: The Dragon Chronicles]]'' |Princess Luisa |Television film ([[Syfy]]) |- |''[[October Road (TV series)|October Road]]'' |Girl in Blue Uniform / Jenny Bristol |2 episodes |- |''[[Private Practice (TV series)|Private Practice]]'' |Molly Madison |Episode: "[[Private Practice (season 2)#ep10|A Family Thing]]" |- |2009–2010 |''[[Dollhouse (TV series)|Dollhouse]]'' |Dr. Claire Saunders / Whiskey |Recurring role; 14 episodes |- |rowspan="4"|2010 |''[[Human Target (2010 TV series)|Human Target]]'' |Katherine Walters |Episode: "[[List of Human Target episodes#ep12|Christopher Chance]]" |- |''{{Sortname|The|Good Wife}}'' |Trish Arkin |Episode: "[[The Good Wife (season 1)#ep23|Running]]" |- |''[[Happy Town (TV series)|Happy Town]]'' |Rachel Conroy |Main role; 8 episodes |- |''[[No Ordinary Family]]'' |Amanda Grayson |Episodes: "[[No Ordinary Family#ep7|No Ordinary Mobster]]", "[[No Ordinary Family#ep8|No Ordinary Accident]]" |- |2011 |''[[Dear Santa (2011 film)|Dear Santa]]'' |Crystal Carruthers |Television film ([[Lifetime (TV network)|Lifetime]]) |- |2011, 2013 |''[[CSI: Crime Scene Investigation]]'' |Sandy Colfax |Episodes: "[[CSI: Crime Scene Investigation (season 11)#ep240|Man Up]]", "[[CSI: Crime Scene Investigation (season 13)#ep292|Backfire]]" |- |rowspan="3"|2012 |''[[Grimm (TV series)|Grimm]]'' |Lena Marcenko |Episode: "[[Tarantella (Grimm)|Tarantella]]" |- |''[[Once Upon a Time (TV series)|Once Upon a Time]]'' |Astrid / Nova |Episode: "[[Dreamy (Once Upon a Time)|Dreamy]]" |- |''[[Warehouse 13]]'' |Tracey |Episode: "[[Warehouse 13 (season 4)#ep47|The Ones You Love]]" |- |2012–2016 |''[[Person of Interest (TV series)|Person of Interest]]'' |Samantha "Root" Groves |Guest role (season 1); Recurring role (season 2);<br />Main role (seasons 3–5);<ref name=PoI1>{{Cite news|last=Webb Mitovich|first=Matt|url=http://tvline.com/2013/07/20/person-of-interest-season-3-amy-acker-series-regular/|title=Person of Interest: Amy Acker Now Series Regular|work=[[TVLine]]|date=July 20, 2013|access-date=August 14, 2013}}</ref> 65 episodes |- |2013 |''[[Scooby-Doo! Mystery Incorporated]]'' |Nova |Voice role; 4 episodes |- |2014 |''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'' |[[Audrey Nathan]] |Episode: "[[The Only Light in the Darkness]]" |- |2015 |''A Novel Romance'' |Sophie |Television film ([[Hallmark Channel|Hallmark]]) |- |{{Nowrap|2015–2019}} |''[[Suits (American TV series)|Suits]]'' |Esther Litt-Edelstein |5 episodes (seasons 5, 8–9) |- |2016–2017 |''[[MacGyver (2016 TV series)|MacGyver]]'' |Sarah Adler |Episodes: "[[List of MacGyver (2016 TV series) episodes#ep2|Metal Saw]]", "[[List of MacGyver (2016 TV series) episodes#ep12|Screwdriver]]" |- |2016 |''A Nutcracker Christmas'' |Lily |Television film (Hallmark) |- |2017–2019 |''[[The Gifted (American TV series)|The Gifted]]'' |Caitlin Strucker |Main role |- |rowspan="2"|2019 |''[[What Just Happened??! with Fred Savage]]'' |Dr. Rachel Layne |Episode: "Family" |- |''[[Grey's Anatomy]]'' |Kathleen Shepherd |Episode: "Good Shepherd"<ref>{{Cite web|url=https://deadline.com/2019/02/greys-anatomy-amy-acker-abc-drama-shepherd-sister-1202556321/|title='Grey's Anatomy': Amy Acker Joins ABC Drama As Member Of The Shepherd Family|website=Deadline Hollywood|first=Denise|last=Petski|date=February 13, 2019}}</ref> |- |2020 |''[[God Friended Me]]'' |Tammy |Episode: "Almost Famous" |- |rowspan="2"|2021 |''[[All Rise (TV series)|All Rise]]'' |Georgia Knight |Episodes: "Georgia", "Leap of Faith" |- |''Crashing Through the Snow'' |Maggie |Television film (Hallmark) |- |2022 |''[[9-1-1: Lone Star]]'' |Catherine |6 episodes (season 3) |- |2023 |''[[The Watchful Eye]]'' |Tory |Main role<ref name="Pilotorder">{{Cite web|url=https://deadline.com/2021/09/nanny-drama-julie-durk-pilot-order-freeform-andrea-londo-warren-christie-1234832246/|title=Hitchcockian Nanny Drama From Julie Durk Lands Pilot Order At Freeform; Andrea Londo & Warren Christie Among Stars|work=[[Deadline Hollywood]]|first=Peter|last=White|date=September 13, 2021|access-date=January 16, 2023}}</ref> |} ===Web=== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Role ! Notes |- |2008 |''Who Cut the Cake?'' |Ellen |3 episodes |- |2013 |''[[Husbands (TV series)|Husbands]]'' |Claudia | |- |2015–2017 |''[[Con Man (web series)|Con Man]]'' |Dawn Jones |8 episodes |} ==Awards and nominations== {| class="wikitable" |- ! Year ! Association ! Category ! Work ! Result ! Refs |- |2003 |[[Saturn Awards]] |[[Saturn Award for Best Supporting Actress on Television|Best Supporting Actress on Television]] |''Angel'' |{{Won}} |style="text-align:center;" |<ref>{{Cite web|title=30rd Annual Saturn Awards : Cinescape Review|url=http://www.whedon.info/30rd-Annual-Saturn-Awards.html|access-date=June 10, 2020|website=www.whedon.info}}</ref> |- |2004 |[[Saturn Awards]] |[[Saturn Award for Best Supporting Actress on Television|Best Supporting Actress on Television]] |''Angel'' |{{Nom}} |style="text-align:center;" |<ref>{{Cite web|title=The SF Site: News|url=https://www.sfsite.com/vault/news0502.htm|access-date=June 10, 2020|website=www.sfsite.com}}</ref> |- |2014 |[[Indie Series Awards]] |[[5th Indie Series Awards|Best Guest Star – Comedy]] |''Husbands'' |{{Won}} |style="text-align:center;" |<ref>{{Cite web|title=5th Annual Indie Series Awards Winners|url=https://www.indieseriesawards.com/2014/04/5th-annual-indie-series-awards-winners.html|publisher=Indie Series Awards|date=April 2014|access-date=June 10, 2020}}</ref> |} ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110629122619/http://www.dallasnews.com/entertainment/television/headlines/20100427-Happy-Town-star-Amy-3266.ece</ref>== d52oicvr8z0ap7l0363mou51f3719ml 0 117 22810 20973 2025-03-31T05:43:29Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22810 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q481832}} <ref>https://web.archive.org/web/20220415044547/https://www.nytimes.com/2017/10/16/t-magazine/amy-adams.html</ref>'''Amy Lou Adams''' Sha Chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu ajji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko dǝyon bǝ lan sha chasambo (20 Aug 1974). Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ.lamba kada suwandəna, lamba Golden Globe indi kunten, kuru lamba arakkəro karrada, lamba fimbe Britishye tulur, kuru lamba Primetime Emmy indi. Adams ye cidanzə bikke fartəma fato bikke makkarye lan badiwono, shi done saa 1994 lan səta 1998 ro saadəna də, kuru fimnzə buro salak ye də banama fim kasuduwa Drop Dead Gorgeous (1999) lan cido.Telebijinlan kəsotoro cido kuru fimma kungəna ganalan nashawa "mean girl" ye gozəna. Fimnzə kura buro salakyedə shima fim gargam Steven Spielbergbe Catch Me If You Can (2002) lan, amma ngawodən saa falro cidabaro wallono. Fuwutənzədə sa kamu suro'a manajinma suro bikke makkarye kasuduwa Junebug (2005)yen fəlezənadən, shi dəwo karno Academy Awardye buro salakye səwandənan. Fim kaiyyabe Enchanted (2007) də, na Adams ye nana nəm kurnoye ro walzəna də, shima kənasarnzə buro salakye naptə kamu kurayen. Shiye jasha’a kamuwa gade suro fimma alamanna bikke makkarye Doubt (2008) ye lan bikkezəna. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== Adams də kəntagə Ogustaye kawunzə 20, saa 1974 <ref>https://www.usatoday.com/story/life/entertainthis/2014/08/20/amy-adams-birthday/77345674/</ref>lan Aviano, Italy lan katambo, yanzaso awanzaso Americaye Kathryn-a Richard Adams-a ro katambo, kuru baanzə U.S. lan cidajin. Askərra.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Biography_(TV_program)</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Amy_Adams#cite_ref-VF-2008nov_4-3</ref>Yanze Gana Wa diyau-a yanzəganawa feroye indi-a mbeji.Ngawo na askərraye fallan gadero lezənayen, shi-a yallanzə-a Castle Rock, Coloradolan napsana sa shiye saa uskulan.[4] Ngawo askərra kolzənayen, baanzəye kaiya ngəlaro sədin na bənye-a kuru fatowa kəmbuye-a lan.[5][6] Adams ye bayanzəna kəla bikkewa bawanzəye ro letə-a Shirley Temples na mbal kənzaye-adə awowa shiye ganaro takcinma.[7]Yallanzǝdǝ talaa; sandiye kambəri sadəna kuru kəla kəlza, kuru bikkewa amateurbe baanzəye ruwozənadə sadin au loktu laan yanzəye ruwozəna.[4][6][8] Adams də zauro bikke makkarye dəga zauro səraana kuru sambisoro fuwuma ro waljin.[9] Adams də Mormon lan ciwono hatta amnzə kura'a 1985 lan dəbkata kuru coci də'a kolzana.[6][10] Shidə nzasara adinbe duno'a ba, amma shiye wono kərawo-a kanjimalibe-a səkkə tarbiyanzə darajazəna.[5] Ngawo yaktanayen, baanzə Arizonaro lezə waltə nyiyawono, amma ndulidə yanza'a kasharu.[4][8]Yanzədə kam tiyi gartəma dawu-dawuro wallono shidoni ndulidəga rokkonzən gymro gozənadə sa allamtə badizənadən.[6][8] Adams ye saawanzə buroye dəga yanzəganawa dəga Lord of the Flies ro ratalləgəna.[5] Kəlanzə "tada zauro duno'a" ro bayanzəna, shiye wono nduli gade'a ngəwuro luwala sədin.[11] Adams də mowonti kura Douglas County ye Colorado ye dəro karaa. Shidə kəra gultuwuye səraanyi, amma kisandiwa awowa bəlin diwoye səraa kuru choir maarantabedən kaiyya sədin. Track-a gymnastics-a lan gaska sədəna, muradənzə ballerina waltəye mbeji, kuru kamfani fartəye David Taylor Dance ye lan kəra gultəma sədin.[5][9]Shidə mowonti kura səraanyi kuru ngəwunzəso kəlanzəro gənazəna.[6] Ngawo kəra tamozənayen, shi-a yanzə-a Atlantaro lezana.[6] Moranti yayero lezənyi, amnzə kuraye karuwunzaro, kuru dare kəra kura kərazənyiro nəmkayiwu fanzəna.[4][12] Saanzə 18 lan, shiro nəm ilmu ballerinaye sətinbaro asuwono, kuru bikke makkarye kaiyyabedə shiro kəjiro səwandəna.[5] Cidanzə buro salakbe faldə shima bikke makkarye bəlaye Annie-ye, shidoni kəlanzəkko sədinma.[4] Kəlanzə banatəro, Gap store lan salamtəma cidawono.[9] Kuruson Hooterslan naptə waitressben cidazəna,[6][13] amma cidadə kolzəna sa kungəna ngəwu gənazənadən moto faidatənama yiwo nankaro.[14] ==Cidanzǝ== 1994-2004: Biske makkarye bǝri bǝneye-a kuru fǝletǝram buroye-a Adams ye cidanzə bikke fartəmaye suro saa 1994 lan bikke makkarye A Chorus Line ye Boulder, Colorado lan badiwono. Cidadəye shiga kəla tewuryen jezə kawu cizə bikke makkarye sədinro. Kaiyya-a fartǝ-a sǝragǝna, amma jetano sǝragǝnyi kuru kaziyiro gagǝna sa biske fartǝma kamanzǝ, shido sawanzǝro gozǝnadǝ, shiga amari yiomadǝro zorzǝnadǝn.[17] Adams ye wono, "Ngalte awo kattuwu dəga nozənyi. Biya notənyi də sambisoro wuga bowozayin kuru kəla nəm ilmu banyiyen darasə sadin."[4]Cidanzə fatsəgəna amma fato bikke makkarye Denverye Heritage Square Music Hall-a fato bikke makkarye Country-a lan bikke makkarye sədinro lewono.[15] Sokku bikke makkarye Anything Goes ye fato bikke makkarye lardəye lan saa 1995 lan sədindən, Michael Brindisi ye sha suruna, kura kuru amari yioma kisandiye fato bikke makkarye Chanhassen Dinner Theater ye Minneapolis ye dəye, shi done shiro cida nadən co. Adams də Chanhassen, Minnesota ro lewono, na done fato bikke makkarye dən saa yakkə fuwuye dəro cidazəna də.[18] "Nzəliwo-a jadawa-a" cidadəye səraana, kuru awo kada surodən səlina wono.[17][18]Sonyayi, cida zauro duno'a dəye shiro zauro zəksəna: "Zauwa kada waltə-waltə-ngərum-ngərumnyi lan, zar suro kərnyiyen, adductor-a abductor-a. Tiyinyi də təmzəna."[14] Loktu shiye Chanhassen lan, Adams ye fimnzə buro salakyen cidazəna- fim korin sələm-a-bul-a shiro The Chromium Hook gultin də.[18] Ngawo loktu gana laayen, sa cidanzə kolzənadən, audition fim Hollywoodbe Drop Dead Gorgeousbe fatolan tədin dəro lewono.(1999), fim kəla gasa nəm shawabe Kirsten Dunst-a, Ellen Barkin-a, Kirstie Alley-aye bikkezanadə. Adams də nasha banama cheerleader nəm zairoye lan sha goada.[5][9] Shiye halnzədə halnzə'a cintəzənaro fanzəna kuru futu amsoye shiga asuzayinro zəktəna.[19] Fim də fatolan fim də gozana, shi done Adams ro banazəgə fim də gozə kuru Brigadoon kəla faraskəramyen bikkejin.[20] Alley ye ndəlamzəgəna dəye Adams'a cida fimbe badiwono, kuru Los Angelesro kəntagə Januarybe saa 1999lan lewono.[14][18] Shiye awo buro salakkin bərnidən asuzənadə "sələm" kuru "kəji" ro bayanzəna,[5] kuru kənənganzə Chanhassenro waltəgəro hangalzə cizəna.[17]Los Angeles lan, Adams ye nasha jilifi yayiro audition sədin, amma nguwusoro shiro cida "ferowa bitchy" ye cedo.[14][19][20] ==Mowo-a kuru futu biske makkarbe-a== Adams' ye nəmkamzə off-screen ye dəga bayanjin lan, Hadley Freeman do The Guardian ye dəye suro saa 2016 yen ruwozəna shi "zauro hangal gənajin, zauro hangal gənajin amma mana sakro manajin loktu lejiya".[10] Carl Swanson Vulturebe shiga "shillewu Hollywoodbero nəmkərawu gəyiro shakkatə, nəmngəl, cida zau, kuru nəmngalwo hattaa suwa suwunnam gəyiro səwandəna".[171] Hawarwu Alex Bilmes ye kasatsəna kəla Adams ye raktənzə "shillewu fimye zauro ngəla-a kam ngəla-a də shima futu kənasarnzəyewo".[6] Fasal shitibe Amy Adamsbe Adams suro saa 2013 Adams-a coachnzə biske makkarye, Warner Loughlin-a karəngəro cidazana, shi done banazəgə tafakkarranzə fasalzə-a fasalzə-a sədinma.[172] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe-a kuru cida off-screenbe-a== Adams ye bikke makkaryema kuru fentitəma Darren Le Gallo'a kəla kəllada kəra bikke makkarye lan saa 2001 lan. Ngawo saa falyen kərawu badizana sa fim gana laa su Pennies lan kəllatadən.[4][190] Sandiye 2008 lan nəm-lorusa badizana. Adams ye feronza Aviana dəga 2010 lan sambin. Saa tulur ngawo nəm-lorusanzayen, kamu-a kwa-adə nya'ada, kəlele kəlanzayen, fato fatoye Santa Barbara, California lan. Adams ye suro saa 2016 yen wono, awo kada Le Gallo ye sədəna də’a kurnozəna kəla shiye yallanzaro cistayen.[10] Sandidə Beverly Hills, Californialan napsana. Kənənga yallanzəyedə "zauro gana", kuru awo sədinmadə cidaro letə-a, feronzəga ​​parkro gotə-a wono.kuru magə woson kwanzə'a kəltayin.[6] Adams ye daraja gana səwandəna kəla kam suwa-suwunnamyen kuru wono "amsoye kəlanyi nozaiya, wu-a hallanyi-a kasatsanyi".[194] Hangal jaridabe au tabloidbe gana səsangəna, kuru cida-a kənəngabe-a kalkaltəro ngənəptəna.[6][196] ==Biske makkarbe-a lamba-a== Hawar kura-kura: Som biskewa Amy Adamsbe-a kuru som shimtiti-a karnowa Amy Adamsbe səbandəna-a Futu nasha kulashibe Rotten Tomatoes-a kuru nasha box-officebe Box Office Mojo-aye gulzanadə, fimma Adamsbe zauro saraana kuru kasuwulan kənasartanadə sandima Catch Me If You Can (2002), Junebug (2005), Enchanted (2007), Shauwa (2008), Night of the Julium. ), Luwalamadə (2010), Muppetsdə (2011), Master (2012), Kam suye (2013), shiye (2013), Hangal Americabe (2013), Shim kura (2014), Batman-a Superman-a: Fasal Adabe (2016), Kənde (2016), Dabbawa Bənyebe (2016), kuru Karapka Adabe (2017).[73] [122] Suro cidawanzə telebijinben, Adamsye fim HBOye Sharp Objects (2018) lan cidazəna. Kəla faraskəramyen, suro fato bikke makkarye jamaye Into the Woods ye saa 2012 lan kuru suro saa 2022 West End ye Glass Menagerie ye lan culowo. Adams ye karnowa shimtitibe arakkə səwandəna: Biske makarrema banama shiyeyi baro Junebug (2005), Shauwa (2008), Luwalama (2010), Master (2012), kuru Banamanzə (2018), kuru Biske makarrema shiyeyi baro American Hustle (2013). Shiye indiro shimtiti Golden Globebe bikke makkaryema shiyeyi baro suro fim kasuduwa au kaiyyaben zuwuna, American Hustle-a (2013)-a Big Eyes-a (2014)-aro. == Lamintǝ == <references /> pfafoptmp7soezll88qrfybv2qcgknq 0 118 21861 21860 2025-03-13T09:00:56Z Banabulama 37 21861 wikitext text/x-wiki '''Ana Alicia Ortiz Torres''' (kəntagə Disembaye kawunzə 12, saa 1956<ref>https://archive.today/20220901194405/https://www.onthisday.com/birthdays/december/12</ref> lan katambo) bikke makkaryema lardə Mexicoye-Americaye cida kolzənama kuru fato bikke makkarye-a telebijin-an cidazəna. Ngawo telebijinnzə badizənayen saa fal bikke makkarye soap-operaye Ryan's Hope lan bannazənayen, cidanzə waratatəma Melissa Agrettiye bikke makkarye soap operaye zaman kuruwuye Falcon Crest dəwo zaman tulurro 1982lan səta 1988ro saadənan suwandəna.Kuruson faraskəramma telebijinbe gade-gaden au fimma telebijinbe lan saa ngəwuson dareram saa 1970-lan səta dawu saa 1990-ro saadənan cidazəna. ==Kǝnǝnga buroye== == Lamintǝ == swmnh1mgast4q725j3ie4vpp9ic7f3e 0 119 1767 1766 2025-01-31T13:11:26Z Amire80 18 1 revision imported 1766 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ana Alicia]] 2mjgn1eoe29v7mesc39sz5qqayixojw 0 120 21865 19479 2025-03-13T09:15:56Z Banabulama 37 21865 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q117714}} ''Anambra''' Bula Anambra yǝ kerye anum gediya [[Nigeria]] yǝ yim (27/08/1991) yǝn Bula dǝ kokkad Bula [[Delta]] yǝ wa kǝlanda, tuna nasha fute lan anum bǝ bula imo yə gədi nəin Bula [[Enugu]] kuru bula [[kogi]] yǝ Nǝin. Suro saa (2006) yem am yisabtǝ yǝ dǝn am miliyan 4.1 mbǝji suro bula Anambra yǝn bula dǝ suro saa (1976) yǝn kokkada. == Lamintǝ == keh304uaaw6erbvu3y66fuvjrpil6f7 0 121 23156 23155 2025-04-03T10:18:08Z Banabulama 37 23156 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Chinua Achebe''' ye faraskəram maara samibe Umueri də faraskəram maara samibe dunyabe Nigeria lan. Shidə Ivite-Umuerilan kara suro Umueriben, kəriye Anambraben.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Anambra_International_Cargo_Airport#cite_note-1</ref> ==Gargam== Cida gar faraskəram maara samibedə gomnati kəriye Anambrabe kawunzə 11 kəntawu Aprilbe saa 2017 lan badiwono, gardə ngawo saa yakkəben tamotəna. Shi faraskəram maara samibedə daji Gomna kəriye Anambrabe Willie Obiano ye yim kawu 30 kəntawu Octoberbe saa 2021 lan kazəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Anambra_International_Cargo_Airport#cite_note-2</ref> ==Lamintǝ== pdb977yzq115mb5s9bwogmparsnymz4 0 122 21902 1794 2025-03-14T05:18:35Z Umargana1 21 21902 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Anarchismdə falsafa siyasabe-a letəgə-a shidoni duno kərmaibe-a sammason gənyi kuru shiye məradənzəna cidaramma do kəlanzəye wono sandidə duno kərmai kərmaibe-a dəga cistəgə-a, suronzan lardə-a capitalism-a mbeji. Anarchism dəye gomnati lardəbedəga kəlanzəlaro faltəa kuru jamiwa lardəbesoye-a kuru nəmkam kəlanzabe kəlanzabe-aro walzəna. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Daniel_Gu%C3%A9rin</ref>== 7y2u917obmwexeusjojteg6221e1p5i 0 123 23152 23151 2025-04-03T10:05:57Z Banabulama 37 23152 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Anatomi''' (Greek ἀνατομή (anatom ⁇ ) 'dissection') shima morphologybedəwo kəra kəla awoa surobe Anatomi dә shima kimiya alaube do awowa kәnәngatәbe kәlanzә na ma. Shidə ilmu kimiyabe kureye, badiyaramnzə loktu zaman kureye lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Anatomy#cite_note-1</ref> ==Lamintǝ== df77r3vvqdfxva7nepjzcowu73b9js4 0 124 23150 23149 2025-04-03T09:02:24Z Banabulama 37 23150 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Masar kureye dǝ shima kǝrmai kǝrmai yala-gǝdi Africabe kureye wo. Kǝrmadǝ kǝrmadǝ nasha kuluwu Nilebe cidiyabe dǝn kara, na dǝwo kǝmaaro lardǝ Egyptbe wo dǝn kara. Kǝrmai Egyptbe kureyedǝ kǝrmai Egyptbe kureye dǝga ngawozǝna kuru saa 3100 BC lan kǝltǝna (kǝla kalkaldo Egyptbe zamanbe lan) <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_Egypt#cite_note-FOOTNOTEChronology2000-3</ref> kǝrmai siyasabe Upper-a Lower Egypt-a Menes lan kǝlzǝna lan (ngǝwusoro Narmer lan notǝna). ==Lamintǝ== 1un9woyy9h8r50hn7rgbhqbj6ntudyv 0 125 23148 23147 2025-04-03T08:58:35Z Banabulama 37 23148 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22958572}} '''Andre Blaze Henshaw''' Sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu uskun bǝ lan suro saa duwun yar laarin fiskun yaskin bǝ lan 14/8/1983 kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru fato Radio ben cidatema cida nze radio yǝ rhythm 93.7 fm [[portharcourt]] yǝ dǝn badiyono.na shiye saa arakkə'a kozənaro cidazəna kawu Nigezie'a kəllataro naptə TV hostben. Suro kəntagə Mayuben saa 2012-lan, cidanzə tasha cable TVbedə ngawo saa diyauben kolzəna, dare tawadə Nigeria's Got Talent yitagattəgəye kasatkono. Kawu adǝro, faraskǝramma telebijinbe gade kada sǝdǝna suronzan True Search-a, Battle of the Year-a kuru Peak Talent Show-a mbeji. Shidə kuruson hawarwu Google Digital Skillsbe faraskəram allamtəbe Africabe. ==Kǝnǝnga buroye== Blaze də yanzə kəriye Anambra ye lan katambo kuru baanzə kəriye Cross River ye lan katambo. Port Harcourt-a Calabar-a indison wurawono. ==Ilmunzǝ== Blaze ye kəranzə ilmu təlamma ye-a fantəgəye-a Jamiya Port Harcourt yen gozəna, B.Sc tamozəna. degree suro saa 2006 yen.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andre_Blaze#cite_note-1</ref> ==Kayanzǝ== Namtə raptəmayen, Blaze ye notə buroye səwandəna kəla shiye wakil karapka hip hopye Port Harcourt ye Tuck Tyght ye lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andre_Blaze#cite_note-hip_hop-2</ref> ==Radiyo== Shiye shiti allamtəmanzə Loknan Dombin ye dəga zəga kuru cidanzə warmatəgəye Rhythm 93.7 FM Port Harcourt lan badiwono. Loktu nadən cidawa kada sədin misallo kura fasal bayantəye-a, warmatəma gotəgə-a, radio DJ-a kuru show host-a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andre_Blaze#cite_note-3</ref> ==Telebijin== Blaze ye telebijin ro lewono, Nigezie ye video kaiyyaye Top Ten ye dəro wallono. Kate saa 2008-a 2012-a yen, faraskəramma TVye kənasartəna kada lardədən amari cina. Kuruson, bikkewa makkarye jili True Search-a, Kəriwu Saaye-a, Peak Talent Show-a ye sədin. Suro kəntagə Maybe saa 2012-lan, Blazeye cidanzə tasha cable TVbedə kolzəna. Dare lan shiye tawadə Nigeriaye Got Talent dəga yita gattəgəye kasatkono, faraskəram telebijinbe zahirye done Got Talent series lan tədinma.[4] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Andre Blaze də ya-a bikke makkaryema Kate Henshaw-Nuttal ye. Shiye duli indi mbeji, fero kawuwa sawanzə feroye.[6] ==See also== *[[Music of Port Harcourt]] *[[List of people from Port Harcourt]] *[[List of Nigerian media personalities]] ==Lamintǝ== gjvixfqxlp4eek7k6j6bn7992x1r5iw 0 126 23143 23142 2025-04-03T08:49:22Z Banabulama 37 23143 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q258037}} '''Andrea Anders''' dǝ sha chasambo (10 May 1975) bǝ lan katambo. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ.Shiga cidanzə telebijinlan zauro nozana, taanasmaro fimmanzə kura-kura bikke makkarye gana uwulan, Joey-a, Darasə-a, Better Off Ted-a, Mr. Sunshine-a Mr. Mom-a, kuru adəgaima cidawanzə kəsotobe-a faraskəramma TVye kadalan suronzan Cruel Summer-a, Oz-a, Young Sheldon-a, Modern Lassoness-a, Necess-a, Necess-a. Fəletə. Kuruson, fimma maara samibe tando amma saladinba mewu karəngalan shiga gozana.Kuruson, sambisoro naptə banama fimma yanzəgana kura Sean Andersye amari yioma au sətandənayen suluyin,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andrea_Anders#cite_note-1</ref> ==Lamintǝ== 7ev6k92zkvgye4acwgofttakciqoerj 0 127 23138 23137 2025-04-03T08:41:24Z Banabulama 37 23138 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16063229}} '''Andreas Bødtker Christensen'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andreas_Christensen#cite_note-1</ref> sha chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan sha katambo (10/4/1996)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andreas_Christensen#cite_note-2</ref> dekkel baktema cidi Denmark bǝ, kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Barcelona rowa cidi nzǝ Denmark bǝ waro.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andreas_Christensen#cite_note-3</ref>Christensen də cidanzə Skjold Birkerød lan badiwono kuru dare Brøndby ro kəllatə. Saanzə 15 lan Chelsea ro kəllatə suro kəntagə Fabarairuye saa 2012 yen, cidanzə buro salakye suro kəntagə Octoberye saa 2014 yen badiwono. Suro sagǝ 2022 nen, shiga Barcelonaye musko sǝkǝna, nadǝn La Liga lan zuwuna zamanzǝ buro salakkin. Christensen ye buro salakkin Denmark ro cidazəna suro kəntawu June ye saa 2015 lan, kuru lardə dəga wakilzəna gasa kowo dunyabe 2018 ye lan, UEFA Euro 2020 ye lan, gasa kowo dunyabe 2022 ye lan kuru Euro 2024 lan. == Lamintə == q1ogu5r1zrdix2nqntfu01jojuj1odf 0 128 21908 1849 2025-03-14T05:23:58Z Umargana1 21 21908 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''André Alexis''' də kitawu ruwotəma Canada yǝ shidoni Port of [[Spain]] lan katambo, Ottawa lan wurazəna, kuru kərma dəro Toronto lan napsəna. Shiro lamba kada suwandəna suronzan lamba adab Windham-Campbellbe-a, lamba Gillerbe-a, lamba ruwotəma Rogersbe Trustbe-a, kuru lamba Trilliumbe-a. Alexis də sha Quincunx Cycle lan nozana, kitawuwa uwu do suro anəm Ontario yen-a kornzə-a lan tədin ma. Kitawunzə kən indimi suro korkordəyen, Fifteen Dogs, Giller Prize 2015 yǝ zuwuna kuru Alexis-a cidanzə-a indiso su kuraro suwudəna. Shiga kitawu ruwotəma Americabe Percival Everett ro rataltəgəna, maləmma falye Alexis'a loktu ganaro "Percival Everett Canadabe" ro bayanzəna. ==Lamintǝ<ref>http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/andre-alexis/</ref>== jzvf1aobc010f9fu3s3exc0r498ymqa 0 129 23131 23130 2025-04-03T08:29:47Z Banabulama 37 23131 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5603}} '''Andy''' '''Warhol''' dǝ shima '''Andrew Warhola Jr'''. ;<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol#cite_note-:12-1</ref> shauwal 6, 1928 ⁇ February 22, 1987) shima kam lardǝ [[America]] bǝ kam biskeye-a, director-a kuru kam fimyǝ-a. Kam kura suro lamarra kisandi pop ye lan, Warhol də sha kisandiwu zauro faida'a reta karnu kən 20th ye dəro gozana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol#cite_note-:31-2</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol#cite_note-:13-3</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol#cite_note-:14-4</ref>Cidanzəye nəmkam ndikate awowa adabe fəletə-a, talla-a, ada am mashuhurrabe-a doni saa 1960-lan fuwuzanadə-a kulashin, kuru fatowa hawarbe kada'a, fenti-a, awo kəlta-a, foto gotə-a, fim tando-a kunten. Cidanzə zauro noata laadə suronzan fenti silkscreenbe Campbell's Soup Cans (1962)-a Marilyn Diptych-a (1962)-a, fim jarabtəbe Chelsea Girls-a (1966), lamarwa fatowa hawarbe kadaye shiro Exploding Plastic Inevitable gultində (1966-ro-617). "Zaman Pornbe Dinarbe". ===kenengan nzu buro ye=== Warholdǝ shiga kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 6, saa 1928-lan, suro Pittsburghben katambo. Shima tada kən diyaume Ondrej Warhola (American lan Andrew Warhola Sr.; 1889-1942) kuru Julia Warhola (zavacka, 1891-1972) ye. Amnzǝ kura dǝ cidawu Rusyn ye hijrawu Mikó lan, Austria-Hungary lan (kǝrma dǝro Miková lan bowotin, kuro yala-gǝdiya Slovakia yen kara). Baanzə Warholbedə suro saa 1912yen United Statesro hijrazə kuru na kuntuwul lan cidazəna. Kamunzə də shiro Pittsburgh lan kəllata saa 1921 lan. Yallanzə də zawal Beelen ye 55 lan napsana kuru dare zawal Dawson ye 3252 lan suro nguro Oakland ye lan napsana. Sandidə Catholic Rutheniabe kuru Coci St. Warhol də yanzəganawa kura indi mbeji—Paul (1922-2014) kuru John (1925-2010). Tada Paulbe, James Warholadə, kitawu ndulibe kurtəma kənasartəna. Warhol ye yanzəgana feroye kura mbeji, Maria, shi do ganaro [[Austria]]-[[Hungary]] lan bawono. == Lamintǝ == 7glibv1h2itzpvnnhcxxk417d9y459r 0 130 23125 23124 2025-04-03T08:14:27Z Banabulama 37 23125 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q10855654}} '''Angel Martin Correa Martinez'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%81ngel_Correa#cite_note-Primer_Equipo-1</ref> sha chasambo yim laarrin bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uwun bǝ lan (9/3/1995)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%81ngel_Correa#cite_note-2</ref> dekkel diyoma cidi Argentina bǝ kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro wa kuru cidi nzǝ Argentina bǝ wa ro. Correa dǝ dekkel nzǝ 18 lan badiyono club Argentina bǝ san lorenzo bǝlan. == Lamintǝ == n1gmcfmythfyof0njbch6486q4ehg4k 0 131 1880 1879 2025-01-31T13:11:33Z Amire80 18 1 revision imported 1879 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ana Alicia]] 2mjgn1eoe29v7mesc39sz5qqayixojw 0 132 23122 23121 2025-04-03T08:10:43Z Banabulama 37 23122 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q237470}} '''Anna Lee Fisher''' (Suro kəntawu Shawur bǝ kawunzə 24,suro saa 1949 bǝ lan sha chasambo) <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Springer_Science%2BBusiness_Media</ref>shidə ilmuma kimiyǝ bǝ lardə [[America]] bǝ, kurunma azallata bǝ kuru ilmuma samibǝ [[NASA]] bǝ kureyǝ. Buro salak lan shi astronaut kamanzə Bill Fisher dəga nyazəna, kuru ya nduli indi yǝ, suro saa 1984 yen, shima ya buro salak ye samilan farzənawo. Sokku cidanzə [[NASA]] lan sədindən, faraskəramma kura-kura yakkəro cidazəna: Spacǝ Shuttle-a, Tasha Space bǝ Dunya be-a kuru mara sami bǝ Orion-a. Jamiya [[California]] yǝ [[Los Angeles]] (UCLA) lan tamozəna, na do ne digiri kimiyaye suro saa 1971 yen səwandəna lan, Fisher yǝ mowonti [[chemistry]] yǝ lan tamozəna, kəra X-ray ye kəla metallocarboranes yen sədin. Saa fuwuyedən mowonti kurun bǝ UCLAyero lewono, nadən degreenzə Liita bǝ suro saa 1976 yǝn səwandəna. Cidanzə kərabǝ Harbour General Hospital Torrance, Californialan suro saa 1977<ref>https://web.archive.org/web/20230115053709/https://www.nasa.gov/centers/johnson/pdf/83129main_1977.pdf</ref> yen tamozəna, kuru kurun kəla azallatayǝn gozəna. Fisher dəga karrada kəla kam do nǝ NASA Astronaut Group 8 gultin dəro, shima karabka buro salak yǝ do nǝ kamuwa suronzən mbeji ma, suro kəntawu Razab yǝ saa 1978. Shi də wakil Ofis [[Astronaut]] yǝ ro wallono kəla fuwutə-a jarabtə-a nizam Canadarm yǝ awo cintəlan faidatəye-a kuru jarabtə payload bay yǝ-a. cinna do spacewalk lan faidatin ma. Cidawa Space Shuttle bǝ diyau buroyedəro shiro helicopter wa kulashi-a banatə-ayǝ banazayinro cedo. Cidawa diyau fuwuye dəro, cida manhaja maara samiye tawattəgəye suro Shuttle Avionics Integration Laboratory (SAIL) yen cidazəna, kuru shima "Cape Crusader"—am samiye fal do motowa kəltə-a ngaltə-a banazəyin ma suro Kennedy Space Center yen. Shiye samiro samiro lezəna kəla STS-51-A yǝn suro kəntagə Novemberye saa 1984 lan, loktudən shiyǝ Canadarm faidatə satalait indi do orbit kalkal gənyiro gənatəna dəga sutuluwuna. Ngawo lezənayen yallanzə'a citəro saa 1989 səta 1995 ro saadənan, Fisher yǝ Ofis [[Astronaut]] yero waltəgəna, na done kəla futu-a allamtə-ayen cidazəna kəla banazəgə International Space Station (ISS) ro. Shidə fantəgəma capsulebe (CAPCOM) kəntawu Razab bǝ saa 2011lan səta kəntawu Shawur be saa 2013 ro saadənan, kuru shima fuwuma CAPCOM bǝ ISS Expedition bewo. Shidə cida awo fəletə be mara sami bǝ Orionbedə tandolan cidazəna hatta Nasa lan cida kolzənaro suro saa April bǝ saa 2017 lan. == Kǝnǝnga buroye == Anna Lee Tingle də sha Albany lan katambo, New York lan, kəntawu Shawur be kaunzə 24, saa 1949 lan. Yanzə Elfriede də Germany lan 1918 lan katambo amma sa’anzə mewun arakkən United States ro lewono. Germany ro waltə kakanzəro cistaro lewono, kuru United Statesro waltəro raksənyi dalil kəriwu dunyabe kən indimiyǝ təbando nankaro. Shidə cida askərra Germany bǝ sədin naptə cidama Morse codeben loktu kəriwu ben. Ngawo adəyen, Berlin lan askərra U.S. yero cidawono, na dən Riley F. Tingle'a kəllatə. Sandi indidə United Statesro walgada, na doni shawal 1949 lan nya'ada. Saa kada kozənadən yallanzadə ngəwuro na falro lezayin, nasha United States-a Germany-a lan napsayin, kuru Tingle də askərraro wurawono. [6] Shidə təlam [[German]] yǝ ngəlaro manajin. Yim kawu kəntawu bǝ 5, saa 1961, loktu Tingle də darasə kən tulurmin Fort Campbell, Kentucky lan, maləminzəyǝ radio transistoryǝ suwudə sau ajidəye radio Alan Shepard ye kərtəro sədin shi done kam America yǝ buro salakyǝ samilan lezənadə. Buro salak yǝ Tingle ye raayi astronaut waltəyǝ dəga surin. Alama nazəyinba, sau Mercury Seven astronauts sammaso pilots jarabtəbǝ askərrabǝ, cida shilan kamuwadə surodən bawo,[6][8] amma shiyǝ asuzəna loktu shiye nəmkurazənadən tashawa samibǝ mbeji, shidəwo liita mǝradǝzana.[5] Sokku shi mowonti kura lan sədindən kəlanzəkko cida sədin suro litari Harbor Generalbye Torrance, California yedən, amma kənashinzə samilan fartəyedə kolzənyi. Moranti ya kura San Pedro yǝ lan 1967 lan tamowono. Tingle də Jamiya California yǝ Los Angelesye (UCLA) dəro isawu kərajin. Shiyǝ shawari cina kəla cidadə batti kuru chemistry ro faltəna, degree Bachelor of Science bǝ suro chemistry bǝn 1971 lan tamozəna.[8] Nadən nyiyazə kuru dəbkata, kuru sunzə "Sims" ro faltəna.[10] Daji saa fal maaranta digiri tamotəyen sədin, kəra X-ray bǝ kəla metallocarboranesben sədin, kuru kitawuwa yakkə suro Inorganic Chemistry bǝn baksəna. Chemists do PhDs səwandənaro cida ba asuzənadən, susudəro kurun kəratəro shawari cido.[6] Saa fuwuyedən mowonti kurun bǝ UCLAbero lewono, nadən degree Doctor of Medicine bǝ (MD) suro saa 1976 be lan səwandəna.[8] Loktudən, kurun də cida "ada gənyi" ro gotəna kamuwaro,[5] kuru kamuwa 15 bas mbeji suro darasə kurun bǝ 150.[14] Shiye cidanzə kərabǝ suro litari kura Harborben saa 1977 lan tamozəna. Harbour Generallan Bill Fisher'a kəllatə, kam cidama kamanzə saa fal kawunzən. Shidə shiye tada askərrayǝ-tada cidama United States Air Force bǝ-kuru yim laan samilan farjinro təmazəna.[5] Shiye gonyi kurun azallatabǝ karzəna kuru liita kadalan cidazəna nasha Los Angeles bǝn, [8] shift awa 24 usku suro kəntawubǝn sədin.. == Lamintǝ == j47fn06k42n9i849x8w5uoe3f53ghv5 0 133 23119 19486 2025-04-03T08:00:02Z Banabulama 37 23119 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q230199}} '''Anne Archer''' Sha Chasambo 24 Aug 1947. Biske makar diyoma cidi [[America]] bǝ,suro saa 1971<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Anne_Archer#cite_note-tvg-1</ref> lan suro biske makar bǝ "Miss Golden Globle" lan sha filezana,suro saa 1972 lan suro biske makar bǝ " The Honkers" lan sha filezana, suro saa 1973 lan suro biske makar bǝ "All American Boy" lan sha filezana,suro saa 1976 lan suro biske makar bǝ "Trakdown" lan Sha filezana, saa 1978 lan suro biske makar bǝ "Good Guys Wear Black" lan sha filezana, suro saa 1980 lan suro biske makar bǝ "Hero At Large" lan sha filezana. ==Lamintǝ== <references /> hwrqme48s8sru35xigxpz7n6ezw22yl 0 134 22262 21933 2025-03-18T16:31:33Z Bukr Garbai 213 22262 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q66743376}} '''Ansu fati'''. <ref>https://int.soccerway.com/players/anssumane-fati/571800/</ref><ref>https://bleacherreport.com/articles/2854548-barcelona-starlet-ansu-fati-given-spanish-citizenship-national-team-eligibility</ref>Anssumane Fati Viera. '''Anssumane Fati Viera''' dǝ sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu indin indin bǝ lan (31/10/2002) Dekkel baktema cidi [[Spain]] bǝ baktema karabka donyi La liga bǝ [[Barcelona]] rowa cidi nzǝ Spain bǝ wa ro. Ansu Fati dǝ cidi Guinea Bisau bǝdǝn sha chasambo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Fati də yim kəntagə Lailahar yǝ kawunzə 31 saa 2003 lan Bissau lan katambo. Shiye yallanzə'wa Seville ro lezana sa'anzə uwulan, sa yaanzə kura Braima yǝ Sevilla ro musko səkkəna dən.[https://en.wikipedia.org/wiki/Ansu_Fati#cite_note-3] Yanzəgana gadǝ, Miguel Fati də, shiye bikke dekkel ye sədin,[4] kuru yanzəgana kura, Ença Fati. == Lamintǝ == nc34dpzcc6u7h64t1rjmfm65nmsk3kn 0 135 21909 1955 2025-03-14T05:25:05Z Umargana1 21 21909 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kuri''' dǝ awola sinana na fallin nafsanma. cidiya katti lan nguwunza so fan nza. Nasaran (Hymenoptera) sandi ro gulzan k6kh6gk4gm9so094foybhuryvgvx0nb 0 136 19487 1964 2025-02-09T10:26:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q51]] 19487 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q51}} <ref>https://web.archive.org/web/20220509192134/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/antarctica/</ref>'''Antarctica''' (/ænˈtɑːrktɪkə/ i) [note 1] shima cidi dunyabe cidiyanzayǝ kuru na kərmuye dən nabtəramzə gana. Suro cidi Antarctic Circle yǝ dǝn tǝrayin kuru Kǝrye Southern ye dǝn kǝlzǝyin (kǝrwe Antarctic yǝ dǝn tǝrayin), shi dǝn South Pole geographic ye dǝn mbeji. Antarctica dǝ shima kǝn indimi wo so dǝn kura wo, Europe dǝn 40% kura wo, kuru suronzǝ 14,200,000 km2 (5,500,000 sq mi). Nasha Antarctic bǝ ngəwuso sha Antarctic ice sheet bǝ dəa suwudə, nəmkuranzə kərye 1.9 km (1.2 mi). == Lamintǝ == 76604nk5gbd59ue04jxta80e7gq0yf2 0 137 22813 21214 2025-03-31T05:45:17Z Bukr Garbai 213 /* laminte */ 22813 wikitext text/x-wiki '''Anthony joshua''' {{Databox|item=Q573463}} '''oluwafemi obasemi Joshua'''. sha chasambo Yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawo lailahar bǝ lan saa duwun yarlaarrin fiskun uskun bǝ lan (15-Oct-1988).shi dambǝ boxing bǝ diyoma cidi burtaniya bǝ.wold heavyweight champion indi ro zuwuna kurǝman belt donyi (WBO) gulzande zuwuna. Adeye belt IBO zuwuna saa duwu ndin mǝyon araskin be lan (2016) har saa duwu ndin mǝyon laarrin ro lewono mukon nzin (2019) . '''Anthony joshua''' kam kasadiwa rintama dinalan sun nzu notuna. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Anthony Oluwafemi Olaseni Joshua də kəntagə Octoberye kawunzə 15 saa 1989 lan Watford, Hertfordshire lan katambo, tada Yeta-a Robert Joshua-a ye. Yanzǝdǝ am [[Nigeria]] ye, kuru babanzǝdǝ am [[Nigeria]]ye-a kuru [[Irish]]ye-a.[3][4] Ngawar Joshuaye [[Nigeria]]yedə taganasmaro amma [[Yoruba]]yero waltəyin, surodən shidə daraja darajaa.[5][6][7][4] Ya yanzəgana, Ben Ileyemi də, shiye gonyi boksaye. Sandi indidə cidanza buro salakbe 2013lan cedo.[8]Joshua ye saawanzə buroye də [[Nigeria]] lan fuwura maranta naptəye lan sədin maranta Mayflower ye Ikenne lan.[9] Ngawo amnzə kuraye dəbtanayen sa shiye saa 12 lan, UK ro waltəna reta saa tuluryedən maaranta Kings Langley Secondary yero kəllatə. Wurazənadən fato Meridenye Garston, Hertfordshirelan, sha "Femi" lan bowozayin sawa'anzə-a maləmmanzə kureye-aye, dalil sunzə dawuye Oluwafemi nankaro. Shidə dekkel shiye-a [[athletics]]-a lan zauro ngalwozəna kuru rekod maarantanzəye saa ləgarye 100 m ye dəga namzəna loktu second 11.6 lan.[10][11] ==Cida kawo sha nozanma yǝ== Biske də dareram lan badizəna, Joshua ye boxing badiwono saa 2007 lan, saa 18 lan, sa yanzəganaye shawari cinadən. Kulobnzǝ, Finchley ABC suro Barnet, yala Londonbe dǝ, shiye fato kam kura Derek Chisora ​​ye. Joshua ye saa 2009-a 2010-a lan zuwuna. Joshua ye kənasar kura [[ABA Championships]] ye saa 2010 lan zuwuna, suro gasa kən 18th ye lan, kuru dare £50,000 wazəna kəla goiyaro waltəro. "£50,000 dəga watədə butu. Biske dəga kungəna nankaro gonyi, medal zuwuna." Shiye kuru gasa faldə saa fuwuyedən kənasartəna. Suro saa 2010 lan kənasar fatoye dəye səkə nasha suro karapka [[GB Boxing]] ye lan cido kuru dareram saa shima dəyen shiye kənasar amateur [[British]] ye ro wallono suro gasa [[GB Championships]] yen ngawo Amin Isa'a kənasartənayen. Suro gasa [[Europe]]be saa 2011be suro kəntagə Yunibedən shiye kam Jamusbe [[Eric Brechlin]]'a 23:16-a kuru kam [[Irish]]be [[Cathal McMonagle]]-a 22:10-lan cezəna amma kam [[Romania]]be [[Mihai Nistor]]-aye sha dawono ngawo isawu kada səwandənan. Suro kəntagə October saa 2011-yen shiga amateur boxer saadəye ro suwudəna karapka ruwotəwu [[boxing]]be Britainbedəye. Joshua də rekod amateurye 40-3 sətana.[13]Loktu gasa dunyabe saa 2011 lan Baku, Azerbaijan lan, Joshua ye kənshenzə gana laa dunyaro fəlezəna sa kərmai dunyabe Italybe-a kuru gasa [[Olympic]]be [[Roberto Cammarelle]]-a cezənadən, kuru [[Erik Pfeifer]] [[Germany]]be dəga dafsəna suro semisben kawu point fallan Maverji Masulra box lan kənasartənadən. Diwal dareramro letəyen, Joshua ye nashanzə [[Olympic Games]] 2012 ye dəga səbandəna suro division super-heavyweight ye lan naptə kam bəlin nasha biske dəyen.Joshua də suro gasa [[Olympics]] [[London]]ye saa 2012 ye dəro lewono nəm bəlinro nasha dunyabe lan, shidə medal liwulabe dunyabe səwandəna yaye. Shiye kurtə zauro dunowa səwandəna suro dareram 16 kəla nəmkərawu kura [[Cuban Erislandy Savón]] yen, shi dəwo kən 4 me dunyalan AIBA ye sətana kuru tada yanzəgana kam yakkə Olympic ye [[Félix Savón]] ye. Boxer fatobedə rounds zauro yakkəlan kəriwuzəna suro gasanzə buroyedən kawu jaza 17:16 shiro cinro. Shawari adəye kambiyi laa suwudəna kuru am kuruwusoye Savon də kənasar sədənaro kasatsana. Luwala fuwubedən shiye luwala Olympics [[Beijing]]be saa 2008bedən [[Zhang Zhilei]]'a kəriwuzəna, gawilmanzə kuruwudə'a dawudən kollono; Joshua ye 15:11 lan kənasar səna kuru gananzə yayi medal ngarkimeye garanzəna. Suro dawu dareramben Joshuaye Kazakh'a boxer [[Ivan Dychko]], kuru Joshua ye datǝnzǝ ba dǝman shiye 13:11 lan kǝnasar sǝdǝna nasha dareram Olympic ye dǝro. Joshua ye kəla kəllatə kam saa 32, kam kura [[Olympic]] ye kuru kam indiro kam kura dunyabe, [[Roberto Cammarelle]] [[Italy]] ye dəga kəla kəllano. Ngawo round indi buroye (6:5-a 13:10) [[Cammarelle]] ro kasatsanayen, watǝma do saa ngawoye dǝn sǝtana dǝ, Joshua ye kǝriwu dǝro wurazǝ kuru waltǝ kǝriwu dǝga sǝdǝna ngawo round kǝn yakkǝme dǝn (18:18). Joshua də kənasartəma warmajiya isawu-ngawomen kuru kənasartəma [[Olympic]]ye bəlin.[16] Shawari dareyedə maskuwa boxingye laaye zorzana, sha "shawari fatobe" lan bowozana.[17]Shiga Wakil Daula Britishbe (MBE) ro wallono suro saa bəlin 2013yen kəla cidawa boxingbe Maira [[Elizabeth II]] ye sədənaro, kuru dare Ofisa Daula Britishbe (OBE) kəntagə December saa 2018 lan yim tambo Mairabe Princersbe. ==Hangal gənatəgə== Jaza gasa lardə Nasarabe saa 2010be [[Dominik Akinlade]] ([[Ingil]]) PTS lan kənasartəna [[Luke Herdman]] ([[England]]) RSC-2 lan kənasartəna. Kǝnasartǝna N/A WO. [[Chris Duff]] ([[England]]) WO lan kənasartəna. [[Simon Hadden]] ([[England]]) WO lan kənasartəna. [[Dominic Winrow]] ([[England]]) RSC-1 lan kənasartəna. 2011 Kǝnasartǝna N/A WO. Kǝnasartǝna N/A WO. [[Fayz Aboadi Abbas]] ([[England]]) lan 24-15 lan kənasartəna. Jaza gasa kura Britainbe saa 2010be [[Amin Isa]] ([[England]]) lan 6-3 lan kənasartəna. Jaza gasa boxing amateurbe dunyabe saa 2010be [[Otto Wallin]] ([[Sweden]]) PTS lan kənasartəna [[Jaza]] [[England]]-a [[Ireland]]-a ye saa 2010 [[Chris Turner]] ([[Ireland]]) lan 6-3 lan kənasartəna. ==Cida maskube== Yim kawu kəntawube 11 kəntawu Julybe saa 2013-lan tawattəgəna kəla Joshuadə gonyiro walzəna cidiya banner fuwutə [[Matchroom Sportben]]. Joshua ye buro salakkin cidanzə badiwono kəntagə October ye kawunzə 5 saa 2013 lan O2 Arena London ye dən suro lamarra kura [[Scott Quigg]] ye kənasar WBA (Regular) ye kəla [[Yoandris Salinas]] yen faitəyen, [[Italy]] [[Emanuele Leo]]'a kəriwuzəna. Luwala Joshua ye kən indimi də shima kəla nəm kura Nasaraye Paul Butlin yen [[Motorpoint Arena]] [[Sheffield]] ye lan yim kəntagə October ye kawunzə 26 saa 2013. Luwala də dawono suro raund kən indimi yen sa referee ye Butlin ye azawu nguwu gozənaro shawari cina lan kuru Joshua də TKO lan kənasartəma wono.[22] Luwala Joshua ye kən yakkəme də kəla kati Prizefighter Series yen kəla [[Croatian]] [[Hrvoje Kišiček]] yen yim kawu 14 kəntawu November ye saa 2013. Joshua ye TKO lan kənasar səwandəna suro raundə kən indimi yen, kənasar kən yakkəme knockout (KO) ye səwandəna.Suro kəntagə Februarybe saa 2014 lan, Joshua ye kənasar TKO ye kən indimi kəla [[Dorian Darch]] yen gozə rekodinzə 4-0 ro gozəna. Kəntawu fuwuyedən, kəla Ricky Burns ye kəla [[Terence Crawford]] yen, Joshua ye [[Hector Alfredo Avila]]'a kənasarzəna KO buroye lan, Glasgow, [[Scotland]] lan. Suro kəntagə Mayben saa shimadən Joshuaye [[Matt Legg]]'a raundə fallan zuzəna kəla [[Carl Froch]]-a [[George Groves II]]-a [[stadium Wemble]]yben. Suro luwala Joshua ye kən tulurmin, yim kawu 12 kəntawu Julyye saa 2014 lan [[Echo Arena]] lan, [[Liverpool]] lan, kam Nasaraye Matt Skelton'a kənasarzəna. Suro luwala Joshua ye kən uskuye lan, yim kawu 13 kəntawu September ye saa 2014 lan, kəla nəm kura Germanye [[Konstantin Airich]] yen, Joshua ye rekodinzə kənasartənyi də 8-0 ro gozə kənasar kən yakkəme lan [[Manchester Arena]] lan.Joshua də suro lamarra biske makarrema ye lan kən indimiro cidanzə lan, suro cidanzə kən ləgarmiyen kəla WBC [[International heavyweight]] ye lan [[Dennis Bakhtov]]'a kəla kəlzana, kam kura done kəriwu dəga kən indimiro sədin ma, yim kəntagə October ye kawunzə 11 saa 2014 lan [[London Arena]] lan. Joshua ye kəriwu dəga KO lan zuwuna suro raundə kən indimi yen, rekodinzə 9-0 ro gozə kuru WBC [[International heavyweight]] ye dəga zuwuna saa 24 lan.[26] Suro kəriwunzə kən mewunzəyen, yim kawu 22 kəntawu Novemberye saa 2014, Joshuaye [[Michael Sprott]]'a kənasarzəna suro raund buroyedən rekodinzə kənasar mewuro kalaksəna, samma datəlan. Luwaladə minti 1-a second 26-a basro lezənadə, Joshua ro loktu ringbe samma minti 36-a second 36-a basro cido.[27]Shiye boxer [[America]]be [[Kevin Johnson]]'a kəla kəlzayin kəntagə Januarybe kawunzə 31 saa 2015lan O2 Arena [[London]]bedən, amma kəriwudə dawarzana ngawo Joshua ngawonzən zau fanzənayen.[28] Yim kawu kəntawube 4 kəntagə Aprilbe saa 2015-lan, Joshuaye [[Jason Gavern]]-ga KO-lan kən yakkəmelan cezəna loktu [[Newcastle]]-lan ringro waltənadən. Yim kawu kəntawube 9 kəntawu Maybe saa 2015-lan, kəriwunzə kən mewun indinmidən, Joshuaye Raphael Zumbano Love'a kənasarzəna suro kəriwu kən indimi KOyen [[Birmingham]] lan. Yim kawu kəntawube 30 kəntawu Maybe saa 2015-lan, Joshuaye kam kura dunyabe gaskatəma Kevin Johnson-a (29-6-1, 14 KOs) dəga kənasarzəna, adəye cida [[Johnson]] be buro salakyen dazəna. Ngawo [[Johnson]] dəga kararrawaye suro raund buroyedən sətanayen kəriwudə refereeye dawono ngawo raund kən indimi baditən gana laa. Kawu kəriwu dəro, [[Johnson]] ye am jili [[Vitali Klitschko]]-a, [[Tyson Fury]]-a [[Derek Chisora]]-a dəga gozəna. Ngawo luwaladəyen yim fal, [[Johnson]] ye cida kolzəna warmajiwo, amma waltə suro kəntagə March 2017yen cido.[33][34] ==Ganama Britishbe-a Commonwealthbe-aye== Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Julybe saa 2015-lan, warmatəgəna kəla Joshuaye bikkema Scotlandbe kənasartənyi Gary Cornish-a (21-0, 12 KOs) kəriwujin kəla kazadala nəmkərawu Commonwealthbe na O2 Arena, Londonlan, yim kawu kəntawube 12 kəntawu Septemberben. Loktu kəriwudəyen, Cornishdə shima kam kura IBObewo.[35] Joshua ye ka'ala de dəga zuwuna Cornish'a second 90 lan dazəna suro raund buroyedən. Cornish də indiro sha zaksana kawu kəriwu dəga hukumamen dajinro. Ngawo luwalayen, Joshua ye wono, "Gary ye jab zauro duno'a mbeji daji fotowa anyi sammaso gonyiro tawatkəgənyi. Jab kura gəbcin kuru wuye shiga sələmtə jarabkəna. Mukko kəmburam dəga zəfkəna kuru kəltəram kamil kuru shiye cidiro lewono."[36][37] ==Joshua vs. Whyte== Ngawo Joshua ye Cornish'a dazənayen, Joshua'a fuwutəma, Eddie Hearn, tawatsəgəna Dillian Whyte ye fuwulan rekodinzə kənasartənyi dəga kəla Joshua yen gənajin. Joshua ye Whyte'a kəla kəllada kəla kəriwu nəm kura British ye lan yim kəntagə December ye kawunzə 12 saa 2015 lan, kuru shiye nəm kura Commonwealth ye dəga faizəna buro salak lan. Luwaladə Ofis Sky Boxben wakawono.[38] Sandi indidə buron suro daraja amateurben 2009lan luwala sadəna na Whyteye kənasartənadən. Ngawo ritə buro salakbe cidanzəye suro raund kən indimiyen sətanayen, Joshuaye kəriwudə kənasartəna ngawo burolan Whyte'a hook kəmburamlan ibadaramro zəksənayen kuru dareramdən uppercut banna'a KOro raund kəntulurmin tamozənayen.[39][40] Gultəna Joshua ye £3 million səwandəna kəriwu adə bas nankaro, dalil contract saa uwuye bəlin Matchroom'a mukko sakkənayen shi done shiye suro kungəna PPV ye səwandənaye gozənadə.[41] ==Joshua vs. Martin== Suro kəntagə Februarybe saa 2016 lan, warmatəgəna kəla Joshua də kam kura IBF ye Charles Martin (23-0-1, 21 KOs) dəga kəla kəljin yim kəntagə Aprilye kaunzə 9 saa 2016 lan O2 Arena lan. Martin də shima buro salakkin belt dəga faitəwo ngawo Vyacheslav Glazkov'a kənasartənayen suro kəntawu January ye saa 2016 lan. Joshua ye suro raund buroyedən katap dəga fəlezə kuru southpaw Martin dəga suro bay yen rozəna kawu sha canvas ro musko kəmburam sak lan raund kən indimi lan zuzəyinro. Martin də cizəna, amma ngawo loktu gana laayen shiga kən indimiro fəlezəna. Loktu adəlan Martin ye isawu dəga kəriwutəro terəna ngawo loktu nguwu gozənayen, kuru referee dəye kəriwu dəga dawarzəna, Joshua ye kazadala dunyabe buro salak ye dəga zuwuna.[44]Martində zauro shiga zorzana kəla cidanzəben, kuru zahirro kəriwudən kənasartəro məradənzə ba. Am asutəmasoye shiga datəgəram lan kolzənaro zorzana, ca raksə duwaro cizə luwala sədinro fanzayin.[45][46] Martin ye darelan awo do kawu kəriwu dəro hangal za'a sədin dəro zorzəna, shi də 'hangalnzən ba' wono.[47] Kawu 85 bas lan, kərmai Martin ye naptə IBF heavyweight champion ye də shima kən indimi do gargam boxing ye lan ganawo, kərmai Tony Tucker ye saa 1987 ye də shima ganawo. ==Joshua vs. Breazeale== Promoter Eddie Hearn ye kam yakkə do IBF ye boxers kura 15 ye dəga wormajiwo kəla Joshua ye ka'alazə faitəro. Suronzan kam kura WBC ye Bermane Stiverne-a (25-1-2, 21 KOs)-a Eric Molina-a (25-3, 19 KOs) mbeji, sandi indiso karəngə allo kam kura WBC ye America ye Deontay Wilder ye sandiya cezəna, rokko kam do kəriwutəma do kəriwutəyima Dominic Bre15). Yim kawu kəntawube 25 kəntawu Aprilbe lan, warmatəgəna kəla kəriwu Joshuabe fuwubedə Dominic Breazeale'a yim kawu kəntawube 25 kəntawu Junebe saa 2016 lan O2 Arena Londonbedən. Breazeale də shima kən 13 me IBF ye, cidiya am indi British ye Derek Chisora-a David Haye-a yen. Breazeale də shima boksa kən indimi wo, ngawo Dillian Whyte yen, Joshua'a raund yakkə kozənaro. Ngawo bikke zauro duno'a sədənan, Joshua ye kənasar IBF heavyweight ye dəga faizəna kənasar kən tulurmin lan. Breazeale də zauro musko wofilaye sha fəlezəna.[49] Ngawo luwala dəyen, Eddie Hearn ye wono Joshua ye raksə fuwulan IBF ye kambiyima Joseph Parker ye dəga luwalajin, kara kəntawu November ye lan. Luwaladə am 289,000 kuruma Showtime lan suro kawusuben. Katidə am 227,000 kuruma.[51]Ngawo mawu fal kəriwu Breazeale ye warmatəgənayen, Joshua ye kəriwu kadaye bəlin kam warmatəgəma US ye Showtime ye warmajiwo. Luwaladə live lan States lan Showtime lan fəlezana ngawo Joshua ye gawilma US ye ro musko sakkənayen.[52] ==Joshua vs. Molina== Suro kəntagə Augustben warmatəgəna kəla Joshuaye ka'ala IBFbe kən indimi faijinno Manchester Arena suro Manchesterben, yim kəntagə Novemberbe kawunzə 26lan. Adə shima buro salakkin suro kəntawu Septemberye saa 2014 lan Joshuaye bərnidən kəriwu sədinno. Suwa do kəriwu dəro fəlezana də sandima am kura'a IBF ye Kubrat Pulev-a Joseph Parker-a. Kam kura kəlakəlbe kureye Wladimir Klitschko də shima fuwumawo ngawo kəla kəltənzə Tyson Fury'a kən indimiro dawartənayen.[55][56]Deal do Joshua vs. Klitschko ye dəga tamotənyi, dalil WBA ye shawari kəriwu dəga dabtəye dəga dawarzəna kuru Klitschko ye kəlanzəro zau gənazəna, shi do kəriwu dəga cotto dazəna də.[57] Klitschko ye wono shiye Joshua'a kəriwutəro majin suro saa 2017 yen.[58] Bryant Jennings-a David Price-a də sandima su do Joshua'a kəriwutəro təkəna dəwo, amma Joshua də Manchester Arena lan kəriwujinro warmatəgəna, ka'ala dunyabe'a faitəro kəla Eric Molina'a (25-3, 19 KOs), shi do Adamzak'a kəriwujin də'a. kati scorebe hukumabe. Luwaladə telebijinlan USlan daataro Showtimelan fəlezana.[59][60] Ngawo round indi shiti falye lan, shi do Molina ye punch sǝtǝnyi dǝn, Joshua ye Molina dǝga round kǝn yakkǝme dǝn sǝrǝna. Shiga buro salakkin ngawo musko kəmburamye kəla jawben fəlezana. Molina ye isawu dəga cezəna amma bunduwu nguwu sha kəlzana, referee Steve Gray ye kəriwu dəga dawono.[61][62] Kulashi Nielsen Media ye fəlezəna, luwala də am 390,000 ro saadəna Showtime lan, kuru am 368,000 ye kurunza.[63] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Maybe saa 2018, UK Anti-Doping ye Molina ro saa indiro kəriwu UK lan diwo dapsəna, yim kawu kəntawube 28 kəntawu Octoberbe saa 2017 lan səta kəntawu Octoberbe kawunzə 28 saa 2019 ro saadənan. Kambiwu laa mbeji sau Molina ye indiro luwala sədəna suro saa 2017 yen.[64] ==Joshua vs. Klitschko== Yim kawu kəntawube 2 kəntawu November saa 2016, WBA ye kasatsəna kəriwu kate Joshua-a Klitschko-a ye kəla WBA (Super) ye dəro, buron Tyson Fury ye sətana dəro. Shi tawadǝ WBA ye dǝ shima, Joshua ye belt nzǝ Eric Molina ye dǝga gozǝna dǝ, kǝriwu dǝ yim kawu 29 April 2017 lan wajin, stadium Wembley ye London ye dǝlan. Ngawo Joshua ye Molina'a raund kən yakkəmedən zuzənayen, luwala Joshua-a Klitschko-a yedə Hearn ye ring lan warmajiwo.[62] Kura WBA ye Gilberto J. Mendoza ye tawatsəgəna kənasartəma də fuwulan Luis Ortiz'a kəla kəljin, loktu datəye də ngawo kəriwu kəltəyen tədin.[68][69] Ngawo yim falyen IBF ye warmajiwo kənasartəmadə mburo walzəna kəriwutəma Kubrat Pulev'a. Dalil luwala WBA ye do mburo walzana də nankaro, Joshua au Klitschko ye kazadala dəga kolzayinro təmazana.[70] Suro kəntagə Januaryben saa 2017-lan, Eddie Hearnye tikitiwa 80,000 samin təladəna sə warmajiwo, rekod ofisbe bəlin, Carl Froch-a George Groves II-a kozəna. Shiye tickets 5,000 gade matəro mazəna.[71][72] Hawartəna kəla Joshua ye nasha £15 million yeyi səbandin kəriwu dəro.[73] Na nəmkərawunzəyen, Klitschko, saa 41 loktu kəriwudəyen, nəmkərawunzə pound 240-a kwata-a, nəmkərawunzə kambaiwo tən saa 2009 lan. Joshua, saa 27, nəmkərawunzə pound 250-a.[74]Fuwu am 90,000 ngawo kəriwubedən, Joshuaye TKO lan kənasartəna kəriwu kura-kura do am indiso samma cedo. Sandiye round diyau buroye karəngə-a kuru hangal-aro luwala sadəna. Kən uwumidən, Joshuaye isə kuru bunduwu ngəwu səkə, Klitschko'a canvasro dunozəgəna. Klitschko do gəragata də cizə kuru round gafsəna dəga səmowona, punches kadawu lan zəfsə kuru knockdown kəlanzəye round arakkəlan gozəna. Round gana fuwuyedə walta hangalza, am indiso kamanzaro hangal gənazana, hatta Joshuaye waltə duno'a sətanadəye Klitschko'a round mewun tilonlan bətərəmzəna, shiga canvasro zuzəna. Klitschko waltə cizəna amma Joshua ye sha kən indimiro zuzəna. Sa Klitschko ye cizənadən, Joshua ye bunduwu ja'awu ba'a fəlezəna loktu Klitschko ye kəla ropes yen, adəye səkə referee dəye kəriwu dəga dawono.[75][76]Loktu datəyen, Joshua də fuwuzəna kəla scorecard hakim indiyedən 96-93 kuru 95-93, amma hakim kən yakkəmedə Klitschko'a fuwuzəna 95-93 lan. Stats CompuBox ye fəlezəna Joshua ye bunduwunzə 355 lan 107 sətana (30%), kuru Klitschko ye 94 suro 256 yen sətana (37%). Joshua ye Fury'a bowono suro intabiu kəriwuyedən, "Tyson Fury, na nyi, baby? Come on -- adəma awo kururo saragənadə. Biya nduso'a kəriwutəro saragəna. Kərmadəro zauro kəji fanjin." waltə shiga luwalatə, shiye waltəm bikkedə səraana maa. Wladimirro daraja kura kəla bəndiwa sənana divisiondəye kambiyizənadən, Robye letəro ngəlaro surinma." Eddie Hearn ye wono luwala Joshua ye fuwu ye də dareram saa ye lan wakajin, waneye stadium Principality ye Cardiff ye lan wakajin.Luwaladə am 659,000 kuruma Showtime lan lardə Americaben. Live lan fəlezana kuru kəriwudə sa 5 pm lan badiwono. ET kuru 2 pm lan. PT. Kulashi Nielsen Media ye fəlezəna kəriwu də am kuruwu 687,000 ro saadəna shidoni loktu raund uwu-a arakkə-ayen wakazənadə. Adə shima lambawa Joshuaye Showtime buroye doni dareram kawusuben fəlezayin dəga tərana.[81] Tep-waltəm fəletəye HBO lan taktənadə am kuruwu 738,000 ye kuru 890,000 ro saadəna.[82][83] Suro hawaryen, tasha TV Germanye RTL ye wono kəriwu də am miliyon 10.43 ye kurunza. Katidə sammaso kuruwu miliyon 9.59 sətana. Adə miliyon 8.91 do Klitschko-a Fury-a kururo suro saa 2015 yen dəga kozəna.[84] Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Junebe saa 2017-lan, IBFye Joshua-a kolzəna kəla shiye waltə Klitschko-a kəriwutəro susu kəriwutəma Kubrat Pulev-a kəriwutəro. Loktu allan, waltəm kəriwudə wakajinro gultənyi. Klitschko ye wono loktu məradəzəna kəndaramzə waltəm kururo kawu waltə kəriwuro kasatcinro. Ngawo kəriwudəyen magə gana laa bas, sa Eddie Hearn ye kakkadidə IBF ro cina kəla faitəro mburo walzənaro. IBF ye bayanzəna kəla waltəm kəriwudə 2 December 2017 lan wakajin, kuru kam kənasartənadə Pulev'a kəriwujin fuwulan awo laa sha təmzayin ba.[85] Yim kawu kəntawube 2 kəntawu Augustbelan, Joshuaye wono shiye kəntagə yakkəro allamtə badijin yim kawu kəntawube 22 kəntawu Augustbelan, yim kawu kəntawube 11 kəntawu Novemberben luwala sədinro waljiya, adə nankaro təmanzə kəriwu Klitschko-a yedə loktudən tamotinro təmazəna.[86] Son yaye, yim kawu kəntawube 3 kəntawu Augustbe saa 2017, ngawo IBFye sha kolzənayen, Klitschkoye websitenzə-a kuru tashawanzə social mediabe-a lan wono shiye biske boxingbedə kolzəna. Daji, mowontə Joshua-a Klitschko-a waltəm kəriwutəye dawono. ==Joshua vs. Takam== Yim kawu kəntawube 3 kəntagə Augustbe saa 2017-lan, Klitschkoye websitenzə-a zanderamzə-a lan boxing kolzənadə warmajiwo. Dalil adəye səkə, yim kawu kəntawube 4 kəntawu Augustbe lan, sa Klitschko ye cida kolzənaro nozanadən, IBF ye loktudən Joshua-a Kubrat Pulev saa 36-ye-a (25-1, 13 KOs) ro kəriwu fuwuyero amariya co, kuru tawadə kəla kəntagə Septemberye kawunzə 3 saa 2017 lan tədin məradəzəna.[89] WBA ye daji Joshua ro amariya cina kəla kəriwuma kuranza Luis Ortiz yen faitəro, kawu 30 sandiro cina kəla tawatsayinro.[90] Futu Hearn ye wono, dawaridə shima Pulev'a kəriwutə fuwulan, ngawodən Ortiz'a kuru Deontay Wilder'a kəriwutə.[91] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Augustbe lan, bayanna ndikate camps Joshua-a Pulev-a yedə zandetin kuru yim kawu kəntawube 28 kəntawu Octoberbe saa 2017 lan tamotəyin, Las Vegas də shima fatodəwo.[92]Yim kawu kəntawube 28 kəntawu Augustbe lan, Joshua-a Pulev-adə stadium Cardiffbedən kəriwuzayinro warmatəgəna. Fuwutəma Eddie Hearn ye warmajiwo kəntagə Septemberye kawunzə 5 lan, "Karəgənyi kəji kəla andeye Cardiff lan Principality Stadium lan katab fuwuye AJ ye dəro. Am 80,000 karənga sabsayin kəntagə Oct. ye kawunzə 28 lan. 1-ranked Kubrat Pulev, kuru katidə kəndo gasa dunyabe-a, luwala kazadala fatobe-a kuru shillewuwa ngəla-a suro bikkedəyen dawartə fuwuyero shillewu kura boxing dunyabedən."[94] Samno hawarwubedə yim kawu 11 Septemberben wakawono, kuru shiga awo duwaro ladoye ro sədin. Kuruson rekod am ngəwu boxingro isayinbe suro fatoben təmaatadəga sətandəna. Record buroyedə shima Muhammad Ali-a Leon Spinks-a ye waltəm kəriwuzayin dəwo kərawumaso 63,000 sabsəna New Orleans Superdome lan saa 1978 lan. Joshua ye luwala yakkə'a Showtime'a də dawono, Eddie Hearn ro dama am gade'a manatəye cina. Showtime də hakkinzə karno buroye-a hakkinzə matching ye-a mbeji, am yiwomasoye awo ngəwuro bid sadin ma. Sa HBO ye $1.6 million hakku luwala də fəletəye ro bid sədənan, Showtime ye bid dəga samənzəna, ma'ana luwala də suro kawusuyen Showtime lan fəletin.[96]Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Octoberben, fantəgəramma tartəgəna kəla Pulevdə zau fanzənaben, kuru adəye səkə kəriwudə tajirwaro waljin. Hawar shima dəye fəlezəna zau fanzənadə kawu 10 sətana, amma Pulev's camp dəye sha manazənyi.[97] Zau də dare jirero asutəna kuru Carlos Takam saa 36 (35-3-1, 27 KOs), shi done IBF ye lamba 3 ro səkkəna də, Pulev'a falzəna kawu 12 lan. Eddie Hearn ye suro bayannayen wono shiro waya Pulev ye fuwutəgəma Kalle Sauerland ye shiro shawari cina kəla zau kəla kəlanzəyen sətanayen loktu kəriwuyen. Hearn ye bayanzəna loktu kəriwu Joshua vs. Pulev ye də tədənan, shiye kamfo Takam ye dəga kəllata, nozəna sandima fuwuro lai dəro walzayin kuru sandiro kamfo allamtəye badiza kuru dawarzayin wono. IBF ye wono Joshua ye Takam'a kəriwuzənadə faitənzə mburo walzənadə'a galjin.[98][99] Hearn ye Joshua də nəm kərauzə pound 235-240 yeyi wono dəman, shiye nəm kərauzə pound 254, amma Takam də pound 235 lan isəna. Bəne kəriwuyedən, fuwu jama jama 80,000 karəngaye lan, Joshua ye ka'ala dunyabe dəga gozəna awo am ngəwuye kasatsanadə shima suro raund mewuyen datə. Loktu datəye hukumabedə minti 1, second 34. Fans kada ringside lan referee dəga dazəna dəga zorzana, shi done Takam dəga shilan suluwuna də. Ngawo round buroye cagey ye lan, round kən indimi də Takam ye notənyi lan kənza Joshua ye dəga kəlanzəro zəkkono, waneye namzəna, shim Joshua ye dəga njiro səkkəna. Suro round diyauben, Joshuaye kamtə sami Takambe kəmburamzən kazəna. Ngawo referee ye shim dəga kulassənayen, Joshua ye Takam dəga kəlanzəro fəlezəna. Shiye isawudəga cezə kuru rounddəga gafsənadən dəgayin. Kamtə gade sami shim wofila Takamben suro round tulurben fəlewono. Referee Phil Edwards ye liita ring ye dəro Takam'a loktu gana laa wuzənaro wono loktu kəriwu dəyen. Round usku-a ləgar-a lan, Joshua ye ngaworo kalaktə badiwono, shi do Takam ye fuwuro isə kuru kəla Joshua ye lan shots ngəla fəlezəna də. Suro raund mewun, Joshuaye uppercut kəmburamye kada səbandəna kuru punches kada zəgayin. Referee Phil Edwards, adə suruna, kate-kate dəro gawo, luwala dəga dawono. Liyita ye tawatsəgəna kənza Joshua ye də namtənyi, biya datə-a futə-a.Loktu datəyen fəlezana, hakim Pawel Kardyni-a Michael Alexander-a ye Joshua'a fuwuzana 89-81, amma hakim Ron McNair ye luwala 90-80 Joshua ro kalkalzəna. Ngawo luwalayen intabiu lan, Joshua'a kəla datəyen coworo, shiye ja'auzəna, "Luwala ngəla hatta ref dəye dazənaro, Takam'a zauro darajazəna. Awo cidawu dəro wazəna dəro məradənyi ba. Cidanyidə shima gawilmawo. Shawari kəla ref dəyen notənyi." Takam ye kasatsəna kəriwu də datəgəram lan dazəna, waltə kəriwu dəga sərayin wono. Hearn-a Joshua-a ye kəla luwala do saa 2018 lan wajinyen manazana, surodən luwala Joseph Parker-a Deontay Wilder-a ye mbeji, na do kənasar indisoye Joshua də shima kam do kambiwu bawo kuru luwala Nasaraye samma Tyson Fury'a.[107] Stats CompuBox ye fəlezəna Joshua ye 152 suro 454 yen fəlezəna (34%) kuru Takam ye 52 suro 222 yen kəltəro zauro cidazənyi (23%). Luwaladə, shidoni USlan Showtimelan fəlezanadə, kuruwu 334,000 sətana. Waltəm bikketə darelan fəlezana, shidoni kuruwu 309,000 sətanadə.[110] ==Joshua vs. Parker== Hawartəna kəla Joseph Parker ye karapka nzədə Lucas Browne'a kəla kəriwu kəltəyen Joshua'a kəltəro teriya. Futu Higgins ye wono, loktu March 2018 ye dəga zandezayin karapka Joshua ye dəga, sonyayi Eddie Hearn ye yaktə 80-20 ro cina, shi do Joshua ro banazəyin ma. Higgins ye Fairfax Media ro manazəna, wono awo tədin də zauro hangal gənatəgə məradəzəna, kuru kəriwu də UK lan wakajin dəga asuzəna.[111] Suwa gade do kəriwu zaman kəndaram 2018 ye lan zandetəna də sandima Bryant Jennings-a Alexander Povetkin-a. Futu Tweet Parker ye kəntagə November ye kaunzə 15 lan fəlezəna də, shiro reta awo Charles Martin ro biyazana dəye cidanzə ba cedo sa shiye ka'ala IBF ye dəga Joshua ro faizənadən.[113] Wazǝnazǝ dǝ, Higgins ye Fairfax Media ro wono shi-a Hearn-a dǝ kuwamiyayi tawadǝ do am samma soro faidajinma dǝro shawari sadin.[114] Parker ye wono shiye kasatsəna 35% riwanzəyedə fulutəro. Higgins ye Hearn ro awo dareye cina yim kawu 22 kəntawu November ye lan. Shiye Sky Sports ro wono, "Shima shawarinde dareyewo. Awo gana laa də daraja ba au nongutə."[115] Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Novemberbe lan, Hearn ye wono kəriwudə suro mawu indiyen tawattəyin. Higgins ye Camp Nou də na do ne zauro faida'a ro somzəna.[116] Futu Hearn ye kəntawu December ye kawunzə 11 lan gulzəna də, tawadə Principality Stadium də shima fuwuma do kəriwu dəga sədin ma. Hearn ye kasuduwa lan wono Parker ro kungəna ngəwuro biyazana, deal də 65-35.[117] Yim kawu kəntawube 28 kəntawu Decemberben, Higginsye wono yaktə kasattəna shi done Parkerye kate 30-a 35%-a lan səbandin kuru luwaladə suro April 2018yen wakajin. Suro waltəm gasayen, Parker ye kashi 55% səwandinyaktə. [118] [119] Yim kawu kəntawube 8 kəntawu Januarybe saa 2018-lan, stadium Principalitybe Cardiffbedə shima na kəriwudəbewo tawattəgəna. Yim kawu kəntawube 14 kəntagə Januaryben, shawaridə dawono kuru luwaladə yim kəntagə Marchbe kawunzə 31lan Cardifflan wakajinro warmatəgəna, kəla Sky Sports Box Officeben. Suro hawar hukumabe kəntagə Februarybe kawunzə 5-lan, Showtimeye kəriwudə USlan telebijinlan fəlezayinro warmajiwo.[123] Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Februarybe lan, asutəna kəla Joshuadə nəmkərawunzə pound 247 yeyi, pound 10 karəngə nəmkərawunzə Takam'a kozəna. Foto laa Twitter lan tǝkǝna shido mizan Joshua ye dǝga fǝlezǝna dǝ, nǝm kuranzǝ kilogram 112.9.[124] Joshua-a Parker-a indiso kəriwuwanza buroyedəro gəremiya. Parker də buro salak lan nəm kərauzə pound 236.7, shi do ne zauro kambaiwo tən do Solomon Haumono'a luwala sədənan saa 2016 lan. Joshua də nəm kərauzə pound 242.2, shi do ne zauro kambaiwo tən saa 2014 lan sa Michael Sprott'a luwala sədənan. Hawartəna kəla Joshua ye kungəna £18 million səwandin kuru Parker ye kungəna £8 million səwandin.[126]Joshua də sha mburo sakkəna buro salakkin suro cidanzə 20-0 yen, Parker'a kənasartəro, shawari round mewun indin lan (UD) Parker ye ka'ala WBO heavyweight ye dəga gotəro, kuru ka'ala WBA (Super), IBF-a IBO-a ye dəga gotəro. Hakimma dəye kəriwu dəga 118-110 indiro gozana, kuru 119-109 Joshua ro. Fatowa hawarbe kada ESPN kunten kəriwudə saa 116-112 lan Joshua də shima kənasartəma. Na cintəro lezənadən, Joshuaye kəriwu 20-nzə knockout streakbedə dawono. Parker ye letənzə faidatə Joshua ye bətərəmzə nguwuro sələmzəna amma adə diwolan kəlanzə'a sətinba rounds kada kənasartəro. Parker ye ngawo lan badiwono suro raund buroye dən Joshua ro kolzə shiye gozəna. Raundə yakkəlan kəla kəltə notənyilan wakawono, sonyayi boxer ndasoma kamtənyi. Notənyi lan kəla-butt gade mbeji suro round lagaryen na done referee ye naptə gana laa bowono. Joshua ye tape do glove wofilanzəye də sambisoro suluwin kuru shiro waltə kotənzəro lezə waltə tape dəga gotəro amri tina. Parker də shimzə wofilan kamtəna ngawo Joshua ye notənyi lan shiro njiro zəksənayen. Suro raund mewun indinyen, boxer ndaso ma futu təmazana yeyiro Joshua ye Parker'a zərfandowo, shi do waltə, shi ngawoye lan, raund dəlan kəngatəro səraana də. Luwaladə referee Italiye Giuseppe Quartarone ye bannazəna, shi done boksawu indiso'a suron luwalaro dafsənadə. Adəye Parker'a lezəna, na shi də zauro kənasartəna. Referee dəye awo dəga namjin loktu boxers indiso suron dasayin woson, sa sandiya shots lan fəlezayin yayi. Boksawu kada, ilmuwu kuru karapka Sky Sports-a Showtime-a indiso referee dəga zorzana loktu kəriwudəyen kuru ngawo kəriwudəyen.[127][128]Ngawo luwaladəyen, Joshuaye fasalnzə luwaladəye bayanzəna, "Nzundunyidə surodən kəska jili laa mbeji ngawo jabdəyen. Shidə balimi zauro faidaa fal. Kawuli kureyedə shima musko kəmburamdə nyiga blockdə'a dərizayin, amma jab ngəladə nyiga dunya sammason sədin. Kuru adəye gasa gade səwandəna. waltəyin, wuga kəltəgəna, hangalnyi gənatəna kuru rounds 12, wuye təmangəna zauro, right?" Parker də kənasar lan kəlanzə'a fəlezəna kuru waltə duno'aro waljin wono, "Kudə kam kuraye wuga cezəna. Cida nguwu. Na allan datədə awo kəji. Askəra'a sammaro dama kəriwu stadium kura adəlan diwoye nankaro. Waltəyen, zauro allamtəyen, waltəye duno'aro dawarnye kuru waltəye. ... Daji walte waltǝyen." Sa shiro awo gade sədinro coworonya, Parkerye jaapkono, "Zauro cidazə. Dunoaro waltə, duno ngəwuro. Amma gadero waltə səraa. Biya awo kurtəye dəro waltə." Loktu samno hawarwube ngawo luwalaben, karapka Parkerbedə refereedə Nasara manajinba wono, amma Joshua-a fuwutəmanzə Hearn-adə kasatsanyi kuru Nasara ngəlaro manajin wono.[129][130] Stats do CompuBox ye fəlezəna Joshua ye 139 suro 383 yen (36.3%) kuru Parker ye 101 suro 492 yen (20.5%).Luwaladə US lan Showtime lan fəlezana. Shi live show də am 346,000 kuruwu 379,000 ro saadəna. Waltəm bikketə darelan fəlezana shidoni təranadə. Waltəm bikkedə am kuruwu 430,000 sətana kuru am kuruwu 483,000 ro saadəna. Nielsen Media Research, shi do ne adadu dəga sutuluwuna də awo ngaltəye bawo kəla am do ne live lan kurunza dəga waltəm kururo.[132] ==Joshua vs. Povetkin== April lan səta datəgəram June 2018 ro saadənan, camp Joshua-a Wilder-a indiso kəla luwala kura kate sandiya indiyedən manazayin.[133] Kaziyi kuradə sandima ngənəwu yaktə-a, loktu-a na-a. Loktu laan Wilder ye kasatsəna Joshua'a UK lan kəriwutəro, amma gana laa tuska mbeji suro contract do waltə-a waltə-a ro zuzayin dəyen.[138] Loktu fallan, Hearn ye cida Joshua ye WBA ye gaskatəma Alexander Povetkin (34-1, 24 KOs) dəga kəriwutəro cidajin. WBA ye buro salak lan kəriwu dəga amariya co ngawo Povetkin ye David Price'a kəla kati Joshua-Parker ye lan zuzənayen. Muzakaradə kəntagə Juneye kaunzə 26 lan faltə badiwono sa WBA ye camp Joshua yero awa 24 cina kəla Povetkin'a muzakara tamotəro.[141] Joshua ye Povetkin'a kəriwutəro karəngəzəna suro kəntagə Septemberye saa 2018 lan, Hearn ye wono kəriwu Joshua-Wilder ye də kuwami yaye suro kəntagə Aprilye saa 2019 lan stadium Wembley ye lan wakajin. Hearn ye dare lan bayanzəna kəla WBA ye sha kolzəna, ca Wilder ye Joshua'a kəriwutəro musko səkkənaro wallono.[143]Yim kawu kəntawube 5 kəntawu Julybe lan, Hearn ye warmajiwo kəla stadium Wembleybe Londonbedə luwala Joshuabe fuwube indidə yim kawu kəntawube 22 kəntawu Septemberbe saa 2018-lan kuru waltə yim kawu kəntawube 13 kəntawu Aprilbe saa 2019-lan sədinno. Yim kawu kəntawube 16 kəntagə Julyben, Joshua-a Povetkin-a WBA (Super)-a, IBF-a, WBO-a, IBO-a kəla nəmkərawu kərawuben hukumamen yim kawu kəntawube 22 kəntawu Septemberben Sky Box Officelan wormatəgəna. Ilmuwu Britishye kadaye manazana kəla futu Joshua ye Povetkin'a ganaro sədinbayen kuru futu shiye Joshuaro tajirwa kura suwudinyen. Yim kawu kəntawube 27 kəntagə Julyben, Joshuaye contract saa yakkəbe bəlin Matchroom Boxing'a səkkəna, shi done shiga Sky Box Officelan fəlezayin gananzə yayi luwala uwu gadero, luwala Povetkin'a kunten. Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Augustbe lan, WBO ye fəlezəna kəla kəriwu Povetkin ye də Joshua ye faitə mburo walzəna dəga WBA-a WBO-a ro sədin, sau Povetkin də shima lamba 1 wo karafka indisoye. Kuruson warmatəgəna kəla Joshua də sha WBO ye Super Champion ro bowotin Povetkin'a kənasartəyiya.[150]Fuwu am 80,000 karəngəye lan, Joshua ye kəriwu buroye dəga kənasarzəna, gana-ganan Povetkin'a suro raund tuluryen zuzəna kəla ka'ala dunyabe dəga gotəro. Nashanzə faidatə-a kuru gawo-a luwo-a lan, Povetkin ye Joshua'a datəgəram lan zauzəna shots nzə kura-kura lan. Round indilan, kənza Joshuabedə fəletə badiwono. Round uwulan, Povetkin də suro suroyen badiwono. Joshua ye Povetkin'a musko wofilan kəlanzəro səkəna suro raund tuluryen. Povetkin waltə cizəna amma Joshua ye waltə sakro shots zauro duno'a lan, adəye səkə referee dəye luwala dəga dawono.[151][152] Loktu datəyen, hakim yakkədəye scorecardsnzadə 58-56 indiro, kuru 59-55 Joshua'a banazayin.[153] Suro intabiu ngawo luwalaben, Joshuaye wono, "Wuye knockout streaknyi waltə səbandəna kuru waltə muskonyi kəmburamye səbandəna. Alexander Povetkin də zauro kazəyi zauro zau. Shiye awo adə cina, shidə hook wofilan ngəla. Wuye asuwono shidə kəlanzəro duno amma tiyinzəro duno bawo daji shiga faljin kuru wuye yintənyi." Daji shiye wono shiye Twitter lan kurno laa sədin fanzəyinma so dəro ndu shiga fuwulan luwala sədinro saragənaro. Stats CompuBox ye fəlezəna Joshua ye 90 suro 256 yen fəlezəna (35%), surodən 53 də jabs lan fəlezəna. Povetkin ye 47 suro 181 lan (26%) sǝbandǝna. Povekin ye 43 duno'a kəllata Joshua 37'a kəllata.[154] Kuruson nəm kura kura Joshua ye mbeji, shidoni nəm kərauzə pound 246 səta Povetkin ye pound 222 ro saadənadə.[155][156] Joshua ye £20 million yeyi suwandin kuru Povetkin ye £6 million yeyi suwandin kəriwu dəro.[157] ==Fuwu am 80,000 karəngəye lan, Joshua ye kəriwu buroye dəga kənasarzəna, gana-ganan Povetkin'a suro raund tuluryen zuzəna kəla ka'ala dunyabe dəga gotəro. Nashanzə faidatə-a kuru gawo-a luwo-a lan, Povetkin ye Joshua'a datəgəram lan zauzəna shots nzə kura-kura lan. Round indilan, kənza Joshuabedə fəletə badiwono. Round uwulan, Povetkin də suro suroyen badiwono. Joshua ye Povetkin'a musko wofilan kəlanzəro səkəna suro raund tuluryen. Povetkin waltə cizəna amma Joshua ye waltə sakro shots zauro duno'a lan, adəye səkə referee dəye luwala dəga dawono.[151][152] Loktu datəyen, hakim yakkədəye scorecardsnzadə 58-56 indiro, kuru 59-55 Joshua'a banazayin.[153] Suro intabiu ngawo luwalaben, Joshuaye wono, "Wuye knockout streaknyi waltə səbandəna kuru waltə muskonyi kəmburamye səbandəna. Alexander Povetkin də zauro kazəyi zauro zau. Shiye awo adə cina, shidə hook wofilan ngəla. Wuye asuwono shidə kəlanzəro duno amma tiyinzəro duno bawo daji shiga faljin kuru wuye yintənyi." Daji shiye wono shiye Twitter lan kurno laa sədin fanzəyinma so dəro ndu shiga fuwulan luwala sədinro saragənaro. Stats CompuBox ye fəlezəna Joshua ye 90 suro 256 yen fəlezəna (35%), surodən 53 də jabs lan fəlezəna. Povetkin ye 47 suro 181 lan (26%) sǝbandǝna. Povekin ye 43 duno'a kəllata Joshua 37'a kəllata.[154] Kuruson nəm kura kura Joshua ye mbeji, shidoni nəm kərauzə pound 246 səta Povetkin ye pound 222 ro saadənadə.[155][156] Joshua ye £20 million yeyi suwandin kuru Povetkin ye £6 million yeyi suwandin kəriwu dəro.[157] ==Joshua vs. Ruiz Jr.== Yim kawu kəntawube 29 kəntawu December saa 2018-lan, loktu Joshua-be Wembley-bedə kuwami yaye rowotəna, Hearn-ye wono Dillian Whytedə shima fuwuma Joshua-a kaltəgəmawo. Kuwa yayi Hearn ye sha kəla kəltəro jejin lan, Whyte ye fanzəna kəla Joshua ye loktu Wembley ye dəga kolzə kuru susu dəro kam America ye Jarrell Miller'a kəriwujin Madison Square Garden lan. Yim kawu kəntawube 12 kəntagə Januarybe saa 2019-lan, Whyteye wono shiye 'severe lowball' Joshuaye shiro cinadə wazəna. Whyte ye adadu dəga fəlezənyi, amma awo kəla Chisora ​​yen suro December 2018 yen səbandəna dəga cidiyanzəro wono.[160] Sa 21 January lan, Hearn ye wono Joshua ye US lan luwala sədin.[161] Futu Hearn ye gulzənadə, Joshua də shima kəriwu Whyte ye dəga yitagatsəyin. Whyte ye wono Joshua ye sha luwala səraanyi, futu shiye nozəna yeyi tən September 2018 lan, shiye luwala sədin suro April 2019 yen, amma awo laa sədin ba.[162] Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Februarybe lan, Hearn ye tawatsəgəna kəla Joshua ye kəriwu Wembley Stadium lan kəntagə Aprilbe kaunzə 13 lan sədin də zauro mowonjinbaro waljin. Yim kawu kəntawube 2 kəntagə Februaryben, Whyteye wono luwala Joshuabedə 'ba' kuru shiye karnowa gade suruna, surodən luwala Dominic Breazealebe mbeji. Miller ye gultənzə lan, Joshua ye buro salak lan Whyte ro dola miliyon yakkə cina, daji dola miliyon 5 ro sərana, amma dola miliyon 3.5 ro gaana.[166]Yim kawu kəntawube 8 kəntawu Februarybe lan, shartəwa kasattəna kəla Joshua ye kəla Jarrell Miller yen faitəro (23-0-1, 20 KOs) yim kawu kəntawube 1 kəntawu June ye lan Madison Square Garden bəla New York ye lan, adəye Joshua ye US lan buro salakkin cidazəna. Lamar shima də shima gargam boxing arena ye lan kungəna ngəwu səwandəna wo.[169] Launch presser də baditəram lan zauro kawudo badiwono ngawo Miller ye Joshua'a dunozənayen loktu kəlanza kəlzanadən. Gana-ganan təmzəna kuru am indiso kurisnza gozana. Na shimadən səta, mana faltə ngawo-a ngawo-a, kawu Millerye kəla faraskəramdən suluwinro. Joshua ye dazə korowa gafsəna fato hawarbe lan jaapkono.[170] Hawartəna kəla Joshua ye £19.3 million ($25 million tilo) sədin kəla cidanzə US ye buro salakyen. Hawar gadeye wono Joshua ye ta'adir dola miliyon 32 səwandəna. Miller ye cida DAZN ye dəye tawatsəgəna shiye kungəna cidaye kura $4.875 million ye səwandəna, shi done suronzən kəriwu indi kəla DAZN ye dəwo tamanzə $3 million ye mbeji.[173]Yim kawu kəntawube 17 kəntawu Aprilbe saa 2019, kamfowa indisoye tawatsəgəna kəla karapka kəlanzabe Anti-Dopingbedəye sandiro Millerdə awo daptənadə GW1516 sətanaro ngalzana. Jaza jarabtəbedə suro jarabtə collo VADA-be Millerbe kəntawu Marchbe kawunzə 20lan cinadən.[174][173] Jaraptə gade kəla 31 Marchben tədənadəye EPO-a, HGH-a GW1516-a waltə tawatsəgəna.[175][176] Boksawu kada, Ivan Dychko-a Manuel Charr-a kunten sunza fuwuro sakkə Joshua-a kəriwuzayin. Hearn ye suro awa 24 yen heavyweights 16 ro manazəna. Luis Ortiz də shima su buro salakye Joshua ye faltəro səraana də. Hearn ye kəla Joshua ye kəriwu sədin kəla yim shima dəyen sau tikiti 17,000 təladəna, surodən 10,000 də Britain lan. Kawu shiye Alexander Dimitrenko'a kəriwujinro, yim kəntagə Aprilye kaunzə 20, kam done kazadala dunyabe gaskatəma kureye Andy Ruiz Jr. (31-1, 20 KOs) sunzə fuwuro səkkə Miller'a falzə kuru Joshua'a gaskazəna kəla kazadala nəmkərawube kəla kəltayen yim kawu kəntawube 1 kəntawu Juneye saa 2019. Hearn, kəlanzə'a kasodəro səkkəna.[181] Ruiz də fuwuma ro wallono ngawo Luis Ortiz ye karapka dəye awo indi Joshua'a kəriwutəro sadədəna də'a wazənayen.[182] Shartəwadə suro mawu falyen kasattəna.[183] Yim kəntagə Maybe kawunzə 1, kəntagə fal kawu bəne kəriwubedəro, Joshua-a Ruiz-adə tawattəgəna kuru Madison Square Garden New York Citylan wakajinro warmatəgəna kəla DAZN USbe baslan. Ruiz yealamanna dola miliyon 7 (£5.36m) yeyi suwandəna kəriwu dəro.[187] Joshua ye Ruiz'a suro raund kən yakkəmedən kollono, buro salakkin suro cida gaskadəyen. Ruiz ye count dəga cezəna, kuru ngawo loktu gana laayen knock down kəlanzəye səkəna. Joshua ye waltə cidiyazəna dareram round dəyen kuru waltəram kura lan. Joshua ye raksə round gana fuwuye dən kəngatə, amma ngawo knock-down indi gade suro round kən tulurmin yen, referee dəye kəriwu dəga dawarzəna, adəye səkə Ruiz ro kənasar TKO ye suro round kən tulurmin dəga co, kuru Joshua ye ka'ala heavyweight ye diyau dəga samma sowondəna. Loktu datəyen, Ruiz də shima kəriwu dəga 57-56 ro fuwuzəyin kəla scorecard indiyen kuru Joshua də shima 57-56 ro fuwuzəyin kəla gadedən. Shima gargam boxing ye lan zauro hangal kutta ro gozana, Mike Tyson-a Buster Douglas-a ye gaska sadin. ==Joshua vs. Ruiz Jr. II== Waltəm biskedə yim kawu kəntawube 7 kəntawu Disembabe saa 2019-lan wakawono na shiro Arena Diriyahbe suro Diriyah, Saudi Arabiaben gartənadən. Na nəmkərawubedən, Joshuaye pound 237 (107 kg) lan isəna, pound mewu (4.5 kg) karənga kəla bikke buro salakbedən. Futu gadelan, Ruiz də nəm kərauzə pound 284 (129 kg), pound 16 (7.5 kg) nəm kərauzə buroye dəga kozəna. Bənyedən, Joshua ye luwala tartipkata sədəna, Ruiz'a cintəzəna jabnzən kuru letə shitibe faidatə punches'a karəngənro kalaktəro futu buro salakkin kəla kəlzanadən. Shiye kalkalro badiwono, musko kəmburamye suro raund buroyedən Ruiz'a shimzə wofilayero kamzənadə. Joshua ye razəwu lan boxing gozə kowono kuru punches faida'a sədin. Ruiz ye kənasar laa səbandəna sa Joshua'a kəla-a tiyi-aro fəlezənadən dareram raund kən diyaumen, amma Joshua də sambisoro cida dəga sədin.[190] Shiye shawari ndusoye kənasartəna kəla ka'ala heavyweight ye dəga waltəm mowo nankaro score 118-110 kəla scorecard hakim indiyen kuru 119-109 kəla gadeyen.[191] Suro koronzǝ ngawo kǝriwuben, Joshua kǝji fanzǝnamadǝye wono, "Kam, buro salakkin zauro ngǝla, indiro diwo do... Nguwuro dagǝne, nǝmngǝlaro dagǝye. Kǝnasarlan nǝmngǝlaro dayin kuru kǝnasarlan nǝmngǝlaro dayin." Ruiz ye gawilmanzəro daraja fəlezəna, wono "Anthony Joshua ye cida zauro ngəla sədəna."[192] ==Joshua vs. Pulev== Joshua də buro salak lan Kubrat Pulev'a kəriwujinro warmatəgəna saa 2017 lan, amma Pulev ye zau fanzəna dəye səkə Carlos Takam ye sha kəriwu dəro falzəna.[93][99] Yim kawu kəntawube 2 kəntawu Marchbe saa 2020 lan warmatəgəna kəla Joshuaye ka'alawanzə kəla Pulevben faijin (28-1, 14 KOs), shidoni IBFye mburo walzənamadə, stadium Londonbe Tottenham Hotspurbe yim kawu kəntawube 20 kəntawu Junebelan. Attǝson, dalil wawa COVID-19ben, kǝriwudǝ kǝntawu Aprilbe kawunzǝ 3 saa 2020-gadǝro dawarzana.[194] Luwaladə waltə warmatəgəna yim bəlin kəntagə Decemberbe kawunzə 12-a na bəlin The O2 Arena Londonbe-a lan.[195] Luwala də dare waltə Wembley Arena ro kalakkatə, kuru warmatəgəna kəla fans 1,000 samin raksa isayin dalil karəngəro kəla coronavirus ye fulutənayen.[196] Bənyedən, Joshua ye gawilmanzə'a indiro suro raund kən yakkəmen kollono, kuru dareram lan Pulev'a kənasartəna raund kən ləgarmen knockout lan kəla shiye ka'ala heavyweight ye dəga rotəro.[197] Kam kura diwal uwuye Floyd Mayweather Jr. ye surodən mbeji; Joshua ye shiro daraja cina ngawo luwala dəyen, wono "Shiga fatolan dəgatədə daraja. Awo sədəna dəro zauro darajazəna. Shiye wuga bikke makkarye kururo kadio kuru awo shiye səraana faldə - pull-counter dəga gowoko." Mayweather ye zazaktə dəga jaapkono, wono "Wuye Joshua ro mburshe'a. Shidə kam nəm kərau'a shiyeyi baro. Shiye medal dinarbe Olympic ye zuwuna, cidanzə zauro lejin, nəm kərawu'a indiro kənasartəma. Shidə kam zauro nəm kərau'a. Shidə kam ngəla kuru wu'a." ==Joshua vs. Usyk== Ngawo IBF ye gaskatəma Kubrat Pulev ye kənasartənayen kəntagə December ye kawunzə 12 saa 2020 lan London lan, Joshua'a koro ngawo luwalayen kəla lamarra luwala do WBC-a The Ring champion Tyson Fury-a ye kənasartənyiyen coworo, shi do Joshua ye ja'auzəna də, "Ndu yayi shi'a kərawuzəna də, Tyson'a lezəna. Fury, Tyson Fury ro walzə."[199] Tawadə luwala indi kate gasawu indidəye kasattəna "kaida" tən kəntawu June ye saa 2020 lan.[200] Yim kawu kəntawube 17 kəntawu Maybe saa 2021-lan, Furyye fato hawarbedən wono luwala kate shi-a Joshua-adə yim kawu kəntawube 14 kəntawu Augustbe saa 2021-lan Saudi Arabialan wakajinno.[201] Son yaye, suro awa 24 yen warmatəgənadən, hakim sharabe Daniel Weinstein ye wono kam kura WBC ye Deontay Wilder də shiye hakkinzə mbeji karnonzə kəriwu kən yakkəme Fury'a kəla yim kəntawu September ye kawunzə 15 ro saadənan; adəye kəriwu kate Joshua-a Fury-a yedə tajirwaro səkkəna, sau Wilder ye fəlezəna shiye dawartənyi kəla boxers British ye dəga kolzə goza kozayinro.[202] Dalil awowa anyiye səkkə, yim kawu 21 kəntawu Maybe lan WBO ye kamb Joshua ye dəro awa 48 cina kəla Fury'a kəriwutəyen, au susudəro sandiye kəriwu kəla kam do sandiya gashiptanayen, kam do kəriwu cruiserweight ye Oleksandr Usyk ye dəga. Joshua-a Fury-a ye camps nzadə kasattəro raksayin ba, kuru adəye səkə yim kawu 22 May ye lan WBO ye amariya cina kəla Joshua ye Usyk'a kəriwujinno, kasattə do kəriwu də yim kawu 31 May ye lan tədinro.[203] Yim kawu kəntawube 20 kəntawu Julyben, warmatəgə hukumabe tədəna, kəriwu kate Joshua-a Usyk-adə yim kawu kəntawube 25 kəntawu Septemberben stadium Tottenham Hotspurben wakajinro tawatsəgəna. Bənyedən, Usykkarǝgǝ kutta suwudǝna, kam kura Joshua dǝga round 12 lan kǝnasar sǝdǝna, score 117-112, 116-112 kuru 115-113, Joshua ro kǝn indimi cidanzǝye sǝtanyi.[205] Usyk ye letənzə-a nəm gade-gade luwalanzəye-adə Joshua ro zauro kəji, Usyk ye karəngəzəna kənasar dəga dafsəna suro seconds dareye round dareyedən.[206] ==Joshua vs. Usyk II== Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Septemberye saa 2021-lan, ngawo kawu diyau Oleksandr Usykye Joshua'a kənasarzənayen kəla shiye gasa nəmkərawu dunyabero walzənayen, fuwutəgəmanzə Alexander Krassyukye warmajiwo kəla shiti fal waltəm kəriwudə shi doni suro contract kəriwubedən bayantənadə "baro kaida Joshuaben cidazəna." Krassyuk ye asuzəna Usyk ye kəla Joshua'a indiro kəriwutəyen kəji fanzəna: "Adəye səkə taktənyi loktu andeye Oleksandr'a lamar waltəm kəriwutəyen zandenyiyen də, shiye kəji fanzəna kuru wono 'Wow, cool, Antokha'a indiro kəriwuyin.'" nasha lardǝnzǝ Ukraine ye dǝn, wono, "Waltǝm biske dǝga Olimpiyskiy Stadium Kyiv ye dǝlan sǝdinro saragǝna." Son yaye, Joshua's promoter, Eddie Hearn, Ukraine də na "zauro mowonjinba" wono, sau shiye fandi nguwu sədiya səraana dəro: "Təmangəna dunya samma son au UK lan, təmangəna UK lan waljin." Arabiya yim kawu 20 kəntawu Ogustabe. Luwala də shima Usyk ye kəriwu heavyweight dunyabe faitə buro salakbewo, kuru shima Joshua ye kən mewun indinmi kəriwu heavyweight dunyabewo sa shiye kəriwu heavyweight dunyabe loktu yakkəro waltə jarabsənadən.[209]Joshua ye cidanzə ngalwozəna dəman, Usyk ro shawatənzə buroye dəro gərezəgəmiya, [210] [211] dareye də kənasartəna belt nzə faizəna shawari yaktəyen hakim falye kəriwu dəga 115-113 Joshua ro səkə, kuru hakim indi gade dəye 115-113 kuru 121k in Usy26. Futu isawu New York Times ye fəlezəna yeyi, Joshua ye tiyinzə 37 lan bunduwu 15 sətana kəriwunza buro salak ye dən.[213] Sammason, sonyayi, Usyk ye Joshua'a kozəna, punches 170 suro 712 yen sətana, Joshua ye 124 suro 492 yen rataltəgə. Futu CompuBox ye bayanzəna yeyi, Usyk ye rekod bəlin sədəna kəla bunduwu do Anthony Joshua ye gawilmanzəye lan (170) kuru bunduwu nguwuso Joshua ro zəfsəna suro raundə falyen (39 raundə kən 10 me lan).[214] Ngawo scorecards judges ye warmatəgənayen, Joshua ye belt Usyk ye indi suro ring ye lan zuzə kuru arena lan suluwu badiwono, amma waltə kuru loktu microphone dəga kalzəna lan mana kəji fantəye cina, kəla kənənganzəyen manazəna, luwala, Ukraine, kuru Usyk ye zazaksəna. Am kurumasodə ajabsana kuru alamaram futu kəndoye nozanyi loktu Anthonyye manazə ajabbadə cinadən. Suro manadəyen Anthony Joshua ye manazəna kəla futu kənənganzə zauro zauro sətanayen kuru shiro dama amateurs ye Usyk ye dəga tinayi. Shiye manazəna kəla futu amsoye shiga zorzanayen kuru ayi nankaro awowa kəltəye alamanna Rocky Marciano gana yeyiro gəbsənyiyen soworin. Ngawo gana laayen, Joshua ye ngawo stage yen gozana shiye am shiga zorzana dəro ja'au sədin, yelzəna: "Nduro manajin? Nduro manajin? Cinzə zaktə."[215] Ngawo luwalayen, Joshua ye shiro cizəna. ==Joshua vs. Franklin== Yim kawu kəntawube 6 kəntagə Februarybe saa 2023-lan, hukumamen warmatəgəna kəla Joshuadə waltə ringro waljin yim kəntagə Aprilbe kaunzə 1-lan O2 Arenalan kəla Jermaine Franklinben. Luwaladə shima luwala buro salakbewo naptə cidanzə saa uwuye shiro DAZN gultindəyen.[217] Samno hawarwuye buro salakbe kawu kəriwuro kəntagə Februarybe kawunzə 9-lan, Joshuaye nəmkamza bəlin allamtəma Americabe Derrick James-a warmajiwo, kuru shiga fuwutəgəma Eddie Hearnbe kəla dalil kəriwubedən korozəna. Joshua ye waltə-waltə ja'auzəna, "Kungəna, kungəna, kungəna", kawu Hearn ye koro də tamojinro, kawu waltə bayanjinro: "Kungəna fando ra'akkəna. Sami. Jili, adə biske kəriwube."[218][219] Joshua də nəm kərauzə 2551⁄4 lbs, amma Franklin də nəm kərauzə 2343⁄4 lbs, 22 lbs ma kozəna kəriwunzə buroye Dillian Whyte ye dəga kozəna.[220] Bənyedən, Joshuaye bikke gana laa sədəna, sambisoro clinches badizəna. Badiyaram kəriwudəyedə zauro hangal gənatəna dəman, shiye jabnzə faidatə muskonzə kəmburamlan duno baksəna, shawari ndusoye kənasartəna, hakimsoye scorecardsnza 117-111 (indiro) kuru 118-111 shiro banazana. Ngawo kararrawa dareyedən, am indidə suro ringyen luwala gana laa sadəna, luwalaro karəngəzana. Kambiyidə Joshua badizə, shidoni Franklin'a ngawo kəlanzəyen baksənadə kuru Franklinye ngawonzə kalaksə letəro.[221][222] Suro koronzǝ ngawo luwalaben, Joshuaye kǝlanzǝn bayanzǝna kǝla shiye kǝnasartǝnyi WBC champion Tyson Fury fuwulan, shiye wono, "Wuro kashi 100 lan daraja sǝwandǝna kǝla gasa WBC dunyabe dǝro."[223] ==Joshua vs. Helenius== Yim kawu kəntawube 6 kəntagə Yulibe saa 2023-lan Dillian Whyte-a Anthony Joshua II-a, waltəm kəriwu kəntagə Disembaye kawunzə 12 saa 2015-bedə. O2 Arena Londonlan tədinro warmatəgəna.[224] Adəga dawarzana yim kawu kəntawube 5 kəntawu Augustbe saa 2023, ngawo Whytebe jarabtə kurunbe shiro positive gultində waltəgənaben shi done cidaram kəlanzəlaro anti-doping gultindəye sədənadə.[225][226] Yim kawu kəntawube 8 kəntawu Augustbe saa 2023-lan, Robert Heleniusdə Whyte'a faljinro warmatəgəna, kuru kəriwudə yim kəntagə Augustbe kawunzə 12, saa 2023-lan wakajin. Joshua ye kəriwu dəga knockout lan zuwuna dalil hook kəmburam round 7 ye lan.[230] ==Joshua vs. Wallin== Suro kəntagə October saa 2023 yen, hawar ye fəlezəna Joshua ye raksə Deontay Wilder'a kəla kəljin yim kəntagə December ye kawunzə 23 lan kəla kati falyen rokko Tyson Fury-a Oleksandr Usyk-a ye lardə Saudi Arabia ye lan. Yim kawu kəntawube 11 kəntawu Novemberbe lan, hawarye wono Joshua-a Wilder-a indiso yim kawu kəntawube 23 Decemberbe lan kəriwuzayin amma gawilma gade-gade'a.[232] Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Novemberbelan, warmatəgəna kəla Joshuaye Otto Wallin'a kəla kəljin yim kawu kəntawube 23 kəntawu Decemberben kuru Wilderye Joseph Parker'a kəla kəljin naptə kəriwuben. Joshua ye Wallin'a RTD lan kənasarzəna ngawo Wallin's corner ye shawari gozənayen kəriwudə gozə kozənyi ngawo round 5 yen. ==Joshua vs. Ngannou== Joshua ye kənasar kura UFC ye dəga kəla kəlzana kuru bəlinro daraja #10 suro WBC Francis Ngannou ye suro Saudi Arabia ye lan kəntagə March ye kawunzə 8 saa 2024 lan. Shiye Ngannou'a raund buroyedən zuzəna, kuru raund kən indimilan zuzəna.[235] ==Joshua vs. Dubois== Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Junebe saa 2024-lan, kam kura IBFbe loktu ganabe Daniel Duboisdə sha kam kura IBFbero kalakca ngawo gawilma kurebe Oleksandr Usykbe kolzənaben.[236] Yim shima də lan, warmatəgəna kəla Joshua ye Dubois'a kəriwujin kəla kənasar dəyen yim kəntagə Septemberye kawunzə 21 saa 2024 lan Wembley Stadium London ye dən, awo done Joshua ye kəriwu dunyabe kən mewun yakkəminzən sədin də.[237] Luwalawudəye kawu luwalanza fuwu Nelsonbe Column Trafalgar Square, Londonbedən nəmkərawunza ngalzana. Joshua ye nəm kərauzə 252.5 lbs, nəm kərau Dubois ye 248.6 lbs dəga kozəna. Adə Joshua ro gana nəm kərau kəriwu Francis Ngannou'a kəntagəwa 6 kozənadən, amma nəm kərau Dubois yedə cidanzən zauro kərau, 3 lbs nəm kərau rekodinzə buroye dəga kozəna.[238][239]Dubois də, shima kam kura IBF ye dəman, buro salak lan ring ro lewono "zauro hangalzə kəji, alamanna zauro napsəna" kuru Joshua də ring ro kən indimiro gagəna kuru "zauro zauro hangalzə gozəna loktu ring ro lejindən", futu Joseph Santoliquito of The Ring ye gulzəna yeyi.[240] Joshua ye kəriwu dəga knockout lan sha suro round kən uwumiyen, round kən tilomi-a, kən yakkəmi-a, kən diyaume-a kən uwumi-a lan sha fəlezana. Jaza də zauro hangal kutta ro gotəna, sau Dubois də shima kam do kəriwuro lejin ma.[241][242] Dubois ye loktudən zauro boxing badiwono, kuru Joshua'a canvas ro zəkkono dareram raund buroyedən musko kura kəla Joshua's chin yen. Joshua ye raksə isawu dəga zəksəna, amma alamanzə shilanzə kalkal gənyi sa kararrawa dəye datəgəram raund buroye dəga fəlejin dəro. Momentum də Dubois ye banazəna, kuru Joshua'a kən indimiro suro round 3 yen wofilanzən: Joshua ye gloves nzədə canvas də'a lezəna, amma referee dəye Dubois ro kolzəna punches'a fəletə gozə kowono shi done dareram lan fəlezəna də. Round kən diyaumedən Joshuaye canvasdə indiro waltə zəkkono, amma loktuwa faldə slipro gozana. Suro raund kən uwumiyen, Joshua ye alamaram zawal waltə kəriwudəro səwandəna sa musko kəmburamye zəfsənadən shi done alamaram Dubois'a waltə kokarraro səkkənadə. Son yaye, Dubois ye Joshua'a kəla cinzəyen musko kəmburam lan sətana loktu Joshua ye kəlanzə'a kəmburam lan sətayin dəro, shi done Joshua'a waltə canvas ro tarzəna də, kuru loktu adəlan raksə isawu dəga zəkcin ba. Luwala də ngawo second 59 raund kən uwumiyen dawarzana, Dubois ye ka'ala IBF heavyweight ye dəga gozəna raund kən uwumi lan.[240][243] Suro raund uwuyen, Dubois ye punches nzə 196 lan 79 sətana nəm nguwu kəltəram 40% ye lan kuru Joshua ye punches nzə 117 lan 32 bas sətana nəm nguwu kəltəram 27% ye lan.[244] ==Public image== Joshua də sha biske makarrema kasuwuye dinalan nozana, kuru shiye awo kada sədin, Under Armour-a, Beats By Dre-a, Lucozade-a kunten. Suro saa 2017 lan, shi də kam biske makarrema dunyalan zauro kasuwuro sədinma, biske basketballye Stephen Curry'a kozəna, shi done saa ngawoyedən zauro kasuwuro sədinma.[245] Rokko raktənzə boxing ye lan, adəye hawarnzə "rags to riches" ye dəro kəllata, hawar do shiye kənənga fitəna-a nəm zalum-a dəga kolzəna kəlanzə boxing ro cina lan.[245] Joshua ye manazəna kəla məradənzə Floyd Mayweather Jr. ye kungəna dola miliyon 700 səwandənaye dəga kozənaro, suro intabiu GQ ye lan wono, "Sa buro salakkin baditənyidən, məradənzə kam miliyon kadaye waltə. Amma kərma dəro am ngawoye mbeji, kakawa-a kakawa-a, sandi doni tamanza miliyon kadaye də. Millionaire ro waltə məradəzəna amma awo kuruye dəga samiro gənatə."[246]Joshua də sha asuzana kəla shiye suro Powerlist saa ye dəro kəllata kəla shiye fal suro am 100 Black Britons ye zauro faida'a yen, karəngə adəlan suro saa 2021 yen.[247][248] Shiye bortə continent Africabe kəla ngawonzə kəmburamyen mbeji, kuru kalangai Nigeriabe fəlezəna, kuru shiye wono nəmkam duno'a kəla fərtənzə Nigeriaben fanjin.[249] Manaja Joshuaye, Freddie Cunningham, shiga banazəna suro cidanzə sammason, kuru shiro "kam muskonzə kəmburam" gultin. Cunningham ye kampani kəlanzəye Joshua ye dəga kokkono, 258MGT. Suro kəntagə August saa 2022 yen, Joshua ye korowa kəla gashiptənzə kəla dunyabe do Saudi Arabia lan tədin dəyen sətana.[251] Shiga kuru kəla futu hakki adammanabe suro mairidəben korowa sadəna, ngawo hukuma Arabbe kamu saa 34-ga saa 34-ro fursanaro cedo kəla cidanzə Twitterben. Son yaye, shiye wono amsodə "awowa ngəladə saragəna" kuru "awo laa kutturo hangalnza sadinba".[252] Yasser al-Khayat, shi do yanzəgana Mustafa dəga hukuma Saudi ye cezəna də, shiye Joshua ro wasika ruwozə shiro hakki adammanaye nankaro cizəro wono. Shiye Joshua ro ruwozəna kəla manatəye awo gadero sədin, sau Saudi ye awowa alamanna boxing yeyi faidatin "zalumtənzən hangalnzə gotəro".[253] ==Racism controversies== Joshuaye raayiwa nəmkadiyibe kada cina kuru hawarra kəla nəmkadiyiben suro kəntagə Nuwambaye saa 2017yen cina, shi doni hawarwuro kambiyi suwudənadə. Shiye boksama kura Eddie Chambers dəga "nongutə am sələm kuraye" Instagram lan bowono. Joshua ye fuwutəgəma Eddie Hearn ye wono kawuli də account kattuwuye lan kedo, amma daawa kattuwuye dəga təmowona loktu Chambers ye tawatsəgənadən account Joshua ye tawattəgəna lan gənatəna.[254][255][256] Joshua ye darelan banazəgə kərmai Zimbabweye Robert Mugabe ro Snapchat lan fəlezəna. Hearn ye darelan wono Joshua də "kazəyi kura sətana kəla accounts nzə social media ye lan" kuru shawari cina kəla accounts də hacked təna.[259] Suro kəntagə Yuni sa'a 2020-yen, Joshua'a nəmngautə launubero am zanderam jamaye faidatayindəye zorzana kəla kutuwanzəyen loktu zanga-zanga Black Lives Matterye Watfordlan sədənan, na shiye wono "na zauro zaudə sandiro fəlezə, kungənanza kantiyanza-a razəwunza-aro cejinba, kuru kasuwuwa am sələmbero zar yiko." Hawarra fato hawarbeye fəlezəna "laaye" adəga nəm gadetə launubero fasarzana kuru kasuwuwa am bəlye boycottro bowozana.[260][261] Jaawuwalan, shiye wono, manadə kəlanzə gənyi kuru shiye kərazəna bas kəla sawanzəyen. Shiye waltə wono, "Wudə nəmkadiyi gadetəma təmanəminga, kəlanəm f*** lenəmin."[262][263] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Joshua ye chess lan shawazəna kuru kəra dəga fəlezəna kəla shiye raktənzə boxing ye-a nzunduye-a dunowaro sədin.[264] Shidə bricklayer kawu boxing loktu sammabe badijinro.[265] Suro saa 2009 lan, Joshua dəga fato fursanayen Reading Prison lan cedo kəla awo shiye bayanzənayen "luwala-a awowa gade zoli-a." Shiga kəla shibe lan awo lantarkiye səkkə sa sha kwaltiyinna.[266] Suro kəntagə March saa 2011 yen, Joshua dəga polisye gozana kəla Colindale, yala Londonyen. Shiga aunce usku (226.8 gram) kəska cannabisbe suro jaket bikkebe suro Mercedes-Benznzəben gəraata səbandəna. Shiga kurun class B ye yiwo nankaro zorzana, awo done shiro huwom saa 14 ye gojinma. Joshua də sha GB Boxing squad lan duwada kuru shiro kəntawu 12 ro shara kəla jamaye lan cedo kuru awa 100 ro cida kungəna ba'a sədin ngawo shararam kərmai lan jirezənayen.[267] [268] [269] Joshua ye buron suro saa 2012 yen wono shiye banazəyin ba karapka dekkel shiye lan, [270] amma sa shiro intabiu lan suro saa 2017 yen coworo, shiye wono shiye banazəyin karapka fatobe Watford F.C. də yaye, karapka shiye "sammason səraana" də shima Real Madrid C.F. dalil Cristiano Ronaldo ye lan, Ronaldo də biske makarrema Real Madrid ye loktu dən. Suro koro faldəyen, shiye kuru bikke dekkel shiye Nasarabe Troy Deeney'a bayanzəna, shidoni tawadəlan sha barbershop fatobe bəlanzə Watfordlan kəla kəlzanadə, "sawanzə ngəla" ro.[272][271]Suro koro do iFL TV ye lan suro kǝntawu July ye saa 2014 lan, Joshua ye Muhammad Ali-a, Mike Tyson-a, Larry Holmes-a, Lennox Lewis-a, Evander Holyfield-a ro suwudǝna dǝ sandima am kura’a uwu do suro kǝla kǝlzayin ma. Joshua ye tada sunzə Joseph "JJ" Joshua, maləmma fartəye Nicole Osbourne'a, saa 2015 lan. Suro saa 2020 lan, Joshua ye kəla nəmkam ngəla sha fuwutəmanzə Eddie Hearn ye lan manazəna, shi done shiga fuwuzəna tun cidanzə buro salakyen saa 2013 lan, wono shi-a Eddie-a də sambisoro sawa'a zauro sədin."[275] Suro saa 2023 lan, Joshua ye karapka zar yiwoye karapka gasaye Alpine ye Formula One ye dəro kəllatə. ==Professional boxing record== <!--DO NOT ADD UPCOMING FIGHTS per [[Wikipedia talk:WikiProject Boxing#RfC on omitting upcoming fights in professional boxing record tables]]--> {{BoxingRecordSummary |draws= |nc= |ko-wins=25 |ko-losses=2 |dec-wins=3 |dec-losses=2 |dq-wins= |dq-losses= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes <!--DO NOT ADD UPCOMING FIGHTS per [[Wikipedia talk:WikiProject Boxing#RfC on omitting upcoming fights in professional boxing record tables]]--> |- |32 |{{no2}}Loss |28–4 |style="text-align:left;"|[[Daniel Dubois]] |KO |5 (12), {{small|0:59}} |[[Daniel Dubois vs. Anthony Joshua|21 Sep 2024]] |style="text-align:left;"|{{small|Wembley Stadium, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|For IBF heavyweight title}} |- |31 |{{yes2}}Win |28–3 |style="text-align:left;"|[[Francis Ngannou]] |KO |2 (10), {{small|2:38}} |[[Anthony Joshua vs. Francis Ngannou|8 Mar 2024]] |style="text-align:left;"|{{small|Kingdom Arena, Riyadh, Saudi Arabia}} | |- |30 |{{yes2}}Win |27–3 |style="text-align:left;"|[[Otto Wallin]] |{{abbr|RTD|Corner retirement}} |5 (12), {{small|3:00}} |[[Anthony Joshua vs. Otto Wallin|23 Dec 2023]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Kingdom Arena]], [[Riyadh]], Saudi Arabia}} | |- |29 |{{yes2}}Win |26–3 |style="text-align:left;"|[[Robert Helenius]] |KO |7 (12), {{small|1:27}} |[[Anthony Joshua vs. Robert Helenius|12 Aug 2023]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} | |- |28 |{{yes2}}Win |25–3 |style="text-align:left;"|[[Jermaine Franklin]] |UD |12 |[[Anthony Joshua vs. Jermaine Franklin|1 Apr 2023]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} | |- |27 |{{no2}}Loss |24–3 |style="text-align:left;"|[[Oleksandr Usyk]] |{{Abbr|SD|Split decision}} |12 |[[Oleksandr Usyk vs. Anthony Joshua II|20 Aug 2022]] |style="text-align:left;"|{{small|[[King Abdullah Sports City]], [[Jeddah]], Saudi Arabia}} |style="text-align:left;"|{{small|For WBA (Super), IBF, WBO, IBO, and vacant [[list of The Ring world champions#Heavyweight|''The Ring'' heavyweight titles]]}} |- |26 |{{no2}}Loss |24–2 |style="text-align:left;"|[[Oleksandr Usyk]] |UD |12 |[[Anthony Joshua vs. Oleksandr Usyk|25 Sep 2021]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Tottenham Hotspur Stadium]], London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Lost WBA (Super), IBF, WBO, and IBO heavyweight titles}} |- |25 |{{yes2}}Win |24–1 |style="text-align:left;"|[[Kubrat Pulev]] |KO |9 (12), {{small|2:58}} |[[Anthony Joshua vs. Kubrat Pulev|12 Dec 2020]] |style="text-align:left;"|{{small|Wembley Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBA (Super), IBF, WBO, and IBO heavyweight titles}} |- |24 |{{yes2}}Win |23–1 |style="text-align:left;"|[[Andy Ruiz Jr.]] |UD |12 |[[Andy Ruiz Jr. vs. Anthony Joshua II|7 Dec 2019]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Diriyah Arena]], [[Diriyah]], Saudi Arabia}} |style="text-align:left;"|{{small|Won WBA (Super), IBF, WBO, and IBO heavyweight titles}} |- |23 |{{no2}}Loss |22–1 |style="text-align:left;"|[[Andy Ruiz Jr.]] |TKO |7 (12), {{small|1:33}} |[[Anthony Joshua vs. Andy Ruiz Jr.|1 Jun 2019]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Madison Square Garden]], [[New York City, New York]], US}} |style="text-align:left;"|{{small|Lost WBA (Super), IBF, WBO, and IBO heavyweight titles}} |- |22 |{{yes2}}Win |22–0 |style="text-align:left;"|[[Alexander Povetkin]] |TKO |7 (12), {{small|1:59}} |[[Anthony Joshua vs. Alexander Povetkin|22 Sep 2018]] |style="text-align:left;"|{{small|Wembley Stadium, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBA (Super), IBF, WBO, and IBO heavyweight titles}} |- |21 |{{yes2}}Win |21–0 |style="text-align:left;"|[[Joseph Parker (boxer)|Joseph Parker]] |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |12 |[[Anthony Joshua vs. Joseph Parker|31 Mar 2018]] |style="text-align:left;"|{{small|Principality Stadium, Cardiff, Wales}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBA (Super), IBF, and IBO heavyweight titles;<br />Won [[List of WBO world champions#Heavyweight|WBO heavyweight title]]}} |- |20 |{{yes2}}Win |20–0 |style="text-align:left;"|[[Carlos Takam]] |TKO |10 (12), {{small|1:34}} |[[Anthony Joshua vs. Carlos Takam|28 Oct 2017]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Principality Stadium]], Cardiff, Wales}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBA (Super), IBF, and IBO heavyweight titles}} |- |19 |{{yes2}}Win |19–0 |style="text-align:left;"|[[Wladimir Klitschko]] |TKO |11 (12), {{small|2:25}} |[[Anthony Joshua vs. Wladimir Klitschko|29 Apr 2017]] |style="text-align:left;"|{{small|Wembley Stadium, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained IBF heavyweight title;<br />Won vacant [[list of WBA world champions#Heavyweight|WBA (Super)]] and [[list of IBO world champions#Heavyweight|IBO heavyweight titles]]}} |- |18 |{{yes2}}Win |18–0 |style="text-align:left;"|[[Éric Molina]] |TKO |3 (12), {{small|2:02}} |[[Anthony Joshua vs. Éric Molina|10 Dec 2016]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Manchester Arena]], Manchester, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained IBF heavyweight title}} |- |17 |{{yes2}}Win |17–0 |style="text-align:left;"|[[Dominic Breazeale]] |TKO |7 (12), {{small|1:01}} |[[Anthony Joshua vs. Dominic Breazeale|25 Jun 2016]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained IBF heavyweight title}} |- |16 |{{yes2}}Win |16–0 |style="text-align:left;"|[[Charles Martin (boxer)|Charles Martin]] |KO |2 (12), {{small|1:32}} |[[Charles Martin vs. Anthony Joshua|9 Apr 2016]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Won [[list of IBF world champions#Heavyweight|IBF heavyweight title]]}} |- |15 |{{yes2}}Win |15–0 |style="text-align:left;"|[[Dillian Whyte]] |KO |7 (12), {{small|1:27}} |[[Anthony Joshua vs. Dillian Whyte|12 Dec 2015]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBC International and Commonwealth heavyweight titles;<br />Won vacant [[list of British heavyweight boxing champions|British heavyweight title]]}} |- |14 |{{yes2}}Win |14–0 |style="text-align:left;"|[[Gary Cornish]] |TKO |1 (12), {{small|1:37}} |[[Anthony Joshua vs. Gary Cornish|12 Sep 2015]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBC International heavyweight title;<br />Won vacant [[list of Commonwealth Boxing Council champions#Heavyweight|Commonwealth heavyweight title]]}} |- |13 |{{yes2}}Win |13–0 |style="text-align:left;"|[[Kevin Johnson (boxer)|Kevin Johnson]] |TKO |2 (10), {{small|1:22}} |[[Anthony Joshua vs. Kevin Johnson|30 May 2015]] |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Retained WBC International heavyweight title}} |- |12 |{{yes2}}Win |12–0 |style="text-align:left;"|Raphael Zumbano Love |TKO |2 (8), {{small|1:21}} |9 May 2015 |style="text-align:left;"|{{small|[[Barclaycard Arena]], [[Birmingham]], England}} | |- |11 |{{yes2}}Win |11–0 |style="text-align:left;"|Jason Gavern |KO |3 (8), {{small|1:21}} |4 Apr 2015 |style="text-align:left;"|{{small|[[Metro Radio Arena]], [[Newcastle upon Tyne|Newcastle]], England}} | |- |10 |{{yes2}}Win |10–0 |style="text-align:left;"|[[Michael Sprott]] |TKO |1 (10), {{small|1:26}} |22 Nov 2014 |style="text-align:left;"|{{small|Echo Arena, Liverpool, England}} | |- |9 |{{yes2}}Win |9–0 |style="text-align:left;"|[[Denis Bakhtov]] |TKO |2 (10), {{small|1:00}} |11 Oct 2014 |style="text-align:left;"|{{small|The O2 Arena, London, England}} |style="text-align:left;"|{{small|Won vacant [[World Boxing Council|WBC]] International [[heavyweight]] title}} |- |8 |{{yes2}}Win |8–0 |style="text-align:left;"|[[Konstantin Airich]] |TKO |3 (8), {{small|1:16}} |13 Sep 2014 |style="text-align:left;"|{{small|[[Phones 4u Arena]], [[Manchester]], England}} | |- |7 |{{yes2}}Win |7–0 |style="text-align:left;"|[[Matt Skelton]] |TKO |2 (6), {{small|2:33}} |12 Jul 2014 |style="text-align:left;"|{{small|[[Echo Arena Liverpool|Echo Arena]], [[Liverpool]], England}} | |- |6 |{{yes2}}Win |6–0 |style="text-align:left;"|Matt Legg |KO |1 (6), {{small|1:23}} |[[Carl Froch vs. George Groves II|31 May 2014]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Wembley Stadium]], London, England}} | |- |5 |{{yes2}}Win |5–0 |style="text-align:left;"|[[Hector Alfredo Avila]] |{{abbr|KO|Knockout}} |1 (6), {{small|2:14}} |[[Ricky Burns vs. Terence Crawford|1 Mar 2014]] |style="text-align:left;"|{{small|[[Scottish Exhibition and Conference Centre|Exhibition and Conference Centre]], [[Glasgow]], Scotland}} | |- |4 |{{yes2}}Win |4–0 |style="text-align:left;"|Dorian Darch |TKO |2 (6), {{small|0:51}} |1 Feb 2014 |style="text-align:left;"|{{small|[[Motorpoint Arena Cardiff|Motorpoint Arena]], [[Cardiff]], Wales}} | |- |3 |{{yes2}}Win |3–0 |style="text-align:left;"|Hrvoje Kisiček |TKO |2 (6), {{small|1:38}} |14 Nov 2013 |style="text-align:left;"|{{small|[[York Hall]], London, England}} | |- |2 |{{yes2}}Win |2–0 |style="text-align:left;"|[[Paul Butlin]] |TKO |2 (6), {{small|0:50}} |26 Oct 2013 |style="text-align:left;"|{{small|[[Motorpoint Arena Sheffield|Motorpoint Arena]], [[Sheffield]], England}} | |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emanuele Leo |{{abbr|TKO|Technical knockout}} |1 (6), {{small|2:47}} |5 Oct 2013 |style="text-align:left;"|{{small|[[The O2 Arena]], [[London]], England}} | |} ==Viewership== ===Pay-per-view bouts=== {| class="wikitable sortable" |+ United Kingdom ! No. !! Date !! Fight !! Network !! Buys ! class="unsortable" | Source(s) |- |align=center|1 | {{dts|2015|December|12|format=dmy}} |[[Anthony Joshua vs. Dillian Whyte|Joshua vs. Whyte]] | [[Sky Box Office]] | 699,000 | <ref name="boxingnewsandviews">{{cite news|title=Big Fight UK Boxing PPV Buys Revealed Over Last 18 Months|url=https://www.boxingnewsandviews.com/2017/05/31/uk-boxing-ppv-buys/|work=Boxing News and Views|date=31 May 2017|access-date=9 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180910060947/https://www.boxingnewsandviews.com/2017/05/31/uk-boxing-ppv-buys/|archive-date=10 September 2018|url-status=live}}</ref> |- |align=center|2 | {{dts|2016|April|9|format=dmy}} |[[Charles Martin vs. Anthony Joshua|Martin vs. Joshua]] | Sky Box Office | 1,368,000 | <ref name="boxingnewsandviews"/><ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 28 March{{ndash}}10 April 2016)|url=http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=22 February 2020|archive-date=2 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180502012909/http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|url-status=live}}</ref> |- |align=center|3 | {{dts|2016|June|25|format=dmy}} |[[Anthony Joshua vs. Dominic Breazeale|Joshua vs. Breazeale]] | Sky Box Office | 512,000 | <ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 20{{ndash}}26 February 2016)|url=http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=4 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180502012909/http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|archive-date=2 May 2018|url-status=live}}</ref> |- |align=center|4 | {{dts|2016|December|10|format=dmy}} |[[Anthony Joshua vs. Éric Molina|Joshua vs. Molina]] | Sky Box Office | 764,000 | <ref name="boxingnewsandviews"/> |- |align=center|5 | {{dts|2017|April|29|format=dmy}} | [[Anthony Joshua vs. Wladimir Klitschko|Joshua vs. Klitschko]] | Sky Box Office | 1,631,000 | <ref name="WBN">{{cite news |last1=Jay |first1=Phil |title=Joshua vs Klitschko UK PPV record |url=https://www.worldboxingnews.net/2020/01/05/joshua-klitschko-ppv-record-obliterated/ |access-date=10 January 2020 |work=World Boxing News |date=5 January 2020 |language=en |archive-date=22 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200222110149/https://www.worldboxingnews.net/2020/01/05/joshua-klitschko-ppv-record-obliterated/ |url-status=live }}</ref> |- |align=center|6 | {{dts|2017|October|28|format=dmy}} |[[Anthony Joshua vs. Carlos Takam|Joshua vs. Takam]] | Sky Box Office | 1,009,000 | <ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 23{{ndash}}29 October 2017)|url=http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=4 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180502012909/http://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|archive-date=2 May 2018|url-status=live}}</ref> |- |align=center|7 | {{dts|2018|March|31|format=dmy}} | [[Anthony Joshua vs. Joseph Parker|Joshua vs. Parker]] | Sky Box Office | 1,832,000 | <ref name="WBN"/> |- |align=center|8 | {{dts|2018|September|22|format=dmy}} |[[Anthony Joshua vs. Alexander Povetkin|Joshua vs. Povetkin]] | Sky Box Office | 1,247,000 | <ref name="WBN"/> |- |align=center|9 | {{dts|2019|June|1|format=dmy}} | [[Anthony Joshua vs. Andy Ruiz Jr.|Joshua vs. Ruiz]] | Sky Box Office | 562,000 | <ref name="ruiz-barb">{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 27 May 2019 and 9 June 2019)|url=https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=21 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190604220046/https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary/|archive-date=4 June 2019|url-status=live}}</ref> |- |align=center|10 | {{dts|2019|December|7|format=dmy}} | [[Andy Ruiz Jr. vs. Anthony Joshua II|Ruiz vs. Joshua II]] | Sky Box Office | 1,575,000 | <ref name="WBN"/> |- | align=center|11 | {{dts|2020|December|12|format=dmy}} | [[Anthony Joshua vs. Kubrat Pulev|Joshua vs. Pulev]] | Sky Box Office | 848,000 | <ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 16/22 November 2020 and 14/20 December 2020, Total Three Screen Viewing (As Viewed))|url=https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary-new/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=14 June 2021}}</ref> |- | align=center|12 | {{dts|2021|September|25|format=dmy}} | [[Anthony Joshua vs. Oleksandr Usyk|Joshua vs. Usyk]] | Sky Box Office |1,232,000 | <ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 11 and 17 October 2021, C7 TV Set (As Broadcast))|url=https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary-new/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=3 December 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between 20 September and 26 September 2021, C7 TV Set (As Broadcast))|url=https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary-new/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=3 December 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Weekly viewing summary (Sky Box Office Events buys between up until 17 October 2021, Total Three Screen Viewing (As Viewed), Four Week Reach|url=https://www.barb.co.uk/viewing-data/weekly-viewing-summary-new/|website=[[Broadcasters' Audience Research Board]]|access-date=11 June 2021}}</ref> |- | align=center|13 | {{dts|2022|August|20|format=dmy}} | [[Oleksandr Usyk vs. Anthony Joshua II|Usyk vs. Joshua II]] | Sky Box Office | 1,249,000 | <ref>{{cite web|title=Usyk vs Joshua 2 PPV numbers revealed, Fury price rise expected|url=https://www.worldboxingnews.net/2022/09/16/usyk-vs-joshua-2-ppv-numbers-fury-price/|website=World Boxing News|date=16 September 2022 |access-date=30 September 2022}}</ref> |- ! colspan="3" | Total sales ! ! 14,690,000 ! |} {{Reflist|1|group=nb}} ===International=== {| class="wikitable sortable" ! Date !! Fight !! Network !! Country !! Viewers ! class="unsortable" | Source |- | rowspan="4" | 29 April 2017 | rowspan="4" | [[Anthony Joshua vs. Wladimir Klitschko|Joshua vs. Klitschko]] | [[RTL Television]] | Germany | 10,430,000 | <ref name="bloodyelbow">{{cite news |last1=Alexander |first1=Mookie |title=Ratings: Joshua-Klitschko pulls in 659k in US, exceeds 10 million in Germany |url=https://www.bloodyelbow.com/2017/5/1/15506436/boxing-news-showtime-ratings-joshua-klitschko-10-million-rtl-germany-uk-ppv-record |access-date=10 January 2020 |work=[[Bloody Elbow]] |agency=[[SB Nation]] |date=1 May 2017 |language=en |archive-date=1 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200301144835/https://www.bloodyelbow.com/2017/5/1/15506436/boxing-news-showtime-ratings-joshua-klitschko-10-million-rtl-germany-uk-ppv-record |url-status=live }}</ref> |- | [[Inter (TV channel)|Inter]] | Ukraine | 4,400,000 | <ref>{{cite news |title=Бой Кличко на "Интере" стал самым рейтинговым спортивным событием года. Что будет дальше? |url=https://inter.ua/ru/news/2017/05/03/6273 |access-date=10 January 2020 |work=Телеканал "Интер" |agency=[[Inter (TV channel)|Inter]] |date=3 May 2017 |language=ru |archive-date=24 April 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180424213428/http://inter.ua/ru/news/2017/05/03/6273 |url-status=live }}</ref> |- | [[Showtime (TV network)|Showtime]] | United States | 687,000 | <ref name="bloodyelbow"/> |- | [[HBO]] | United States | 890,000 | <ref name="hbo-klitschko"/> |- | rowspan="2" | 7 December 2019 | rowspan="2" | [[Andy Ruiz Jr. vs. Anthony Joshua II|Ruiz vs. Joshua II]] |[[DAZN]] | International | 1,800,000 | <ref>{{cite news |title=Joshua vs. Ruiz 2 brings in around 1.8 million viewers on DAZN |url=https://www.boxingnews24.com/2019/12/joshua-vs-ruiz-2-brings-in-around-1-8-million-viewers-on-dazn/ |access-date=11 December 2019 |work=Boxing News 24 |date=10 December 2019 |archive-date=11 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211214238/https://www.boxingnews24.com/2019/12/joshua-vs-ruiz-2-brings-in-around-1-8-million-viewers-on-dazn/ |url-status=live }}</ref> |- |[[TVP1]]/[[TVP Sport]] | Poland | 3,000,000 | <ref name=polska>{{Cite web|url=http://www.ringpolska.pl/boks-na-swiecie/waga-ciezka-boks/anthony-joshua/67072-rewanz-joshua-ruiz-hitem-dazn-i-polskiej-telewizji|title=Rewanż Joshua - Ruiz hitem DAZN i polskiej telewizji|date=10 December 2019 |access-date=23 March 2021|language=pl}}</ref> |- | 20 August 2022 | [[Oleksandr Usyk vs. Anthony Joshua II|Usyk vs. Joshua II]] |[[MEGOGO]] | Ukraine | 1,500,000 | <ref name=megogo-usyk-aj-2>{{Cite web|url=https://mediasat.info/uk/2022/08/24/bij-usik-dzhoshua-na-megogo-divilisya-15-miljoni-unikalnix-glyadachiv/|title=Бій Усик-Джошуа на Megogo дивилися 1,5 мільйони унікальних глядачів|date=24 August 2022 |access-date=10 September 2022|language=uk}}</ref> |- ! colspan="4" | Total viewership ! 22,130,000 ! |} ===International=== {| class="wikitable sortable" ! Date !! Fight !! Network !! Country !! Viewers ! class="unsortable" | Source |- | rowspan="4" | 29 April 2017 | rowspan="4" | [[Anthony Joshua vs. Wladimir Klitschko|Joshua vs. Klitschko]] | [[RTL Television]] | Germany | 10,430,000 | <ref name="bloodyelbow">{{cite news |last1=Alexander |first1=Mookie |title=Ratings: Joshua-Klitschko pulls in 659k in US, exceeds 10 million in Germany |url=https://www.bloodyelbow.com/2017/5/1/15506436/boxing-news-showtime-ratings-joshua-klitschko-10-million-rtl-germany-uk-ppv-record |access-date=10 January 2020 |work=[[Bloody Elbow]] |agency=[[SB Nation]] |date=1 May 2017 |language=en |archive-date=1 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200301144835/https://www.bloodyelbow.com/2017/5/1/15506436/boxing-news-showtime-ratings-joshua-klitschko-10-million-rtl-germany-uk-ppv-record |url-status=live }}</ref> |- | [[Inter (TV channel)|Inter]] | Ukraine | 4,400,000 | <ref>{{cite news |title=Бой Кличко на "Интере" стал самым рейтинговым спортивным событием года. Что будет дальше? |url=https://inter.ua/ru/news/2017/05/03/6273 |access-date=10 January 2020 |work=Телеканал "Интер" |agency=[[Inter (TV channel)|Inter]] |date=3 May 2017 |language=ru |archive-date=24 April 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180424213428/http://inter.ua/ru/news/2017/05/03/6273 |url-status=live }}</ref> |- | [[Showtime (TV network)|Showtime]] | United States | 687,000 | <ref name="bloodyelbow"/> |- | [[HBO]] | United States | 890,000 | <ref name="hbo-klitschko"/> |- | rowspan="2" | 7 December 2019 | rowspan="2" | [[Andy Ruiz Jr. vs. Anthony Joshua II|Ruiz vs. Joshua II]] |[[DAZN]] | International | 1,800,000 | <ref>{{cite news |title=Joshua vs. Ruiz 2 brings in around 1.8 million viewers on DAZN |url=https://www.boxingnews24.com/2019/12/joshua-vs-ruiz-2-brings-in-around-1-8-million-viewers-on-dazn/ |access-date=11 December 2019 |work=Boxing News 24 |date=10 December 2019 |archive-date=11 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211214238/https://www.boxingnews24.com/2019/12/joshua-vs-ruiz-2-brings-in-around-1-8-million-viewers-on-dazn/ |url-status=live }}</ref> |- |[[TVP1]]/[[TVP Sport]] | Poland | 3,000,000 | <ref name=polska>{{Cite web|url=http://www.ringpolska.pl/boks-na-swiecie/waga-ciezka-boks/anthony-joshua/67072-rewanz-joshua-ruiz-hitem-dazn-i-polskiej-telewizji|title=Rewanż Joshua - Ruiz hitem DAZN i polskiej telewizji|date=10 December 2019 |access-date=23 March 2021|language=pl}}</ref> |- | 20 August 2022 | [[Oleksandr Usyk vs. Anthony Joshua II|Usyk vs. Joshua II]] |[[MEGOGO]] | Ukraine | 1,500,000 | <ref name=megogo-usyk-aj-2>{{Cite web|url=https://mediasat.info/uk/2022/08/24/bij-usik-dzhoshua-na-megogo-divilisya-15-miljoni-unikalnix-glyadachiv/|title=Бій Усик-Джошуа на Megogo дивилися 1,5 мільйони унікальних глядачів|date=24 August 2022 |access-date=10 September 2022|language=uk}}</ref> |- ! colspan="4" | Total viewership ! 22,130,000 ! |} ==See also== * [[List of world heavyweight boxing champions]] * [[List of WBA world champions]] * [[List of IBF world champions]] * [[List of WBO world champions]] * [[List of IBO world champions]] * [[List of British heavyweight boxing champions]] * [[List of Commonwealth Boxing Council champions]] * [[List of Olympic medalists in boxing]] * [[Boxing at the 2012 Summer Olympics]] == Lamintǝ == <references /> 2aqbky6kblipf2yphzwtfub0v4gbcv8 0 138 19489 2008 2025-02-09T10:26:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q804539]] 19489 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q804539}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antibiotic#cite_ref-NHSB_1-0</ref>'''Antibiotic''' dǝ jili antimicrobial substance bǝ donyi tunoro ro cidajin ma wo. Adǝ shima jili antibacterial bǝ zauro faidawo nasha kwosa ngu bacterial bl kǝriwu nankaro, kuru kurunwa antibiotic bǝ dǝ zauro faidatain nasha kwosa ngu jili adǝ bǝ. == Lamintǝ == ll2959zs2ik7mh26cq5iiu7xdn0v8z1 0 139 19490 18844 2025-02-09T10:26:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q455462]] 19490 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q455462}} <ref>https://web.archive.org/web/20160304050900/http://www.lejdd.fr/Sport/Football/Antoine-Griezmann-met-l-accent-la-ou-il-faut-671956</ref><ref>https://en.atleticodemadrid.com/jugadores/antoine-griezmann-2022-2023-2</ref>'''Griezman''' dǝ sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (21/3/1991) Dekkel baktema cidi [[France]] bǝ kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ [[Atlético Madrid]] ro, cidi nzǝ France bǝ wa ro. Griezmann ye cidanzə kungiya kuraye Real Sociedad lan badiwono, zamanzə buro salakyen Segunda Division dəga zuwuna. Suro saa 2014-yen, shiye Atlético Madrid-ro karaa kəla rekod kungiyabe loktudən €30 million-lan kuru UEFA Europe League-a, [[UEFA]] Super Cup-a, Supercopa España-a, kuru La Liga Biskema Nzəra-a zuwuna. Shiga Ballon d'Or ro karrada kuru Best [[FIFA]] Men's Player ro saa 2016-a 2018-a lan. Suro saa 2019 yen, Griezmann də shima maudu'u do kəlakəl dekkel shiye ro kalaktəye sa shiye Barcelona ro musko səkkəna dəwo kungəna €120 million ye lan, shiye kən uwumi ro wallono. player zauro zauro sambisoro. Na shimadən, [[Copa del Rey]] zuwuna, kawu Atlético Madridro saa 2021-lan waljinro, shima karabka də yǝ goal səkənama kurawo. Griezmann ye kənasar [[UEFA European]] Under-19 Championship ye saa 2010 yǝ dəga [[France]] lan zuwuna kuru suro saa 2014 yen shima bikke kura sədənawo. Shima goal scorer kura kuru bikkema kura gasadəye tamozəna sa France ye kən indimi UEFA Euro 2016 lan tamozənadən. Shiye Silver Boot-a, Bronze Ball-a zuwuna, kuru shiro kam bikkedəye suro dareramyen sa [[France]] ye gasa 2018 FIFA World Cup ye zuwunadən. Suro gasa kowo dunyabe FIFA 2022-yedən, naptə diwalla dawubero bikkezəna sa Faransaye kən indimiro tamozənadən. == Kǝnǝnga nzǝ buro yǝ == Antoine Griezmann də sha kəntawu March ye kawunzə 21 saa 1991 lan suro bəla Macon yen suro fella Saône-et-Loire yen katambo. Baanzə, Alain Griezmann, majalis bəlaye, kaduwunzə Germanye cintəzəna. Kakanzə Germanbe adə, sunzə Emmerich, Münsterlan zuwuru Francero badiyaram karnu kən 19thben kuru shidə basket tandoma. Su fatobedə buro salakkin "Griesmann" lan bowotin, kawu "Griezmann" ro faltinro. Yanzə, Isabelle Lopes, cidama liyitaribe kureye karapka bəlaro cistayedə, kaduwunzə Portugalye, kuru baanzə Amaro Lopesdə bikke dekkel shiye Portugalye Paços de Ferreiraye. Amaro Lopes də [[Portugal]] lan [[France]] ro lezə kamunzə Carolina'a garro cidazayin saa (1957) lan, na do Isabelle katambo də, kuru bawono saa 1992 lan sa diwonzə ganadən.[7] Gananzən, Griezmann də ngəwusoro batallanzə Paços de Ferreira, [[Portugal]] lan sədin. Griezmann ye cidanzə kungiya bəlanzəye UF Maconnais lan bikketə badiwono. Loktu nadən, jarabtəwa kada kungiyawa gonyiye'a badiwono, Lyon kunten, kungiya done gananzən banazənadə, nasha mowonti nəmzaye faldən səwandə nankaro, amma sha waada dalil kungiyadəye nəm gananzə'a korozana nankaro. Suro saa 2005 yen, sa Montpellier'a sharazayin lan, Griezmann yǝ bikke nəm sawa'a ye kəla mowonti nəm zaye Paris Saint-Germain ye Paris ye lan bikkezəna, kuru kungiya kada'a kurnozəna, masammanno kungiya [[Spain]] yǝ Real Sociedad, shi done bikke dəro isayin də. Ngawo bikke dəyen, cidawu kungiya dəye Griezmann ro jarabtə mawu falye San Sebastián lan cedo, shiye kasatkono. Daren shiro magǝ kǝn indimiro kulopdǝn naptǝ sadǝna. Kulobdəye daji yanzaso-a awanzaso-a kəllata kuru bikkemadəro konturok nəmzaye co. Amkuraa Griezmann yǝ də buro salak lan tadanza [[Spain]] ro letəro wazəna, amma sha kolzana letəro ngawo tawattəgə ngəla lan. == Lamintǝ == rbchkq1rrgwmhwac8f7h0luhqzmc9l7 0 140 23118 23117 2025-04-03T07:54:42Z Banabulama 37 23118 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5685}} '''Anton pavlovich chekhov''' sha chasambo yim findin laarrin bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwu mǝyon uskun firakkin bə lan (1860)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Anton_Chekhov#cite_note-FOOTNOTEChekhovGarnett2004[httpswwwgutenbergorgcacheepub6408pg6408-imageshtmllink2H_4_0231_TO_G._I._ROSSOLIMO.YALTA,_October_11,_1899]-1</ref> == Kǝrmu nzǝ == Yim mǝyon luko uwun bə lan kǝntawu maram bə lan suro saa duwun yar laarrin mǝyon luko diyon bə lan bawono (1914). Anton pavlovich chekhov. Shi kakkadi rowotuma keryǝ Russia bə. Adǝyə kureman Aworra sinana rowotuma. == Lamintǝ == e3b9b7xyjlt36llfquh1ojm92doowru 0 141 19492 2098 2025-02-09T10:26:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q96755]] 19492 wikitext text/x-wiki === Antonio Rudiger === {{Databox|item=Q96755}} <nowiki> Antonio rudiger </nowiki><ref>[https://web.archive.org/web/20190611000407/https://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF https://web.archive.org/web/20190611000407/http]b[https://web.archive.org/web/20190611000407/https://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF ://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF]</ref>dǝ sha chasambo (3/3/1993) dekkel baktema cidi Germany bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ [[German]]y bǝwa ro. Rüdiger də cidanzə VfB Stuttgart lan badiwono, shiye wakiljin suro 3. Liga yen kuru karapka buro salak ye suro Bundesliga yen. Suro saa 2015 lan Roma ro kara, burolan kungəna lan kuru ngawo saa falyen kungəna €9 million lan. Shiya Chelsea ye saa 2017 lan £27 million yeyiro gozana, na do FA Cup lan zuwuna də suro zamanzə buroye lan, ngawo adəyen UEFA Europa League yǝ zuwuna saa kən indimi lan, kuru UEFA Champions League ye saa 2021 lan zuwuna. Real Madrid ye, Copa del Rey yǝ zuwuna zamanzə buroye dən, kuru La Liga-a kuru ka'ala kən indimi Champions League ye-a suro saa 2024 yen zuwuna. Shiye buro salakkin biske dunyabe Germany ro sǝdǝna suro kǝntawu Maybe saa 2014. Shiga UEFA Euro 2016 lan sǝtanyi dalil zau fanzǝnaben amma shiye suro karapka do 2017 FIFA Confederations Cup lan zuwunaben mbeji. Shiye nashanzǝ suro kungiya gasa kowo dunyabe 2018bedǝro rowono, kuru dare kuruson gasa UEFA Euro 2020-a, gasa kowo dunyabe 2022-a, kuru UEFA Euro 2024-aro cidazǝna. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == dbq01tyjw1sq9vtrms35g7muv8cc4h9 0 142 23116 23115 2025-04-03T07:49:35Z Banabulama 37 23116 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1340}} '''Antonio Lucio Vivaldi''' <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Vivaldi#cite_note-1</ref> (4 Kǝntawu Marchbe saa 1678   28 Kǝntawu Julybe saa 1741)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Vivaldi#cite_note-5</ref> shima kam Italiyabe gargamzǝwu, virtuoso violinist a kuru impresario baroquebe wo. Johann Sebastian Bach-a George Frideric Händel-a lan, Vivaldi dǝ kam dowo gargam Baroquebe zauro ngǝwu so dǝn kara, kuru dunowanzǝ dǝ kǝnǝnganzǝ lan nashawa Europebe samma so lan kashara, kuru am ngǝwu so dǝga misalzǝ-a, kuru am ngǝwu so dǝga asuzana. Shiye fuwutə ngəwu suro orchestration-a, nzundu violin-a kuru programmatic music-a lan badiyetə. Shiye fasal concertobe fuwuzǝdǝa fasal faidatǝbe nguwuro kasatkata kuru fuwuzǝna ro wallono. Vivaldiye concertowa karewabe kada cido, violin-a karewa karewabe gade gade-a, kuru cida choral-a kuru operawa fifty kozənaro cido. Cidanzǝ zauro nowotǝna dǝ shima concertowa violinbe kǝrǝngǝma do The Four Seasons lan nowotǝnama. Futu shiye sǝdin dǝ ngǝwuso am kamuwa samma so dǝwo suro Ospedale della Pietà ye dǝro ruwozǝna, fato do nduliwa kolzana ma. Vivaldiye saa 15 lan kərmaaro kǝrawu badiyono, kuru saa 25 lan kərmaaro wallono, amma lamar nǝlewabe nankaro misawa jamabǝ sǝtǝnyi. Vivaldi dǝye kǝnasar laa sǝdǝna kǝla bikkewa operaan zǝbe do Venice-a, Mantua-a Vienna-a lan. Ngawo Emperor Charles VI'a kǝla'anzǝyen, Vivaldi dǝ Vienna ro letǝgǝ, bana maiye fando nankaro. Attəson yayi, maiyya dәye loktu gana laa ngawo Vivaldi'a bәlin lan kәnәngatә, kuru Vivaldi kәlanzә dә ngawo saa falyen suro nәlewayen kәnәngatә. Ngawo karnuwa indi samin karəngədən, Vivaldibe daraja biskeye dəga waltə badiyaram karnu kən 20miben, kulashi ilmube ngəwu kəla cidawanzəben. Cidawa Vivaldibe ngəwu, loktu laan tǝmazana, sandiya waltǝ tǝwandǝna  ⁇  laan karǝngǝ saa 2015 lan. Futu shiye sǝdǝna dǝ zauro nowotǝma kuru sambisoro dina sammason sǝdin. ==Lamintǝ== ngec9rpziksqhkljhpglokzj6wm4jax 0 143 23112 23111 2025-04-03T07:44:43Z Banabulama 37 23112 wikitext text/x-wiki Antony{{Databox|item=Q59205608}} '''Antony''' <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antony_(footballer,_born_2000)#cite_note-1</ref>dǝ sha chasambo Yim findin luko diyon bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwu ndin bə lan (24/2/2000)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antony_(footballer,_born_2000)#cite_note-PremProfile-2</ref> Dekkel baktema cidi Brazil bǝ fuwu baktema karabka donyi Premier League bǝ Manchester United bǝ lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Antony_(footballer,_born_2000)#cite_note-:1-3</ref> == Kǝnǝn nganzǝ == '''Antony''' dǝ ma dekkel kerewo bǝ sao paulo bǝ dǝn dekkel badiyono saa 2018 bǝ dǝn. Saa 2020 bǝ dǝn karabka donyi Ajax bǝ duro wallatǝ. == Lamintǝ == 1gjbcszn9zwi9k5sysotd7px2s7jovo 0 144 23108 21910 2025-04-03T07:39:26Z Banabulama 37 23108 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Antonín Leopold Dvořák''' (/d(ə) ˈvɔːrʒɑːk, -ʒæk/ d(ə-) VOR-zha(h) k; Czech: [antoˈɲiːn ˈlɛopold dvoˈr ⁇ aːk] i; 8 September 1841 ⁇ 1 May 1904) shima cemiyya composer wo. Dvořák ye ngəwusoro awaa kuru awoa gade-gade biske amma Moravia bǝ-a kuru lardǝnzǝ Bohemia bǝ-a faidatin, misal zaman Romantic bǝ lardǝnzǝ buroye Bedřich Smetana bǝ-a ngawozǝyin. == Lamintǝ<ref>https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Anton%C3%ADn_Dvo%C5%99%C3%A1k&params=40_44_08.5_N_73_59_14_W_type:landmark</ref> == es3ym2ldu3kxf1nfbab0b668bai0daw 0 145 19495 2145 2025-02-09T10:26:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7172]] 19495 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7172}} <ref>https://population.un.org/wpp/</ref>'''Arab League''' Arab League dǝ karabka la kila kil cidi-cidi Arab bǝ. Cidi-cidi [[Northern Africa]] bǝ wa [[southwest Asia]] bǝ wa Arabic telam ro manazan ma sandi ma na fallo kilta Arab league dǝ koksa. Dalil nza karabka dǝ kokta bǝ shima matsala awo donyi saiya damejin ma kurun ro kokka da. == Lamintǝ == 7euojmlvky8c8pxck74ibl5vcvbfpyv 0 146 19496 2152 2025-02-09T10:26:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q13955]] 19496 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q13955}} <ref>https://www.ethnologue.com/language/ara</ref>Təlamma Arabicye (اَلْعَرَبِيَّةُ, al-ʿarabiyyah [al  ⁇ araˈbijːa] i au عَرَبِيّ, ʿarabīy [ˈ ⁇ arabiː] i au [ ⁇ araˈbij]) shima təlamma Central Semiticbǝwo təlamma Afroasiaticbǝwo təlamma lardə Arabbǝn manazanadəwo. 14] ISO dǝyǝ ka'ida tǝlambǝ jili Arabicbǝ 32 ro cido, suronzan jili Arabicbǝ letǝgǝrammabe, shido Modern Standard Arabic lan nowotǝnama. == Lamintǝ == oc1bcfzhs98qe8esg6b3860hbe3hdkd 0 147 19497 2172 2025-02-09T10:26:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q112571237]] 19497 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q112571237}} '''Aramide''' dǝ sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu tulur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uskun bǝ lan (22/7/1998) shi kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotema, num kura best vocal award yǝ shiro sadǝna kǝla kaya'nzǝ "iwo nikan" bǝ din na Headies award bǝn suro saa 2015 bǝlan. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20230925140601/https://aramidemusic.com/bio</ref> == dbbnewudk73235ed23fz9pr7yjeyf5b 0 148 23107 23106 2025-04-03T07:36:11Z Banabulama 37 23107 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8739}} '''Archimedes of Syracuse''' (/ˌɑːrkɪˈmiːdiːz/, ARK-ihm-EE-deez<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Conon_of_Samos</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Doric_Greek_language</ref>; c. 212 BC) shima konkomima cidi [[Greek]] bǝ kureye kuru shi [[physicist]], engineer, astronomer, kuru inventor lardǝ Syracuse kureye suro Sicily ben.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Archimedes#cite_ref-:0_59-0</ref> Futu bayanna kǝnǝnganzǝbe ganazǝ notǝnyi yaye, sha ilmuwu kimiyabe zauro faidaa suro zaman kurebe ro sha gotunama. ==Lamintǝ== bwnbj2hjs2wrzfr5xxvvn06ki0tgvhw 0 149 19499 2190 2025-02-09T10:26:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q788]] 19499 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q788}} Kǝmaduwu '''Arctic''' bǝ dǝ shima kǝmaduwu uwu dunya bǝ lan shiro ganawo kuru cidiyanzǝwo bawo. Nəm faraknzədə alamanna <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Arctic_Ocean#cite_ref-Pidwirny_1-1</nowiki></ref>14,060,000 km2 (5,430,000 sq mi) yǝyi kuru shima kəmaduwu dunya bǝ zauro amusu wo. Shi karabka Hydrographic bǝ dunya bǝdə (IHO) sha kəmaduwu ro asuzəna, amma ilmuwu kəmaduwu bǝ laadə sha kəmaduwu<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0471021024</nowiki></ref> Arctic Mediterranean bǝ ro bowozayin. Kuruson sha ci kəmaduwu Atlantic bǝ ro bayanzana. Kuru shidə nasha yala bǝ kəmaduwu dunya bǝ sammasoro turin. Shi kəmaduwu Arcticbedə nasha North Polebe dawu yala Hemisphereben mbeji kuru anəmro 60°N ro saadəna. Kəmaduwu Arcticyedə Eurasia-a North America-aye dəriza kəlzana, kuru kalangaidə awowa kəla cidiyen zayin: Bering Strait nasha Pacificye-a kuru Greenland Scotland Ridge nasha Atlanticye-a. Nguwusoro kankara kuluwube suro saaben zaktin kuru cotto suro winterben. Arctic Oceanbe temperaturenzə-a kuru nəmkəluwunzə-adə loktu-loktulan gadejin loktu kankaradə yijin kuru fəlejin;[5] nəmkəluwunzədə shima cidiya kəmaduwu kura-kura uwuben, dalil nji gana-a, nji shawa-shawa suro kəmaduwu-a kəmaduwu-aben suluwin, kuru kəltəram gana. kuru nji kǝmaduwuye dǝrizǝna dǝro tǝmzayin kuru salinities nguwu mbeji. Summer do kankaraye fulutəyedə kashi 50% lan bayantəna Shi US National Snow and Ice Data Center (NSIDC) də bayanna satellitebe faidatə bayanna kəla kankara kuluwube Arcticbe-a kuru nəmngəwu yitəbe-a loktu-a kuru saa kozəna-aro gəretəgəmen, adəye fəlejin nəmngəwu kankara kuluwubedə fulutin.[6] ] Suro kəntawu September saa 2012 yen, nəm nguwu kankara Arcticbedə gananzə bəlinro nazəna. Dajiram (1979-2000) ro gəretəgəmiya, kankara kuluwubedə kashi 49% lan fulutəna.[7] == Lamintǝ == 1e5q3x810nwqwifee674p37ltqcbd8j 0 150 19500 19176 2025-02-09T10:26:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7058792]] 19500 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7058792}} '''Arewa''' gulzayya, ( Afuno ro gulzayin) shidoni maana nzə isə samn nzənama sha "North" Nasarayya, maana "Yala". Kalma shimadə Afunolan bogada amma mudkata ro. Amma gəwusoro kərmayi siyasawu futamen. Tən nəm shehu adinbe muslummaye bəla sokoto be isə baro wolgono ya, su shimada shiro cakko. Shi bowotə do Arewa də,(fetemaro Yala dəma) kuru Arewacin Nigeria gulzayya, ( fetemaro Yala Najeriya be) ad Afunowa so faidatayin nasha hawarbe lan kərtə nzədə, Yala kəmadəwu Naijabe lan. Faidatə doni kalma Arewa (Yala) bǝ də, suro kərgən am ilmuwu anəmbe dəro balo səkəna, shidoni sandiro awo taktəgə bero wolgono alamanna Gar jamiyabe Barranzə Ahmadu Bello be sətandəna dəgai. Shi doni warratama kura Adin muslumbe Bornu ga kuru Sokotowa ye. Nasha shimadə shima na furtu Adinbe, kuru warmatəə nzə ndusoye nozənama lardə gade raksə lardə gade ga sunotinsəna. Kuru mananzədə zauro zaman kure ammana, zaumaro tafakkar sədəna. Asutə doni nasha siyasabe ga kuru faida doni masammanbe nasha kəla kəllega, kuru ilmu do kamanən bananəm kuru shiye nya banatəyega, suro lardə Africa be lan shidoni Kalma taktəə bǝ di yǝ fəlezəyin: Am Yalabe, Am Fal..<ref>[http://www.sunnewsonline.com/webpages/features/powergame/2008/sept/07/powergame-07-09-2008-003.htm Powergame]{{Dead link|date=October 2016|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}, ''Sun News'' (Nigeria). 7 September 2008.</ref> Hawar lardə Najeriya be lan, fetemaro manadə kawu saa dəwun yar ləgaryin firakkə tuluribedən, lardə Najeriya d, anəm ro bowotəyin. Suro kərwe Naija be ladən, su nzə masammanbe mbeji. Kərwe ganalaa can nabsanama suro Kərwe Dallol Maouri badku njibe la dən. Sha nowotə nabtəram Maouri / Mawri ada Afunobe. Suro lardə Najeriya be lan, bəlaa laa də can bowotin Arewa lan. Maana (Yala) kawu lardə British be Najeriya da noto badijin dəro. <ref>[http://www.tarbiyya-tatali.org/?Arewa-s-region Arewa-s-region], tarbiyya-tatali.org.</ref><ref name="Decalo1997">{{Cite book|last=Decalo|first=Samuel|title=Historical Dictionary of the Niger (3rd ed.)|publisher=Scarecrow Press|year=1997|isbn=0-8108-3136-8|location=Boston & Folkestone}}</ref><ref name="Fuglestad1983">{{Cite book|last=Fuglestad|first=Finn|title=A History of Niger 1850-1960. African Studies series (No. 41)|publisher=Cambridge University Press|year=1983|isbn=978-0-521-25268-3|location=New York - London}}</ref><ref name="Geels2006">{{Cite book|last=Geels|first=Jolijn|title=Niger|publisher=Bradt UK / Globe Pequot Press|year=2006|isbn=978-1-84162-152-4|location=Chalfont St Peter, Bucks / Guilford, CT}}</ref> ==Faidatə== Laktu kərmayi kəlabe Najeriyabe la dən, amlaaye faidatayin kalma shimada Mudkata ro Najeriya lardə Afunowa so be lan. Nəm gana Ya Najeriya diye səkə. Yala Najeriya bǝ də laktudən ngəwunzaso nasha siyasabe dən kəlanza kəlgata. Kabila gadegade kada na gadegade be. Daji kuru karəngə adəmaro Yala Najeriyabe də, sha Hausa bakwai lan bowotin maana( bəla tulur Afunobe) daji daredən mai kərmuslumbe Sokoto be lan bowotin kawu kərmayi kəlabe ro. Adaima Yala Najeriyabe də nzəriwo lardə British bǝ lan Laktu də lan. Nasha Yala Najeriyabe də, kashinza misallo Arewa Forum (Shawariwu Yala Najeriyabe) <ref>[https://web.archive.org/web/20090614025045/http://www.arewaconsultativeforum.org/ arewaconsultativeforum.org] {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20090614025045/http://www.arewaconsultativeforum.org/ |date=June 14, 2009 }}.</ref><ref name=":0">A good critical discussion on the genesis of the ACF can be found in *Nneoma V. Nwogu. Shaping truth, reshaping justice: sectarian politics and the Nigerian truth commission. Rowman & Littlefield, 2007 {{ISBN|0-7391-2249-5}}</ref> kuru adaima gade adəgai da samən ma soga. Yayaktə nasha fato shawariwu bedə, sandi dəmbər sakegərənyi kərmayi kəlabe dəro Najeriya-be dəro. Tawadəmaro, kurunza dən kəla kəl ndi kate Afunoga Fulataga doni Yala Najeriyabe da nzəmburo nzadəma. == Lamintə == m20m5zazhsb1ojgvbdlk9zj6vchro9f 0 151 19501 2231 2025-02-09T10:26:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q414]] 19501 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q414}} Argentinadə, shima lardə doni reta anəm Americaye lan kara. Argentina də nəm faraknzə 2,780,400 km² (1,073,500 sq mi),[B] shima lardə kən indimiwo suro Anəm Americayen ngawo Brazil yen, lardə kən diyaume suro Americayen, kuru lardə kən uskuye dunyalan. Shidə nasha Cone anəmyedə'a Chile'a fətenzən, kuru Bolivia-a [[Paraguay]] a yalanzən, Brazil yalagədinzən, Uruguay-a Anəm Atlantic Ocean-a gədinzən, kuru Drake Passage anəmnzən. Argentina də kəriye federal ye kəriye'a findin yakkəro yakkata, kuru bərni kəlanzəye fal, shima bərni kura lardəye kuru bərni kura lardəye də, Buenos Aires. Lari'a sodə'a bərni kura lardəye'a də doka nza kəlanzaye mbeji amma cidiya nizam federal yen kasharu. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Argentina#CITEREFConstitution_of_Argentina</ref> == 498q2sz73efavhroy5lan0cxdzh6rrb 0 152 23037 23036 2025-04-02T15:42:11Z Banabulama 37 23037 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ari Belema''' dǝ kaiyama lardǝ Nigeriabǝ. Kaya Tonye Garrick bǝ sǝdǝna, suro albumnzǝ fuwuye dǝn.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ari_Belema#cite_note-1</ref> "Ari Belema" dǝ kaya Orbeat ye sǝdǝna kuru Dahlia Entertainment lan cidazina February 18 suro saa 2015 lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ari_Belema#cite_note-2</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ari_Belema#cite_note-3</ref> ==Ngawo== "Ari Belema" də kəlele yim kərawube nankaro cedo. Shi kaiyya nyiyabedə kurno-a nəmkurnolan kamu nyiyajinbe fəlejin.[4] Bidiyo kaiyyadəyedə Wale Davies shima amari yioma kuru kəntagə Augustbe kawunzə 27, saa 2015-lan cetuluwo.[5] == Lamintǝ == l9w3lnz847kn90d3ny8fl78l4s42w8q 0 153 19502 2261 2025-02-09T10:26:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q868]] 19502 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q868}} '''Aristotle''' dǝ sha chasambo suro bula Stagira, macedonia bǝ lan. Suro saa yar yakkin fyakkin indin bǝ lan(322BC). == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Bula (Chalicis, Euboea) keryǝ Greece bǝ lan bawono. Yim tulur bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan saa yar yakkin fiskun luko diyon bǝ lan (7-March-384BC) Aristotle dǝ shi malum philosopher bǝ keryǝ Greece bǝn. shi kam daraja,a fal suro tarihi (western civilization) bǝ lan. Kakkadi ngu loktun nzin rowozina. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref> == gi2058d86nz4ezubbv1icp8kzxn4emt 0 154 21912 2263 2025-03-14T05:29:21Z Umargana1 21 21912 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Arithmeticdə dalami konkomibedəwo kəra lambabe kəndobe alamanna nzəra, fulutə, kawattə, kuru yaktə. Suro awoa ngəwusoyen, suronzan exponentiation a, extraction a, kuru logarithms a mbeji. Fasal arithmeticbedə raktə yaktin futu lambabe shilan faidatainlan. rwu7czr6sh0pv7r3onvie2md6b3tjsh 0 155 23042 23041 2025-04-02T15:48:27Z Banabulama 37 23042 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Arlit=== Arlit də bərni cidaramye kuru bərni kura nasha Arlit ye ​​nasha Agadez ye yala-dawu Niger ye də, kate sahara Sahara ye-a ci gədi kau Aïr ye-a lan gartəna. Shidə kilomita 200 anəmro diwalmen kalangai Algeriabedən. Saa 2012 lan, bəladə jumla am 79,725 sətana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Arlit#cite_note-1</ref> ==Sanyaram Uraniumbe== Saa 1969 lan kokkatə ngawo uranium təbandənaben, nasha cidaram lattəben wurazəna, shidonyi gomnati Faransabe fuwuzənadə. Lamar uraniumbe kura indi, Arlit-a karəngə Akouta-a lan, sandiya latəram stripbe lan faidatin. Lamar latədəye faldə suro saa 1971 lan gartəna kamfani lardə Nigerbe, SOMAIR.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Arlit#cite_note-2</ref> Lamar cidiye kən indimidə, kuru cidiye kən yakkəmidə, kamfani Faransabe Minière d'Akouta (au COMINAK) də shima garzə.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Arlit#cite_note-3</ref> Ore sammaso kərmadəro kamfani Faransabe Orano Cyclebe sasərzə kuru nazəyin, shidəwo karafka Oranobedə, kəlanzəma cidaram kərmaibe Commissariat à l’énergie atomique Faransabe (CEA). ==Lamintǝ== odguwqu61omyamdiy87ferzjugakqe5 0 156 19503 2289 2025-02-09T10:26:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9617]] 19503 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9617}} '''Arsenal Football Club'''<ref>https://find-and-update.company-information.service.gov.uk/company/00109244</ref> dǝ karabka dekkel bǝ kərye islington [[London]] bǝ den kashara. Arsenal dǝ [[Wp/kr/Premier League|English Premier League]] bə dǝn dekkel baksan, [[Arsenal]] dǝ cup wa mǝyon yasken 13 zasauna. == Lamintǝ == rnlw0yi4fqo77u8w7r6lpxkdcehon6o 0 157 22171 22170 2025-03-17T10:13:22Z Banabulama 37 /* Adamganaso'a leta */ 22171 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q115478703}} '''Arthropods''' ('''Arthropoda''') sandima dabba donyi shila ngawoye ba ma. Sandi tiyi nza lan exoskeleton mbeji, shidonyi chitin lan tǝdǝna ma, nguwu soro calcium carbonate lan tuwandin, tiyi donyi nasha gade gade (metameric) mbeji, kuru appendages indi kǝllata. Wuratə nankaro, sandiye kataffa moultingben lezayin, shilan exoskeletonnzadə fəlezayin bəlinro. Sandidə karapka jiliwa jilitiloa miliyon mewu saminro sadəna. Haemolymph də shima awo donyi bu donyi arthropods lan bowotin ma. Arthropoddǝ nizam bube kaata mbeji,tiyi lan kuli donyi haemocoel lan bowotin ma du, shi donyi haemolymph dǝ suro tiyi ye ro lejin ma. Diya nza yeyi, nasha suro be arthropods be du, kambo soro, nasha laa lan garratǝ. Sandidə nizam zar tiyibe ladder-yeyi mbeji, shidonyi zar tiyibe ventralbe indidə nasha sammason lejin kuru nasha woson ganglia indi kəljin. Kǝla nza dǝ, nasha gade gade kǝltǝ lan tuwandin, kuru kǝrǝn nza dǝ, ganglia donyi nasha adǝye kǝltǝ lan tuwandin, kuru esophagus dǝa dǝrizana. Tartip donyi arthropodsbe yintǝnzǝ a kuru tuluwonzǝ gade gade, kǝndaram nza lan kara, subphylum donyi sandiro kara. Arthropodsdǝ shim kǝltǝna-a kuru ocelli-a faidatayin kururo.Jili alagǝwabe nguwuson, shi ocellidǝ raksǝ nashado nurdǝ isǝnadǝ bas asujin, kuru shi shimdǝ shima bayando, amma shimdo spiderbedǝ shima ocellidǝwo raksǝ fotowa sutuluyin kuru, loktuwa gana laan, raksǝ kokortin awo zamjinmadǝga zamjin. Arthropods so dǝye awoa kemikalye kada mbeji, kambowo soro, bristles kada donyi setae lan notǝna dǝ, shi donyi cuticles nza lan tuwandin ma. Adǝgai lan, kǝnzambinza-a kuru wuratǝnza-a dǝ gade-gade; jili alagǝwa cidibe samma fertilization surobe faidatayin, amma adǝ loktu laan spermdǝga appendagemen au cidimen gǝnatǝlan, injectionlan gǝnyi. Jili alagǝwa suro njiben dasawunadǝ fertilization surobe au diyabe faidatayin.Arthropods samma so ngǝwul sadin, jili alagǝwa kadaye ngǝwul sambin ngawo ngǝwul dǝ suro yaye lan gǝrzayin lan; amma gana laadə jireyero viviparous, alama aphids yeyi. Arthropod hatchlings də gade-gade, nəm kura lan səta grubs ro saadəna, kuru caterpillars donyi tiyi nza kəltəram ba ma kuru gana-ganan metamorphosis lan faidata awo kura ro waljin. Futu yaye hatchlings ro cistayedə ba lan səta loktu kuruwuro kuliwa naptəram jamaye ro cistayinro gadejin. Futu arthropodsbe wuratǝnzǝdǝ zaman Cambrianbero badiyetǝ. Karapka dǝ kambo son monophyleticro gowotǝ.kuru kulashi kadaye arthropods so dǝga cycloneuralians lan (aubiya awo sandiya kǝlzǝna ma) suro superphylum Ecdysozoa ye dǝro banazayin. Sammason, sonyayi, nəmkam ndikate dabbawabedə kuwamiyayi ngəlaro sulhutənyi. Adǝgai lan, alaka kate kungiya arthropod ye dǝ kuwami yaye gashiptana. Kudəro, arthropodsdə banazayin kəmbu adamganabero, kəmburo, kuru awo faida'adə, nasha laamen, kəskawa pollinatorsro. Jili alagəwabe laadə kwasuwa shiwalla amso-a, dabbaso-a, kəskaso-aro tarzayinro nowata. ==Ilmu asalbe== Kalima arthropod dǝ Greek lan kedo ἄρθρον thron 'joint', kuru πούς ár pous (gen. ποδός podos) 'shi' au 'shi', shi donyi kǝlanza kǝllata ma'ananzǝ "shi kǝllata", Barthelemy Charles Joseph Dumortier ye suro saa 1832 lan bakkono. Su donyi "Arthropoda" dǝ buro salak lan suro saa 1843 lan ilmuma dabbawa ye donyi Johann Ludwig Christian Gravenhorst (1777-1857) lan faidatana. Futu sudəye fəlangzənadə zauro tuskaata, kuru darajadə Pierre André Latreille au Karl Theodor Ernst von Siebold ro tina, gadeso'a.[1]Arthropods donyi cidi lan danama dǝ sandiya kuli lan bowotin. kalma adǝga gǝnatǝ kǝla "true bugs" yen, kuliwa donyi Hemiptera lan tuwandin ma.[8] ==Bayentə== Arthropods du sandima dabba donyi shila ngawoye bawo, tiyi nza yakkata kuru shinza kǝllata.[9] Shila donyi suro lan danama du, chitin, shi donyi N-Acetylglucosamine lan bowotin ma. Kuli kǝskaye, kuli kǝskaye, clades Penetini a Archaeoglenini a suro kuli kǝskaye Phrenapatinae, [11] kuru shidonyi kǝskaye (shidonyi kǝskaye dawun baro) shi donyi calcium carbonate lan tuwandin ma.[12] Endosternite ye kǝltǝnzǝ dǝ, shi donyi suro lan faidatin ma, tiyi lan wajin, kuru shi donyi kǝska Bactrocera dorsalis ye dǝ, calcium phosphate mbeji.[13] ==Gadegadetə== Arthropoda dǝ shima dabba donyi kura ma, adadu arthropod ye dǝ 1,170,000 lan sǝta 5~10 million ro saadena, kuru shi dǝ kashi 80% ma kozǝna dabba donyi kǝnǝngatin ma.[14][15] Arthropodbe falnzǝdǝ, kulidǝ, suronzǝn jili alagǝwa kada mbeji shidonyi taxonomicbe gadeso kozǝnaro.[16] Adadu jiliwa alagǝwabe sammaso asutǝdǝ zauro zau. Adəye dalilnzədə shima census modelling assumptionsdəwo nasha gadero tədənadəbe səkə isawu na taganasbe dunya sammasoro faidatənadəga haftəgə nankaro. Kulashi laa saa 1992 lan tǝdǝna dǝye bayanzǝna kǝla jili dabbawa kuru kǝskawa 500,000 mbeji suro Costa Rica tilonzǝ lan, suronzan 365,000 dǝ arthropods.[16]Sandidə wakilla faidaa suro njibe-a, nji shawabe-a, cidibe-a kasambe-a kuru fal suro karapka dabbawa kura-kura indi doni na harratalan kənəngatəro gozanadə; gadedə shima amniotes, shidonyi awo kǝnǝngatinma so dǝ, ngudo so, kuru dabba donyi mammals so.[17] Arthropods shiro ganawo ba a kurawo dǝ sandima crustaceans wo. Shi gana dǝ shima Tantulocarida ye, laa dǝ nǝm kuruwunzǝ micrometer 100 (0.0039 in) yeyi sǝtǝnyi.[18] Shi donyi kura ma dǝ shima jili Malacostraca ye, shi donyi kǝska Japan ye dǝ raksǝ mita 4 (13 ft) ro saadin, kuru lobster America ye dǝ nǝm kuranzǝ kilo 20 (44 lbs) ro saadin. ==Yayaktǝ== Embryo donyi arthropods be du, yakkata, modules kada lan gartin. Kakanza dareye donyi arthropodsbe du, waneye suronzan nasha kada mbeji, fal woso appendages indi mbeji shi donyi shilan faidajin ma. Son yaye, arthropods ro nowata sammaso kuru fossil arthropods ye dǝ, nasha nza tagmata ro yakkata, shi donyi nasha nza a kuru shilan faidatayin dǝ, diwalwa gade lan faidatayin.[17] Nasha yakkǝ tiyi kuliwa kadabe kuru nasha indi spiderbe bayantǝdǝ shima dalil yaktǝ adǝbewo.[21] Alama diyabe yaktǝbe bawo suro mitesben.[17]Arthropods so dǝ tiyi lan awoa indi mbeji, sandi donyi suro awoa donyi kǝla kǝlzayin ma, ocular somite fuwu lan, na donyi ci a shim a tuwandin ma, [17] [22] kuru telson ngawo lan, ngawo anus be lan. Buro salak lan, alamaram appendage-bearing ye wo so appendage indi gade-gade mbeji: sami lan, exite donyi yaktǝnyi ma, kuru cidiya lan, endopod donyi yakkata ma. Sandi anyi darelan kǝltǝyin awoa indi falro waljin shidonyi basal segment (protopod au basipod) lan kǝltǝnama, dalami samibe dǝ gill ro waljin kuru dalami cidiyabe dǝ shilan faidatayin.[23][24][20] Appendages donyi crustaceans ye du, taxa donyi baro walzana ma, alama trilobites ye dǝ, dalami gade nza exopods lan bowotin.amma waneye garwa anyi fərtənza faldə kambiwuwa.[25][26][20] Nasha laa arthropods nowata sammason, appendagesdǝ faltǝna, misallo gills, nasha ciye, antennae bayan sabtǝro, [21] au claws nankaro; nasha laa tiyibe lan baro wallono; shidə taidazə nowata kəla shi abdominal appendagesdə baro waljin au zauro faltin.[17]Myriapods a hexapods a indiso kǝla nza samun yayi, hexapods du zauro suro crustacea ye dǝlan kara, amma myriapods dǝ ba, adǝ nankaro trait adǝ gade gade ro tǝtandǝna. Nzǝrai lan, arthropods laa donyi baro walzana ma, alaman na Marrella yeyi, sandi donyi kǝlanza lan tuwandin ma, kǝla nza dǝ, kǝltǝram nza lan tuwandin.[29] Kataffa fǝlangobe cidatǝ shido awowa anyi samma gade-gade kəltəwadə waneye zauro zau kuru tussuna shiga "Kazəyi kəla arthropodbe" lan nowotə.[30] Suro saa 1960, R. E. Snodgrass be təmanzə sulhu matəyin ba, sau shiye sulhu matədə kəjiro sədin.[Note 2] ==Shila diyabe== Shila donyi Arthropod ye du sha cuticle lan tuwandin, awo donyi cellula ye gǝnyi ma, shi donyi tiyi lan tuwandin ma.[17] Cuticles nza dǝ gade gade, amma suronzan awoa yakkǝ mbeji: shi epicuticle dǝ, shidonyi awoa gade dǝa kǝliro sǝdin ma kuru sandiro nzǝliwo cin ma; shi exocuticle dǝ, shi donyi chitin a kuru protein donyi kemikal lan sǝtana ma; kuru endocuticle dǝ, shi donyi chitin a kuru protein donyi kǝrǝn gǝnyi ma. Exocuticle-a endocuticle-a də sandiya procuticle lan nowotə.[32] Nasha tiyibe wo so kuru nasha tiyibe wo so suro cuticle hardenedben zakkata. Joints kate nasha tiyibe-a kuru kate shi tiyibe-adə cuticle lan zaktin.[17]Shi shila donyi suro njiye lan dasawuna ma du, calcium carbonate lan tuwandin. Crustaceans cidibe laadə futu mineraldəga gənatəbe satandəna, sau cidilan raksa calcium carbonate yizənadəro təngatəyinba.[33] Biomineralization dǝ shima awo donyi suro lan danama dǝa lejin, kuru nasha diyabe dǝa lejin. Jarabi indi karəngəye kəla futu biomineralizationye arthropods-a kuru karapka dabbawa gade-aye shawari sadəna kəla shidə awo kəriwube duno'a suwudin,[34] kuru shidəye dabbawadə'a kolzə wurazayin kuru duno'aro waljin shila duno'a suwudinlan; duno.[35][36]Shi cuticle dǝ waneye setae mbeji, shi donyi cells taganas be lan wurajin ma. Setae dǝ siffa nza a faidanza gade gade, appendages yeyi. Misallo, sandidə ngəwusoro naptə awoa fandobero faidatain kasam au kawudo njibe notəro, au awoa kəltaro; aquatic arthropods dǝ setae donyi feather-like setae lan faidata nǝm nguwu donyi suro njiye lan tuwondin ma dǝga sǝrayin kuru kǝmbu donyi suro njiye lan tuwandin ma dǝga sǝrayin; kuliwa suro njiben dasawunadǝ, sandido kasam yintǝmasodǝ, setae yeyi faidata kasam gǝnazayin, loktu cidiya njiben dasagǝnadǝ kuruwuro sǝdin; setae kǝrau, zauro dunowa dǝ sandima spines faitǝyewo.[17] Arthropods samma so tiyi donyi suro exoskeleton ye lan faidata tiyi nza gǝrzayin yayi, laa so dǝ hydraulic pressure faidata sandiya gǝrzayin, nizam donyi kakanza kawu arthropod ye dǝlan waratazana ma;[37]misallo, spider samma shinza hydraulically lan fəlezayin kuru raksa dunowa suwudin hatta loktu naptəye uskuro saadin.[38] ==Moulting== Shi exoskeleton dǝ raksǝ mattǝyin ba, adǝye sǝkǝ wuratu dǝga dabcin. Arthropods so dǝ, shila nza faljin, ecdysis (moulting) lan, aubiya shila nza kureye dǝa, exuviae, ngawo shila bǝlin wurazana lan, shi donyi kǝrtǝnyi ma. Moulting cycles də sambisoro gozayin hatta arthropod də nəm kuranzəro waljin. Katab wuratube kate moult woson (ecdysis) hatta nəmkura jima'iye nazəyinro waljiya instar lan bowotin. Nəm gade-gade kate instarsbedə ngəwusoro faltə tiyibe-a, launu-a, futu-a, adadu nasha tiyibe-a au nəmfarak kəlabe-a lan turin. Ngawo moulting ye lan, ma'ana exoskeleton nza lan, arthropods juvenile ye dǝ kǝnǝnganza goza kozayin hatta walta pupate au moult ro walzayin ro.[39]Buro salak lan, dabba dǝ kǝmbu koljin kuru epidermis nzǝ dǝ nji moulting ye dǝga sutuluyin, tuskano enzymes ye donyi endocuticle dǝga gǝrjin ma kuru adǝye sǝkǝ cuticle dina dǝga sutuluyin. Fasal adə badijin sa shi epidermisdə epicuticle bəlin sutuluyin shiga enzymesro faitəro, kuru shi epidermisdə exocuticle bəlin sutuluyin kuru cuticle dinadə fəlejin. Loktu katap adǝ tamotiya, dabba dǝye tiyinzǝ fujin nji au kasam nguwu gojin lan, kuru adǝye sǝkǝ cuticle dina dǝ yaktin nasha duno ba lan, na donyi exocuticle dina dǝ zauro sarsar lan. Nguwusoro minti kada gojin kawu dabbadəye suro cuticle kureyedən suluwinro. Loktu allan, shi bǝlindǝ limgata kuru zaumaro tǝlala dabbadǝ raksǝ banajinba kəlanzə kuru zauro nəm zaujin, kuru endocuticle bəlində kuwami yaye təbandənyi. Dabbadə kəlanzə'a fəlejin cuticle bəlində'a mattəro, daji exocuticle bəlində'a harden sədin kuru kasam au nji ngəwu'a baro sədin. Dareram loktu adǝben, endocuticle bǝlindǝ tǝbandin. Arthropods kada daji cuticle donyi gǝrzana dǝga gǝrzayin kareyanza walta tuwondin ro.[39] Sau arthropods so dǝ sandiya tǝliwo ba kuru sandiya gǝrzayin bawo hatta cuticle bǝlin dǝ kǝrǝn ro waljiya, sandi dǝ tajirwa lan kara, sandiya cuticle dina dǝro gǝrzayin kuru awo donyi predators lan bowotin dǝye sandiya bǝtǝrǝmjin. Moulting də shima 80 səta 90% ro saadəna kərmu arthropod ye samma soro.[39] ==Nashawa suroye== Tiyi arthropod ye dǝ suro lan yakkata, kuru zar tiyi ye dǝ, muscular, bu ye, kuru excretory ye dǝ, awoa kada mbeji.[17] Arthropods so dǝ dabba donyi coelom lan tuwandin ma du, kuli donyi kate kalǝm a garu tiyi ye lan, shi donyi suro lan awoa tiyi lan dajin ma. Shi donyi dunowa, yakkata ma arthropods be du, faida donyi coelom be du wa sutuluyin, shi donyi hydrostatic skeleton, shi donyi chawu dǝa kǝltǝna ma, siffa dabba be dǝa faljin, adǝye sǝkǝ shilan lejin. Daji coelom donyi arthropod be du, nasha gana ro fulutin, nasha kǝnzambi be lan. Nashanzǝdǝ nguwusoro hemocoel lan gotin, kuli donyi tiyi lan nguwuro lejin ma kuru shilan bu lejin ma.[40] ==Yintə-a bu buwo-a== Karəgədə shima tube muscularbewo shidoni cidiya ngawoben lejinma kuru nəmkuruwu hemocoelbe ngəwusoro. Shidə suro ripplesben fəlejin shidoni ngawolan səta fuwuro lejinma, budəga fuwuro lejin. Nasha donyi muscle karǝgǝbe sǝkǝnyi dǝ, elastic ligaments lan au muscles gana lan, awo indison karǝgǝ dǝga garu tiyibe dǝga kǝljin. Nasha karǝgǝben ostia indi mbeji, non-return valves shido bu kolzǝ karǝgǝro gayin amma shiga kolzǝyin kawu fuwuro lejinro.[40] Arthropods so dǝ tartip yintǝye kada mbeji. Jili alawuwa sənanadə ngəwusoro awonza bawo, sau nəmngəwu nasha tiyibedə-a nəmngəwunza-adə shima tartəgə kəske tiyibedəro sədin kuru oxygen ngəwu suwudin. Crustacea dǝ kambowo soro gills nzǝ mbeji shi donyi kǝltǝram nzǝ faltin ma. Arachnids kada fufunza kitawube mbeji.[41] Karəgədə shima tube muscularbewo shidoni cidiya ngawoben lejinma kuru nəmkuruwu hemocoelbe ngəwusoro. Shidə suro ripplesben fəlejin shidoni ngawolan səta fuwuro lejinma, budəga fuwuro lejin. Nasha donyi muscle karǝgǝbe sǝkǝnyi dǝ, elastic ligaments lan au muscles gana lan, awo indison karǝgǝ dǝga garu tiyibe dǝga kǝljin. Nasha karǝgǝben ostia indi mbeji, non-return valves shido bu kolzǝ karǝgǝro gayin amma shiga kolzǝyin kawu fuwuro lejinro.[40] Arthropods so dǝ tartip yintǝye kada mbeji. Jili alawuwa sənanadə ngəwusoro awonza bawo, sau nəmngəwu nasha tiyibedə-a nəmngəwunza-adə shima tartəgə kəske tiyibedəro sədin kuru oxygen ngəwu suwudin. Crustacea dǝ kambowo soro gills nzǝ mbeji shi donyi kǝltǝram nzǝ faltin ma. Arachnids kada fufunza kitawube mbeji.[41]Tracheae, shima tartip donyi dalami donyi garu tiyi ye lan, oxygen donyi cells fal fal ro suwudin ma, myriapods a arachnids a lan.[42] ==Nizam zar tiyibe== Arthropods donyi kǝnǝngatin ma dǝ, zar donyi tiyi nza lan lejin ma, cidiya kalǝm lan, kuru nasha wo son zar donyi ganglia indi sǝdin, shi donyi zar donyi sensorybe a motorbe a nasha gade ro lejin ma. Ganglia indi donyi nasha fal lan tuwandin ma du, commissures lan kǝllata (zarra donyi kura ma), shi donyi arthropodya zar tiyi ye ro alamaram ladder yeyi ro cin. Kərgəndə kəladən kara, dərizə kəlzəna kuru nguwusoro sami esophagusben kara. Suronzǝn ganglia fusedbe mbeji, kuru fal au indi donyi kǝla dǝa sǝdin ma, ganglia yakkǝ suro arthropods be lan, amma indi bas chelicerates lan, sandi donyi antennae nza bawo, aubiya ganglion donyi sandiya kǝllata ma bawo.Shi ganglia donyi nasha gade kǝla ye dǝ, nguwu soro kǝrǝn ro karǝngǝ, kuru shilan faidajin. Kuli so lan, ganglia kǝla ye gade so dǝ kǝlta subesophageal ganglia ro waljin, cidiya a ngawo esophagus ye lan. Spider so dǝye tartip adǝ goza fuwuro, sawu ganglia donyi subesophagealbe dǝro kǝltǝna, shi donyi na nguwu cephalothorax lan sǝmoyin ma (fuwu lan "super-segment").[43] ==Nizam awo tuluwobe== Arthropodbe jili indi mbeji. Arthropods suro njiye lan, awo donyi biochemicalye nitrogena faljin ma du shima ammonia, shi donyi sum ma, nji lan kǝltǝ mǝradǝtǝna ma. Ammonia də daji membrane lan tuwandin, musamman maro gills lan.[41] Crustaceans samma so nizam adǝ faidatayin, kuru nji nguwu faidatǝnzǝ dǝ shima dalil donyi crustaceans so dǝ dabba cidiye ro kǝnasar bawo.[44] Karapka gade donyi arthropods cidi be du, tartip gade gade satana: awo donyi nitrogen metabolism lan tuwandin ma du shima uric acid, shi donyi awo harrata lan tuwandin ma; Nizam tubule Malpighianbedə uric acid-a kadawu nitrogenbe gade-a suro buben sasərjin. kuru karewa anyi suro hindgutbero zuzəyin, nadən sandiya fecesro duwazayin.[44] Kambo arthropods suro njiye-a kuru cidiye laa-adə tiyinzan awo shiro nephridia gultində mbeji ("kidney gana"), shidəwo kadawu gade sutuluyin colloro.[44] ==Hangal== Shi cuticles donyi arthropods be dǝ bayan donyi diya dunyabe dǝga koljin, amma awoa sensors kadaye sandiya gayin aubiya awo sensors lan sǝta nervous system ro kǝltǝyin. Haiyaro, arthropods so dǝye cuticles nza dǝga falzana awo donyi sensors lan bowotin ma dǝro. Touch sensors kada, nguwuso setae, duno gade-gadero jawawu sadin, kəltə dunowalan səta kasam zauro dunowaro saadəna. Chemical sensorsdə awoa kəji-a kaiyya-a tilo suwudin, ngəwusoro futu setaeben. Pressure sensors də nguwusoro membrane lan faidatin, amma zar tiyiye dəro kəllata, ossicles səmoye dəro gənyi. Antenna donyi hexapods ye dǝ suronzǝn awo donyi sensor ye mbeji shi donyi kǝliwu, kǝliwu a kuru temperature a wujin ma.[45]Proprioceptors donyi arthropods be du, awo donyi duno tiyi lan tuwandin ma, kuru futu tiyi lan dungotin ma, zauro asutin. Son yaye, awo gade donyi arthropods lan tuwondin ma dǝ, awo gana laa nowata.[45] ==Nurram== Arthropods nguwu so tartip nza kururam zauwa, suronzan shim fal au kada mbeji, kuru pigment-cup ocelli ("shim gana"). Kambosoro, ocelli dǝ raksǝ nasha do nur dǝ ishin dǝ asujin, kaime donyi garu goworam dǝye sǝkǝna dǝ faidatayin. Son yaye, shim donyi spider ye dǝ shima pigment-cup ocelli donyi raksǝ fotowa sutuluyin ma,[45] kuru shi donyi spider ye jumping ye dǝ raksǝ kokortin awo donyi zamjin ma.[46] Shim kǝllatadǝ suronzǝn ommatidia duwu kadaro sagǝdǝna mbeji,columns do ne hexagonal lan bowotin ma. Ommatidium wo so awo donyi kǝlanzǝn asujin ma, cells nzǝ donyi nur ro fanjin ma kuru nguwusoro lens nzǝ a kuru cornea nzǝ a.[45] Shim donyi compound ye dǝ nasha kuruye kada mbeji, kuru raksǝ duwaro letǝ asujin kuru, loktu laan, nur ye yaktǝnzǝ asujin.[47] Foto fal lan, nəm kura ommatidia ye dəye fotowa dəga zauro kəske ro sədin, kuru shim kəllata də ngudowa-a dabbawa mammals-a ye dəga kozəna – amma adə awo zauro kaziyi gənyi, awowa do suro 20 cm (8 in) yen wajin də zauro faida arthropods nguwuro.[45] Arthropods kada launu kurunza mbeji, kuru kuliwa laa sodə zauro kəratəna; misallo, ommatidia kuli kəmabedə suronzən awo kəli-a ultra-violet-a mbeji.[45] ==Kənzambi-a wuratə-a== Arthropods gana laa, alaman na barnacles yeyi, sandima hermaphroditic wo, ma'ananzǝ, falnza woso tiyi lan jinsi indi so mbeji. Son yaye, am jili alagǝwabe nguwuso kǝnǝnganza sammason jinsi falro kasharu.[48] Jili kuliwabe gana laa kuru crustaceansdǝ raksa parthenogenesis men tada gozayin, musamman maro kǝndaramdǝye "nǝm nguwunza" sǝrayinro waljiya. Son yaye, arthropods nguwuso kǝnzambi jima'i lan faidatayin, kuru jili parthenogeneticbe dǝ kǝnzambi jima'iyero walzayin sa kǝndaram nza ngǝlaro waljiya.[49] Raktə meiosisbedə zauro tartəgəna kate arthropodsben, sandi doni jima'ilan tada gozayinma-a kuru sandi doni parthenogenetically tada gozayinma-a mbeji.[50]Meiosis də hal arthropods ye kura yaye, faidanzə adaptive ye asutə də, kaziyi do sulhu matənyi ro gotəna,[51] shi donyi alamaramzə sulhu matənyi ma. Arthropods donyi suro njiye lan tuwondin ma du, misallo horseshoe crabs lan, [52] aubiya suro lan, na donyi ova dǝ tiyi kamuye lan kara kuru sperm dǝ mburo walzǝna. Arthropods cidibe nowata samma nutfa surobe faidatayin. Opiliones (am kərtəmaso), millipedes-a, kuru crustaceans laa-adə awowa ngalwotəgəna jili gonopods au penises faidata nutufadə daataro kamuro sadin. Son yaye, arthropods kongabe nguwuso spermatophores satandin, njiro raksǝyinbama.shi donyi kamuwa ye tiyinzaro gozayin ma. Jili alagǝwa jili anyiye gana laadə kamuwaro təngatəgəna spermatophores donyi cidiro gǝnatǝnama sorin, amma nguwusoro konga dǝ spermatophores bas gǝnazayin sa ada kǝrawube zauro kǝnasartǝro waljiya.[48] Arthropods nguwuso ngǝwul sadin,[48] amma scorpions dǝ ovoviviparous: sandiye tada kǝnǝngatǝyin ngawo ngǝwul dǝ suro yaye lan fəlangzana lan, kuru sandiya loktu kuruwuro yaye ro cistǝgǝro nowata.[53] Arthropods bəlin tambodə jilinza kada, kuru kuliwa tilonzadə awoa zauro ngəwudəga zamzayin. Laaye hatchnzadə alamaram ganaro walzayin (wuratə daataro), kuru loktu laan, alama silverfish yeyi, hatchlingsdə kəmbu sadinba kuru banazayinba sai ngawo moultnza buro salakbedən. Kuliwa nguwu so grubs au caterpillars lan fəlangzayin, sandi donyi tiyi nza yakkata bawo, kuru faltayin awo kura ro waljin, loktu donyi faidajin ba ro gayin lan, shi donyi tiyi larvaye dǝ wurtǝ kuru walta faidata tiyi kura ro waljin.[54]kuru waltə faidatə tiyi kura gartəro.[54] Larvae dragonfly ye dǝ tiyi lan cuticles a kuru tiyi arthropods ye mbeji amma sandi dǝ nji lan yinzayin ba kuru jaws nza gǝrzayin.[55] Crustaceans du shima larvae nauplius ye lan fəlangjin, shi donyi nasha yakkǝ bas lan, kuru appendage indi lan.[48] ==Kakanza dareye== Futu alamaram plesiomorphicbe tartǝnzǝdǝ suro extant-a kuru fossil taxa-aben, kakanzǝ darebe arthropods sammasobedǝ shima awoa alaube modularbewo, awoa falnzawoso scleritenzǝn zakkata (armor plate) kuru shilan tiyi indi mbeji.[56] Attəson yayi, shi tiyi kaduwubedə uniramous au biramousdə gashiptə kəlanzən gənyi. Ur-arthropod adə cizə suroye mbeji, antennae kawu ciye-a kuru shim ngawoye fuwu tiyiye-a mbeji. Shidə awo shiro sediment feeder gultindəbe nəmgade-gadezənyiro təmatəna, sediment jilifi yayi kəmburo isayinmadəga sasərjin, [56] amma awoa kaduwube təbandənadəye fəlezəna kəla kakanzə darebe arthropods-a Priapulida-adə awo cinzabe fal: ci kokorrata shidonyi dabbawa tiyinzabe faidatinma. ==Kaduwu kureye== Dabbawa Ediacaranbe Parvancorina-a Spriggina-adə, saa miliyon 555 kozənadən, sandima arthropodswo, [58] Arthropods sənana donyi bivalve-ye samunnam ma də, suro zaman Cambrian ye lan tuwandin, saa miliyon 541 səta 539 ro saadənan, lardə China-a Australia-a lan. Cambrian trilobite fossils buroyedə saa miliyon 520 yeyi, amma shi ajidə zauro kada kuru dunya sammason, adəye fəlezəna loktu kadaro mbejiro.[66] Suro Maotianshan shalesben, shido saa miliyon 518 kozǝnadǝn, arthropods jili Kylinxia-a kuru Erratus-adǝ alamaram awoa kaduwube faltǝbe wakilzayinro tǝbandǝna.kate furtu (alama Radiodonta alama Anomalocaris yeyi) a kuru kǝska kǝskaye jireye. Waltəm kulashi suro saa 1970s yen kəla Burgess Shale fossils yen saa miliyon 505 kozənadən arthropods kada asuzana, laadə karapka nowata ndaso maro təkkinba, kuru adəye səkə gashiptə kəla Cambrian explosion yen zauro dunowaro wallono.[69][70][71] Fossil Marrellabe Burgess Shalebedə shima shaida buro salakbe kəla moultingben suwudəna.[72] Fossil buro salakbe larvae pancrustaceanbedə saa miliyon 514 kozənalan suro Cambrianben, ngawodən taxa gade alama Yicaris a Wujicaris a.[73] Kǝla kǝl donyi pancrustaceanbe/crustacean be dǝ (alama Phosphatocopina, Bradoriida a Hymenocarine taxa alamanna waptiids yeyi) [74] Suro karapka donyi kǝskaye lan, Malacostraca, Branchiopoda a Pentastomida bas lan awo donyi Cambrianbe mbeji.[73] Fossil donyi crustacean ye dǝ zaman Ordovician lan sǝta fuwuro sagǝdǝna dǝ zauro nguwu.[77] Sandidə sammaso suro njiben kasharu, waneye dalildə shima ngaltema nizam nji gənatəbe sətandinbadə.[44] Arthropods də shima awo donyi buro salak lan dabba cidiye asutin ma, saa miliyon 419 kozəna lan suro Late Silurian yen, [41] kuru diwalwa cidiye saa miliyon 450 kozəna lan arthropods ye sadəna.[78] Arthropods so dǝ alamaram donyi kǝla cidiyen kǝnǝngatǝro kǝske ma mbeji; exoskeletons nza kəllatadəye nzəliwo kəla hartəyen cin, bana kəla gravity yen kuru diwal do njiro təngatəgənyi ma.[79] Loktu fallin, eurypterids suro njiye, scorpion-ye samunnam dǝ shima arthropods kurawo, laa dǝ 2.5 m (8 ft 2 in) ro samin.[80]Arachnid donyi dina ma du shima trigonotarbid Palaeotarbus jerami, saa miliyon 420 kozǝna lan zaman Silurian be lan. spider jireyedə,[83] shidoni buro salakkin suro Late Carboniferousben saa miliyon 299 kozənalan fəlezənadə.[84] Loktu Jurassic-a Cretaceous-a yedə fossil spider kada suwudəna, wakilla fatowa zamanbe kadaye mbeji.[85] Scorpion shiro dinawo badə shima Dolichophonus, saa miliyon 436 kozənalan.[86] Silurian-a Devonian-a kada buron gill-breathingro gotəna, adə nankaro raayidə shima scorpionsdə buro salakkin suro njiben dasagəna kuru darelan fufuwa kasam-yintəbe fəlangzana.[87] Son yaye kulashi ngawoye fəlezəna ngəwunzaso shaida tawadə'a kəla kənənga suro njiyeben bawo,[88] amma taxa suro njiye gadedə (misallo Waeringoscorpio) ngəwunzaso kaduwu scorpion cidibedən tuwandin.[89] Record fossilbe kureye hexapodbedə notənyi, sau am ngəwuso ngəlaro gənatənyi kuru nəmkamza hexapodbedə kambiwuwa. Misal donyi Devonian Rhyniognatha hirsti, saa miliyon 396 lan sǝta 407 ro saadana ma, shi donyi mandibles nzǝ dǝ kuli donyi winged lan tuwandin ma, adǝye fǝlezǝna kǝla kuli donyi buro salak ye dǝ zaman Silurian lan tuwandin.[90]Son yaye kulashi dareye fəlezəna Rhyniognathadə shima myriapodwo, hexapodma gənyi.[91] Hexapod donyi dina ma du shima springtail Rhyniella, saa miliyon 410 kozǝna lan, zaman Devonian be lan, kuru palaeodictyopteran Delitzschala bitterfeldensis, saa miliyon 325 kozǝna lan, zaman Carboniferous be lan.[91] Shi Mazon Creek lagerstätten də suro Late Carboniferous yen, alamanna saa miliyon 300 kozəna yeyi, suronzən jili alagəwa jili 200 yeyi mbeji, laadə zauro kura futu zamanben, kuru fəlezana kəla kuliwadə nashanza zamanbedə sandima kajim kəmbumaso, detrivores kuru kuliwa kəmbumaso. Kuli-a kuli-adə buro salakkin Cretaceous badiyaramlan fəlangzana, kuru kuli kəma fuwuzanadə kawu Cretaceous dareyedən təbandəna amma ngəwuzayi sai Cenozoic daubedən.[92] ==Filogeny diyabe== Saa 1952 lan sǝta 1977 ro suwudǝna lan, malumma dabbaye Sidnie Manton a gade soye arthropodsdǝ polyphyleticya kashau, adadu gaden, sandi kakanza so bawo shido kǝlanzǝ arthropoddǝa. Attǝro, sandiye shawari sadǝna kǝla karapka gade-gade yakkǝ "arthropods" dǝye gade-gadero fǝlango, kaduwu kuli-samǝn: chelicerates, suronzan spider-a kuru scorpions-a mbeji; shi suro njiye; kuru uniramia dǝ, suronzǝn onichophorans, myriapods a kuru hexapods a mbeji. Kambiwuwa anyi kambowo soro trilobites-a kozana, sau alaka alaube jili adǝbedǝ asutinba. Am donyi polyphylyya banazain ma dǝye kambiwu sadǝna: nǝm samun kate karapka adǝ ye dǝ shima jaza donyi fǝlango ye, dalil donyi exoskeletons ye kǝltǝna ma;shidonyi karapka yakkǝ dǝye kemikal gade-gade faidata cuticle dǝga sǝrǝn; shidonyi nǝm gade-gade kada mbeji suro gardo shimnza kǝltǝnaben; futu awoa gade-gade suro kǝlaben dasagǝnadǝ-a kuru awoa gade-gade suro kǝlaben dasagǝnadǝ-a kuru awoa gade-gade suro kǝlaben dasagǝna-adǝ raksǝ kakanza fallan fǝlangzayinro kururo zau; kuru shi crustaceans dǝ shiro biramous gultin dǝ shilan gill-a kuru dalami shibe-a gade gade, kuru karapka indi gade dǝ shilan uniramous mbeji shi donyi dalami fal dǝ shilan faidajin ma.[94]Kulashi gade-gade suro saa 1990s bedǝye raayi adǝa kalaksǝna, kuru arthropodsdǝ monophyleticro kasatkata, kalma gaden sandidǝ kakanza falro gozana shido kǝlanza arthropodwo.[95][96] Misallo, Graham Buddbe kulashinzǝ kǝla Kerygmachelaben suro saa 1993-a kuru Opabinia-a suro saa 1996-aye shiga bayanzǝna kǝla dabbawa anyi onychophorans-a "lobopods" gade-gade Cambrianbe-a samun, kuru shiye "kǝska fatobe faltǝbe" bayanzǝna shidonyi "aunts" a arcoth9be-a. Faltǝ adǝye sǝkǝ nasha donyi ""arthropod"" dǝ asutin ba ro wallono, kuru Claus Nielsen ye shawari cina kǝla kungi donyi "Panarthropoda" lan bowotin dǝro.("arthropods samma") amma dabbawa tiyinza kəllata kuru tiyinza kəllatadə sandiya "Euarthropoda" ("arthropods jireye") lan bowotin.[98] Raayi gade suro saa 2003 yen bayanzana, sa Jan Bergström-a Hou Xian-guang-a ye kambiwu sadǝna dǝn, arthropods dǝ "kufu feroye" anomalocarids ndaso so ro, sandiye fattǝyin kuru walta alamaram donyi anomalocarids lan wurazana ma. Arthropods donyi buro salak lan nowata dǝ, katti zayin, suro lan kǝmbu tuwandin ro, kuru shilan nasha kada mbeji, appendages donyi musamman no gǝnyi ma, shi donyi gills a shi shi lan faidajin ma. Anomalocarids du, futu loktu dǝye lan, dabba donyi kura ma, ci nza taganas be, appendages nza mbeji, lamba nza nowata, laanza dǝ taganas be.tail fins, kuru gills donyi zauro arthropods a gade. Saa 2006 lan, sandiye shawari sadǝna kǝla arthropods dǝ sandima lobopods a tardigrades a karǝngǝwo anomalocarids a kozǝnaro.[99] Saa 2014 lan, tardigrades du arthropods a karǝngǝro asuzana, kuli velvet ye dǝa kozǝnaro.[100]kuru wuratu dabbawa anyibe, shidonyi alamaram kada donyi jarabtǝ Articulatabe banazǝyinma dǝ, nǝm gade kate annelids a kuru Panarthropods burobe a, kuru laa dǝ arthropods lan bawo. Jarabi adǝye anneliddǝa kuru brachiopodsdǝa suro kǝska gadeben, Lophotrochozoa. Jarabi Ecdysozoa ye dǝ kalkalro waljiya, daji arthropods a annelids a ye yaktǝnza dǝ, kǝla kǝlzayin aubiya kakanza kureye lan waratatin, kuru dareram lan kaduwu gade lan fattǝyin, alaman na non-arthropod ye Ecdysozoa ye dǝa.[101][103] ==Arthropod buroye== Karapka kǝnǝngaye diyau dǝ dawun baro (crustaceans, chelicerates, myriapods a hexapods a), alawu donyi fossilye kada, nguwu so badiyaram zaman Cambrian ye lan, taxonomy lan gǝnatǝro zauro zau, aubiya sandi kadaro nǝm kam nza ba lan. Marrella də shima kam buro salakye karafka noata dəga gadezənaro asutəna də.[29] Fasari zamanbe kəla basalben, karapka Arthropodabedə karapka anyi asuzəna, basallan səta crownwardro saadəna:[105][104]Shi "Kura" awu "Siberiid Lobopodians", alaman na Jianshanopodia so, Siberion so Megadictyon so, sandima daraja donyi bayan be wo suro kungiya Arthropoda be lan. “Gilled Lobopodians” du, alaman na Kerygmachela so, Pambdelurion so, Opabinia so, sandima daraja kǝn indimi wo. Radiodonta, shidonyi adamen anomalocarididslan notǝnama dǝ, kǝn yakkǝmi lan kara, kuru shidonyi monophyleticbero gotǝnama. Mowonjin "kufu samibe" samno nasha tawadǝ ba amma suro Deuteropodaben mbeji: [105] Fuxianhuiida-a, Megacheira-a, kuru "jili bivalvedbe" kada Isoxyida-a Hymenocarina-a kunten ro.Fuxianhuiida-a, Megacheira-a, kuru "jili bivalvedbe" kada Isoxyida-a Hymenocarina-a mbeji. Deuteropoda dǝ shima clade donyi karǝngǝro kǝltǝna ma, shi donyi arthropods (kǝnǝnga) dǝa kəljin ma, Shi clade dǝ sha faltǝ faida donyi nasha kǝla be lan, alamanna bayan donyi deutocerebral appendage be lan, shi donyi basal taxa alamanna radiodonts a "gilled lobopodians" a so bawo.[105] Kambiwuwa mbeji kəla nasha karapkawa arthropodbe kadaben. Kulashi laa soye Megacheira dǝga chelicerates a karǝngǝro sowondin, laa so dǝye sandiya diya karapka donyi Chelicerate a Mandibulata a dǝlan tuwondin, sandima stem-group euarthropods wo.Artiopoda ye gǝnatǝnzǝ dǝ (shi donyi trilobites donyi baro walzǝna ma kuru awo gade samunnam ma) shima awo donyi kambiwu ye.[107] Jarabi kuradǝ sandiya suro clade Arachnomorphabe-a Cheliceratesbe-a ro gǝnazǝyin. Son yaye, jarabi bǝlin fal dǝ shima chelicerae dǝ suro awoa indi donyi antennae ro walzǝna ma dǝ, shi donyi trilobites, shi donyi antennae nzǝ mbeji ma, Mandibulata dǝa karǝngǝ Chelicerata dǝa kozǝnaro, suro clade Antennulata yen. Fuxianhuiids, kambowo soro sha arthropods ro shawari sadǝna, sandiya Mandibulates ro sadǝna kulashi karǝngǝye lan.[106] Hymenocarina, karapka donyi arthropods ye, buron sandiya stem-group ro gozana, sandiya mandibulates ro bayanzana, futu mandibles mbeji lan.[104] Som kufuwa arthropodbe-a kuru genera-a († taxa baro walzǝna fǝlejin) "Dinocaridida" † (generally considered paraphyletic,[109] sometimes treated as lobopodians) Kerygmachelidae †[109] Pambdelurion † (possible lobopodian)[106] Mieridduryn † (possible opabiniid)[110] Parvibellus † (possible "Siberiid Lobopodian")[111] Opabiniidae †[109] Radiodonta †[109] Cucumericrus † (possible radiodont) Caryosyntrips † (possible radiodont) Deuteropoda[109] Artiopoda †[106] Trilobita †[112] Agnostida (possibly trilobites)[113] † Nektaspida †[112] Aglaspidida †[112] Cheloniellida †[112] Bushizheia †[114] Erratus[115] † Fengzhengia[116] † Fuxianhuiida †[112] Isoxyida †[117] Kiisortoqia †[118] Kylinxia[68] † Marrellomorpha †[119] Bradoriida †[120] Megacheira † (possibly paraphyletic, alternatively placed as stem-chelicerates)[121] Chelicerata[106] Habeliida †[106] Pycnogonida Prosomapoda "Synziphosurina" (paraphyletic) Xiphosura Dekatriata[122] Chasmataspidida † Eurypterida † Arachnida Phosphatocopina (paraphyletic) Xiphosura Dekatriata[122] Chasmataspidida † Eurypterida † Arachnida Phosphatocopina (possible stem mandibulate)[123] † Mandibulata[106] Hymenocarina †[124] Euthycarcinoidea †[125] Thylacocephala?[126] † Myriapoda Pancrustacea[127] Oligostraca Ostracoda Mystacocarida Ichthyostraca Multicrustacea Cyclida[128] † Thecostraca Tantulocarida Copepoda Malacostraca Allotriocarida Cephalocarida Branchiopoda Remipedia Hexapoda Collembola Protura Diplura Insecta Incertae sedis Aaveqaspis[129] † Arthrogyrinus[130] † Bennettarthra [131] † ==Arthropods kǝnǝngatǝma== Shi phylum Arthropoda dǝ shima subphyla diyawu ro yakkata, fal dǝ baro walzǝna:[145] Artiopods də sandima kufu arthropods suro njiye donyi baro walzana ma, loktu Permian-Triassic ye baro walzana ma, amma sandi də ngawotə badizana kawu awo donyi sandiya cejin dəro, sandi donyi suro Late Devonian ye lan baro walzana ma.[146] Suro dǝn karapka alaman na trilobites a, nektaspids a, aglaspidids a kuru cheloniellids a gade so mbeji. Chelicerates də suronzən nji suro njiye-a kuru fərye-a mbeji, kuru arachnids cidiye alamanna mites-a, harvestmen-a, spider-a, scorpions-a kuru awoa gade sandiya chelicerae-a, appendages donyi sami/fuwu ciye lan mbeji.Chelicerae də suro scorpions-a horseshoe crabs-a yen fəlejin, shi donyi faidata kəmbu lan faidatin ma, amma spider ye də shima fangs donyi sum suwudin ma. Myriapods du millipedes a, centipedes a, pauropods a symphylans a, sandi donyi tiyi nza lan, falnza wo so shi fal awu indi gojin (au loktu gana lan shi ba). Membawa sammaso cidilan dasawunadǝ bas. Pancrustaceans du suronzan ostracods so, barnacles so, copepods so, malacostracans so, cephalocaridans so, branchipods so, remipedes so, hexapods so mbeji. Jami nguwu so suro njiye (indi donyi woodlice a hexapods a dawun baro, sandi indiso cidi lan kara) kuru sandi indi donyi appendages biramous ye mbeji. Shi ngǝwusoro pancrustaceans nguwu so dǝ sandima hexapods cidiye, sandi donyi kuli so, diplurans so, springtails so, proturans so, shinza arakkǝ. Phylogeny donyi arthropodbe du, nasha donyi zauro hangal nzaye kuru kambiwu ye.[147] Kulashi karǝngǝ ye dǝye bayanzana kǝla shi Crustacea dǝ, futu adamen bayantǝna dǝ, shi paraphyletic, Hexapoda dǝ suronzǝn sǝta, [148] Nasha donyi Myriapoda a, Chelicerata a Pancrustacea a dǝ tawadǝ bawo suro saa 2012 yen.au Myriapoda dǝ waneye ya-a Chelicerata-a kuru Pancrustacea-a ye. Cladogram donyi bayanjin ma du, alaka kate alauwa donyi arthropods be, dareram saa 2010s be lan, [152] [153] [154] kuru loktu donyi clades laa ye:[155] ==Adamganaso'a leta== Crustaceans jili crabs so, lobsters so, crayfish so, shrimp so, kuru prawns so də tussuna kəmbu adammanabe lan kara, kuru kərmadə kasuwu nankaro sandiya tərayin.[156] Kuliwa-a kuru kəmbunza-adə gananzə yayi da yeyiro faidajin, kuru adawa kadalan kəli-a detə-a lan bowotin, amma adawa Europebe-a, Hindube-a, Islambe-a ngəwuso gənyi.[157][158] Tarantulas detənadə Cambodia lan kəmbu kəjiro gozana, kuru Piaroa Indians anəm Venezuelabedəye, ngawo kunduli zauro kamma zorjinmadə – shido kəla kəriwuben faitəyedə – tutuluwunan. Adamganasoye notənyilan arthropodsdə kəmbu gaden zuwin,[163] kuru kaltəgəwa nəlewa kəmbubedəye nəmngəwu kəmbu gade-gadero banna suwudin.material.[Note 4][Note 5] Nadin baretə arthropods-a dabbawa gade-a kəmbu adamganabe nankaro, shiro minilivestock gultində, kərmadə dabbawa rotəlan cijin kəla awo kəndaram dunyabe nankaro.[167] Malǝm fatafata kasuwuro gǝnatǝdǝ shima Lepidopteradǝga suwudin nasha malǝm fatafatabero, awoa ilmube fǝletabero, mowontiyaro, na kulashibero, kuru lamarra adabero. Son yaye, bana donyi arthropods ye kǝmbu adam gana ye ro sadǝna dǝ shima pollination: kulashi saa 2008 ye dǝye kulashi sǝdǝna kǝla kǝska 100 donyi FAO ye kǝmbu ro baretin ma, kuru pollination dǝye daraja nzǝ €153 billion, aubiya kashi 9.5% suro daraja bareye donyi adam gana lan faidatin ma. Pollinating lan, kuli kəmaan də kəmbu kəmaan sətandin, shi do ne furtu sanyiyaram do ne zauro wurajin ma kuru kasuwu dinaye wo.[169]Dane kime cochineal də, shi do ne jili kuliye Central America lan tuwandin ma də, zauro faida'a nasha razəwu ye lan Aztecs-a Mayans-a ro.[170] Nasha də cidiya kərmai Spain ye lan kara də, Mexico ye awo lardə diyayero sutuluyin ma kən indimi ro wallono, [171] kuru kərma dəro cidi do am gaska synthetic ye lan fatsəgəna də waltə səwandin.[172] Shellac, shi donyi resin donyi jili kuli donyi anǝm Asia ye lan tuwandin ma, shi donyi gargam lan faidatin ma nguwuro faidatin ma, shi donyi synthetic resin lan faltin ma, amma kuwamiyayi shilan faidatin katakau lan cidajin kuru kǝmbu ro faidatin. Bu kəska fəryedə awo shiro Limulus Amebocyte Lysate gultində mbeji, shidəwo kərmaaro faidatə kurun kwasuwabe-a mashin kəndarambe-adə kuliwa tajirwa'a baworo jarabtin, kuru shiro meningitis gultində asutin. Forensic entomology dǝ shaida donyi arthropods ye sadǝna dǝ faidata loktu donyi kǝrmu adamganabe dǝga asujin, kuru loktu laan dalilnzǝ dǝga asujin.[173]Karəngə adən kuliwadə hangal gənatəna kəla sandima awowa kurunbe-a awowa gade kurunbe-a tuwondinro.[174] Nəm kəske fasal tiyi arthropods ye də, sandiya kolzə na'a gade-gaden na cidiye-a suro njiye-a lan genzain, adəye sandiya modelro faidatəro chido. Awo do ne nasha dəye suwudin də, arthropods-a biomimetic robots-a ro kolzə kalkalro lezayin, awonza bannatəna au fattəgəna yayi.[175][176]Arthropods du sandima phylum donyi dunnya lan nguwu yaye, kuru jili arthropodbe duwu kada summa, sandi dǝ kamro ciram gana laa suwudin. Zauro zauro zaudə shima kwasuwa jili malaria kuliwa bu sədinma soye amso'a lejinmadə. Kuliwa gade bu sədinmadə dabbawaro kwasuwa suwudin shi doni dabbawa kada cejin kuru faida gadeye fulujin.[177] Ticks də raksə tick paralysis-a kuru kwasuwa kada parasite-aye suwudin adamganaro.[178] Mites gana laa sandiya karəngəma sodə adamganaro kwasuwa suwudin, kuru zauro fəlejin, [179] kuru gadedə kwasuwa allergybe suwudin, suronzan hay fever-a, asthma-a, eczema-a mbeji.[180] Jili arthropodsbe kada, musammanno kuliwa amma kuru mites, sandima kuliwa barebe-a karabe-a.[181][182]Jili arthropodsbe kada, musammanno kuliwa amma kuru mites, sandima kuliwa barebe-a karabe-a.[181][182] Mite Varroa destructor də shima kaziyi kura do kuli kəmbuye dunya samma son tuwondin ma wo.[183] Kowori kuliwa arthropodbe kaltəgəbedə kurun kuliwa yezobe ngəwuro faidatəyedə nəlewa adamganabe-a awowa alakkatabe-aro awowa loktu kuruwuro suwudin.[184] Arthropod ye kurun kuli yezoye ro resistance nza tǝra dǝye sǝkǝ kuli ye ro cistaye tǝrayin, kataffa kada faidatǝ lan, biological control ye mbeji.[181] Mites donyi predatory ye dǝ faidajin nasha kuliwa donyi mite lan faidatin ma.[185][186] ==Lamintǝ== 670pzcs60kxrhfuhc8cws67yhotv64b 0 158 22982 22981 2025-04-02T10:23:27Z Banabulama 37 22982 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Faraskəram maara samibe Asababe<ref>https://acukwik.com/Airport-Info/DNAS</ref> (IATA: ABB, ICAO: DNAS): shima faraskəram maara samibe dunyabe doni Asaba'a kəriye Deltabe'a,<ref>https://metar-taf.com/airport/DNAS</ref> Nigeria'a, bərniwa gade karəngə'a sammaso'a cidajinma. Shidə alamanna kilomita 7.9 (4.9 mi) gədi bərni Asaba ben kara.<ref>http://www.gcmap.com/airport/ABB</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asaba_International_Airport#cite_note-4</ref> Shi faraskəram maara samibedə yim kawu 13 kəntawu Julybe saa 2011 lan katəna. Faraskəram maara samibe Asabadə bərniwa kasuwube Lagos-a, Port Harcourt-a, [[Abuja]]-a, [[Kano]]-a [[Onitsha]]-a kəlzəna. Kuru bərniwa gade suro nasha Anəm-Gədiye-a Anəm-Anəmye-a lan cidajin kuru hukuma maara samiye [[Nigeria]] ye sha kalzəyin kuru daraja Category 6 ro kalakca suro saa April 2010 yen. Yim kawu kəntawube 23 kəntawu Fabarairuye saa 2021-lan, Gomnati kəriye [[Delta]] bedəye cida faraskəram maara samibedə Kamfani Maara samibe Asababero ceno tawadə kasattə saa 30-ye muskonzən səkkə. == Lamintǝ == gu0apg8uhx3bfmx71pr870h7fz0nxpr 0 159 22957 22953 2025-04-01T18:04:37Z Umargana1 21 22957 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q112861798}} === Asake === '''Ahmed ololade''' dǝ sha chasambo Yim meyon yaskin bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro sa,a duwun yar laarin fillarrin uwun bǝ lan sha katambo (13/1/1995)<ref>https://www.allmusic.com/artist/asake-mn0003997775/biography</ref> '''Asake''' <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asake#cite_note-:4-2</ref>lan notena ma shi kayama cidi Nigeria bǝ kuruman kaya ruwotema,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asake#cite_note-3</ref> kǝrma ro [[YBNL]] Nation ro cida diyoma. == Lamintǝ == j7bsu92diapqqqgd2d2yo989cc2uvsk 0 160 22948 22946 2025-04-01T17:04:49Z Banabulama 37 22948 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q161877}} '''Ashanti Shequoiya Douglas''' (bǝlin October 13, 1980) <ref>https://www.nytimes.com/2014/12/17/nyregion/ashanti-is-cross-examined-by-her-convicted-stalker.html</ref><ref>https://www.vh1.com/news/la0wti/where-are-they-now-the-murder-inc-records-edition</ref>shima kayama lardǝ [[America]] bǝ-a, kayama bǝ-a kuru biske makkar bǝ-a. Buro salaklan loktǝ kam kǝn indimi bǝ lan asutǝna kuru shiye kam shiro Irv Gotti's Murder Inc. lan saadin. Records, alama Def Jam Recordings yǝ suro saa 2002 == Lamintǝ == 292wfun7m00l6yckhq6fwn0kps8gehp 0 161 22303 19507 2025-03-21T14:31:33Z MohammedBama123 36 /* Kǝrmai nzǝ */ 22303 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4805090}} <ref><nowiki>http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/files/1826/LAVERS_1993.pdf</nowiki></ref><ref>https://web.archive.org/web/20110717202400/http://www.kanuri.net/index.php</ref><ref>https://archive.org/details/travelsanddisco11bartgoog</ref>'''Ashimi Au Hashim bin Umar al-Kanemi''' Sha chasambo suro saa duwu mǝyon uskun fidiyon bǝ lan sha katambo (1840) == Kǝrmu Nzǝ == Suro sa,a duwu miyon uskun filaarin yaskin bǝ lan bawono (1893) == Kǝrmai nzǝ == '''Ashimi''' dǝ shima Shehu [[borno]] yǝ suro saa duwu mǝyon uskun fiskun uwun bǝ lan (1885) har saa duwu mǝyon uskun filaarin yaskin ro lewono (1893). Shehu diro sha galazana ngawo kaman nzu Ibrahim kura bazi na lan suro saa duwu mǝyon uskun fǝskun uwun bǝ lan (1885). Loktu kǝr mai nzu yǝn zauro am so wahala soruna dalil riiji siyasa bǝn kuruman tattali arzayi bǝ bannatina kukawa den. Askar la faransa bǝ sha Ashimi diwa kila kilzana loktu dǝn suro saa duwu mǝyon uskun fǝlaarin indin (1892) bǝ lan. Askar dǝ am ro filǝzina mukkon nzu ba suro leti kǝr mai di yǝn. Kureman timan nzun Shehu Ashimi dǝ kam nglama kam Allah ro rizinama kureman kam ilmu wa kam jiriu wazina yǝ ro sha surin. Suro saa 1893 bǝ lan Shehu Ashimi dǝ jiriu indi lan sha zowuna. Askar la cidi sudaness bǝ Rabih Az-zubayr shima sha kiriwu la den sha zuwu. Kureman nasha la [[borno]] diye sumowu na loktu dǝn. Daji ya,an nzu kyari walta Shehu diro gala,wa da. Ngalagati bǝ lan nasha [[Geidam]] bǝ lan sha cheza. == Lamintǝ == 2y5m8842n7m49r6o50s82d3z6nxeh3x 0 162 21045 19508 2025-02-19T21:41:24Z Ummusalmasuleiman2001 55 21045 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q285193}} <ref>https://www.instagram.com/p/C8Sj9pgyrHO/?img_index=1</ref>'''Ashley Spencer Taylor Villegas Argota ''' yim laarrin bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha chasambo 9 Jan 1993 bǝ . Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. == Lamintǝ== 3jonw83vkjws0jv4dly3ex4orew5die 0 163 22944 22943 2025-04-01T16:59:56Z Banabulama 37 22944 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ashoka''' (Sanskrit təlamma: [ɐˈɕoːkɐ], IAST: Aśoka; c. 304 ⁇ 232 BCE), <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ashoka#CITEREFLahiri2015</ref>sha Ashoka the Great lan nowotə, shima mai Mauryan Emperor Magadhabe kən yakkəmiwo suro lardə Indiabe dən c. 268 səta 232 BCE ro saadənan.kuru mai kən yakkəmedə kərmai Mauryanben. Daulanzədə nasha kura cidi Indiabedə zamzəna, fətenzən Afghanistan kəmayelan səta gədinzən Bangladesh kəmayero saadəna, bərni kuranzədə Pataliputra. Shidə adin Buddhismbe banatəma, shiro jaza kəla tartəgə adin Buddhismbe suro Asia kureben sədənaye tina. ==Lamintǝ== mwg2koxo3c3on93sidqml2noftpovd6 0 164 23805 22941 2025-04-29T16:17:53Z Aliyu Cisse 43 23805 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q48}} '''Asia''' shima kalangaiyya do zauro kurama suro dinaye lan nasha cidibe-a adadube-a lan. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asia#cite_ref-1</ref>Fəska'a miliyon 44 square kilometers'a kozəna, 30% cidi dunyabe'a kuru 8% cidi dunyabe'a. Kǝrye dǝ, shido loktu kuruwu lan kammabo amma adamganabe dǝn nabsanama, shima na kǝrye buroye dǝn nguwu so dǝga. == Laminte == [[Category:Asia]] qiza7k381i1owzvaf0hjanmy6ptktlp 0 165 22949 22947 2025-04-01T17:04:52Z Umargana1 21 22949 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27329}} '''Asiabe''' au yala Asiabedə shima nasha yalabe [[Asia]] be wo, shidoni kalmawa cidibemen bayantəna kuru district wa [[Russia]] be yakkə gozənama: Ural'a, [[Siberia|Siberian]] 'a, Far Eastern 'a. Nashadə shima nasha [[Asia]] bǝ [[Russia]] bǝ ngəwuwo. Yala Asia bǝ də yalanzən kəmaduwu [[Arctic Ocean|Arctic]] bǝ shiga kəllata; gədi [[Europe]] bǝ fətenzəro; Asia daube-a gədi Asiabe-a fətenzəro; kuru kəmaduwu Pacificbe-a yala [[America]] be-a gədinzən. Nəm kuranzədə kilomita square 13,100,000 (mi square 5,100,000), au kashi 8.8% nasha cidibe sammason; kuru shima nasha Asia bǝ kurawo nəmkuranzalan, ta'adir. 29.4% nasha cidi [[Asia]] bǝ də, amma shidə shima am ganawo, nəm nguwu ambedə alamanna miliyon 37 yeyi, shidə kashi 0.74% nəm nguwu am [[Asia]] bǝ də bas. == Lamintǝ == awe0fiwcdfyo373k2mpdm95izkgemhz 0 166 22232 22231 2025-03-18T11:50:08Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 22232 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q48}} '''Asia'''[[Asia]] (/ˈeɪʒə/ i AY-zhə, UK also /ˈeɪʃə/ AY-shə) shima kalangai kura dinabǝ wo nasha cidibǝ-a adadubǝ-a lan. Fəska'a miliyon 44 square kilometers'a kozəna, 30% cidi dinabe'a 8% cidi dinabe'a. Kǝrye dǝ, shi donyi bo kammabo duwo. Am biliyon ye dә adadu dinabǝ 60% ro walzayin. Asia dǝ cidi Eurasia dǝga Europe-a, Afro-Eurasia dǝga [[European Union|Europe]]-a [[Africa]]-a samma so-a kǝlzǝna. Suro kalkallan, gədi lan Pacific Ocean, anəm lan Indian Ocean, kuru yala lan Arctic Ocean lan kalangain. Shi kalangai. Asia-a Europe-a də gargamma tarihi-a ada-a, dalilnzadə ndikate sandi indidəyen nəmgade na'a kuru na'a gade gade mbeji. Shidə ganala-a kuru letəgəna tun loktu buro salak yen suro zaman kureye lan. Nasha Eurasiabedə indi ro yektə də nəmgade adabe gədi-fətebe-a, təlammabe-a, kaduwuwabe-a fəlejin, laadə gade-gade kəla spectrumben karəngə lai gade-gade kəskema yektəlan. Nasha do amsoye kasatsana ma dǝ shima, Asia dǝ shima nasha gǝdi Suez Canal ye dǝwo. Africa lan yaktin ma dǝ; kuru nasha gǝdi Turkish Straits ye dǝ, Ural Mountains-a kuru Ural River-a, kuru nasha anǝm Caucasus Mountains-a kuru Caspian-a kuru Black seas-a dǝ, Europe lan yaktin ma dǝ.[13]Asia də kalma nasha gədiye lan gowotə kururam Europe ye lan, Asia də shima nasha kura Eurasia ye Europe'a təluwo. Adə nankaro, Asiadə nasha doni ada'a kəlanzabe kada napsana ada fal yayaktəro, kuru kalangai ndikate Europebedə gana laa kəlanzəlaro kuru tən buro salakkin asutənzə kureyedən lezəna. Eurasia'a continent indiro yaktədə nəmgadegade adawa gədi-fətebe fəlejin, laadə spectrumlan gadezana. China'a india'a na'a kasuwube sadəna naptə lardəwa arzinyibe kura dinalan saa 1 lan səta 1800 CE ro saadənan. China də shima duno arziyibe kurawo gargamlan, GDP nzə nguwuwo hatta saa 1500 ro saadənan.[14][15][16]Diwal Silk Roadbedə shima diwal kasuwube gədi-fətebe suro cidi Asiabedən kuru Straits of Malaccadə shima diwal kuluwube kurawo. Asia ye futu razəwu ye fəlezəna kuru nəm nguwu jamaye suro karnu kən 20th ye lan, amma nəm nguwu jamaye də fulutəna.[17] Asiadə shima na tambo adinwa dunyabe ngəwuso suronzan adin Buddhism-a, Christianity-a, Confucianism-a, Hinduism-a, Islam-a, Jainism-a, Judaism-a, Sikhism-a, Taoism-a, Zoroastrianism-a, kuru adin gade kada-a. Asiadə zauro gadezana kate kate nashawanzəyen nasha kaduwuwa-a, ada-a, kor-a, razuwu-a, alaka gargammabe-a, nizam gomnatibe-a men.Kuru shidə yanawu gade-gade kada kəllata anəm equatorialben səta sahara kawudo'a nashaa Fəte Asiabe-a, Central Asiabe-a Anəm Asiabe-a men, nashaa konnuwa gədibe-a dawu continentalbe-a səta subarctic-a polar-a yalabe-aro saadəna. ==Ilmu asalbe== Kalima "Asia" də suro zaman ngarkimeyen fəlangzənaro təmazana (Hittite: 𒀸𒋗𒉿, romanized: aš-šu-wa) shidoni buro salakkin nasha yala-fəte Anatoliaye basro maanazədə. Kalmadə suro rekodda Hittiteben fəlezəna futu kəlakəl kəriyewa Assuwanbe Troy kunten mai Hittitebe Tudhaliya Iro kəriwuzanadə kənasartənyiro saa 1400 BCEyeyi.[18][19][20] Kakkadəwa Linear B zaman kərmabedə suronzan kalma aswia mbeji (Mycenaean Greek: 𐀀𐀯𐀹 , romanized: a-si-wi-ja), alamanna am na faldən sandiya gozanadəro manajin.[21][22]Herodotus ye kalmadə anatolia-a kalangai mairi Achaemenid-a məradətəro faidatə, Greece-a Egypt-a gadezəna. Shiye hawarzəna kəla Greeksoye Asiadə su kamu Prometheusben bowozanaro gozana, amma Lydiansdəye gulzana sudə Asies, tada Cotysbe, shidoni sudə təlamma Sardisbero cozənadə.[23] Suro hawar Greekben, "Asia" (Ἀσία au Ἀσίη) shima su "Nymph au Titan ila Lydiabe" wo.[24] Iliad də (Greeks kureye Homer ro kəlzana) Phrygians indi kəriwu Trojan ye dəga sunza Asios (ma'ananzə 'Asian'); Kalmadə darelan am Romaye gozana, sandiye sha faidata lardə Asiaye, fəte Anatoliayen karadəro.[27]Ruwotəma buro salakye Asia'a su continent sammayero faidatənadə shima Pliny.[28] ==Bayen== ==Kalangai Asia-Europabe== Dunya kureye yakkəro yaktədə Africa-a, Asia-a, Europe-aro faidatə badiwono tun karnu kən 6th BCE lan, dalil ilmuwu cidiye Greekbe jili Anaximander-a Hecataeus-a nankaro.[29] Anaximander ye kalangai ndikate Asia-a Europe-a yedə ci kəmoduwu Phasis ye lan gənawono (kərmadə Rioni) Georgia Caucasus ye lan (ci Poti ye ci kəmoduwu Black Sea ye dən, Surami Pass men kuru kəmoduwu Kura ye lan səta kəmoduwu Caspian yero saadəna), samno do Herodotus ye karnu kən 5th BCE lan zəgayin də.Loktu Hellenisticben, [31] samno adə waltə kalaktəna, kuru kalangai ndikate Europe-a Asia-adə kərmadə Tanais (kəmoduwu Don zamanbe) ro gotəna. Adə shima samno do ləbtəwu zaman Romanbe alamanna Posidonius-a, Strabo-a Ptolemy-aye faidatanadə. Kalangai ndikate Asia-a Europe-a yedə ilmuwu Europe ye sha gargam lan bayanzana.[35] Sweden lan, saa uwu ngawo kənata Peter ye lan, suro sa'a 1730 yen philip johan von strahlenberg ye kakkadi bərin ləbkono kəla kau ural ye də kalangai asiabero shawari cido. Tatishchev ye wono shiye raayi dəga von Strahlenberg ro cina. Shi dareyedə kəmoduwu Embabedə shima kalangayya cidiyabewo.Suro karnu fuwubedən shawariwa kada tədəna hatta kəmoduwu Uralbedə dawu karnu kən 19thben kənasartəna. Kalangaidə dunon Black Sea lan səta Caspian Sea ro kalaktəna shidoni kəmoduwu Uralye cidajinmadə.[36] Kalangai ndikate Black Sea-a Caspian-a yedə nguwusoro kəla kau Caucasus Mountains yen gənatəna, amma loktu laan yalaro gənatəna.[35] ==Kalangai Asia-Africabe== Kalangai kate Asia-a Africa-a yedə shima nji Suez ye-a, kuluwu Suez ye-a, kuluwu kime-a, kuru Bab-el-Mandeb-a.[37] Adəye Egypt'a lardə'a indi'aro sədəna, shi Sinai Peninsula də suro Asiayen kuru lardə'a gafsənadə suro Africayen. ==Kalangai Asia-Oceania== Kalangai ndikate Asia-a oceania-a yedə nguwusoro na laan suro archipelago Indonesia ye dən gənatin, taganasmaro gədi Indonesia ye dən. Shi Wallace Line də shima nasha Asiabe-a Wallaceabe-a yekcin, nasha nji cidiyabe kate shelves Asiabe-a Australiabe-a. Weber's Line də nasha də'a indiro yaksəna nəm kalkal fauna ye kate asal Asia ye au Australo-Papuan ye lan.[38] Kalangai gədi Wallacea-a Sahul-a yedə Lydekker's Line lan wakiltin. Maluku Islands də (Aru Islands dawun baro) sha kalangai anəmgədi Asia ye lan kara, Aru Islands'a Western New Guinea'a, gədi Lydekker's Line ye lan.sammaso nasha Oceaniabe, sau indiso kəla cidi Australiaben kara.[38] Adamen, nasha Wallaceayedə faltə kate amma Austronesiayeya Melanesiayeya fəlejin, nəm tuska kate sandi indiyedəa. Sammason, nasha fəteye-a ci kəmaduwuye-adə, nəm duno Austronesianyedə, kuru gədi-a cidi-adə nashadə, nəm duno Melanesianyedə.[41] Kalima Southeast Asia'a Oceania'a yedə, karnu kən 19th lan tuwandin, ma'ana kada'a geography'a kada'a tən sandiya baditən dən. Dalil kura do kərtawa Indonesian Archipelago ye də Asian notəye də shima na do mairi'a gade-gade nadən kərmai kərmai notoye (Europe samma gənyi).Lewis-a Wigen-a ye gulzana, "Southeast Asia' ye kalangayyanzə kərmayero kəptədə awo hangal-hangallin wakajin."[42] ==Kalangai Asia-Yala Americabe== Kuluwu Beringbe-a kuluwu Beringbe-adə cidi Asiabe-a North Americabe-a yeksəna, kuru adəgai kalangai lardəbe ndikate Russia-a America-aye kunten. Kalangai lardəbe-a dunyabe-adə kərtawa Diomedebe suro Bering Straitben yeksəna, Diomede kuradə Russialan kuru Diomede ganadə United Stateslan. Jazirawa Aleutianbedə sandima kərtawa fətero kərtawa Alaskanben səta kərtawa Russiabe Komandorskibe-a kərtawa Kamchatkabe-aro saadəna. Nguwunzaso sambisoro North America'a leyata, karapka Near Islandsbe fəteyedə dawunbaro.shidoni kəla shelf Asiabedən ngawo North Aleutians Basinben kuru loktu gana laadən Asia'a kəllata, shidoni daji United States'a kəriye transcontinentalbero gojinma. Jazirawa Aleutianbedə yimlan Oceania'a kəllata, dalil darajanza kərtawa Pacificbe cintəza nankaro, kuru nəmkarəngənza Pacific Plate'a nankaro.[43][44][45] Adə zauro duwan təwandinba sonyayi, dalil biogeography nza tropicalye gənyi nankaro, kuru amma nadən nabsanadəa, sandidoni gargammamen amma asal Americayedəa letanadə.[46][47] St. Lawrence Island do yala kuluwu Bering ye də kəriye US ye Alaska ye dəro kara kuru nasha ndaso so'a leyata amma sambisoro nasha yala America ye ro gotin, futu Rat Islands do Aleutian chain ye də yeyi. Nashanza karǝngǝn,Alaska-a Russia-adə kilomita 4 (mil 2.5) bas lan yekkata. ==Fasari lejin== Geographical Asiadə awo adabe Europebe asutə dunyabe, Greek kurebe lan baditə, ada gadero təkkəna, asutə kalkal gənyidə kambiyi kada suwudin kəla maananzəben. Asiadə kalangai adabe nashanzə gade-gadedə'a kalkalzənyi.[48] Zaman Herodotus yen, ilmuwu cidiye gana laadə nizam continent yakkə'a (Europe'a, Africa'a, Asia'a) də'a kasatsanyi dalil kate sandiya yektə zahirye ba nankaro.[49] Misallo, Sir Barry Cunliffe, shi do ne professor ilmu archaeology ye Europe ye Oxford lan, Europe də nasha cidiye-a ada ye-a lan "fəte do Asia ye də" wono.[50]Nasha cidiben, Asiadə shima gədi continent Eurasiabe kurawo kuru Europedə shima yala-fəte cididəbewo. Asia-a, Europe-a Africa-a də cidi fal goza kozana-Afro-Eurasia-a kuru cidi fal. Europe sammaso-a nasha Asiabe kura-adə kəla Eurasian Plateben napsana, fətenzən Arabian-a Indian-a kəllata kuru nasha gədi Siberiabe-a (gədi Chersky Rangebe) kəla North American Plateben. ==Gargam== ==Zaman kurebe== Tahiri Asia be dǝ shiga turin hawar gade gade nashawa ci kǝnjiye kadaye: gǝdiya Asiabe-a, Anǝm Asiabe-a, Anǝmgədizəna Asiabe-a, Central Asiabe-a, Fǝte Asiabe-a. Ci kəmaduwubedə shima fato kəla furum zamanbe dunyalan nowatabewo, falnzawoso batau zərəgə kəmoduwube nyama'ayen fuwuzəna. Jami kəla furum zamanbe mesopotamia-a, zərəgə indusbe-a, kəmoduwu yellowbe-adə awowa jili kada samun. Jami kəla furum zamanbe anyi nzunduwa fasaltə-a tafakkarra alama isawu-a garegare-a falzana. Awowa bəlin gadeso, alamanna ruwoso, nasha woson tətandəna. Bərni so, kəriyeso mairiso sodə cidi sədi anyilan gargada.Nasha steppe dawubedə tussuna am fər-kəlanzabe napsana kuru nashawa Asiabe sammaso steppedən nazayin. Futu buro salakkin steppedən faraktənadə shima amma Indo-Europeyedə, sandidoni təlammanza fəte Asiayeya, anəm Asiayeya, kalangai Chinayeya tarzaanadə, nado Tochariansdə nabsanadə. Nasha yala Asiabedə, Siberia ngəwuso kunten, am steppe nomadsbedə ngəwunzaso sha lezayinba, dalil karaa ngəwu-a, yanawu-a tundra-a nankaro. Nashawa anyi zauro am gana. Dawudi-a cidiyanzə-adə ngəwusoro kau-a sahara-aye sandiya yeksəna.Nasha steppe dawubedə tussuna am fər-kəlanzabe napsana kuru nashawa Asiabe sammaso steppedən nazayin. Futu buro salakkin steppedən faraktənadə shima amma Indo-Europeyedə, sandidoni təlammanza fəte Asiayeya, anəm Asiayeya, kalangai Chinayeya tarzaanadə, nado Tochariansdə nabsanadə. Nasha yala Asiabedə, Siberia ngəwuso kunten, am steppe nomadsbedə ngəwunzaso sha lezayinba, dalil karaa ngəwu-a, yanawu-a tundra-a nankaro. Nashawa anyi zauro am gana. Dawudi-a cidiyanzə-adə ngəwusoro kau-a sahara-aye sandiya yeksəna. ==Zaman daube== Kəriwu Islambe kərmai Byzantine-a Persian-aye kənasartənadəye səkə Fəte Asiabe-a nashawa anəm Central Asiabe-a nashawa fəte Anəm Asiabe-a cidiya kərmainzəyen loktu kəriwuwanzə karnu kən 7medən; Islamdə karnuwa kadaro tartəgəna nashawa anəm Indiabe-a anəmgədi Asiabe-aro kasuwumen nasha Maritime Silk Roadben.[52][53] Mairi Mongolbedə karnu kən 13medən nasha kura Asiabe zuwuna, nasha doni Chinalan səta Europero saadənadə. Kawu Mongolye bətərəm sadinro, kərmai Songyedə jamanza miliyon 120 yeyi mbeji; kom-komi 1300ye ngawo bətərəmdəyen am miliyon 60 yeyi fəlezəna.[54]Black Death də, shima kwasuwa do zauro banna suwudin ma suro gargam adammanayen, shidə suro cidi Asiaye dauyedən fəlangzənaro təmatəna, na do daji Silk Road lan bəlawurozəna də.[55] ==Zaman zamanbe== Europe ye suro Asia yero gawo də zauro faida'a ro wallono zaman awowa bəlin notəyen səta fuwuro saadənan, mara njiye Iberia ye banazayinma jili Christopher Columbus so Vasco da Gama so ye zawal bəlin Europe lan səta Pacific Asia ro lezayin kuru kəmaduwu Indian ye ro lezayin dareram karnu kən 15th ye lan.[56] Mairi Russia ye dəye yala-fəte Asia yero tartəgə badiwono karnu kən 17th lan, kuru Siberia samma so-a Central Asia nguwuso-a səmoyin dareram karnu kən 19th ye lan. Suro Mairiwa Europebe gənyiyen, Mairi Ottomanbedə anatolia'a, Middle East'a yala Africabe'a, balkans'a nguwuso sunotin dau karnu kən 16th yen səta fuwuro sadənan, amma karnu kən 17th lan, manchuye china zuwuna kuru mairi Qing dynasty kokkada. Daula Islambe Mughalbedə (Delhi Sultanate karnu kən 13th səta badiyaram karnu kən 16th ro saadənadə kawuzəna)[57]kuru mairi Hindu Marathabedə karnu kən 16th-a 18th-a lan India ngəwuso sunotin.[58]karnu kən 18th lan səta karnu kən 20th ro saadənan, faltə sanyiyaye lardəwa fəteyedə'a kəllata kuru India'a China'a kərmai arziyibe dunyabe kuraro kalaktə'a kəllata.[59] Mairi British yedə buro salak lan South Asia lan duno'a ro wallono, nasha'a nguwuso kasuwu British ye sowondəna dareram karnu kən 18th-a badiyaram karnu kən 19th-a yen kawu cidiya kərmai British yero gayinro ngawo fitəna 1857 ye lan; Saa 1869 lan Suez Canal tamotəna də, shi done British ye India ro gawo sərana də, kuru Europe ye kəla Africa-a Asia-a ye lan nəm nguwu sədin.[60] Loktu adəlan, dunowa Nasarabedə Chinaga sunotə badizana suro karnu nongutəben notənadən.kasuwu opium ye do British ye banazəyin ma kuru dare kəriwu opium ye də China ro dunozəgəna, awo do lardə diyayero sutuluyin də’a kozənaro.[61][62] Duno diyaye China'a də, mairi Japanye kərmai kərmaitəyedə, shidoni gədi Asiaye'a, gana laa Southeast Asiaye'a səmowonadə (shidoni buron British'a, Dutch'a, Faransa'aye dareram karnu kən 19th yedən səmowonadə),[63] New Guinea'a, kərtawa Pacificye'a; Duno Japan ye də, citənzə do zaman Meiji ye dareram karnu kən 19th ye lan wazəna də, shi do ilmu sanyaram ye do Nasara’a lan səlina də’a faidatə, kuru adəye səkə, lardə’a Asia ye də’a kozəna.[64][65]Taasir fal kəla Japanben sədənadə shima United States, shidoni kəla Pacificben taasir badizənadə ngawo badiyaram-dawu karnu kən 19thbe fətero tartəgənzəben.[66] Mairi Ottoman ye wurtə badiyaram karnu kən 20th ye dəye səkə Middle East ye sha British-a France-a ye kəriwuzana kuru yeksana.[67] ==Zaman kərmabe== Dareram kəriwu dunyabe kən indimi suro saa 1945-a kuru banna zaman kəriwube-a Europe-a mairi Japanbe-a, lardəwa Asiabe kada kəlanza kərmai kərmai notoben sutuluwuna.[68] Kərmai kəlabe Indiayedə rokko lardə gade-gade musləmma South Asiaye nankaro kəltayen isəna, shidoni suro saa 1971yen waltə Pakistan-a Bangladesh-aro yakkatadə; Dareram kəriwu Cold War-a Soviet Union-aye saa 1991 lan lardəwa uwu Central Asiabe zamanbe kərmai kəlabe sowondin.[71]Lardəwa Arabbe laadə faida arzənyibe gozana kəla kəndawu fetebe ngəwu suro kalangainzaben təbandənadən, kuru dunya sammason faida'aro walzana,[72] amma nəmkəlefa Middle Eastbedə suro saa 1948ben lezəna kəriwu Arab-Israelibe-a kuru Americabe fuwumanzəro lezənadə-aye səkkə.[73][74] Lardə'a gədi Asia ye də (Singapore'a Southeast Asia ye'a) nasha razəwu ye lan zauro fuwuzana, lardə'a China ye də, lardə'a kasuwu ye'a wuzəna də'a, cidiya Deng Xiaoping yen, nashanzə'a waltə səwandəna kate lardə'a kura kura dinaye də'a karnu 21st century lan. India ye zauro wurazəna dalil nəm fuwutə razəwuye do saa 1990s lan baditəna də nankaro,[78] nəm talaa zauro nguwu kərma dəro cidiya 20% yen kara;[79]India-a China-a ye citənzadə hangalza kate sandiya indiyedə'a kəllata, Indo-Pacific də kərmadə na do kate China-a askərra kalkaltəgəye-ayen gaska tədinma.[80][81] ==Ilmu cidiye== Asia shima nasha dunyabe kurawo. Kashi 9% nasha cidiye samma zǝftǝna (au kashi 30% nasha cidiye dǝ) kuru shima ci njiye zauro kuruwuwo, kilomita 62,800 (39,022 mi). Asia də shima gədi Eurasia ye suro diyau-uwuyen. Shidə gədi Suez Canalbe-a kau Uralbe-a lan kara, kuru anəm kau Caucasusbe-a (au Kuma-Manych Depression) kuru kuluwu Caspianbe-a Blackbe-a lan kara.[13][83] Gədinzən kəmoduwu Pacificbe sha kəlzəna, anəmnzən kəmoduwu Indiabe kuru yalanzən kəmoduwu Arcticbe. Asia də lardə'a 49 ro yakkata, uwu suronzan (Georgia'a, Azerbaijan'a, Russia'a, Kazakhstan'a Turkey'a) sandima lardə'a do Europe lan kara. Nasha cidiye lan, Russia də nasha laa Asia lan kara, amma lardə Europe yero gotəna, ada'a siyasa'a lan.Sahara Gobibedə suro Mongoliaben kuru sahara Arabbedə nasha gədi daubedən kara. Yangtze suro Chinabedə shima kəmoduwu shiro kuruwuwo ba suro continentdəben. Himalayas kate Nepal-a China-adə shima kau shiro kuruwuwo ba dunyalan. Karaa njiye tropicalbedə nasha anəm Asiabedən lezəna kuru karaa coniferousbe-a deciduousbe-adə yalalan cintəzəna. ==Nashawa kura-kura== Diwalwa kada mbeji nasha Asiabe yaktəro. Yayaktə isaində nashawaro faidatin, gadeso'a, karapka isawube United Nationsbe (UNSD). Asia'a nasharo yaktə adə United Nationsye dalilla isawuye bas nankaro sədin kuru awo laa kəla siyasayen au nəmkam lardə'a kalangai'ayen gənyi.[84] *Yala Asiabe (Siberia) [notə 3] *Asia Dawube *Fate Asiabe (Gədi daube au gədi karəngəbe-a nasha Caucasusbe-a) *Anəm Asiabe (cidi Indiabe) *Gədi Asiabe (Gədi Cintə) *Anəmgədi Asiabe (Gədi Indiabe-a Indochinabe-a) ==Yanawu na laabe== Asiadə zauro alamaram yanawube kada mbeji. Kəndaaram dunyabedə Arctic-a subarctic-a Siberialan səta tropical anəm Indiabe-a Anəmgədi Asiabe-aro saadəna. Nashawa anəmgədibedən kəli, kuru nashawa surobedən harzəna. Kawudowa dunyabe kura-kura laadə nashawa fəte Asiaben wakajin. Shi monsoon circulationdə nasha anəmye-a gədiye-adən zauro nguwu, dalil Himalayasbe mbejidə shima thermal lowdəga suwudin shidoni loktu kəndawuben kəli suwudinma.Nashawa anəmfəte continentbedə zauro kawudo. Siberia də shima na do zauro amusu yala hemisphere ye dəwo, kuru shima na do kasam arctic ye yala America ye ro waljin. Na do zauro cida tropical cyclone ye dunyalan faidatin də shima yala-gədi Philippines ye-a anəm Japan ye-a. ==Faltǝ yanawube== zauro faida'a suro Asiaben, sau shi continentdə shima am ngəwuwo. Kawudo karnu kən 20th yedə tajirwa kawudoye suro continent sammason sərayin.[88]: 1459 Kawudodəye kərmu sərayin, kuru məradə kasam amusutəyedə zauro tərayin dalil adəye səkə. Saa 2080 lan, am biliyon 1 yeyi bərniwa Anəm-a Anəmgədi Asiabe-a lan, kəntawu fal kawudo zauro ngəwu saa woson sədinro təmatəna. buron kəli dalil monsoonsben njiye ngəwu səbandin.[88]: 1459Nji do nasha Asia ye də awo gadeye sha lezəna, alamanna gəttəgə nguwutə-a kuru kəmaduwu acidification-a. 1.5 °C (2.7 °F). Asia ye mangrove ecosystems nzə gade-gade də zauro suro kuluwuye tərayin. glaciers kura-kura, shiga "Asian water towers" lan notənadə, gana-ganan yijin.[88]: 1459 Faltəwa anyiye kəla njiyedəye tartəgə kwasuwaye lejin, malaria-a dengue fever-adə nasha tropical-a subtropical-a lan zauro nowata ro waljinro təmatəna.Gargamlan awo do Asia lan tuwandin də Europe-a North America-a lan tuwandin dəga gana. Attǝson, China shima lardǝ gaswa greenhousebe sutuluyinma kurawo suro karnu kǝn 21stben, kuru India shima lardǝ kǝnyakkǝmiwo. Sammason, Asia də kərma dəro 36% awo do ne energy faidatin ma dunyalan, shi do ne 48% ro saadin saa 2050 lan. Saa 2040 lan, shiye kashi 80% coal dinaye dəga gojin kuru kashi 26% gas do ne United States lan faidatin dəga gojin.[88]:84 shi do ne kəndawu fetebe zauro faidatin ma, saa 2050 lan nasha kən yakkəme ro waljin, ngawo China a India a yen.Sandiye awo bəlintəyin də shima 35% awo do ne energy faidatin ma lardə Asia ye lan saa 2030 lan.[88]: 1471. Lardəwa Asiabe ngəwuro kəndaram dunyabe faltəro adaptatədə awo zahirro walzəna, kuru duluwuwa kada suro continentdəben jarabtəna. China.[88]: 1534 Lardəwa laadə fasal kada kurzana alamanna Bangladesh Delta Plan au Japanye Climate Adaptation Act yeyi, [88]: 1508 laadə kuwami yaye cidawa fatobe doni ngəlaro ngalwotəgənyiro təngatəyin. ==Siyasa== Lardəwa do ne zauro demokradiya'a Asia lan də sandima Japan'a, Taiwan'a Israel'a futu V-Dem Democracy indices 2024 ye lan.[92] ==Razəgə== Asia də shima nasha arziyibe kurawo dunyalan nasha GDP nominal-a PPP-a indison, kuru shima nasha razəwube zauro wurajinmawo.[93] Saa 2023 lan, China də shima lardə do arziyinzə kurawo suro continent dəyen, reta arziyi continent dəye'a GDP nominal lan gozəna. Ngawo adəyen Japan’a, India’a, South Korea’a, Indonesia’a, Saudi Arabia’a, Turkey’a, sandima samma suro lardə’a kura kura 20 do razəwu’a wuzənayen, daraja’a PPP ye lan. Nawa ofisbe dunyabe saa 2011 lan, Asiadə na'a ofisbedə'a nguwuzəna, na'a ofisbedə 4 suro 5 kuraben Asialan: Hong Kong'a, Singapore'a, Tokyo'a Seoul'a. Kashi 68% kamfaniwa dunyabe sodə ofisnza Hong Kong lan mbeji.[95] Dareram saa 1990s-a badiyaram saa 2000s-a lan, razəwu lardə China ye də, awo do suro saa yen wurajin də, kashi 8% ma kozəna. Futu gargamma razəwu ye Angus Maddison ye bayanzəna yedai, India də shima lardə do razəwu dinaye shiro kurawo bawo, saa duwu yakkə kozənadən kawu karnu kən 19th ye dəro, shi də kashi 25% awo sanyiyaram dinaye sutuluyin dəye gozəna. China də shima lardə do ne zauro arziyi lan fuwuzəna ma suro gargam yen kuru shiye India'a yaksana.[101][15][102] Saa mewu kadaro dareram karnu kən findiyen Japandə shima lardə Asiabe arziyinzə kurawo kuru shima lardəwa dunyabe sammason kən indimiwo, ngawo Soviet Union'a kozənayen.(ngaltəram awo’a kasuwuye lan) suro saa 1990 yen kuru Germany ye suro saa 1968 yen. (NB: Lardə’a kada do razəwu’a wuzəna madə kura, alamanna kəlakəl European Union (EU), tawadə kasuwu ye North America ye (NAFTA) au APEC). Adəye suro saa 2010 yen dawono sa China ye Japan'a kozə lardə dunyabe arziyinzə kura kən indimi ro walzənadən. India ye Japan'a kojinro təmatəna nasha GDP ganayen saa 2027 lan.[93] Dareram saa 1980s-a badiyaram saa 1990s-a lan, GDP Japan ye də, nəm nguwu kungəna faltəye lan, nasha gade Asia ye də’a kəllata də’a samun.[93] Suro saa 1995 yen, arziyi Japan ye də, arziyi US ye də’a tilozəna, shi do ne arziyi kura dinaye lan yim fal lan, ngawo kungəna Japan ye də yen 79 yen/US$ ro saadəna yen.Fuwutə razəwu ye lardə Asia ye lan kəriwu dinaye kən indimi lan səta saa 1990 ro saadənan, lardə Japan ye lan nguwuzəna, kuru nasha’a diyau South Korea ye’a, Taiwan’a, Hong Kong’a, Singapore’a do suro Pacific Rim yen da’ana ma, sandiya Four Asian Tigers lan notəna də, kərma dəro samma razəwu’a fuwuzana ro gozana, kuru sandima GDP nguwu’a suro Asia yen.Asiadə shima continent kurawo dunyalan nəmngəwulan, kuru shidə arzənyi alagəlabe ngəwu, alama kəndawu feturbe-a, karaa-a, bənyi-a, nji-a, shangawa-a, ngarkime-a liwula-a. Sanyaram karewa tandobe lardə Asiabedə adamen zauro dunowa gədi-a anəmgədi Asiabe-a lan, musammanno China-a, Taiwan-a, South Korea-a, Japan-a, India-a, Philippines-a, Singapore-a lan. Japan-a South Korea-a də, nasha kampaniya kura kura lardə’a kadaye lan, amma PRC-a India-a də, nasha kampania kura kura ye lan, nguwujin. Kompani’a kada Europe’a, North America’a, South Korea’a, Japan’a lan cidanza mbeji lardə’a Asia ye fuwutə sadinma so lan, cidawu nguwu butunzə’a awo’a cidaye fuwuzana’a də’a faidatə nankaro. Futu Citigroup ye saa 2011 lan bayanzəna yeyi, 9 suro 11 yen awo do ne wuratə dinaye suwudin ma.lardəwa do Asia lan isanadə nəm nguwu jamaye-a fandiye-aye sha suwudin. Sandidə sandima Bangladesh-a, China-a, India-a, Indonesia-a, Iraq-a, Mongolia-a, Philippines-a, Sri Lanka-a, Vietnam-a. Asia lan dawudi kungənaye kura-kura yakkə mbeji: Hong Kong-a, Tokyo-a, Singapore-a. Call centres a kuru kasuwu do ne outsourcing gultin də (BPOs) sandima cidawu kura kura ro walzayin lardə India ye lan kuru Philippines lan dalil cidawu nguwu təlam Nasaraye manazayin mbeji nankaro. Nəm nguwu awo’a diyaro yiwoye banazəgə citə India’a China’a ye dawudi kungənaye ro walzana. Sanyaram nzundu hawarbe kura kuru zauro gaskaye nankaro, Indiadə dawudi cida diyaro yiwoye kura ro walzəna.[107] Kasuwu kate lardəwa Asiabe-a lardəwa continent gadebe-adə ngəwunzaso diwalwa kuluwube doni Asiaro faida'adən tədin.Diwalwa kura-kura fal-fal suro allan fəlangzana. Diwal kuradə ci kəmaduwu Chinabe anəmlan Hanoi men Jakarta'a, Singapore'a Kuala Lumpur'a men Strait of Malacca men Sri Lankan Colombo men datəgəram anəm Indiabe men Male men gədi Africaye Mombasaro lejin (kuru wune: Indo-Pacific), nadən Djiboutiro lejin, daji kuluwu kimemen kəla Suez Canben lejin. Indo-Mediterranean), nadən Haifa'a, Istanbul'a Athens'a men Adriatic samibero lezə yala Italybe Trieste'a maara cidibe Europe'a daube'a gədi Europebe'a kəljin au Barcelona'a Spain'a France'a lan ci njiye yala Europebero lejin. Nasha gana laa kasuwu karewabedə South Africa men Europero lejin. Nasha laa zauro faida'a kasuwu karewa Asiabedə Pacific Rim lan tədin, nasha Los Angeles-a Long Beach-a ro lejin.Arctic ye yitənzədəye zawal mara njiye bəlin yala-gədi Asia lan səta Europe-a yala America-a ro saadəna.[108] Diwal cidiye Europero lejin də shima cida garyewo, nəm gana. gana nasha scopeben. Kasuwu suro Asiabe, kasuwu kuluwube kunten, zauro wurajin. Suro saa 2010 yen, Asia lan am miliyon 3.3 miliyon mbeji (am do ne arzinyi nza dola US$1 million ye samin fatonza so bawo), gana cidiya North America ye lan am miliyon 3.4. Suro saa 2011 yen, Asia ye Europe'a kəla nəm nguwu am miliyon'a yen.[116] Citigroup ye suro Wealth Report saa 2012 yen gulzana, jumla arzinyi am do Asia lan kadari nza dola miliyon 100 ma kozəna də, kamanza North America ye də’a kozəna buro salak yin.dunyabe "dawudi razəgəbe" gədiro lejin. Dareram saa 2011 yen, am Asiaye 18,000 mbeji nguwuso anəmgədi Asiaye'a, China'a Japan'a lan gananzəyayi $100 million kadari'a mbeji, amma North America lan am 17,000'a kuru Western Europe lan am 14,000'a.[117] ==Bəladəriye== Nasha bəladəriye bəladəriye wurajin kuru am Chinese ye ziyarazayin də, MasterCard ye Global Destination Cities Index 2013 lan 10 suro 20 yen bərni'a nasha Asia ye'a Pacific Region ye'a nguwuro sədin kuru buro salakkin bərni lardə'a Asia ye (Bangkok) də shima bərni do am dinaye'a miliyon 1529'a.[122] ==Adadu jamabe== East Asia də shima nasha do ne Human Development Index (HDI) ngalwozəna ma nasha dinaye lan, awo do ne HDI lan tuwandin də indiro karəngəzəna suro saa 40 kozənayen, futu hawar do kəla nəlewa’a, ilmu’a, fandi’a yen kulassəna də. China, shima lardə do kən indimi dunyalan nasha HDI ngalwotəgəyen tən saa 2010 lan. Saa 1970, shima lardə do suro "Top 10 Movers" yen dagənama dalil fandiye nankaro nəlewa au ilmuye gənyi. Fandi kəlanzəyedə kashi 21 ro tərana suro saa mewu kozənayen, kuru am miliyon yer kada nəm talaa fandiyen səsangəna. Kuruson shidə suro am kurawa nashadəye ngalwotəgə maarantaro gawo-a kuru kənənga təma-ayen bawo.[123] Nepal, lardə Asia Anəmye,shima kam do ne zauro duwaro lejin ma suro saa 1970 yen dalil nəlewa-a ilmu-a ye lan. Kənənganzə kərmaye adə saa 25 lan nəm kuruwu saa 1970s ye dəga kozəna. Duli uwu woson diyau kozəna kərmadə mowonti primaryro lezayin, suro uwuyen fal saa 40 kozənadəro gəremiya.[123] Hong Kong də shima lardə'a do HDI lan kəllata dəwo (lamba 7 dinalan, shi do suro "fuwutə adammanaye zauro kura" yen), ngawodən Singapore (9), Japan (19) kuru South Korea (22). Afghanistan (155) də shima lardə'a Asiaye do cidiyazənawo suro lardə'a 169 do kulastəna dəyen.[123] ==Təlamma== Asiadə fato təlamma kadaye kuru təlamma kadaye. Lardəwa Asiabe ngəwunzaso təlamma falma kozəna shidoni asalnza manatinma. Misallo, futu Ethnologueye gulzənadə, təlamma 700 ma kozəna Indonesialan manatin, təlamma 400 ma kozəna Indialan manatin, kuru 100 ma kozəna Philippineslan manatin. China lan təlamma kada mbeji kuru lardəwa gade-gaden təlamma kada mbeji. ==Adinna== Adindo dunyabe kurakura ngəwuso fərtənza Asialan mbeji, adin uwu doni dunyalan zauro tədinmadə kunten (adinbadə dawunbaro), sandima adin Kəristabe-a, Islambe-a, Hindube-a, adin Chinesebe-a (Confucianism-a Taoism-aro yekkata), kuru adin Buddhism-a. Hawar Asiabedə tuskaata kuru kada. Hawar kəla Njiye Kuraben misallo, futu Yewudiwaro suro kitawu Hebrewben suro hawar Nuhuben fəlezanayeyi—kuru dare Kəristaanso suro kitawu Old Testamentben, kuru Musulummaro suro Alquranben—shidə buro salakkin suro hawar Mesopotamianben təbandəna, suro Enûma Eliš-a Epic of Gilgamesh-aben. Hawar Hindubedəye samunnam kəla avatar Vishnuben bayanzəna shi doni Manuro njiye tajirwaro barizənadə. Hawar kureye Chinese ye dəye kəla Great Flood yen zaman kadaro bayanzəna, shi do ne kasadə mairi-a awo alaktəma-a ye məradəzəna ma. ==Ibrahimbe== Adinna Abrahambedə suronzan adin Yehudiyabe-a, adin kəristabe-a, adin Islambe-a, adin Druzebe-a, [124] kuru adin Baháʼíbe-adə fəte Asiaben fəlangzana.[125][126] Judaismdə, adin Abrahamye dinadə, Israellan faidatin, lardə asalye kuru nado gargamma lardə Hebrewyedə: shidoni kuro Yewudiwado Middle Eastlan gabsanadə-a kuru am doni diaspora Europelan walzanadə-a, North America-a, nasha gade-gade dunyabe-a; Yewudidə sandima kaduwudo Israellan nguwuwo (75.6%) nəm nguwunzadə miliyon 6.1,[128] amma nəm nguwu adin Yewudiyedə gadezəna. Diya Israelyen amma Yewudiye kureye sənana mbeji Turkeylan (17,400), Azerbaijanlan (9,100), Iranlan (8,756), Indialan (5,000) kuru Uzbekistanlan (4,000), na gade kadaa. Saa 2016lan, ta'adir 14.4-17.5 million (2016, est.)[133] Jewsdə kuro dunyalan kənəngatin, sandiya amma Asiaye ganaro sədin, alammaanna 0.3-0.4& nəm nguwu jamaye continentdəye. Adin kəristabedə adin Asialan zauro tartəgəna, am miliyon 286 ma kozəna suro saa 2010yen futu Pew Research Centerye fəlezənadə,[134] kuru miliyon 364 karənga futu kitawu Britannicaye saa 2014yedən.[135] Christiansdə kashi 12.6% nəm nguwu jama Asiabedə. Philippines-a Timor-Leste-a lan, adin Catholicbedə shima adin zauro ngəwuwo;shidə Spaniards-a Portuguese-a sandima suwudə. Armenia-a Georgia-a lan, adin Orthodoxy gədibedə shima adin zauro ngəwuwo.[136] Gədiya dauyedən, alammaanna Levant-a, Anatolia-a Fars-a, adin kəristabe Syriacbe-a (Coci gədibe) kuru Orthodoxy gədibedə sandima diwalla ganawo, [137] sandi indiso diwalwa kəristabe gədibedə amma Assyriabe au kəristanna Syriacbe. Amma asal gana fəte Asiayedə Coci Catholicye gədiyedəa Orthodoxy gədiyedəa kasatsana.[136] Kəristanna Saint Thomasbe suro Indiabedə fərtənza cida injilabe Thomas Apostlebe karnu kən tilomindən gozana.[138] Nasha kəristabe faidaadə suro Asia dawube-a, Anəm Asiabe-a, Anəmgədi Asiabe-a gədi Asiabe-alan tuwondin.[136]Islam,shi do ne Hejaz lan fəlangzəna ma suro Saudi Arabia zaman ye lan, shima adin kən indimi kura kuru zauro tartəgənama suro Asia yen gananzə yayi musulumma biliyon 1 yeyi də shima 23.8% nəm nguwu jama Asia ye dəga.[139] Kashi 12.7% nəm nguwu musulumma dunyabedə, lardə doni kərmaaro nəm nguwu musulummabe dunyalan mbejidə shima Indonesia, ngawonzən Pakistan (11.5%), India (10%), Bangladesh-a, Iran-a Turkey-a. Makka-a, Madina-a, Jerusalem-adə sandima bərniwa Islambe dunya sammason zauro tahirwo. Hajj-a Umrah-adə am ibadawu musləmmabe dunya sammason Makka-a Madina-aro gərzəyin. Iran də shima lardə Shia ye kurawo. Druzedǝ Fǝte Asiaben tǝwondin, adin kǝnǝnga falbe duwo ilmu am Hamza ibn Ali-a al-Hakim bi-Amr Allah-a, kuru falsafawu Greekbe alama Plato-a Aristotle-aben kara. Adadu am Druzeye dunya sammason miliyon fal yeyi.Kashi 45-50% yeyi Syrialan napsana, kashi 35% səta 40% ro saadənadə Lebanonlan napsana, kuru kashi 10% yeyi sətənyi Israellan napsana. Karəngə adəlan amma Druzeyedə wurajin.[140] Imani Baháʼíbedə Asialan fəlango, Iranlan (Persia), kuru nadən Mairi Ottomanbe-a, Asia Dawube-a, India-a, Burma-aro tartəgəna zaman Bahá'u'lláhben. Dawu karnu kən 20yedən, wuratə taganasmaro lardəwa Asiabe gadeson wakazəna, dalildə cidawa Baháʼíbe lardəwa musulummabe ngəwuson hukumaye zauro dafsana. Sanamri Lotusbedə fato abadabe kura Baháʼíbe lardə Indiaben. ==Ada== Ada Asiabedə adawa-a adawa-a kada kəlzəna shidoni kaduwuwa gade-gade nashadəye karnuwa kadaro zamzanadə. Nasha cidibedə nashawa cidibe arakkəro yakkata: Asia daube-a, gədi Asiabe-a, yala Asiabe-a, anəm Asiabe-a, anəmgədi Asiabe-a, fəte Asiabe-a.[162] Nashawa adə nəm sammaun adaa nzaye sha bayanjin, adin jili fal-a, təlamma-a, kuru jiliwa kunten kunten. Fəte Asiabe, kuru shiga Anəmfəte Asiabe au Gədi Dawube lan notənadə, fərtə adabedə suro kəla furum zaman kurebe Fertile Crescent-a Mesopotamia-ayen, shidoni mairiwa Persiabe-a, Arabbe-a, Ottomanbe-a, kuru adin Abrahambe adin Yehudiyabe-a, adin kəristabe-a, adin Islambe-a suwudənadə.[163] Kəlafərəm zamanbe anyi, sandi doni Hilly flanks lan karadə, sandima dunyalan zauro kureyewo, shaida barebe saa 9000 BCE yeyi mbeji.[164]Kaziyido nəm kura continentdəye suwudənan yayi kuru awowa alagəlaye alammaanna sahara-a kau-a mbejidəman, kasuwu-a kasuwu-adə banaza ada Pan-Asiaye shidoni nasha sammason tartənadə.[165]Israel Chandrasekhar-a Raman-a (Indiya-a), Abdus Salam-a (Pakistan-a), Arafat-a (Kalangai Palestinebe-a), Kim-a (Korea Anəmye-a), Horta-a Belo-a (Timor Leste-a) dawunbaro. Suro saa 2006 yen, kam Bangladesh ye Muhammad Yunus ye dəro lamba nəlefaye Nobel ye cedo kəla Grameen Bank koktəyen, banki fuwutə jamaye do talaawaro kungəna cinma, musamman maro kamuwa. Shiga nozana kəla awo shiro micro credit gultindəyen, shidoni talaawa-a nəmtalaa-a kolzə kungəna sarzayinma. Am karzayin də kungənadə loktu təkkənadən biyazayin kuru biyazayin də zauro gana. Yunus də shima kura gumnati loktu ganaye wo ngawo 2024 lan Bangladesh quota faltəyen.[166] Dalai Lama də lamba nəlefaye Nobel ye səwandəna, Oslo lan, Norway lan saa 1989 lan. ==Am jaja Nobelbe== Tagore, bikke makkaryema kuru ruwoma Bengalibe Santiniketanlan (kərmadə Fəte Bengal, Indialan), lamba Nobelbe suro saa 1913yen zuwuna, shima kam Asiabe buro salakye lamba Nobelbe zuwunawo. Shi lambadə cidawa Tagorebe prose-a nazəmu-a nankaro cedo, shidoni adab lardəbe dunya Nasarabe sammasoro taasir sədənama. Tagore ye kaiyya lardə Indiabe-a Bangladeshbe-a ruwozəna. Ruwotǝwu Asiabe gade duwo lamba adabbero jaza Nobelbe zuwunadə sandima: Yasunari Kawabata (Japan, 1968), Kenzaburō Oe (Japan, 1994), Gao Xingjian (China, 2006), Orhan Pamuk (Turkey, 2006), kuru Mo Yan (China, 2012). Am laaye ruwotəma Americabe, Pearl S. Buck dəga gozayin.Asian Nobel laureate daraja'a, loktu kada China lan fero missionaries ye lan sədənaye, kuru kitawunzə kada fəlezəna, sandima The Good Earth (1931)-a The Mother-a (1933), kuru gargam amnzə kuraye loktunza China lan, The Exile-a Fighting Angel-a, samma so. Mother Teresa India ye-a Shirin Ebadi Iran ye-a ro Nobel Peace Prize sadəna kəla ngənəwunza faida'a kuru fuwuma'a kəla demokəradiya-a hakkuwa adammanabe-ayen, musammanno hakkuwa kamuwa-a nduli-aye nankaro. Ebadi də shima kamu Iranye buro salakye kuru kamu musləmmaye buro salakye shimtitidə səwandənama. Shi kam gade Nobel Peace Prize ye zuwuna də shima Aung San Suu Kyi Burma ye kəla kəriwu nəlefaye-a fitəna-a ba-a yen cidiya kərmai askərraye Burma ye lan. Shidə kəla demokəradiyaben kəriwutəma kuru kazadala kungiya lardəbe Demokradiya Burma (Myanmar) lan kuru fursana hangalbe nowata. Shidə adin Buddhist ye kuru shiro Nobel Peace Prize suro saa 1991 lan cedo. Kam Chinaye kəriwutəma Liu Xiaobo dəro Nobel Peace Prize cedo kəla "kəriwunzə kuruwu kuru fitəna-a kəla hakkuwa adammanabe lardə Chinaben" yim kəntawu Octoberbe kawunzə 8 saa 2010. Shima kam Chinesebe buro salakye shimtiti jilifi yayi Chinalan cedo. Suro saa 2014 yen, Kailash Satyarthi India ye-a Malala Yousafzai Pakistan ye-a ro Nobel Peace Prize sadǝna "kǝla kǝriwunza duli-a kuru duli gana-a ro gǝnatǝyen kuru hakku duli samma soye ilmu zamtǝyen". C.V. Raman də shima kam Asiabe buro salakye lamba Nobelbe suro ilmu kimiyaben səbandənadəwo. Shiye Nobel Prize suro Physicsben zuwuna "kəla cidanzə kəla nur tartəgəben kuru awo shiro sunzə bowotənadəga asutəben". Japan də shima lamba Nobel Prize ye lardə Asia ye sammason zuwuna, 24 ngawodən India ye 13 zuwuna.[needs update] Amartya Sen (b. 1933) shima ilmuma razəwu ye lardə India ye shi do ne saa 1998 lan lamba Nobel Memorial Prize ye kəla ilmu razəwu ye lan cedo, kəla bana’a do nasha razəwu ye’a, naptəram jamaye’a karno’a yen, kuru kəla masala’a tala’a naptəram jamaye lan. Am gade Asiabe Nobel Prize-a zuwunamadə sandima: Subrahmanyan Chandrasekhar-a, Abdus Salam-a, Robert Aumann-a, Menachem Begin-a, Aaron Ciechanover-a, Avram Hershko-a, Daniel Kahneman-a, Shimon Peres-a, Yitzhak Rabin-a, Ada Yonath-a, Yasser Arafat-a, José Ramos-Horta-a, Bishop Kim Ximor Lejulos-a. kuru ilmuwu kimiyabe Japanbe 13. Am do ne shimtiti sadǝna dǝ nguwuso Japan lan kuru ==Kuru wune== *Karnu Asiabe *Biskewa Asiabe *Diwal kura Asiabe *Nasha kungǝnabe Asiabe *Biskewa Para Asiabe *Som bərniwa Asiabe *Kumbu Asiabe *Kare njimbe Asiabe *Gǝdiya Mediterraneanbe *Dunya gədibe *Dabbawa Asiabe *Alama Asiabe *Som nashawa kura kura suro Asiabe nəm nguwu jamabemen *Zawal maara cidiye Asiabe == Lamintǝ == tky9llu07elfniwk4e5kws9e9a4s444 0 167 21919 19388 2025-03-14T16:43:12Z Umargana1 21 21919 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Steroid''' dǝ organic compound ye dǝwo suronzǝn rings diyeu (A, B, C, kuru D lan bowotǝna) sandi dǝye kǝla sandi moleculabe laa taganasbe lan tuwondǝna. Steroidsdə cidawa biologybe indi mbeji: sandima awowa faida cell membranesbe doni membrane fluidity faltinma; kuru sandima molecules signalbe. ===Laminte=== noy3hj1bcpwv3r1ps47vgnpnxpbpq12 0 168 19512 2418 2025-02-09T10:27:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18711]] 19512 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18711}} == <ref>https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2022/07/19/40085fed-1e9e-4c33-9f14-0bcf57857da2/PL_Handbook_2022-23_DIGITAL_18.07.pdf</ref>Aston Villa F.C == '''Aston Villa Football Club''', Villa lan notena ma, karabka dekkel bǝ kərye Aston, Birmingham bǝ cidi England bə lan kara. Karabka dǝ English Premier League lan dekkel baksan. saa 1874 lan karabka dǝ kokkada. == Lamintǝ == jsb9rqguny2dlgy600r95i2fjapxhsu 0 169 23245 23012 2025-04-05T10:39:11Z Jon Gua 66 23245 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ilmu Falak bǝ''' (''Astronomy'') dǝ shima kimiya alagǝbe do awowa samibe-a awowa samibe-a kǝrajinma. Shiye ilmu isawube-a, physics-a, kuru chemistry-a faidatin futu sandiya fuwuzana-a kuru futu sandiya fuwutənza-a bayanzayin. Awowa faidabe suronzan planet-a, moon-a, shillewu-a, nebulae-a, galaxies-a, meteoroids-a, asteroids-a, kuru comets-a mbeji. Lamarra faidaata suronzan supernova explosionso, gamma ray burstsso, quasarsso, blazarsso, pulsarsso, kuru cosmic microwave background radiationso mbeji.Kambosoro, ilmu astronomybedə abiso kərajin dəwo ngawo Dunyaben təbandənama sammaso. Cosmologydə dalami ilmu astronomybewo shidəwo dunya sammaso kərajinmawo. Astronomydə shima ilmu kimiyabe kureyewo. Jami kəla furum zamanbe buroyedə suro gargamben ruwotənadə sami bənyebe hangal gənazain. Suronzan amma Masaryeso, Babylonyeso, Greekyeso, Indianyeso, Chineseyeso, Mayayeya kuru amma asal Americaye kureye kadaa. Zaman kurebedən, astronomydə suronzən fannuwa jili kada misallo astrometry a, celestial navigation a, ilmu shillewu ninitəbe mbeji, kuru kalanda diwowa sammaso mbeji. Masku ilmu shillewubedə shiga dalami hangal gənatəbea kuru dalami kərabea ro yakkata. Shi ilmu astronomybe hangalgənatəbedə hangalnzə nasha bayanna nasha awoa shillewuben manəm wutəben majin. Bayanna anyi daji kaidaa physicsben faidatə tartibtin. Theoretical astronomydə futu naura kərənnabe fuwutəgəbe au futu awoa shillewube bayanna kəla awoa kuru awoa waajinnaben bayantəro lejin. Fannuwa indi anyi kamanzaga banazayin. Theoretical astronomydə bayan ajar təbandənadəga məradəjin kuru awoa hangalgənatəbedən faidatə ajar təbandənadəga tawattəyin. [[Category:Ilmu Falak bǝ]] am3fggr4aa4rpmgh0e9cc3t5rx2a1yx 0 170 21698 19513 2025-03-08T22:53:24Z Umargana1 21 21698 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1886}} '''Atalanta Bergamasca Calcio''', Atalanta lan notena ma, karabka Dekkel bǝ kərwe [[Bergamo]], [[lombardy]], cidi [[Italy]] bǝn daa na ma league donyi [[Serie A]] bǝ baksan. Suro saa 1907 bǝn karabka dǝ kokkada. ==Laminte<ref>https://www.atalanta.it/stadio/</ref>== o5t4nay087tt4tk3ba462nhwoi8e56v 0 171 2437 2436 2025-01-31T13:13:17Z Amire80 18 1 revision imported 2436 wikitext text/x-wiki '''Atheism''' dә, suro maana zauro zau dәn, shima am do allahnza mbeji ro kasatsanyi wo. Nasha gana laa lan, shi atheism dǝ shima kasatsǝgǝ kǝla awowa allahbe mbejibe dǝga kasatsǝgǝ. 271vsi3eea4wy1e1wmlkwfntyirphfh 0 172 19514 2453 2025-02-09T10:27:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5847785]] 19514 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8687}} '''Atletic Club'''<ref>https://www.athletic-club.eus/en/club/about-the-club</ref> Athletic Club (Basque: Bilboko Athletic Kluba; Spanish: Athletic Club de Bilbao), sha Athletic lan notunama, shima karabka dekkel bǝ Spanish yǝ do bəla Bilbao suro lardə Basqueye Spain yǝ lan. Sandiya Los Leones (The Lions) lan nowotǝna dalil nzǝrtaliu nza dǝ garratǝ coci San Mamés lan bowotǝ, shidǝ su Saint Mammes lan bowotǝ, kam kirista bǝ buro bǝ dǝro am Rome bǝ shiro jarawa ro sǝdǝna dǝro. Mammes dә suro zayewa dәn kәmzәna kuru ngawo adәyen sha kәrmu ro walzәna. Kambi dәye bikkewanzә fatoye San Mamés Stadium lan bikkejin. Launu fato bǝ dǝ shima kǝla kǝlabe-a launu bǝlabe-a launu kurtabe-a. Athletic dǝ shima club kǝn diyau be kǝn indimi suro La Liga bǝ lan, shido kǝn yakkǝm kǝn yakkǝm sǝdǝna ma. Futu Copa del Rey titles yǝ dən, Athletic də shima kən indimewo, Barcelona lan bas, loktu 23 lan kənasar sədəna. [note 1] Kuru shima football club Basqueye zauro kənasarmawo suro nashawa league bǝ-a kuru cup bǝ-a sammason. Kǝla adǝben kam fal suro jamiwa kamuwa bǝ zauro kǝnasartǝnama suro Spain bǝn, shido shiro Primera División Femenina lan kənasar uwu suwudǝna ma. Fato dǝ shima fal kam yakkǝma dowo Primera División dǝga fuwuzana dǝwo kǝla fuwunna dǝro waltǝnyi suro saa 1929 lan, sandi gade dǝ Real Madrid-a Barcelona-a. Kambowa yakkə adə, Osasuna-a lan, sandima kungunawa done done Spain lan sandiya kasuwu sportsbedə gənyi; amma sandiya am kungunabe-a cidazayinma. Athletic's'a zauro kәnasartәma dә Real Sociedad, shidonyi Basque derby-a, Real Madrid-a, dalil nәlewa-a siyasa bǝ-a; kәnasartә gana laa mbeji Barcelona-a dalil nәlewa-a tarihi bǝ-a. Loktuwa gadǝ-gadǝ lan suro gargam yǝ dən, biske Basqueye derby'a gade Alavés'a, Eibar'a Osasuna'a də'a. == Lamintǝ == <references /> d95415f1rayeo3czn2iguim2kp527f6 0 173 23745 19515 2025-04-27T18:22:24Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Atlantic Ocean]] to [[Kǝmaduwu Atlantic yǝ]] 19515 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q97}} Bahar Atlantic bǝ dǝ shima kǝn indimi dǝwo zauro kurama suro nji dinaye uwu dǝn, nasha 85,133,000 km2 ye dǝn. 2] Ta'adir cidi dunyabe 17%-a kuru nji bǝ cidi dunyabe 24%-a. Loktu zaman kərawuye dәn, sha nowotәna Dunya Kәrma yǝ Africa-a, Europe-a, Asia-a Dunya Bәlin Americabe-a bahar dǝ yaksena. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Ocean#cite_ref-CIA-World_1-0</ref> == 3uvhjyxxdgqbtz2cn5qmfriisux8h78 0 174 19516 2493 2025-02-09T10:27:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8701]] 19516 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8701}} '''Atletico madrid''' <ref>http://stadiumdb.com/constructions/esp/estadio_la_peineta</ref><ref>https://www.fotmob.com/news/1bboofccvsw34145n7f5dbp4zj-por-qu%C3%A9-al-real-madrid-le-llaman-vikingos-y-al-atl%C3%A9tico-indios</ref><ref>https://www.laliga.com/en-GB/news/why-are-the-players-from-atletico-called-colchoneros</ref>dǝ karabka dekkel bǝ kərye [[Madrid, Spain]] bǝ lan dasaana ma La Liga cidi [[Spain]] bǝ baksan bisken nza fato bǝ metropolitano lan baksan am (68456) gojin ma. Atletico dǝ nasha ker nasar bǝ cup buye din Sandi ma ken yasken bǝwo ngawo [[Real Madrid]] wa [[Barcelona]] wa, Cup La Liga bǝ miyon tilon ro jowo. == Lamintǝ == grr7eqp2tl6ghqkm2jl2dbrt4n03jmw 0 175 19517 2499 2025-02-09T10:27:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16766305]] 19517 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16766305}} Atoms dǝ sandima awowa chemical elements so dǝga <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Atom#cite_ref-1</ref>gǝrjinma. Atom dǝ nucleus proton-a neutrons-a ye mbeji, sha electromagnetically bonded electron-a ye kǝlzǝna. Awowa kemikalbe dә sandiya nәm nguwu protonbe suro atomnzәben gadezayin. == Lamintǝ == im1cmfizcbamkd5opz23mvu89gxuxka 0 176 21920 2501 2025-03-14T16:44:07Z Umargana1 21 21920 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Augustine of Hippo (/ɔːˈɡʌstɪn/ aw-GUST-in, US also /ˈɔːɡəstiːn/ AW-gə-steen; Latin: Aurelius Augustinus Hipponensis; 13 November 354  ⁇  28 August 430), kuru shiga Saint Augustine lan nowatadə, shima malumma tauhidbe kuru falsafabe asal Berberbe kuru bishop of Hippo Regius suro Numidia, Roman North Africa. Ruwonzǝdǝye fuwutǝ falsafa lardǝwa futeyabe-a kuru Kristǝniya lardǝwa futeyabe-a sǝkkǝ, kuru sha kam faldo gargamma gargamma coci Latinbe suro loktu Patristicbe lan. Kitawuwanzə faida'a kada sandima The City of God, On Christian Doctrine, kuru Confessions. d48mwwqvgo2zscfl7pv8q1gy5er5lmq 0 177 22672 22603 2025-03-29T18:00:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22672 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1405}} <ref>Robinson Jr., C.A. (1964). "Introduction". ''Selections from Greek and Roman historians''. Holt, Rinehart and Winston. pp. xxix.</ref>'''Augustus''' sha chasambo yim findin uskun bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa 63BC bǝ lan.shima mai Romanbe buro salakbewo, 27 BC lan səta har kərmunzə AD 14 lan sətanadə. Sokku Julius Caesar-a cezanadən, Augustus-a kəlakəlnzə-a cezənadə-a kəriwuzana kuru sandiya kəriwuzana. Dare lan, Augustus ye kəlakəlmanzə so'a kəriwuzə sandiya kəriwuzəna. ==Kənənga== Octavian, futu shiga buron bowozanadə, shima tada kərmai Romanbe, Julius Caesarbe gozənadə. Octavian də kərmai kən indimi lan kərmai dəga səbandəna. Adə am yakkə kəla kərmai Romanben kərmai sadin: Mark Antony-a, Lepidus-a Octavian-a. Samma yakkəso Julius Caesarro kənga, kərmai kərmaiye cezənadə, suro saa 44 BC yen cezənadə. Ngawo kərmunzəyen kəriwu fatoye suro Romeyen badiwono, kate am Caesarro kənga'a, kuru am nəmzalumtəmaso'a, Caesar'a cetəwu indi, Brutus-a Cassius-a sandima fuwumanza.Buro salakkin, Octavian də shima gawilma ganawo suro kəriwudəyen. Lepidus də shi gumnati lan zauro nozəna, kuru Mark Antony də shi kura askərraye zauro ngəla. Kəriwudəye Brutus-a Cassius-a kəriwu Philippiyen, saa 42 BC lan kənasarzana, dalil kərmai Antonybe nankaro. Daji kərmai Republicbedə diwalwa yakkəro yaksana. Antony ye gədidə səmowona, Lepidus ye Spain'a nasha laa yala Africaye'a səmowona, kuru Octavian ye Italy'a səmowona. Antony ye shiti Caesar ye dəga zəgayin Egypt ro lezə Cleopatra ye kərawonzəro wallono. Sandiye duli yakkə satana. Rome lan batənzəye səkkə Octavian hangalma dəro bana garzəna.Shi triumvirate dǝ suro saa 33 BC ye lan yekkata, kuru kambiyi ba dǝ suro saa 31 BC lan kǝriwu fatoye ro wallono. Antony də Octavian ye sha kəriwu soji njiye Actium lan kuru Alexandria lan kəriwuzəna. Shiye kəlanzə'a cezəna, futu kərawonzə, Cleopatra VII Egyptbe, suro saa 30 BC yen. Lepidus dəga surodən gənaada, Sicily lan fitəna sədinro zorzana, kuru gumnatidən sha tutuluwu. Shidə nəlefalan bawono suro Circeii lardə Italyben saa 13 BC lan. Ngawo kəriwu kərmaiyedən kənasartənayen, Octavian də sha Emperorro majalisku Romanbeye karza suro saa 31 BC yen. Shiye su "Augustus" (ma'ananzǝ "kura") dǝga gowono. Shiye kərmai sədəna har saa AD 14 ro saadənan, [1] sa tadanzə-a tadanzə-a Tiberius-a nadən Emperor ro walzanadən.Loktu kərmaizəyen, am laa gumnatinzəro watəmasodə ceza (musammanno senators do Roman Republic dəga rotə saraanadə). Shiye wadə Rome'a ​​waltə Republic ro kalaktəye gozəna, amma susudəro kəlanzə'a Liman kura (Pontifex Maximus) ro warmajiwo. Sanamri kada suro lardǝwaben gunkiyanzǝ ilawanza falro sadǝna. Su kəntawu "August" təlam Nasaraben (kuru təlamma Europebe gade ngəwuso) shilan fəlangzəna.Awo shiye zauro sǝdǝnamadǝ shima Mairi Romanbe koktǝ, gar siyasabe karnu uwu karǝngǝro sǝdǝnama. Shiye buro salakkin Gardi Praetorianbe gozə kuru kokkono. ==Futu kureye== Malǝmma tarihi be dǝ kambosoro shi Res Gestae Divi Augusti dǝ faidatayin kǝla awo donyi Augustus be dǝro. Shiye ruwozəna kəla kawarnzəyen shidoni kənasarwanzə samma ruwozənadə. Gargam ruwotəma Tacitus də shima nguwusoro am hawar ruwotəmasoye faidatayin. Shiye kururam Augustan-a kəriwutəye cina, amma nashawa gade-a gargamma-a Augustusro (propaganda) fəletəro ruwotəna. Misalla rowotǝwu jili anyi sandima Velleius Paterculus-a, Virgil-a, Ovid-a. Cida Augustanbe zauro nowatadə shima Virgilbe Aeneid Cassius Dio ye hawar kəla Augustus yen cina kəla mai kurayen: zaman mai dareye lan ruwojin. == Fotowa == <gallery> Château de Versailles, galerie des glaces, buste d'empereur romain 04 (Auguste).jpg|Bust of Augustus, [[palace of Versailles]], 17th century Château de Versailles, cour de marbre, buste d'Auguste âgé, Vdse 108 02.jpg|Bust of Augustus in old-age, [[palace of Versailles]] </gallery> == Bawono == Yim miyon laarrin bə lan kǝntawu shawir bə lan suro saa 14AD bə lan. Augustus shima shugawa Roma bə burowe. ([[Roman]] Emperor) == Lamintǝ == <references /> 40fvg4dvwduug1k2v3dhpevdlpwalld 0 178 19519 19064 2025-02-09T10:27:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q46951844]] 19519 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q46951844}} '''Aurelien Tchouameni''' <ref>https://web.archive.org/web/20180701083502/https://www.fifadata.com/document/FU17/2017/pdf/FU17_2017_SquadLists.pdf</ref> sha chasambo (27/1/2000) Dekkel baktǝma cidi [[France]] bǝ kuru dawu baktǝma karabka donyi [[La liga]] bǝ [[Real Madrid]] bǝ ro kuru cidi nzǝ [[France]] bǝ wa. == Kǝnǝnga nzǝ == Aurelien Tchouameni dǝ kərye Rouen Normandy bǝdǝn sha chasambo,[https://en.wikipedia.org/wiki/Aur%C3%A9lien_Tchouam%C3%A9ni#cite_note-4] nasha [[Bordeaux]] Gironde bǝ dǝn wurawono, usuli nzǝ kam Cameroun bǝ. == Kǝnǝnga karabka yǝ == ===Bordeaux=== Tchouaméni ye karabkanzə buro salak ye Bordeaux ro cido suro kənasar [[UEFA]] Europa League ye 1-0 lan kəla Latvian Ventspils yen suro raund kən indimi yen yim kawu 26 July 2018 lan, bikke də badizə kuru minti 89 lan bikkezəna. Goal nzǝ buro salak yǝ suro cidanzǝ kungiya kuraben kǝntawu Ogustabe kaunzǝ 9 lan sǝkǝna, kuru goal dareye sǝkǝna suro Bordeaux ye 3-1 Europa League lan kǝnasar Mariupol ye dǝlan.[9] ===Monaco=== Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Januarybe saa 2020-lan, Tchouaméniye contract saa diyau-a reta-aye kəla Ligue 1 Monacoben musko səkkəna. Ngawo saa fal yeyi kungiya dəro bikkezənayen, goal kən indimi də səkəna kənasar 3-1 kəla Marseille yen kəntagə January ye kawunzə 23 saa 2021 lan.[11] Yim kawu kəntawube 14 kəntawu Maybe saa 2022-lan, bana captainnzə Wissam Ben Yedderro cina kuru, adəye səkə, kənasar kən ləgarme kəla kəlzənaro karafkanzəro səwandəna.[12] ===Real Madrid=== Yim kawu kəntawube 11 kəntawu Junebe saa 2022-lan, warmatəgəna kəla Tchouaménidə kungiya [[La Liga]] be [[Real Madrid]] ro kalaktəyin yim kawu kəntawube 1 kəntawu Julybe saa 2022-lan, contract saa arakkəbe kungiyadə'a mukko sakkəna. Kungəna transferyedə €80 million ro hawartəna, shidoni €100 million ro saadin dalil kungəna gade nankaro.[15] Shiye buro salakkin karabka dǝro sǝdǝna kǝntawu August ye kawunzǝ 10 lan, shiye dareram lan faltǝma ro wallono suro kǝnasar 2-0 kǝla Eintracht Frankfurt ye dǝlan suro UEFA Super Cup ye dǝlan kuru shiye trophy kungiya dǝye buro salak ye dǝga zuwuna.[16] Yim kawu kəntawube 30 kəntawu Septemberye saa 2023-lan, Tchouaméniye goalnzə buro salakbe Los Blancosro səkəna, kəlanzəro səkəna suro kənasar Madrid bə 3-0 kəla [[Girona]] ben. == Lamintǝ == 30mwh6s917me37t0exxh7t7fnfbe8gw 0 179 22910 22909 2025-04-01T10:24:45Z Banabulama 37 22910 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ibn Sina''' (Arabic; 980 ⁇ June 1037 CE), <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Avicenna#cite_ref-Islam_p._562_1-0</ref>lardǝwa futebe lan sha nowotǝ Avicenna (/ˌævɪˈsɛnə, ˌɑːvɪ-/), shima falsafaa kuru malǝm lardǝwa Muslimbe wo,<ref>https://iep.utm.edu/avicenna-ibn-sina/</ref> <ref>https://plato.stanford.edu/entries/ibn-sina/</ref>shido zaman Islamic Golden Age lan kǝnasartǝ, suro maiya lardǝwa Iranbe gade-gadebe lan cidazǝna<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Avicenna#CITEREFAdamson2016</ref>.Shiga ngəwusoro awa kurun zamanbe buroye gulzayin.[5][6][7] Falsafanzədə mowonti Peripateticbe shido Aristotelianismlan gowotə.[8] Cidanzə zauro nowatadə sandima The Book of Healing, kitawu falsafabe-a kimiyabe-a, kuru The Canon of Medicine, kitawu liyitabe [9] [10] [11] shidəwo kitawu liyitabe nowata ro walzənama jamiya Europebe zaman kurebe kadalan [12] kuru faidatin har saa 1650 ro saadənan.[13] ==Lamintǝ== co1ykl56idwu7973vwcfmwns87yq7yd 0 180 21187 21186 2025-02-22T20:50:42Z Ummusalmasuleiman2001 55 21187 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15306031}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Awkwafina#cite_ref-1</ref>'''Nora Lum''' Sha Chasambo 2 June 1988. Awkwafina bǝ lan sun nzu notuna ma, Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ, kayama, kaya Rap yǝ ruwotuma ma. Suro saa 2012yen su'a ciwono sa kaiyanzə rapbe "My Vag" də [[YouTube]] lan nowatadə. Daji albomnzə buro salakye, Yellow Rangerdə ​​(2014) lan cutulo, kuru faraskəram kasuduwa MTVbe Girl Code (2014-2015) lan culowo. Fimmaro waltəgəna fimma kasuduwa Mashi 2: Nəmkam citə (2016), Ocean's 8 (2018), Asian Galiwu zoli (2018), kuru Jumanji: Daraja Fuwube (2019). Fim Farewell (2019) lan naptə fero karəgə kuttayen bikke makkarye sədindən, lamba Golden Globe Awardye zuwuna. Tun saa 2020 lan, Awkwafinadə banama-a, ruwotəma-a, kuru tandoma kura fim Comedy Centralbe Awkwafina Is Nora Queensbedə, na shiye kuruson jilinzə bəlin bikkezəna. Suro saa 2021-yen, suro fim bikke makkarye [[Marvel]] ye Shang-Chi-a Legend Rings Mewu-ayen Katyro cido.[3] Kuruson fimma Storks-a (2016)-a, Fim Ngudowa Zauye 2-a (2019)-a, Raya-a Dragon Dareye-a (2021), Am Batti-a (2022), Shi Little Mermaid-a, Hijra-a (indiso 2023-a), Kung Fu Panda-a (indiso 2023-a), Kung Fu Panda-a (2023-a). Fim TVye Quiz Lady (2023) dəga bikketə-a kuru sutuluwu-a nankaro, shimtiti Primetime Emmy Awardye Fim Telebijinye Ngawoye zuwuna. == Kǝnǝnga buroye == Awkwafina də Stony Brook lan katambo, [[New York City|New York]] lan katambo, tada fal Wally Lum ye, kam [[Chinese]] ye, kuru Tia Lum ye, kam [[Korea]] ye. Bawanzə nasha nzundu hawarbe lan cidajin,[<ref>https://www.hollywoodreporter.com/race/awards-chatter-podcast-awkwafina-farewell-1252390</ref>] kuru fato kəmburammayen kedo—kakanzə kuradə hijra [[United States]] ro saa 1940s lan lewono, kuru fato kəmburam Cantoneseye Lum's suro Flushing, Queensyen kawono,[<ref>https://www.usmagazine.com/entertainment/news/5-things-to-know-about-oceans-eight-star-awkwafina-w465908/</ref>] fatowa kəmburamma [[Chinese]] ye buro salakye mashidəye fal.[<ref>https://www.usmagazine.com/entertainment/news/5-things-to-know-about-oceans-eight-star-awkwafina-w465908/</ref>] Yanzədə fentitəma shidoni yallanzə'a United Statesro [[South Korea]] lan 1972lan hijrazanadə.[6] Shidə suro saa 1992 lan bawono loktu Awkwafina də sa'anzə diyau, kuru Awkwafina də baanzə-a kakanzə-aye sha wurazana.[5] Shidə taidazə kakanzə Powah Lum dəga karəngəzəna. Awkwafina də Forest Hills, Queens lan wurawono, kuru mowonti kura Fiorello H. LaGuardia yero karaa, na done trumpet zazəna kuru kaiyya kureye-a jazz-a lan allamtəna. Saanzə 15 lan, su bikke makkarye Awkwafina də gowono, "tawattəgərammaro kam done wuye ratkənama" kuru nəmkamzə "kəji kuru nəmkəlado" loktu saa mowontinzəyen.[11][12][13] Sunzə bikke makkaryedə futu awowa jili Neutrogena ye kəlanza kamuwaro kalaksayin dəga fəlezəna, kuru futu kəlanzə asujin də "awkwardly fine".[14] Shiye [[Charles Bukowski]]-a, [[Anais Nin]]-a, [[Joan Didion]]-a, [[Tom Waits]]-a, [[Chet Baker]]-a sandima am buroye taasirzanawo. Saa 2006 lan səta 2008 ro saadənan, təlam Mandarinye kərazəna Jamiya təlamma adaye Beijingyedən kakanzə bawanzəye'a manatəro.[2][16] Jamiya Albany, State University of [[New York City|New York]] lan kəra hawarbe-a kəra kamuwabe-a kərazəna kuru 2011 lan tamozəna.[<ref>https://www.albany.edu/writers-inst/webpages4/archives/awkwafina17.html</ref>] == Lamintǝ == pn18ea8z542tks78q5sykgyplpa59yw 0 181 2588 2587 2025-01-31T13:13:29Z Amire80 18 18 revisions imported 2587 wikitext text/x-wiki {{Waltǝ kǝlanzǝ}} == Kǝndaram kǝnǝngabe == === Am biske makkaryǝ diyoma so. === # [[Sarah Bernhardt]] # [[Charlie Chaplin]] # [[Marlene Dietrich|Marlǝnǝ Dieǝtrich]] # [[Marilyn Monroe]] === Fatowa nzunduye wa fasal garbe wa. === # [[Le Corbusier]] # [[Salvador Dalí]] # [[Albrecht Dürer]] # '''[[Vincent van Gogh]]''' # [[Francisco de Goya]] # [[Katsushika Hokusai]] # [[Frida Kahlo]] # '''[[Leonardo da Vinci]]''' # [[Henri Matisse]] # '''[[Michelangelo]]''' # '''[[Pablo Picasso]]''' # [[Raphael]] # '''[[Rembrandt]]''' # [[Peter Paul Rubens]] # [[Mimar Sinan]] # [[Diego Velázquez]] # [[Andy Warhol]] # [[Frank Lloyd Wright]] === Kitawu ruwobe wa, kakkadi wa. === # [[Abu Nuwas]] # [[Hans Christian Andersen]] # [[Bashō]] # [[Jorge Luis Borges]] # [[George Byron]] # '''[[Miguel de Cervantes]]''' # [[Geoffrey Chaucer]] # [[Anton Chekhov]] # '''[[Dante Alighieri]]''' # [[Charles Dickens]] # [[Fyodor Dostoyevsky]] # [[Gabriel García Márquez]] # '''[[Johann Wolfgang von Goethe]]''' # [[Hafez]] # '''[[Homer]]''' # '''[[Victor Hugo]]''' # [[James Joyce]] # [[Franz Kafka]] # [[Kālidāsa]] # [[Li Bai]] # [[Naguib Mahfouz]] # [[Molière]] # [[Ovid]] # [[Marcel Proust]] # [[Alexander Pushkin]] # '''[[William Shakespeare]]''' # [[Sophocles]] # [[Rabindranath Tagore]] # '''[[Leo Tolstoy]]''' # [[Mark Twain]] # [[Virgil]] === Fato wa fuwuta wa. === # [[Louis Armstrong]] # '''[[Johann Sebastian Bach]]''' # [[The Beatles]] # '''[[Ludwig van Beethoven]]''' # [[Johannes Brahms]] # [[Frédéric Chopin]] # [[Antonín Dvořák]] # [[Georg Frideric Handel]] # [[Joseph Haydn]] # [[Gustav Mahler]] # '''[[Wolfgang Amadeus Mozart]]''' # [[Giovanni Pierluigi da Palestrina]] # [[Édith Piaf]] # [[Elvis Presley]] # [[Giacomo Puccini]] # [[Franz Schubert]] # '''[[Igor Stravinsky]]''' # [[Petr Tchaikovsky]] # [[Giuseppe Verdi]] # [[Antonio Vivaldi]] # '''[[Richard Wagner]]''' === Kulashiwu wa bǝlaro wa. === # [[Roald Amundsen]] # [[Neil Armstrong]] # [[Jacques Cartier]] # '''[[Christopher Columbus]]''' # [[James Cook]] # [[Hernán Cortés]] # '''[[Yuri Gagarin]]''' # [[Vasco da Gama]] # [[Ibn Battuta]] # '''[[Ferdinand Magellan]]''' # [[Marco Polo]] # [[Zheng He]] === Fim sutuluwu wa kuru screenwriters wa. === # [[Ingmar Bergman]] # [[Walt Disney]] # [[Sergei Eisenstein]] # [[Federico Fellini]] # [[Alfred Hitchcock]] # [[Stanley Kubrick]] # [[Akira Kurosawa]] # [[Satyajit Ray]] # [[Steven Spielberg]] === Inventors, ilmuwu kimiyabǝ wa mathematicians wa. === # '''[[Archimedes]]''' # [[Avicenna]] # [[Tim Berners-Lee]] # [[Brahmagupta]] # '''[[Nicolaus Copernicus]]''' # '''[[Marie Curie]]''' # '''[[Charles Darwin]]''' # '''[[Thomas Edison]]''' # '''[[Albert Einstein]]''' # '''[[Euclid]]''' # [[Leonhard Euler]] # [[Michael Faraday]] # [[Enrico Fermi]] # '''[[Henry Ford]]''' # [[Galen]] # '''[[Galileo Galilei]]''' # [[Carl Friedrich Gauss]] # '''[[Johannes Gutenberg]]''' # '''[[David Hilbert]]''' # [[James Prescott Joule]] # [[Johannes Kepler]] # [[Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi]] # [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] # [[Carl Linnaeus]] # [[James Clerk Maxwell]] # [[Dmitri Mendeleev]] # '''[[Sir Isaac Newton]]''' # '''[[Louis Pasteur]]''' # '''[[Max Planck]]''' # [[Ernest Rutherford]] # '''[[Erwin Schrödinger]]''' # '''[[Nikola Tesla]]''' # '''[[Alan Turing]]''' # '''[[James Watt]]''' === Falsafaa kuru ilmuwu kimiya kǝndarambe === # '''[[Aristotle]]''' # [[Simone de Beauvoir]] # [[Chanakya]] # [[Noam Chomsky]] # '''[[Confucius]]''' # '''[[René Descartes]]''' # '''[[Sigmund Freud]]''' # [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] # [[Ibn Khaldun]] # '''[[Immanuel Kant]]''' # [[John Maynard Keynes]] # '''[[Laozi]]''' # '''[[John Locke]]''' # [[Niccolò Machiavelli]] # '''[[Karl Marx]]''' # '''[[Friedrich Nietzsche]]''' # '''[[Plato]]''' # [[Jean-Jacques Rousseau]] # [[Jean-Paul Sartre]] # [[Sima Qian]] # [[Adam Smith]] # '''[[Socrates]]''' # '''[[Voltaire]]''' # [[Max Weber]] # [[Ludwig Wittgenstein]] # [[Zhu Xi]] === Kazadala siyasabe === # [[Akbar]] # '''[[Alexander the Great]]''' # [[Ashoka]] <!-- Greatest Indian monarch of antiquity; spread Buddhism --> # [[Mustafa Kemal Atatürk]] # '''[[Augustus]]''' # [[Otto von Bismarck]] # [[Simón Bolívar]] # '''[[Napoleon Bonaparte]]''' # [[Julius Caesar]] # [[Charlemagne]] # [[Winston Churchill]] # [[Constantine the Great]] # '''[[Cyrus the Great]]''' # [[Charles de Gaulle]] # [[Elizabeth I of England]] # [[Mohandas Karamchand Gandhi]] # '''[[Genghis Khan]]''' # [[Che Guevara]] # '''[[Adolf Hitler]]''' # [[Joan of Arc]] # [[Martin Luther King Jr.]] # '''[[Vladimir Lenin]]''' # [[Abraham Lincoln]] # [[Louis XIV]] # [[Rosa Luxemburg]] # [[Nelson Mandela]] # [[Mao Zedong]] # [[Jawaharlal Nehru]] # [[Kwame Nkrumah]] # [[Peter the Great]] # '''[[Qin Shi Huang]]'''<!-- Created first Chinese state and dynasty --> # [[Franklin D. Roosevelt]] # [[Saladin]] # [[Joseph Stalin]] # [[Suleiman the Magnificent]] <!-- Greatest Ottoman sultan --> # [[Sun Yat-sen]] # [[Tamerlane]] # [[Umar]] <!-- Conquered Persia, Syria, Palestine, and Egypt for Islam --> # '''[[George Washington]]''' === Am adinbǝ wa ilmuwu adinbǝ wa === # [[Abraham]] # [[Thomas Aquinas]] # [[Augustine of Hippo]] # '''[[Buddha]]''' # [[Al-Ghazali]] # '''[[Jesus]]''' # [[Martin Luther]] # '''[[Moses]]''' # '''[[Muhammad]]''' # [[Paul the Apostle]] === Kamuwa gargam bǝ. === # [[Marie Curie]] # [[Maya Angelou]] # [[Boudica]] # [[Cleopatra]] # [[Hipatia]] # [[Ada Lovelace]] # [[Virginia Woolf]] # [[Clara Campoamor]] # [[Liliʻuokalani]] # [[Simone de Beauvoir]] # [[Rosa Parks]] # [[Rosalind Franklin]] # [[Benazir Bhutto]] # [[Malala Yousafzai]] == Falsafa wa psychology wa == === Falsafa === # [[Kǝmaduwu]] # [[Kǝla tǝlambe]] # [[Kǝndǝgaram]] # [[Epistemology]] # [[Kǝradǝ kǝlanzǝbe]] # '''[[Knowledge]]''' # [[Logic]] # [[Kǝrǝnǝm]] # '''[[Falsafa]]''' # [[Kǝmadǝ]] # [[Tawattǝgǝ]] # [[Tǝdǝgǝram]] === Psychology === # '''[[Behavior]]''' # '''[[Emotion]]''' # [[Love]] # [[Psychology]] # '''[[Thought]]''' == Religion == === World view and religion=== # '''[[Allah dә|Allah]]''' # '''[[Mythology]]''' # Worldview philosophies ## [[Atheism]] ## [[Fundamentalism]] ## [[Materialism]] ## [[Monotheism]] ## [[Polytheism]] # '''[[Soul]]''' # '''[[Religion]]''' # Specific religions ## '''[[Buddhism]]''' ## '''[[Christianity]]''' ### [[Catholic Church]] ## [[Confucianism]] ## '''[[Hinduism]]''' ### [[Trimurti]] ## '''[[Islam]]''' ### [[Shia Islam]] ## [[Jainism]] ## '''[[Judaism]]''' ## [[Sikhism]] ## [[Taoism]] ## [[Zoroastrianism]] # Spiritual practices ##[[Sufism]] ##[[Yoga]] ##[[Zen]] == Social sciences == # '''[[Society]]''' # [[Civilization]] # '''[[Education]]''' === Family and relationships === # '''[[Family]]''' # '''[[Child]]''' # [[Man]] # '''[[Marriage]]''' # [[Woman]] === Nasha Siyasabǝ. === # '''[[Politics]]''' # [[Anarchism]] # [[Colonialism]] # [[Communism]] # [[Conservatism]] # [[Democracy]] # [[Dictatorship]] # [[Diplomacy]] # [[Fascism]] # [[Globalization]] # '''[[Government]]''' # [[Ideology]] # [[Imperialism]] # [[Liberalism]] # [[Marxism]] # [[Monarchy]] # [[Nationalism]] # [[Republic]] # [[Socialism]] # '''[[State (polity)]]''' # [[Political party]] # [[Propaganda]] # [[Terrorism]] === Business and economics === # '''[[Economics]]''' # [[Capital]] # [[Capitalism]] # [[Currency]] ## [[Euro]] ## [[Japanese yen]] ## [[United States dollar]] # [[Industry]] # '''[[Money]]''' # [[Tax]] === Shara. === # '''[[Law]]''' # [[Constitution]] === International organizations === # [[African Union]] # [[Arab League]] # [[ASEAN]] # [[Commonwealth of Independent States]] # [[Commonwealth of Nations]] # [[European Union]] # '''[[International Red Cross and Red Crescent Movement]]''' # [[NATO]] # [[Nobel Prize]] # [[OPEC]] # '''[[United Nations]]''' ## [[International Court of Justice]] ## [[International Monetary Fund]] ## [[UNESCO]] ## [[Universal Declaration of Human Rights]] ## [[World Health Organization]] # [[World Bank]] # [[World Trade Organization]] === War and military === # [[Civil war]] # '''[[Military]]''' # '''[[Peace]]''' # '''[[War]]''' === Social issues === # [[Abortion]] # '''[[Capital punishment]]''' # '''[[Human rights]]''' # [[Racism]] # '''[[Slavery]]''' == Language and literature == # '''[[Language]]''' # Specific languages ## [[Arabic]] ## [[Bengali]] ## [[Chinese]] <!--With the clarification that it is, linguistically speaking, not a single language.--> ## [[English]] ## [[Esperanto]] ## [[French]] ## [[German]] ## [[Greek]] ## [[Hebrew]] ## [[Hindi-Urdu]] ## [[Japanese]] ## [[Latin]] ## [[Persian]] ## [[Portuguese]] ## [[Russian]] ## [[Sanskrit]] ## [[Spanish]] ## [[Swahili]] ## [[Turkish]] # [[Linguistics]] # [[Grammar]] # '''[[Word]]''' ## [[Phoneme]] ## [[Syllable]] # '''[[Writing system]]''' ## [[Arabic alphabet]] ## [[Chinese characters]] ## [[Cyrillic script]] ## [[Greek alphabet]] ## [[Hangul]] ## [[Latin alphabet]] # [[Literacy]] # '''[[Translation]]''' # '''[[Literature]]''' ## [[Prose]] ##[[The Art of War]] ## [[Fiction]] ### [[One Thousand and One Nights]] ## [[Novel]] ### [[Dream of the Red Chamber]] ### [[The Tale of Genji]] ## '''[[Poetry]]''' ### [[Epic of Gilgamesh]] ### [[Iliad]] ### [[Mahābhārata]] ### [[Shāhnāma]] == Science == # [[Science]] # [[Nature]] === Astronomy === # '''[[Astronomy]]''' # [[Asteroid]] # '''[[Big Bang]]''' # [[Black hole]] # [[Comet]] # '''[[Galaxy]]''' ## [[Milky Way]] # '''[[Moon]]''' # '''[[Planet]]''' ## '''[[Earth]]''' ## [[Jupiter]] ## [[Mars]] ## [[Mercury]] ## [[Neptune]] ## [[Saturn]] ## [[Uranus]] ## [[Venus]] # [[Solar System]] # [[Spaceflight]] # '''[[Star]]''' ## '''[[Sun]]''' # [[Universe]] === Biology === # '''[[Biology]]''' # Biological materials ## '''[[DNA]]''' ## [[Enzyme]] ## [[Protein]] # [[Botany]] # '''[[Death]]''' ## [[Suicide]] # [[Ecology]] ## [[Endangered species]] # [[Domestication]] # '''[[Life]]''' # [[Biological classification]] ## [[Species]] ==== Biological processes ==== # '''[[Metabolism]]''' ## [[Digestion]] ## '''[[Photosynthesis]]''' ## [[Breathing]] # '''[[Evolution]]''' # '''[[Reproduction]]''' ## [[Pregnancy]] ## [[Sex]] ==== Anatomy ==== # '''[[Anatomy]]''' # [[Breast]] # '''[[Cell]]''' # [[Circulatory system]] ## [[Blood]] ## [[Heart]] # [[Endocrine system]] # [[Human gastrointestinal tract]] ## [[Large intestine]] ## [[Small intestine]] ## [[Liver]] # [[Muscle]] # [[Nervous system]] ## [[Brain]] ## [[Sensory system]] ### [[Ear]] ### [[Nose]] ### [[Eye]] # [[Reproductive system]] # [[Respiratory system]] ## [[Lung]] # [[Skeleton]] # [[Skin]] ==== Health and medicine ==== # '''[[Medicine]]''' # [[Addiction]] # [[Alzheimer's disease]] # '''[[Cancer]]''' # [[Cholera]] # [[Common cold]] # [[Dentistry]] # [[Disability]] ## [[Blindness]] ## [[Deafness]] ## [[Mental disorder]] # '''[[Disease]]''' # [[Pharmaceutical drug]] # [[Ethanol]] # [[Nicotine]] ## [[Tobacco]] # '''[[Health]]''' # [[Headache]] # [[Immune system]] # [[Heart attack]] # '''[[Malaria]]''' # [[Malnutrition]] # [[Menstruation]] # [[Obesity]] # [[Pandemic]] # [[Antibacterial]] ## [[Penicillin]] # [[Pneumonia]] # [[Poliomyelitis]] # [[Sexually transmitted disease]] ## '''[[AIDS]]''' # [[Stroke]] # [[Tuberculosis]] # [[Diabetes mellitus]] # '''[[Virus]]''' ## [[Influenza]] ## [[Smallpox]] ==== Organisms ==== # '''[[Organism]]''' # '''[[Animal]]''' ## [[Nematode]] ## [[Mollusc]] ## [[Arthropod]] ### '''[[Insect]]''' #### [[Ant]] #### [[Bee]] #### [[Mosquito]] ### [[Spider]] ## Chordate ### '''[[Amphibian]]''' ### '''[[Bird]]''' #### [[Chicken]] #### [[Pigeons and doves]] ### '''[[Fish]]''' #### [[Shark]] ### '''[[Mammal]]''' #### [[Camel]] #### [[Cat]] #### [[Cattle]] #### [[Dog]] #### [[Elephant]] #### [[Horse]] #### [[Sheep]] #### [[Rodent]] #### [[Domestic pig]] #### [[Primate]] ##### '''[[Human]]''' #### [[Whales, dolphins and porpoises]] ### '''[[Reptile]]''' #### [[Dinosaur]] #### [[Snake]] # [[Archaea]] # '''[[Bacteria]]''' # '''[[Fungus]]''' # '''[[Plant]]''' ## [[Flower]] ## [[Tree]] # [[Protist]] === Chemistry === # '''[[Chemistry]]''' # [[Inorganic chemistry]] # [[Biochemistry]] # [[Chemical compound]] ## [[Acid]] ## [[Base (chemistry)]] ## [[Salt]] # '''[[Chemical element]]''' ## '''[[Periodic table]]''' ## [[Aluminium]] ## [[Carbon]] ## [[Copper]] ## '''[[Gold]]''' ## '''[[Hydrogen]]''' ## '''[[Iron]]''' ## [[Nitrogen]] ## '''[[Oxygen]]''' ## [[Silver]] ## [[Tin]] # [[Organic chemistry]] ## [[Alcohol]] ## [[Carbohydrate]] ## [[Hormone]] ## [[Lipid]] # '''[[Molecule]]''' # [[Analytical chemistry]] # [[Physical chemistry]] === Earth science === # [[Avalanche]] # '''[[Climate]]''' ## [[El Niño–Southern Oscillation]] ## [[Global warming]] # [[Earthquake]] # '''[[Geology]]''' ## '''[[Mineral]]''' ### [[Diamond]] ## [[Plate tectonics]] ## [[Rock]] # [[Natural disaster]] ## [[Flood]] ## [[Tsunami]] # [[Volcano]] # '''[[Weather]]''' ## [[Cloud]] ## [[Rain]] ## [[Snow]] ## [[Tornado]] ## [[Tropical cyclone]] ## [[Wind]] === Physics === # '''[[Physics]]''' # [[Acceleration]] # '''[[Atom]]''' # '''[[Energy]]''' ## [[Conservation of energy]] # '''[[Electromagnetic radiation]]''' ## [[Infrared]] ## [[Ultraviolet]] ## [[Light]] ### '''[[Color]]''' # [[Classical mechanics]] # '''[[Force]]''' ## [[Electromagnetism]] ### [[Magnetic field]] ## [[Gravitation]] ## [[Strong interaction]] ## [[Weak interaction]] # [[Magnet]] # '''[[Mass]]''' # '''[[Metal]]''' ## [[Steel]] # [[Nuclear fission]] # '''[[State of matter]]''' ## [[Gas]] ## [[Liquid]] ## [[Plasma]] ## [[Solid]] # [[Quantum mechanics]] # [[Radioactive decay]] # '''[[General relativity]]''' # [[Special relativity]] # [[Semiconductor]] # '''[[Sound]]''' # '''[[Velocity]]''' ## [[Speed of light]] # [[Temperature]] # '''[[Time]]''' # [[Thermodynamics]] # [[Vacuum]] === Measurement and units === # '''[[Measurement]]''' # [[Kilogram]] # [[Litre]] # [[Metre]] # [[International System of Units]] # [[Second]] === Timekeeping === # '''[[Calendar]]''' ## [[Gregorian calendar]] # [[Clock]] # '''[[Day]]''' # [[Time zone]] # '''[[Year]]''' === Foodstuffs === # '''[[Food]]''' # [[Bread]] # [[Cereal]] ## [[Barley]] ## [[Maize]] ## [[Oat]] ## [[Rice]] ## [[Rye]] ## [[Sorghum]] ## [[Wheat]] # [[Cheese]] # [[Chocolate]] # [[Honey]] # [[Fruit]] ## [[Apple]] ## [[Banana]] ## [[Grape]] ## [[Soybean]] ## [[Lemon]] ## [[Nut (fruit)]] # [[Meat]] # [[Sugar]] # [[Vegetable]] ## [[Potato]] ==== Beverages ==== # [[Beer]] # [[Coffee]] # [[Juice]] # '''[[Milk]]''' # [[Tea]] # '''[[Water]]''' # [[Wine]] === Mathematics === # '''[[Mathematics]]''' # [[Algebra]] ## [[Linear algebra]] # '''[[Arithmetic]]''' ## [[Logarithm]] # [[Coordinate system]] # [[Mathematical analysis]] ## [[Differential equation]] ## [[Numerical analysis]] # [[Equation]] # [[Function (mathematics)]] # '''[[Geometry]]''' ## [[Angle]] ## [[Area]] ## [[Pi]] ## [[Pythagorean theorem]] ## [[Symmetry]] ## [[Trigonometry]] # [[Mathematical proof]] # '''[[Number]]''' ## [[Complex number]] ## [[Number theory]] # [[Infinity]] # [[Set theory]] # [[Statistics]] == Technology == # '''[[Technology]]''' # [[Biotechnology]] # [[Clothing]] ## [[Cotton]] # [[Engineering]] ## [[Machine]] ## [[Robot]] ## [[Screw]] ## [[Wheel]] # '''[[Agriculture]]''' ## [[Irrigation]] ## [[Plough]] # [[Metallurgy]] # [[Nanotechnology]] === Communication === # '''[[Communication]]''' # [[Book]] # '''[[Information]]''' ## [[Encyclopedia]] # [[Journalism]] ## [[Newspaper]] ## [[Mass media]] # [[Printing]] # [[Telephone]] === Electronics === # [[Electronics]] ## [[Electric current]] ## [[Frequency]] # Components ## [[Capacitor]] ## [[Inductor]] ## [[Transistor]] ## [[Diode]] ## [[Resistor]] ## [[Transformer]] ==== Computers and Internet ==== # '''[[Computer]]''' ## [[Hard disk drive]] ## [[Central processing unit]] # [[Artificial intelligence]] # [[Information technology]] ## [[Algorithm]] # [[Internet]] ## [[Email]] ## [[World Wide Web]] # [[Operating system]] # [[Programming language]] # [[Software]] === Energy and fuels === # [[Renewable energy]] # [[Electricity]] ## [[Nuclear power]] # [[Fossil fuel]] # [[Internal combustion engine]] # [[Steam engine]] # [[Fire]] ===Materials=== # [[Glass]] # [[Paper]] # [[Plastic]] # [[Wood]] === Transportation === # [[Transport]] # [[Aircraft]] # [[Automobile]] # [[Bicycle]] # [[Submarine]] # [[Ship]] # [[Train]] === Weapons === # [[Weapon]] ## [[Sword]] ## [[Firearm]] ### [[Machine gun]] ## [[Nuclear weapon]] # [[Tank]] # [[Explosive material]] ## [[Gunpowder]] == Arts and recreation == # '''[[Culture]]''' # '''[[Art]]''' ## [[Comics]] ## [[Painting]] ## [[Photography]] ## [[Sculpture]] ## [[Pottery]] # [[Dance]] # [[Fashion]] # [[Theatre]] # [[Calligraphy]] === Architecture and civil engineering === # '''[[Architecture]]''' # [[Arch]] # [[Bridge]] # [[Canal]] # [[Dam]] # [[Dome]] # '''[[House]]''' # Specific structures ## [[Angkor Wat]] ## [[Colosseum]] ## [[Great Wall of China]] ## [[Eiffel Tower]] ## [[Empire State Building]] ## [[Hagia Sophia]] ## [[Parthenon]] ## [[Giza Necropolis]] ## [[St. Peter's Basilica]] ## [[Statue of Liberty]] ## [[Taj Mahal]] ## [[Three Gorges Dam]] # [[Pyramid]] # [[Tower]] === Film, radio and television === # '''[[Film]]''' ## [[Animation]] ### [[Anime]] <!-- popular influencial genre of Animation --> # '''[[Radio]]''' # '''[[Television]]''' ===Music=== # '''[[Music]]''' # [[Song]] # Specific music genres ## [[Blues]] ## [[Classical music]] ### [[Opera]] ### [[Symphony]] ## [[Electronic music]] ## [[Flamenco]] ## [[Hip hop]] ## [[Jazz]] ## [[Reggae]] ## [[Rock music]] ## [[Samba]] # Specific musical instruments ## [[Drum]] ## [[Flute]] ## [[Guitar]] ## [[Piano]] ## [[Trumpet]] ## [[Violin]] === Recreation === # '''[[Game]]''' ## [[Backgammon]] ## [[Chess]] ## [[Go (game)]] # [[Gambling]] # [[Martial arts]] ## [[Karate]] ## [[Judo]] # [[Olympic Games]] # '''[[Sport]]''' ## [[Athletics]] ## [[Auto racing]] ## [[Baseball]] ## [[Basketball]] ## [[Cricket]] ## [[Association football]] ## [[Golf]] ## [[Rugby]] ## [[Tennis]] # '''[[Toy]]''' == History and geography == === History === This section is for events and periods in human history and prehistory. At least five sentences on: # '''[[History]]''' ==== Prehistory and ancient world ==== # [[Prehistory]] # [[Stone Age]] # [[Bronze Age]] # [[Iron Age]] # [[Mesopotamia]] # [[Ancient Egypt]] # [[Ancient Greece]] # [[Roman Empire]] # [[Han Dynasty]] # [[Gupta Empire]] ==== Middle Ages and Early Modern ==== # [[Abbasid Caliphate]] # [[Age of Enlightenment]] # [[Aztec]] # [[Byzantine Empire]] # [[Crusades]] # [[Holy Roman Empire]] # [[Hundred Years' War]] # [[Middle Ages]] # [[Mongol Empire]] # [[Ming Dynasty]] # [[Ottoman Empire]] # [[Protestant Reformation]] # [[Thirty Years' War]] # [[Renaissance]] # [[Tang Dynasty]] # [[Vikings]] ==== Modern ==== # [[Arab-Israeli conflict]] # [[American Civil War]] # [[Apartheid]] # '''[[British Empire]]''' # '''[[Cold War]]''' # [[Cultural Revolution]] # '''[[French Revolution]]''' # [[Great Depression]] # [[The Holocaust]] # '''[[Industrial Revolution]]''' # [[Nazi Germany]] # [[Meiji Restoration]] <!-- most significant event in Japanese history --> # [[Russian Revolution]] # [[Qing Dynasty]] # [[Treaty of Versailles]] # [[Vietnam War]] # '''[[World War I]]''' # '''[[World War II]]''' === Geography === This section is for geographical concepts and for specific places. # '''[[Geography]]''' # '''[[City]]''' # '''[[Continent]]''' # [[Forest]] # [[Mountain]] # [[Desert]] # [[North Pole]] # '''[[Ocean]]''' # [[River]] # '''[[Sea]]''' # [[South Pole]] ==== Continents and major regions ==== # '''[[Africa]]''' # '''[[Antarctica]]''' # '''[[Asia]]''' # '''[[Europe]]''' # [[Middle East]] # '''[[North America]]''' # '''[[Oceania]]''' # '''[[South America]]''' ==== Countries ==== Eventually, there should be articles on most or all of the countries listed at [[:w:en:List_of_sovereign_states|List of countries]]. However, for the smaller Wikipedias, some of the more high-priority countries to have articles on are: # [[Afghanistan]] # [[Algeria]] # [[Argentina]] # [[Australia]] # [[Austria]] # [[Bangladesh]] # '''[[Brazil]]''' # [[Canada]] # '''[[China]]''' # [[Democratic Republic of the Congo]] # [[Cuba]] # [[Egypt]] # [[Ethiopia]] # '''[[France]]''' # '''[[Germany]]''' # '''[[India]]''' # [[Indonesia]] # '''[[Iran]]''' # [[Iraq]] # [[Israel]] # '''[[Italy]]''' # '''[[Japan]]''' # [[Mexico]] # [[Netherlands]] # [[New Zealand]] # [[Nigeria]] # [[Pakistan]] # [[Poland]] # [[Portugal]] # '''[[Russia]]''' # [[Saudi Arabia]] # [[Singapore]] # [[South Africa]] # [[South Korea]] # '''[[Spain]]''' # [[Sudan]] # [[Switzerland]] # [[Tanzania]] # [[Thailand]] # [[Turkey]] # [[Ukraine]] # '''[[United Kingdom]]''' # '''[[United States]]''' # [[Vatican City]] # [[Venezuela]] # [[Vietnam]] ==== Cities ==== # [[Amsterdam]] # [[Athens]] # [[Baghdad]] # [[Bangkok]] # '''[[Beijing]]''' # '''[[Berlin]]''' # [[Bogotá]] # [[Brussels]] # [[Buenos Aires]] # [[Cairo]] # [[Cape Town]] # [[Damascus]] # [[Delhi]] # [[Dhaka]] # [[Dubai]] # [[Hong Kong]] # [[Istanbul]] # [[Jakarta]] # '''[[Jerusalem]]''' # [[Karachi]] # [[Kinshasa]] # [[Kolkata]] # [[Lagos]] # '''[[London]]''' # [[Los Angeles]] # [[Madrid]] # [[Mecca]] # [[Mexico City]] # '''[[Moscow]]''' # [[Mumbai]] # [[Nairobi]] # '''[[New York City]]''' # '''[[Paris]]''' # [[Rio de Janeiro]] # '''[[Rome]]''' # '''[[Saint Petersburg]]''' # [[São Paulo]] # [[Seoul]] # [[Shanghai]] # [[Sydney]] # [[Tehran]] # '''[[Tokyo]]''' # [[Vienna]] # [[Washington, D.C.]] ==== Bodies of water ==== # '''[[Amazon River]]''' # [[Arctic Ocean]] # '''[[Atlantic Ocean]]''' # [[Baltic Sea]] # [[Black Sea]] # [[Caribbean Sea]] # [[Caspian Sea]] # [[Congo River]] # [[Danube]] # [[Ganges]] # [[Great Barrier Reef]] # [[Great Lakes]] # '''[[Indian Ocean]]''' # [[Indus River]] # [[Lake Baikal]] # [[Lake Tanganyika]] # [[Lake Victoria]] # [[Mediterranean Sea]] # [[Mississippi River]] # [[Niger River]] # '''[[Nile]]''' # [[North Sea]] # '''[[Pacific Ocean]]''' # [[Panama Canal]] # [[Rhine]] # [[Suez Canal]] # [[Southern Ocean]] # [[Volga River]] # [[Yangtze River]] # [[Yellow River]] ==== Mountains and deserts ==== # [[Alps]] # [[Andes]] # '''[[Himalayas]]''' ## [[Mount Everest]] # [[Mount Kilimanjaro]] # [[Rocky Mountains]] # '''[[Sahara]]''' [[Nakka:Awowa təlamma sammason təwandinma]] m2yb6f3bjdm6vaswtvi6zpjr2basngv 0 182 2590 2589 2025-01-31T13:13:29Z Amire80 18 1 revision imported 2589 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Axel Witsel]] 0o1m3jpmp6qc2e8s20a201iy17on1bf 0 183 19521 2607 2025-02-09T10:27:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q151838]] 19521 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q151838}} '''Axel Laurent Angel Lambert Witsel''' sha chasambo yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarin fiskun laarin bǝ lan (12/1/1989) dekkel diyoma cidi [[Belgium]] bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ [[Atlético Madrid]] ro kuru cidi nzǝ Belgium bǝ wa ro.<ref>https://web.archive.org/web/20160309014154/http://portal2013.fpf.pt/DesktopModules/Bring2mind/DMX/Download.aspx?language=pt-PT&EntryId=15142&Command=Core_Download&PortalId=0&TabId=590</ref> == Lamintǝ == b74uxch3j06xgdaxmk0t1gbs1op9u93 0 184 19522 2622 2025-02-09T10:27:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q106462586]] 19522 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q106462586}} '''Oyinkansola Sarah Aderibigbe''', '''Ayra Starr''' sunzu notunama <ref>https://www.thisdaylive.com/index.php/2021/01/30/don-jazzy-activates-ayra-starr/</ref> sha chasambo yim miyon luko diyon bǝ lan kintawu maram bǝ lan saa duwu indin bǝ lan (14-june-2002). Ayra Starr kayama rintama [[Nigeria]] bǝ bula doye Enugu sunzu notunama din sha chesambo tun-gananzǝn kaya badiyono sadin saa nzǝ miyon tuluri. == Lamintǝ == hzokvhanyfwtdlkffjbfylqir4hh3af 0 185 19523 2645 2025-02-09T10:27:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q272124]] 19523 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q272124}} <ref>https://www.bmg.com/de/artist/asa</ref>'''Bukola Elemide''' sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu maran bǝ lan suro saa duwun yar laarin fiskun indin bǝ lan sha chasambo, '''Aṣa''' lan sha buwozan ma kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru kaya ruwotema, Aṣa dǝ cidi [[Wp/kr/Paris|Paris]] yen sha chasambo Yanzu wa Awanzu wa am cidi Nigeria ye. == Lamintǝ == fz4q90x0ba7qn4bv4sc49klvdtqw685 0 186 19524 2658 2025-02-09T10:27:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9705]] 19524 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9705}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Simple_English_Wiktionary</ref>'''B''' suro kə̀nàndí English alphabet yen. Shima kenandi kin indin bǝ wo == Lamintǝ == 7lgck9q2n1e1mli6xi27sgloedg4ikd 0 187 20875 20868 2025-02-17T10:04:04Z Banabulama 37 20875 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4837296}} '''Baba gana Kingibe''' Babagana Kingibe OV GCON (25 June 1945 lan katambo) də diplomat Nigeria yǝ, siyasama kuru cidama gomnatiyǝ shidoni ofiswa kura-kura gomnatiye kada sədinma, hatta shiga Secretary Gomnati Federationye ro wallono saa 2007 lan səta 2008 ro saadənan kuru cida siyasa bə suro saa 2008 yen cidazəna. 1970s lan, kura lardəwabe arakkəro cidazəna; karəngə adəlan shidə wakil kura lardəbe [[Muhammadu Buhari]] bǝ.Suro saa 1993 lan, shidə banama kura lardəye Chief [[Moshood Abiola]] ye karno kura lardəye 1993 lan bannatənadən, kawu dare gomnati dəro cida kərmai askərraye General [[Sani Abacha]] yero kəllataro. Shidə wakil siyasa-askərrabe naptə minista lamarra diyabe saa 1993 səta 1995 ro saadənan, minista lamarra surobe saa 1995 səta 1997 ro saadənan; kuru dare Waziri Duno-a Su-aye saa 1997 lan səta 1998 ro saadənan. ==Kǝra Nzǝ == '''Kingibe''' də katambo kǝrye [[Borno]] bə lan suro cidi Nigeria bǝ lan. kərawono mowanti firamare ye Maiduguri lan suro saa duwun yar laarrin fiwun uskun bǝ lan (1958). Kuru mowanti sakandare cidi Borno bə lan chido suro Sa'a duwun yar laarrin fiskun bǝ lan (1960). ==Cida diplomacybe buroye== Suro saa 1972 lan, cida lamarra diyabe Nigeriabero kara.[11] Cidanzə buro salakbedə shima hukuma kura Nigeriabe Londonlan naptə shawari kənjoma siyasabe kura kuru dare kura cidaram siyasabero wallono. Ngawo kərmai kərmaiye Nigeriaye saa 1976 lan sətanayen, Kingibe də sha kərmai kura askərraye (SMHQ) ro kalakca naptə Secretary siyasaye kurayen cidajin cidiya kənasar askərraye General Shehu Yar'Adua yen saa 1976 lan səta 1979 ro saadənan, na done kərmai askərraye faltəye dawarzəna. forms-a kuru komiti doka-a ruwotəye lardə Nigeriaye kən indimi-a.[14] ==Cida siyasabe== Kingibe də siyasa jamiyyaye ro gagəna loktu kərmai Nigeriaye kən yakkəme dəga faltəyen. Suro saa 1988 lan, shiga amari yioma karapka jamaye Nigeriaye (PFN) ro cado shidoni siyasawu jili Atiku Abubakar-a, Bola Tinubu-a, Abdullahi Aliyu Sumaila-a Rabiu Kwankwaso-a, shidoni loktudən Shehu Musa Yar'Aduaye fuwumanzəro sədinma.[17] Fuwuwudə daren jamiyya social democratic partybe (SDP) dəro saa 1989-ro karaa. Loktu karno kərmai kura lardəye suro jamiyyadəyen tədindən, Kingibe də sha People's Front faction of SDP ye banazagəna kəla shima kura jamiyyadəyewo, nasha shima dəga səwandəna. Namtə kura jamiyyadəyen, Kingibe də cida kura jamiyyadəye gomnati-a kura lardəye-a 1991-a 1992-a lan sədin. Ngawoprimaries kura lardəye 1992 ye dəga dabtə do Shehu Yar'Adua ye kam kura lardəye ro walzəna də, Kingibe ye kəlanzə'a kam kura lardəye ro cido. ==Lamintê== <ref>https://www.rfi.fr/ha/najeriya/20210601-Buhari-ya-nada-kingibe-jakada-na-musamman-kan-tafkin-chadi</ref> <ref>https://dailypost.ng/2021/10/18/Nnamdi-Kanu-sunday-igboho-Nigerias-unity-negotiable-Babagana-kingibe/</ref> mgmrtacmt0fvytbwedb860p0hbuebt4 0 188 19526 19363 2025-02-09T10:28:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q62059920]] 19526 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q62059920}} '''Babagana Umara Zulum''' sha chasambo (26 saman 1969) bla mafa bə lan. Gwamna [[Borno]] bə saa 2019 lan ' ngawo [[kashim shettima]] bə lan. Babagana Umara Zulum də gwamna kasadu wa kuru am banatə wa.<ref>https://punchng.com/breaking-apc-wins-borno-gov-poll-with-1-175-440-votes/</ref> == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Zulum də yim kawu kəntawube 25 kəntawu Augustbe saa 1969 lan sha chasambo, nasha gomnati [[Mafa]] be kəriye [[Borno]] ben.[6] Ngawo mowonti buroye mowonti primary [[Mafa]] ye lan saa 1975 lan səta 1980 ro saadənan kuru mowonti secondary ye mowonti secondary gumnatiye Ponguno lan saa 1980 lan səta 1985 ro saadənan, Zulum ye kərazəna Jamiya [[Maiduguri]] yen, nadən degree Agriculture Engineering ye səwandəna ngawo adəyen cidazəna. Jamiya Ibadanbero saa 1997lan səta 1998ro lewono, nadən degree masterbe suro nzundu bareben səwandəna. Suro saa 2005 lan, shiye PhD kəla nzundu katti-a nji-ayen Jamiya [[Maiduguri]] lan kərazəna shi done saa 2009 lan tamozənadə. ==Cida== Zulum ye buro salakkin sha 1989 lan cidaram kəriye [[Borno]] ye lan banama cidama nzunduye suro cidaram bareye kəriye dəyen.[6] Suro saa 1990 lan, Babagana də cida gomnati kəriye [[Borno]] yero lewono naptə kəla wutəma kura kuru dare injiniya njiye kura. Suro saa 2000 lan, shiye cida kəla Jamiya Maiduguriben banama Lecturerbero gozə nadən shiye daraja Professorbero wallono. Babagana də banama Dean ye kuru Dean kərmaiye, Fasal ilmu nzunduye saa 2010-a 2011-a lan. Suro saa 2011 lan, Babagana Umara dəga kərmai kəra gultuwuye kərmaiye Ramat ye Maiduguri ye dəro wallono.[8] Kuruson, nashanzə kəra gultəwuye Jamiya [[Maiduguri]] yǝn gozəna.[6] Suro saa 2015 yen, Gomna Kashim Shetima kəriye [[Borno]] yedə Zulum'a Komishina ministry waltəm gartə-a, waltəm yasa-a, waltəm naptəram-aye bəlin koktənadəro cido. ==Siyasa== Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 2018-lan, kərmai kura majalisku kəriye [[Borno]] bedə zuwuna.[9] Shiga ofis gomna kəriye Borno bǝro karrada suro karno gomna [[Borno]] bə saa 2019be kəntawu Marchbe kawunzə 9 saa 2019lan tədənadən, karno 1175440lan. ==Jarabtǝ== Zulum də shima am do Boko Haram ye sha cetəro jarabsana də. Motowanzəro am Boko Haram yǝ kəntagə Yulibe kawunzə 29 saa 2020-lan, diwal kura [[Maiduguri]]-[[Damaturu]] yǝ Yim kawu kəntawube 26 kəntagə Satumbaye saa 2020-yen, Zulum-a amnzə-a walta Boko Haram ye batau kəmaduwu Chadben bətərəm sadəna. Gananzə yayi am 18 cezəna, surodən polis 14-a askərra-a am kəlafərəmma 4-a mbeji.[12] Adadu kərmubedə dare 30 ro kalaktəgəna sau gawowa kada təbandənadən.[13] Ngawo kawu yakkəyen, yim kawu 29, Zulum be convoynzədə koro laa kəla diwal bǝn asuzə shiro bunduwu fəlezəna. Ngawo koro də kaltəna yen, am bətərəmmaye gəratadən suluwu sandiro bom fəlezana. Am bətərəmma kada cezəna, amma kam falma suro convoydəyen zau fanzənyi.[12] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Novemberbe saa 2020-lan, Convoy Zulum bə dəro bətərəm sadəna loktu cidawu gumnatibe [[Baga]] lan kəla kəltaro lejindən. Askərra tulur-a am kəlafərəmma indi-a cezəna suro bətərəm adəyen, amma gomnadəro awo laa wakazənyi. ==Jaza== Suro kəntagə Octoba saa 2022-yen, daraja kərmai Nigerbe (CON) shiro kura lardəbe [[Muhammadu Buhari]] ye co.[15] ==Lamintǝ == oy63gukp2yblwjrhfg7ayuws7o6qx2j 0 189 22293 22276 2025-03-19T06:39:36Z Jon Gua 66 22293 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q62059920}} '''Babagana Umara Zulum''' (25 kəntawu Shawur bǝ saa 1969 lan katambo) shidə shehu ilmu bǝ [[Nigeria]] bǝ kuru siyasama shidoni gomna kəriyǝ [[Borno]] bǝ ro cidazənadə tən suro saa 2019 lan cidiya faraskəram majalis fuwutəwu samma bǝ (APC) == Kenengan nzǝ buro yǝ == Zulum də yim kawu kəntawu bǝ 25 kəntawu bǝ saa 1969 lan katambo, nasha gomnati Mafabe kəriye Borno bǝn.[6] Ngawo maranta buroyǝ maranta primary Mafa ye lan saa 1975 lan səta 1980 ro saadənan kuru maranta secondary yǝ maranta secondary gomnatiye lan, Monguno lan saa 1980 lan səta 1985 ro saadənan, Zulum ye kərazəna Jamiya Maiduguri yǝn,[7] na dəlan degree Agriculture Engineering yǝ səwandəna ngawo adəyen cidazəna. Wakil karabka nəmzayǝbǝ kəriye Katsina bǝn.[6] Jamiya Ibadanbero saa 1997lan səta 1998ro lewono, nadən degree masters bǝ suro nzundu bareben səwandəna. Suro saa 2005 lan, shiyǝ PhD kəra injiniya katti-a nji-aye Jamiya Maiduguri lan sədin shi doni saa 2009 lan tamozənadə. ==Cida== Zulum ye buro salakkin sha 1989 lan cidaram kəriye Borno ye lan banama cidama nzunduye suro cidaram bareye kəriye dəyen.[6] Suro saa 1990 lan, Babagana də cida gomnati kəriye Borno yero lewono naptə kəla wutəma kura kuru dare injiniya njiye kura. Suro saa 2000 lan, shiye cida kəla Jamiya Maiduguriben banama Lecturerbero gozə nadən shiye daraja Professorbero wallono. Babagana də banama Dean ye kuru Dean kərmaiye, Fasal ilmu nzunduye saa 2010-a 2011-a lan. Saa 2011-lan,Babagana Umara də sha kərmai kura kəra gultuwuye Ramat ye Maiduguri ye dəro sha wallono.[8] Kuruson, nashanzə kəra gultəwuye Jamiya Maiduguriyen gozəna.[6] Suro saa 2015 yen, Gomna Kashim Shetima kəriye Bornoyedə Zulum'a Komishina ministry waltəm gartə-a, waltəm yasa-a kuru waltəm naptəramma bəlin koktənadəro cido.[8] ==kakkadi baktǝ== Zulum ye kakkadi ruwozəna kuru ruwozəna suro mujalla fatobe-a dunyabe-a lan, nasha Agriculture Engineering yen. ==Siyasa== Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 2018-lan, kərmai kura majalisku kəriye Bornobedə zuwuna.[9] Shiga ofis gomna kəriye Borno yero karrada suro karno gomna Borno ye saa 2019 ye do yim kawu kəntawube 9 kəntawu March ye saa 2019 lan tədənayedən, karno 1175440 lan.[2][3][10] ==Cetə jarabtə== Zulum də shima am do Boko Haram ye sha cetəro jarabsana dəwo. Motowanzəro am Boko Haramye kəntagə Yulibe kawunzə 29 saa 2020-lan, diwal kura Maiduguri-Damaturuyen bətərəm sadəna. Am uwu cezəna surodən polis yakkə mbeji.[11] Yim kawu kəntawube 26 kəntagə Satumbaye saa 2020-yen, Zulum-a amnzə-a walta Boko Haramye batau kəmaduwu Chadben bətərəm sadəna. Gananzə yayi am 18 cezəna, surodən polis 14-a askərra-a am kəlafərəmma 4-a mbeji.[12] Adadu kərmubedə dare 30 ro kalaktəgəna sau gawowa kada təbandənadən.[13]Ngawo kawu yakkəyen, yim kawu 29, Zulumbe convoynzədə donkey laa kəla diwalben asuzə shiro bunduwu fəlezəna. Ngawo donkeydə kaltənayen, am bətərəmmaye gəratadən suluwu sandiro bom fəlezana. Am bətərəmma kada cezəna, amma kam falma suro convoydəyen zau fanzənyi.[12] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Novemberbe saa 2020-lan, Convoy Zulumbedəro bətərəm sadəna loktu cidawu gumnatibe Bagalan kəla kəltaro lejindən. Askərra tulur-a am kəlafərəmma indi-a cezəna suro bətərəm adəyen, amma gomnadəro awo laa wakazənyi.[14] ==Jaza== Suro kəntagə Octoba saa 2022 yen, daraja kərmai Nigerbe (CON) shiro kura lardəbe Muhammadu Buhariye co.[15] ==Cidawa== Babagana Zulum, cidawa 77 tamozəna kuru cidawa nəlewabe-a, ilmu-a nashawa gade razəwube-a tamozəna.[16] ==Samtə awowa kəji fantəbe== Zulum ye wono awo samtəyedə shima jama do kəndaramnza kamtəna dəga banatə nankaro dalil cida am Boko Haram ye lan.[17] == Lamintǝ == gfwci4i6j9z64vnpz4rpjko1qakfqt6 0 190 21922 2737 2025-03-14T16:48:21Z Umargana1 21 21922 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abindu victor''' sha chasambo yim miyon luko diyon bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarin fillarrin laarin bǝ lan(14 may 1999) '''Baby Boy AV''' bǝ lan sun nzu notuna ma, shi kayama cidi Nigeria b bǝ kuru kaya rutuma yallan nzu ngwu zaso kaya cidan nza wo. == Laminte<ref>https://www.pulse.ng/entertainment/music/a-pulse-review-of-avs-thug-love-ep/3d86z5z</ref> == 03jlc92xka63lxj7t773f26ofm4hgga 0 191 22933 22904 2025-04-01T12:17:49Z Jon Gua 66 22933 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Bade''' (au '''Barde''' au '''Badde''') də nasha gomnatiye kərye Yobe, [[Nigeria]] ye. Dawudinzə kuradə bəla Gashua lan kara. Am Badelan napsanadə ngəwunzaso barewu'wa kasuwu'wa. == Faraskəram == Nəm kuranzədə 772 km2. == Juwu == Nəm nguwu jamayedə 139,782 suro kom-komi 2006 yǝn. == Lamba postaye == Lamba postalbe nadəyedə shima 631.<ref>https://web.archive.org/web/20091007011423/http://www.nipost.gov.ng/PostCode.aspx</ref> == Təlamma == Təlamma Bade yeya, Hausa yeya, Duwaiye yadə Bade LGA lan manatin.<ref>http://www.ethnologue.com/language/bde</ref><ref>http://www.ethnologue.com/language/dbp</ref> == Yanawu == Bade yǝ yanawu do suro saa yen zauro kawudo'a kuru zauro kawudo'a sədin. Kəskawa nasha adəlan mbautədə dalil loktu kuruwuro fəramye nankaro. Shi cidi ngǝwusodǝ suronzǝn cidi kattiye mbeji kuru yimlaan kajim-a kuru kǝska-a mbeji. Bade də suro saayen temperature 37 degrees Celsius yeyi gojin kuru nji samiye 694 mm yeyi saa woson səbandin. Kawu 245 ro saa woson harzəna, nəm kəliye kashi 33% kuru UV-index 8. == Lamintǝ == 0zaj2bs317oy2rwlsmisyl3kexanf9g 0 192 22898 22897 2025-04-01T10:01:55Z Banabulama 37 22898 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Shi '''Baikal teal''' dǝ (Sibirionetta formosa), kuru shiga agwagwa kǝla kǝlzayin au agwagwa squawk lan bowotin, agwagwa do gǝdi Russia ye lan sǝtayin kuru gǝdi Asia lan sǝtayin.<ref>https://www.iucnredlist.org/species/22680317/92855272</ref><ref>https://cites.org/eng/app/appendices.php</ref> ==Taxonomyi== Bayan buro salakbe kəla Baikal tealbedə shima ilmuma alagəwabe Jamusbe Johann Gottlieb Georgi suro saa 1775ben cidiya su binomialben Anas formosaben.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Gottlieb_Georgi</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ernst_Mayr</ref> Kǝra donyi phylogenicbe suro saa 2009 lan baktǝna ma dǝ, genus donyi Anas be dǝ, shi donyi monophyleticbe gǝnyi ma.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Baikal_teal#cite_ref-5</ref> ==Lamintǝ== rgswkw19i1bv6jpc31ne3r4iqoejppm 0 193 2762 2761 2025-01-31T13:13:39Z Amire80 18 17 revisions imported 2761 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3331583}} [[Liwuram:Foodstock and people at the market in Bama Borno State Nigeria.jpg|thumb|bama]] '''bama''' <ref>https://tcktcktck.org/nigeria/borno/bama</ref> Bama dǝ bəla'a kuru nǝ gomnatiye na'a do suro dawudə Borno State, Nigeria ye dǝn. Bama dǝ shima cidi kǝn indimi dǝwo zauro kura dǝwo suro lardǝ dǝyen. Bərni dәye Bama Emirate Council sha nowotә. Bamadə yanawu steppebe mbeji (yaktə: BSh). Kawudo bəladəye saa woson 31.88 °C (89.38 °F) kuru kashi 2.42% lan nəm konnu Nigeriaye'a kozəna. Bama də njiye milimita 36.06 (inci 1.42) yeyi səbandin kuru kawu njiye 61.03 (16.72% loktu dəye) saa woson səbandin.[1] ==Lamba postal yǝ== Lamba postalbe nadəyedə shima 610.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Bama,_Nigeria#cite_note-2</nowiki></ref> ==Gargam== Shidə "alamanna kilomita 60 (mil 37) Maiduguri lan kara, bərni kura kəriye Borno yedən".<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Bama,_Nigeria#cite_note-3</nowiki></ref> Shidə fal suro LGAs mewun arakkən shidoni Dikwa Emiratedə'a sədinmadə, kəriye adabe kəriye Borno, Nigerialan karadə.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bama,_Nigeria#cite_note-4</ref> Boko Haramye 2014lan bətərəm sadə kuru səmowona. ==Lamarra fitəna yǝ== Bəladəro Boko Haramye suro kəntawu Maybe saa 2013-a Februarybe saa 2014-a lan bətərəm sadəna. Kǝntawu Yunibe kawunzǝ 22 saa 2014: Bəla'a indi kalangai Bama-a Gwoza-a yedə kamtəna tən loktu kərmai kəla kəltəye warmatəgənadən askərraye diwalwa bəladə'a bərni kura kəriye Maiduguri'a kəljin dəga dabsana ... Am Bama lan təmowonadə diwalwa karaye Dikwa men gozayin, a Bəladə Bama'a 60km cintəzəna kuru Maiduguri'a 150km bərni kura lardəye dəro letəro.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Bama,_Nigeria#cite_note-audu-7</nowiki></ref> Yim kəntawu Septemberye kawunzə 2, saa 2014 lan, Boko Haram ye Bama'a səmowona, am bəladəye gulzana.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Bama,_Nigeria#cite_note-8</nowiki></ref> Suro kəntawu December saa 2014 yen, hawar tina kəla "am kura'a doni Gwoza Local Government Area lan sowosayin dəga sandiya zamzana kuru maaranta indiro cado na doni am kəriwuwudəye sandiya bom fəlezanadən." Am kurawa 50 ma kozəna cezəna.[9] "Gory video" laa kəla am bətərəmmaye am kəlafərəmma miya kozənaro bunduwun baksanayen suro fato marantaye bəla Bamayen.[10] Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Marchbe saa 2015, soji Nigeriabedə bərnidə walta səmowona wono.[11] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Junebe saa 2016, karapka NGO Medicins Sans Frontiers (MSF) dəye hawar cina kəla "kəla awo kəla adammanaben tədinma" suro kamfoni am Boko Haram lan sowosayinma bəla Bamaben.[12][13] Sandiye gulzana kəla am 1,200 ma kozəna kəna-a kwasuwa-aye sandiya cezəna.[14] Sandiye walta hawar sadəna kəla kate 23 May 2016-a 22 June 2016-ayen, gananzə yayi am 188 bazana suro campdəyen (kawu arakkə karənga), ngəwunzaso dalil kəmbu ba-a kuru suro-ayen. ==Laminatǝ== 46xadf5y2s18yqjf2p3zppeumurbznq 0 194 19528 2771 2025-02-09T10:28:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q902]] 19528 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q902}} <ref>https://web.archive.org/web/20161228040953/http://visitbangladesh.gov.bd/about-bangladesh/national-symbol/</ref>'''Bangladesh''', [a] hukumamen lardə Bangladeshbe,[b] shima lardə do Anəm Asiabe. Shima lardə kən usku ye wo nəm nguwu jamaye dunyalan kuru suro lardəwa doni nəm nguwu jamaye'a kuru nəm nguwu jamaye miliyon 170 nasha kilomita square 148,460 (57,320 sq mi) lan. Bangladesh də India'a yalazən, fətenzən, gədinzən, kuru Myanmar'a anəmgədinzən. Anəmlan, ci kəmaduwu be Bay of Bengalbe mbeji. Bhutan-a Nepal-a də sha Siliguri Corridor lan yeksəna, kuru [[China]] lan kəriye Indiaye kəla kauye Sikkim də sha yeksəna. Dhaka, bərni kura lardəye shiro kurawo badə, shima dawudi siyasa be-a, ləman be-a, ada be-a lardə be wo. Chittagong də shima bərni kura kən indimi kuru ci njiye zauro jama'a. Təlam hukumayedə shima [[Bengali]], kuru Nasara Bangladesh ye də ​​gumnatilan faidatin. Bangladeshdə nasha gargamma-a kaduwu-a Bengal yedə, shidoni loktu British India ye yaktəyen 1947lan yektənadə nasha gədi Pakistan ye, nadən kərmai kəla be səwandəna 1971 lan ngawo kəriwu bu fəlezənayen.[17] Lardədəlan musləmma Bengalibe ngəwu. Bengal kureyedə sha Gangaridai lan nowotə kuru shima duno mairiwa kawu Islam ro. Kənasar musləmma ye ngawo saa 1204 ye də zaman sultanate-a mughal-a ro suwudəna, loktudən sultanate Bengal ye kəlanzəye-a Mughal Bengal galiwu-a ye nasha də'a dawudi lamarra nashaye'a, kasuwu'a, diplomacy'a ro kalakca. Kərigə Plassey ye suro saa 1757 ye də shima badiyaram kərmai British ye wo. Gədi Bengal-a Assam-a 1905lan kəltadə shima misal citə Bangladeshbewo. Karapka musləmma India sammasoyedə Dhaka lan saa 1906 lan kokkada.[18] Sulhu Lahorebe suro saa 1940bedə A. K. Fazlul Huq, Waziri Bengalbe burwoye ngawo kənjo. Kalangai kalangai kərmaye adə Radcliffe Line warmatəgəlan kokkatə. ==Lamintǝ== 5fsdo8lxm1b7ns3simy1ktlul5vppoh 0 195 19529 2787 2025-02-09T10:28:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q790068]] 19529 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q790068}} <ref>https://pic.bankofchina.com/bocappd/report/201104/P020110427563098317418.pdf</ref>'''Baitumbal China yǝ''' baitulbal China yǝ də (BOC; təlam Chinese yǝ lan notunama dǝ) shima baitulbal kərmaiye do lardə [[China]] yǝ lan cidajin ma, kuru kərmai nzə kura lardə China ye də suro [[Beijing]], China yǝ Shidə fal suro baitulbal "kura diyau" lardə China bǝ dən. Kawu kəntawu jimada gaji yǝ kawunzə 31 saa 2019 lan, shima baitulbal kura kən indimi lardə China yǝ lan kuru shima baitulbal kura kən ləgarmi dinalan nəm daraja kasuwu yǝ lan, kuru shi də baitulbal faida’a ro gozana Financial Stability Board yǝ. Dareram saa 2020 yǝn, shima baitulbal kura kən diyau mǝ dinalan nasha awo’a kada’a yǝn, ngawo bank’a China ye yakkə gadeyen. Baitulbal [[China]] yǝ də suro sa’a 1912 lan kokkada, sunzə faltə kərmai Qing ye də’a Da-Qing baitulbal ro kalakkatə, cidiya gomnati Republican yǝ bulin koktəna yǝn. Kawu saa 1942 ro saadənan, kungəna kungənaye gomnatiyǝ lan cituluwo, baitulbal kura diyau zaman dəye falro, rokkonzən banki fantəgəye (1908), banki dawuye China yǝ (1924), kuru banki barewu yǝ. China (1933 lan). Ngawo kəriwu Communist yǝ lardə China yǝ suro saa 1949 yǝn wazəna yǝn, bank də cidanzə gozə kowono Taiwan lan, na do su kəlanzə’a falzə Bank kasuwu yǝ lardə China yǝ ro kalaksəna lan, ngawo cidanzə’a kasuwu yǝ ro kalaktəyen saa 1971 lan, amma cidanzə cidiyǝ də’a Bank jamaye China yero gowotə. Suro saa 1979 yen, Baitumbal China yǝ də waltə kokkada, nasha PBC yen, loktu badiyaram razəwu China ye lan. Bank of China (Hong Kong) də shima cidaram Bank of China ye wo, shi do ne nəm kam karəngə’a sədin ma, nasha cidaram ye lan, kuru nasha nguwu lan kəla kəlzayin, surodən inshora BOC ye’a, cida’a nzəliwo ye’a waltəm ladoye mbeji. == Gargam == == Lamintǝ == blbdnmksi8kljry3aoae81z7ql02yuw 0 196 22441 19530 2025-03-24T00:20:23Z Mustybdc 38 22441 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4856820}} '''Olubankole Wellington'''<ref>https://web.archive.org/web/20100609092210/http://www.ladybrillenigeria.com/2010/01/the-future-awards-2010-musician-of-the-year-nominee-profiles.html</ref> sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan (27 Armalan 1981) '''Banky W''' bǝ lan sun nzu notuna ma shi kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma, biske makar bǝ diyoma, kuruma siyasama kura cidi [[Nigeria]] bǝ. == Lamintǝ== j4kdr0tnl1j07gzhs6wipcusdzpidzx 0 197 22891 22890 2025-04-01T09:44:05Z Banabulama 37 22891 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Banning''' də bərni do suro kəre Riverside ye lan, California lan, lardə America ye lan. Nəm nguwunzadə 29,505 kom-komi 2020yedən, 29,603 kom-komi 2010yedən fulutəna. Shidə suro San Gorgonioyen kara, kuru shiga Banning Pass lan nowotə. Sunzə Phineas Banning, kəmanzə lai kochiye kuru "<ref>https://banningca.gov/538/The-History-of-Economic-Development-in-B</ref><ref>https://www2.census.gov/geo/docs/maps-data/data/gazetteer/2020_Gazetteer/2020_gaz_place_06.txt</ref>Awa Ci njiye Los Angelesye" lan bowotə. Banning də alamaram cidiye-a nashaye-a mashinzə fəteye, bərni Beaumont ye dəga fəlezəna. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Geographic_Names_Information_System</ref>Banning-a Beaumont-adə zauro nəm kuranza-a nəm nguwunza-a tərayin tən saa 1990s lan. Bərni indisodə mil 80 gədi bəla Los Angelesbe-a mil 30 fəte Palm Springsbe-a, falnzawoso zawal maara cidibe-a zawal maara cidibe-a kəllata. ==Ilmu asalbe== Initially named Moore City, by Ransom B. Moore, within only a few months the town was renamed for Phineas Banning, "Father of the Port of Los Angeles", who had pastured sheep in the San Gorgonio Pass area, and operated a stagecoach that ran through the Pass.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Banning,_California#cite_ref-4</ref> ===Lamintǝ=== bdybcze3m9zcet1h8f403185qrnqfgf 0 198 22885 22884 2025-04-01T09:21:49Z Banabulama 37 22885 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q233993}} '''Lady Starkey Barbara Goldbach''' Kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 27, saa 1946-lan, <ref>https://archive.org/details/screenworldvol480000unse/page/266/mode/2up?q=Bach</ref> shima bikke makkaryema Americabe kuru awo nganzatǝye kureye. Shiye fero Bondbe Anya Amasovaro bikkezəna suro fim Spy duwo wuga səragənaben. Shidə gangama Beatlesbe kureye Ringo Starr dəga nyazəna. ==Kǝnǝnga buroye== == Lamintǝ== nwe2ykmh31nmhd07rzxyiv2wnx3a1av 0 199 19532 19066 2025-02-09T10:28:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q263143]] 19532 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q263143}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Barbara_Bain#cite_ref-BB_=_MF_1-0</ref>'''Barbara Bain Mildred Fogel''' Sha Chasambo 13 Sep 1931. Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ Shiga cidanzə Cinnamon Carter Crawfordyelan zauro nozana suro faraskəram telebijinbe bikke makkarye Mission: Impossible (1966-1969)yen, shi doni shimtiti Emmyye yakkə səwandənama, kuru karno shimtiti Golden Globeye-a. Kuruson naptə Dr. Helena Russellyen faraskəram telebijinbe bəlin-bəli kimiyabe British-Italiyabe Space: 1999 (1975-1977) lan cidawono. Bain də kuruson fimma Dabbawa-a Tollkeeper-a (1998)-a, Panic-a (2000-a), Wuga Njestəyi-a (2009)-a Kəla Kawu-ayen (2020) culowo.. ==Lamintǝ== ibzvn6ya0dlw34mmotli1yq9zceyner 0 200 19223 19222 2025-02-07T21:13:49Z MohammedBama123 36 19223 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Barcelona''' də bərni doni ci kəmaduwu yala-gədi [[Spain]] bə lan kara. Shima bərni kura lardəye kuru bərni kura am kəlanzaye Catalonia yedə, kuru shima bərni kən indimi am nguwu'a [[Spain]] ye dən. Nəm nguwu am bərniyedə miliyon 1.6 suro kalangayya bərniyen, [8] nashanzə bərni yedə bəla'a mashiye kadaro lezəna suro kəriye Barcelona yedən kuru am miliyon 5.3 yeyi nanzan mbeji.sha bərni kən uwumi do am nguwu'a European Union lan ngawo [[Paris]]'wa, nasha Ruhr'wa, [[Madrid]]'wa Milan'wa yen.[3] Shidə bərni kura kura kəla kəmaduwu Mediterranean yedən, ci kəmaduwuye kate ci kəmoduwu Llobregat-a Besòs-a yedən kara, fətenzən kau Serra de Colserola ye sha kəlzəna. Ada lan, Barcelona də am Phoenicians ye au Carthaginians ye sha kokkada, sandi doni ci kəmaduwu Catalonia ye dən na kasuwuye mbeji ma.[9] Zaman daubedən, Barcelona də bərni kura lardə Barcelona ye ro wallono. Ngawo mairi Aragon ye'wa kəlta kəlakəl Crown of Aragon ye də'wa kəltayen, Barcelona də bərni kura Principality of Catalonia ye ro wallono, bərni kura Crown of Aragon ye dəro wallono kuru bərni kura arziyi'a kərmaiye'a lardəye. Crown də, [[Valencia]] bas sha səmowona, Catalans ye kərmai Moorish ye lan cotto, kawu kərmai də badijinro. kəlakəl kate mairi Castile-a mairi Aragon-a ye saa 1492 lan. Barcelona də dawudi Catalan ye yaktəye ro wallono, ganaro nasha [[France]] ye ro wallono loktu kəriwu Reapers ye karnu kən 17th ye lan kuru waltə suro saa 1812 lan səta saa 1814 ro saadəna cidiya Napoleon yen. Shima bərni kura lardə Catalonia ye zaman kəriwu [[Spain]] ye saa 1936 yen, kuru shima bərni kura gomnati [[Spain]] Republic ye kən indimi ye dare kəriwu fato'a [[Spain]] ye lan hatta am fascist ye sha 1939 lan satana. Barcelona də waltə bərni kura kərmai kəlanzəye ro wallono. Katalony == Lamintǝ<ref>http://aplicacions.municat.gencat.cat/index.php?page=consulta&mostraEns=0801930008</ref> == a2kdb7s4mp8798ok3fwjw2dtf5qsdo1 0 201 22877 22876 2025-03-31T21:22:28Z Banabulama 37 22877 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16001719}} ===Barry Douglas Adams=== Barry Douglas Adam (1952 lan Yorkton, Saskatchewan lan katambo) shima Farfesa Jamiyaye ilmu naptəram jamaye jamiya Windsor ye lan kuru saa 2008 lan səta 2019 ro saadənan, ilmuma kimiyaye kura nasha HIV ro kurun dioye Toronto lan. Jamiya Simon Fraser ye lan kərazəna (BAHon 1972) kuru Jamiya Toronto ye lan kərazəna (PhD 1977), shima kitawu ləbtəma: Kənənga kərmaiye, Citə Letəram Gay-a Lesbian-aye<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_D._Adam#cite_ref-1</ref> (1978, waltə 1995 <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_D._Adam#cite_ref-2</ref>lan waltə kalaktəna), kuru Alan Sears-a, HIV-a asuzana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_D._Adam#cite_ref-3</ref> Shiye darelan kitawu Siyasa Gay-a Lesbian-a Dunyabe (1999) dəga sarazəna. == Lamintǝ == <references /> 9arzpqqflxoodjy90mrs2qoxc06s12o 0 202 19534 19395 2025-02-09T10:28:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5676]] 19534 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5676}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Matsuo_Bash%C5%8D#cite_ref-1</ref>Matsuo Bashō (1644/ November 28, 1694); shiro Matsuo Kinsaku lan bowotǝnadǝ shima Matsuo Chūemon Munefusa dǝ shima kakkadi lardǝ Japan bə zauro nowotǝnama zaman Edobewo. ===kenengan nzu buro ye=== Matsuo Bashō də suro saa 1644 lan katambo, karəngə Ueno yen, lardə Iga yen. Yalla Matsuo ye də kaduwu samurai ye, kuru baanzə waneye musokunin (無足人), talaa cidi kəlanzaye do samurai ro daraja laa cedo. Kəla nəmganazəyen awo gana laa notəna. Matsuo də yalla ninja kura, kuru Bashō də ninjutsu lan allamtəna. Dareram zamanzəyen, Bashō də cidama Tōdō Yoshitada (藤堂 良忠) ro wallono, kuru waneye daraja samurai yero təkkənyi. Shidə bəri detəma au cidama kəshinye ro cidazəna gulzana suro hawarra zaman kureyedən, amma hujja tawadə'a ba. Jarabi dareye shima shiga karrada warak (koshō [ja]) ro Yoshitada ro, shaidawa gadeye fəlezana shiye ganaro cida badiwono. Shiye kərawo Yoshitada ye haikai no renga ye dəga fəlezəna, jili nazəmu kəltəye. Fasal laa suro aya 5-7-5 moraben katəna; aya adə sunzə hokku, kuru ngawo karnuwa kadayen sunzə haikuro faltin sa cida tilonzəro fəletiya. Hokku dəga 7-7 mora verse gadeye sha zayin. Bashō-a Yoshitada-a indiso kəlanzaro su haigō (俳号) au su kalam haikaibe cedo; Bashōdə shima Sōbō (宗房), shidoni biya on'yomi (kəra Sino-Japanesebe) sunzə kurabe, "Munefusa (宗房)." Suro saa 1662 lan, nazəmu Bashō ye buro salak ye dəga bakkada. Suro saa 1726 lan, hokku Bashōbe indidə baktəna. == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=p2QnPijAEmEC</ref> == rvan70gluruu9qqyy3gvjblv448t969 0 203 21926 2854 2025-03-14T16:52:27Z Umargana1 21 21926 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Bata language''' Batadə (Gbwata) təlamma Afro-Asiaticye shidoni Nigerialan manatinma kəriye Adamawayedən Numanlan, Songlan, Fuforen kuru Jimetalan manatin, kuru Cameroonlan kəriye yalaye kalangai Nigeriayedən. Təlammadə sandima Demmaso, Garouaso, Jiraiso, Kobotachiso, Malabuso, Ndeeweseso, Ribawso, Wadiyeso, Zumuyeya (Jimoye).[1] Nguwusoro təlamma Bacamayedəa falro gowotə.[2] ===Lamintǝ<ref>https://www.rblanguesdafrique.info/bata.html</ref>=== njzcbwxkuaap3fky0y90qj3kvxursw7 0 204 2866 2865 2025-01-31T13:13:45Z Amire80 18 11 revisions imported 2865 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503936}} == Bauchi == Bula Bauchi yǝ dǝ bula ya<ref>https://web.archive.org/web/20211214205233/https://nigerianstat.gov.ng/elibrary/read/474</ref>lan gǝdi cidi [[Nigeria]] yǝn kara. [[Kano]] wa, [[Jigawa]] wa, kǝlangai tana yala lan kuru Taraba wa [[Plateau]] wa anum lan [[Gombe]] wa, [[Yobe]] wa gǝdiya lan daji Bula [[Kaduna]] yǝ futen nzǝn. == Gargam == Mairidə suro saa (1800-10) lan Yakubu, komanda Sheikh Usman-a Fodio-aye falnza kokkono. Yakubu ye nasha savanna kəska gana'a (Bauchi High Plains) nguwuso am musulumma gənyi napsanadə'a səmowona. Ngawo kəriwuwa kənasartənayen, shi (Yakubu) bəla Bauchiyedə (1809) kokkono. Yakubu ye garu bəladəye garzəna, dərizə kəlzənadə mile 6.5 (10.5 km) ngalzəna. Shima alama Fulani gənyima mairi Sokotobedə gozənadə. Sudə barama shiro Baushe gultindəlan goatə, shi dəwo Yaqubro shawari cina kəla bərninzə fəte kau Warinjeben garzəro. Yaqub ye wadə gozəna bərninzəro su baramadəye cinno. [4] Am kərmaidəbe kada kərmai tadanzə-a waratatəmanzə-a, Emir Ibrahim ibn Yakububen kənasartana. Emir Usman ye bərni kura lardəye də'a Rauta ro zuzəna (mil 35 yala-fəte) suro saa 1877 yen, amma Bauchi də waltə bərni kura emirate yero wallono, suro saa 1902 yen, British ye bərni də'a səmowona kuru Emir Umaru'a kərmainzə'a kolzana. Bəladə bərni kura kəriyedəye saa 1904 lan səta 1911 ro saadənan kuru waltə 1917 lan səta 1924 ro saadənan. Suro saa 1926 yen bərni kura kəriye Bauchi yero wallono kuru suro saa 1976 yen bərni kura kəriye Bauchi ye bəlinro wallono. Abubakar Tafawa Balewa də bərnidən rəbkata, amma Yankari National Park də bərni kura lardəye də'a kilomita 110 lan cintəzəna. Bərnidə kəla zawal maara cidiye Port Harcourt-Maiduguriyen kara. Board kərabe kəriye Bauchibedə suro saa 1976ben kokkada.[5] Ngawo zawal maara cidiye 1961 lan isənadən, Bauchidə na kəska njutbe-a kantalla-a sabtəyero wurazəna kuru na kasuwube sorghum-a, ngalo-a, ngalo-a, masar-a, cassava-a, kare kəli-a kuru fe-a, kanyi-a, dimi-a. . Kantal santə-a datə-a, tanning-a, kazəmu-adə cidawa adabe. Sanyaram bəladəyedə suronzən cidaram asbestosbe-a kuru cidaram karewa dabe-a mbeji. ==Lamintǝ== 8wlwk6guel8d4h9q21gx37slkepw8ca 0 205 19535 2879 2025-02-09T10:28:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q532153]] 19535 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q532153}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bayelsa_State#cite_ref-PHC_Tables_1-0</ref>'''Bayelsa''' Bula Bayelsa yǝ dǝ bula anum anum bǝ Nigeria yǝn kara suro dawo kərye Niger Delta yǝn.Bayelsa dǝ suro sa'a (1996) yǝn kokkada suro bula Rivers yǝlan sha chatulo adǝye suku suro bula'a bulin bulin ro wallano, bula Rivers yǝ wa kǝlangai tana gǝdiya lan kuru bula Delta yǝ duyǝ lan daji nji kura Atlantic bǝ nasha anum lan. == Lamintǝ == bmt3sjuauuuwba1bmmq624lqkw0642e 0 206 19536 2892 2025-02-09T10:28:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q104761]] 19536 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104761}} ====== Bayer 04 Leverkusen ====== '''Bayer 04 Leverkusen FuBball''' GMbH ,aw Bayer Leverkusen aw Bayer, karabka dekkel bǝ kərwe leverkusen North Rhine-wesphalia Germany lan daa na ma league donyi Bundesliga bǝ cidi Germany bǝ baksan, kuru Biske nza fato bǝ BayArena lan sadin. ==Laminte<ref>https://web.archive.org/web/20130426113726/http://www.bundesliga.com/en/liga/clubs/bayer-leverkusen/stadion.php</ref>== 34ixqu3yewjzds8yfxrgsek70b6u5ic 0 207 19537 2909 2025-02-09T10:28:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q138576]] 19537 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q138576}} '''Neatrice Arthur Bernice Frankel''' sha chasambo yim mǝyon<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bea_Arthur#cite_ref-:0_1-1</ref>n yaskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin indin bǝ lan sha katambo (13 May 1922). == Bawono == Yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu shuwal bǝ lan suro saa duwun indin laarrin bǝ lan bawono (25 April 2009). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== , 93zcofbem7fxhil6xk79tvhlncy29hy 0 208 21988 21927 2025-03-15T17:00:30Z MohammedBama123 36 MohammedBama123 moved page [[Bee]] to [[Kuri Kǝman]] without leaving a redirect 21927 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kǝman''' an dǝ kuri la fulful la samiro farjin kureman burin nze yǝ shila faidatan. Kuriya jiri shima dǝ (Anthophila) sandi ro gulzan nasaran. feo7ivqkrx9w2u2z0nd1m3r4z9hgjrm 0 209 22873 22872 2025-03-31T21:13:16Z Banabulama 37 22873 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kəndo (American English) au halla (British English) shima futu amsobe awoa sadinma kuru futu amsobe awoa sadinma so, dabba so, au awoa sandiya awolaaro sadinma so suro na laa yen. Fasalwa adə suronzan awowa gade au awowa alagəlabe mbeji kuru awowa təngatənyiso. Shidə shima jaza kərənnabe au awowa kənəngatəbe jili gade-gade au awowa kərənnabe, waneye surobe au diyabe, hangal gənatə au hangal gənatəgə, bayantə au gənatəgə, kuru kərənna au kərənna ba. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-60649-704-3</ref> Kəla halla bayantəyen, halladə suronzan am cidaye, kəndo, nəmkam, kuru awowa sandima anyibe mbeji. Adǝga wakiltǝyin futu behavior vectorben ==Lamintǝ== t8f79ojxxvnb38vetfarphnatxidqvk 0 210 21931 2919 2025-03-14T16:56:23Z Umargana1 21 21931 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Beijing, [a] shima bərni kura [[China]] bǝ wo. Am miliyon 22 kozənadə, [[Beijing]] shima bərni kura lardəye do kambo'a nguwu'a suro dunyaben kuru shima bərni kura kən indimi China bǝ ngawo [[Shanghai]] bǝn. 10] Yala China yǝ lan kara, kuru bəla'a lardəye dəye cidiya kərmai lardəye'a 16 ye lan kara. d2l6ujle9roofyaha88dnix851cj8dc 0 211 19538 2928 2025-02-09T10:28:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q31]] 19538 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q31}} '''Belgium''' Belgium dǝ, lardǝdo Yala-Gǝdi Europe lan kara. Lardә dә yala lan Netherlands-a, gədi lan Germany-a, cidi fute lan Luxembourg-a, anәmga fəte lan France-a, kuru yala-fǝte lan North Sea-a ye sha kalangain. Nasha 30689 (11,849 sq mi) [1] [2] kuru am million 11.5 kozənaro wallono, [3] lardədo kən 22nd suro dunyaben kuru lardədo kən 6th suro Europeben, nəm nguwu amye 376/km2 (970/sq mi). Belgium dǝ nasha laa do shiro Low Countries lan nowotǝnama dǝn kara, gargamlan nasha laa Benelux group lardǝye dǝga kozǝna ma, dalil dǝ shima nasha yala Franceye suron mbeji. Bərni kura lardəye kuru bərni kura lardəye shima Brussels. == Laminatǝ<ref>https://statbel.fgov.be/en/themes/population/structure-population/origin</ref> == 57hspdfvsrghrjg3ojk5fcrouaezx6x 0 212 23160 23159 2025-04-03T10:25:30Z Banabulama 37 23160 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q105565282}} '''Abiola Ahmed akinbiyi''' sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan. Sha chasambo (27/1/1996) '''bella shmurda'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bella_Shmurda#cite_note-1</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bella_Shmurda#cite_note-2</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bella_Shmurda#cite_note-3</ref> bǝ lan sun nzu notunaman shi kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotema, bula donyi (Ikorodu lagos) bǝ lan wurawono. == Kenenganze buro yǝ == ==Laminte== hylbn2e6cxopt1evwuzsnzls06eh6nw 0 213 19540 2984 2025-02-09T10:28:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64736713]] 19540 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64736713}} '''Bello Muhammad''', '''Bello Matawalle''' sha chasambo yim indin bǝ lan kentawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar firakkin laarrin bǝ lan sha katambo (2/12/1969) kuru shima gwamna keryǝ [[Zamfara]] yǝ dina, sha Dodo bǝ lan sun nzu botin. cidiya alam PDP bǝ lan sha karrada suro saa duwu Indin yar laarrin bǝ lan (2019). == Kenenganze buro yǝ == Bello Muhammad dә suro kәntawu February bǝ lan kawunzә 12, 1969 lan, suro bula [[Maradun]] lan sha katambo, loktu dәn suro North-Western State lan. Shi First School Leaving Certificate sǝdǝna Maradun Township Primary School lan suro saa 1979 lan. Suro saa 1984 lan VTC Bunza lan shi kərazena. Daji [[Yaba College of Technology]], Lagos ro lewono kuru ngawo adǝlan [[Thames Valley University]], London ro lewono. == Kenenganze siyasa bǝ == Matawalle dǝ shima malǝm kǝra gultums suro Government Girls College, Moriki-a Kwatarkoshi-a lan cidazǝna kawu Ministry Federal of Water Resources-be dǝro waltin ro. Matawalle dǝ buro salaklan suro siyasa bǝn suro saa 1998 lan sa sha majalisku lardǝbe ro letǝgǝramzǝna kuru kǝnasarzǝna ngawo shiye Ministry Federal of Water Resources, Abuja dǝga kolzǝna lan, United Nigeria Congress Party (UNCP) dǝro waltǝna. Am siyasawu party diyǝ jili Ambassador Isa Aliyu Mohammed Argungu (Sarkin Yakin Kabbi) Minista karewa njiye kuru kura lardǝye Ibrahim Gusau kura lardǝye pro tem, Atiku Abubakar, Abdullahi Aliyu Sumaila, Attahiru Bafarawa, Adamu Aliero, Suleiman Takuma, Ibrahim Kura Mohammed, Ibrahim Saminu Turaki kuru Kabiru Ibrahim Gaya amma ngawo kәrmu Sani Abacha, Askәrra kura Lardә Najeriya bǝ. yim 8 kәntawu June saa 1998 lan, Abdulsalami Abubakar, jami siyasabe dәga kolzәna kuru kәla karno kura lardәye dәga saa 1999 lan . Kate-kate saa 1999-a 2003-a dən, komissar lardǝ Zamfara bǝ kǝla lamarra kǝrmai naptǝbe-a Chieftaincy Affairs-a, komissar kǝndarambe-a, fuwutǝbe kauye-a kuru komissar kǝla kǝrawu-a kuru lamarra biske-a lan cidazǝna. Matawalle də suro majalisku wakillaye Bakura/Maradunye suro kərmai 2003 yen majalisku [[All Nigeria Peoples Party]] (ANPP) dəye datəgəramzə lan suwandəna. Matawalle'a waltə suwandəna saa 2007 lan, kulashi ANPP ye dən, kuru PDP ye ro walzəna, kuru suro saa 2011 ye dən kən yakkəme ro waltə suwandəna. Matawalleye kuri-a 189,452 suwon dǝna. 534,541 Muktar Idris, kam kura APC ye shi yǝ kuri-a suwon dǝna. == Lamintǝ == #https://web.archive.org/web/20221103170903/https://editor.guardian.ng/politics/gov-matawalles-shaky-steps-in-zamfara-politics/ #https://web.archive.org/web/20190601124219/https://noisemakers.com.ng/biography-of-mr-bello-matawalle/ syvgw9lra64d8mac4bq2evqwqrlcrkk 0 214 19541 2996 2025-02-09T10:28:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2895165]] 19541 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2895165}} '''BoldBelva Ann Bennett Lookwood''' Belva Ann Bennett Lockwood (October 24, 1830 – May 19, 1917) shima lawyer [[America]] bǝ, siyasama, ilmuma, kuru kitawu ləbtəma. shidoni letəramma hakkuwa kamuwa bǝ-a karno kamuwa bǝ-a lan cidajinma. Shima kamu lawyer buro salak yǝ United States lan, kuru suro saa 1879 lan shima kamu buro salak yǝ shararam kura U.S. yǝ lan shara cidaro kasattənama wo. Lockwood də kura lardə yǝ ro wallono suro saa 1884-a 1888-a lan kəla tiket jamiyya hakku kalkal lardə yǝ lan kuru shima kamu buro salakyǝ karno gomnatiyǝ lan suluwuna ma də.[1] Victoria Woodhull də shima kamu buro salak yǝ kura lardəyǝ ro gozana də, shi də nəm kurazə kartəro sətin ba, Lockwood yedei gənyi.. == Lamintǝ == <references /> <ref>https://www.nytimes.com/1917/05/20/archives/belva-lockwood-lawyer-dies-at-85-only-woman-who-ran-for-presidency.html</ref> id36fcc49ofseqjwb2aiq2p6b8zbbgl 0 215 23162 23161 2025-04-03T14:56:25Z Banabulama 37 23162 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Benazir Bhutto<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref> (21 Kəntawu Juneye 1953 ⁇ 27 Kəntawu Decemberye 2007) shima siyasawu kuru lardǝwa lardǝwa Pakistanbewo kura lardǝbe kǝn 11th kuru 13thbe ro cidazǝna suro saa 1988 sǝta 1990 sǝta waltǝro suro saa 1993 sǝta 1996.Shima kuru kamu burwoye gumnati demokradiyyabe lardǝdo musulumma ngǝwulan kartǝnawo. Nasha raayiben nəm fuwuma-a nəm-diyo-a, shidə kura au banama kura jamiyya Pakistan People's Party (PPP) ye badiyaram saa 1980-lan səta hatta saa 2007-lan shiga cezanaro. Sindhi-a, Persian-a, Kurdish-a tuskaata, Bhutto də Karachi lan katambo fato siyasabe faida'a, galiwu'a lan. Jamiya Harvard-a Oxford-alan kərawono, nadən shidə kura kəlakəl Oxford Unionbe. Baanzə, kura PPP ye Zulfikar Bhutto də, sha kura minista ro karrada kəla faraskəram jamiye lan saa 1973 lan. Pakistan ro waltəna saa 1977 lan. ==Lamintǝ== 920akn1jie4i9jshz6x7i3ve2x341wr 0 216 21948 3002 2025-03-15T05:10:16Z Umargana1 21 21948 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Bengali au Bengalee, au Bengalese dǝ waneyi:. awo laa Bengal lan, au laa suro Bengalyen, au laa suro anəm Asiaben kara. Bengalisye, kaduwuwa kuru təlamma lardəyedə. Təlam Bengali, təlamdo sandiye manazayin ma. Alfabet Bengalibe, fasal ruwobe. Kalima Bengali-a kuru Assamese-a. Bengali (Unicode block), alamawa Bengalibe suro Unicode. 0yeb94r8169hzjwt4iawcez9h4frhzk 0 217 19542 3011 2025-02-09T10:28:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q40816]] 19542 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q40816}} ===Benghazi=== Benghazi (/bɛnˈɡɑːzi/) [3] [4] [5] [note 1] (lit. Tada Ghazi yǝ) shima bərni kən indimi [[Libya]] lan nəm nguwu jamaye'a kuru bərni kura Cyrenaica ye də'a. nəm nguwu jamayedə 859,000 suro saa 2023 yen somtəna.[2] Benghazi də kəla Gulf Sidra ye suro Mediterranean yǝn kara, shiyl ci kəmaduwuyǝ kura. Nasha laa [[Greek]] bǝ shiro Euesperides gultində nadən saa 525 BC lan mbǝji. Karnu kən yakkin mǝ BC lan, na falro kalaktə kuru waltə bərni Ptolemaic bǝ Berenicero kokkatə. Berenice də cidiya [[Romans]] yǝn fuwuzəna, kuru ngawo karnu kən 3rd AD yǝn Cyrene'a Barca'a dawu Cyrenaica yǝro wallono. Bərnidə zaman Byzantineyen ngawotə badiwono kuru kawu Arabs soyǝ sha səmoyinro bərni ganaro walzəna. Ngawo karnu diyau kərmai Ottoman yǝ nəlefaye lan, suro saa 1911 yǝn, [[Italy]] yǝ Benghazi'a Tripolitania gade'a kərmai Ottoman ye lan səmowona. Cidiya kərmai Italy ye lan, Benghazi də loktu fuwutə'a zamanye'a suruna, musamman maro reta saa 1930s ye lan cidiya kərmai Libya Italy yǝ lan. Bərnidə musko kadaro faltəna loktu kəriwu dunya bǝ kən indimiben kuru zaumaro bannatəna suro cidadəbǝn. Ngawo kəriwudəyǝn Benghazi də waltə gartəna kuru bərni kura kərmai kəlanzəye [[Libya]] yǝ dəro wallono. Ngawo kərmai də'a Muammar Gaddafi yǝ 1969 lan sətanayen, Benghazi də bərni kura lardəye'a baro wallono kuru ofis'a gomnati yǝ samma Tripoli ro lezana. ===Lamintǝ<ref>http://www.wolframalpha.com/input/?i=Benghazi</ref>=== mxwa7l0e0svkvwag39rxyz7ahzmb4ap 0 218 23163 21949 2025-04-03T15:01:33Z Banabulama 37 23163 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Benin (/bɛˈniːn/ i ben-EEN, /bɪˈniːn/ bin-EEN;<ref>https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/benin/#people-and-society</ref> French: Bénin [benɛ̃] i, Fon: Benɛ, Fula: Benen), rasmaro Republic of Benin (French: République du Bénin), kuru kuru sha Dahomey lan notin, shima lardədo fəte Afrikaben. Togo'a fəten, Nigeria'a gədin, Burkina Faso'a yala-fəten, Niger'a yala-gǝdin. tj3zca26kzy9k2nh1azpbml75gmpdd0 0 219 19543 3032 2025-02-09T10:28:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q429908]] 19543 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q429908}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Benue_State#cite_ref-PHC_Tables_1-0</ref>'''Benue''' Bula Benue yǝ Bula kǝrya yala dawo Nigeria yǝ am alaman na ( 4,253,641) mbǝji bula den saa (1976) yǝn bula dǝ kokkada dǝ kemadu Benue bǝ lan sun nzǝ ciwondo, kemadu dǝ Shima ken indin bǝwo num kura lan suro kǝmadu wa Nigeria bǝn. Kəriyedə sunzə kəmoduwu Benueyedən gowotə buron Ber-nor lan bowotin, kalma kəllata təlam Tivyen shidoni maananzə kəmoduwu au kəmaduwu hippopotamusbe (berdə maananzə kəmoduwu au kəmaduwu, amma su hippopotamusbedə gənyi) su Ber-nordə bannatəna. to BENUE masters colonialbe, kəmoduwudə shima kəmoduwu kura kən indimi Nigerialan ngawo kəmoduwu Nigerben == Lamintǝ == ptkxvr5xb01i2lkmjb885kn8vsmq5ka 0 220 19544 3042 2025-02-09T10:28:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64]] 19544 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64}} [[Berlin]] shima bərni kura lardǝ Germany bǝ wo kuru shima bərni kura lardǝ Germany bǝ wo, na shimadǝ-a kuru am nguwu-a samma so. Am million 3.85'a kozənadə shima bərni kura lardə European Union bǝ wo, futu nəm nguwu am bəladiyabe suro kalangai bərnibedən notənadən. Loktu fallan, bərni dǝ lardǝwa [[German]]y bǝ falnza kuru lardǝdo kǝn yakkǝmi suro lardǝdǝbe nasha lan. Berlin dǝ lardǝ Brandenburgye kǝlzǝna, kuru Brandenburg yǝ kura lardǝye Potsdam dǝ karǝngǝlan. Nasha bərni Berlin bǝ dәn am miliyon 4.5 mbeji, adәye sәkkә shi dә shima nәlewa bərni Germany bǝ dәn am ngәwu so kәla nәlewa bǝ mbeji. == Lamintǝ<ref>https://letslearnslang.com/nicknames-for-berlin/</ref> == 8fihvld5dt763tnjpnivb0tn71t7p55 0 221 21951 3044 2025-03-15T05:13:31Z Umargana1 21 21951 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Beryllium]] də awo do kemikal lan faidatin ma; shilan alamaram Be mbeji kuru lamba atomicbe 4. Shidə su-kəri, cibbu, dunowa, kambai kuru su alkaline earthbe. Shidə awo shiro divalent element gultində shidəwo alagəlamen waajinmadə shiga awoa gade kəltəlan minerals tətandin. Kawudo beryllium nguwu'a də suronzan beryl (aquamarine, emerald, beryl kime) kuru chrysoberyl. Shidə awo suro dunyaben duwan təwandinbamawo, ngəwusoro awo shiro spallation gultində shima atomic nuclei kura-kuradəwo cosmic raysdəga kəltanawo. Suro dawu shillewuwaben, shi berylliumdə baro waljin loktu shiga awoa kərausobero kəltiya. Beryllium də kashi 0.0004% nəmngəwu dunyabe lan kara. Dunyalan beryllium ton 220 saa woson tətandində shima mineral beryl lan tətandin, duluwu zauro zau dalildə berylliumdə oxygen'a dunoaro kəljin. pvn3m8dccrkn0jlbevv37hi5h4mkyj1 0 222 23181 23180 2025-04-04T06:59:41Z Banabulama 37 23181 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q534954}} '''Bettye Louise Ackerman''' Sha Chasambo yim findin uskun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin luko diyon bǝ lan sha katambo(28 feb 1924) ==Saa buroye== Ackerman də Cottageville lan katambo, South Carolina lan katambo (nasha gadeye wono Williston lan katambo), <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bettye_Ackerman#cite_note-v-1</ref> fero Clarence Kilgo Ackerman-a Mary Baker Ackerman-a ye, kuru Williston lan wurawono, Barnwell County lan suro anəmfəte Carolina South Carolina yen, fal suro nduli diyauyen. Moranti ya Columbia ye South Carolina ye lan 1945 lan tammaozəna kuru ngawo adəyen bəla New York yero lewono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bettye_Ackerman#cite_note-ig-2</ref> Bikke makkarye kərazəna daraja digiribe lan Jamiya Columbiaye New Yorklan kuru kəra kisandibe rokko Joseph Mugnaini-a George DeGroat-ayen mowonti kisandibe Otisbe Los Angeleslan kərawono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bettye_Ackerman#cite_note-ij-3</ref> == Bawono == Yim tilon be lan kǝntawu jimada gaji be lan suro saa duwu indin araskin be lan bawono (1 Nov 2006). Biske makartima cidi America bǝ. ==Lamintǝ== bb399adxbh95zi842uwiywvzjb8orcv 0 223 23187 23183 2025-04-04T13:14:20Z Umargana1 21 /* Bawono */ 23187 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q455313}} '''Beverly Elaine Aadland''' sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon indin bǝ lan (16, 1942)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Beverly_Aadland#cite_note-obituary-1</ref> == Bawono == Yim uwun bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwu findin miyon bǝ lan bawono (5 Jan 2010). Biské makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. Biské suluna ma "[[South Pacific]]" "[[Cuba Rebel Girls]]". ==Lamintǝ== 8s3qkprne7e3kf14c1bsi09gk0wf6m3 0 224 19547 3087 2025-02-09T10:29:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q510537]] 19547 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q510537}} '''Beverly Archer''' Sha Chasambo 19 July 1948. Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- |1978 |''[[A Different Approach]]'' |Grocery Shopper |Short film |- |1988 |''[[The Couch Trip]]'' |Mrs. Guber | |- |1988 |''[[Vice Versa (1988 film)|Vice Versa]]'' |Mrs. Luttrell | |- |1995 |''[[The Brady Bunch Movie]]'' |Mrs. Whitfield | |- |1996 |''[[Wikipedia:ALF]]'' |Dr. Carnage |Television film |- |1998 |''[[Walking to the Waterline]]'' |Pam Whitman | |- |1998 |''[[The Christmas Wish]]'' |Miss Enid Cook |Television film |- |2000 |''[[Going Home (2000 film)|Going Home]]'' |Mrs. Morris |Television film |} ===Biske Television yǝ=== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- |1976-1977 |''[[The Nancy Walker Show]]'' |Lorraine |13 episodes |- |1977-1978 |''[[We've Got Each Other]]'' |Judy Hubbard |13 episodes |- |1978 |''[[ABC Weekend Special]]'' |Ms. Greenfield |Episode: "Little Lulu" (S2.E5) |- |1982 |''[[The Magical World of Disney]]'' |Angelica |Episode: "The Adventures of Pollyanna" (S28.E22) |- |1983 |''[[It Takes Two (American TV series)|It Takes Two]]'' |Beatrice |Episode: "The Suit" (S1.E21) |- |1984 |''[[Mama Malone]]'' |Iris |Episode: "Dino's Fan" (S1.E11) |- |1984 |''[[Family Ties]]'' |Sue Barker |Episode: "4 Rms Ocn Vu" (S3.E8) |- |1984-1985 |''[[Spencer (TV series)|Spencer]]'' |Miss Spier |11 episodes |- |1985 |''[[Washingtoon]]'' |Laura Esterjack |10 episodes |- |1986 |''[[The Fall Guy]]'' |Nurse Dievel |Episode: "Lady in Green" (S5.E19) |- |1986 |''[[Comedy Factory]]'' |Miss. Carp |Episode: "Chameleon" (S2.E5) |- |1986-1990 |''[[Mama's Family]]'' |Iola Boylen |92 episodes |- |1988 |''[[ALF (TV series)|ALF]]'' |Mrs. Byrd |3 episodes |- |1988 |''[[My Sister Sam]]'' | |Episode: "Camp Burn-out" (S2.E15) |- |1990-1993 |''[[Major Dad]]'' |[[Gunnery Sergeant|GySgt.]] Alva Bricker |70 episodes |- |1991 |''[[What a Dummy]]'' |Mrs. Fine |Episode: "My Imaginary Friend" (S1.E18) |- |1992 |''[[Tiny Toon Adventures]]'' |Nurse Kleinerman/Miss Heberly #1 (voice) |Episode: "Grandma's Dead" (S3.E13) |- |1994 |''[[Full House]]'' |Mrs. Twitchel |Episode: "The Test" (S7.E15) |- |1994-1996 |''[[Married... with Children]]'' |Miss Hardaway |Episodes: "Dial 'B' for Virgin" (S9.E7) and "Bud Hits the Books" (S10.E24) |- |1994 |''[[Love & War (TV series)|Love & War]]'' |Technician |Episode: "Jack's Breast" (S3.E7) |- |1994 |''[[Grace Under Fire]]'' |Alice Dailey |Episode: "Ka-Boom" (S2.E10) |- |1994-1997 |''[[Aaahh!!! Real Monsters]]'' |The Liberty Monster/Woman/Maid (all voice roles) |5 episodes |- |1995 |''[[The George Wendt Show]]'' |Eleanor |Episode: "And Here's to You, Mrs. Robertson" (S1.E7) |- |1995 |''[[The Mommies (TV series)|The Mommies]]'' |Ms. Clark |Episode: "Four Mommies and a Funeral" (S2.E13) |- |1996-1998 |''[[Jumanji (TV series)|Jumanji]]'' |Peter's Teacher (voice) |4 episodes |- |1997 |''[[Duckman: Private Dick/Family Man]]'' |Lady Calowina Worthington-Ford (voice) |Episode: "Duckman and Cornfed in 'Haunted Society Plumbers" (S4.E14) |- |1997 |''[[Clueless (TV series)|Clueless]]'' |Mrs. DeMichael |Episodes: "Suddenly Stupid" (S2.E3) and "A Very P.C. Christmas (Holiday)" (S2.E12) |- |1999 |''[[The Young and the Restless]]'' |Shirley Sherwood |12 episodes |- |2002 |''[[Rugrats]]'' |Librarian (voice) |Episode: "Quiet, Please/Early Retirement" (S8.E5) |} ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Beverly_Archer#cite_ref-MarshBrooks2007_1-0</ref>== fpdrcrn7iyrjb9o37phjp6pk4pa752z 0 225 21953 3090 2025-03-15T05:15:21Z Umargana1 21 21953 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Bewu''' Bewu dǝ shima awo shilan kǝska salzan ma == Misall == kam bewo gowata kǝska saljin 85lz7hww2wzyiwyb4oo0o9zs2326lnw 0 226 21952 3093 2025-03-15T05:14:31Z Umargana1 21 21952 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Bibi''' Bibi dǝ shima musko kamma na duno shilan filǝjin ma == Misall == Bibi kam adǝ bǝ zauro kura emoyws0988br6gku83pwimh2le826za 0 227 23238 23229 2025-04-05T10:36:31Z Jon Gua 66 23238 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1845}} '''Baibul''' (Koine Greek τὰ βιβλία, tà biblía, 'kitawu') shima kitawuwa adin bǝ au kitawuwa, laan, sammaso, au gadegade sandiya, sandima kristanna bǝ kakkadin nza addin bǝ zauro dunowa ro gozanama, Kǝristain bǝ, Yahudiya bǝ, Samaritaniya bǝ, [[Islam]] bǝ, Baha'i bǝ, kuru adin Abrahamic bǝ gade kadabǝ. Baibul dә kitawu kәrawu yǝ. kitawuwa jili kada bǝ, buro salakkin tǝlam [[Hebrew]] bǝ-a, Aramaic bl-a, kuru Koine Greek bl-a lan ruwotǝna. Kitawuwa anyi suronzan kaidawa-a, hawarra-a, kitawuwa-a, annabawa-a, kuru jili gadǝ-a mbeji. Kitawuwa doni ada'a laa so'a au lardə laa so'a lan kitawunza yǝ ro kasatsəna də, kitawuwa kitawu bǝ ro bowotin. Am do Kәrawunzәga kasatsana dәye kәlanzә sәkkәna, amma futu sandi yǝ maana adәga asuzәna dә-a fasari ruwowa dә-a gade-gade [[Category:Kristan dǝ]] 3oq3pdsrjc2t6ebbb73acihu8dysal9 0 228 21954 18818 2025-03-15T05:16:03Z Umargana1 21 21954 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''[[Bida]] Emirate''' də kəriye adaye [[Nigeria]] yǝ, mairi Nupe yǝ kureye'a waratatəma, kərmainzə kuradə [[Bida]], kəriye [[Niger]] ye lan. Fuwuma emiratebedə shima Etsu Nupe, shidoni kura am Nupe bǝwo. kuvrggo6fyqeixrd1hjexx525ret058 0 229 3118 3117 2025-01-31T13:14:01Z Amire80 18 7 revisions imported 3117 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q323}} '''The Big Bang''' dǝ shima dawari ilmube physics bǝ do bayanna sǝdǝna kǝla futu dunya dǝga fuwutǝ badiyaram nǝmngǝwu'wa kuru nǝmngǝwu-a lan. Kǝla buro salakyen 1927 lan sha Georges Lemaître, kam Roman Catholicbe kuru kam physics bǝ ro shawari sǝdǝna ==Laminat3<ref>https://www.sciencechannel.com/tv-shows/how-the-universe-works/full-episodes/first-second</ref>== samn75nxb0kb9i4t47h567rqiq93vf4 0 230 23189 23188 2025-04-04T15:35:08Z Banabulama 37 23189 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1124}} === Bill Clinton === William Jefferson Clinton (Blythe III lan katambo; kəntagə sawan yǝ kawunzə 19, saa 1946 lan sha chasambo) shima luwala kuru siyasama lardə America yǝ kən 42 mewo saa 1993 lan səta 2001 ro saadənan. Saa 1979 lan səta 1981 ro saadənan kuru waltə 1983 lan səta 1992 ro saadənan. Clinton, shidoni letəgəramwanzə falsafa siyasabe "Third Way" dəga fəlezənadə, New Democrat lan nowotə. Clinton də Arkansas lan sha chasambo, kuru bula dǝman wurano. Jamiya Georgetown bǝn 1968 lan tamowono, kuru dare mowonti shara yə Yale bǝn, nadən kamunzǝ fuwube, Hillary Rodham'a kǝla kǝllada. Ngawo mowonti sharaye lan tamozəna yǝn, Clinton də Arkansas ro waltə kuru karno attorney general lardəye ro kənasar təna, ngawo adəyen loktu indi kəla kəlzanyi yen gomna Arkansas ye ro wallono. Namtə gomnayen, nizam ilmuye kəriye dəye falzə kuru kura karabka gomna lardəyero wallono. Clinton də sha kura lardəye ro karrada suro karno 1992 yen, kura lardəye Republican Party ye George H. W. Bush'wa kasuwuma kəlanzəye Ross Perot'wa kənasartəna. Shima kura lardǝbe buro salakkin zaman Baby Boomer yǝn sha chasambo.<ref>[[Bill Clinton#cite note-1]]</ref> ===Lamintǝ=== repwfrjtu5wsj62a75vunf46689fvg9 0 231 23334 22717 2025-04-08T08:39:40Z Jon Gua 66 23334 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q213550}} '''Billy Graham''' sha chasambo yim tulur bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwun yarlaarrin mǝyon uskun bǝ lan (7-nov-1918) ==Bawono == yim findin tilon bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu indin mǝyon uskun bǝ lan (21-feb-2018). Shi malum addin crister bǝ cidi [[America]] bǝ zauro sun nze notuna cidin nza ladin. Kureman attǝyǝy shugawa (Harry Truman) ro sawari yoma. Barack Obama sawariman nza. svyk02l99wztg3ft1oyipyynlquq4us 0 232 19551 3170 2025-02-09T10:29:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q152]] 19551 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q152}} '''Binyi''' dǝ dabba la suro inji bǝ shila wa tiyin nzin. Dabbawa jiri shima dǝ (aquatic animals, marine life) sandi ro gulzan. == Lamintǝ<ref>https://www.dwds.de/wb/Fisch</ref> == ts6y6ikadhnf1tujta8zru1352kmi5d 0 233 19552 3180 2025-02-09T10:29:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7094]] 19552 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7094}} Biochemistry au biochemistry shima kulashi kǝla chemical processes suro organismwa kǝnǝngabe-a kuru kǝla sandiya kǝltǝbe-a. Biochemistry də nasha sub-discipline chemistry-a biology-a ye, biochemistry də nasha yakkəro yaktin: structural biology, enzymology, kuru metabolism. Karnu 20th ye karǝngǝlan, biochemistry dǝ kǝnǝngatǝdǝ kǝndǝga bayanzǝro kǝnasartǝgǝro wallono nasha-a yakkǝ adǝlan. Nashawa ilmu kәnәngatәbe sammason nasha kimiya kәnәngatәbe dәga asutin kuru fuwutәyin futu biochemicalbe-a kulashiye-a men.. == Lamintǝ<ref>http://www.acs.org/content/acs/en/careers/college-to-career/areas-of-chemistry/biological-biochemistry.html.html</ref> == h3ysp9uvlf3yjamzrrael61zrsz8xda 0 234 19168 3186 2025-02-06T22:43:08Z Eurohunter 208 redundant link to ENWP 19168 wikitext text/x-wiki '''Biology''' dǝ shima ilmu kimiyabe kǝla kǝnǝngabe wo. Shidə kimiya alagǝbedǝ nasha ngǝwuso-a amma lamarra kada-a mbeji sandidǝ kǝlzǝ lamar shimadǝa kǝlzǝyinma nasha falro. ===Lamintǝ=== h2mv0bz5bp7d7gn1ycdw2fvx9b7lg2f 0 235 19553 3204 2025-02-09T10:29:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19444]] 19553 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19444}} '''Birmingham Football Club'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Birmingham_City_F.C.#CITEREFRollinRollin2010</ref>, dǝ karabka dekkel bǝ kərye Birmingham bǝ cidi [[England]] bə den kashara. Saa 1875 lan Small Health Aliance lan kokkada,1905 lan Birmingham ro kalakkada, kuru 1943 lan Birmingham City lan bowate. == Lamintǝ == <references/> 9kgo7cagq8psxel3okxxqc5k86se2p8 0 236 21955 3210 2025-03-15T05:18:20Z Umargana1 21 21955 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Birnin-Konni=== Birni-N'Konni (kuru Birnin-Konni au kasarrataro Konni/Bkonni) shima bəla doni nasha Tahoua Niger yedən, yala kalangai Nigeriaye'a fəte kəmoduwu Maggiaye'a lan kara. Shidə bərni kasuwuye faida'a kuru na lenəmareye kuru kom-komi 2012 yedən nəm nguwu amyedə 63,169.Bəladə shima dawudi gargamye kəriye Hausaye Konni kawu kərmai colonialyedə. Sudə Hausa lan kedo "Walled Town of Konni" lan, kuru bərniwa Hausaye kada (alamanna Zinder yeyi) mashi citadel kureyedə "Birni" lan bowozayin. Konni də sha fasal garye təlamma bəlaye lan nozana kuru na kəmbuye adaye mbeji kuru sha dawudi nəm zalumye kate Niger-a Nigeria-a yero gotəna. Diwal kura gədi-fəte bərni kura Nigerbe Niamey-a gədi lardəbe-a kəljin bərniwa Maradi-a Zinder-a. Kuruson kəla diwalwa kura-kura kate nashawa Hausaye anəm Nigerye-a yala Nigeriaye-adən kara, kuru dawudi lenəmare-a kasuwu-a Nigeriayedə Illela, kəriye Sokotoyedə kilomita 18 bas anəmro. Bəladə shima na kəriwu kura kəla 8 May 1899 yen loktu Faransaye Voulet-Chanoine Mission ye nadəro bətərəm sadənan. Yim kawu kəntawube 27 kəntawu Octoberbe saa 2020-lan, kam Americabe nadən ndalzana. Karapka ndasoma kəla am ndaltəyen kəlanzən gozənyi.Shiga kəntawu Octoberben salamgada. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Birni-N%27Konni#cite_ref-city_1-0</ref>=== 4g0dn5mjx9zues44ntsizlrbzcv8rqh 0 237 21956 3214 2025-03-15T05:19:29Z Umargana1 21 21956 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Biske Makkaryǝ=== Biske Makkaryǝ dǝ shima awo donyi amsoye sadin ma aw radio aw tv lan. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Fergusson</ref>== l1dwoaq0eekyny66953fz5n1gw67b24 0 238 22281 22280 2025-03-18T19:07:14Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 22281 wikitext text/x-wiki '''Biu–Mandara languages''' Təlamma Biu-Mandaraye au dawuye Chadicye fato Afro-Asiaticyedə Nigerialan manatin, Chadda Cameroonlan. Waltəm gartə Proto-dawube Chadicbedə Gravinaye (2014) shawarizəna.[1] ==təlamma== Gravinaye (2014) təlamma dawuyedə futu ishinro yakkatə, nasha təlamma protoye waltəm gartəyen. Aruwuwa-a lambawa-a suro bracketsben dasagənadə dalami-a yaktəwa kurebedəga kalkaljin. Faltə kuradə shima təlammado dalami Mafaye kureyedə (A.5) kuru dalami Mandageye (Kotoko) (B.1) dəga wurtə kuru waltəm yaktə.[2] ==Chadic Dawube== *'''South''' *South *Bata (A.8) *Bata Proper: [[Bacama language|Bacama]], [[Bata language|Bata]], [[Fali of Mubi|Fali]], [[Gude language|Gude]], [[Gudu language|Gudu]], [[Holma language|Holma]] (†), [[Jimi language (Cameroon)|Jimi]], [[Ngwaba language|Ngwaba]] (from A.1 Tera), [[Nzanyi language|Nzanyi]], [[Sharwa language|Sharwa]] *Tsuvan: [[Tsuvan language|Tsuvan]], [[Zizilivakan language|Zizilivakan]] *Daba (A.7) *Daba Proper: [[Daba language|Daba]], [[Mazagway Hidi language|Mazagway Hidi]] *Mina: [[Mina language (Cameroon)|Mina]], [[Mbudum language|Mbudum]] *Buwal: [[Buwal language|Buwal]], [[Gavar language|Gavar]] *Mafa (= South A.5 Mafa (d)): [[Mafa language|Mafa]], [[Mefele language|Mefele]], [[Cuvok language|Cuvok]] *Tera (A.1): *East Tera: [[Boga language|Boga]], [[Ga'anda language|Ga'anda]], [[Hwana language|Hwana]] *(West Tera): [[Jara language|Jara]], [[Tera language|Tera]] *[[Sukur language|Sukur]] (A.6) *'''Hurza''' *Hurza (from A.5 Mafa): [[Vame language|Vame]], [[Mbuko language|Mbuko]] *'''North''' *Margi–Mandara–Mofu *Margi (A.2) *Bura: [[Bura language|Bura]], [[Cibak language|Cibak]], [[Putai language|Putai]], [[Nggwahyi language|Nggwahyi]] *Margi Proper: [[Kilba language|Kilba]], [[Margi South language|Margi South]], [[Margi language|Margi]] *Mandara (A.4): *Wandala: [[Wandala language|Mandara]] ([[Malgwa language|Malgwa]]), [[Glavda language|Glavda]] *Dghwede: [[Cineni language|Cineni]], [[Dghwede language|Dghwede]], [[Guduf language|Guduf]], [[Gava language|Gava]], [[Gvoko language|Gvoko]] *Podoko: [[Podoko language|Podoko]], [[Matal language|Matal]] (from A.5 Mafa) *Mofu (part of South A.5 Mafa) *Tokombere: [[Ouldeme language|Ouldeme]], [[Mada language (Cameroon)|Mada]], [[Muyang language|Muyang]], [[Moloko language|Molokwo]] *Meri: [[Zulgo language|Zulgo]], [[Gemzek language|Gemzek]], [[Merey language|Merey]], [[Dugwor language|Dugwor]] *Mofu Proper: [[Mofu North language|Mofu North]], [[Mofu-Gudur language|Mofu-Gudur]] *Maroua *Maroua (part of South A.5 Mafa (c)): [[Giziga North language|Giziga North]], [[Giziga South language|Giziga South]], [[Mbazla language|Mbazla]] *Lamang *Lamang (West A.4 Wandala): [[Lamang language|Lamang]], [[Hdi language|Hdi]], [[Mabas language|Mabas]] *Higi *Higi (A.3): [[Bana language|Bana]], [[Hya language|Hya]], [[Psikye language|Psikyɛ]], [[Kamwe language|Kamwe]], [[Kirya-Konzel language|Kirya-Konzel]] *Musgum – North Kotoko *Kotoko Island: [[Buduma language|Buduma]] *Kotoko North: [[Mpade language|Mpade]], [[Afade language|Afaɗə]], [[Malgbe language|Malgbe]], [[Maltam language|Maltam]] *Musgum (B.2): [[Musgum language|Musgum]], [[Mbara language (Chad)|Mbara]], [[Muskum language|Muskum]] (†) *Kotoko Centre *Kotoko Centre: [[Lagwan language|Lagwan]], [[Mser language|Mser]] *Kotoko South *Kotoko South: [[Zina language|Zina]], [[Mazera language|Mazera]] *[[Gidar language|Gidar]] ==Lamintǝ== ==Kǝltǝram (2006)== Dalamiwa Biu-Mandarabedə adamen su au arawuwa-a lambawa-aro lezayin. Blench (2006) ye sandiya futu ishinro fasalzəna:[4] efi4t6ubm3n9a4j95ysd2dyqss52i3e 0 239 23190 21989 2025-04-04T15:40:12Z Banabulama 37 23190 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ahmed Augustine Obiabo''' sha chesambo suro y, a duwun yar laarrin fitulurrin luko diyon bǝ lan (1974) <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Blackface_Naija#cite_note-gistvillage-1</ref>'''Black Face''' be lan sun nzu notuna ma, shi kayama cidi [[Nigeria]] be, kuruman Atteyyey kaya rutuma. == Lamintǝ == lad2a8g6lkcyndisn08kjw3624o5759 0 240 19554 3246 2025-02-09T10:29:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q107087806]] 19554 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q107087806}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Black_magic#CITEREFMelton2001</ref>'''Black Magic''' '''Efemena Mukoro''' sha chesambo (21 April 1987)shi kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma (Black Magic dǝ shi jiri [[Delta]] State bǝ amma bula lagos bǝ lan wura wono mowonti secondry kings collage bǝ lan chido daji university of Benin ro lewono nadin compter Science kira zi == Lamintǝ == psvh020iid3urtdfy62z1273uh9dnz3 0 241 21992 21991 2025-03-15T17:07:06Z MohammedBama123 36 21992 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Nasha donyi black hole dǝ shima na do space-time dǝn gravity dǝ zauro duno dǝn, awo laa, suronzǝn nur-a electromagnetic waves gade-a, duno do sǝkǝ shi lan gǝrjin ba. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Black_hole#cite_ref-1</ref>== pd42xxq4cwdkpxtr52cr5cdgyjfv5v2 0 242 19555 3266 2025-02-09T10:29:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19446]] 19555 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19446}} == <ref>https://web.archive.org/web/20080511203500/http://www.premierleague.com/page/blackburn-rovers</ref>Blackburn Rovers F.C == '''Blackburn Rovers Football Club''', dǝ club dekkel bǝ kərwe Blackburn, Lancashire, England bə den kashara. EFL CHAMPIONSHIP dǝ baksan, Ewood park lan dekkel nza baksan tun saa 1890 be den. Motto nza shima"Arte et Labore" maana nzǝ notǝ wa, kasadǝ wa. == Laminte == qael74dyzde5qr3d1og37ykujdc8lph 0 243 19556 3281 2025-02-09T10:29:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q153125]] 19556 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q153125}} '''Blanche Baker''' Sha chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun araskin bǝ lan sha katambo (20 Dec 1956). Biske makar bǝ diyoma cidi [[America|Amerika]] bǝ, suro saa 2012 lan biske makar bǝ "Roth Madoff" lan chillo. ==Kǝnǝnga nzǝ buro yǝ== Blanche Garfein də bəla New York yen katambo, shidə fero bikke makkaryema Carroll Baker-a amari yioma Jack Garfein-aye. Baanzə Yewudi Ruthenia Carpathianbe (Mukachevolan katambo), shidoni kəriwu Nasarabedən kəngatənadə; kuru yanzədə Roman Catholic do adin Yehudiyayero walzənadə. Kuru yanzəgana Herschel Garfein mbeji. Kənənganzə buroye də Italy lan cido, na do yanzəye cida fimye badizəna ngawo [[Hollywood]] dau 1960s ye lan kolzənayen. Baker də mowonti [[America]] yǝ diyaye [[Rome]] ye dəro kərawono kuru mowonti Wellesley ye dəro saa 1974 lan səta 1976 ro saadənan. Dare fato bikke makkarye Herbert Berghof-a kuru mowonti bikke makkarye Lee Strasberg-a ​​lan kərawono. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Blanche_Baker#cite_ref-1</ref>== gtoqjai1z0rghdk3b0jckne6udka3a7 0 244 19557 3293 2025-02-09T10:29:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q67222718]] 19557 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q67222718}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Blaqbonez#cite_ref-1</ref>'''Blaqbonez''' Emeka Akumefule bǝ lan sun nzu notunaman kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya ruwotuma, sha chesambo (29 jan 1996) chocolate city lan chidajin, == Laminatǝ == 90sbzgfbr7z8ncppb20l68hy2pko7w0 0 245 23191 22028 2025-04-04T16:12:23Z Banabulama 37 23191 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Bu nguwu du shima soye sǝtandǝnama jili kǝnǝngatǝram so-a oxygen so-a cell so ro, kuru awowa donyi kǝnǝngatǝram soye sǝtandǝnama cell so dǝn.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Blood#cite_note-1</ref> skzk3zfjknj01iv4wr7n4v2szsynvs8 0 246 19558 3316 2025-02-09T10:29:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q110442584]] 19558 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q110442584}} '''Bnxn''' '''Daniel Benson''' sun nzu notunaman sha chesambo yim mǝyon luko diyon bə lan kǝntawu maram bə lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tulur bə lan sha katambo (14 may 1997)'''Bnxn''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ kuruman Attǝyyǝy kaya ruwotuma. == Lamintǝ<ref>https://www.pulse.ng/entertainment/music/mayorkun-is-shocked-that-bujus-name-is-daniel-benson/renp6g8</ref> == 7mtxstsghacd1bts809lsv3ef2pazxp 0 247 23192 22030 2025-04-04T16:15:19Z Banabulama 37 23192 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Boga language''' Bogadə (kuru Bokalan nowotə) təlamma Afro-Asiaticye shidoni kəriye Adamawa Nigeriayedən manatinma.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Boga_language#cite_note-e18-1</ref> kgdubgtd2xc503m7whylc0k5g00ksmi 0 248 19559 19214 2025-02-09T10:29:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3510872]] 19559 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510872}} '''Bola Ahmed Adekunle Tinubu''' dǝ ( Katambo yimme kawu findi laari kǝntawu ye saa duwun yar lǝgarrin fiwun indin lan, (1952) shi kam siyasama Najeriya ye, kuru shima karno fuwuma Najeriya yewo, karno kura lardə ye saa dǝwu indin findi yaskən (2023) mi tədǝna dən karno doni tǝdǝna kawu findi wuri kǝntawu kǝn indimi saa dǝwu indin findi yaskǝnmi tǝdǝnadǝn, cida sədəna nabtə Gomna kǝrwe Lagos ye saa dǝwun yar lǝgarrin filaar laari lan səta saa dəwu indin lukko tulurrin ro ciwudo, adaima nəm Sanata doni fəte Lagos ye wakiltəəma ye sunotəna loktu ganalaaro.<ref>https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/585443-breaking-inec-declares-apcs-bola-tinubu-winner-of-nigerias-presidential-election.html</ref> == Kǝnǝn nga ze == Tinubu dǝ Lagos lan kǝrma kasuwu Abibatu Mogaji, Ìyál'ọ́jà Lagos ye dǝn tǝdin. Shidǝ suro hawarra tawadǝbe ladǝn tǝmazǝna kǝla shi donyi suro saa 1952 lan duwono dǝro;[2] saa adǝga kǝla kǝnǝngatǝnzǝ dǝ yimlan am siyasabe gǝnyi, sandi duwo kǝrma dǝga nguwuzǝna dǝ. Awowa tawatkata laadəbe bayanzayin saa dawunzədəga tawatsayin ba. Ilmu nzǝ Tinubu dǝ St. John's Primary School, Aroloya, Lagos kawu Children Home School Ibadan ro lejin lan. 5] Kǝra kǝratǝbe lardǝ United States lan, buron Richard J. Daley College Chicago lan kuru daji Chicago State University lan. Saa 1979 lan sha digri Bachelor of Science in Accounting lan sha kolzə. Kәrye cidabe Tinubu dǝ cida cidawu kamfani [[America]] bǝ Arthur Andersen, Deloitte-a GTE Services Corporation-a ro cidajin. Ngawo waltǝ Nigeriabe lan saa 1983 lan, shiye Mobil Oil Nigeria lan kǝltǝna, kuru ngawo adǝben kamfani kura ro wallono. == Lamintǝ == mndj4bppqxxodv8a7nvq8nj0di2qz9v 0 249 23199 23198 2025-04-04T16:26:40Z Banabulama 37 23199 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4939409}} ===Bolgatanga=== Bolgatanga (Frafra: Bəlegatannga)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolgatanga#cite_note-1</ref>, təlamma amsoye Bolga lan notənadə, bərni kuru bərni kura bəla Bolgatanga ye'a nasha gədi sami Ghana ye'a. Shidə kalangai yalabedə Burkina Faso'a. Bolgatangadə yala Tamalebero kilomita 161 (mi 100) kara. Bəladə suro Red Volta Valleyyen kara (shidoni diwal kəmowunbe hijrabe kuradə), White Volta-a kuru cidi Gambagabe-adə anəm bəladəye kalangai anəm Upper East Regionbedə sədin.[6] Saa 2021 lan, bəladə nəm nguwu am 142,509 kamuwa (74,659), kashi 52.4 konga'a kozəna (67,850) kashi 47.6.[7][2] Kaduwu laadə Bolgatangalan nəm kuralan nabsanadə sandima Frafra'a, Daghati'a, Akan'a, Ewe'a, Ga-Adangbe'a.[3] Mayor bəladəye kərmadə shima Rex Asanga. [8] Nəm nguwu bəla Bolgatangaye suro saa 2021 yedə kamuwa nguwu (74,659), kashi 52.4 konga'a kozəna (67,850) kashi 47.6. Municipaldə cidi nəm kuranzədə 334 Km2 sətana kuru nəm nguwu amyedə kilomita square woson am 418.7. ==Lamintǝ== pyw0cay03o072eubskhw5dkmrphktno 0 250 19561 3364 2025-02-09T10:29:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19451]] 19561 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19451}} == <ref>https://web.archive.org/web/20101214090029/http://www.premierleague.com/staticFiles/4f/53/0%2C%2C12306~152399%2C00.pdf</ref>Bolton Wanderers F.C == [[Liwuram:Reebok Stadium before Bolton vs Arsenal, 2011-03-24.jpg|thumb]] '''Bolton Wanderers Football Club''', dǝ karabka dekkel bǝ kərye Horwich, Greater Manchester England bǝ lan kara , karabka dǝ English premier League lan dekkel baksan. == Lamintǝ == t1xo6gw9meytc2mlgi7koabflxmbr4r 0 252 22978 22734 2025-04-02T09:17:21Z Jon Gua 66 22978 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q130626}} [[Liwuram:Biu Nigeria (41).jpg|thumb|Kau Kǝrye Biu bǝn cidi Borno bǝ]] [[Liwuram:Abubakar Ibn Umar Garbai El-Kanemi of Borno.jpg|thumb|Shehu Borno bǝ]] [[Liwuram:Babagana Zulum.jpg|thumb|Gwamna kərwe Borno bǝ]] [[Liwuram:Emir of Maiduguri Palace.jpg|thumb|shehuri]] '''Kərye Borno''' yǝ dǝ, kǝrye donyi yala gədi [[Nigeria]] yǝ dən Karra. Kəlangai nzǝ foto fəte bǝ də shima [[Yobe]], foto anəm gǝdi yǝ diye [[Gombe]], foto anə̀m sak diyǝn [[Adamawa]], foto nzə gədi yǝ də, saadə kǝlangai Lardə Kemerun yǝ dǝro kǝljiwo, kəlangai nzǝ foto yala yǝ diyǝ, saadə Lardə [[Niger]] yǝ dǝro kəljiwo, adaima kəlangai nzə foto yala gǝdi yǝ də, saadə Lardə Sadə yǝ dəro kiljiwo, shi tilonzə lon dəma Lardə gadǝ gadǝ yaskǝ kəlangai zə [[Nigeria]] samma son. Kərye [[Borno]] yeda mairi dina doni kura suro [[Maiduguri]] yǝwa də, su ciwonda na maiya kadəwu yǝ lan, shidoni Duksur nzə kuruu ma. Kərye shima adə, nabtə ciwondo tən saa dəwun yar ləgarrin fitulur lan(1970) laktu doni kərye yala be yaksa satuluuna dən. Ca Buron maa, kərye [[Borno]] be də sha [[Yobe]] ya kəlgata. Amma sandiya yakkada saa dəwun yar ləgarrin filaar tilon ladən (1991).Kərye [[Borno]] be də, suro kərye fiyaskə araskən [[Nigeria]] bǝ dən, shima kən Indimiyo nəm kura lan, ngawo kərye Naija bǝ ladən. Amma attəman ya yǝ, shima kən mǝyon tilon miyo jama ngəwu lan gananzə yaye am milion uwun yar uskun firaskən gai nbǝji. saa dəwu indin mewun araskən la dən(2016) Nasha futu katti yǝ maa, shi [[Borno]] də semi_desert sahel Savannah maana(nasha Sahara yǝ) foto yala dən Kuru sudanian Savannah maana ( nasha kaudo wa) foto fəte daudau da Kuru dau kərye diye də Kuru montane Mandara Plateau maana nasha shima dən (KAU so mbezai) foto anəm gǝdi kərwe diye dən. == Tǝlam wa == Kərye [[Borno]] bǝ də, kabilaa mbeji Sandi doni tai daza tussana ma, alamanna [[Dghwede]], [[Glavda]], [[Guduf]], [[Laamang]], [[Mafa]], Kuru [[Mandara]] dau kərye diye dən; [[Afade]], [[Yedina]] ( [[Buduma]]) Kuru [[Kanembu]] wa də, sandima datəgəram yala gǝdi kərye diye dən; tǝlam kuryar də anm kərye diye dən;Kuru kyibaku, [[kamwe]], [[Kilba people|kilba]], [[margi|marghi]] Kuru [[babur]] nasha foto anəm kərye diye dən adaima təlam [[Kanuriya|Kanuri]] bǝwa [[Shuwa]] Arab'wa də sandima kəənga tayin nasha yalaa Kuru dau kərye diye dən. == Adin == Nasha adin yǝ diyen, jama kərye diye ngəwu so (85%) kashi fisku wuri suro miya ye lan, samma [[Islam|muslumma]], Kuru kərdiya [[Christianity|kəristanna]] ganalaa Kuru am adin gargaja ye kəngayomaa kashi tulur suro miya yelan (7%) ngai sammaso.Tən saa yar tulur ngai laktu isa kərwe [[Borno]] be adaa daula muslumme Kanem Bornu dəro isa asuzana də. == Kəriwu == Daula doni nasha anem [[Libya]] belan suluuna ma (Fezzan) har isə nasha [[Chad|Cadi]] bero Kuru har i kərwe [[Borno]] kuye adəro kedo.Ngawo saa dəwun yar yaskən be la dən, isa Kanem Bornu dəro bətərəm kəriwu soyǝ kedo amma attəman kənasar ba, daji mairi waltə nabkono, daji adailan duno səwondə kərmai tunotin də har saa yar uwu ro lewono. Allan do saa dəwun yar wuskun ro kedo (1800) laktu dən daji kəriwu fəlata be waagono Kuru mairi Borno be ro zau gənajaa har mairi də isə dunonzə fulugatə.Kərye diye fella nzə ngəwuso samowo saadə kərye [[Adamawa]] kuye adəro kəljaa furtu daula au nəm Halifa [[Sokoto]] yero.Saa fisku ngawo adəyen, [[Rabih az-Zubayr]], kam laa kəriwu diyoma lardə [[Sudan]] be lan isə daula shima da səmowo Kuru kərmai sunotin har saa dəwun yar ləgarrin ro kedo loktu doni sojaa Faransa yǝ isa sha har casono nasha Kousseri.Daji har ku yimmo nasaraa kərmai kəlabe də,mairi [[Adamawa]] beda jashowo kəriwu lan laktu daula Jamus _a Kuru Burtaniya beya sandiya zasəwuna dən. Kərye doni Rabih diye ca səmowo na da, Kuru mairi [[Adamawa]] beda də, yakkada ndi Kate nasaraa kərmai kəlabesoye allan nasha [[Borno]] bedə furtu kərmai Jamus_a Burtaniya_a bero cukurowo.Nasha shimada nasha Burtaniya yero kəljaa shidoni raktənzə nasha diyǝ kərmai kəlabeya nasha Yala [[Nigeria]] be dən shidoni isə ngawaodən, isa sha kəlzaa furtu [[Nigeria]] bǝlan ro wollono, allan daredən isə kərmai kəlanzəye ciwondo saa dəwun yar ləgarrin firaskən (1960) ladən Foto doni Jamus yǝ də, ( shima foto doni Kamerun karəngəa də) Bornu_ am Jamus yero wolgono nabtə [[German]] -[[Cameroon]] har gərzə kadiwo loktu askərra ngawana Kəl_bǝ nasha shimadəro bətərəm saadə loktu kamfe Kemerun bǝ loktu kəriwu dina yǝ kən tilomi ladən. Na doni nabtə faraskəram kərye Borno be foto gədi ye də, ku isə sədi yala Kemerun be ro walgono furtu sədi [[Cameroon]] Burtaniya be lan har gərzə saa dəwun yar ləgarrin firaskə tilon ro kedo, loktu dən daji ci kəmoye sadutə sədi [[Nigeria]] yǝ ro cedo. Buro dən, ngawo kərmai kəla ye təwandəna yen, foto kərwe Borno yǝ də, ca suro fella kərye yala gədi be lan karra. Ngawo kərye yala-gədi ye yaksana yelan, daji Kərǝe Borno yǝ diye wormaatəə yimme kau yaskə kəntawu shawur yǝ saa dəwun yar ləgarrin fitulur araskən lan shi kəlanzə da kərwe-a gade-a har sandi mewu-a. Saa mewu wuri ngawo kərwe-a də sadənayelan, hukumaana sənana gade foto fəte kərye diye dən cado kərye [[Yobe]] yǝ fando nankaro. == Riiji Boko haram yǝ == Ngawo saa ganalaa yelan, suro saa dəwu indi yǝ lan, kərwe shima də isə daudi kungiya [[Boko Haram]] yero wolgono daji adaima kərye diye hangal sango badiwono saa dəwu indin luko ləgarrin dən. Ndi Kate saa dəwu indin mewun indin lan səta saa dəwu indin mewu wurin ro səwunadə, lamar də isə zauro tuskaatə nasha shimadən har kərwe dəma furtu nzan ye dəgai ro walgono, adiye səkkə kungiya shima adə kungiya doni zauro batti ro walgono dina dəman kuru am milion falla kozəna sakkə fanza so kuru ləmaan nza so-a kolgada. Ngawo bətərəm batti-batti suro kərwe diyen saa dəwu indin mewu wurin ye ladən, kuru luwala ndi Kate shi [[Boko Haram]] da [[ISWAP]] yeya dən, daji kungiyaa sandima da karaa ro dujaa karaa Sambisa yero. Kuru naalaa fəri batku kəmodugu sadə be soro sandiya dujaa saa dəwu indin mewu tulurrin ladən ; ku yimmo, nabtə nəlefaye baa də kərye dən kaziyi jama mewu yero wolgono loktu doni am bone garal ma sodə fitəna askərra so, am yafalo so dəro saadin ladən. Nabtə nzə kərwe doni b<ref>https://www.citypopulation.de/php/nigeria-admin.php?adm1id=NGA008</ref>are-a, kuru sənye-a ro tənga təənadən, arzəyi hukumaanaa kərye Borno bǝ də, nasha bare-a kuru ləmaan rotə-a ro təngaatəə kawu fitəna [[Boko Haram]] yadə baditin ro, laktu doni kərwe [[Borno]] yǝ shima [[Maiduguri]] də, loktu doni kəla lamar kasəwu yelan zakzawu nzə muhimmi fəlejin ladən. Amma attəman ngawo saa-a laa fitəna adə isə sha zamzə kuru kərye dəro kal səkə nasha fuwutə yǝ lan, kuru barema soro mbu ro walzə nabtəram nza so kolgada RO nza idkaa nankaro, kərye Borno yǝ də shima kən mewun yaskən miwo nasha fuwutə yǝ dən suro lardə yǝ ladən, amma fitəna isəna ladən saa dəwu indin mǝyon araskən ladən, daji ganalaa kətwe də bunzəro gaa badiwono. == Lamintə == tqd20y0n27ipiesccktq5bygkzdn3iv 0 253 22031 3557 2025-03-15T20:03:04Z Umargana1 21 22031 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Boron''' də awo kemikalye. Shidə alamaram B-a lamba atomicbe-a 5. Futu shiro crystalline gultində shidə suwuram, sələm, lustrous; suro shiye amorp<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Boron#VanSetten2007</ref>housben shidə powder bəntənəsbe. Shi awo do zauro kambai ma suro kufu boron ye də, shilan electrons yakkə mbeji, kəltəram covalent ye kəlta nankaro, awoa kada suwudin, misallo boric acid so, mineral sodium borate so, kuru crystals zauro cibbu boron carbide ye so, boron nitride so. ===Lamintǝ=== 994np9nx3tb7abgeyqumid22fbh747r 0 254 22033 22032 2025-03-15T20:04:18Z Umargana1 21 22033 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://www.citypopulation.de/php/nigeria-admin.php?adm1id=NGA008</ref>'''Botany''', kuru sha botany science (au plant sciences) gultin, plant biology au phytology, shima kimiya kǝndaram kǝskabe kuru dalami biologybe wo. Ilmuwu botanyye, ilmuwu kǝskabe au ilmuwu kǝskabe shima ilmuwu kimiyabe nasha adǝlan tawatkatawo. Kalma "botany" də kalma Greekbe βοτάνη (botanē) lan gowotə, ma'ananzədə "nəmkərabe", "kambowa", "kuruwa", au "kəmbu"; βοτάνη shima kalma βόσκειν (boskein) lan gowotə, ma'ananzədə "kərabe" au "kəmbu". == Lamintǝ == pag1k6o9pa9tjvplezcdij7qmwotssm 0 256 19563 3578 2025-02-09T10:29:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q117193802]] 19563 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q117193802}} '''Gbekile David Osemeke''' <ref>https://www.legit.ng/ask-legit/biographies/1520100-boy-spyces-biography-age-real-girlfriend-state-origin</ref> Sha chesambo (10 may 2001) '''Boy Spyce''' bǝ lan sun nzu notuna ma shi kayama cidi Nigeria bǝ widely known for his melodis music flow and combintion. He is currently signed to mavin record, a record lable owned by Nigeria record producer [[Wp/kr/Don Jazzy|Don Jazzy]]. == Lanintǝ == gly32cxvor5qeivc6ox1q3mvy8r0a7f 0 257 19564 3599 2025-02-09T10:29:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q202943]] 19564 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q202943}} <ref>https://books.google.com.pk/books?id=DFLNEAAAQBAJ&pg=PA114&dq=&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwil5r3G9tSAAxVhVqQEHU8LDEsQ6AF6BAgEEAM</ref>'''Brahmagupta''' Sha chasambo suro saa yar uwun fǝlarrǝn uskun bǝ lan(598CE) == Kenenganze buro yǝ == == Kǝrmu nzǝ == suro saa yar araskǝn fǝrakkin uskun bǝ lan bawono (668CE). Brahmagupta dǝ shi malum konkomǝ bǝ ( mathematician) kureman adǝyə shi (Astronomer) cidi Indian bǝ. == Lamintǝ == fice2bzrnx30bsmu3pe826r86oxn8jt 0 258 22037 22036 2025-03-15T20:07:57Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Brain]] to [[Kǝrgen]] 22036 wikitext text/x-wiki {{Databox}} kәrgǝn dә shima organ do suro dabba donyi vertebrate-a kuru dabba donyi invertebrate-a ye dәn dawu nәlewa dәye ro cidajin ma wo. modof2h0sx79pb75tq6eub2zx7xxc1o 0 259 19565 3610 2025-02-09T10:29:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q155]] 19565 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q155}} <ref>https://web.archive.org/web/20140222123948/http://www.eb.mil.br/web/midia-eletronica/hino-a-bandeira-nacional</ref>[[Brazil]] də, hukumamen lardə kəlakəl Brazil ye də, shima lardə do shiro kurawo ba kuru gədizəna suro America anəmye-a Latin America ye-a lan. Shima dinalan lardə kən uwumiwo nəmkuramen kuru kəntulurmin nəmngəwu ambelan. Bərni lardənzəyedə shima Brasília, kuru bərninzə zauro jama jama'a də shima [[São Paulo]]. [[Brazil]] də kəlakəl kəriyewa 26'a kuru kəriye'a kəllata. Shima lardə do suro [[America]] yen təlamma [[Portuguese]] yǝ gomnati yǝ == Lamintǝ == nffzx876llhdh3hd3w0lr2hxpqk3spc 0 260 23209 23208 2025-04-05T07:37:17Z Banabulama 37 23209 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Ganji au tuwom dǝ shima faldo suro indin dǝwo kǝlzǝna dǝwo nasha kǝnzabe samin dǝn kǝrǝnza dǝga wuzǝna dǝwo suro kǝrǝnza dǝn. Kamuwa-a konga-a samma soye nyi'a fuwuzana embryonic tissue fal lan<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Breast#cite_note-1</ref> ==Lamintǝ== sffeazics2pr6mojk5t0k73apgitpik 0 261 22043 22042 2025-03-15T20:12:08Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Breathing]] to [[Kasam girta]] 22042 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kasam girta shima futu kasam-a lezəna kuru lezəna suro bǝ, kuru adəbe səkə shi gas dəga falzəna suro lan, ngəwusoro shi gas dəga kolzəna kuru shi oxygen dəga lezəna. Awowa kənəngatəbe sammaso oxygen mǝradǝzǝna kǝla cellular respiration yen, shi donyi duno'a sutuluyin sa oxygen-a molecules do kәmbu lan tuwandin-a kuru carbon dioxide lan tuwandin ma. ===Lamintǝ<ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/spiration</ref>=== duvfubun9noqt7svy776z9ixzv9zao5 0 262 19566 3632 2025-02-09T10:29:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q287449]] 19566 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q287449}} '''Brooke Adams''' Sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu sawan be lan suro sa,a duwun yar laarrin fidiyon laarrin be lan sha katambo (8 Feb 1949) Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, suro saa 1978 lan drama "Days of Heaven" chido, suro saa 1983 lan "Dead Zone" chido. ==Lamintǝ<ref>http://www.tcm.com/tcmdb/person/636%7C0/Brooke-Adams/</ref>== pyj5ooty82nd3fsxmmpnsxd3f0iqmky 0 263 22620 19567 2025-03-29T14:20:08Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22620 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4979316}} <ref>https://web.archive.org/web/20180812185537/https://tournament.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF</ref>'''Bruno Fernandes''' sha chasambo Yim uskun bə lan kǝntawu laarra bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko diyon bə lan (8/9/1994) Dekkel baktema cidi Portugal bǝ, kuru dawu baktema karabka Premier League bə Manchester United cidi England bə dero. == Lamintǝ == <references /> dyrcdteo2avlr5e406961tes5vm07of 0 264 19568 3666 2025-02-09T10:29:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4980805]] 19568 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4980805}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Brymo#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Brymo''' '''Olawale Olosoro''' bǝ lan sun nzu notunama. sha chesambo (9 may 1986)Brymo bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma attǝyǝy kuruman biske drama yǝ diyoma. == Lamintǝ == q7286gb77645762avguowum4nc3o1kn 0 265 23612 23611 2025-04-20T13:36:45Z Banabulama 37 23612 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Siddhartha Gautama, shidoni ngǝwuso Buddha lan bowotindǝ ('shi tada'), shima kam kǝrmabe kuru malǝm adinbe lardǝ Asiabe lan kǝn 6th au 5th karnu BCE lan kǝnǝngatǝgǝ <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_Buddha#cite_ref-FOOTNOTECousins199657%E2%80%9363_3-3</ref> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_Buddha#CITEREFNorman1997</ref> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_Buddha#CITEREFPrebish2008</ref> kuru shima adin Buddhismbe suwudǝ. Hawarra Buddhistbe lan, Lumbini lan, suro kərma Nepal lan, amma maiya kərmaiye kərmai Shakya ye, amma kənənganzə kəlanzəa kolzəna ro walzəna. 6xdlduhyug2he24kf0kzbfp7j193p2c 0 266 19170 3673 2025-02-06T23:00:49Z Eurohunter 208 -redundant link to ENWP 19170 wikitext text/x-wiki '''Buddhism''' kuru Buddha Dharma kuru Dharmavinaya lan nowotə, shima adin lardə Indiabe-a kuru ada falsafabe do kəla malumma Buddhabe ro gotinmadəyen. Adǝ shima adin dunyabe kǝn diyaunmiwo, am duwu miliyon 520 yeyi, sandiya Buddhists lan notǝna, sandidǝ sandima kashi uwu lan kǝn yakkǝ suro jama dunyabe dǝn. ===Lamintǝ=== f3hedb3nkt6wztuc6nchrdmix6r5462 0 267 19569 3695 2025-02-09T10:29:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4986810]] 19569 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4986810}} <references /> <ref>https://www.premiumtimesng.com/regional/nnorth-east/293144-why-i-dont-know-my-date-of-birth-senator.html</ref>'''Alhaji Bukar Abba''' dǝ sha chasambo kəntawu mǝyon bə lan saa dəwun yar ləgarrin fiwun ladən bə lan (1950)shiye siyasama Najeriya bə, can shi nəm gomna Yobe, Najeriya ye sunotəna kawu findi ləgari kəntawu kən yaskin bə lan saa dəwun yar ləgarrin filaar laarrin bə lan(29/3/1999) səta kawu findi ləgari kəntawu kən yaskəmi saa dəwu indin luko tulurrin bə lan (29/3/2007) dəro ciwudo. Kuru kawu adəwo dəro, nəm gomna diye rozəna kəntawu kən falmi saa dəwun yar ləgarrin filaar indin(1/1992) lan səta kəntawu kən mewun tilonmi bə lan saa dəwun yar ləgarrin filaar yaskən bə lan (11/1993) ro ciwudo. Karabka ANPP ye ladən. Adaima saa dəwu indin luko tulur bə lan (2007) mi ladən, daji nəm kura lardə' ye matəro daano furtu karabka NNPP ye ladən. Kuru kərmaasoro, shima sanata doni anəm Yobe yeda wakiltəmawo furtu karabka APC ye lan. ==Laminte== kvn8b6jiv7q5nib4nquao5tr7edjxli 0 268 19570 3710 2025-02-09T10:30:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4986809]] 19570 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4986809}} ===Bukar Kura Borno Bə=== Bukar kura bin Umar al-kanemi (1830-1884) Shima shehu [[Borno]] bə saa (1881-1884) ro lezuna də. == Kenengan nzǝ buro yǝ == ===Kərmai nzə=== Bukar shehu ŕó waĺĺàno sáá 1881 bə ladǝn ngawo báwáǹzə Umar ibn Muhammad al amin bazéna dən .<ref>https://books.google.com/books?id=W8ByAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false</ref> === Laminti === c9ehpep1rufe90si7ut6fvt2vq8urs7 0 269 19571 3735 2025-02-09T10:30:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q59306386]] 19571 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59306386}} '''Bukayo Saka''' '''Bukayo Ayoyinka Tm'''. '''SAKA''' lan sunzu notunama sha chasambo yim u,un (5) bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan saa duwu indin tilon bǝ lan (2001) dekkel boktuma cidi England bǝ. Kuru karabka donyi Arsenal bǝ dero fuwu Baktema. Usulunzǝ sha yallanzǝ wa sandi am Nigeria bǝ, Bukayo Ayoyinka Saka dǝ England lan sha chasambo. == Lamintǝ<ref>https://www.espn.co.uk/football/player/_/id/280555/bukayo-saka</ref> == mjd0x0g9ssgpvtez252swxmpamln5rv 0 270 19572 19215 2025-02-09T10:30:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q59306386]] 19572 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59306386}} '''Bukayo Ayoyinka Tm Saka''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa duwu indin tilon bǝ lan(5-sep-2001). dekkel boktuma cidi inglan bǝ.usulunzǝ sha yallanzǝwa sandi am [[Nigeria]] bǝ.adiyey shidi [[England]] diman sha chasambo.<ref>https://www.premierleague.com/players/49481/Bukayo-Saka/overview</ref> == Lamintǝ == 3cvn85lee13liye3ed14zzg2t0sihph 0 271 19573 3755 2025-02-09T10:30:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56552]] 19573 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56552}} '''Bura language''' Bura (kuru nowotə Burah, Burra, Bourrah, Bura-Pabir, Babir, Babur, Barburr, Mya Burra, Kwojeffa, Huve, Huviya) shima təlamma Chadicye shidoni yala-gədi Nigeriayen amma Bura-Pabirye manazandə. Təlammadəye suronzan Pela-a, Bura Pela-a, Bura kəla kauye-a, Hyil Hawul-a, Bura Hyilhawul-a, Bura sədiya-a. Təlammadə Kilba-a, Chibok-a, Margi-a təlamma gade yala-gədi Nigeriaye-a karəngən. qj8e6h0hgu8clifrf063i0g2kurdwbk 0 272 19574 3764 2025-02-09T10:30:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q965]] 19574 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q965}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_World_Factbook</ref>'''Burkina Faso''' Burkina Faso,[a] hukuma Republic of Burkina Faso,[14] shima lardə do suro fəte Africayen cidi bawo,[6] kalangaizə [[Mali]] yala-fətenzən, [[Niger]] yala-gədinzən, Benin anəmgədinzən, Togo-a [[Ghana]]-a anəm, kuru [[Ivory Coast]] anəmfəteye. Nəm faraknzə kilomita 274,223 (mi səre 105,878) zamzəna. Suro saa 2021 yen, lardədə nəm nguwu jamayedə 23,674,480 yeyiro somtəna.<ref>https://web.archive.org/web/20230326030716/https://www.aib.media/2022/07/01/burkina-481-de-la-population-du-sud-ouest-pratique-lanimisme-officiel/</ref> Buron shiga Republic of Volta sami be (1958-1984) lan bowotin, kura lardəbe kureye Thomas Sankaraye sha Burkina Fasoro falzəna. Am lardənzəye də sandiya Burkinabè lan nowotə, kuru bərni kura lardənzəye də shima Ouagadougou. <ref>https://www.reuters.com/world/africa/heavy-gunfire-heard-burkina-faso-capital-reuters-witnesses-2022-09-30/</ref>Kaduwu Burkina Fasoye shiro kurawo badə sandima amma Mossiye, sandidoni karnu kən 11meya kən 13meya nadən nabsanadə. Sandiye mairiwa duno'a alaman ouagadougou-a, tenkodogo-a, yatenga-a koksana. Suro saa 1896 lan, Faransaye sha nasha Faransaye Fəte [[Africa]] yǝ lan nozana; suro saa 1958 yen, Upper Volta də kərmai kəlanzəye ro wallono suro jama [[France]] yǝ lan. Suro saa 1960 lan, kərmai kəlabe cotto suwandəna kuru Maurice Yaméogo kura lardəbe. Tun loktu kərmai kəlabe səwandənan, lardədə banna ba-a, fəram-a, fəram-a, riswa kəmbu-a ro kara. Kuruson kərmai kərmaiye kada mbeji, suro saa 1966-a, 1980-a, 1982-a, 1983-a, 1987-a, kuru indiro suro saa 2022-ayen (January-a September-a). Kuruson suro saa 1989-a, 2015-a, 2023-ayen kərmai kərmaiye kənasartənyi mbeji. == Lamintǝ == 0197vz3cy8ds8nvtx48nbnuk0x8kkz3 0 273 19575 3781 2025-02-09T10:30:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17305712]] 19575 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17305712}} '''Damini Ebunoluwa Ogulu'''<ref>https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2019/07/burna-boy-african-giant-bombastic-nigerian-pop/594610</ref> sha chesambo yim indin bǝ lan kǝntawu aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha chasambo (2 july 1991) '''Burna Boy''' bǝ lan sun nzu notuna ma kayama cidi Nigeria bǝ, kuru kaya ruwotuma. == Lamintǝ == sk4ol0arqbyjlmgie6x5so9ff6vy90r 0 274 19576 3799 2025-02-09T10:30:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19458]] 19576 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19458}} '''Burnley Football Club'''<ref>http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1920-21.html</ref>, dǝ karabka dekkel bǝ kərye Burnley Lancashire, England bə lan kara English Premier League lan dekkel baksan. Saa 1882 bə lan karabka shima də kokkada. == Lamintǝ == 3kkvb1glzdcn8l6yyayo0p9mycc6wog 0 275 22046 3808 2025-03-15T20:14:57Z Umargana1 21 22046 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Bursari=== Bursari də hukumanaa gomnati bǝ kərwe [[Yobe]] bǝ, [[Nigeria]] lan. Headquarter nzədə bəla Dapchi lan fəte nadəye 12°29′25′′N 11°29′40′′E lan. Nəm kuranzədə 3,818 km2 kuru nəm nguwu amyedə 109,124 suro kom-komi saa 2006 yen. Lamba postalbe nadəyedə shima 620. Təlamma Badeyedə Bursari LGA lan manatin. ==Yanawu== Yanawu na laabe Nasha gomnati gana Bursaribedə kilomita square 3,818 sətana, badiyaramman harrata kuru gana-gana. Shidə zamanwa kura-kura indi mbeji: loktu kuruwu, zaman hartəbe-a kuru zaman nji samibe-a. Kawudo do 34°C, kuru nəm kəli gana kashi 15 lan. Adəye foto na zauro konnuwa, kuru nji samibe gana'a fəlejin.[3 == Laminte<ref>https://web.archive.org/web/20091007011423/http://www.nipost.gov.ng/PostCode.aspx</ref> == 5pbsbw6wmrm5be02nalewddt2n93obm 0 276 19577 3818 2025-02-09T10:30:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9820]] 19577 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9820}} '''C''' kə́n yàkkə́bè haruffa nasara yǝn . [[Liwuram:C cursiva.gif|right|thumb]] gl1gqgng4ppcfba2jqau6izr61y58v5 0 277 19578 3842 2025-02-09T10:30:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q33130825]] 19578 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q33130825}} '''Calister Ubah''' sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu jimada Auwal bǝ lan saa duwun yar laarrin fitulurrin yaskin bǝ lan (1973). Shi kasoma [[Nigeria]] bǝ. Nigeria ro kaso sidina saa duwun yar laarrin fillaarin araskin bǝ lan. (1996) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ<ref>Evans, Hilary; Gjerde, Arild; Heijmans, Jeroen; Mallon, Bill; et al. "Calister Ubah Olympic Results". ''Olympics at Sports-Reference.com''. Sports Reference LLC. Archived from the original on 18 April 2020. Retrieved 21 July 2017.</ref> == dx29lidtist9sno7tfzr39lkw0my9zs 0 278 19579 3853 2025-02-09T10:30:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1009]] 19579 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1009}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Cameroon#cite_ref-CIA_1-6</ref>'''cameroon''' ˌkæməˈruːn/ i CAM-ə-ROON; Faransaye: Cameroun), rasmaro Republic of Cameroon (Faransaye: République du Cameroun), lardədo suro Central Africaben. Kǝla fǝte-a yala-a lan Nigeria-a, yala-gǝdi lan Chad-a, Central African Republic dǝ shima fuwunzǝ-a Equatorial Guinea-a, Gabon-a kuru Republic of the Congo-a dǝ shima anǝmzǝ-a. Nəm kəmaduwu nzǝ dǝ kǝla Bight of Biafra yen kara, nasha Gulf of Guinea-a Atlantic Ocean-a lan Kәla na'anzә dәn nәm kәla lamar kәriwuye dәn, kate Afrika Fәtebe-a Central Africa-a dәn, shi dә suro kampu indisoyen kasharu. Am million 27 yeyi dǝ tǝlam 250 lan manazain, suro tǝlam lardǝbe Ingilis-a Faransaye-a au sandi indiso-a dǝn. Am buro salakye na shimadǝye dǝn nabtǝram Saoye dǝ suronzan Lake Chad lan. kuru am sowa-a kǝltǝma Bakabe suro rainforest anǝngabe lan. Am Portuguesebe kulasha dәn karnu 15 lan kәla kәnbu dә ro isәna dәn Rio dos Camarões (Kulu shrimpbe) ro sunzәna, shi doni Cameroon ro walzәna suro Nasaraben. Askərra Fulaniyedə lardə Adamawa Emirate yala yala yedəa karnu kən 19yen cido, kuru kaduwuwa gade-gade fəte-a yala-fəten-a ye kura-a fondom-a dunowa cido. == Lamintǝ == 7exifyh9kixp1m198mddou5tegsvsfx 0 279 19580 3861 2025-02-09T10:30:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16]] 19580 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16}} == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Canada#cite_ref-1</ref>Canada == Canada də lardə do yala America ye lan kara. Lardəwanzə mewu-a kalangaiwanzə yakkə-adə kəmoduwu Atlanticben səta kəmoduwu Pacificbero saadəna kuru yalazə kəmoduwu Arcticbero saadəna, adəye sha lardə dunyabe kən indimiro sədin nəmkuranza sammason, kuru ci kəmaduwube dunyalan shiro kuruwuwo ba. Kalangainzə sha United States'a yedə shima kalangai dunyabe zauro kuruwuwo. Lardǝdǝ nashaa meteorologicbe-a kuru geologicalbe-a kada shiga suwudǝna. Lardə do am gana'a am miliyon 41 ma kozəna, nguwunzaso anəm 55th parallel yen napsana bərni lan. Bərni kura lardə Canada yedə shima Ottawa kuru bərni kura lardənzəye kura yakkə sandima Toronto'wa, Montreal'wa Vancouver'wa. Amma asal lardəyedə na kərma Canada gultindən nabsana saa duwu kadaro. Karnu kən 16th lan baditəna, bəladiya British-wa France-wa yedə kulashi sadə kuru dare ci kəmaduwu Atlantic yedən napsana. Dalil kəriwuwa balimibe kadaye səkkə, Franceyǝ lardəwanzə North Americayǝ sammaso suro saa 1763yen ceno. Suro saa 1867yen, kəlakəl lardəwa Britishyǝ North Americayǝ yakkə Confederation men kəltanadən, Canadadə kərmai kəriyewa diyauye ro kokkada. Adə shima kəriye'wa kalangai'a nguwutə badizə, kuru diwal kərmai kəlabe United Kingdom lan sərayin də, Statute of Westminster, 1931 lan fəlezəna, kuru Canada Act 1982 lan dazənadə, shi doni shara majalisa United Kingdom yero təngatəgə'a rozənadə. == Lamintǝ == s3w7rkclp02bbve6d26pqo5x8x17ljz 0 280 22047 3864 2025-03-15T20:15:53Z Umargana1 21 22047 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kanser dә shima qosa la tuno suro kamma sutuluyin ma b577kmwz3auz5ofbjtxvbvs6aqsltkn 0 281 19581 3876 2025-02-09T10:30:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5031678]] 19581 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5031678}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Candice_Azzara#cite_ref-NYT_1-1</ref>'''Candice Azzara''' Sha Chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon luko uwun bǝ lan sha katambo 18 May 1945. Biske makartima diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== h9e4hg2yt9bdti5srkq3qubt1x6kfxp 0 282 19582 3891 2025-02-09T10:30:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q39574]] 19582 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q39574}} <ref>https://web.archive.org/web/20131108030812/http://www.orlandomagazine.com/Orlando-Magazine/March-2010/Our-Town/</ref>'''Candice King''' Sha Chasambo yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu chidi be lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan sha chasambo (13 May 1987). Biske makar bǝ diyoma cidi Amarikï bǝ ==Lamintǝ== maskb89d8qxyr7p349vbew7o4qcakc4 0 283 22390 22389 2025-03-22T13:16:28Z MohammedBama123 36 /* Cape Coast */ 22390 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q221283}} ===Cape Coast=== Cape Coast də bərni kura bərni kura Cape Coast yǝ kuru nasha dawu [[Ghana]] yǝ. Sekondi-Takoradi lan mi 38.4 (61.8 km) yǝyi kuru [[Accra]] lan mi 80 (130 km) yǝyi. Bərnidə shima naptəram zauro faida'a suro [[Ghana]] ben.[3] Komkomi saa 2010 ye lan, Cape Coast də am 108,374. Am bərni dən napsana də ngəwunzaso tǝlam [[Fante]] bǝ. Bərni də loktu laan bərni kura mairi Fetu bǝ, mairidə yala Cape Coast bǝn mil 10 (16 km) lan kara. Sa am [[Europe]] bǝ nazaana dən, Cape Coast Castle də'a kokkada, shi done cidiya musko British yǝ ro lezəna də, shi done castle də'a naptəramzə'a dərizə kəlzəna də'a headquarter Royal African Company yǝro coko. Cape Coast də bərni kura Gold Coast yǝ ro wallono suro saa 1821 lan səta 1877 ro lezina, na do [[Accra]] ro kalakkatə.Cape Coast də na ilmuye lardə [[Ghana]] ye lan, fato jami'a Cape Coast ye'a kuru jami'a nzunduye Cape Coast ye'a, kuru jami'a gade'a nzunduye'a. Arziyi bərnidəyedə bəladəriye-a cida-adə shima nguwuwo, na'a alamanna Cape Coast Castle (Na Gargam Dunyabe), Kakum National Park-a, kuru kawuske PANAFEST-adə sandima am bəladəriye'a matcin, kuru kasuwu Kotokurababedə shima kasuwu kura bərni dəyewo. ==Suro cidibe== Su bərnidəye adayedə shima Oguaa, kalma Guan Awutuye Gua lan gowotə, ma'ananzə "kasuwu".[4] Su adabe gadedə shima Koto-Kuraba ma'ananzə "hamlet-crabbe", shidoni kalima Koto-wurabaye bannata də, ma'ananzə "kəmoduwu crabbe". Kalima də su kasuwu bərni dəyen mbeji.[5]: 164, 165 Cabo Corso ("short cape") shima su [[Europe]] ye buro salakye naptəram dəro am Portugueeye buro salakkin sha sowondənadə. Sudə darelan British yǝ "Cape Coast" ro kalakca.[6] ==Naptəram buroye== Furtə amma asal nabtəramma dəye Edina'a samunro təmatəna, Cape Coast də bərni kura Fetu Kingdom yero wallono. "Fetu" də mairi Guan (Etsii) ye dina shidoni nəm kuran zədə mil 10 (16 km) yala Cape Coast yen kara. Na shimadə kərmadəro Effutu lan nowotə.[5]: 164, 165 Loktu laan, kasuwu do loktudən Ogua lan notənadə, wurazə kuru dawudi kasuwube ro wallono. Dalil wuratə adəye səkə, Mai Fetu yedə kazadala shiro kazaadala waltə nabtərammadə'wa wakilzəna. Kasuwu də hangal William Towerson ye gozəna, shi do ne Nasara'a buro salak lan Guinea coast ro lezəna ma, shi do ne cidi'a lezəna ma suro saa 1555 yen.[5]: 165 ==Kənde am Europe bə == Kasuwu kate am Fetu bǝwa [[Europe]] bǝwa yen kurawono. Loktu laa suro saa 1650 yen, cidi laa mai Fetu ye lan Hendrik Carloff ye kaiyiwo, shi do ne am Dutch ye do kampani Dutch West India ye dəro cidajin ma. Suro saa 1655 yen, na Carolusborg ye lan gar kura gartəna cidiya musko Swedish yen.[7] Mukko kadaro falzəna kawu saa 1664 ro, sa shiga Dutch lan soja'a Nasara'a Dutch'a ye sətanadən.[8][5]: 165, 166 Ngawo bətərəmdəyen, Nasara yǝ Cape Coast də'wa headquarter Royal African Company ye ro suwudə suro saa 1678. Danes ye cidi kəla kauye lan sowondəna shidoni mita 1,000 (3,300 ft) yala gədi fort dəyen karadə. Sokku Castle Cape Coast ye də gartin də, am Danish ye də cidinza lan gar kura garzana, sha Fort Frederiksborg lan notəna də.Fort də dare Nasara yǝ sha casuwu.[5]: 166 Raita karnu falro, Nasaraye Frederiksborg'a naptə gar kura castle dəye ro gozana kuru sunzə Fort Royal ro kalakca, amma dau karnu kən 18th ye lan gardə'a kollada. Forts gadeso gartəna loktu dən, alamanna Phipps Tower yeyi, shidoni dare koltəna də kuru kərma də Ghana Museums'wa Monuments Board'waye sha sunotin.[5]: 166 ==Loktu kərmai kərmai notoben== Kəriwu [[Napoleon]] ye badiyaram karnu kən 19th yǝ də'a kuru nəm rashidi siyasaye nasha Gold Coast ye də'a dalil kasuwu kaliwaye Atlantic ye də'a Denmark'wa Britain'wa ye baro sadəna də, sandima dalil do Asante ye coast ro bətərəm sadəna suro saa 1806 yen. kəla Asanteben fulutəna.[5]: 167 [10] Fort kada gartəna, alamanna Smith's Tower kəla Dawson Hill-a Fort McCarthy-a yedei. Cape Coast dəro Asante ye kən indimiro zorzana suro saa 1824 yen ngawo askərra Britishye cidiya Charles MacCarthy yen kəriwuzanayen. Bəladə nguwusoro suro saa 1817 lan wartəna, razəwunzə'a fuluzəna.[5]: 167, 169 [11] Kawu Sekondi Harbour gartinro suro saa 1890s yen, bəladə shima na njiye zauro faida'a suro lardədəyen.Loktudən kasuwudə zauro ngəwu, amma ngawo saa 1850 yen, saa doni Britishye karewa Danishye sowondənadən kəndaramma anəmro walzəna. Kasuwudə ngawozəna, nəmgade-gade Dutch-a yedə zauro kurazəna, kuru kazəyiya Asanteyedə tərana.[5]: 170 Bərni kura Gold Coast ye də sha Cape Coast lan Accra ro kalakkatə saa 1877 lan. Adəye, awoa gade kada'a, banna kəla arzənyi bəladəbero kalaktəyima suwudəna. Saa 1880s lan, razəwu lardəye gana laa cizəna, dinar rush lan.[5]: 170 ==Kǝrma (1900-kǝrma)== Bərnidəye Coci St. Francisbedə suro saa 1928ben cedo.[13] Shi gardə shima Cathedral Catholicbe buro salakbe Ghana lan gartənadəwo.[14] Nzəralan, maranta Catholicye buro salakye Ghana lan, St. Augustine's College, Cape Coast lan kokkada loktu saa 1936. Kasuwu kokoye saa 1900s ye do Ghana ye sədəna də, bərni də loktu laa fuwutə arziyibe səwandəna. Ngawo ci kəmaduwuye-a zawal maara cidiye-a nasha gade lardəye alamanna Sekondi-a Kumasi-a lan tamotənayen, koko baretə-a kasuwu-a Ghana lan ngəwuzəna kuru Cape Coast də faidanzə bawono. Amma, ngawo Roman Catholic Archdiocese-a jami'a bərnidəye-a 1950-a 1962-a lan koktənayen, Cape Coastdə na ilmuye Ghana lan wallono.[5]: 170. ==kazu== Lenəmare bərnidəyedə fasal lenəmareye Cape Coast Metropolitan Assembly yedə shima kalzəyin, Dennis K. Sulemanu də shima cidama lenəmareye fasaldəye.[15] Nasha laa alamanna Abura yeyi, nəm nguwu am 15,000 suro saa 2000 yen kuru na'a kura kura karəngə lan kara, məradə'a lenəmare fato'a (taxi'a minibus'a) lan faidatin. Am Cape Coast yedə nguwunzaso moto kəlanzaye ba, am dauye bərnidəye dawun baro, cidawu gomnatiye'a cidawu ilmuye'a suronzan mbeji. Jami nguwu mbeji, bərnidə anəm diwal Accra-Takoradiyen karadə zauro battizəna.[16] Suro saa 1873yen, shawari laa kəla naptəramma Cape Coast-a Kumasi-a kəltəye mbeji askərra Asante'a kəriwutəro zutə nankaro. Ngalte faidazənyi dalil kəriwudə təmatənadən dazəna nankaro.[17] Dawari faraskəram maara samibe bərnidəro gartəyedə Mahamudu Bawumia ye warmajiwo kəla manifesto New Patriotic Party ye kəntawu August ye kawunzə 18, saa 2024 lan. ==Gumnati== Metropolitan də gomnatinzə mayor-council ye mbeji. Mayor də (chief kura) də sha kura lardə Ghana ye sha walzəyin kuru majalis bərniye Cape Coast Metropolitan Assembly ye kasatsəna.[20] Mayor Cape Coast ye də shima Ernest Arthur, kərma dəro kərmainzə kən indimi sədin.[1] ==Adadu jamabe== Komkomi 2010 yedən, nəm nguwu Cape Coast yedə am 108,374 shidoni 189,925 ro wallono saa 2021 lan. Adin kəristabedə shima adin doni bərnidən zauro tədinmawo, ngawonzən adin Islambe-a adin adabe-a. Kaduwu kurado bərnidən nabsanadə sandima Fante, sandidə kufu gana Akanye. Təlamma kaduwudəyedə Fante.[2]: 30, 3 ==Ilmu cidiye== Cape Coast də 05°06'N 01°15'W (5.100000, -1.250000) lan kara kuru Sekondi-Takoradi lan mi 38.4 (61.8 km) yeyi kuru Accra lan mi 80 (130 km) yeyi. ==nasha kura== Bərnidə Cape Coast Metropolitan lan kara, nəm faraknzə 122 km2 (47 sq mi) kuru shima bərni kura 6 Ghana ye dəye falnza. District də anəmlan Gulf of Guinea'a kalangaizəna, yalalan Hemang-Lower Denkyira'a, fətenzən Komenda'a/Edina'a Eguafo'a Abirem'a, kuru gədinzən Abura'a Asebu'a Kwamankese'a.[2]: 1,3. ==Kǝla cidiye== Kəndaram bərnidəyedə kəla kauye ro kasatkata, kaudə kattiye zaksəna. Jili kawuye bərnidəyedə Birimian-a batholiths-a sandima nguwuwo, kuru suronzan kawu granite-a pegmatite-a mbeji. Kate kaudəyen zərəgəwa kəmaduwuwa kada mbeji, Kakumdə shima kəmaduwu kurawo. Kəmoduwuwa sənanadə na kəliben dajin, shi kuradə Fosu Lagoon Bakanobedəro lejin. Nasha yala district dəyen, attəson, cididə kəskawa gade-gade baretəro ngəla.[2]: 1, 3 [23]: 43 ==Parks== Cape Coast də sha na'a kəli'a nguwuro nozana, amma nəm nguwu jamaye'a awo'a gartəye'a də kajim'a kəska'a ro tajirwa suwudin. Kəli kəli bərnidəyedə nasha njiye njiro cistayen kuru nəlefa am bəladəye ngalwotəgəyen zauro faidajin. Bayanna kəra saa 2023 ye fəlezəna kəla bərni kuradəye kajim ngəwu suro saa 2018 yedə shima 47.12 km (29.28 mi), kashi 24.01% fulutə 71.13 km (44.20 mi) suro saa 1991 yedən.[24] ==Yanawu na laabe== Cape Coast də nasha njiye zauro kawudo'a (Köppen: As), loktu samiye indi suro kəntawu Mayben səta June-a October-aro saadin. Loktu hartəye (harmattan) də kate kəntawu Nowamba-a February-a lan wakajin. Samiye saa woson 90 lan səta 110 mm ro saadəna (3.5 səta 4.3 in) nasha ci kəmaduwuyedən kuru cidi ngawoyedən kate 110-a 160 mm-a (4.3-a 6.3 in)-a lan. Kawudo do 24 səta 32 °C ro saadəna (75 səta 90 °F ro saadəna) amma nəm kəliye də kate 60%-a 80%-a lan kara.[25] ==Ada== Cape Coast də nasha ada Oguaa ye.[c] Kəlele kura do bərnidən tədin də shima Fetu Afahye, shi do yim Lagadə September ye saa woson tədin ma, kuru am gade-gade samma so'a matcin.[2]: 3 ==Hawarra== Sandi anyi sandima tashawa radiobe Cape Coastbe kartənadəwo:[28] FM *90.3 Kastle FM[29] *93.3 Cape FM *92.5 Radio Central *100.5 ATL FM *102.9 Yes FM *87.7 Eagle FM *90.9 Sompa FM *107.5 Live FM ==Razəgə== ==Bare== Cactus suro njiye suro Cape Coastben Bare suro bərnidəyedə sashi bareye bərni kuradəye shiro cistayin. Fuwuma fasaldəyedə shima Olympia Enyonam Williams. Jaza kulashi saa 2005 ye fəlezəna Cape Coast də bare kəskaye baretəye suro bərnidəyen tədinma bawo futu done fato Cape Coast University ye dəro təmatəna də. Kashi 90% karənga kəska kəli am bərnidəye zawin də na'a Kumasi'a Togo'a kalangaizə Ghana'a lan tuwandin.[31]: 1Kəla bərnidəyedə bare diwo zauro zauro sədin. Nawa do ne faidatə bare ro faidatin də gana, sandi do ne shartəwa dəga kalkalzəna də njiye njiye fəlejin. Adǝye sǝkǝ Cape Coast-a kuru nashanzǝ-a dǝ shima nji ganawo Ghana lan, adǝye sǝkǝ am bǝnyi kǝntaro walzana.[31]: 2 ==Bǝnyi kǝnta== Bənyi kəntadə shima am Cape Coastbe ngəwunzasoye kənənganzawo, amnzadə bəla bənyi kəntabe anəmyedən napsanadə. Kasuwu-a, tusu-a, kuru awo kəlta-adə sandima awowa fandiyewo rokko bənyi kəntaben. Duli ye cida dəro surodən mbeji futu do ne cida dəro gawo-a darajatə-a ro.[32][33] Dalil nəm nguwu bənyiye fulutə nankaro, shidoni am nguwuye kəndo bənyi kəntaye shiro "Saiko" gultindəro zorzanadə na bənyi təraanyidə mara njiye kurakuraye sətanadə suro kuluwuyen karewa alamanna tada kəskayeso, njiso, dabbaso am bəlaye sowondinro falzayin, bənyiwudəye kənənganzadə suro tajirwayen kara sau kənənganzadə suro kuluwuyen kara. ==Cida== Saa karəngə adən, kashi 25.1% am cida'a Cape Coast ye də cida'a cida'a leyata lan cidazayin, alamanna wholesale'a retail'a. Bərnidə shima na kasuwu Kotokurababewo, kasuwu shiro kurawo ba suro bərnidəben. Kasuwu do triangular ye də dareram saa 1930s yen gomnati kərmai kərmaiye sha garzə. Tun loktudən, shima awo kungəna tuwondinma kurawo hukuma bəladiyaye bərnidəye, kashi 35% kamuwa cidazayinma so'a cidaro sədin.[34] ==Bəladəriye== Cape Coast də am bəladəro lezayinma sodə nguwujin dalil awowa bəladəro lezayinma alamanna Cape Coast Castle (Na awo kaduwuye dunyabe), Kakum National Park, kuru kawuske PANAFEST ye. Attəson yayi, na'a alamanna fatowa ibadabe alamanna "Tree Shrine" yeyiro gawodə, kəska kantalla silkbe karəngə kasuwu anaafobedə dabkatə.[35] Awowa bərnidəye gartənadə sonyayi fuwuzənyi, nəmngəla kəndəga am bəladəye'a kuru ilmu am bəladəriye'a lejin.[36] Saa 2000 lan, bərnidən diwalwa am cidilan lezayinma bawo. Am bəladən dasawuna sodə faida do sandiye cidaram bəladəriye lan sadində nozanyi.[37]Nasha bəladəriye Cape Coastbedə komishin fuwutə nashabe daube (CEDECOM) shiro cistayin. Fuwutə nasha dəye nankaro kungəna cedo nankaro, CEDECOM ye UNDP-a USAID-a ro lezəna, kuru sandiye kəlakəl kusuwu fuwutəye (DDC) ro kəllata kəla fasal kusuwu faltəyen. Ngawo am gade-gade kada'a kəllatayen, cida awowa cidiye'a awowa gargamye'a gənatəyedə baditəna. Cidadə hangalnzə'a waltəm yasa'a kuru fato'a kura kura bərnidəye'a awo kaduwuye ro kalaktə'aro kalaksəna, kuru adəye səkə Kakum National Park də'a gartəna.[38] ==Kǝreye ziyara== Kura lardə Americabe kureye Barack Obama-a banamanzə Kamala Harris-a indiso Cape Coastro ziyara sadəna rokko castle Cape Coastbe-a. Obama ye kəntawu Julyye kawunzə 11 saa 2009 lan ziyara sədəna kuru Kamala ye kəntawu Marchye kawunzə 28 saa 2023 lan nazəna. Balawuro Obama ye də shima buro salak yin kərmai kura lardəye lan cidiya Sahara Africa ye dəro ziyara sədəna wo.[42] Sokku Obama ye castle dəro ziyara sədənan, shiye kəla gargam castle dəyen manazəna kuru gargam am African Americanye'a.[43]Kuru tawatkəgəna, am Americabe-a, kuru am African Americanbe-a, tawadəro hangal taganasbe mbeji nasha faldən na adə na karəngə kuttabe; nasha gaden, na allan bəlawuro awowa African Americanbe nozanadə badiwono. Kuru alammaaro, waltə yallanzə'a, Michelle'a dulinde'a, kuru gaworam doni diaspora badizənadə kururo, amma kuru waltə nankaro kəlele amma Ghanaye'a fuwutə ajabba doni andeye sədənaye dalil nəmkərawu am kadaye nankaro, am sələmma bəl'a, nəm kaliwu baro diwodə shima am samma'a. təma. Shiye andero taksəyin kəla futu gargamdə batti yayi, kuru mowonjin kənasartəro. ==Karafkawa gumnatibe gənyi== Cape Coast də fato NGOs kadaye, laadə am cidaye gana dalil kungənaye nankaro. NGOs anyi lamarra naptəram jamabe suro bəla kurayen sammason bayanzayin kuru sandiya fuwuzayin. NGOs laa bərnidən cidazayin də sandima kusunyi kərmai kərmaiye'a kuru Abraham Smiles Foundation'a. Kulashi saa 2021 ye fəlezəna am nguwuso cidawa NGO ye dəro gawo məradənza mbeji, awo do karafka dəye kəlanzən kara dəro wutəyin.[46] ==Ilmu== Cape Coast də shima fato kura jami'a Cape Coast ye (UCC) ye wo. Cidaram də suro saa 1962 lan kokkada naptə jami'a kuru nəm kam taanasye jami'a Ghana ye'a mbeji. Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 1971, mowontidə daraja jamiya kəlanzəbe kamilro səbandəna futu majaliskuben; Jamiya Cape Coastbe doka saa 1971-a kuru jami'a Cape Coastbe doka saa 1992-a.Jamiya nzundube Cape Coastbedə suro bərnidəben kara. Saa 1986 lan katəna, cidiya cidaram ilmuye Ghana yen cidajin darasəwa dawu-dawuye yitagattəgəro. Suro saa 1992 lan, ngawo Polytechnic Law (PNDCL 321) yen, jamiya dəga daraja mowonti kuraro kalakca. Kərmadəro shidə jamiya nzundube ro kara.[49] Adə shima som mowontiya secondary-a nzundu-a Cape Coastbe:[50] * [[Wesley Girls' High School]] * [[St. Augustine's College (Cape Coast)|St. Augustine College]] * [[Holy Child High School, Ghana]] * [[Mfantsipim School]] * [[Adisadel College]] * [[Aggrey Memorial A.M.E. Zion Senior High School|Aggrey Memorial Senior High School]] * [[Ghana National College]] * [[Mfantsiman Girls' Senior High School]] * Edinaman Senior High School * [[Cape Coast Technical Institute]] * Asuansi Technical Institute * Academy of Christ the King Senior High School * Cape Coast International Senior High School * [[University Practice Senior High School]] * St. Nicholas Seminary Senior High School * Efutu Senior High Technical School * Sammo Senior High School * Commercial Service Institute (CSI) * Oguaa Senior High Technical Schoo ==Nǝlefaro cistǝgǝ== Cape Coast də litari kura indi mbeji: Litari kəra gultəye Cape Coast ye-a Litari Metro Cape Coast ye-a. Litari kəra gultəwu Cape Coast ye də, am bəlaye sha "Interberton" lan nozana də, shima buro salak yin litari nasha ye do Ministry of Health ye koksəna də. Cidawa sammaso kəntawu Augustbe kawunzə 12 saa 1998 lan badiwono kuru shiro Best Regional Hospital suro saa 2003ben cedo. Nadə shima liita kurawo nashadən.[52] Litari Cape Coast Metrobedə, na dəwo am bəladiyaye garzanadə, shima litari kura nadəro cidajinma hatta litari Cape Coast Teaching Hospitaldə gartənadən, nadən bannatə badiwono dalil nəm cistəgəben.[51] Suro saa 2024, nadəga waltəm yasabe warmatəgəna, jumlanzə sammaso US$77,452.67 yeyi.[53] ==Sport== Bərnidə shima fato biske makarrema Cape Coastbewo, biske makarrema awo kadaye shidoni kərmaaro fato biske makarrema Cape Coast Ebusua Dwarfsbe. Gar stadium dəye saa 2012 lan badiyetə kuru hukumamen kəntawu May ye kawunzə 3 saa 2016 lan katəna. China ye kungəna cezə kuru kurzə.[54][55] Ebusua Dwarfs də, kungiya dekkel shiye do Cape Coast lan da'ana də, kərma dəro biskewu 30 mbeji, kərma dəro Ghana Premier League lan gasayin.[56] Bərnidə kuruson fato Venomous Vipersbe, kungiya dekkel shiye maskuye. Kura kərma ye də shima Kweku Ackah-Yensu, shi do kərmainzə saa 2022 lan gozəna də. Sandiye kəla Ebusua Dwarfs yen bikkezayin. ==Lamintǝ== muaoimxftk7ilkvt7khivgify53ouwz 0 284 22051 3903 2025-03-15T20:18:06Z Umargana1 21 22051 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kabon''' (Latinlan carbo 'kuntuwul') shima awo kemikalbewo; alama C mbeji kuru lamba atomicbe 6. Shidə su gənyi kuru tetravalent—ma’ananzə atoms nzədə raksə covalent bond diyau sədin dalil shiro valence shell gultində electrons 4 fəlejin nankaro. Shidə kufu 14 suro tewur loktubedən kara. Carbondə kashi 0.025 cidi dunyabedə sədin. Isotopes yakkə alamen wajin, 12C a 13C adə kalkal, amma 14C də radionuclide, bannatin reta kənəngabe saa 5,700 lan. Carbon də shima awo gana do zaman kureye lan notənama dəye falnzə. ===Lamintǝ<ref>https://www.ciaaw.org/carbon.htm</ref>=== 3v1aoevbiuij4kiz7i5yw4kl2g8whb4 0 285 19583 3918 2025-02-09T10:30:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6722]] 19583 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6722}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Friedrich_Gauss#cite_ref-8</ref>'''Carl Friedrich Gauss''' (pronunciation: audio speaker iconCarl Friedrich Gauss (Gauß) (help·info), Latin: Carolus Fridericus Gauss). Sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin tulur bǝ lan (30-Apr-1777) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == .Yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fiwun luko uwun bǝ lan (23-feb-1855) shi malum lisawu bǝ (Mathematician) kam bula Gottingen bǝ suro cidi Germany bǝ lan == Lamintǝ == 8f4txxdq42x781ttrk32xvh5yqepeta 0 286 19584 3934 2025-02-09T10:30:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1043]] 19584 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1043}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Linnaeus#cite_ref-birthdate_1-1</ref>'''Carl Linnaeus''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin tulur bǝ lan (23-may-1707) == <Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin uskun bǝ lan (10-jan-1778) .Carl Linnaeus dǝ shi kam cidi swediss bǝ kureman attǝyǝy shi malum (Physics and zoology) bǝ. Shima (Binomial nomenclature) burozu sutulu. == Lamintǝ == 598nf890wf26usfs63ubhytcacfn3ws 0 287 19585 3955 2025-02-09T10:30:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q174614]] 19585 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q174614}} <ref>https://web.archive.org/web/20090607210927/http://www.national-football-teams.com/v2/player.php?id=15873</ref>'''Carlo Anceloti''' sha chasambo yim mǝyon bə lan kǝntawu Aji bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin fiwun laarrin bə lan. Carlo Anceloti dəkkəl boktuma cidi italian bə dina. kureman kirmaro shi dəkkəl yikroma. Karabka doyi Real Madrid gulzandə shima dəkkəl yikromanza (coach) Anceloti dəkkəl yikrolan zauro kasadiya sunzu dinalan zauro notuna. Cup UEFA champions league lan botinma di diyauro zuwuna. Indi karabka Ac milan lan indi karabka Real Madrid bə lan == Lamintǝ == jm71pcwf9fjp3905b3msnkdko0bojbe 0 288 19586 3988 2025-02-09T10:30:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q508404]] 19586 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q508404}} '''Caroline Sidney Aaron (Nee) Abady''' Sha Chasambo 7, 1952. Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. Shidə fimma Mike Nichols-a, Nora Ephron-a, Woody Allen-a lan fəlezəna kuru shiye nozəna kəla cidanzə fim telebijinbe The Marvelous Mrs. Maiselben. == Kənənga buroye == Aaron də Richmond, Virginia lan katambo.[https://en.wikipedia.org/wiki/Caroline_Aaron#cite_note-date-1<nowiki>] Yanzə, Nina Abady (née Friedman) də shima kəla hakkuwa jamaye; Alabama-lan katambo, shidə suro Syriaye Yewudiyen, kuru loktu nguwuro cidazəna dulinzə yakkə banatəro ngawo baanzə Aaronye bazəna yen, shi doni Jew Sephardicye (Lebanese-Jewish) lan.[https://en.wikipedia.org/wiki/Caroline_Aaron#cite_note-2] Ya yanzəgana Aaron ye, Josephine Abady, darekta bikke makkarye kuru tandoma, kwasa kansa nonoye lan bawono kəntawu Mayye kawunzə 25, saa 2002, saa 52.</nowiki> Aaron də jami'a America ye Washington, D.C. lan kara, kəra awo diwoye kərajin.[3] Biske makkarye HB Studio lan kərazəna. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Caroline_Aaron#cite_ref-date_1-0</ref> == 4tu2wzdgd2p1q2cvllbiklmx0h15949 0 289 22055 3990 2025-03-15T20:21:30Z Umargana1 21 22055 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Caroline Adderson=== Caroline Adderson (Kəntawu Satumbaye kawunzə 9, saa 1963 lan katambo) shima kitawu ruwotəma kuru hawar gana ruwotəma Canada ye. Shiye kitawuwa diyau baksəna, kitawuwa hawarbe indi kuru kitawuwa indi kəratəwu sənanaro. 8yqs4mxu9m8jknhjyz3dmd4mqdye9r4 0 290 22373 22372 2025-03-22T11:20:39Z Banabulama 37 22373 wikitext text/x-wiki Carolyn Abrahamdə shi kam lardə Canadaben katambo kuru hawarwu kəlanzəye kuru ruwoma. ==Gargam== <ref>https://www.cbc.ca/news/entertainment/globe-and-mail-big-winner-at-national-newspaper-awards-1.841842</ref>Shidə suro saa 1968yen London, Englandlan katambo, kuru suro saa 1972yen Canadaro yanzaso awanzəso yanzəganawa kura yakkə'a lewono. Catharines, Ontario lan wurawono. kuru Misisauga, Ontario-a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Monique_Polak</ref> Abraham ye degree Bachelor of Arts ye suro hawarwu yen Jamiya Carleton yen 1991 lan tamozəna, kuru Ottawa Citizen ro cidazəna saa 1991 lan səta 1997 ro saadənan. bipolar suro duliben. Kitawunzə buro salakbe, Hangal gənatə:Shi Bizarre Odyssey Kǝrǝn Einsteinbedǝ lardǝwa tulurlan kwaltiyin. Shidə bəlawurowa ngawo kərgən Albert Einsteinbe kəla kərgənben tədənadəga zayin.<ref>https://www.straight.com/life/365811/new-reads-season</ref> Shima dareram Gomna Generalbe Award təlam Nasarabe kəla awowa bəlin gənyiben suro Gomna Generalbe Awards 2002bedən. Kitawunzə kən indimi, Duli Jugglerbe: Balawuro Familybe-a, Gargam-a kuru Genes andega kəlzəna-adə Random House Canadabe kəntagə Marchbe kawunzə 26, saa 2013-lan cutulo.<ref>https://www.straight.com/life/365811/new-reads-season</ref> Bayan kəla DNA jarabtə-a kakkadəwa kulashi-a kəla kaduwunzəyen notəyen cina.<ref>https://www.thestar.com/life/2013/03/27/genealogy_author_carolyn_abraham_juggled_dna_testing_and_document_searches_to_trace_her_ancestors.html</ref><ref>https://ca.linkedin.com/in/carolyn-abraham-49376620</ref> ==Filəm== {| class="wikitable sortable" ! Year ! Film ! Role ! class="wikitable unsortable" | Notes |- | 2005 | ''The Riddle of Einstein's Brain'' | Herself - Author | [[Documentary film]] |} ==Telebijin== {| class="wikitable sortable" ! Year ! Title ! Role ! class="wikitable unsortable" | Notes |- | 2006 | rowspan="6" | [[The Agenda|The Agenda with Steve Paikin]] | rowspan="8" | Herself | Episode: "Carolyn Abraham / Health Care Reality Check" |- | rowspan="2" | 2007 | Episode: "Carolyn Abraham / The Right to Be Disabled" |- | Episode: "Stem Cells: A Breakthrough" |- | 2008 | Episode: "Childhood Bipolar Disorder" |- | 2009 | Episode: "Whose DNA Is It?" |- | rowspan="3" | 2013 | Episode: "What's in Your Genes?" |- | [[The Morning Show (Canadian TV program)|The Morning Show]] | |- | [[The Agenda|The Agenda with Steve Paikin]] | Episode: "The Genes That Bind Us" |} ==Kakkadiya== {| class="wikitable sortable" ! Release Date ! Author ! Title ! Publisher ! class-"wikitable unsortable" | Notes |- | January 1, 2004 | Carolyn Abraham [[Gregory Stock]] | ''The Bizarre Odyssey of Einstein's Brain'' | Icon Books | Hardcover / [[Paperback]] |- | March 26, 2013 | Carolyn Abraham | ''The Juggler's Children: A Journey into Family, Legend and the Genes that Bind Us" | [[Random House of Canada]] | [[Hardcover]] / Paperback / [[Kindle Edition]] |} ==Shimtiti-a karno-a== {|class="wikitable sortable" |+Awards |- !Year !Award !Category !Production !Result |- | 2008 | [[National Newspaper Awards]] | | Rising Diagnoses of Bipolar Disorder in Children | {{Won}} |- | 2018 | [[National Newspaper Awards]] | Explanatory Writing | "Cracks in the code: Why mapping your DNA may be less reliable than you think," | {{Won}} |- | 2002 | [[Governor General's Awards]] | Literary Award for Nonfiction | Possessing Genius: The Bizarre Odyssey of Einstein's Brain | {{nom}} |- | 2013 | [[Governor General's Awards]] | Literary Award for Nonfiction | The Juggler's Children: A Journey into Family, Legend and the Genes that Bind Us | {{nom}} |} fvkxww1us19a3k9osxorsq37f23zyn7 0 291 22443 19587 2025-03-24T00:24:07Z Mustybdc 38 22443 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q233891}} <ref>https://www.ibdb.com/broadway-cast-staff/carroll-baker-30680</ref>'''Carroll Baker''' Sha Chasambo yim findin uskun bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin tilon bǝ lan sha katambo (28 chidi 1931). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, Saa 1956 lan biske makar bǝ " Baby Doll" lan chillo. ==Lamintǝ== bvi07jkkm1v28di8d18iqe35y97b1vk 0 292 22458 22457 2025-03-24T11:11:38Z Banabulama 37 /* Bərni kawuwa- bərniwa yanzəganawa */ 22458 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7903}} '''Casablanca''' (Arabic: الدار البيضاء, romanized: al-Dar al-Baydaʾ, lit. 'fato bəl', IPA: [addaru ɫbajda') shima bərni kura Morocco lan kuru shima dawudi arziyibe-a kasuwube-a lardədəyewo. Ci kəmaduwu Atlanticbe suro Chaouia plainbedən nasha dawu-fəte Moroccoben kara, bərnidə nəm nguwu ambedə nasha bərnibedən miliyon 3.71, kuru Casablanca kuradən miliyon 4.27 samin, adəye sha bərni nəm nguwu jamabe nasha Maghrebbedən sədin. , kuru shima kən uskuye kurawo suro dunya Arabben.Casablanca də shima ci njiye kura Morocco ye wo, ci njiye Casablanca ye də shima ci njiye kura Africa lan, kuru shima ci njiye kura kən yakkəme yala Africa ye lan, ngawo Tanger-Med (40 km (25 mi) gədi Tangier ye) kuru Port Said ye lan. Casablancadə shima na askərra njiye Moroccobe kurawo. Casablanca də dawudi kungənaye zauro faida'a, daraja kən 54 me dinalan suro kəntawu Septemberye saa 2023 yen dawudi kungənaye dunyalan, kate Brussels-a Rome-a yen.[5] Shi Casablanca Stock Exchange də shima Africa lan kən yakkəmiwo nasha kasuwu zarye lan, suro saa 2022 yen. Kamfaniwa kura kura Morocco ye'a kuru kamfaniwa kura kura America ye'a Europe ye'a do lardədən cidazayin də, headquarter nza'a kuru cidaram nza kura kura də Casablanca lan mbeji. Statistics cidaramye karəngəye fəlezəna Casablancadə shima na cidaramye kurawo suro lardədəyen. ==Ilmu asalbe== Kawu karni kən 15me dəro, nabtəramma kərma Casablanca lan bowotin də sha Anfa lan bowotin, Europe lan El-Anfa'a, Anafa'a au Anaffa'a, Anafe'a, Anife'a, Anafee'a, Nafe'a, Nafee'a ro fasartəna.[7] Ibn Khaldun ye su də Anfaça ro cina, dalami təlamma Auréba [ar] Maghreb ye də, amma ilmuma naptəram jamaye André Adam ye daawanza adə'a kasatsənyi dalil syllable kən yakkəme də ba nankaro.[7] Nahum Slouschzye futu təlamma Hebrewyedə cina, Lexicon of Geseniusye fəlezəna: anâphâh (jili ngudoye) au anaph (fuska, foto), amma Adamye adəga kasatsanyi kəla amma Yehudiyayedəma Tamazight manazayinno.[7] Adam ye etymology Arabic ye dəga kasatsanyi, أنف (anf, "nose"), dalildə bərnidə təlam Arabic lardəye dəga kawuzəna, kuru kalma anf də na'a cidiye bayantəro faidatənyi.[7]Adam ye etymology Tamazight ye dəga tawatsəgəna—anfa "kəla kauye", anfa "cidi kəla kəmaduwuye", ifni "ci kəmaduwuye", au anfa "cidi kəmbuye"—amma shiye bayanna mbejidə tawadəro sətinbaro asuzəna.[7] Su "Anfa" də map lan faidatin hatta saa 1830-laan hatta saa 1851- shidoni Adam ye hangal cartographers ye map'a kureye dəga waltəm yasayero səkəna də.[8] ==Casablanka== Sokku Sultan Alawi Mohammed ben Abdallah (c. 1710-1790) bərnidə'a waltə garzənadən ngawo cididə'a bannatənayen suro saa 1755 yen, sunzə faltə "ad-Dār al-Baydaar" ro kalakkatə (Badar al-Baydaar Fato bəldən faidatin), amma təlam bəlaben faidatin, amma təlam bəlaben faidatin. البيضاءdə maananzədə Fato bəlye, amma təlam Arabic Moroccoben maana asal fato bəlyedə gozəna).[8] Futu su "Casablanca" dəye fərtənzə notənyi, amma dawariya kada fəlezana. André Adam ye hawar kəla am Sufi ye kuru kasuwuma Allal al-Qairawani ye dəga gulzəna, shi do ne Tunisia lan isana kuru Casablanca lan kamunzə Lalla al-Baiḍa'a dəga napsana dəga.[8] Am bəladiya Mediounayedə kəlanza'a "Dar al-Baiḍāʾ" (دار البيضاء Fato Bəlye) lan sadin.[8] Son yaye, kəla kau gana laa suro cidiben sami banna Anfaben kuru fəte dawu bərni kurobedən, alama awo bəl-təltəna mbeji. gardə, waneye zawiya Sufibe shidoni alamaram maaranjiye ro faidajinma.[9] Cartographer Portuguese ye Duarte Pacheco ye badiyaram karnu kən 16th ye lan ruwozəna kəla bərni də'a futu kəskelan tower lan asutin, kuru kashimoma nauticalye dareram karnu kən 19th ye də kuwami yaye "tower bəl" də'a na waltəramye ro gozana.[8] Maara njiye Portuguese ye də su Arabic ye zaman ye də'a "Casa Branca" (fato bəl) ro kalakca na Anfa ye lan.[8] Su "Casablanca" də shima su Portuguese ye dəwo sa Spain ye kasuwu kəlakəl Iberian ye men gozanadən.[8] Loktu kərmai Faransaye Moroccolan sədindən, sudə Casablancaro wallono ([kazablɑ̃ka] lan bowotin). Kudəro, am Moroccobedə bərnidə'a Casablanca au Casa lan bowozayin kasarrataro, au su Arabicben, d-Dār l-Bida'a Arab Moroccoben bowotin au ad-Dāru-l-Bayda' Arabiclan bowotin.[10] ==Gargam buroye== Nasha do kuro Casablanca gultin də Berbers sandima sha kokkada kuru napsana karnu kən tulurmin BC lan.[11] Am Phoenicians ye sha ci kəmaduwuye ro faidatana, daji am Romaye soye sha faidatayin. Shiye kasatsəna Anfa də shima "bərni zauro fuwuzənama kəla Atlantic Coast yen dalil cidinzə bareye nankaro." Berbers fatobe'a tuskatədə, shidoni Arabiyaro tartəgə suwudənadə.[13][14] Suro karnu kən 14th yedən, cidiya Merinids yen, Anfa də faidanzə ci njiye ro wallono. Merinids dareyedə sandiya kəriwu jamaye suro saa 1465yen cotulowo.[15] ==Kǝnasar Portuguesebe-a kuru duno Spainbe-a== Badiyaram karni kən 15 me dən, bəladə waltə kəlanzəye ro wallono, kuru ci kəmaduwu bəladiyaye'a am bəladiyaye'a nəlefa'aro wallono. Portuguese soye bəladə'a bomb lan bannazana suro saa 1468 yen.[16] Bəla doni kornzən wurazənadə sha Casa Branca lan bowotin, ma'ananzə "fato bəl" təlam Portuguese yen. Bəladə darerammo waltə gartəna kate saa 1756-a 1790-a lan sultan Mohammed ben Abdallah, diwo Moulay Ismailbe kuru kəlakəlma George Washingtonbe, bana am Spainbe na kasuwube karəngəndən. Bəladə sha ad-Dār al-Baydā' (الدار البيضاء) lan bowotin, fasari Arabic bəla Portuguese Casa Branca yedə. ==Kǝriwu kǝrmai lardǝ notobe== Suro karnu kən 19th yedən, nəm nguwu nadəye təra badiwono sau shidə kam kura do bəndiye sanyiyaram karewa tətandinma Britain ye dəro suwudin kuru nəm nguwu mara njiye tərana (British ye, waltəram lan, shayi gunpowder ye lardə Morocco ye lan faidatin, shayi mint ye lan faidatin).[17] Saa 1860s lan, am 5,000 yeyi nadən napsana, kuru nəm nguwunzadə 10,000 yeyiro təra dareram saa 1880s yen.[18] Casablanca də ci njiye ganaro wallono, nəm nguwu amyedə 12,000 nazəna suro saa ganayen kənasar Franceye'a kuru am Franceye kərmai notoye'a 1906 lan. Saa 1921 lan, adə 110,000 ro ciwono, [19] nguwuso bəla shanty ye fuwutə men. ==Bombardment of Casablanca== Shi Treaty of Algeciras saa 1906 ye dəye nəm kura France ye suro Morocco yen nozəna kuru awo'a yakkə Casablanca'a lezənama mbeji: cidawu France ye də cida'a ofis customye də'a wuzayin kuru kungəna tuwondin də'a zamzayin kuru France ye kampani do La Compagnie Marocaine ye də'a cidaram njiye də'a fuwuzayin. Askərra askərraye Faransa-a-Spanish-a lan allamtənadə sabta ci njiye dəga dəritəro.[20] Ci njiye dəga gartə nankaro, zawal kəpkata suro kəntawu June ye saa 1907 lan maara cidiye Decauville ye dəga kəltəro ci njiye dəga na njiye Roches Noires ye dəga kəljin, na Sidi Belyout ye dəga kozəna. Adəga kuru kataffa tawadə Algecirasye saa 1906yedəro kattuwudə, təlamma Chaouiayedə maara cidiyero bətərəm sadəna, cidawu Compagnie Marocaineye 9 cezəna—3 Faransaye,Am Italiyabe-a, kuru am Spainbe 3-a.[21] Jaawuwa dəro, Faransaye bərnidəro suro kəntawu August saa 1907 lan mara bunduwuye kada'a bomzəna kuru askərra suro bəladəyen gənazana, banna kada suwudə kuru am Moroccoye kate 600-a 3,000-a cezəna.[22] Isawu am do 15,000 ro samin kərmu-a zau-a. Ngawo bom bom fəletə-a askərra Franceye gənatə-ayen, fatowa Europebe-a Mellah-a, au Jewish quarter-adə, dutəna, kuru dareyedə konnu lan fəlezana.[23] Oujda də ba səmowona dəro, bom fəletə-a askərraye bərni dəro bətərəm təmtəgə-a dəye fuwu fəteye soji Faransaye Morocco'a kəriwutəro kazəna. ==Kǝrmai Faransabe-a kuru dunonzǝ-a== Kərmai Faransaye Casablanca'adə March 1912 lan kasattəna loktu tawadə Fes yedə Protectorat Faransaye koksənadən.[28] Cidiya kərmai kərmai Faransayedən, Casablancadə ci kəmaduwu kərmai notoye ro wallono.[29] Badiyaram karnu kən findiyen sa Morocco də'a kərmai France ye ro warmatəgəna dən, France ye kərmai də'a na'a ci kəmaduwu Morocco ye dəro kalaktəro shawari cado (misallo Rabat'a Casablanca'a) nasha'a suroye'a (misallo Fez'a Marrakech'a). Rabat də bərni kura kərmaiye lardə dəye ro cado kuru Casablanca də bərni kura arziyi ye ro cado.[30]Jeneral Hubert Lyautey ye bərni ci kəmaduwuye bəlin də'a Henri Prost ro cido. Futu bərniwa Moroccobe gadeson sədənayeyi, Prostye bəla Europebe diya garu medinabedən kurzəna. Casablanca lan, shiye "bəla bəlin" kurzəna am Moroccoye bərni gaden isayin dəga naptəro.[31] Am Europebedə reta nəm nguwu Casablancabedə gozana.[32] Saa 1937-1938 lan kwasuwa typhoid fever ye fəlangzənadə hukuma'a kərmai kərmaiye faidata na'a bərniye Casablanca ye'a nəm zahirro gozana.[33][34] Am Moroccoye fatowa kəla kəltəyen napsanadə sandiya dawudidən tutuluwuna kuru sandiya tarzana, masammanno Carrières Centralesro.[33] ==Kǝrigǝ Dunyabe II== Ngawo Philippe Pétain France ye kəriwu Nazis ye'a mukko səkkənayen, askərra France ye do suro daula France ye lan kəriwuzayin dəro amariya cina kəla kalangai France ye'a faitəro kəla am bətərəmtəma'a--kəlakəltəma au diwal gaden-- letəgəram "asymmetrical neutrality" faidatə Germans ro.[35] Am Faransaye Morocco'a notodə Pétain'a banazana, amma Moroccoyedə de Gaulle'a kəlakəlnza'a banazana.[36] Operation Torch də, kəntawu November ye kawunzə 8 saa 1942 lan baditəna də, shima bətərəm do British-America ye Faransa yala Africaye ro sadəna də loktu kəriwu dunyabe kən indimi yen. Soja'a cidabe fəteyedə, sandima askərra Americabe Major Jeneral George S. Patton-a Rear Admiral Henry Kent Hewitt-aye fuwumanza, sandima Mehdia-a, Fedhala-a, Asfi-a ro bətərəm sadə.Soja'a Americaye Casablanca'a kərmai Vichyyen səmowona loktu Franceye kəlanzə'a cinadən kəntawu Novemberye kaunzə 11 saa 1942 lan, amma kəriwu Navy Casablancayedə goza kowono hatta askərra Americaye mara njiye Germanye U-173 kəntawu Novemberye kawunzə 16 lan njiro sakkənadən.[37] Casablanca də shima na do Berrechid Airfield ye dəwo, na do mara samiye kura America ye dəwo na do mara samiye America ye samma soye faidatin ma loktu kəriwu dinaye kən indimi yen. Shi faraskəram maara samibedə tən buron faraskəram maara samibe Mohammed V ro wallono. ==Samno Anfabe== Casablanca ye samno Anfa ye dəga (kuru samno Casablanca ye lan bowotin) suro kəntawu January ye saa 1943 lan sədin. Kuruson generals Francebe Charles de Gaulle-a Henri Giraud-a mbeji, amma cidawa gana laa sadəna kuru dawari askərrabedəro surodən ba. Samno adəlan kəlakəlwudəye kaida "bəla kənjo shartəba" dəga gozana, ma'ananzə dunowa Axisbedə kəriwuzayin hatta kənasarnzaro. Roosevelt ye Sultan Muhammad V'a kəlanzəlaro kəla kəlzana kuru banazəgə kərmai kəlabe Moroccoye ngawo kəriwudəyen fəlezəna.[38] Adə awo faltəye ro wallono, dalil am Moroccoye kərmai kəlabe cotto matəro.[38] ==Nasha kǝrmai kǝlabe== Loktu saa 1940-a 1950-a yen, Casablanca də dawudi fitəna kura Faransa'a kəriwutəye. Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Aprilbe saa 1947 lan, cidawu Moroccobe cetə, shidoni Senegalese Tirailleursbe cida askərra Faransabe kərmai kərmaitəbedən sədənadə, futu Sultan Muhammed Vye Tangierlan kərmai kəlabe matəro manajindən.[39] Fitəna Casablanca lan wakawono kəntawu December ye kawunzə 7-8 saa 1952 lan, kəla kəlakəl cidawu Tunisiaye Farhat Hached dəga La Main Rouge ye cezənayen—shi nasha nəmzalumye nəm ngalwoye France ye də.[40] Daji, yim kawu kəntawube 25 kəntawu December saa 1953 (yim Krismasbe), Muhammad Zar ye kasuwu Casablancabedəro bom fəletə dawarzəna kəla Sultan Muhammad V-a yallanzə mairibe-a yim kəntawu Augustbe kawunzə 20 (Eid al-Adha) saa shimadəyen. ==Tun kərmai kəlabe sətanadən== Morocco ye kərmai kəlabe France lan 1956 lan səwandəna. Zaman ngawo kərmai kəlabe dən bərni'a faltə'a kuru naptəram jamaye'a razəwu'a faltə'a suruna, musamman maro nguro'a alamanna Hay Mohammadi yeyi, shidoni letəram neoliberal ye'a cida'a bərni waltəm fuwutəye kəriye'a lezənadə.[42] ==Kufu Kasablankabe== Yim kawu kəntawube 4-7 kəntawu Januarybe saa 1961 lan, bərnidəye am kura'a Africabe fuwutəwu'a səmowona loktu samno Casablancabe saa 1961bedən. ==Hijra Yewudibe== Casablanca də shima na do Yewudiwa Morocco kolzayinma Operation Yachin men, cida do Mossad ye sədəna yewudiwa Morocco ye dəga Israelro hijratəro kate kəntawu November saa 1961-a spring 1964-a lan.[45] ==1965 lan fitəna== Zanga-zanga fuwurawaye saa 1965 ye kəlakəl fuwurawa Moroccoye kəlakəl askərra jamaye dawarzanadə, shidoni bərniwa lardəye sammason tartəgəna kuru fitənaro walzənadə, yim kawu 22 March 1965 lan badiwono, fuwu Lycée Mohammed V Casablancayedən.[46][47] Zangatəwadə nəlefalan badiwono hakku ilmu jamaye Moroccoro məradətəro, amma kazəyiya cidawuye-a, cida ba'a-a, nasha gade naptəram jamaye'a, kuru bannatə-a fitəna-aro wallono.[49] Fitənadə askərra nəlefabe tank-a motowa kəriwube-aye zauro zorzana; Hukuma Morocco ye kərmu kada bayanzana amma UNFP ye am 1,000 ma kozəna bayanzana.[46]King Hassan II ye awo wazəna dəga maləmma-a yanzaso-aro zorzəna, kuru suro kutuwanzəyen lardəro yim kawu 30 March 1965 lan wono: "Kəryedəro tajirwa kura bawo am ilmuma gultin dəga kozənaro. Ca nyi sammaso kərazanyiro wallono maa ngəlaro waljin."[50][51] ==1981 lan fitəna== Yim kawu kəntawube 6 kəntawu Junebe saa 1981 lan, Casablanca Bread Riotsdə wakawono,[52] shidoni taman karewa məradəbe alamanna butterso, shuwurso, fula laamabeso, kəndawu kəmbu detəbeso ngawo loktu baram zauro təranaben.[53] Hassan II ye minista suroye do Faransaye allamzənama Driss Basri dəga kam kəla kəltəma ro walzəna, shi do dare alama saa kərmaiyero waljin ma, zanga-zanga dəga dabcin.[54] Gumnatidəye wono am 66 cezəna kuru 100 zauro zauro, amma kazadalawa am adawayedəye adadu am cezənadə 637 ro gozana, wono am anyi ngəwunzaso bunduwu polisye-a askərraye-aye cezəna.[52] ==Mudawana== Suro kəntawu March saa 2000 yen, karafka kamuwaye 60 ma kozənaye zanga-zanga Casablanca lan dawarzana kəla shara kamuwaye lardədən faltəro.[55] Kamuwa 40,000 yeyi hadarzana, nya kada'a daptə-a kuru shara dəptəye-a (dəptədə loktudən awo adinbe bas). Zande-zawalladəye am reta miliyon kadaye səsangəna yaye, karapka faltəyedə suro saa 2000yen baditənadə King Mohammed VIro taasir sədəna, kuru shiye mudawana bəlin, au shara fatobe, badiyaram saa 2004yen, məradəwa kəla hakkuwa kamuwaben kəriwutəmasoye galzəna.[56] ==bəlamashi== Som ngurowabedə fəlejin kuru kamil gəyi: {{div col|colwidth=18em}} * [[2 Mars]] * [[Ain Chock]] * [[Ain Diab]] * [[Ain Sebaa]] * [[Attacharouk]] * [[Belvedere (Casablanca)|Belvédère]] * [[Beauséjour, Casablanca|Beauséjour]] * [[Bouchentouf]] * [[Bouskoura]] * [[Bourgogne, Casablanca|Bourgogne]] * [[Californie, Casablanca|Californie]] * [[Centre Ville, Casablanca|Centre Ville]] * [[CIL (Casablanca)|C.I.L.]] * [[La Colline]] * [[Derb Ghallef]] * [[Derb Sultan]] * [[Derb Tazi]] * [[Gauthier, Casablanca|Gauthier]] * [[Ghandi (Casablanca)|Ghandi]] * [[Habous, Casablanca|Habous]] * [[El Hank, Casablanca|El Hank]] * [[Hay Dakhla]] * [[Hay El Baraka]] * [[Hay El Hanaa]] * [[Hay El Hassani]] * [[Hay Mohammadi|Hay El Mohammadi]] * [[Hay Farah]] * [[Hay Moulay Rachid]] * [[Hay Salama]] * [[Hubous]] * [[Inara (Casablanca)|Inara]] * [[Laimoun]] (Hay Hassani) * [[Lamkansa, Casablanca-Settat|Lamkansa]] * [[Lissasfa]] * [[Maârif]] * [[Mers Sultan]] * [[Nassim, Morocco|Nassim]] * [[Oasis (Casablanca)|Oasis]] * [[Old Madina]] * [[Oulfa]] * [[Palmiers]] * [[Polo, Casablanca|Polo]] * [[Racine (Casablanca)|Racine]] * [[Riviera, Morocco|Riviera]] * [[Roches Noires, Morocco|Roches Noires]] * [[Salmia 2 (Casablanca)|Salmia 2]] * [[Sbata]] * [[Sidi Bernoussi]] * [[Sidi Maârouf]] * [[Sidi Moumen]] * [[Sidi Othmane]] ==Yanawu na laabe== Casablancadə yanawu Mediterraneanbe zauro kawudo-a (Köppenbe yanawu Csa). Shi Canary Current amusu do ci kəmaduwu Atlantic ye də shima nəm konnu'a faljin, shi do ne kəndaram Los Angeles ye də'a samunjin ma, nəm konnu'a samun. Bərnidə kawu 72 saa woson nji samibe ngəwu sədin, shidoni 412 mm (16.2 in) saa woson sədinma. Kawudo shiro kurawo ba'a kuru shiro ganawo ba'a bərnidən də shima 40.5 °C (104.9 °F) kuru -2.7 °C (27.1 °F), sammason. Nəm nguwu nji samibe suro yim falyen təbandənadə shima 178 mm (7.0 in) yim kawu kəntawube 30 kəntawu Novemberbe saa 2010. ==Faltǝ yanawube== Kakkadə saa 2019 ye do suro PLOS One yen baktəna dəye somzəna kəla cidiya Wakiltəram Concentration Pathway 4.5 yen, awo do "moderate" ye kəla yanawu faltəyen na do gəttəgə dinaye ~2.5–3 °C (4.5–5.4 °F) nazəyin ma saa 2100 lan, yanawu Casablanca ye də suro saa Tri0 ye dəga samənzəna. Libiya. Kawudo saa ye də 1.7 °C (3.1 °F) lan tərayin, kuru kawudo kəntawu zauro kawudo ye də 1.6 °C (2.9 °F), amma kawudo kəntawu zauro amusuye də 0.2 °C (0.36 °F) lan fulutin.[73][74] Sonyayi, futu hawar kulashi kən arakkəmi IPCC ye saa 2022 ye fəlezənadən, Casablanca də bərni'a kura kura 12 Africaye dəye falnza (Abidjan'a, Alexandria'a, Algiers'a, Cape Town'a, Casablanca'a, Dakar'a, Dar es Salaam'a, Durban'a, Lagos'a, Lomé'a, Luanda'a Maputo'a də sandima bərni'a kura kura do fuwulan am kura'a sədin ma).Somtəna kəla sandi sammaso banna do US$65 billion yeyi cidiya RCP 4.5 yen kuru US$86.5 billion yen awowa do suro njiye lan tuwondin ma RCP 8.5 saa 2050 lan. banna, amma isawu gade kəla "waneye gana, banna nguwu" raksə tajirwa samma sərayin har dola biliyon US$187 ro saadin "moderate" RCP4.5 ro, dola biliyon 206 dola biliyon RCP8.5 ro kuru dola biliyon 397 dola cidiya kankaraye nəm kalkal bayen.[75] Sau nəm nguwu kuluwubedə saa 10,000 ro gozaa kojin cidiya yanawu faltəben, awo fuwulan nəm nguwu kuluwubedə tərayin, musammanno awo shiro adaptation gultində baro waljiya.[76] ==Razəgə== Nasha Grand Casablanca də shima fuwutə arziyi Morocco ye wo. Shidə kashi 32% nasha karewa tandobe lardəbedə-a kuru kashi 56% cidawu sanyiyarambe-a səsangin. Nashadə kashi 30% lantarki lardəye faidatin. MAD billion 93 lan, nashadə banazəyin kashi 44% nasha cidaram mairidəye. Alama 33% awo'a cidaram lardəye lardə diyayero sutuluyin də, MAD biliyon 27, Grand Casablanca lan tuwandin; Kashi 30% nasha banki Morocco yedə Casablanca lan sabkata.[77] Casablanca ye awo do zauro faida'a lardə diyayero sutuluyin də shima phosphate. Sanyaram gade sodə sandima bənyi kənta-a, bənyi gonəm gənatə-a, sawmills-a, karewa garye-a, glass-a, karewa konnuye-a, cida karaye-a, kəmbu tando-a, mbol-a, awo kənzabe-a, tafa-a.[78]Cida ci kəmaduwube Casablanca-a Mohammedia-adə kashi 50% kasuwu dunyabe Moroccobedə wakiljin. na karewa yiwoye-a tamtamye-a Morocco Mall ye də, kuru diwal ci kəmaduwuye dəga cotto yasa'a. Shi Sindbad park də waltə bəlintəgəna awowa bəlaro letəye-a, biskewa-a, awowa tamtamye-a lan.[79] Casablanca də dawudi kungənaye zauro faida'a, daraja kən 54 me dinalan suro kəntawu Septemberye saa 2023 yen dawudi kungənaye dunyalan.kate Brussels-a Rome-a yen. Shi Casablanca Stock Exchange də shima Africa lan kən yakkəmiwo nasha kasuwu zarye lan, suro saa 2022 yen. Royal Air Maroc də ofisnzə kuradə na faraskəram maara samibe Casablanca-Anfa buroyedən mbeji. Suro saa 2004 yen, ofisnzə kuradə Casablanca lan na laa kəriye Nouaceur yero kalakcinro warmajiwo, karəngə faraskəram maara samibe Mohammed V yedən.[81] Shi tawadə ofis kura Nouaceur lan gartəbedə suro saa 2009 lan musko təkkəna amma ngaltema faidatənyi.[82] ==Hukuma-a Siyasa-a== Casablancadə bəla gana shidoni nasha Casablanca-Settatbedən kara. Bəladə bəladiya 16 ro yakkata (arrondissements). ==Bəladiya== Cidawa bəla Casablancabedə suronzan : * Economic and social development * Traffic, Roads, Sidewalks, Bike Lanes * Parking * Public Transit * The environment * Parks * Beaches * Public Safety * Hygiene * Libraries * Museums * Cultural Events * Kindergartens * Cemeteries ==Mayor== Mayor Casablanca yedə shima kura bəla Casablanca ye wo. Shima cidaram bəla Casablancabe dəga sunotin. Mayor də :Bərnidə'a wakiljin[83] Kəla hukuma jama mewu fuwutəye (SDL) yen napsəna [83] Budget do majalis bərniye karzanadə diwo mburo walzəna. Korowa am majaliskuye jaaptə mburo walzəna[83] Kawu kəlakəl nasha kasuwube'a kəltəro musko təkkinro kasattə councilbedə mburo walzəna. Fuwuma districts 16 ye dəga kəla kəlzəna shawari sowondin [83] Raksə shara kəla bəla Casablancaben sədin [83] Raksə askərra polisye doni nəlewa jamaye-a nəmkalkal jamaye-aro hangal gənajinma sədin[83] Raktə am ngəwu majaliskuye sha tutuluyin[83] ==Majilis Bǝrnibe== Mayor də shima majalis bəlaye dəro hisawu sədin, shidoni am kartəna 100 səta 130 ro saadənama nguro Casablanca ye woson wakiljin ma. Majilis bərniyedə saa woson kəntawu february-a, may-a october-a lan samno sadin.[83] Samnowa 3 anyi mburo walzəna futu doka Moroccoben.[83] Wakil majaliskuyedəro kawu 10 kawu samnodə badijinro bayantəna.[83] Sessions 3 anyi dawun baro, council dəga bowotin: ==Bǝla-a 16 (bǝla-a)== Bəladiya Casablancayedə bəla'a 16 ro yakkata. {| class="wikitable" |1. [[Anfa (arrondissement)|Anfa]] (أنفا) |[[Hay Mohammadi|5. Hay Mohammadi]] (الحي المحمدي), |9. [[Aïn Sebaâ]] (عين السبع) |10. [[Hay Hassani]] (الحي الحسني). |- |2. [[Maârif]] (المعاريف) |6. [[Roches Noires, Morocco|Roches Noires]] (الصخور السوداء) |10. [[Mers Sultan]] (مرس السلطان). |14. [[Sidi Othmane]] (سيدي عثمان). |- |3. [[Sidi Belyout]] (سيدي بليوط). |8. [[Sidi Moumen]] (سيدي مومن). |11. [[Hay Mohammadi]] (الحي المحمدي), |15. [[Sbata]] (سباتة) |- |4. [[Sidi Bernoussi (arrondissement)|Sidi Bernoussi]] (سيدي برنوصي) |8. [[Moulay Rachid (district)|Moulay Rachid]] (مولاي رشيد) |12. [[Ben M'Sick|Ben Msick]] (بن مسيك) |16. [[Aïn Chock|Ain Shock]] (عين الشق) |} Futu doka Moroccobe gulzənadə, cidawa kura-kura districtsbedə sandima: Parks fatobe [83] Nawa kəli fatobe[83] Lamarra adabe fatobe [83] Kaduwu adabe jilifi yayi bəladiyaro bəladiyaye cinadə noto[83] Saa woson, bəla'a 16 də samma kungəna gana bəla Casablanca lan samoyin. Attəson yayi, falnzawoso futu budget dəga faidatin dəga nozəna. District woson kura lardəye mbeji shidoni wakilla majalis districtbe 15 səta 20 ro saadənadə. Misallo: Kura lardǝ Anfa ye dǝ shima majalis Anfa ye dǝro hisawu sǝdin. Am Anfalan napsana bas raksa majalis Anfabe karzayin. Majilis bəlaye 16 də falnzawoso loktu 3 saa lan samno sədin, suro kəntawu January-a, June-a, September-a lan.[83] Samnowa 3 anyi mburo walzəna kuru jama mewu nankaro katəna.[83]Kura lardəye 16 yedə raksə Mayor Casablanca ye dəro kərmai taganasye cinro sədin.[83] ==Kəriyewa== Casablanca də kəriyewa 8 ro yakkata. Prefecture wo so Gomna shiro gomnati Morocco ye sha waltəm kərmaizəna.Gomnadə shima district 2 au 3 kəlaro wujin. ==Adadu jamabe== Jami Casablancayedə nəm nguwu am 3,359,818 suro kom-komi Moroccoye 2014yedən gozəna.[84] Kashi 98% yeyi bərnilan napsain. Kashi 25% yeyi suro jamayedə sa'anza 15 sədiya, kuru kashi 9% də sa'anza 60 kozəna. Nəm nguwu am bərnidəyedə kashi 11% nəm nguwu am Morocco ye sammason. Grand Casablanca də shima bərni kura lardə Maghreb ye də. 99.9% nəm nguwu jama Morocco yedə musulumma Arabbe-a Berberbe-a.[85] Loktu kərmai Faransaye Morocco lan sədindən, kəristanna Europeyedə reta nəm nguwu Casablancayedə gozana.[32] Tun kərmai kəlabe Moroccoye suro saa 1956 lan sətanadən, nəm nguwu am Europebedə zauro fulutəna. Bərnidə kuwami yaye fato am gana kəristanna Moroccobe,kuru karapka gana laa Roman Catholic-a Protestant-a lardə diyabe-a. ==Adin Yehudiyabe Casablankalan== Jean-Louis Cohen ye faida am Jewish ye kəla garre-a bərni Casablanca ye fuwutə-a yen bayanzəna, musamman maro garwa kuruwu bərnidəye gartəlan loktu kəriwu ye lan.[92] Misal nowatadə shima gar Lévy-Bendayanbe dəwo Marius Boyerbe kurzənadə.[92] Yewudiwa Moroccoye 28,000 yeyi kəriye Israelyero hijra sadəna kate saa 1948-a 1951-a lan, nguwunzaso Casablanca men.[93] Casablanca də daji na do Operation Yachin ye dəro wallono, shi do Mossad ye dawarzəna ma kəla hijrayen saa 1961 lan səta 1964 ro saadənan. Yewudiwa gafsana.[94]Kudəro, na cemetery Jewbe Casablancabedə shima cemetery kura bərnidəbewo, kuru synagogues kada cidazayin, amma jama Jewbe bərnidəbedə fulutəna. Shi fato kareya adabe gənatəbe Yewudibe Moroccobedə shima fato kareya adabe gənatəbewo bərnidən suro saa 1997ben koktənadə.[95] ==Ilmu== ==Moranti ya jami'a== Jama: Mowonti daube Casablancabe[96] Jamiya Hasan II Casablankabe Ashir: Moworonti kasuwube HEMbe Jamiya Mundiapolisbe Jamiya Dunyabe Casablancabe ==Mowonti primary-a secondary-a== * Belgium: [[École Belge de Casablanca]] * French: **[[Collège Anatole France (Casablanca)|Collège Anatole France]] **[[Lycée Lyautey (Casablanca)|Lycée Lyautey]] **[[Groupe Scolaire Louis Massignon]] **[[Lycée La Résidence (Casablanca)|Lycée La Résidence]] **[[Lycée Maïmonide (Casablanca)|Lycée Maïmonide]] **[[Lycée Léon l'Africain (Casablanca)|Lycée Léon l'Africain]] **[[École Normale Hébraïque]] **[[École Al Jabr]] * Italian: [[Scuola "Enrico Mattei" (Morocco)|Scuola "Enrico Mattei"]] * Spanish: [[Instituto Español Juan Ramón Jiménez]] * American: **[[Casablanca American School]] **[[American Academy Casablanca]] **[[George Washington Academy]] *Montessori: **École Montessori Casablanca ==Fato kərabe== * {{Interlanguage link|Hassan II Mosque Foundation Multimedia Library|ar|المكتبة الوسائطية لمسجد الحسن الثاني بالدار البيضاء}} * [[King Abdul Aziz Foundation for Human Sciences and Islamic Studies (Casablanca)|King Abdul Aziz Foundation for Human Sciences and Islamic Studies]] * Dar America * Institut Français * Instituto Cervantes ==Nawa ibadabe== Nawa ibadabe bərnidəye ngəwunzaso mashidiwa musulummabe.[97] Fatowa ibadabe bərnidəbe laa, misallo fatowa ibadabe Ettedguibedə, kuruson mbeji.[98] Kuru cociwa Kiristabe mbeji; laadə faidatin - musammanno am hijrawu fəte Africabe - amma cociwa ngəwu zaman kərmai kərmaiben gartənadə walta faidatəna, alamanna Coci Sacred Heart yeyi.[99] ==Biske tiyiye== ==Karapka dekkel shibe== Casablanca də fato kungiya dekkel shiye indi nowata ye: Wydad Casablanca-a Raja Casablanca-a sandi do kəla kəlzayin ma. Alama Rajabedə kawu kuru alama Wydadbedə shillewu-a kuru kəmba-a, alama Islambe. Kulobwa nowata indi anyiye biskewu Moroccobe ngǝlama so sutuluwuna, jili: salaheddine bassir-a, abdelmajid dolmy-a, baddou zaki-a, aziz bouderbala-a, noureddine naybet-a. Karapka dekkel shiye gade kəla karapka kura indi bərni Casablancayen dasagənadə sandima Rachad Bernoussi-a, TAS de Casablanca-a, Majd Al Madina-a, Racing Casablanca-a. Raja CA də, saa 1949 lan kokkatə, Botola lan gaska sadin kuru bikkewanza fatoye də Stade Mohammed V lan sadin.Kulob shimadǝ ngawo ngǝrǝwunzaro nozana kuru shima kungiya do zauro banatǝgǝma suro lardǝ Africaben. Wydad AC, 1937 lan koktəna də, Botola lan gasayin kuru bikke fatonzaye Stade Mohammed V lan sadin. Sammaso daraja duno'a kəla gasa'a dunyabe lan, sandi indiso CAF Champions League lan yakkəro zuwuna. Casablanca ye dareram gasa Africaye usku'a sədin, usku sammaso Stade Mohammed V lan sədin. Stade dəye dareram CHAN 2018 ye dəga sədin (shi do Morocco ye zuwuna də) kuru dareram gasa Africaye 1988 ye dəga sədin. Raksə biskewa 2030 FIFA World Cup ye dəga suwudin dareram dəga kunten ro. Tennis Casablanca də Grand Prix Hassan II dəga sədin, gasa tennis ye kongawaye ATP ye dəga. Buron saa 1986 lan badiwono, kuru kəla shararam toloben bikketin Complexe Al Amal lan.Nasara'a nowata gasa Hassan II Grand-Prix ye dǝ sandima Thomas Muster saa 1990 lan, Hicham Arazi saa 1997 lan, Younes El Aynaoui saa 2002 lan, kuru Stanislas Wawrinka saa 2010 lan. ==Hosting== Casablanca ye biskewa Pan Arab ye saa 1961 ye dəga, biskewa Mediterranean ye saa 1983 ye dəga, kuru biskewa loktu gasa Africaye saa 1988 ye dəga. Morocco də shima gasa African Nations Cup ye saa 2015 ye dəga sədin, amma dalil ritə Ebola ye nankaro shawari gozəna. Morocco dəga duwada kuru gasadə Equatorial Guinea lan tədən. Attəson yayi, Morocco də shima 2025 edition dəga sədin ngawo Guinea dəga hakkinzə kənasartəyen cotulowo dalil dawartə ba-a dawartə ba-a nankaro. ==Nawa== *[[Stade Larbi Zaouli]] *[[Stade Mohamed V]] *[[Stade Sidi Bernoussi]] *[[Complexe Al Amal|Complexe Al Amal de Casablanca]] Stadium Hassan II də shima stadium dekkel shiye bərnidən gartəro dawartənadə. Sa saa 2025 lan tamotiya, nguwusoro biske dekkel shiye lan faidatin kuru fato Raja Casablanca ye-a, Wydad Casablanca ye-a, kuru karapka dekkel shiye lardə Morocco ye-a ro waljin. Stadium də am lawartəwu 93,000 gojinro dawarratə, adəye sha stadium do am ngəwu gojinma Africalan falro sədin. Tamatiya, Stade Mohamed V dəga faljin. Tafakkar buro salakbe stadium dəyedə shima FIFA World Cup 2010 ye dəro, shi do Morocco ye South Africa ro shawazəna də. Attəson yayi, gomnati Moroccobedə shawaridəga gotəgəro kasatsəna. Saa 2025 lan tamotin. Raayi do stadium dəye də shima FIFA World Cup 2026 ye wo, shi do Morocco ye Canada-a, Mexico-a, United States-a ro fəlezana də.Kərmadə shima gasa FIFA dunyabe 2030bedə sədin shidoni Moroccoye lardəwa Europebe indi Spain-a Portugal-a kəlzayinmadə. Saa 2028 lan tamotinro təmatəna.[106] ==Gaska Diwalbe== Bərnidə shima gasa Casablanca Marathonbe dunyabewo, gasa diwalbe mile 26.2 shidoni gasa dunyabe suwudinma. Gaska də saa 2008 lan kokkada kuru shidə wakil karapka marathon dunyabe-a gasa nəmcintəbe-aye gənatəna kəntawu Februarybe kaunzə 17 saa 2022 lan Wayback Machine lan. ==Ada== ==Kaiya== Haja El Hamdaouia, kam zauro nowata suro kaya aitaben, Casablancalan katambo. Nass El Ghiwane, Larbi Batma ye fuwumanzə, Hay Mohammadi Casablanca lan suluwuna. Naima Samih Derb Sultanbedə faraskəram Mawahib (مواهب) men su'a səbandəna. Abdelhadi Belkhayat-a Abdelhab Doukkali-adə kaiyyawu ada Arabic Moroccobe nowata. Zina Daudia-a, Abdelaziz Stati-a, Abdellah Daoudi-a, Said Senhaji-adə kaiyawu chaabe Moroccobe nowata. Abdelakabir Faradjallah ye Attarazat Addhabia, karapka funk Morocco ye suro saa 1968 yen kokkono. Fadoul, karapka funkbe gade, 1970s lan kokkada.[112] Hoba Hoba Spirit də Casablanca lan təbandəna, kuru kuwami yaye nadən kara.Casablancadə nasha hiphopbe fuwujin mbeji, kisandiwu alamanna El Grande Toto-a, Don Big-a, 7liwa-a, Issam Harris-a. Casablancadə kawuskewa kayabe kada sədin, alamanna Jazzablanca-a L'Boulevard-a, kuru fato kareya adabe gənatəye kaya Andalusibe Dar ul-Aala-a. ==Adab== Francesco Cavalli ye L'Ormindo də karnu kən 17th ye lan bikke makkarye kate Anfa-a Fes-a ye lan tədin. Ruwotəma Faransabe Antoine de Saint-Exupérydə Casablanca'a kəllata. Driss Chraïbibe kitawunzǝdǝ Casablancalan wagǝzǝna. Mohamed Zafzaf də Maarif lan napsəna loktu maranta kura lan ruwojin kuru kəra guljin lan.[119] Lamalif, majalla siyasabe-a adabe-a wofilabe, Casablancalan kara. Casablancabe Fair Kitawube Dunyabedə na fairbe mashidi Hassan IIbedən saa woson suro kəntawu Februaryben tədin. ==Biske makkarbe== Tayeb Saddiki, shi do ne awa bikke makkarye Morocco ye lan bowotin də, Casablanca lan wurazə kuru nadən cidanzə badiwono.[120] Hanane el-fadili-a Hassan el-fad-adə bikkewu makkarye nowata Casablancalan. Gad Elmaleh də bikke makkaryema gade Casablanca lan, cidanzə diyalan sədəna yaye.[121] ==Kisandi kurube== Moranti ya kisandiye Casablanca ye də suro saa 1919 lan kam kurtəma Faransaye shiro Édouard Brindeau de Jarny gultin dəye kokkono, shi do cidanzə kurtə kəratəye Lycée Lyautey lan badizəna də. Moranti ya Casablanca ye də- karapka kisandi zamanye kuru am kisandiwu alamanna Farid Belkahia so, Mohamed Melehi so, Mohammed Chabaa so-a də suro maranta kisandiye Casablanca ye lan fuwuzana dareram saa 1960s yen. Shi mowonti nzundu adabedə, nasha shi mashidi Hassan IIbedə, shiga yim kawu 31 kəntawu Octoberbe saa 2012 lan kokkatə.[125] L'Uzine də na ada'a ada'a bəlaye Casablanca lan.[126]Rebel Spirit ye ​​kitawu kasuduwa kəla kənənga Casablancayen baksəna. Sbagha Bagha də kəlele kisandi zawalye shilan fotowa kəla fatowa ngəwuyen tətandin.[128] ==Foto gota== Kamfaniwa kati postaye jili Léon-a Lévy-adə Casablancalan cidazayin. Gabriel Veyre ye cidazə kuru dareram lan Casablanca lan bawono. Marcelin Flandrin (1889-1957), foto gotəma askərraye Faransaye, Casablancalan napsəna kuru fotowanzən loktu kərmai kərmai Moroccoyedə gozəna.[129] Fotowanzə postcardye tiyinzə ba'a Casablancaye na nəmzaye lan gozanadə, Flandrin də shima foto kamuwa Moroccoye awo nəmzaye ro tarzəgə.[130] Casablancadə na foto gotabe zauro fuwuzəna mbeji.[131] Yoriyas də zauro nowata dau fotowu do bərni kura kasuwu ye də'a gozayin ma, kuru hangal lardə'a dunyabe'a gərzəna.[132] ==Filəm== Suro reta karnu kən 20th ye dən, Casablanca lan fatowa fimbe kada mbeji, alamanna Cinema Rialto so, Cinema Lynx so, Cinema Vox so, shidoni kurawo Africa lan sa gartənadən. Fim Americaye saa 1942 ye Casablanca də Casablanca lan cedo kuru su bərni dəye'a lezəna amma United States lan fim də'a cedo.[136] Salam Casa! shima fim propagandaye kənasar Franceye kərmai kərmai kərmaiye fəlezənadə suro cidanzə kəla fərəmtəye bərnidən.[137]Mostafa Derkaoui ye fimnzə kəlanzəye kəla awowa laa maana ba'ayen (1974) Casablanca lan wakawono. Shima mauduwu kura Ali Essafibe kawu nurdə bajinno.[138] Kərawu Casablancaye (1991), Abdelkarim Derqaoui-a Muna Fettou-a bikkezanadə, shima fim Moroccoye buro salakye awowa zahir Moroccoye'a wuzəna kuru kəndaramma Casablancaye'a nəm samunnam fəlezəna. Casanegra Nour-Eddine Lakhmariye (2008) də bayanzəna kəla am cidawu Casablancaye zahirro. Fim Ali Zaoua (2000), Fərwa Alaye (2012), kuru Razzia (2017) Nabil Ayouch ye, amari yioma Faransaye kəla awo kaduwuye Moroccoye, nəmzalum zawalye-a, nəmzalum-a lamarra naptəram jamaye Casablancaye-a wuzəna.Lamarwa do Meryem Benm'Barek-Aloisi ye fimnzə Sofia ye saa 2018 ye də kəla suro harambe Casablanca lan wazənayen. Ahmed el Maanouni-a, Hicham Lasri-a Said Naciri-a sammaso Casablancalan dasawunadǝ. ==Fato gar== Fasal garbe Casablancabe-a fuwutə bərnibe-adə tarihimen zauro faida'a. Bərnidə fato garwa nowata jili kada'a, suronzan gar ada Moroccobe'a, gar zaman kərmai bəladiyabe'a, Art Nouveau'a, Art Deco'a, Neo-Mauresque'a, zamanbe'a, zamanbe'a, nəmzalum'a, gadeso'a. Loktu Protectorate Faransayedən, gomnati Faransayedə Casablanca'a "laboratory bərnitəye" ro bayanzəna.[143] Cida karapka fasal garbe zamanbe Marocainsbe (GAMMA) kəla cidawa fatowa jama meube-jili Carrières Centrales suro Hay Mohammadibe-futu fasal təlamma zamanben bayantənadəye fasal garbe zamanbe dunya sammason lezəna.[144][145] Kasamemoire-a MAMMA-a. sandima karafkawa indi doni awowa garre bərnidəye gənatə-a kuru arziyi-aro cidazayinma. ==Kazu== ==Fato duwaye== Diwal maara cidibe Casablancabedə shima diwal maara cidibe duwaro lejinma Casablancalan. Saa 2019 lan, network də lai indi 47.5 km (30 mi) zamzəna, datəram 71 mbeji; lai gade (T3-a T4-a) gartin.[146][147] Casablanca ye kuru dawari bus ye duwa-duwaro bowotin dəga yitagattəgəro dawari sədin. Layi indi mbeji, BW1-a BW2-a.[148] Suro kəntawu October saa 2023 yen, nizam də suro jarabtəyen cidajin kuru jama mewu yero katə, burolan kəntawu Julyye saa 2023 lan dawartəna də, dalil kaziyi nzunduye nankaro taktəna.[149] Tun saa 1970s lan, Casablanca ye dawari metro gartəye sədəna kəla bana'a kazəyiya nəm nguwu motoye'a kasam batti'a ro.[150][151]Attəson yayi, majalis bərnidəye karza cida metroyedə kolza suro saa 2014 yen dalil kungəna ngəwu nankaro, kuru shawari gozaa koza nizam tramye cidajin dəga faraktəro.[152] ==Tasha maara samibe== Casablanca ye faraskəram maara samibe kuradə shima Mohammed V faraskəram maara samibe dunyabe, Moroccobe faraskəram maara samibe zauro jama'a. Maara samiye fatobe sambisoro Marrakech-a, Rabat-a, Agadir-a, Oujda-a, Tangier-a, Al Hoceima-a, Laayoune-a, kuru bərniwa gade-a sammaso lejin. Casablanca də zauro mara samiye dinaye Europe ro lejin, musamman maro faraskəram maara samiye France ye'a Spain ye'a, kuru sambisoro North America'a, Middle Eastern'a, sub-Saharan Africaye'a kəljin. Bərni New York-a, Montreal-a, Paris-a, Washington-a, London-a, Dubai-adə na'a letəye faida'a. Shi faraskəram maara samibe Casablanca-Anfabe dinadə, gana fəte bərnidəyedə, na'a laa Damascus'a Tunis'a kunten, kuru nguwusoro am kəla kəltəram dunyabe nankaro zaktəna suro saa 2006. Daren wurtəna zawal "Casablanca Finance City" gartəro, karəgə bərni Calancabe bəlində. Cidaram maara samibe Casablancabedə suro bəla Tit Mellilben kara. ==Bos kochibe== Kamfani Transports au Maroc (CTM) də bus'a kəlanzəye kate bərni'a yen layi gade-gaden bəla'a Morocco ye'a bərni'a Europe ye'a ro cidajin. Adə tasha busbe CTMbedən lejin kəla zawal Leo Africanusben karəngə kasuwu dawube bəla Casablancaben. Supratours, kəlakəl ONCF yedə, kuruson cida bus kochiye gana ganaro sədin, tasha Wilad Zian Street yedən lejin.[153] Tasha bus ye gade mbeji cidiyanzən kəla zawal falyen shiro Wilad Zian Bus Station gultin; tasha adə shima tasha bus ye kurawo lardədən, bus 800 ma kozənaro cidajin, am Morocco ye fandi gana'a dəro awo kəmbuye cin.[154][155] ==Taksi== Taxi'a do Casablanca lan rajista'a də laununza kime kuru sha petits taxis lan notəna (taxi gana), au laununza bəl kuru sha grands taxis lan notəna (taxi kura). Futu Morocco ye awo sədin yeyi, taksi sənana, cinna diyau Dacia Logan, Peugeot 207, au motowa samunnam so, cida taksiye mita'a bəla kura kura lan sadin. Taxi kura kura sodə, nguwusoro Mercedes-Benz sedans dinadə, bus gana jili cida suro bərniyen diwalwa noatalan, au cida kate bərniyen sadin. Grands taxis də raktə hayatin cida kəlanzəye ro awa fal au yim fal lan. ==Maara cidiye== Casablanca də tasha maara cidiye kura kura yakkə sha cidajin shidoni cidaram maara cidiye lardəye, ONCF dəye sha sunotinma.Casa-Voyageurs də shima tasha bərniye kurawo, na doni maara cidiye anəmro Marrakech au El Jadida ro lejin kuru yalaro Mohammedia'a Rabat'a ro lejin, kuru Tangier au Meknes'a, Fes'a, Taza'a Oujda'a/Nador'aro lejin. Kuru shidə shima datəgəram anəmye Al-Boraq lai kasoye Tangier lan sədinmawo. Sabi maara samibe Mohammed V International Airport ro letəyedə shiye suro bərniyen datəramzə mbeji tasha adəlan, na'a gadero kəltəro. Casa-Port də shima maara cidiye do letəramma alamanna maara cidiye Navette Rapide (TNR au Aouita) do Casablanca-Kenitra lan cidajin ma, maara cidiye kəljinma Gare Casa-Voyageurs ro lejin. Tashadə daataro kate cidawa maara cidiye-a maara njiye-ayen faltə suwudin, kuru shidə karəngə hotelwa port-area kadaben kara. Shima tasha bəla Casablancaye dinadə'a karunguwo, kuru dawu bərni zamanbedə'a, nasha Casablanca Twin Centerbedən. Tasha Casa-Port ye də waltə gartin futu zamanne kuru kuratəna lan. Loktu gardəben, tashadə kuwami yaye cidajin. Saa 2013 lan, kəltəram karəngə'a cidi maara cidiye'a bərnidəye tram'a bəlinro sədin. Casa-Oasis də buro salak lan tasha bəla sənanaye shidoni cotto waltə fasaltəna kuru waltə gartəna badiyaram karnu kən 21st ye lan, kuru hukumamen 2005 lan waltə katəna naptə tasha maara cidiye bərniye kuraro. Darajanzə bəlin nankaro, cidawa maara cidiye bərniwa anəmye samma Casa-Voyageursro letə-a kuru letə-adə kərmadə Casa-Oasis lan bowotin. ONCF suro saa 2005 yen gulzəna kəla Casa-Oasis'a waltəm yasa'a kuru ngalwotəgə'a də shima nəm nguwu am fato'a Casa-Voyageurs ye dəro fulutə. ==Bəladəriye== Fato maara samibe Mohammed V yedə shima maara samiye dinaye Morocco ro lejin dəwo, [156] bəladəriye dinaye Casablanca lan fuwuzənyi futu bərni'a Fes'a Marrakech'a yedei. Mashidi Hassan II də, shima mashidi kura kən indimi suro Africaben kuru kəntulurmin kura dunyalan, shima bərnidəbe na am bəladəriye matcinmawo.[158][159] Kusotowadə isa awoa garbe bərnidəbe ngəwu dəga kururo isayin.[160] Na'a do lardə'a bəla'a dəritəye nowata də suronzan dawudi kasuwuye alamanna Morocco Mall so, Anfa Place so, daudi kasuwuye Marina so, kuru dawudi Tachfine so. Nawa gadeye suronzan Corniche-a kuru ci kəmaduwu Ain Diabbe-a, kuru na'a parkbe jili Arab League Park au Sindibad parkbe-a mbeji. ==Am nowata== *Lahcen Abrami – bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Amine Atouchi – Biske dekkel shiye Moroccobe *Khalil Azmi - goalkeeper Moroccobe kureye *Amal Ayouch – Biske makarrema kuru fimbe Moroccobe *Wissam Baraka – Biske dekkel shiye Moroccobe *Salaheddin Bassir - Biske dekkel shiye Moroccobe *Laarbi Batma - Kaiyyama kuru kisandima Moroccobe, wakil Nas El Ghiwan koktəma *Larbi Benbarek – Biske dekkel shiye Marokkobe *Badr Benoun – Biske dekkel shiye Moroccobe *Bensalah-Chaqroun-Kamu Kasuwa Maroccobe *Jean-Paul Bertrand-Demanes - Biskema dekkel shiye Faransabe *Frida Boccara - Kaiyyama Faransabe, Gaska Kaiyyabe Eurovisionbe saa 1969bedən kənasartəna *Aziz Bouderbala - bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Merieme Chadid - ilmuma shillewube lardǝ Moroccobe *Mustapha Chadili - goalkeeper kureye *Achraf Dari – Biske dekkel shiye Marokkobe *Jean-Charles de Castelbajac - Morocco/Faransabe zaye kurtama *Nabil Dirar – Biske dekkel shiye *Abdelmajid Dolmy – bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Dizzy DROS - Raptəma Moroccobe Issam El Adoua – Biske dekkel shiye Moroccobe *Badr El Kaddouri – bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Talal El Karkouri – bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Gad Elmaleh - kam kasuduwa Faransabe/Kanadabe/Maroccobe *Bouchaib El Moubarki - bikke dekkel shibe Moroccobe kureye *Yusuf fertout - manaja Moroccobe *La Fouine - Raptəma Marokkobe/Faransabe Khalid Fouhami - goalkeeper Moroccobe kureye *Mohamed Fouzair – Biske dekkel shiye Moroccobe *Divina Frau-Meigs – Ilmuma naptəram jamabe kuru shehu ilmube Moroccobe *El Haqed - Rapma Marokkobe *Serge Haroche – Ilmuma fiziyabe Faransabe, shiro Jaza Fiziyabe Nobelbe saa 2012be sadǝna *Shatha Hassoun - Kaiyyama kuru bikke makkaryema Moroccobe-a Iraqbe-a *Lydia Hatuel-Zuckermann - Biske Olympicbe Israelbe *Mouhcine Iajour – Biske dekkel shiye Moroccobe *Driss Joumad – bikke dekkel shiye dinaye Morocco ye kureye *Nadir Lamyaghri - goalkeeper Moroccobe kureye *Hamza Mendyl - Biskema dekkel shiye *Hicham Mesbahi - Biskema Moroccobe *Montana Faransabe - Rapper Moroccobe/Amerikabe *Nawal el moutawakel - shima gasa Olympicbe Moroccobewo *Hakim Mouzaki – Biske dekkel shiye Moroccobe *Abderrahim Najah – Biskema basketballbe dunyabe Moroccobe *Noureddine Naybet – Biske dekkel shiye Moroccobe *Mostafa Nissaboury - Nazəmuma Moroccobe *Hakim Noury ​​- amari yioma fimbe Moroccobe *Maurice Ohana - Kayama Faransabe Faouzia Ouihya - Kaiyyama Marokko-Kanadabe *Azzedine Ounahi- Biskema dekkel shiye Moroccobe *Jean Reno - Biske makarrema Hollywoodbe Youssef Rossi – bikke dekkel shiye Moroccobe kureye *Abdelilah Saber – Biske dekkel shiye Moroccobe kureye *Yusuf Safri – Manaja dekkel shiye Moroccobe *Jamal Sellami - Manaja dekkel shiye Marokkobe *Daniel Sivan - Shehu ilmube Israelbe *Alain Souchon – Kaiyya ruwotəma Faransabe *Frank Stephenson - Morockbe/Britishbe/Amerikabe lamba motobe zayetəma *Hassan Saada – Boxer Morocco ye dəga cita kəla nəm duno lan kawu bikke Olympic ye dəro. *Tagne – rapma Sidney Taurel də shima CEO do kamfani Eli Lilly ye saa 1998 lan səta 2008 ro saadənan. *Richard Virenque - Biskema Faransabe *Muhammad Zarye – Kazadala lardǝ Moroccobe kuru kǝriwuwa *Abdallah Zrika – Nazəmuma Marokkobe ==Ada nowatalan== Fim saa 1942ye shiro Casablanca gultində (Ingrid Bergman-a Humphrey Bogart-a bikkezanadə) Casablancalan goza, yaye sammaso Los Angeleslan goada kuru kam Arabbe au yala Africabe falma manajinma fəlezənyi.[165] Fim dəye Casablanca'a na kəriwu kərmai kate lardə'a diyaye'a fəlezəna, shidoni Tangier'a lezənama loktudən.[166] Fimdə tən sha tutuluwunan dunya sammason su'a səbandəna. Academy Awards uskuro karrada, yakkə zuwuna, Best Picture kunten. Bəne Casablanca lan (1946) shima fim kən 12 me yanzəganawa Marx ye wo. Fim də Groucho Marx-a, Chico Marx-a, Harpo Marx-a.Archie Mayo shima amari cina kuru Joseph Fields-a Roland Kibbee-a ruwoza. Fim də suronzən kaya "Ndu Kǝrma Kanadima?" sudǝ mbeji, kaya Ted Snyderbe-a kalimadǝ Bert Kalmar-a Harry Ruby-a satana. Shidə təlam Faransayen Lisette Verea ye Beatrice Rheiner lan cidajin, kuru dare təlam Nasarayen kaiya sədin. Liszt ye "Hungarian Rhapsody No. 2" də indiro zakkatə, faldə Chico ye piano lan zayetə badiyaram "Beer Barrel Polka" yero, kuru waltə Harpo ye kəla harp yen. Bərnidə suro Caravan ajabbayen (1975) fəlezana, jili 54 suro fim Hardy Boysyedən. Casablancadə shima nado bab kada suro Doubleshotben, kitawu James Bondbe saa 2000be Raymond Bensonbe ruwozənadə. Suro kitawudǝben,Raymond bensonbe bayanzəna. Suro kakkadidəyen, kam falye wono fim 1942yedə Hollywoodlan goada nadən gənyi. Casablanca də na do ne zauro faida'a suro biske video ye saa 2006 ye Dreamfall ye də, shima na do ne kam kura biske dəye Zoë Castillo də napsəna ma. Bərnidə saa 2219 lan təmatəna yaye, nzundu garbe zaman kəmayedə ngəwunzaso ilham nankaro faidatin. Casablanca də shima fim kəriwu dunyabe kən indimi 2016be fim kərawobe Allied dəwo Brad Pitt-a Marion Cotillard-a bikkezanadə. ==Bərni kawuwa- bərniwa yanzəganawa== Casablanca də kawuwa: [167] *France Bordeaux, France *South Korea Busan, South Korea[168] *United States Chicago, United States *Senegal Dakar, Senegal *United Arab Emirates Dubai, United Arab Emirates *Indonesia Jakarta, Indonesia *Malaysia Kuala Lumpur, Malaysia *Oman Muscat, Oman *Mauritania Nouadhibou, Mauritania *China Shanghai, China Casablanca ye tawadǝ kǝla kǝlbe mbeji:[167] *Nigeria Abuja, Nigeria *Jordan Amman, Jordan *Netherlands Amsterdam, Netherlands *Spain Barcelona, Spain *Argentina Buenos Aires, Argentina *Palestine Hebron, Palestine *Turkey Istanbul, Turkey *Kenya Kajiado, Kenya *Burkina Faso Koudougou, Burkina Faso *Canada Montreal, Canada *Comoros Moroni, Comoros *Mauritania Nouakchott, Mauritania *France Paris, France *Palestine Ramallah, Palestine *Netherlands Rotterdam, Netherlands *Belgium Brussels, Belgium[169] *Spain Madrid, Spain *United Kingdom London, United Kingdom *Spain San Sebastián, Spain ==Laminte== lqo6a99qjdhae05gwcip3qqrc4kii0f 0 293 19588 4031 2025-02-09T10:30:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q616664]] 19588 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q616664}} '''Casemiro'''<ref>https://archive.today/20190615003825/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=33786</ref> də sha chasambo yim meyon yaskin bə lan kentawu sawan bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin indin bə lan(23/2/1992) dekkel baktema cidi Brazil bə, kuru dawu baktema karabka Premier League bə Manchester United bǝ dero kuru shima captain cidi nzǝ Brazil bə wo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == 7os0k0g8ksbizd9010gsw8hbvq7wpu1 0 294 19589 4040 2025-02-09T10:30:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q271851]] 19589 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q271851}} <ref>https://news.google.ca/newspapers?id=HdkTAAAAIBAJ&sjid=2wYEAAAAIBAJ&pg=5358,1227710</ref>'''Catherine Bachman''' Sha Chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan 1 March 1954. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== rwkf5p38oycgho0gpjvl2u0ixilfqrc 0 295 23235 23219 2025-04-05T10:33:29Z Jon Gua 66 /* Laimntǝ */ 23235 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Coci Catholic''' bǝ (Latin: Ecclesia Catholica), kuru sha Coci [[Roman Catholic]] ben notənadə, shima coci [[Christianity|kərista]] be kurawo, am Catholic be biliyon 1.28 səta 1.39ro saadəna dunya sammason saa 2024lan. Shidə suro cidaramma dinaye shiro kureyewo kuru kurawo kuru zauro faida'a nasha gargam-a fuwutə kəla furum zaman bǝ-ayen.[10][11][12][13] Cocidə cociwa sui [[iuris]] be 24 mbeji, Coci Latin be-a Cociwa Eastern Catholic be 23-a mbeji, sandidə dioceses-a eparchies-a dunya sammason 3,500 karənga mbeji.[14] [[Pope]] də, shi do [[bishop]] Rome ye də, shima pastor kura coci ye wo.[15] Diocese Rome bedə, [[Holy See]] lan notənadə,shima hukuma coci be dawubewo. Shi hukuma Holy See ye də, shi [[Roman]] Curia də, ofis nzə kura kura də [[Vatican City]] lan mbeji, bərni gana, kəlanzəye kuru nasha suro bərni [[Rome]] yǝ lan, shi [[pope]] də shima kura lardəye kuru mai kartəye. Imani [[Catholic]] be kuradə suro [[Nicene Creed]] ben təwandin. Coci Catholicbedə shima coci faldə, tahir, catholic be kuru [[apostolic]] be doni [[Jesus Christ]] ye cidanzə kuradən koksənadə,[16][17][note 1] bishopwanzə sandima apostolwa Christbe waratatəwuwo, kuru popedə shima waratatəma Saint Peterbewo, shidoni Jesus Christye nəm kuranza co. Shiye wono shidə adin kəristabe buro salakbe apostlesoye gulzanadəga faidatin,imanidəga kalkalro kitawuwa-a ada-amen gənatə futu magisterium cocibedən fasartənadə.[21] [[Roman]] Rite-a kuru Coci Latinbe gadeso-a, Eastern Catholic liturgies-a, kuru cidaramma alamanna mendicant orders-a, monastic orders-a kuru orders kən yakkəme-adə awowa adinbe-a ruhaniyabe-a suro cociben fəlezayin.[22][23] Suro sacramentsnzǝ tulurben, Eucharistdǝ shima kurawo, suro Massben kǝleletin.[24] Cocidəye gulzəna kəla shi maləm adinbedəye burodi-a mbol-adə tiyi-a bu-a Christbero waljin. Shi Virgin Marydǝ shiga Perpetual Virginro bowotin, Ya Alabe, kuru Maira Samibe; shiga dogmas-a ibada-a lan darajazana.[25]Kəra naptəram jamabe Catholicbedə bana kəlanzəkkobe kəla am dondibe-a, talaawa-a, kuru am kəlanza kəlzana-aro cidawa kanjimalibe tiyibe-a ruhaniyabe-aro duno cin. Coci Catholicbedə mowontiya Catholicbe duwu mewu-a, jami'a-a, mowontiya-a, liita-a, fatowa yatimabe-a dunya sammason cidajin, kuru shima ilmu-a nəlewa-a gomnatiye gənyi dunyalan sədinma kurawo.[26] Suro cidawanzə naptəram jamabe gadesodən karafkawa banaye-a kuru am banaye-a mbeji. Coci Catholicbedə falsafa Nasarabe-a, ada-a, ada-a, adab-a, kaiyya-a, shara-a,[27] kuru kimiya-a sammaso taasirzəna.[13] Catholicsdə dunya sammason napsayin futu missions-a, hijra-a, diaspora-a, kuru adin faltə-a men. Tun karnu kən 20th century lan, am nguwu sodə Global South lan napsana, dalil adinro kalaktə nankaro.Europe-a yala America-a lan. Coci Catholicbedə Coci Orthodox gədibedəa nəmkam kəlzana hatta gədi-fəte Schism suro saa 1054ben, kərmai popebedəro gashiptana. Kawu majalis [[Ephesus]] be suro saa 431ben, Coci gədibedəye kəla kəltə adəben cidazana, futu Cociwa [[Orthodox]] be gədibe kawu majalis Chalcedonbe suro saa 451ben; sammaso kəla nəmgade-gade [[Christology]] ben yekkata. Cociwa Catholicbe gədibedə, shidoni amnza kəllatadə ta'adir miliyon 18 yeyidə, karapka kəristabe gədibe wakilzayin sandi doni walta au nəmkamza pope'a kəlzanadə loktu au ngawo nəmgadegade anyiben dalilla gargamye gade-gaden. Suro karnu kən 16medən, yasadəye karapkawa Protestantbe gade-gade kokkada.Dareram karnu kən 20-milan, Coci Catholicbedə zorzana kəla kərawanzə kəla nəmjinsiben, kaidanzə kəla kamuwa adinbero diyoben, kuru futu malumma adinbega nəmzalumtəben. ==Su== Catholic (Greek lan: καθολικός, romanized: katholikos, lit. 'dunya samma') buro salakkin coci dəga bayantəro faidatə badiyaram karnu kən indimiyen.[30] Mana buro salakbe faidatə nowatadə "coci catholicbe" (Greek: καθολκκὴ ἐκκλησία, romanized: katholikḕ ekklēsía) shidoni wasika saa 110 AD lan Saint Ignatiusro ruwotənadən wakawono. kəra: "Ndaram yaye bishopdə fəlejiya, nadən amsodə mbeji, na Jesusye mbeji yayi, Coci dunyabe [katholike] mbeji."[31]Suro darasəwa Catecheticalbe (c. 350) Saint Cyril Jerusalembedən, su "Coci Catholicbe" də faidatə shiga kufuwa gade kəlanza "coci" lan bowozayin dəga gayirtəro.[31][32] Raayi "Catholic" ye də waltə bayantəna suro hukuma De fide Catolica ye do Theodosius I ye saa 380 lan sədəna də, mai dareye do reta gədi'a fəte'a mairi Roman ye də'a sunotin ma, sa coci kəriye mairi Roman ye də'a koksəna dən.[33] Tun loktu gədi-fəte Schism saa 1054 lan, Coci Orthodox gədibedə sifa Orthodoxbedə sunzə gadero gozəna; sunzə hukumabedə shima Coci Catholic Orthodoxbewo.[34] Coci Latinbedə Catholicro bayangatə, bayan adəye am doni Holy See'a kəltanadə'a ngawo Protestant Reformation karnu kən 16medən.sado amdo kǝla kǝlza kolzanadǝ Protestantro nozanadǝn.[35][36] Coci Romanbedə sha faidatə Pope's Diocese Romebe bayantəro tən kərmai Romebe Fəteyedə sukurinan kuru saa daube badiyaram (karnu kən 6th-10th) ro saadənan, Coci Roman Catholicbedə coci sammaro təlam Nasaraben faidatəna tun Protestant Reformation karnu kən 67 lan. Kuruson, am laaye Coci Latinbedə Roman Catholicro bowozayin cociwa Catholic gədibedəga gadezənaro.[38] "Roman Catholic" də yimlan suro kakkadiya Holy See ye sadənan fəlejin, [note 3]kuru taidazə samnowa episcopalbe lardəbe-a dioceses fatobe-aye faidatayin.[note 4] Su Coci Catholicbedə coci sammasoro faidatin suro Catechism Coci Catholicbe (1990) kuru Code Canon Lawbe (1983) lan. "Coci Catholic" də sha faidatin suro kakkadi majalis Vatican ye kən indimi (1962-1965), [39] majalis Vatican ye kən tilomi (1869-1870), [40] majalis Trent ye (1545-1563), [41] kuru kakkadi gade kada. ==Gargam== ==Zaman apostolicbe-a kuru papacy-a== Kitawu New Testamentbedə, taganasmaro Injildə, cidawa Jesusbe-a kərazə-a ruwozəna, shiye Apostles mewun indin-a kuru cidanzə kura apostlesbe-a, sandiro cidanzə gozaa kozayinro shawari cina.[44][45] Kitawu Acts of Apostles də, kəla coci kəristabe koktə-a kuru kawulinzə Mairi Romanbero tartəgə-ayen bayanzəna.[46] Coci Catholicbedəye cidanzə jamayedə yim Pentecostben badiwono, kawu fiwu ngawo yim Christbe cizənaro kasattənaben wakajin.[47] Pentecost lan, manzowadə Ruhu Qudusi sowandanaro kasattəna, sandiya cidanza cocidəga fuwutəro dawarzəna.[48][49]Coci Catholic ye dəye gulzəna, jami’a bishops ye də, bishop Rome ye fuwumanzə, sandima Apostles so dəga waratazayin.[50] Suro hawar kəla Confession Peterben suro Injil Matthewben təbandənadən, Christbe Peterga "kawu" kəlanzən coci Christbe gartinro suwudəna.[51][52] Coci Catholicbedə bishop Romebedə, popedə, shima Saint Peterbe waratatəmawo.[53] Malǝmma laaye Peter shima bishop Romebe buro salakbewo gulzana.[54] Laaye [ndu?] gulzana kəla cidaram papacybedə raayi Peterdə bishop Romebe au Romelan dəgayinro təngatəgənyi.[55] Maləmma kadaye gar cocibedə nəmngəwuro gozanapresbyters/bishops də Rome lan napsana hatta dawu karnu kən indimi ro, loktu gar bishop fal-a presbyters ngəwu-a gotənadən, [56] kuru ruwotəwu dareye kalma "bishop of Rome" də'a am kura'a maləmma adinbe zaman buroyedən faidatana. Kəla awo adəben Bart D. Ehrman-a, kuru maləmma protestantbe Oscar Cullmann-a Henry Chadwick-aye, kəltəram kate Peter-a nəmpapa zamanbe-a mbejiro koro sadəna. Raymond E. Brown ye waltə wono kəla Peterben manatədə zaman kurebe gənyi nasha bishop Romeben, amma kəristanna zaman shimadəbe Peterga shiga kamzənaro sorin."cida do banazəyin ma fuwutə cida papacy ye coci fuwuye lan". Cidawa anyi, Brown ye wono, "zauro banazəna bishop Rome ye dəga kururo, bishop bərni do Peter bazəna də kuru na do Paul ye jire Christ ye shaidazəna də, naptə Peter ye waratatəma coci dunyabe ro cistayen".[56] ==Zaman kurebe-a kuru Daula Romebe-a== Kəndagəram Mairi Rombedəye raayiwa bəlin tartəgəro banazəgəna. Diwalwa njiye-a mairidəyedə bəlawuro'a banazəgəna, kuru Pax Romanadəye bəlawuro'a nəlefa'aro sədin. Mairidəye ada fal fərtə Greekbe-a tartəgəro ndəlamzəgəna, shi doni raayiwa kəskelan bayantə-a asutə-a kolzənadə.[60] Adinna ngəwu suro Mairi Romanbedəa gənyi, attəson, adin kəristabedə ilawa gade samma kolza məradəzəna, adində adin Yehudiyaben gotəna (Idolatry wune). Kəristasodəye kəlelewa adin adinbero kəltaro waazadəye maananzə raksa kəndəga jamabe ngəwuro isayinba, daji kəristanna gəyi-huwumawa gumnatibe kunten-kəristasodə ilawadəga gərzayinro rizana kuru daji nəlefa-a fuwutə-a mairidəbega bannazayinro rizana.Zalumtəwa doni suwudənadə shima alamaram kəlanza asutə kəristabewo hatta adin kəristabedə karnu kən 4thmilan shararo kalakca.[61] Suro saa 313 yen, mai Constantine I ye sharanzə Milan ye dəye adin christianity ye dəga shararo kalakciwo, kuru suro saa 330 yen constantine ye bərni kura mairi ye də'a Constantinople ro kalakciwo zaman kərmaye Istanbul, Turkey ye lan. Suro saa 380 yen, Edict of Thessalonica ye adin kəristabe Nicene ye də coci kərmai Roman Empire ye ro cido, nasha do suro kalangai Byzantine Empire ye fulutin dəyen dəgayin hatta mairi də Constantinople ye suro saa 1453 yen sukuriyin ro dawono, amma na gaden coci də kəlanzəlaro kara. Nǝmgade. Loktu Majilisawa Ecumenicalbe Tulurben,Sees uwu fəlangzana, fasal do dau karnu kən 6th ye lan mai Justinian I ye kərmai Rome ye-a, Constantinople ye-a, Antioch ye-a, Jerusalem ye-a, Alexandria ye-a ro sədəna də. Suro saa 451 lan majalis Chalcedon ye də, suro canon do nəm tawadə'a yen,[64] Constantinople'a habsə daraja "kən indimi nəm kura'a nəm duno'a bishop Rome ye ro".[65] Tun c.Saa 350-lan.500, bishops, au popes, Romebedə, hangal-hangallin nəmkuranza tərayin futu sambisoro banazayin fuwuma orthodoxbe kəla gashiptəwa adinben, shi doni sandiro appeal diwodə ndəlamzəgənadə.[66] Emperor Justinian də, shi do ne nasha kərmaizəyen jili caesaropapism ye dəga koksəna də,[67] shi do ne "shiye hakkinzə-a cidanzə-a mbeji doka'anzə lan awo'a ibadaye'a kaltəgəye mbeji.tarbiya, kuru raayiwa ilmu adinbe Cocilan tədinma dəga fəletə", consecration, kuru nguwunzaso maidəye karzəna suro am təlam Greekben manazayinben,[69] adəye "melting pot" adawa kəristabe fəteye-a gədiye-a suro kisandi-a ibada-ayen suwudəna.[70] Kammabo təlamma Germanicyedo karni fuwuyen mairi Romanyedəro bətərəm sadənadə adin kəristayedə gozana futu Arianyen, shidoni majalis Nicaeayedə hereticalro warmajiwo.[71]Nəm gade adinbe kate maiya Germanicbe-a amma Catholicbe-adə təkatə, suro saa 497yen, Clovis I, mai Frankishbedə, adin Catholicbe orthodoxbero walzənadən, kəlanzəa papacy-a fatowa ibadabe-a kəllatə.[73] Visigoths Spain ye də fuwumanzə'a za'a suro saa 589 yen, [74] kuru Lombards Italy ye də suro karnu kən 7th ye lan. Adin kəristabe fəteyedə, taganasmaro fatowa ibadaye men, shima awo kura kəla furum zaman kureye'a gənatəyewo, nzundunzə'a (ruyi ruwo muskoye Illuminated ruwo'a) kuru ilmu kəratə'a.[76] Suro kərmaizəyen, Benedict of Nursia (c. 480–543), fal suro am sufi Nasarabe badizanadə, ada Europebero taasir kura sədəna futu coci Catholicbe buroyedəa ada Benedictinebe tartəgəmen. ada kureye gənatə-a tartəgə-a men. Loktu adəlan, fato ibadaye Irelandyedə dawudi kərayero wallono kuru missionaries Irishye buroye alamanna Columbanus-a Columba-a ye adin kəristabe tarza kuru fatowa ibadaye suro Europeben koksana.[76] ==Zaman daube-a kuru zaman bəlin-a== Coci Catholicbedə shima kəla furum zamanbe Nasarabedən zauro duno'a sədin zaman kureben səta zaman kərmabero saadənan.[13] Shima banama kura Romanesque-a, Gothic-a, Renaissance-a, Mannerist-a, Baroque-a ye suro kisandi-a, fasal garbe-a, kaiya-a yen.[77] Am zaman bəlinso alamanna Raphael-a, Michelangelo-a, Leonardo da Vinci-a, Botticelli-a, Fra Angelico-a, Tintoretto-a, Titian-a, Bernini-a, Caravaggio-a də sandima misalla awo kurube cociye banazəyinmawo.[78] Gargamma Paul Legutko jami'a Stanford ye dəye wono Coci Catholic ye də "dawu fuwutə daraja'a, raayi'a, ilmu kimiyabe'a, doka'a, kuru cidaramma do awo kəla furum fəteye lan bowotin də".[79]Fəte kəristabe lan, jami'a buro salakbe Europebedə rahibwa sandima koksana.[80][81][82] Karnu kən 11 lan baditəna, mowontiya cathedralbe kureye kada jamiyaro walgada, alamanna Jamiya Oxfordbe-a, Jamiya Parisbe-a, Jamiya Bolognabe-a. Ilmu kura ilmuye kawu shima dəro shima mowonti cathedral kiristabe au mowonti monasticbewo, sufi-a nuns-a sandima fuwumanza. Shaida mowontiya jili anyibedə karnu kən 6th CE lan badiwono.[83] Jamiyawa bəlin anyiye fasal kərabedəga faraksana kuru suronzan faraskəramma kərabe maləmma adinbe-a, lawyers-a, cidawu gomnatiye-a, kuru liyita-a mbeji.[84] Jamiyadə sha mowonti doni fərtənzə zaman kəristabe zaman daubedən gozana.[85][86][87]Bətərəm kərmai islambe dau karnu kən 7th yedəye kəriwu kuruwu kate adin kəristabe-a islambe-a Mediterranean Basin sammason badiwono. Mairi byzantine ye də karəngəman cidinzə gədi am kura'a Jerusalem'a, Alexandria'a Antioch'a so'a fatsəgəna kuru sha Constantinople ro kalakkatə bərni mairi dəye. Dalil kərmai Islamye Mediterranean lan, kəriye Frankish ye də, dawu kuluwu dəyen cintəzəna də, raksə duno kura do fəte Europe ye zaman dauye dəga fasalzəna ro wallono.[88]Kəriwuwa Toulouse-a Tours-a yedə fuwutə Islamye fəteyedə dawono kuru Constantinople'a bətərəmtə terənadəye gədilan dawono. Ngawo saa fiu indi au yakkəyen, suro saa 751 yen, Mairi Byzantine yedə bərni Ravenna ye də Lombards ro cezəna, shi done bəla'a sənana Italy ye də'a sunotin ma, Rome'a ​​kunten, kərmai nza kasatsəna də. Ravenna ye sukurinzə də ma'ananzə tawattəgə exarch ye kərma dəro tədənyi loktu karno 752 Pope Stephen II ye lan kuru shi papacy də na gaden kərmai jamaye sha nzəliwo nankaro məradəzənyi.[89] Suro saa 754 yen, Pope Stephen ye məradənzə kəskelan, mai Frankish ye Pepin the Short də Lombards'a kəriwuzəna. Daji cidiya exarchate kureyedə pope ro co, adəye səkə Papal States badiwono.Rome-a Byzantine East-adə kəriwu gadero gasayin loktu Photian schism saa 860s yedən, loktu Photius ye Latin west dəga zorzənadən kəla filioque clause dəga yirayen ngawo Nicholas I ye sandiya duzənayen.Karnu kən 11th ye lan, kasadə Hildebrand Sovana ye dəye səkə College of Cardinals ye Pope bəlin karzayin, Pope Alexander II lan baditin suro karno papaye saa 1061 yen. Nizam karnoye College of Cardinals ye do Gregory VII ye banazə koksəna də, karnu kən 21st ro faidajin. Pope Gregory VII ye waltə Gregorian Reforms dəga badizəna kəla nəm kəlanza kərmai adinbe lan. Adəye kambiyi kate coci-a mairi Romanbe-ayen suwudəna, shidoni kərmai bishops-a pope-a waltəye mbejidə.[91][92] Suro saa 1095-ben,Mai Byzantine ye Alexius I ye Pope Urban II ro bana kəla bətərəm musləmmaye kəriwu Byzantine-Seljuk ye dəro mazəna,[93] shi do ne Urban ye kəriwu Crusade buro salak ye badizəna də, nyiyanzə mairi Byzantine ye banatə-a, cidi kura də'a kərmai kəristaye ro kalaktə-a nankaro.[94] Suro karnu kən 11medən, nəmkam ndikate coci Greekbe-a Coci Latinbe-adə sandiya gədi-fəte Schismlan yeksəna, dalil gana laa kəla kərmai papalben. Kərigə Crusadebe kən diyaumedə-a kuru Constantinople'a kəriwuwu kəriwubedəye dutə-adə shima namtə dareyewo.[95]Zaman allan cathedral kura gothic ye lardə France ye də shima bayan do adin kəristaye nowata wo. Badiyaram karnu kən 13th yedən, Francis Assisi-a Dominic de Guzman-a sandima am manazayinma sodə kokkada. Kəra conventualia-a kuru kəra generalia-a də, am do ne coci ye banazayin ma, moranti’a cathedral ye-a, moranti’a mairiye-a, alamanna Charlemagne Aachen ye də, jami’a Europe ye ro kalaktəro banaza’ana.[96] Malǝmma ilmu adinbe-a kuru falsafawu-a alama malǝm adinbe Dominicanbe Thomas Aquinas soye suro ilmuwa adǝben kǝrazana kuru gultǝwuna. Aquinasbe Summa Theologicanzədə shima ilmu kurawo suro falsafawu Greekbe kurebe alama Plato-a Aristotle-aye awowa wahyi Kiristabe-a kəlzənadən.[97]Kərigə coci-kəriyebedə karnu kən 14medə badiwono. Rome lan nəm rashidi ba'a lan təmowo nankaro, Clement V suro saa 1309 yen shima Pope'a tulur buro salak ye do bərni Avignon ye suro anəm France ye dən napsana ma loktu do Avignon Papacy lan notəna də lan. Papacy Avignon ye də suro saa 1376 lan dawono sa pope də Rome ro waltənadən, amma suro saa 1378 yen nəm gade-gade fəteye saa 38-ro jasha'a, am do nəm papacy də Rome'a, Avignon'a (ngawo saa 1409) Pisa lan gozana də.[99] Lamardə zauro sulhutəna suro saa 1414-1418 lan majalis Constance yen, am Rome-a Pisa-a yedə kasatsana kəla cida kolza kuru am kən yakkəmedə cardinal soye duzana, sandiye karno bəlin Martin V pope ro sadəna.[100]Suro saa 1438 lan, majalis Florencebe samnozana, shidoni zande dunowa kəla nəmgadegade ilmu adinbe ndikate gədi-a fəte-a asutəben, təma cociwa Catholicbe-a Orthodoxbe-a waltəm kəltəbe mbeji.[101] Cociwa gədibe kada walta kəltana, Cociwa Catholicbe gədibe ngəwuso cedo.[102] ==Saa Kulashibe-a kuru Yasa-Kamtə-a== Shi Zaman Kulashibedə suro karnu kən 15ben badiyatə suro lamarra siyasabea adawabea Fəte Europebea dunya sammasoro tartəgəna. Dalil duno lardə diyaye Catholic duno'a Spain'a Portugal'a (Fransa'a) yedəye səkə, adin Catholicyedə America'a, Asia'a Oceania'aro tarratə bəladiya bəladiyaye'a, mowontəmaso'a, missionariesso'a, kuru adəgaima ammado nabtərammadən nabsanadə adin Catholicro kalaktaye. Pope Alexander VI ye hakku kərmai kəla cidi bəlin təbandəna dəyen Spain-a Portugal-a ro cina (daren cida Tordesillas ye tawatsəgəna)[103]kuru nizam patronatoyedəye hukuma kəriyebe'a kolzəna, Vatican gənyi, maləmma adinbe samma kərmai bəlinlan nozayin.[104] Suro saa 1521 lan, kulashima Portugalbe Ferdinand Magellan də shima am buro salakkin adin Catholicbe Philippineslan falzanadə. Na gaden, wa'atəwu Portugueseye cidiya Jesuit Spainye Francis Xavieryedən India-a, China-a, Japan-a lan injil sadəna.[106] Faransaye Americaya notodə karnu kən 16medən badiyetə amma Catholicye Francophoneye kokkono kuru Catholic gənyima Quebeclan nabtə dabkono.[107]Suro saa 1415 lan, Jan Hus dəga kəla nəmzalumyen warzana, amma kasadənzə yasayedə Martin Lutherro ndəlamzəgəna, shi Augustinian friar suro Germany zamanbedən, shi doni kitawunzə fiwun lagar-uwudə bishops kadaro suro saa 1517ben zuzənadə.[108] Nazaruwanzədəye awowa faida'a kaidawa Catholicbe-a kuru indulgences lado-adəga zangazəna, kuru rokko gashiptə Leipzigben adəye səkə shiga suro saa 1521ben cotto duzana.[108][109] Lardə Switzerlandbelan, Huldrych Zwingli-a, John Calvin-a Protestant yasawu gade-adə walta ilmuwa Catholicbedəga zorzana. Kaziyiwa anyiye faltəro wallono, shidoni diwalla Protestantbe ngəwu səsangənadə [110] kuru suro Coci Catholicben crypto-Protestantismdə.[111]Kuruson, Henry VIII ye Pope Clement VII ro kəla nyiyanzə Catherine Aragon ye dəga battiro warmatəgəro wono. Sa adəga kasattənyidən, shiye Acts of Supremacy dəga kozəna kəlanzəga ​​kura Coci Englandbero kalaktəro, adəye səkə Nasaradəga faltə-a Anglicanism-a fuwuzəna.[112] Yasadəye banazəgə luwala kate Protestant Schmalkaldic League-a Mai Catholicbe Charles V-a kəlakəlnzə-ayero wallono. Kərigə saa ləgarye buro salakbedə suro saa 1555 lan daano nəlefa Augsburgbe lan amma hangalza gozaa kozanadə kərigə zauro kura suwudəna-kərigə saa fiyakkəbe-shidoni suro saa 1618 lan badizənadə.[113]Lardə Faransayen, kəriwuwa adinbe Faransabedə saa 1562lan səta 1598ro saadənan kate Huguenots-a (French Calvinists)-a askərra Catholic League Faransabe-ayen, sandidə Pope kadaye ngawo kənta-a kungəna-a sadəna.[114] Adə cidiya Pope Clement VIII yen daano, shi do ne King Henry IV ye 1598 lan Nantes lan kasattə adin'a Protestant Faransaye ro cina də'a kasatsəna də. Majilis Trentbe (1545-1563)də shima duno ngawo Yasabe-a letəgəram Protestantbero jawawu yiwo nankaro. Nasha kaidaben, shiye waltə tawatsəgəna kəra Catholicbe dawubedə alama transubstantiation-a kuru kərawo-a təma-a kuru imani-a məradəga shafa fando nankaro.[115]Karnuwa fuwuyedən, Catholicismdə dunya sammason tartəgəna, nasha laadən missionaries-a imperialism-a men, amma nəm nguwu jama Europebedə fulutəna dalil shegə adinbe loktu-a ngawo kəlafərəm-ayen.[116] ==Loktu kəlafərəm-a zaman-a== Karnu kən 17th lan səta fuwuro saadənan, kəlafərəmdəye duno-a nəmkam-a Coci Catholicbe kəla jama Nasaraben korozəna.[117] Suro karnu kən 18medən, ruwowu jili Voltaire-a Encyclopédistes-adə adin-a Coci Catholic-a indiso zorzana. Awo do ne sandiya zorzana də shima saa 1685 lan Edict of Nantes do King Louis XIV France ye dəga dabtə, shi do ne letəgəram adinbe karnu kadaro dazəna də.kasattə Huguenots Protestantbe. Papacydə Gallicanismro kattuwu sədindən, kərmai Faransabe saa 1789bedə kərmaidə kəriyedəro kalaksəna, cociwa bannatə-a, Cult of Reason koktə-a, kuru nunsbe shahidtə-a loktu kərmai Terrorben.[119] Suro saa 1798 yen, Jeneral Napoleon Bonaparte ye Louis-Alexandre Berthier ye kərye Italy ye dəro bətərəm cina, Pope Pius VI dəga furtəro ciko, shi do ne suro njiyen bazəna də. Napoleon ye dare Coci Catholic ye France lan waltə kokkono, Concordat 1801 ye men. Dareram kəriwuwa Napoleonbedəye waltəm Catholicbe-a kuru waltəm kəriyewa Papalbe-a suwudəna.[121]Suro saa 1854 lan, Pope Pius IX, bana bishopwa Catholicbe ngəwuye, shidoni saa 1851lan səta 1853ro saadənan, Immaculate Conceptiondə Coci Catholicbedən awo kəlanzən gənyiro warmajiwo.[122] Suro saa 1870 lan, majalis Vaticanbe buro salakbedəye kaida papalbedə tawatsəgəna loktu bayanna taganasbe lan faidatiya,[123][124] nasha conciliarismbedəga zauro gərzəgəna. Kambiwu kəla lamarra adə-a lamarra gade-aye səkkə karapka shiro Old Catholic Church gultində suwudə,[125] Kəlakəl Italy ye saa 1860s ye də, lardə'a Papal ye'a kəllono, Rome kəlanzə'a kunten ro saa 1870 lan, mairi Italy yero, adəye kərmai papacy ye də'a dawono.Jaawuwa dəro, Pope Pius IX ye mai Victor Emmanuel II'a duzəna, cididə'a biyatəro waano, kuru doka Italy ye də'a wazəna, shi do shiro daraja taganasbe cina də. Kəlanzə'a hukuma Italiye ro kəngatəro, shidə "Fursana Vaticanbe" ro wallono.[126] Nasha adə, shidoni koro Romanbero manatənadə, Lateran Treaties 1929bedəye sha sulhuzəna, na shilan Holy Seedə kərmai Italybe kəla Papal States kureyedən kasatsəna, biya nankaro kuru Italyye kərmai Papalbe kəla Vatican Cityben kasatsəna kuru kərmai kəlanzəbe bəlinro kasatsəna.Missionaries Catholicyedə ngawo ndəbsana, kuru banazaana, kərmai Europeyedə Africa'a kəriwutə dareram karnu kən mewun lagarmen. Futu gargamma adinbe Adrian Hastingsye gulzənadə, missionaries Catholicyedə hakkuwa Africaye faitəro saraanyi au amma Africayedə kəlanza Europeyeya kalkalro sorinro ndəlamzayinba, missionaries Protestantyedəa gade, sandidoni nəm zalum kərmai notoyedəa kasatsanyidə.[128] ==Karnu kǝn 20th== Suro karnu kən 20yen, cocidəye nəmfaraknzə dunya sammason wurajin, citə kərmai nəmzalumye Catholic watəmaso-a Mairiwa Europebe wurtə-a son, kuru adin kəngaye ngawotə Nasarawabe-a son. Cidiya Popes Benedict XV-a, Pius XII-a yen, Holy See də kəriwuwa dunyabe lan nəm dawudi jamaye rotəro mazəna, nəm sulhuye ro walzə kuru am kəriwudəye zamzənaro bana cin. Suro saa 1960-yen, Pope John XXIII-ye majalis Vaticanbe kənindimidə bowono,shi do ne faltə kura coci ye-a kəndo-a ro suwudəna ma, kuru dareram karnu kən 20th ye lan, kərmai kuruwu Pope John Paul II ye də banazəgə communism Europe ye dəga sukuruwuna, kuru faida bəlin jamaye-a dunyaye-a ro papacy ye.[129][130] Dareram karnu kən 20-milan, Coci Catholicbedə kaidawanzə kəla nəmkamyen zorzana, kamuwaro raktənyi-a, kuru lamarra nəmzalumye kəlaro cista-ayen. Pope Pius X (1903-1914) ye kərmai kəlabe kərmai Pope ye dəga bəlinzəna kərmai catholic ye dəga baro sədəna lan, kuru waratatəwu Benedict XV (1914-1922)-a Pius XI-a (1922-1939) lan.kərmai kəlabe zamanbe kəriye Vaticanbe suro Italyben dawono.[131] Benedict XV də sha karrada loktu kəriwu dunyabe buro salakbedən. Shiye kate kərmaidəyen nəmkam kəltəro jarabsəna kuru ofis banaye Vaticanbe kokkono, am kəriwudəye zamzənadə banatəro kuru yallanza'a waltəm kəltəro.[132] Kəriwu kate Pope Pius XI yedə kərmai papacy ye dəga zamanyero kalaksəna, bishops 40 lardəye'a walzə kuru concordats mewun lokko uwu'a tamozəna, surodən Lateran Treaty Italy'a shidoni kəriye Vatican Cityye koksənadə kunten.[133] Shiga waratazənadə Pope Pius XII shima Coci Catholicbedəga kəriwu dunyabe kənindimi-a badiyaram kəriwu amusube-a fuwuzəgəna. Futu am ngawonzəye yeyi, Pius XII ye Vatican ye nəm dawudi kəriwuye dəga jama mewu lan rozəna kuru banaye am do kəriwu dəga banatəro koksəna, amma shiyePope Pius XII də shiro jaza banazəgə Jews duwu miya kada'a sətayin loktu Holocaust yen, [147] [148] coci də'a zorzana kəla shiye karnuwa kadaro antisemitism'a kərazənaro zorzana kuru Nazi atroc dəga dabtəro awo sədin ba. Am zalǝmma Nazibe kada ngawo kǝriwu dunyabe kǝn indimiben tǝmowona, kuru dalil banama dunowa Vaticanbe mbeji nankaro.[151][152][153] Howom Pius XII ye də zauro zauro wallono, dalilnzədə gargam coci ye zamanzə nuncio-a, cardinal secretary of state-a pope-a yedə nasha laan zakkata au kuwami yaye cidatənyi.[154]kuru nəmkam ndikate adinwa kəristabe gənyi-a, musammanno adin Yehudiyabe-a, suro kakkadinzə Nostra aetateben.[159] Majilisdə, attəson, kambiyi kada suwudəna kəla futu sandiya yasayen: am "Spirit of Vatican II" dəga banazayinma alamanna ilmuma adinye Swissbe Hans Küng yeyi wono Vatican II də "cintəro lezənyi" letəgəram cocibe faltəro.[160] Catholics adabe, alamanna Archbishop Marcel Lefebvre yeyi, sonyayi, majalisdəga zauro zorzana, adinnza faltədəye "Sacrifice Massbe-a sacramentsbe-a bannatə" suwudəna, lamarra gadeson.[161]kuru telebijin-a radio-a faidatə ilmu cocibe tartəgəro. Shiye kuru daraja cidabe-a hakkuwa cidawube-aro duno cina kəla alwoshi ngəla-a kuru kəndaram nəlefabe-a suro Laborem exercensben.[168] Shiye kəra cocibe kadaro duno cina, suronzan nəmngalwo kəla fitə-a, euthanasia-a, kuru kəla hukuma kərmube faidatə-a, suro Evangelium Vitaeben.[169] ==Karnu kǝn 21st== Pope Benedict XVI, 2005 lan kartənadə, sha nozana kəla adawa kəristabe adabe kəla nəmgadetəben, [170] kuru Tridentine Mass faidatə sərayin futu Roman Missal 1962ben təbandənadə, shidoni "Futu ajabba" gulzənadə.[171] Nəm duno nəm kuraye fəlezəna, Benedict ye suro saa 2013 yen cidanzə kolzəna, shima pope buro salakye suro saa 600 karəngəyen cidanzə kolzənawo.[172] Pope Francis, kərma dəro Pope Coci Catholic ye də, suro saa 2013 yen shima Pope buro salak ye America ye wo, buro salak ye Hemisphere Anəmye lan, kuru Pope buro salak ye diya Europe ye lan tən karnu kən uskuye Gregory III lan. Francis ye kasadənzə Catholicism ye cociwa gədiye'a nəm gadetə'a daptəro.[175]Shiga kərmaidəro Patriarch Bartholomew I Constantinoplebe Coci Orthodoxbe gədibedəye hadarzəna, [176] buro salakkin tən Schism kura saa 1054bedən shi Patriarch gədibe Constantinoplebedə kərmaidəro hadarzəna, Coci Orthodoxbe gədibe, suro saa 2016ben; adə shima samno kura kate coci indiye buro salakbewo tun Great Schism saa 1054ben.[178] Suro saa 2017 lan loktu ziyara Egyptbe sədənan, Pope Francisye waltə baptisma Coci Coptic Orthodoxbe-a asutə badiwono.[179] ==Jamiya== Coci Catholicbedə letəgəram episcopalbe zayin, bishops sandima sacrament Holy Ordersbe sowandanadə sandima kərmai cocibedə sandiro kərmai kərmaitəbe cedo.[180][181] Malumma adinbe martawa yakkə mbeji: episcopatedə, bishops doni nasha laa diocese au eparchy lan bowotin dəga kərmai sadinma. presbyterate də, shima maləmma adinbe bishops soye sha sadəna kuru dioceses fatobe au adinlan cidazayin; kuru diaconate də, deacons dəwo bishops-a priests-a banazayin cidawa gade-gaden. Dareram lan Coci Catholic samma so'a fuwuzəyin də shima bishop Rome ye.pope lan notəna (Latin lan: papa, lit. 'awa'), shidoni kərmaizə Holy See lan bowotin də (Latin lan Sancta Sedes). Gar diocesan ye də'a gadezəna, cidaram adin ye kada mbeji kəlanza lan cidazayin, nguwusoro kərmai pope ye dəro karzayin, amma loktu laan bishop fatoye dəro karzayin. Mowontiya adinbe ngəwuso konga au kamuwa bas mbeji amma laadə indiso mbeji. Kuruson, am laybedə cidawa adinbe kada banazayin loktu ibadaben. Coci Catholic ye də sha karapka lardəwa kadaye dinalan shiro dinawo bawo.[183][184][185] ==Holy See-a, nəmkura papabe-a, Roman Curia-a, kuru jami'a Cardinalbe-a== Daraja Coci Catholicbedə popedə shima kəlanzən, kərmadəro Pope Francis, shidoni yim kawu 13 March 2013lan samno papalbe karzənadə.[191] Ofis popebedə shiro papacy gultin. Coci Catholicbedəye [[Christdə]] shima papacydə badizə kəla Saint Peterro suwuram Samibe cinadən. Huwomzə cocibedə shiga Holy See lan bowotin, au Apostolic See (maananzə kuru apostle Peterbe).[192][193] Pope ro daataro cidajin də shima Roman Curia, karapka do cida Coci Catholic ye dəga sunotin ma. Pope də shima kərmai bəla Vatican ye wo,[194]Bərni gana laa suro bərni Rome yen kəllata, shidoni Holy See'a gadezənadə. Shidə kura Holy See ye, kura Vatican City State ye gənyi, shi pope də ambassadors lardəye sowondin kuru sandiro wakillanzə diplomaticye zuzəyin.[195] Holy See də shima amari-a, zaye-a, medal-a cin, alama amari kəriwube zaman daubedən fəlangzənaso. Saint Peter's Basilica də bərni Vatican yen kara, sami na adaye kawar Saint Peter ye dəyen, cathedral papal ye Diocese Rome ye də shima Archbasilica Saint John Lateran ye də, suro bərni Rome yen kara, amma daraja'a bəla gadeye shiro Holly ye kasatsəna də'a.Nasha cardinal ye də shima daraja do pope ye malumma adinye soro cin ma, alamanna kazadalawa suro Roman Curia yeso, bishops do bərni kura kura lan cidazayin so, kuru ilmuwu adinye nowata so. Shawari-a bana-a kərmaitəro, popedə raksə College of Cardinalsro waljin.[196] Ngawo kərmu au cida pope ye kolzənayen, [note 7] jamiwa College of Cardinals ye do sa’anza 80 sədiya’a də sandima koleji karnoye ro walzayin, samno papal ye lan saftayin kəla waratatəma karzayin.[198] Samnodəye konga Catholic ndaso yayi Pope ro karzəyin yaye, tun saa 1389 lan cardinal bas karzayin.[199]Catholic canon law (Latin: jus canonicum)[200] shima nizam doka-a kaidawa sharabe-a doni hukuma Coci Catholicbeye sadəna kuru mbuzayinma kəla karafkanza diyabe-a gumnatinza-a kaltəro kuru cidawa Catholicbe-a kəla cida cocibero amariya yiwo-a.[21] Doka canon Coci Latinbedə shima shara zamanbe fəteye buro salakbewo,[202] kuru shima nizam sharabe kureye cidajinma fətelan,[203][204] amma adawa gade-gade doka canon Catholicbe gədibedə cociwa Catholicbe gədibe 23 sui iuris dəga sunotin. Walawa cocibe ngəladə, walawa alaktəbe faltinba au walawa alagəlaben daataro au kəla daataro gənyiro, walawa dunyabelan kərmai nowatadə sawandin. ==Wala Canonbe== Catholic canon law (Latin: jus canonicum)[200] shima nizam doka-a kaidawa sharabe-a doni hukuma Coci Catholicbeye sadəna kuru mbuzayinma kəla karafkanza diyabe-a gumnatinza-a kaltəro kuru cidawa Catholicbe-a kəla cida cocibero amariya yiwo-a.[21] Doka canon Coci Latinbedə shima shara zamanbe fəteye buro salakbewo,[202] kuru shima nizam sharabe kureye cidajinma fətelan,[203][204] amma adawa gade-gade doka canon Catholicbe gədibedə cociwa Catholicbe gədibe 23 sui iuris dəga sunotin. Walawa cocibe ngəladə, walawa alaktəbe faltinba au walawa alagəlaben daataro au kəla daataro gənyiro, walawa dunyabelan kərmai nowatadə sawandin.majalisku kuraye warmatəgəlan—the Supreme Pontiff—shidoni kərmai majaliskuye-a, executive-a kuru sharaye-a sammaso nanzən mbejidə,[205] amma doka laadə kərmai majaliskuye majalisku kuraye cidiyazənadən səbandin, aubiya. Mauduwu canonsbedə doka au hal bas gənyi, amma kəndaaram adamganabe sammaso surodən mbeji. Shilan awowa noata sammaso mbeji: [206] sharawa, shararamma, lawyers, sharawu, [206] doka sharabe Coci Latinbe [207] kuru doka Eastern Catholicbe.Cociwa,[207] kaidawa fasari sharabe,[208] kuru azawu dunon.[209][210] Canon lawdə kəndaramma Coci Catholicbe-a nizamzə-a lezəna kuru shidə shara jamabe-a gade. Fannu kəlanzəyen shiye duno shara kəla jamaye ro cin amma lamarra taganasbe alamanna duli ganaro cistayen bas.[211] Adəgai lan, shara kəndaramyedə raksə shara canonyero duno cin, amma shara taganasbe baslan, futu nyiya canonicalye lan.[212] Kərmadəro, doka Canon Lawbe saa 1983bedə Coci Latinbero faidajin.[213] Code Canons Cociwa Gədibe saa 1990bedə (CCEO, ngawo harawwa Latinben) Cociwa Catholicbe Gədibe kəlanza kəlanzabedəro faidatin.[214] ==Cociwa Latinbe-a Gədibe-a== Saa duwu buroye gargam Catholicbedən, adin kəristabe jili gade-gade nashawa kəristabe fəteye-a gədiye-a Europe-a, Asia-a Africa-ayen fuwuzana. Cociwa ada gədibe ngəwunzaso Coci Catholicbe'a kəltanyi yaye ngawo nəmgadetə kura saa 1054yedən (kuru nəmgadetə Nestorianbe-a Chalcedonianbe-a).Cociwa kəlanzabe 23 ada gədibedə kəlakəl Catholicbedəro isayin, kuru sandiya "cociwa sui iuris" (Latin: "hakku kəlanzabe") lan nowotə. Coci shiro kurawo ba kuru zauro nowatadə shima Coci Latinbewo, coci ada-Fəteye basdə, am biliyon 1 ma kozəna dunya sammason. Coci Latinbedəro nəmganadə, sandima Cociwa Catholicbe gədibe kəlanza kərmaitəma 23dəwo amnza kəllatadə miliyon 17.3 suro saa 2010ben.[215][216][217][218] Coci Latinbedə pope-a bishops diocesanbe-a sandima shiga sunotin. Popedə cida patriarchalbe daataro kəla Coci Latinben sədin, shidoni adin kəristabe fəteyedə asalnzəro gotənadə.nzasarawa laa adawa laa Europe-a yala-fəte Africa-a lan fəlangzanadə, laadə diwalla kəristabe kadaye waratazana shidoni fərtənza Protestant Reformationlan gozanadə.[219] Cociwa Catholicbe gədiyedə adawa adin kəristabe gədiyedə zasayin kuru sandima cociwa doni sambisoro Coci Catholicbe'a nəmkam kəlzayin au walta nəmkam kəlzayin karnuwa ngawo East-West Schism au yektəwa buroyedən. Cociwa anyi sandima jama kəristanna Catholicbewo shidoni ibadanzadə gargam-a ada-a gade-gade fəlejin nəmgade-gade adinbe gənyiro.Pope ye Coci Catholic gədiye asuzənadə, attəson, nəmkam ndikate cociwa Orthodox gədibe-a cociwa gade gədibe-ayen kambiyi suwudəna. Gargammamen, kazəyido ada adin kəristabe fəteyedə Coci Latinye ngəwusoye sadində adaa Catholic gədiyedəro gawo suwudəna (Liturgical Latinisation). Kakkadə majalis Vaticanbe kən indimidə, Orientalium Ecclesiarum, kəla yasawa kureben garzəna hakku Catholics gədibe kəndowanza adinbe gade-gadedəga tawattəgəro.[220] Coci sui iuris də suro Code of Canons yen Coci Gədiye lan bayantəna "kufu am kəristabe do nəm kuranza kəlzana" shi do pope ye sha kərmai kura ro asuzəna də.kəla lamar kaidawa suro cociben.[221] Cociwa Catholicbe gədibedə pope'a kəllata, amma gar kərmaitəbe-a adawa adinbe-adə Coci Latinbedəa gadezana.[216] Coci Latinbe canonsnzədə kalmadəga zahirro faidatinba yayi, shidə kalkalro asutəna. Cociwa laa Catholic gədiyedə patriarch sandiya sunotin shidoni synod bishops cocidəye karzəyinma,[222] laadə archbishop kuraye sandiya sunotin,[223] laadə cidiya metropolitanyen,[224] kuru laadə eparchies fal-falro dawarzana.[225] Coci wo so raksə kəla awowa suronzən dagənayen mbeji, awowa adinbe-a, kalanda adinbe-a, awowa gade-a.nashawanzə ruhaniyabedə, kərmai popebe basro kara.[226] Roman Curia də fella taganasbe mbeji, Cociwa Orientalbe, nəmkam ndikate sandiya nzəliwo nankaro.[227] Pope də bishops au clergy Coci Catholic ye gədiye dəro walzəyin ba, kərmai suronzaye dəro dawarjin, amma məradətənaro waljiya raksə cidaro gayin. ==Dioceses-a, coci-a, karafkawa-a, kuru cidaramma-a== Lardə'a, nasha'a, bərni'a kura kura də, coci'a dioceses lan notəna də sandima cidazayin, coci Latin ye lan, au eparchies suro Coci Catholic gədiye lan, falnzawoso bishop sha sunotin. Saa 2021 lan, Coci Catholicbedə dioceses 3,171 dunyalan mbeji.[229] Bishops lardə laayedə sandima wakilla samno episcopalye lardəye au nashaye.[230] Dioceses də parishes ro yakkata, falnzawoso maləm adinbe fal au kada, deacons, au wa'aziwu cocibe.[231] Parishesdə sandima kəlele sacramentsbe-a kuru am laitybe-a kəlelezayin.[232] Saa 2016 lan, cociwa 221,700 dunya sammason mbeji.[8]Coci Latinbedən, konga Catholicbedə raksa deacon au maləm adinbero walzayin futu sacramentalro awo sadinlan. Konga-a kamuwa-adə raksa cidawu Holy Communionbero walzayin, kəratəwu (lectors), au altarro cidatəwu. Gargamlan, kongawa-a kongawa-adə sandiro altar servers basro koltəna; sonyayi, suro saa 1990s yen, ferowa-a kamuwa-a ye amari tina.[233][note 8] Catholics sodə raksa kənənga adinbero gayin kəlanzalan, naptə hermitben au feroben, au cidaram kənəngabe adinbero kəltayin (cidaramma adinbe au cidaram adinbe) shidoni nəmzaye shawariwa evangelicalbe yakkə nəmngəla-a, nəmtala-a, nəmkənga-a kəngaro tawatsəyinma.Misallo cidaramma kənəngabe tahirbedə sandima Benedictines-a, Carmelites-a, Dominicans-a, Franciscans-a, Missionary sada'a-a, askərra Christbe-a kuru yanzəganawa kanjimalibe-a. "Cida adinbe" də kalma zamanbe shidoni "kaidawa adinbe"-a "jami adinbe-a" indiso suronzən mbejidə, sandi doni loktu laan shara canonben gadezanadə.[235] Kalimawa "tartip adinbe"-a "cidaram adinbe"-adə maana falro faidatin.[236] Futu bana Catholicbe-a ngawonzə-ayen, Coci Catholicbedə shima ilmu-a nəlewa-a gumnatibe gənyi dunyalan sədinma kurawo.[26] ==Wakiltə== Saa 2020 lan, adin Catholicbedə shima adin kən indimi dunyalan ngawo Islam Sunniben.[237] Catholicsdə reta kəristanna sammasoye wakilzayin.[238] Futu bayanna kəristabe dunyabe fəlezənadə, Catholics biliyon 1.278 dunyalan mbeji, saa 2024lan.[4] Futu Annuario Pontificio ye bayanzəna yeyi, am coci ye də, am Catholic ye do baptisma ro gozana də, biliyon 1.378 dareram saa 2021 yen, shi do ne kashi 17.7% nəm nguwu jama dunyaye lan:[5] Brazil də shima lardə do nəm nguwu Catholic ye dinalan, ngawonzən Mexico-a, Philippines-a, America-a. Samtəram nasha Catholicbe dunya sammason faltin,goza kozana, kashi 19.3% Africa lan, kashi 48.0% America lan, kashi 11.0% Asia lan, kashi 20.9% Europe lan, kuru kashi 0.8% Oceania lan.[5] Waziri Catholicbedə suronzan malumma adinbe-a, wa'azi cocibe-a, missionaries-a, katechists-a mbeji. Kuru dareram saa 2021 yen, malumma adinbe 462,388 mbeji, bishops 5,353 mbeji, maləmma adinbe 407,730 (diocesan-a adinbe-a), kuru deacons 50,150 (abadan).[5] Waziri'a do ne kərmai dəro təkkənyi də suronzan katechist 3,157,568 mbeji, wa'aziwu 367,679, kuru wa'aziwu coci ye 39,951.[240] Catholics do adinro kǝlanza sakǝna au kǝnǝnga sandiro sadǝna dǝ susu nyiya au celibacy ro, kǝndaram nza au nǝmkam nzaye ro, suronzan konga adinbe 49,414 kuru kamuwa adinbe 599,228.Sandi anyi sandiya adartənyi, kuru ministersro gotənyi sai loktu ministers lay categories samibedən cidazaiya.[5] ==Kaida== Kaida Catholicbedə karnuwa kadaro fuwuzəna, kəra kəristanna burobedə fəlejin, ma'anawa nzasarawa hereticalbe-a orthodoxbe-a majalisawa ecumenicalbe-a papal bulls-aye, kuru gashiptə ilmu tauhidbe maləmmaye. Cocidəye kasatsəna kəla sambisoro Ruhu Tahirye shiga shimozəyin sau lamarra tiyolojibe bəlin asujin kuru shiga kalkalro nzəliwo kəla taltə kaidaben sa shawari kəla lamarben tədinro waljiya.[241][242] Shiye gulzəna kəla shi wahyidə furtunzə fal, Ala, kuru futu gade-gade indi: kitawu Sacredbe-a kuru Sacred Traditionbe-a,[243][244] kuru sandi anyi jireyero Magisteriumbe fasarzəna.[245][246] Kitawu Sacredbedə suronzən kitawuwa 73 Bible Catholicbe mbeji,suronzən ruwowa kitawu kurebe 46-a kitawu bəlinbe 27-a mbeji. Ada Sacreddə suronzən ilmuwa cocibe zaman Apostlesben sətanaro kasatsənadə mbeji.[247] Kitawu Tahir-a Ada Tahir-adə sammaso "iman gənatə" (depositum fidei təlam Latinben) lan nowotə. Sandi anyi Magisterium ye fasarzəna (magister lan, Latin lan "maləm"), coci ye kərmai kəra gultəye, shi do ne pope-a College of Bishops-a ye kəltayin ma, Bishop Rome ye.[248] Kaida Catholicbedə suro Catechism Coci Catholicbedən kasarrataro fəlezana, Holy Seeye baksənadə.[249][250] ==Alama Alabe== Coci Catholicbedəye Ala abadanbe fal mbejiro gozəna, shidəwo perichoresis ("kam falro naptə") hypostases yakkəbe, au "am": Ala Awadə; Ala Tada; kuru Ala Ruhu Tahir (kuru shiga Ruhu Tahirro bowotin), sandi sammaso "Holy Trinity" lan bowotin.[251] Catholicsodə Yesu Christudə shima "Kam kən indimi" suro Trinityben, Ala Tadadəwo. Suro lamarra shiro Incarnation gultindəben, duno Ruhu Tahirben, Alaye alagə adamganabe-a kəllata futu Christbe suro suro Maryam Barakatəben gotəben. Christdə, adə nankaro, shiga asutin kəla shidə alama kuru kam, ro adamganabe mbeji.Shi Christbe cidanzə dunyalan sədinmadə suronzən amsoro kərawanzə kənjo-a kuru misallanzə sandiro yiwo-a mbeji futu Injilwa diyaudən ruwotənadə.[252] Jesusdə shiga dunyalan zunubi baro walzənaro kasattəna, kuru shiye kəlanzəga ​​kolzəna kəla shiga kəla kərmuben cezənaro, kəlanzəga ​​sada'aro adamganaso-a Ala-a kəltəro; sulhu adə sha Paschal Mystery lan nowotə.[253] Kalima Greekbe "Christ"-a Hebrewbe "Messiah"-adə sammaso maananza "kam shafatəna", shidəwo kərmu Jesusbe-a citəzə-adə shima kitawu Old Testamentbe manazənadəga galtəwo.[254]Coci Catholicbedəye gulzəna kəla "Ruhu Kuradə abadanro Awa-a Tada-alan fəlangjin, kaidawa indilan gənyi amma kaida fallan".[255] Shiye wono Awadə, namtə "kaida kaida baro", shima furtu Ruhube buro salakbewo, amma kuru shidə, namtə Awa Tada falbedən, shidə Tadadəga kaida faldəwo Ruhudə cijinmawo.[256] Imani adə suro Filioque clauseben bayantəna shidoni Latinbe Nicene Creedbe saa 381bedəro kəllata amma Greekbe creeddəwo adin kəristabe gədiben faidatindəro kəltənyi.[257] ==Alama cocibe== Coci Catholicbedə shima "coci fal jireyewo",[16][258] "sacrament dunyabe shafa adamganabe",[259][260] kuru "adin jireye faldə".[261] Futu Catechismbe bayanzənadə, Coci Catholicbedə waltə suro Nicene Creedben bayantəna kəla "Coci fal, tahir, Catholicbe, kuru apostolicbe".[262] Sandi anyi sammaso alamawa diyau Cocibe lan nowotə. Cocidəye wono kam shiga koksənadə shima Yesu Christuwo.[263][44] Kitawu New Testamentbedə awowa kada Coci Catholicbe koktəro faidaaro gozanadə ruwozəna, surodən cidawa Jesusbe-a kərazə-a kuru manzowa shaida cidanzəbe-a, azawunzə-a, citəzə-aro waltəgə-a mbeji. Shi komishin kuradǝ,ngawo citəzəyen, manzowadəro cidanzə gozaa kozayinro wono. Ruhu Kurabe kəla manzowaben isənadə, lamarra Pentecostlan notənadən, shima badiyaram cida jamabe Coci Catholicbewo.[47] Cocidəye gulzəna bishopwa sammaso nəm waratanza apostle Christbe lan mbeji, shi doni apostolic succession lan notənadə.[264] Hasatanma, Bishop Romebedə (popedə) shima waratatəma apostle Simon Peterbewo, nasha shilan nəmkura cocibedə səbandəna.[265] Imani Catholicbedə cocidə "shima Jesusbe dunyalan mbejiro gozəgə kozəna"[266] kuru shi basdə shima diwal shafabe sammaso nanzən mbeji.[267] Futu suro kitawuwa Injilben bayantənadə, Christbe shiga kərmuro səkkənadən,gulzana Christbe kəlanzəga ​​Ala Awaro sadǝna kǝla adamganaso-a Ala-a sulhu nankaro;[268] Citə Jesusbedə shiga buro salakkin suro kərmuben sədəna, buro salakkin suro yanzəganawa kadaben.[269] Ala-a sulhutə-a kuru kalmawa-a kəndowa-a Christbe-a zəgaiya, kamye raksə Mairi Alabero gayin.[270] Cocidəye ibadanzə-a sacramentsnzə-adə nəmngəla doni Christbe sada'anzən təbandində shima nəmkam kam-a Christ-aye dunowaro sədin kuru banazəgə zunubi kəriwujin.[271] ==Howom dareye== Coci Catholicbedəye gulzəna, ngawo kərmuben, ro kamwoso shara laa Alalan səbandin, kəla zunuwunzaben kuru nəmkamza Christaben.[272][273] Shi kəra adəye yim gade Christbe suro shara adamgana sammaben namjinro tawatsəgəna. Howom dareye adə, futu cocidəye gulzənadə, gargam adamganabe dajin kuru badiyaram sami-a cidi-a bəlin-a ngəla-a Alaye nəm adalan sunotinmadə suwudin.[274] Huwomdo ngawo kǝrmuben tinadǝro wumiya, rodǝ raksǝ kǝnǝnga ngawo kǝrmube yakkǝdǝro gayinro kasatkata: Samidə kəndaaram kəltə datəgəram baa shi alama Alabea, ontologically gəyi, amma nəmngəlan. Shidə kəndəga abadanbe, shilan rodə Alaga nəmngəlanzən fəlejin.[275] Purgatorydǝ shima shartəwa loktu ganabe rodəga tahirtəro shidoni, Samiro kadaru yaye, zunubin cotto tətanyi kuru adə nankaro raksə Samiro gayinba.[276] Purgatory lan, rodə kaziyi sədin, kuru shiga tərayin kuru kamiljin. Rowa do purgatory lan dasawunadǝ banazayin samiro letǝro sala am sandiro kǝnǝngatǝma dunyabe-a kuru duwa am alwutabe-a men.[277] Final Damnation: Dareram lan, am donyi kǝndaram zunubi kǝrmube lan kǝnǝngatǝyin kuru kawu kǝrmunzaro tǝmzayin ba dǝ, kǝlanza kannuro sadǝna, Ala-a yaktǝ abadanro.[278] Cocidəye wono nduma kannuro təkənyi shiye Alaga waatəro shawari gozənyiro.[279] Nduma kannuro kadartənyi kuru nduma raksə tawadəro nojinba kəla ndu shiro kannuro kadartənadə.[280]Catholicismdəye gulzəna kəla kanjimarinzə Alaben kamye raksə təmoyin kawu kərmunzəro, jire adin Catholicbedə shiro nurtəyin, kuru adəgailan shafa səwandin.[281] Ilmuwu adinbe Catholicbe laaye wono ro tiwalla baptistənyi-a kuru kəristanna gənyi-a zunubi kərmube baro amma zunubi buroyedən bazanadə limboro təkkin, amma adə dogma cocibe gənyi yaye.[282] Coci Catholicbedə shi basdə shima diwal shafabe sammaso nanzən mbejiro gulzəna yayi,[267] kuru shiye kasatsəna kəla Ruhu Tahirdə raksə jamawa kəristabe kəlanzən yakkatadə faidatə "kəltəram Catholicbero duno cin"[283]kuru "Coci Catholicbero lezayin",[283] kuru adəye amma shafaro suwudin, dalildə shima bəlaa yekkatadə suronzan awowa laa kaidaye kalkal mbeji, amma taltəwa kəllata. Shiye gulzəna kam ndaso yayi shafatənadə Coci Catholicben shafatə amma amsodə raksa shafazayin diya awo noataben shiro baptism of desire gultindən, kuru kawu baptismaro shahidtəlan, shiro baptism of blood gultində, kuru loktu kəndaaram jahiltə kənasartəyibe mbejiro waljiya, amma kəlanzəma jahiltə kənasartəyidə gənyi. ==Sandi-a kuru ibada-a== Saint (kuru gargamlan hallow lan nowotə) shima kam duwo nəm tahir gade-gade mbejiro asuzanadə au Ala'a samənzəna, amma canonizationdə shima kundo duwo coci kəristabe kam bazənadə saintro warmatəgə, shi kamdə suro "canon of sa]ts", au listben təkkəna. Am buro salakkin alwutaro darajatənadə sandima shahidwo. Gargamma kərmunzabedə jire imaninza kəla Christben tawattəgəro gozana. Karnu kən diyaumen, attəson, "confessors"—am duwo imaninza kərmulan gəyi amma azawulan bowozanadə—amsoye sandiya darajatə badizana. Coci Catholicbe lan, cociwa Latinbe-a gədibe-a indison,cida canonizationbedə Apostolic See ro gənatəna kuru dareram lamarra kuruwuben wakajin shido hujja kada məradəzəna kəla kam canonizationro waltəbedə kənəngatə kuru bawono futu misalbe kuru tahirro shiga saintro asutəro. Cocidəye nəm tahirro asutənzədəye maananzə kamdə kərmadə Samilan kara kuru shiga fetero bowotin kuru suro ibada cociben bowotin, Litany of the Saints kunten. Canonizationdəye kolzə dunya sammason shi al-amin dəga suro ibada Roman Riteben; izni fatolan basro ibada diwo nankaro, beatification bas məradətəna.[287] Abadawadə sandima"kəndowa diyabe nəmzaye" shidoni nasha ibada Coci Catholicbe gənyi amma nasha kəndowa ruhaniya Catholicbe nowatadə.[288] Suronzan awowa kada mbeji kəla alwutawa bowotəben, taanasmaro Virgin Mary bowotə. Kundowa ibadabe gadesodə suronzan Tashawa Kərebe-a, Karəgə Jesusbe Tahir-a, Fuska Jesusbe Tahir-a,[289] scapulars gade-gade-a, novenas alwuta gade-gade-a,[290] ibada-a [291] kuru ibada Sacrament Barakatəbe-a, [290] kuru ibada alwutabe-a. Bishopwa majalis Vaticanbe kənindimidəye Catholicsodəro taksayin kəla "abadadə futu loktuwa ibadabea kalkalro tədinro.liturgy darajaadə'a kalkalzəna, futu laan shilan gowotə, kuru amso'a shiro gozayin, sau, haiyaro, liturgydə alamanzə ndasowoso'a kozəna."[293] ==Maryam feroye== Catholic Mariologydə dogma-a kuru ilmu-a kəla kəndəga Maryam, yanzə Jesusbe-a, kuru Maryamga am sandiro njistəgə-aben kara. Mary dəga daraja taganasbero gozana, shiga Ya Alabero warmatəgəna (Greek: Θεοτόκος, romanized: Theotokos, lit. 'Ala-gotəma'), kuru shidə dogmaro kasatsana kəla shidə suro kənəngabe sammason fero gənyiro kara.[294] Darasəwa gadesoye suronzan kaidawa Immaculate Conceptionbe mbeji (suronzə kəlanzəye zunubi buroye baro) kuru Maryam gotə-a (shi tiyinzə datəgəram kənəngəben samiro gotə).Kaidawa anyi indiso dogma kalkal gənyiro bayanzana, Pope Pius IX suro saa 1854-a Pope Pius XII suro saa 1950-aye,[295] amma ngawo bishopwa Catholicbe dunya sammason kəla kəlzanan shi adə nzasara Catholicbe tawatəgəro.[296] Cociwa Catholicbe gədibedən, attəson, kəlele Assumptionbedə cidiya su Dormition Ya Alaben yim faldən sadin.[297] Kəra shi Marydə bawono kawu shiga taidazə gotinnodə shima raayi shi bazənyidəga kawuzəna. St John Damascenye wono "St Juvenal, Bishop Yerusalembe, Majilis Chalcedonbe (451),Emperor Marcian-a Pulcheria-a ro nozana, sandi doni tiyi Ya Alabe gozaiya saraanadə, Marydə na Apostles sammaben bawono, amma kawarnzə, sa katənadən, St Thomasbe məradənzən, dero təbandəna; na shimadən Apostlesdəye tiyidə Samiro gozanaro tamozana."[298]Maryro ibadadə nasha ibada Catholicbe amma Alaro ibadadəa gade.[299] Kəndowadəye suronzan sala-a kuru kisandi Marianbe-a, kaya-a, kuru fasal garbe-a mbeji. Kəlelewa adinbe Marianbe kada suro saa Cociben tədin kuru shiro daraja kada alamanna Queen of Heaven yeyi. Pope Paul VI ye shiga Ya Cocibero bowono dalildə, Christ sambin, shidə ya ruhaniyabe membawa Tiyi Christbe wosoro gozana.[295] Dalil faidanzə suro kəndəga Jesusben nankaro, sala-a ibada-a alamanna Hail Mary-a, Rosary-a, Salve Regina-a Memorare-adə awowa Catholicbe nowata.[300] Nawa Marianbe kadaro ibadaro letə cocidəye tawatsəgəna, alamanna Lourdes-a, Fátima-a, Guadalupe-a,[301] sandima ibada Catholicbe nowatawo.[302] ==Sakramentwa== Coci Catholicbedə shiro sacraments tulur Christbe koksənadə amanatəna guljin. Adadu-a kuru jili-a sacramentsbedə majalisawa dunyabe kadaye bayanzana, karəngə adə majalisa Trentbe. Sacramentsdə adawa turinma Catholicsoye alamaram Alaye mbejiro sorin kuru diwalwa nəmngəla Alaye am sammaro nəmngəlan səbandinro (ex opere operato).[304] Catechism Coci Catholicbedə sacramentsdəga kashi yakkəro yakkono."sacraments kəristabe baditəbe", "sacraments raantəbe" kuru "sacraments cida kəla kəltəbe-a kuru cida am imanibe-a". Jamiwa anyi martawa kənənga amsobe alabe-a ruhaniyabe-a fəlezayin shidoni sacrament woson faidatəro nyatənadə.[305] Liturgies sacramentsbedə sandima dawudi cida cocibewo. Futu Catechismbe bayanzənadə: Suro adin New Covenantben awo adinbe woso, musammanno kəlele Eucharist-a sacraments-adə, kate Christ-a Coci-ayen kəlta. Samno adinbedə nəmkamzadə "kəltəram Ruhu Tahirben" səbandəna.shi duwo duli Alabe-a Tiyi Christbe falro sapsənadə. Samno adǝ nǝm gade launube-a, adabe-a, nǝm kambe-a kozǝna—haiyaro, nǝmkam ndikate adamganabe sammaso.[306] Futu kaida cocibe gulzənadə, sacraments cocibedə futu kalkal-a, lamarra-a, məradə-a kəleledə kalkalro məradəzəna.[307] Nzǝrailan, doka Canonbe Coci Latinbe-a kuru Coci Catholicbe Gǝdibe-adǝ shima nduwo sacraments laa kǝlelejinmawo, kuru doka zauro kǝla nduwo sacramentsdǝga sǝmoyinben.[308] Nowatadə, dalil cocidəye Christdə suro Eucharistben mbejiro gulzənadə,[309]sandi donyi kǝndaram zunubi kǝrmube lan kararo nozana dǝ, sacrament dǝga sǝmowo haramza hatta sacrament Reconciliation (Penance) ye dǝlan awo sǝmowonyi ro.[310] Catholics sodə gananzə yayi awa falro kəmbu kolzayin kawu sacramentdə samoyinro.[310] Catholic gənyi so dəro Eucharist fando dabsana.[308][311] Catholics də, tajirwa kərmuye lan kara yayi kuru raksa wa'azi Catholicye'a lezayin ba yayi, raksa sacraments Eucharist ye'a, penance'a au kam dondi'a shafatə'a kam laa lan majin ba, misallo wa'azi Protestant ye, shi do ne notənyi ma kəla awo Catholic ye gulzənayen.[313] Adǝgai lan, mǝradǝ zauro dunowa lan yayi, wa’azǝwu Catholicbe dǝ raksa sacraments anyi am do nzasara Catholicbe suro sacrament dǝyen fǝlezanyi dǝro sadin ba. Cociwa adin kəristabe gədibedə Holy See-a kəltəgənyidəro, Coci Catholicbedə kəla kəltə gana, wono "kəltəram laa suro sacrisben, kuru Eucharistlan, kəndaram ngəla-a kuru hukuma Cocibe kasattə-adə, mowonjin bas gənyi amma ndəlamtəgəna][14]." ==Sakramentwa baditəbe== Futu Coci Catholicbe kurunzən, Baptismdə shima buro salakbe suro sacraments yakkəben kəristabe baditəbewo.[315] Zunuwu sammaso tuljin, zunuwu buroye-a kuru zunuwu kəlanzəye-a.[316] Kamga memba cocibero sədin.[317] Namtə awo Alaye kəlanzən gənyi shidoni kam baptistənadəro nəmngəla məradəzənyidə, duliro ma tədin,[318] sandidə, zunuwu kəlanzabe ba yaye, zunuwu buroyedə nankaro məradəzana.[319] Tada bəlin tambodə tajirwa kərmube lan kararo waljiya, ndu yaye—liyita yayi, nurse yayi, au yaye yayi—raksə tadadəga baptizəyin.[320] Baptismdə kamga abadanro fəlejin kuru waltə waltəyinba.[321] Coci Catholicbedə baptisma am Catholic au Christian gənyisoye sadində kalkalro asuzəna, amma baptisma diwo nyazaiya.("awo Cociye sədinmadə diwo nankaro sa baptisma sədinlan") kuru sandiye fasal baptisma Trinitarianbe faidatayin.[322] ==Tawattəgə== Coci Catholicbedə sacrament tawattəgəbedə nəmngəla baptismalan tinadə tamotəro məradətənaro surin.[323] Sa am kurawa baptisma tədiya, tawattəgədə ngawodən tədin,[324] awo shima adə tiwalla bəlin baptisma Cociwa Catholicbe gədibedən tədin.[325] Nasha fəteyedən duli tawattəgədə taktəyin hatta sandiye nəm kuranza asuzayin au bishopbe kəlanzən.[326] Adin kəristabe fəteyedən, musammanno adin Catholicbedən, sacramentdə tawattəgəro bowotin, dalildə shima nəmngəla baptismabe tawatsəyin kuru dunozəyin; Cociwa gədibedən, shiga chrismationlan bowotin, dalildə shima kamdəga chrismlan shafatəwo,[327]tuskano kəndawu zaitunbe-a awo laa kanum-a, ngəwusoro balsam, bishopbe albarkazəna.[327][328] Sandi do tawattəgə sowandanadə mburo walzəna suro nəmngəlaben kara, shidəwo am do saa hangalbe nazanadəro maananzə buro salakkin sacrament Penanceben sandiya ruhaniyaro tərayin; kuru sandiye nyiyanza sacrament fandobe mbeji, kuru kənənganzalan sandiya kəristabe fəletəro dawarzayin.[329] ==Ukaristi== Catholicsro, Eucharistdə shima sakrament doni kəristabe baditə tamozəyinmawo. Shiga "furtu kuru samno kǝnǝnga Kiristabe" ro bayantǝna.[330] Kəlele do Catholic ye buro salak lan Eucharist səwandəna də sha First Communion lan nowotə. Kəlele Eucharisticbedə, shiro Mass au Divine liturgy gultin, suronzən sala-a kitawu kəra-a mbeji, kuru burodi-a mbol-a, sandidə altarro caudo kuru liitadəye tiyi-a bu-a Jesus Christbero kalakcin, faltə shiro transubstantiation gultində. kalma do Yesuye loktu Last Supperben gulzənadə,na duwo Christbe tiyinzə-a buwanzə-a Apostlesnzəro cinadən bəne kawu shiga kəla kərmuben gənazayinro. Sacramentdə waltə-sadəna (sadəna) sada'a Jesusbe kəla kəreben,[333] kuru shiga sambisoro sədin. Kərmu Christbe-a citəzə-adə nəmngəla cin sacrament duwo am sandiga Christ-a kamanza-a kəljindən, zunubi kəske-a, kuru zunubi nəmngəlabe diwo-a banazəyin (zunubi kəlanzəmadə sacrament penanceben gawurtin yaye).[334] ==Sakramentwa ngatəye== Sacrament indi do raantəyedə sandima Sacrament Penancebe-a kuru Kam dondibe-a. Penance Hawar kura: Sakrament Penancebe Sacrament Penancebedə (kuru shiga Sulhu-a, Gaurtə-a, Nzəliwo-a, Faltə-a lan bowotin) mbeji am duwo, ngawo baptismaben, kəlanza Christa-a zunuben yaksanadə nankaro.[336] Sacrament adəro faidadə shima kundowa biwumadəbe (hangalnzə jarabtə, nəmzalum waltəm zunubi diwobaro shawari, limanro fəletə, kuru cida laa diwo banna zunube suwudəna yasabe) kuru limanbe (cida yasabedə diwo-a kuru ngawotə-a).[337]Zunuwu zauro kura (zunuwu kərmube) gananzəyayi saa fallan bayantə kuru sambisoro kawu Holy Communion səbandinro, amma zunuwu gana-ganadə bayantəye mburo walzəna.[338] Shi maləm adinbedə shiro azawu zauro kəla "seal of confession" dəga rotəben, sirro kəla zunubi shiro confessionben fəlezanaben.[339] ==Amari Tahir== Sacrament do ne Holy Orders gultin də shima kəristanna laa so dəga banazə kuru wakilzə tiyi samma ro cidazayin nəm wakilla yakkəro: episcopate (bishops), presbyterate (maləmma adinbe) kuru diaconate (deacons). Cocidəye kaidawa kəla nduwo maləm adinbero təkkinben bayanzəna. Coci Latinbedən, nəmkura adinbedə konga'a celibate'aro dazəna, kuru nəm-episcopatedə sambisoro konga'a celibate'aro dazəna.[347] Konga'a do nyiyazana də sandiya coci Catholic ye gədiye lan lardə nguwu lan, [348] kuru am kəlanzaye də raksa deacon ro walzayin Coci Latin ye lan yayi (Clerical marriage wune). Amma ngawo maləm adin Catholicbero walzənayen, kamdə nyiyajinba (Clerical celibacy wune)sai shiga hukumamen laicizedro waljiya. Malumma adinye samma, deacons yayi, priests yayi au bishops yayi, raksa wa'azi sadin, kəra gulzayin, baptisma sadin, nyiya shaidazayin kuru ibada shitərabe sadin.[351] Bishops-a kuru maləmma adinbe-a bas raksa sacraments Eucharistbe-a, Sulhu-a (Penance)-a kuru Kam dondibe-a sadin.[352][353] Bishops bas raksa sacrament Holy Ordersbedə sadin, shidoni kam laa maləmma adinbero sədinma.[354] ==Nyiya== Coci Catholic ye dəye nyiya də shima nəmkam ndikate konga-a kamuwa-a ye, nəm ngəla kamu-a kwanza-a yero amariya; futu ilmu Catholicbe kəla nəmngalwo jima'iben gulzənadə, shima awo jima'iyero kalkalzənadəwo. Nyiya Catholicbe, au nyiya kate am baptisma adin kəristabe ndasowoso, sacramentro gotin. Nyiya sacramentalbedə, loktu tamotiya, raktə tartinba illa kərmulan.[355][note 11] Cocidəye sharawa laa asuzəna, misallo nəmkambe kasattəbe, futu nyiya ndasowoso kalkalro məradətənadə; Nzəralan, cocidəye kaidawa-a adawa-a taganasbe koksəna, shidoni canonical formlan notənadə, shidoni Catholicsoye zasayinma.[358]Cocidə dəptə nyiya ngəlaro datəgəro asuzənyi kuru dəptə do kəriyeye kasatsənadə shima diwal do ləman-a nəlefa-a kamu-a kwanza-a ndulinza-aye nzəliwo bas nankaro. Amma, lamarra laa kəla coci cociben tədinmadə nyiyadə battiro warmatəgəro sədin, warmatəgədə shiro annulment gultin. Ngawo dəptəyen waltəm nyiyatə muwonjin ba sai nyiya buroyedə battiro gotiya.[359] ==Liturgy== Suro cociwa kəlanzabe 24 (sui iuris) dəyen, adawa adinbe-a adawa gade-a kada mbeji, sandiya rites lan bowotin, shidoni nəmgade-gade gargambe-a adabe-a fəlejin nəmgadegade nzasarabe yayero.[360] Suro ma'ana Code of Canons of the Eastern Churches yen, "adadə shima adin, nəm ilmu adinbe, ruhaniya, kuru tarbiya, ada-a kəndaramma gargam am gade-gadebe-a, shidoni futu kənəngabe adinbedə Coci woson fəlejin".[361] Sacrament Eucharistbedə, shiro Mass fətelan bowotin kuru Divine Liturgy au suwa gade gədilan bowotin, shima ibada kura Coci Catholicbewo.[362]Dalildə shima shidə sada'a kəlanzəbe Christbero gotənadə.[363] Futu shiga zauro faidatanadə shima ibada Romanbewo futu Paul VI suro saa 1969yen wurmazənadə (wuyi Missale Romanum) kuru waltə fafaltə Pope John Paul II suro saa 2002yen (wune Liturgiam Authenticam). Kəndaramma laan, jili Roman Ritebe saa 1962bedə Coci Latinbedən hukumatəna. Cociwa Catholicbe gədibedə adanza kəlanzabe mbeji. Liturgies Eucharistbe-a sacraments gade-adə ibada-a ibada-aro gadezana, awowa adinbe gade-gade fəlejin. ==Adawa Nasarabe== Roman Rite də shima ibada do Coci Catholic ye faidatin ma, shi do ne Ordinary Form Roman Rite ye də shima Mass wo. Faidatənzə dina samman təwandin, Rome lan fəlangzə kuru Europe sammaro tartəgəna, ibada fatoye dəga falzəna.[364] Jili Massbe kərmabedə suro Roman Riteben, suro Roman Missalben ngawo saa 1969ben təbandənadə, ngəwusoro təlam fatobedən tədin, fasari hukumabe kasatkata ruwo Latinben faidatin. Kurtə awowa adinbe kura-kurabedə suro sidebarben təbandin. Saa 2007 lanPope Benedict XVI ye tawatsəgəna kəla faidatə gozaa kotə Roman Missal 1962 ye dəga "jili ajabba" (forma extraordinaria) Rite Roman ye ro, shiye manazəna kəla shidə usus antiquior ("faidatə kureye"), kuru kaidawa faidatəye bəlin sutuluwuna.[35] Amariya ngawo saa diyauyen cedodəye kəla jili indi au faidatəwa Roman Ritebe popeye kasatsənadə shima jili noata-a jili ajabba-a ("shi forma ordinariadə" kuru "shi forma extraordinariadə").[366] Saa 1962 lan kitawu Roman Missal ye də, kəntawu gana laa kawu majalis Vatican kən indimi katəro baktəna də, shima dareram do Mass dəga suro saa 1570 lan fəlezəna dəwo.Pope Pius V ye kəla məradə majalis Trent ye lan kuru adə nankaro Tridentine Mass lan nowotə.[309] Pope Pius V ye Missal Roman ye də waltə ganaro waltəgə Pope Clement VIII ye saa 1604 lan, Pope Urban VIII ye saa 1634 lan, Pope Pius X ye saa 1911 lan, Pope Pius XII ye saa 1955 lan, kuru Pope John XXIII ye suro saa 1962 yen. Sa shi saa 1962 lan Paul VI ye falzənadən, suro saa 1969 lan warmatəgənadən, faidatə gozaa kotədə buro salakkin izin bishopsbe məradəzəna;parish priests ro hukuma cina, cidiya sharawa laayen, shilan faidatə Mass jamaye lan yayi. Kəra kitawubedə dawunbaro, shidoni Pope Benedictye təlam bəlaben warmatəgəro kasatsənadə, təlam Latinben bas kəleletin.[368] Izinwa anyi ngəwunzaso Pope Francisye suro saa 2021yen tutuluwu, shidoni motu proprio adayedə sutuluwunadə futu Pope Paul VI-a John Paul II-aye warmazanadəro.[369] Tun saa 2014 lan, malumma adinye suro kəlanza ganayen karafka Anglican kureye nankaro koksana cidiya kakkadi 2009ye Anglicanorum Coetibus[370] yen. Greek-a Slavonic-a lan), ada Alexandriabe-a, ada Syriabe fəteye-a, ada Armeniabe-a, kuru ada gədi Syriabe-a. Cociwa Catholicbe gədibedə sandima nəm kəlanzabe mbeji kəla futu adinnzabe-a ibadanzabe-aben, suro kalkallo adanza adinbedəga nzəliwo nankaro.[377] Zaman kureyedən adawa laa Cociwa Catholicbe gədibe faidatayində sandiya Latinizationro təkkəna. Attəson yayi, saa karəngə adən Cociwa Catholicbe gədibedə ada gədibero walzana futu Vatican IIbe doka Orientalium Ecclesiarumbedən.[378] Coci woson kalanda adinbe kəlanzəye mbeji.[379] ==Lamarra naptəram jamabe-a adabe-a== ==Catholicbe ilmu naptəram jamabe== Kəra naptəram jamabe Catholicbedə, hangal gənatə Jesusye talaawaro fəlezənadə, cidawa kanjimalibe-a cidawa kanjimalibe ruhaniyabe-aro zauro hangal gənazəna, misallo bana-a hangal gənatə-a kəla am dondibe-a, talaawa-a kuru am kaziyi-aro.[380][381] Coci ye kərazəna də talaa’a banatəro bowojin amma doka canon ye dəye wono "Am kəristaye də’a nəm ada’a jamaye fuwuzayin kuru, shara Lord ye də’a hangal gənazayin tala’a banazayin.” daraja cidawu ye-a kuru hakku cidawu ye kəlakəl cidawu ye-a.Pope Francis ye awo faidatəye-a fuwutə kəla kəltə-a zorzəna, kuru kor bannatə-a dunya gəttəgə-adə karəgənzə bannazəna.[384] Pope dəye kazəyiyanzə fəlezəna kəla gəttəgə dunyabedə alamaram kaziyi kurabe: lardəwa fuwuzanasodə dunyadəga bannatəro lamarnza badə sau amsodə riwa razəgəbe loktu ganabe mazayin.[385] [[Category:Kristan dǝ]] 7bmv7prsjbmfd5jxa6ip7ptyisizp6s 0 296 22267 22249 2025-03-18T16:48:27Z Umargana1 21 22267 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5105}} <ref>https://www.britannica.com/biography/Celine-Dion</ref> '''Celine Maria Claudette Dion''' sha chasambo yim fyakkin bə lan kǝntawu chidi bə lan saa duwun yar laarrin firakkin uskun bə lan.(1968) Celine Dion dǝ kayama adiyey kureman kaya rowotuma. shidə kaiyyama Canadabe. "Queen of Power Ballads" lan bowotin,[4][5] Dion ye kaiyya duno'a, nzundu'a kuru cidawanzə kasuwuye kənasartəna dəye kaya nowata'a taidazə faidazəna.[6][7] Fato kura lan Charlemagne, Quebec lan katambo, Dion də manajanzə fuwuye-a kwanzə-a René Angélil ye sha sowondəna, kuru lardənzə lan shillewu zairoye ro wallono album təlam Faransaye kada suro saa 1980s yen. Gaska kaiyyabe Eurovisionbe saa 1988bedən kənasartənadən daraja dunyabe səbandəna, na shiye Switzerland'a kaiyya "Ne partez pas sans moi" lan wakilzənadən. Dion ye albomwa təlam Nasaraye mewun indin cutulo, surodən albomwa kərawonyiye (1993)-a, Falling into You-a (1996), Let’s Talk About Love-a (1997), kuru All The Way... Kaiyya saa mewuye (1999)-a, samma so suro albomwa gargamye zauro saladinyen kara. Suro kaiyyawanzǝ kura-kuraben suronzan "Beauty and the Beast", "Duno kǝragǝbe", "Indiro takne", "Nyiga zauro kǝragǝma", "Sawu wuga sǝragǝna", "Samma wuro waltǝyin", "Samma kǝlanyi", "Wuma Malaikanǝmma", "Adǝma Diwal Shibewo", " Fim Titanic saa 1997be. == Lamintǝ == 6nh5vpvxvkv5t7t4p8uly955nf55f9j 0 297 4062 4061 2025-01-31T13:17:57Z Amire80 18 1 revision imported 4061 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Yǝrwa kanuri]] 7atpovptqigsdq54ohrz7ngaou4l90h 0 298 19591 4077 2025-02-09T10:30:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q294806]] 19591 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q294806}} '''Cesar Azpilicueta Tanco''' <ref>https://web.archive.org/web/20091013164551/http://www.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/10/28/62/fwyc_2009_squadlists.pdf</ref> sha chasambo (28/8/1989) dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Atlético Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Spain bǝ wa ro. == Lamintǝ == 517walz9409e8hg0rjygmwz9gl1g6rb 0 299 19592 4090 2025-02-09T10:31:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q657]] 19592 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q657}} '''chad''' Chad də,[a] hukumamen Republic of Chad,[b] shima lardə do cidiyǝ kəltaram yala-a dawu-a [[Africa]] yǝ lan kara. Yalanzən [[Libya]], gədinzən [[Sudan]], anəmnzən Central African Republic, anəmfətənzən [[Cameroon]], anəmfətənzən [[Nigeria]] (kəla kəmaduwu Chad bǝn), fətenzən [[Niger]]. Chad də am miliyon 16, surodən miliyon 1.6 bərni kura [[N'Djamena]] lan napsana. Nəm kuranzədə 1,300,000 km2 (500,000 sq mi) yeyi,[<ref>https://web.archive.org/web/20221008065049/http://www.globalreligiousfutures.org/countries/chad#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2020&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2016</ref>] Chad də shima lardə kura kən uwumi suro Africa yǝn kuru shima lardə kura kən findimiwo nasha dunyalan. Chad də nasha kada mbeji: sahara Sahara ye yalazən, nasha cidiye dawunzən Sahel lan notəna kuru nasha Sudanian Savanna yǝ anəmlan. [[Lake Chad]], shido ngawo lardǝdǝben sunzǝ sadǝnadǝ, shima cidi kǝn indimi suro Africa bǝn. Təlamma Chadyedə sandima Arabic-a Faransa-a.[<ref>https://www.aljazeera.com/news/2021/9/24/chads-military-ruler-mahamat-deby-names-transitional-parliament</ref>] Shidə fato kaduwuwa təlamma gade-gade 200 ma kozənaye. Islam (55.1%) kuru adin kəristanna (41.1%) sandima adin kura Chad lan faidatinmawo.[<ref>https://web.archive.org/web/20191228022216/http://www.inseed-td.net/index.php/blog-with-right-sidebar/document/send/7-documents-et-publications-demographique/20-indicateurs-globaux-issus-du-rgph2-97-dg-94-couleur-28mp-22</ref>][10] Saa duwu kən 7me BC lan baditəna dən, nəm nguwu amsobedə ngəwuro suro Chadian basinbero lezana. Dareram saa duwu kən tilomi AD yedən, kəriyewa-a mairiwa-a kada ciza kuru cukkuro suro Chad's Sahelian strip yen, falnzawoso hangalnzə diwalwa kasuwu bǝ trans-Saharan doni nadən kozənadə cistəgəro cedo. [[France|Faransa]] ye kalangaidə'a 1920 lan səmowona kuru nasha Equatorial [[Africa]] yǝ Faransayero kəllatə. 1960lan, Chad kərmai kəlabe ciwando cidiya kərmai François Tombalbayeyen.. == Lamintǝ == 9b380idc640ixozd7e36ts55m6nbn5e 0 300 4092 4091 2025-01-31T13:17:58Z Amire80 18 1 revision imported 4091 wikitext text/x-wiki Chanakya (ISO: Cāṇakya, təlamma; 375 ⁇ 283 BCE) shima ilmuwu lardǝ Indiabe kureye shido cidazǝyin ma'awiya, kakkadi, dawaria, falsafa, economist, jurist, kuru siyasawu. bsv8h92toxhoo8vwf5xqdm5w0oeftab 0 301 22579 22578 2025-03-29T11:08:08Z Banabulama 37 22579 wikitext text/x-wiki '''Charlemagne''' də shima mai Franks ye saa 768 lan, mai Lombards ye saa 774 lan, kuru mai do kərma dəro Carolingian Empire lan notəna də. 814. Shiye lardəwa fəte Europebe-a dawu Europebe-a kəllano, kuru shima mai buro salakye fətelan kərmai sədinma ngawo mairi Romebe fəteyedə karnu yakkə kozənadən sukurinan. Kərmai Charlemagnebedən faltə siyasabe-a naptəram jamabe-a shi doni Europe'a taasirzənama zaman daube sammason.Wakil dau mailabe Frankish Carolingianbe, Charlemagnedə shima tada kura Pepin Koriya-a Bertrada Laonbe-a. Rokko yanzəgana Carloman I yen, mai Franks ye ro wallono saa 768 lan ngawo Pepin ye kərmunzəyen kuru ngawo saa yakkəyen mai falro wallono. Charlemagne ye letəram bawanzəye kərmai papacy ye dəga nzəliwo ye dəga gozə kowono kuru shima kərmai dəga faitəma kura ro wallono, Lombards so dəga kərmai yala Italy ye lan suro saa 774 lan tutulowo. Europe lan. Charlemagne ye adin kəristabe tarzəgəna kənasarwanzə bəlinro (nguwusoro dunon), futu Verden'a Saxons'a cezənadən turuna yedai. Shiye kuru wakilla zuzə kuru nəmkam ndikate kalifa Abbasidbe Harun al-Rashid'a suro saa 790sben badiwono. == Lamintǝ == eyq67dg759mevsgjmsqhcteojv3qdv1 0 302 22594 22593 2025-03-29T11:33:07Z Banabulama 37 22594 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Charlene Mitchell''' Charlene Alexander Mitchelldə (kəntagə Yunibe kawunzə 8, saa 1930-kəntagə Disembaye kawunzə 14, saa 2022) shima kam Americabe kəla nəmkam ndikate jamabe-a, nəmkam kamuwabe-a, cida-a kuru hakkuwa jamabe-a kəriwutəma. Suro saa 1968 lan, shi də kamu sələm buro salakye kura lardə United States ye ro wallono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Charlene_Mitchell#cite_ref-Risen_2022_1-13</ref><ref>https://www.washingtonpost.com/obituaries/2022/12/24/charlene-mitchell-communist-black-dies/</ref> Suro saa 1970s yen, shiye kazadalaro wallono kasadə Angela Davis faitəye banatəyen, kəlakəl lardəye kəla nəmkadiyi gade-gade-a nəmzalum siyasabe-ayen kokkono, kəla Joan Little-a Wilmington Ten-a faitəyen kamfen sədin, kuru cidanzə nəmkadiyi gadetə kəriwutəyero hangal gənazəna. ngǝnǝktǝ. Mitchell də sa'anzə 16 lan jamiyya Communist Party USA (CPUSA) ro kara'a, kuru shima kazadala do zauro faida'a jamiyya dəye dareram saa 1950'a 1960'a lan. Ngawo jamiyyadə kolzənayen, shiye kazadala komitiwa watiya demokəradiya-a socialism-aye (CCDS) suro saa 1990s yen wallono. == Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a == Charlene Alexander də Cincinnati, Ohio lan katambo, kəntagə Yuniye kaunzə 8, saa 1930 lan, shiye amnzə kura'a yanzəganawa tulur'a Chicago ro lezana sa'anzə ləgarlan. Badiyaram karnu kən 20th ye lan, amnzə kura'a yalaro lezana loktu hijra kura am sələm anəmye lan. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, fatowa Frances Cabrini Rowhousesbe karəngə yala Chicagoben wurawono kuru mowonti Bible Moodyben kərawono. Saanzə 16 lan jamiyya Communist Party USA yero kara, kuru nasha nəmzaye, nəmzaye demokəradiyaye Americaye dəro kara, sa shiye saa 13 lan.[1] Cidawa buroye Mitchell ye saa 1940s ye də suronzən zanga-zanga kənasartəna kəla naptəram yaktəye suro fato bikke makkarye lan, fuwurawa bəldə balkon "launu bas" lan napsana kuru fuwurawa sələmdə nasha "am bəl bas" cidiyan napsana.[7] ==Lamintǝ== i1ipp2wyxmap8ftf0kltyniciaukhxl 0 303 19593 4119 2025-02-09T10:31:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1035]] 19593 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1035}} <ref>https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0212.html</ref>'''Charles Robert Darwin''' Sha chasambo yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu miyon uskun laarrin bǝ lan (12-feb-1809) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fiskun indin bǝ lan (19-Apr-1883) Charles Darwin dǝ shi (Naturalist) cidi England bǝ. Bula (Shrewsbury, shropshire) bǝ lan sha katambo. Chidan nzi shilan sha notuanaman shima (Theory of Evolution). Kakkadin nzi buroyǝ shima (On The Orogin of Species) suro saa duwu mǝyon uskun fiwun laarrin bǝ lan (1859) kakkadi shima dǝ bakkada. == Lamintǝ == qtmb8ogw4bjgrw2lamtd7iib9wjl2z0 0 304 22656 19594 2025-03-29T17:54:29Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22656 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5686}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Charles_Dickens#cite_ref-adb_1-3</ref>'''Charles Dickens ''' Charles Dickens sha chasambo yim tulur bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwu mǝyon uskun luko mǝyon indin bə (1812) == Bawono == Yim laarrin bə lan kǝntawu Aji bə lan saa duwu mǝyon uskun fitulurrin bə lan (1870) '''Charles Dickens''' kakkadi rowotuma (Novels) kam zauro kasadiwa. Karno 19th century bə lan kam shi yeyi bawo na kakkadi nasara bə rowotu bǝ lan. == Kǝnǝn gan nzǝ buro bǝ == '''Charles Dickens''' bula doyi Postmouth bə lan suro kerwə England bə lan sha che<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Dickens#CITEREFBlack2007</ref>sambo. Baan nzə shima John Dickens sha chesambo sa,a duwu miyon tulurin fiskun luko uun bə lan (1751) bawono saa duwu mǝyon uskun fiwun tilon bə lan (1851). Yan nze shima Elizabeth Barrow sha chasambo saa duwu mǝyon tulurin fiskun laarrin bə lan (1789) bawono sa,a duwu miyon uskun firakkin yaskin bə lan (1863). Loktu '''Charles Dickens''' sha chesambu ladin kosala ( Dyslexia) gulzan də tiyin nzin nbəji attə siki raksu nglaro krajinba duriya gadəye diyəyi ro. Loktu saan nze miyon indi (12yrs) ro walzina la din yan nzə so zowuru bula CAMDE suro kerwə London bə ro wallata. Shiye cida factory bə badiwono sadin ba,an nzə fato firisinarin (prison) bə lan. Kusuro sha chata. '''Charles Dickens''' zauro na chidan nze bə lan wahala sana attəma siki har kakkadi rowotu badiwono. Ilmun nze nguwun zuso kakkadi rowotu bə nadin chiwondo (Oliver Twist) rowozina daji dina bə sun nzə nowono. Kakan nze ba,an nzǝ bǝ bazinalan kunanzin faidata ba,an nzə frisinarin (Prison) din sha chetolo. '''Charles Dickens''' mowontin nzi tomozina lan chida badiwono fato jarida be lan nakka goverment bǝ lan == Lamintǝ == <references /> 8wi4e6pxlts6430ak11ypgbrby0jwb1 0 305 19595 4181 2025-02-09T10:31:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2042]] 19595 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2042}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_de_Gaulle#cite_ref-4</ref>'''Charles de Gaulle''' General charles Andre Joseph mariè de Gaulle. Charles de Gaulle bǝ lan sun nzu notunaman Sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fillaarin bǝ lan(22-november-1890) == Kenenganze buro yǝ == == Kǝrmu nzǝ == Yim laarrin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwun yar laarrin fitulurrin bǝ lan(9-November-1970) Charles de Gaulle dǝ Askar kura kerwǝ France bǝ kureman attǝyǝy siyasama. Shugawa lardi diye ro walzina tun soro saa duwun yar laarrin fiwun laarrin bǝ lan (1959) har saa duwun yar laarrin fǝrakkin laarrin do lewono.(1960) == Lamintǝ == e78lpxyzi4543v9qpaelzdi86abxv30 0 306 22657 19596 2025-03-29T17:55:04Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22657 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q882}} <ref>Toland, ''The Rising Sun: The Decline and Fall of the Japanese Empire, 1936–1945''</ref>'''Charlie Chaplin''' lan sunzu notunaman sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu shawal bǝ lan sa, a duwun yar uskun fiskun uskun bǝ lan. == Kenenganze buro yǝ == 1889 ⁇ 1913: Saa buroye Charles Spencer Chaplin Jr. dә yim kәntawu April bǝ kawunzә 16 sa'a 1889 lan sha chasambo Hannah Chaplin (née Hill) -a Charles Chaplin Sr. -a dә ro gәtәna. Kakanzǝ dә fato Smith bǝ lan kara, shi doni am Romani yǝ. na sha katambuna rowotəye , amma Chaplin yǝ kasatsəna shi East Street, Walworth, suro London anəm be lan na dǝn sha katambo gairo surin. Ngawo saa diyau nǝya baanzeyǝ yanze-a kozuna dǝ loktu dәn Charles Sr. dә shima amari Hannah be tada buro salakye chasambu na ma, Sydney John Hill dәye. [1] [b] Loktu sha chasambo dǝ, baanze yanze-a Chaplin bǝ dә sandi indiso music hall lan cidazain. == Kǝrmu nzǝ == Yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwun yar laarrin fibǝ lurrin tulurin bǝ lan. Charles Chaplin biske makar bǝ kasutuwa diyoma kakkadi ruwotuma kureman attǝyǝy kaya diyoma. Chaplin suro biske draman nzi mana bayen lan dina bǝ sha bowono. Chaplin tun gananzin biske drama bǝ diyono. Tun sanzi ulan drama badiwono har saa fisku ro lebǝno biske drama bǝ sidin. (80) shi kam hal glama, a zauro am bǝ sha sara ana. == Lamintǝ == <references /> artdaboswmqemvm80ac8f3pxx5a5ghy 0 307 22601 22600 2025-03-29T11:46:44Z Banabulama 37 /* Laminte */ 22601 wikitext text/x-wiki '''Charles-Édouard Jeanneret''' (6 October 1887  ⁇  27 August 1965), shidoni Le Corbusier<ref>http://www.culture.gouv.fr/public/mistral/leonore_fr?ACTION=CHERCHER&FIELD_98=NOM&VALUE_98=%27JEANNERET-GRIS%27&DOM=All</ref> (UK: /lə kɔːrˈbjuːzieɪ/ lə kor-BEW-zee-ay,<ref>https://web.archive.org/web/20220126075540/https://www.lexico.com/definition/le_corbusier</ref> US: /lə ˌkɔːrbuːˈzjeɪ, -ˈsjeɪ/ lə KOR-boo-ZYAY, -SYAY,<ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/Corbusier%2C%20Le</ref><ref>https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=Le+Corbusier</ref> French: [lə kɔʁbyzje]),[5] shima Swiss-French architect, designer, painter, urban planner kuru writer, shi donyi kam fal do shima fuwu do awo do zaman kərmaaye lan bowotində. Switzerland lan cidanzǝa kuru lardǝ Faransabe kǝlanzǝ kǝlanzǝ kǝntagǝ Septemberbe kǝn 19 saa 1930 lan.[6]Cidanzədə saa fiwuro gozəna, surodən garwa Europe-a, Japan-a, India-a, kuru yala-a anəm-a Americabe-a kurzəna.[7] Shiye surin "fərtə fasal garbe zamanbedə Viollet-le-Duc lan tuwandin".[8] Kənənga ngla am bərniye jama nguwu'a dəro yita gattəgəro ngənəptəna, Le Corbusier də taidazə duno'a nasha bərni'a yasayen, kuru shiye wakil congrès International d'Architecture Moderne (CIAM) də cong. Le Corbusier shima fasal kura bəla Chandigarh lardə Indiaye də dawarzə kuru zaye taganasbe garra kada nadən sədə musammanno gamma gomnatiye. Kǝntawu Yulibe kawunzǝ 17 saa 2016, == Laminte == ncsgvpd8dbsw51myos1oxefv4fog7hf 0 308 19597 4232 2025-02-09T10:31:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5086369]] 19597 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5086369}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Charly_Boy#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Chukwuemeka Oputa''' Sha chasambo yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwun yb laarrin fiwun bǝ lan (19 June 1950)'''Charly Boy''' lan bǝ sun nzu notuna makayama cidi Nigeria bǝ. kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma, shima kura karabka (Performing Musicians Association of Nigeria) bǝn attǝyǝy kuruman suro saa duwu findin mǝyon tilon bǝ lan (2011) shima Idol Sercies Judge. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == lrq5whvcr4xypbvbvk6xgqcdkkflk3q 0 309 19598 4245 2025-02-09T10:31:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5809]] 19598 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5809}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Che_Guevara#cite_ref-birthdate_1-0</ref>'''Ernesto "Che" Guevara''' 14 kəntawu Lailahar bǝ saa 1928-1967) shidə kam faltəma Marxist bǝ Argentina bǝ, kurunma, kitawu ruwotəma, kazadala kəriwubǝ, diplomat, kuru nazariya askərrabǝ. Kam kura Cuban Revolution yǝ, fuskanzǝ zayetǝna dǝ alama ada’a fitənayǝ ro walzǝna kuru alama dunyayǝ ada’a nowata lan. Fuwura liyitabǝ lan, Guevara ye South America sammason bəlawurozəna kuru nəmtalaa-a, kəmbu-a, kwasuwa-a shaidazənadəye sha hangalzə gozəna. Shiye məradənzə banazə awo do ne United States yǝ Latin America lan faidatəro surin də shima səkə Guatemala ye naptəram jamaye faltəro ciwudo cidiya kura lardə yǝ Jacobo Árbenz yen, shi do ne CIA yǝ banazə kərmai də’a kolzəna ma kəla United Fruit Company yǝ lan, adəye raayi siyasa Guevara yǝ də’a dunowaro sədin. . Dare lan bərni Mexico lan, Guevara ye Raúl-a Fidel Castro-a kəllatə, letəramza kəntawu Julyye kən 26th yǝ dəro kəllatə, kuru Cuba ro lezəna maara njiye Granma lan, nyiyanzə kərmai kərmai US ye ngawozəna Fulgencio Batista dəga kərmai dəga təmtəro. Guevara də tinyi su'a ro wallono dau am bətərəmmayedən, sha kərmai kən indimiro kalakca, kuru kəriwu saa indiye kərmai Batista ye dəga səsangənadən zauro faida'a sədəna. == Lamintǝ == lf0axvrx9qla6p0l7lhxkxo5u0k6e0g 0 310 19599 18851 2025-02-09T10:31:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9616]] 19599 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9616}} == <ref>https://web.archive.org/web/20160826204919/http://www.chelseafc.com/news/latest-news/2015/04/chelsea_s-first-cup-final--a-century-ago.html</ref>Chelsea Football Club == '''Chelsea Football Club''' dǝ, karabka dekkel bǝ kərye Fulham bǝ suro bula London bǝ lan Suro saa duwun yar laarrin uwun bə lan. (1905) bǝ den karabka shima dǝ kokkada, Stamford bridge dǝ shima fato,nza Dekkel diyobǝ. == Lamintǝ == k57xio7q3xq6y6j274ymwkwcqe2ou9e 0 311 19166 4265 2025-02-06T22:36:25Z Eurohunter 208 bold, minor fixes 19166 wikitext text/x-wiki '''Chemistry''' shima ilmu kimiyabe kǝra awoa kuru halla karewabe wo. 1] shima kimiya zahirre suro kimiya alagǝbe shido kǝrawu alau donyi awowa kuru awowa donyi atom-a, molecule-a, kuru ion-a lan tuwondin ma: sandiya kǝltǝ-a, tartip-a, awowa so-a, hal-a kuru faltǝ-a do sandiye loktu awowa gade so'a kəlzayin ma. Chemistry dǝ shima futu chemical bonds suro chemical compounds ye dǝga fǝlezǝna. Futu kərawanzəbe lan, ilmu kimiyabedə na fal kate physics-a biology-a lan kara. ehptnpu5req82fw3qppd69eodpk9ecr 0 312 19600 4281 2025-02-09T10:31:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5095348]] 19600 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5095348}} '''Chibok''' Chibok dǝ Kǝrye Borno bǝ lardǝ Nigeria bǝ ladǝn, nasha kǝntagǝ lardǝ bǝ ladǝn kara. Fatowanzə kura'a suro batau Chi<ref>https://www.nytimes.com/2014/05/15/world/africa/tales-of-escapees-in-nigeria-add-to-worries-about-other-kidnapped-girls.html</ref>bokyen mbeji. == Nim kura cidi bǝ == Suronzǝ 1,350 km2 ye. == nim nguwu == Adəye am 66,105 suro census saa 2006 yǝn, sandidoni kammabo Kibakuyedə. 1][2] == Təlam wa. == Bərni'a ngəwuso suronzan mbalala bəladiyadə samma təlam Kibakuye manazan. == Gargam. == Kǝrma dǝ shima LGA fal suro kǝn arakkǝn bǝwo suro Borno Emirate, lardǝdo Borno State, yala-fǝtǝ Najeriya bǝ dǝn. Suro Kəntawu razab yǝ saa (2015) lan, karapka BringBackOurGirls yǝ hangalnzǝ bayanna sǝdǝna kǝla dawari do komissina kǝlanzǝbe kǝla karno bǝ lardǝ bǝ (INEC) ye Chibok-a jamiwa laa kǝrmai Boko Harambeyǝ kǝlanzǝ kǝrmai kǝlanzǝbǝ dǝa kolzǝro, sandiya kartǝ kalkalro sawandi sadiyi (PVCs) kǝla kura zabe lardǝbǝ 2015 yen. == Lamintǝ == rlamplo1i62okanyz88jpeqw4d1ybel 0 313 4294 4293 2025-01-31T13:18:10Z Amire80 18 12 revisions imported 4293 wikitext text/x-wiki <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Chinko_Ekun#cite_ref-1</ref> '''Chiko Ezekpeazu Osebuka''' Sha chasambo. Yim findin uskun bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarin fillarrin yaskin bǝ lan (28 jan 1993)kayama cidi Nigeria bǝ kur kaya ruwotuma Obafemi Awolowo University lan kǝra wuno. ==Laminte== g77nqmwqvj12yeb8fspzqm3uo8xn2cg 0 314 4296 4295 2025-01-31T13:18:10Z Amire80 18 1 revision imported 4295 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tada]] 2vxq7hjtbseg0lqso4l5bn6zjaqtjec 0 315 4313 4312 2025-01-31T13:18:11Z Amire80 18 16 revisions imported 4312 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:ChimamandaAdichie.jpg|thumb]] <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Chimamanda_Ngozi_Adichie#CITEREFTunca2010</ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Chimamanda_Ngozi_Adichie#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Chimamanda Ngozi Adichie''' Chimamanda Ngozi Adichie sha chasambo yim mlyon-wuri bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan saa duwun yar laarrin fitulurrin tulurin bǝ lan (15-oct-1977). Shi fero Nigeria bǝ. Kakkadu rowotuma (NOVEL). Shi ma fǝro u,wu bǝ fanzan suro sandǝ arakku bǝ lan. Nsukkan bula doye suro Enugu gulzandǝ yallanze,a kara. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == ach8nucuv6g4ocpl1qf5dzvdsyycvsi 0 316 19601 4334 2025-02-09T10:31:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q148]] 19601 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q148}} '''China''' (Chinese; pinyin: Zhōngguó) lardə do suro gədiya [[Asia]] bǝn . Nasha dә miliyon 1.4 ro kozәna, lardә do bәlin dә shima lardә nәm nguwu dә yǝ. China də na'a loktu yǝ uwu'a kozəna, kuru lardə'a diyau'a mewun loktu yǝ uwu'a yǝ. Lardə də lardə'a yakkəma də shima lardə'a do'a. Lardə də lardə'a 22 ye'a lardə'a uwu'a lardə'a uwu'a do'a lardə'a indi do'a . Beijing shima bərni kura lardə bǝ dəwo, kuru [[Shanghai]] shima bərni nguwu amsoye kuru bərni kasuwu yǝ kura dəwo.<ref>http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817185.html</ref> Nasha shimadən amso kənəngatayin loktu zaman Palaeolithic yǝn. Lardə wa China bǝ buro salak yǝ sandima, alammaanna Shang a Zhou a, suro nji bǝ Yellow River bǝ dən fəlangzana kawu dare ram millenium kən indimi BCE bǝn. Karnu kən uskun (8) me dən səta karnu kən 3 mǝ dən dau Zhou yǝ dəye səkə kəlanzəa kalkalzəna, kuru ada'a falsafa China bǝ kure yǝ də yǝ fəlezana. Suro sa,a 221 BCE lan, lardə China bǝ də shima buro salakye kərmai maiye falzəna, adəye səkə sa,a duwu indi kozəna dəro, China bǝ də kərmai maiye fal au kadaro gomnatizəna, suronzan Han, Tang, Yuan, Ming, kuru Qing. Awowa Chinabe zauro ngəwu faidatənasodə - alammaanna gunpowder-a kakkadə-a, silk road-a, kuru gar [[Great Wall]] wa loktu adən tədəna. == Lamintǝ == o7duho9tfpwwsvj5v7kjs287d8vh0g3 0 317 4336 4335 2025-01-31T13:18:12Z Amire80 18 1 revision imported 4335 wikitext text/x-wiki Chinese dǝ waneyi: Awo laa China-a kǝlzǝna Amwa lardǝ Chinabe, amwa lardǝ Chinabe-a, lardǝ lardǝbe-a, kuru/au kaduwu-a Han Chinese, kaduwu gədi Asiabe China lan nabsanadə. Zhonghua minzu, raayi lardǝdo lardǝdo lardǝdo Chinabe Jili kaduwuwa lardǝ Chinabe-a, amma kaduwuwa gade-gade suro lardǝ Chinabe zamanbedǝa kvs28wamnpiqvma5yt8oi9yqddrip0g 0 318 19602 4343 2025-02-09T10:31:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8201]] 19602 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8201}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_characters#cite_ref-FOOTNOTEGuangxi_Nationalities_Publishing_House1989_1-0</nowiki></ref>alamaram [a] dǝ logographs do faidatainma təlamma Chinesebe-a kuru sandi gade wa suro nashawa do ada [[Chinese]] bǝ gargam lan faidatayinmadǝ wa ruwotǝro. Suro gargamdo hawarra Chinese ye dǝn, hawarra kǝn yakkǝ miladǝn, hawarra kǝn diyau kǝlanzǝye duwo ilmuwu kimiya ye dǝye gozǝna dǝn falnza dǝ; hawarra dǝye, sandi dǝ sandima hawarra ruwoye do faidatain ma dǝwo faidatain ma dǝwo. Loktu laan, cida, fasal, kuru awowa ruwobe alamaram ruwobe dǝ zauro fafaltana. == Lamintǝ == 6uwgh9bc690i58n9st95rr88u0r6b5g 0 319 4345 4344 2025-01-31T13:18:13Z Amire80 18 1 revision imported 4344 wikitext text/x-wiki Cholera (/ˈkɒlərə/) shima kwasuwa intestinesbe gana laa do bacterium Vibrio choleraeye suwudinma. Alama'a dә raktә ba ro waljin, au gana ro waljin, au gana ro waljin. Alam donyi zauro ngǝwuso dǝ shima kǝnǝngǝwu njiye dǝwo nguwu lan tuwandin ma. 5pk9uek7god0zievrprunm38mmyyk3p 0 320 19603 4354 2025-02-09T10:31:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q963043]] 19603 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q963043}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Chris_Byrd#cite_ref-boxrec-hw-annuals_1-0</ref>'''Christopher Cornelius Byrd''' (kawu kəntawu Shawur kawunzə 15, saa 1970 lan katambo) shidə kam boxer America bǝ kureyǝ shidoni saa 1993 lan səta 2009 ro saadənama. Shidə kam indiro gasa nəmkərawube dunyabe, buro salakkin kazadala WBObe saa 2000 lan zuwuna ngawo kəla Vitali Klitschkoben kənasartənyiyen. Dareram saa shima dəyen, yanzəgana Vitali ye Wladimir Klitschko ye sha faizəna. Suro saa 2002 lan, Byrd ye Evander Holyfield'a kənasarzəna kuru kənasar IBF ye dəga səwandəna kərmai kən indimi do kənasar dunyabǝ lan. Shiye faitəwa diyau kənasartəna hatta waltə ka'alazə Wladimir Klitschko'a 2006 lan fatsəgəna. Shiga BoxRec yǝ suro heavyweight kura 10 dunyabǝ lan 1998 lan səta 2004 ro saadənan, darajanzə kura No.3 ro saa 2000 lan nazəna.[1] Nasha amateur ye lan, Byrd ye United States wakilzəna suro gasa Olympics ye saa 1992 ye lan kuru medal liwulaye suro nəm kura dauye lan zuwuna. Shidə kuruson loktu yakkəro kənasar amateurbǝ lardəbe, kazadala nəmkərawu daube kambaiye suro saa 1989-yen zuwuna, kuru kazadala nəmkərawu dauye suro saa 1991-a 1992-ayen zuwuna. '''Kǝnǝnga buroye''' Chris Byrd də shima ganawo suro nduli uskuyǝ do Flint, Michigan lan wurazana dəyen. Saanzə 5 lan boksi badiwono, mowonti boksi bawanzəye (Joe Sr.) Joe Byrd lan allamtə badiwono. Bawanzəye Byrd'a cidaro gozə kowono. Byrd də mowonti kura yala-fəteye Flint ye dəro karaa. == Lamintǝ == 0n7cku0rs7zn78tw4pgkrozsascrlps 0 321 22641 22245 2025-03-29T17:48:33Z Bukr Garbai 213 /* Laminatǝ */ 22641 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q270935}} == <ref>https://www.spin.com/2009/10/chris-cornell-rocks-grand-opening-hard-rock-cafe-las-vegas/</ref>Chris Cornell == '''Christopher john Cornell''' dǝ sha chasambo (20/7/1964) kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema suro saa 2017 yǝn bawono. == Lamintǝ == <references /> 64la3lth1m8ry2zuqnbrwqhay6p4yow 0 322 4373 4372 2025-01-31T13:18:14Z Amire80 18 7 revisions imported 4372 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Christa_B._Allen#cite_ref-TV_Guide_bio_1-2</ref>'''Christa Brittany Allen''' Sha Chasambo 17 Nov 1991 biske makar bǝ diyoma cidi Amariki be. ==Lamintǝ== ou310zuir1nqlmjyutne30nvsrbdrya 0 323 19605 4392 2025-02-09T10:31:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q294951]] 19605 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q294951}} == <ref>https://web.archive.org/web/20111007210159/http://sport.stv.tv/fifa-world-cup/180776-world-cup-squads-the-story-of-the-stats/</ref>Christian Eriksen == '''Christian Eriksen''' dǝ sha chasambo Yim mǝyon luko diyon bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin indin bə lan(14/2/1992) Dekkel baktema cidi Denmark bǝ, dawu baktema karabka donyi Premier League bə Manchester United bǝ dero kuruman attəyəy cidi nzǝ [[Denmark]] bǝ dero dekkel baktema. == lamintǝ == cjp81cjqms6wn09n7fxllkrr93iqmfo 0 324 23228 23227 2025-04-05T10:29:48Z Jon Gua 66 23228 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kristan dǝ''' shima adǝma adin abrahimiyabe falma do kǝnǝnga-a kǝrawu-a Isabe-a kǝrtǝ. Adǝ shima adin dinaye doni dunya lan zauro kura kuru zauro fafaltinma wo, am duwu biliyon 2.4 yeyi, adǝye sǝkǝ kashi 31.2 dina ye dina be dǝro. Kǝristaa lan nowatadǝ sandima am ngǝwuso suro lardǝwa-a nashawa-a 157 lan. Kristiana soye kasada Isa dǝ shima Alaye, shi duwo Isa Almasiwu ro walzǝnadǝ suro [[Bible]] [[Hebrew]] ye dǝn (Kristaana soye sha Allam Duwoye lan bowotin) wono. [[Category:Kristan dǝ]] 1y303p42177hf09is1t5moedhukgayw 0 325 22797 19606 2025-03-31T05:39:40Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22797 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41594}} <ref>https://www.youtube.com/watch?v=doXqDkzFEkQ</ref>'''Christima Maria Aguilera''' yim miyon uskun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bǝ lan sha katambo 18 Dec 1980 be lan katambo. Biske makar bǝ diyoma cidi Amariki bǝ. == Lamintǝ == <references /> cx2vfiv6r1f7lfxhbnkqa08219cuyfp 0 326 4424 4423 2025-01-31T13:18:17Z Amire80 18 5 revisions imported 4423 wikitext text/x-wiki <ref>https://assets.pewresearch.org/wp-content/uploads/sites/11/2011/12/Christianity-fullreport-web.pdf</ref>'''Christina Applegate''' Sha Chasambo 25 Nov 1971. Biske makar bǝ diyoma cidi Amariki bǝ. == Lamintǝ== irrif7vsv4fimo8xvyt7713s3sk8xef 0 327 19607 4434 2025-02-09T10:31:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q262802]] 19607 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q262802}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Christianity#cite_ref-Global_Christianity_1-5</ref>Christine Margaret Sinclair OC OBC OLY [1] [2] (yǝ kəntawu Aji yǝ kən 12, saa 1983) shima bikke makkar yǝ lardǝ Canada bǝ wo bikke makkar yǝ [[Portland]] Thorns bǝ lardǝ National Women's Soccer League (NWSL) lan bikke makkar yǝ kuru, saa 2000 lan har bikke makkar yǝ lardǝ [[Canada]] bǝ lan saa 2023 lan bikke makkar yǝ cido. Gultǝ olympic bǝ, loktu indi lan gultǝ olympicbe bronze medalist bǝ, CONCACAF champion bǝ, kuru loktu 14 lan [[Canada]] Soccer Player of the Year award-a kǝnasartǝnama, [1] Sinclair dǝ shima amdo zaman dunya bǝ fuwuzǝnawo nasha international goals do kamu-a au kamu-a ro gozǝnabǝn, shidoyǝ gol 190 gozǝna, kuru shima amdo bikke makkar bǝ lardǝwa gade-a ro gozǝna ma, bikke makkar bǝ 331 gozǝna. == Lamintǝ == h3w5i22zp327hrhmll4lobk7il4rxwt 0 328 19608 4443 2025-02-09T10:31:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7322]] 19608 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7322}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Christopher_Columbus#cite_ref-1</ref>Christopher Columbus (/kəˈlʌmbəs/; kate 25 August-a 31 October 1451 ⁇ 20 May 1506) shima kam lardǝ Italy bǝ kuru navigator Republic of Genoa bǝ wo, shi doni bǝla Spainye diyau ro lewono Atlantic Ocean be kǝlzǝwu am Catholic Monarchs be-a ye banazǝna, shi doni kasadin nze fǝlezǝna nasha lardǝ Europe bǝ-a kuru lardǝ Amariki bǝ-a == Lamintǝ == lnxtdr9rce3kltaxlxamr2unidp2zaz 0 329 19609 4471 2025-02-09T10:31:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q155700]] 19609 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q155700}} <ref>https://web.archive.org/web/20200125034816/https://tidal.com/browse/album/53958728</ref>'''Christopher Maurice Brown''' '''Chris Brown''' Sha chasambo yim u,un bə lan kǝntawu kidi bə lan sa,a duwun yar laarrin fiskun laarrin bə lan (5-may-1989) Chris Brown kayama Amariki bə. kaya rowotuma, biske fartǝma, attəyəy kureman biskǝ makar bə diyoma. Bula doyǝ (Tappahannock,virginia) nadin sha chasambo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == 5neq1y7v1x8ams5bjy0dcbfedd3ogi1 0 330 4474 4473 2025-01-31T13:18:20Z Amire80 18 2 revisions imported 4473 wikitext text/x-wiki shi circulatory system də shima system organbe dəwo suronzədə kərən, shi donyi kərənna, kuru shi donyi kərənna də suro tiyinzə samma suronzəro lejinma, kamma au dabba donyi vertebrate gadebe. == Lamintǝ == 99amlvebqht0lhbn0clpv4qo1nqscmv 0 331 4480 4479 2025-01-31T13:18:21Z Amire80 18 5 revisions imported 4479 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8465}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Civil_war#cite_ref-1</ref>Kәriwu fatobe dә shima kǝriwu kate karapkawa laa suro lardә falyen (au lardә falyen). Ka'ida falbe dә lardә'a au nashawa laa kәla kәnәngatәgәn, nәlewa lardә'a , au siyasa gomnatibe faljin. Kalma shimadǝ kalkal Latin bellum civilebedǝ shilan faidatain kǝriwuwa lardǝwa Romebe dǝ gade-gade suro karnu kǝn tilomi BCben. == Lamintǝ == laxz87w589gzh231w71ij1h5u43w1x2 0 332 19610 4486 2025-02-09T10:31:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8432]] 19610 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8432}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Civilization#cite_ref-ucl_1-0</ref>Kǝla fǝrǝm zamanbe (British English: civilisation) shima kǝndaramdo muraditǝna ma, shido kǝla fuwutǝ lardǝbe-a, kǝndaram kǝndarambe-a, kǝndaram bərnibe-a, kuru alamawa hawarbe alamawa tǝlambe kǝlanzǝbe-an kozǝna ma (alamanna, fasal ruwotǝbe). == Lamintǝ == 8tqkhd33z1hqv6qige9bvxrm43otxzb 0 333 19611 4505 2025-02-09T10:31:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q98312451]] 19611 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q98312451}} '''Chukwuka Chukwuma Ekweani''' sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (16 july 1995) '''Ckay''' lan bǝ sun nzu notuna man kayama cidi Nigeria bǝkuru kaya ruwotuma, Chocolate City lan chidajin. ==Laminte<ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/919159647</ref>== b8k8cxwbvax0rxedu94zapsik7p938k 0 334 22939 22938 2025-04-01T12:22:09Z Jon Gua 66 22939 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3321142}} '''Clara Campoamor Rodriguez''' (12 February 1888 - 30 April 1972) shima siyasawu Spanish yǝ, kuru ruwotuma, am la'a soye shima kamu lardǝ [[Spain]] yǝ kǝla kamuwabe ro gozana mawo. Shiye kam faldo zauro dunowa fuwuzəna kərmai kamuwabe lardə Spainben, suro Spanish Constitution of 1931ben kuntenro səkə dalil nəmkamzaye nankaro. Suro saa 1931 lan, shiye majilis kərmaiye ro gowotə, kawu kamuwa sodəye kərmaiye kolzayinno. Ngawo loktu laan shiye kura majalisye dǝa koltǝ kuru loktu gana laa ro minister gomnatiye ro cidazǝna, kawu lardǝ dǝga bǝlaro lejin loktu kǝriwu lardǝ Spainbe dǝn. Campoamor dә suro lardә [[Switzerland]] yǝn bawono, kuru ngawo adәn cidiya Polloe Cemetery San Sebastian, Spainbe dәn cado. hhu554kq5exgig4pen03yr1tzda9gvu 0 335 19613 4538 2025-02-09T10:32:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16236859]] 19613 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16236859}} == <ref>http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=62267</ref>Clement Lenglet == '''Clement Nicolas Laurent Lenglet''', Sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu maran bǝ lan suro sa duwun yar laarin fillarrin luko uwun bǝ lan (17/6/1995) dekkel diyoma cidi France bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Barcelona rowa cidi nzǝ France bǝ wa ro. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Lenglet dǝ club donyi Nancy lan Kǝnǝnga nzǝ Dekkel bǝ badiyono saa (2013) bǝlan. == Lamintǝ == 2xnznu0chn75h27q9p9vooxcovhahup 0 336 4540 4539 2025-01-31T13:18:24Z Amire80 18 1 revision imported 4539 wikitext text/x-wiki Cleopatra VII Thea Philopator (Koinē Greek: Κλεοπάτρα Θεά Φιλοπάτωρ[note 5] lit. Cleopatra "father-loving goddess"; [note 6] 70/69 BC  ⁇  10 August 30 BC) shima mai kərmai Ptolemaic Kingdom of Egyptye 51-30 BC lan, kuru shima mai kərmai kərmaibe dareye wo. [note 7] Mai kərmai Ptolemaic dynasty ye, shiye warrataye kam Ptolemy I Soter, kura kura lardǝ Macedonian Greek ye kuru kambo Alexander the Great ye. [note 8] Ngawo kərmai Cleopatra ye lan, Egypt dǝ lardǝ Roman Empireye ro walwono, alama dawudǝ kərmai Hellenistic-be dareye suro Mediterranean yen kuru zaman Alexander (336 ⁇ 323 BC) ye dǝga dawunzǝyin. jq77hh36x5u2dew4bqadngphg3ta8nf 0 337 4542 4541 2025-01-31T13:18:24Z Amire80 18 1 revision imported 4541 wikitext text/x-wiki Kǝrmai kǝla lardǝbe dǝ shima kǝla lardǝwa gadebe lan amso-a kuru karewa so-a so-a kǝrmai kǝla lardǝwa gadebe lan kǝltǝ-a kuru kǝrtǝ-a. pmvp6jh5vyf6xx7n09atoydfn9xue7n 0 338 19614 4548 2025-02-09T10:32:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1075]] 19614 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1075}} <ref>https://books.google.com/books?id=Ip9xDQAAQBAJ&q=%22electromagnetic+waves%22+charges+accelerating&pg=PA95</ref>Launu (American English) au launu (Commonwealth English) shima futu awoa turinmabe kəla electromagnetic spectrumben. Launu donyi awowa laan tuwondin ba yaye, launuwa hangal gənatəbedə awowa laan kunkunzayin, hangal gənatəyin, spectra konnuye'a kuru interference'a. Am nguwuso ro, launuwa so dǝ visible light spectrum lan notin, cellwa conebe yakkǝ (trichromacy) lan. == Lamintǝ == 8o2mf7vuit4jfgwj86fdnpe9uw6luxg 0 339 4550 4549 2025-01-31T13:18:25Z Amire80 18 1 revision imported 4549 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Columbia, South Carolina]] cdyihxssx023tm5k0nx230197y32srd 0 340 19615 4567 2025-02-09T10:32:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q38453]] 19615 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q38453}} '''Columbia, South Carolina''' <ref>https://sodacitysc.com/history/</ref>Columbia də shima bərni kura lardə U.S. ye do South Carolina ye. Nəm nguwu am 136,632 suro isawu 2020 yen, shima bərni kən indimi nəm nguwu amye South Carolina lan.[7] Bərnidə shima bəla Richland County ye wo, kuru nasha laa bərnidəye [[Lexington County]] shitizəna dəro lezəna. Shima dawu Columbia ye, SC Metropolitan Statistical Area ye, shidoni nəm nguwu amye 858,302 suro saa 2023 yen somtənadə, kuru shima nasha isawuye kən 70 me suro [[United States]] ye lan.<ref>https://tigerweb.geo.census.gov/arcgis/rest/services/TIGERweb/Places_CouSub_ConCity_SubMCD/MapServer/5/query?where=STATE=%2745%27&outFields=NAME,STATE,PLACE,AREALAND,AREAWATER,LSADC,CENTLAT,CENTLON&orderByFields=PLACE&returnGeometry=false&returnTrueCurves=false&f=json</ref> Su Columbia də kalma kayaye do lardə [[America]] ye lan faidatin ma, su Christopher Columbus lan gowotə, shi do kərmai Spain ye dəro bəla'a sədin ma. Columbia də sha Cola lan kasarrataro bowotin, adəye səkə sunzə "Soda City" lan bowotin. Bərnidə yala-fəte daudi South Carolina ye dən kara kuru shima daudi nəm nguwu jamaye South Carolinaye suro saa 2020 yen.<ref>https://edits.nationalmap.gov/apps/gaz-domestic/public/search/names/2404107</ref>Shima bərni kura nasha Midlands ye kəriyedəye. Na kəmoduwu Saluda-a kəmoduwu Broad-a kəltayindən kara, shidoni Columbia lan kəlta kəmoduwu Congaree-a sədinmadə. Bərni kura lardəye də, Columbia shima na do South Carolina State House dayin madə, dawudi gomnati nadəye. Suro saa 1860 lan, samno Carolina anəmyedə Columbia lan wakawono; wakillaye karza nəmgadetəro karza, South Carolina də shima kəriye buro salak ye kəlakəldə kolzənawo lamarra kəriwu fatoye wakazənadən. Columbia də shima fato jami'a South Carolina ye wo, jami'a kura kəriye dəye kuru shima kurawo suro kəriye dəyen. Nadə bana majalisku ye askərra anəmye gənatəyen faidatəna. Columbia də shima na Fort Jackson ye dəwo, na do askərra United States ye kura ma kəriwu kəratəye. Milla findin gədi bərnidəyen shima McEntire Joint National Guard Base dəwo, shidoni askərra samibe U.S. ye cidajinma kuru shidə na allamtəye soja'a kəriwube kən 169th South Carolina Air Guard ye dəro faidatin. == Gargam == Kuru wune: Loktu Columbiabe, Carolina Anəmbe Gargam buroye Na kaliwaye kureye fato Hale-Elmore-Seibels ye bəla Columbia ye dən. Suro kəntawu Mayben saa 1540, bəlawuro [[Spain]] be Hernando de Sotoye fuwumanzənadə na kərma Columbia gultində farzəna sa yalaro lezain suro'a anəmgədibe kulashin. Shi bəladəro letədəye gargamma ruwoata buro salakbe nasha adəye sutuluwuna, shidoni nasha Cofitachequi chiefdom ada Mississippianbedə.<ref>https://api.census.gov/data/2020/dec/pl?get=P1_001N,NAME&for=place:*&in=state:45&key=5ccd0821c15d9f4520e2dcc0f8d92b2ec9336108</ref> Woktudo amma notoyedən, amma [[Europe]] ye Congaree'a kəllada nadən, sandidoni bəladiya kada ci kəmoduwu Congareeyedən nabsanadə. Am bəladən napsanadə fort frontierbe-a kuru na kasuwu furbe-a su Congareeben koksana, ci kəmoduwu Congareebe fəteyedən. Shidə na lai fallbedən kuru kəla zawal manəm kurube suro kəmoduwu Santeeben kara. Suro saa 1754 lan gomnati kərmai kərmaiye South Carolina yedə maara njiye kokkono kəla fort də'a am [[Europe]] ye'a kəltəro kəla cidi sami gədi ci kəmaduwuyedən.[11] Futu naptəramma buroye zaman kərmai [[America]] ye də yeyi, Columbia də nasha Piedmont yed ən kara. Layi fallbedə ngəwusoro rapids lan asutin na kəmoduwudə zauro kamzə cidiyazəna suro Tidewater au Low Country coastal plainben. Ngawo lai fallbedən, kəmoduwudə maara njiye samiro lezayinro mowonjinba. Kasuwa-a dare am cidaram-a ye na'a anyilan mills koksana, sau nji do kəmaduwuro lejin də, nguwusoro kəla fallyen, duno karewa cidaye cin. == Laminte == d3v1ke2yubjd6j4r4y8pbqqlpmuwnnz 0 341 4571 4570 2025-01-31T13:18:26Z Amire80 18 3 revisions imported 4570 wikitext text/x-wiki '''Komet''' dǝ shima kǝnǝngatǝwu, karewa Solar Systemye gana duwo kǝnǝngatǝ-a kuru gǝdi-a letǝ badijin sa kǝngal dǝga karǝngǝro lejin lan, kǝndo donyi outgassing lan bowotin dǝ. Adəbe səkə, gravitationally unbounded atmosphere au coma dəwo nucleus dəga korzəna, kuru loktu laan tail gasbe-a dust gasbe-a dəwo coma dəro lejinma ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Comet#cite_ref-172</ref>=== g9w7l8hhe8j145iem6nzghlrsdn60z2 0 342 4573 4572 2025-01-31T13:18:26Z Amire80 18 1 revision imported 4572 wikitext text/x-wiki Kǝla kǝnǝngabe au kǝnǝngabe dǝ kwasuwa kwasuwa soye kǝnǝngatǝram kǝla kǝnǝngatǝbe duwo kǝnǝngatǝram kǝnǝngatǝbe kǝnzabe-a, kǝnǝngabe-a, sinuses-a, larynx-a dǝro faidajin. fkvxx155zm9mrvliszzh95049sgnq23 0 343 19616 4586 2025-02-09T10:32:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7779]] 19616 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7779}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Taylor_%26_Francis</nowiki></ref>'''commonwealth Of Independent State''' Karabka Commonwealth of Independent State (CIS) bǝ lan sun nzu notunaman karabka la kila kil cidi-cidi (Soviet Union) bǝ. == Loktu karabka dǝ koksana ma == Yim uskun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan (8-Dec-1991). Shugawa Russia bǝ wa, Belarus bǝ wa, Ukrain bǝ wa, kila kilza na laa bǝn ( Nature reserve) (Belovezhskaya Pushch) bǝ lan suro cidi (Belarus) bǝ lan karabka (CIS) diwa kokkada. == Lamintǝ == 2uasjpjs83pg9tjflwujj4exuxns8dw 0 344 4589 4588 2025-01-31T13:18:27Z Amire80 18 2 revisions imported 4588 wikitext text/x-wiki Commonwealth of Independent States (CIS) [a] shima karabka lamarra lardǝwa l lardǝwa Eurasia bǝ wo. Loktu Soviet Union 1991 lan yaktǝ dǝn gartǝna. nashanzə cidi bǝ 20,368,759 km2 (7,864,422 sq mi) kuru adadunzəye 239,796,010 ye. CIS dә lamar kasuye'a, siyasa'a, soja'a lan cidawa'a banajin kuru duno'a laa mbeji lamar kasuye'a, kunguna'a, lamar shara'a, nzәrtaliwu'a, kuru lamar kazәyi'a lardәwa gade-gade'a lezәna dәn. 1532hv8xdr020a73mj56bojx68qx15j 0 345 19617 4597 2025-02-09T10:32:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7785]] 19617 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7785}} <ref>https://web.archive.org/web/20190306044606/http://thecommonwealth.org/our-charter</ref>'''Commonwealth of Nations''' Karabka Commonwealth of Nations dǝ (Commonwealth) bǝ lan sun nzu notunama karabka la kila yikko yǝ na kila kil cidi-cidi British bǝ. Suro sa,a duwun yar laarrin findin araskin bǝ lan karabka diwa kokkada loktu Empire British bǝ tarta badǝtina lan. Kirmaro cidi-cidi fiwun araskin wa kozuna cidiya karabka Commonwealth bǝ dǝn. Cidi-cidi British Empire bǝ sandima kawai sandiro lamintaa karabka diro gaworo. == Lamintǝ == 6azoavyo01sbxrfwzm863wlk56sz56m 0 346 22257 19618 2025-03-18T15:39:07Z Bukr Garbai 213 +s 22257 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9581}} <ref>https://iep.utm.edu/confucius/</ref>''''Confucianism''', kuru Ruism au Ru classicism lan nowotə, [1] shima dawari tafakarbe-a halla-a do China kureye lan tuwandinma, kuru futu gade-gade lan bayantəna futu ada-a, falsafa-a (adamganabe-a au nəmkambe-a), adin-a, dawari gomnatibe-a, au futu kənəngatəbe-aro. == Lamintǝ == n421yylqnv2t85jjwj1jz9ic5uu5soo 0 347 19619 4631 2025-02-09T10:32:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4604]] 19619 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4604}} <ref>https://web.archive.org/web/20191227143137/http://www.sjsu.edu/faculty/watkins/confucius.htm</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref>'''Confucius''' dǝ sha chasambo suro saa yar diyon fitulurrǝn laarrin bǝ lan(479 BCE) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Suro saa yar uwun fiwun tilon bǝ lan bawono(551 BCE). Shi kam daraja,a fal ilmuwu wa cidi chinese bǝ kureman attǝyǝy malum philosopher bǝ. Sun nzu Usulu b shima (King Qiu) au (Zhong Ni) loktu shi ganan nzin dǝ zauro ilmu mata sira,a na Amma sandi fan nzan kunguna bawo sandi tala,a .Amma attǝman sha ilmu mataro dabsiyi == Lamintǝ == pod2z8daxucz95vih5kp02qrjysvzkv 0 348 19620 4638 2025-02-09T10:32:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7169]] 19620 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7169}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Conservatism#cite_ref-:1_1-0</ref>'''Conservatism''' shima falsafa adabe, naptəram jamabe, kuru siyasabe kuru raayibe, shidoni fuwutə-a nzəliwo-a, ada-a, kuru darajawa adabe-a sədinma. Ka'ida kura conservatismbedǝ waneye gadejin futu ada'a kǝndaramdo kǝndaram shimadǝa fǝlezǝnaben. == Lamintǝ == 0hgwjlh3x4t5ic8r7dx95j5us5faed1 0 349 19621 4664 2025-02-09T10:32:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8413]] 19621 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8413}} <ref>https://web.archive.org/web/20231029003859/https://faith.nd.edu/s/1210/faith/interior.aspx?sid=1210&gid=609&pgid=14724&cid=30276&ecid=30276&crid=0</ref><ref>https://www.britannica.com/biography/Constantine-I-Roman-emperor</ref><ref>Birth dates vary, but most modern historians use "c. 272". Lenski, "Reign of Constantine" (CC), 59</ref>'''Constantine I''', nòtə́ '''Constantine the Great''' dǝ sha chasambo yim findin tulurin bǝ bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa yar indin fitulurrin indin bǝ lan (272). == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin indin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa yar yakkin fyakkin tulurin bǝ lan. (337 AD). Constantine the Great. dǝ shima [[Wp/kr/Roman Emperor|Roman Emperor]] bǝ tun saa yar yaskin araskin bǝ lan(306) har loktu bazina ro lewono. Kam kla kir mai diyen tussuna ma jirin nzi yeyi bawo. Tun ngawo [[Wp/kr/Augustus|Augustus]] bǝ lan Emperor buroyǝ dǝ. Constantine the Great dǝ shima kura lardi [[Wp/kr/Roman Empire|Roman Empire]] bǝ buroyǝ Addin christian ro walzinama. Shima bula kureyǝ (Byzantium) bǝ lan sun nzu notunaman burni ro kalaksu. Bula dǝ kirma shima (Conkerinople) suro keryǝ Istanbul Turkey bǝ lan. == Lamintǝ == pqa3dwco2nxiy5v9ck97ffcg9pcll1o 0 350 4666 4665 2025-01-31T13:18:32Z Amire80 18 1 revision imported 4665 wikitext text/x-wiki '''constitution''' də shima awoa faidaa sammasobe au awoa ngəwuso tədənamawo sandidoni cidaram siyasabe au cidaram au jili cidaram gadebe dokabe səkə, kuru futu cidaram dəga cistəyin dəga fandowo. nzv69nyg9fes1a2ntal4wbfp0476eko 0 351 21048 19622 2025-02-19T23:45:18Z Umargana1 21 21048 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11571}} <ref>https://edition.cnn.com/2014/07/14/world/europe/cristiano-ronaldo-fast-facts/index.html</ref>'''Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro'''. Sha chasambo Yim uwun bə lan kintawu sawur bə lan saa duwun yar laarrin fiskun luko uwun bə lan(5 sawur 1985) Dekkel baktema cidi [[portugal]] bə kuru fuú baktǝma karabka Al-itihad cidi [[Saudi]] [[Arabia]] bə, kuru captain doni cidi [[portugal]] bǝ. Ronaldo də shiro num kura Ballon d'or bə uwu ro cədo. kuru dəyau ro shiro European golden ball də cədo. Kuru uwu ro cup donyi [[UEFA Champions league|Uefa]] [[Champions]] [[League]] yə də jiwo. shima huwu wo na dekkel kumbu yǝn nakka champions league dǝn ladən. == Kenenga nze buro yǝ == Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro dә yim kәntawu sawan bǝ kawunzə 5 suro saa 1985 lan suro São Pedro parish Funchal, bәrni kura Portuguese island Madeira yǝ dәn, kuru suro parish Santo António karәngәna dәn sha chasambo. Shi shima tada kən diyau yǝ kuru shima kərmaaro Maria Dolores dos Santos Viveiros da Aveirobe wo, shi doni cidaram hospitalitybe-a fatowa firtəye-a lan cidazayinma, kuru José Dinis Aveiro, shima lamar gardəye bəladiyabe Junta de Freguesia Santo Antóniobe-a kuru kam bikke makkar bǝ Andorinha bǝ loktu gana laan cidazayinma. Mǝdǝgǝnzǝ kǝla baanzǝyen, Isabel da Piedade, kamu [[Africa]] yǝ, suro São Vicente Island lan, suro Portuguese Cape Verde lan, kuru Madeira Island ro lezana saa 16 lan. Shiye yanzəma Hugo, kuru yanzaye indi, Elma kuru Liliana Cátia "Katia". Shiga sunzǝna ngawo actor-a U.S. Kura lardәye Ronald Reagan, shidәwo baanzә fanzәna ma dә. Mumma dәye bayanzәna kәla shiye kәnәnganzә sәkkә kәrmu, kәnәnganzә dәye kәmbu, kuru kәrmuwa ngәwu mbeji, amma kәla dәye kәla kәndo dәye sәkkә kәndo dә sәdәnyi. Ronaldo dә fato Roman Catholicye kәrmuwa laa lan fәrzaana, njim fal dәa sammason rokko yanzә'a dә'a yen kәlzәna. == Lamintǝ == n48pmjqcs74pq68197a7sh2ytw2x1vw 0 352 23321 23320 2025-04-06T21:24:22Z MohammedBama123 36 /* Kenenganze buro yǝ */ 23321 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7322}} '''Christopher Columbus''' dǝ Sha chasambo suro saa duwu fallin yar diyon fiwun tilon bǝ lan sha katambo (1451) shi kasuma cidi italia bǝ kureman shi ( Explore and navigator) bula [[Genoa]] bǝ lan sha katambo suro cidi italiya bǝ lan. Cristopher columbus dǝ sun nzu nasara bǝ ( Cristoforo colombo) sun nzu jireye. Shi tada ( Domenico colombo) yan nzu shima ( susana fontanarossa). suro saa duwu fallin yar diyon filaarin indin bǝ lan (1492) columbus dǝ bula ( [[Bahamas]]) ro lezina shima kam [[europe]] bǝ buroyewo nadiro lezina ma. Dalil letin ziye dǝ shima lai butu mataro [[europe]] ro lenimin ma [[Asia]] bǝn. Zauro kasadin nzu filezaina nasha leti-leti bǝn kam shiye yi bawo loktu nzun. ( European colonalism) [[Europe]] lan kirmaro isina ro cidan nzu taksan. ( Leif Erikson) shima kam [[europe]] bǝ buroyewo america ro lezina ma amma gaide tarihi bǝ lan nglaro felezayi. Columbus dǝ bawono (20-may-1506) suro bula ( valladolid) bǝ lan kerwǝ [[Spain]] bǝn == Kenenganze buro yǝ == Kənənga Columbus ye buroyedə notənyi, amma maləmmaye təmazana shidə Republic of [[Genoa]] lan kate kawu kəntawu Shawur bə kawunzə 25-a kəntawu Lailahar bə kawunzə 31-a saa 1451 lan katambo.[12] Baanzə də Domenico Colombo, bəndi satantəma Genoa-a Savona-a lan cidajin, kuru na cukku camye nanzən Christopher ganadə cidajin. Yanzǝ dǝ susanna fontanarossa. Yanzəganawa yakkə mbeji- Bartholomew-a, Giovanni Pellegrino-a, Giacomo-a (kuru shiga Diego lan bowotin) kuru yanzəgana feroye Bianchinetta-a mbeji. Bartholomew ye cidaram kartography ye Lisbon lan sədin gananzə yayi loktu nəm kurazəyen.[16] == Kǝrmu Nzǝ == Columbus dǝ bawono yim findin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu fallin yar uwun araskin bǝ lan bawono (20-may-1506) suro bula [[valladolid]]) bǝ lan kerwǝ [[Spain]] bǝn. == Lamintǝ<ref>https://www.dictionary.com/browse/columbus</ref> == ejzsc6fp5r7hhxzjk13qkepjx1d7eoq 0 353 19624 4753 2025-02-09T10:32:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1141201]] 19624 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1141201}} <ref>https://yourbudgit.com/wp-content/uploads/2022/10/2022-State-of-states_Official.pdf</ref>'''Cross River''' Bula kerye anum anum Nigeria bǝ, bula de usuli sun nzu kemadu cross river yǝn ciwondo birninzǝ kura shima calabar, kuru bula dǝ Benue wa kelangai tana nasha gediya yen futen bula Ebonyi wa, Abia wa,anum futen bula Akwa ibom yǝ daji kelangai nzu gediya bǝ cidi kameruun bǝ. == Lamintǝ == h8dev6leojmj2lfrm1ab0lr4t3gpkwm 0 354 19625 4769 2025-02-09T10:32:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19467]] 19625 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19467}} == <ref>https://www.cpfc.co.uk/teams/first-team/</ref>Crystal Palace F.C == [[Liwuram:Crystal Palace F.C. versus Lewes.jpg|thumb]] '''Crystal Palace Football Club''', Palace lan buwotin ma də, karabka dekkel bǝ kərwe selhurst bǝ nasha BoroughCroydon fute London England bə, Premier League lan dekkel baksan. Saa 1905 bǝ lan club dǝ kokkada. == Lamintǝ == j17inudboqbtexyadfdd5075pv3hgyl 0 355 4771 4770 2025-01-31T13:18:39Z Amire80 18 1 revision imported 4770 wikitext text/x-wiki '''Currency''' dǝ shima kunguna jili laan, faidatǝ au zǝktǝyin alama awo faltǝbe ro, misallo bank notes-a kuru coin-a. Futu shiye bayantəgənadə shima kungəna də awo shilan faidatainma suro na laa taganasben loktu laan, taganasmaro am lardəyero. eek5l4fhbv1nyiy6rk4792ig6y0vj86 0 356 19626 4780 2025-02-09T10:32:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q944767]] 19626 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q944767}} '''bikponmwenosa Morgan''' sha chasambo (23 sep 1991) '''bcynthia morgan Madrina''' lan sun nzu notuna man kayama cidi Nigeria bǝ attǝyǝy kaya ruwotuma. ==Laminte== 7cgy4grcj3p7doh3svg8ia1310azzii 0 357 4782 4781 2025-01-31T13:18:40Z Amire80 18 1 revision imported 4781 wikitext text/x-wiki Cyrus II of Persia (Old Persian: ⁇ Kūruš; c. 600 ⁇ 530 BC), [b] shidoni Cyrus the Great lan nowatadə, [1] shima mai kərmai Achaemenid Persianbedəye suwudə. [ 7] Persis lan, shiye kərmai Achaemenid dynasty dəga kərmai ro suwudəna mairi Medianbe dəga fatsəyin kuru lardəwa kureye Near Eastbe sammaso dəga kərmai ro suwudəna. k3dptpy5su2xb8e55n6pc5az10nmtgd 0 358 19627 4788 2025-02-09T10:32:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9884]] 19627 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9884}} ===D=== Kǝn Diyau bǝ haruffa nasara yǝn. mhizd4i8ob6yyysl0gjr7d6awyp9wxd 0 359 19628 18853 2025-02-09T10:32:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q944365]] 19628 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q944365}} '''Oladapo Daniel Oyebanjo''' sha chasambo yim laarrin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bǝ lan sha katambo (9 june 1980) '''D'banj''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Shima kuman nzǝ Mo'hits record bǝ, suro saa duwu indin tulur bǝ lan (2007) MTV Erope Music awards chiwando Attǝyǝy kuruman suro saa duwu indin laarrin bǝ lan (2009) MTV africa Music awards chiwando. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20141004162134/http://www.dbanjrecords.com/dbanj-signs-exclusive-deal-to-sony-music/</ref>== hrpnvmrq9jdabnl5iqmbm01o9f2mhpi 0 360 19629 4818 2025-02-09T10:32:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16728568]] 19629 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Di%27Ja#cite_ref-Premium_Times_1-0</ref>{{Databox|item=Q16728568}} [[Faidatema:Banabulama|Banabulama]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Banabulama|talk]]) 11:06, 24 December 2023 (UTC)'''Hadiza Blell'''. '''D'i Ja''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bə,kaya rutuma,Mavin record's lan chidajin,saa 2008 lan best Artist Award chiwando music Award lan, saa 2009 lan album nzu buroyi "ROCK STEADY" kullumi. ==Lamintǝ== ttp1p2pqk6euo1lu5a9wfr8hx1q0xnm 0 361 19630 4834 2025-02-09T10:32:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q111949092]] 19630 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q111949092}} '''Haruna Abdullahi''' sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (30/Dec/1993) '''DJ AB''' lan sun nzu notunama kayama cidi [[Nigeria]] bǝ ,kaya ruwotuma, attǝyǝy kuruman biske makar bǝ diyoma, '''DJ AB''' tada bula [[kaduna]] State bǝ. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20210727214254/https://www.cddwestafrica.org/fact-check-famous-northern-nigerian-singer-dj-ab-not-dead/</ref>== fobvrk748yc5qm6z8j04k9laeqaz1b7 0 362 19631 4857 2025-02-09T10:32:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q223769]] 19631 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q223769}} === <ref><nowiki>https://thesource.com/2021/06/22/dmxs-fiancee-estate/</nowiki></ref>DMX === '''Earl simmons''' dǝ sha chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kentawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin bǝ lan sha katambo (18/11/1970) == Bawono == Yim laarrin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu indin findin tilon bǝ lan bawono (9/4/2021) DMX lan sha buwozan ma shi kayama cidi Amariki bǝ kuru biske makar bǝ diyoma suro saa (1990) bǝlan kaya badiyono kuruman Album nzǝ buro yǝ suro saa(1998) bǝn cituloo,su Album diyǝ shima (its dark and Hello is hot). == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Earl Simmons də suro kəntawu Jimada Gaji bǝ lan kaunzə 18, suro saa 1970 lan katambo, nasha kau Vernon yǝn, New York lan. Shidə tada Arnett Simmons saa 19-a Joe Barker saa 18-aye. Simmons də shima tada dauye fatodəye; yanzǝ fero sambin, Bonita, saa indi kawu, kuru dare fero fal sambin, Shayla, kuru tada indi kǝrmube.[1] Baanzə, Barker, fotowa njiye lan kurzəna fairwa fatobe lan səladinro, ngawo Philadelphia ro lezə cidanzə tamotəro. Saa gananzǝn, Simmons dǝ buro salakkin musko yanzǝyen fitəna sǝtana kuru shiro bronchial asthma gultǝna. Shidə Shaida Jehovahbero ciwono. Shiye kəlanzə'a adinro kalaksəna ngawo tajirwa dərebaye shiro zau gənazənayen. Saanzə uwulan, yanzəye sha yallanzə'a fatowa Yonkers' School Street lan naptəro zuzəna. Ngawo yanzəye shiga zorzənayen, sa'anzə mewun maaranta dawubedən duwada, fato kufubero zuzaanadə. Daji Yonkersro waltəna sa’anzə mewun lokko uwurlan, awo gənatəye delan lezəna kuru kəriya batti-batti-a sawa’atə. == Lamintǝ<ref>https://www.allmusic.com/artist/p68246</ref> == ef8cjbfier49q1kxcvqpkk6hy18dog3 0 363 4862 4861 2025-01-31T13:18:45Z Amire80 18 4 revisions imported 4861 wikitext text/x-wiki <ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/deoxyribonucleic%20acid</ref>Deoxyribonucleic acid (DNA) də polymer doni polynucleotide chain indi lan tuwondin ma, sandidoni kǝla-kǝla ro waljin kuru sandiro double helix gultin. Polymer dəye suronzəlan diwal nature fuwutəbe-a, cidabe-a, nəmngəwutə-a kuru awowa nature nowatasobe-a kuru kwasuwa virusbe-a kada mbeji.. 121d2radyzl4780ucpbqy3lxovyrrf1 0 364 19632 4886 2025-02-09T10:32:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21005498]] 19632 wikitext text/x-wiki == D Prince == {{Databox|item=Q21005498}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/D%27Prince#cite_ref-1</ref>'''''Charles Enebeli'''''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun araskin bǝ lan (23-oct-1986) '''D.prince''' bǝ lan sun nzu notunaman shi kayama cidi [[Nigeria]] bǝ lan kureman shima (CEO of jonying world) kamfani kaya yǝ saa 2019. == Lamintǝ == 9awl95ob0m0h0ukwot5ndwz97z1po7p 0 365 19633 4908 2025-02-09T10:32:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23771229]] 19633 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23771229}} <ref>http://thenationonlineng.net/da-emperor-im-indigenous-rap/</ref>'''Fasasi Mobolaji Gaivs''' Kayama cidi Nigeria yǝ,kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma,adǝye kuruman kaya tǝlam Yoroba yen zauro nozuna. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Suro saa 2013, shiye rokko jamaican reggae artist Kisco ye do Canada lan dazǝna dǝa cidazǝna. Da Emperor dǝye kǝla fǝrǝmma-a kuru fǝrǝmma-a dǝn biske-a record-a sǝdǝna. Davido'wa Tiwa Savage'wa kǝlzǝna. Suro kǝntagǝ armalan bə saa (2013) shiye suro kǝra "Be Ma Boo" do Afro-Pop singer Slim Joe ye dǝn kǝrawo. ' Suro saa 2013 yen, shiye single "Para Mode" do Indomix ye tuskata dә sәdәna; biske makkar yǝ deyǝ am 100,000 yeyi YouTube lan kәlanzәna kuru suro saa (2014) yen sәdәna. Kǝntawu armalan bə 2 saa (2014) lan, shiye kaiyya laa banazǝna kǝla kampaniya Gomna Akinwunmi Ambode bə ladǝn. "Liar" dǝye kǝlanzǝ fuwuzǝna, shi doni Chris Brown bə "Loyal" dǝga cado sandiya Lil Wayne'wa Tyga'wa. Suro kəntawu Mayye saa 2015 lan, Oritse Femi'a kəltaye fuwutə "Firewood" indomix ye kəlta dən. "February 12 saa 2016 lan, shiye single ""I'm a Sinner"" dәga kolzәna". Yim kəntawu Marchye 5 saa 2016 lan, Da Emperor ye cida duno'a kəltaye'a ro wallono, surodən am Americaye Stylezz'a am lardǝ Englandye Shyboss'a. ==Laminatǝ== iu6z1nowl0l2l9qyicxg1fu6kmt6koq 0 366 19634 4928 2025-02-09T10:32:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18206220]] 19634 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18206220}} <ref>https://web.archive.org/web/20141103122558/http://www.tribune.com.ng/glitz/item/12948-i-don-t-know-why-god-is-still-keeping-me-alive-daddy-showkey/12948-i-don-t-know-why-god-is-still-keeping-me-alive-daddy-showkey</ref>'''John Odafe Asiemo''' shi kayama cidi Nigeria bǝ. kaya ruwotuma,'''Daddy Showkey''' lan sun nzu notuna ma suro saa 1990s lan kaya nzu la sun nzu Ajegunle ammi dǝ nowada, Olomoro Kingdom lan sha chasambo Isoko south LGA of Delta State Nigeria, saa "2018"shi ma Ambassador for Real Estate Management Revelation Property Group Lagos lan. == Kenenganze buro yǝ == == Kayan nzu shi runzu bǝ == 1996 Dian,1991 Fire fire,2000 The Name,2011 The Chicken,Sandra,2011 Young Girl,2011Ragga Hip hop,2011 Asiko,2011 Mayazeno,2011 Girl Gry,2011 Ghetto Soldier,2011 Whats gonna be gonna be,2011 Welcome,2011 Dehovah,2011 Dancing Scene,2017 One Day,207 Shokey Again.Album nzu sa'a 2011 The Name. == Lamintǝ == qzs5wjx8sz8ga6tgzrya3kjqk6qm8my 0 367 19635 4947 2025-02-09T10:32:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5207241]] 19635 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5207241}} <ref>"A shining star dimmed too soon – Rising Nigerian Musician DaGrin has passed away". Bella Naija. 22 April 2010. Retrieved 5 June 2011.</ref>'''Oladapo Olaitan Olaonipekon''' Sha Chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko dǝyon bǝ lan sha katambo (25 Oct 1984)'''Dagrin''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kaya rutuma.attǝyǝy kuruman biske makar bǝ diyoma. == Bawono == Yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu findin mǝyon bǝ lan bawono (23-April-2010). Bula [[lagos]] bǝ lan bawono. ==Laminatǝ== gmi308ixgqu7akebxgbus4axmlvfvs6 0 368 19636 4969 2025-02-09T10:33:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q65547520]] 19636 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q65547520}} <ref>https://punchng.com/im-blessed-with-70-children-several-grandchildren-usman-tijjaniyya-movement-leader/</ref>'''Sheikh Dahiru Usman Bauchi''' sha chasambo yim findin laarrin bə lan (29) kǝntawu maram bə lan saa duwun yar laarrin findin tulurin bə lan (1927). malum addin kir musulum bə kura. cidiya karabka darika tijjaniyya bə lan kureman attəyəy suron nzan shima kurawo Nigeria lan. == Kǝningan nze burobə == Dahiru Usman Bauchi dǝ gombe lan sha chesambo . Yan nzu wa awan nzu wa sandi am bauchi bə amma Usulu kakan nzu bǝ shi kam [[gombe]] bə. Dahiru Usman [[Bauchi]] loktu shi ganan nzin dǝ fuu baan nzu Alhaji usman bə lan kira luuran bə badiwono kureman attəyəy nanzu diman luuran zubkono. Na baan nzu bən darika tijjaniyya bə sumowuno . Baan nzu shima imam nza kura loktudin amantu (ijaza) bə sowondina. Dahiru Bauchi saa nzu filaar (90yrs) duriyan nzu firakkin indin wa kozana. == Lamintǝ == je1laxohysbj2yt6s1hmrl963hv96wb 0 369 22069 22068 2025-03-16T10:58:55Z MohammedBama123 36 /* [1]Damaturu */ 22069 wikitext text/x-wiki {{Databox}} === <ref>https://www.citypopulation.de/en/nigeria/admin/NGA036__yobe/</ref>Damaturu === Damaturu də nasha gomnati ganaye kuru bərni kura kərye [[Yobe]] yǝ yala [[Nigeria]] yǝ lan.[2] Shima kərmai kura kərmai Damaturu bǝ wo. Damaturu lan kokorrata Kasuwu zaman be Burabura gartin Kərye Damaturu də bərni kura kərye [[Yobe]] ye kuru na do gomna də napcin kuru cidaram gomnatiye kərye'a, fella'a, cidaram'a sədin. Damaturu də mowontiya kura kura yakkə sətana, Jamiya kərye [[Yobe]] yǝwa, mowonti Nursing yǝwa. ==Gargam== Damaturu də kərmai kəla kəltə yen badiwono sa sha Alagarno district dən British yǝ gozana dən. Daji mairi Bornu yǝ də suro saa 1902. Bǝ lan askərra notoye cidiya kərmai Colonel Thomas Morland yǝn zuwuna. ==Boko Haram== Damaturu də am [[Boko Haram]] jihadist ye dəye kadaro bətərəm sadəna kəla kəriwunza kərmai kərmai yala-gədiye koktəyen. Suro kəntawu Jimada Auwal yǝ saa 2011 yǝn, bətərəm kadalan am 100 wa kozəna cezəna. Suro kəntawu jimada gaji be lan saa 2011 yǝn, bom indi cizana. Suro kəntawu Aji ye saa 2012 lan, am bətərəmma 40 fato fursanaye ro gaana. Fursana 40 təmowona kuru am usku cezəna. == Lamintǝ == 6pti4krgvduyi87gycvv8c6rmpvg7hw 0 370 19637 4996 2025-02-09T10:33:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q127452]] 19637 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q127452}} == <ref>https://web.archive.org/web/20201001085806/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57351</ref>Dani Carvajal == '''Carvajal''' dǝ sha chasambo (11/1/1992) Dekkel baktema cidi [[Spain]] bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi la liga bǝ [[Real Madrid CF|Real]] Madrid bǝ dǝro. == Lamintǝ== a5t10l22nb4napkajhgavvtluqx8p9r 0 371 19638 5010 2025-02-09T10:33:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q63368196]] 19638 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q63368196}} <ref>https://www.mundodeportivo.com/futbol/athletic-bilbao/20171019/432167666078/athletic-gaizka-garitano-dani-vivian-futbol.html</ref>'''Daniel Vivian Moreno''' Sha chasambo (5/7/1999) Dekkel baktema cidi [[Spain]] bǝ kuru ngawo baktema club donyi La liga bǝ Atlétic Bilbao ro == Kenengan nzǝ == == Lamintǝ == drgzotzsk9ocly0cbp351ddbcig95aa 0 372 19639 5019 2025-02-09T10:33:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q260344]] 19639 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q260344}} <references /> <ref>https://www.instagram.com/p/CQWe9O8rgQZ/</ref> '''Daniella Alonson''' Sha Chasambo 22 Sep 1978. Biske makar bǝ diyoma cidi Amariki bǝ, Sa,a 2012 lan biske makar " Revolution " lan chillo, Sa,a 2014 lan biske makar bǝ " The Night Shift " lan chillo, Sa,a 2016 lan biske makar bǝ " Animal Kingdom " lan chillo. ==Lamintǝ== a6635d9x297v2fs2cm8qlqqi730ch4l 0 373 22264 19640 2025-03-18T16:34:35Z Bukr Garbai 213 +s 22264 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1067}} <ref>https://custom-resumes.net/greatdante</ref>'''Dante Alighieri''' sha chasambo saa duwu meyon indin firaskin luko uwun bə lan. (1265) C == Bawono == Yim meyon luko diyon bə lan kentawu lailahir bə lan saa duwu yaskin findin tilon bǝ lan(1321). Dante kayama. Kaya rowotuma kureman attəyəy falsafa manatuma. kam cidi [[Italiya]] bə == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Edmund_Garratt_Gardner</ref> == kz803xia6en4ozomjrzs9cm23mrzhzl 0 374 19641 5056 2025-02-09T10:33:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5222572]] 19641 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5222572}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Darey#cite_ref-1</ref>'''Darey Art Alade''' Sha chasambo yim laarrin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun indin bǝ lan sha katambo (9 feb 1982)'''Darey''' lan sun nzu notuna ma, shi kayama cidi Nigeria bǝ, kuruman kaya ruwotuma. Shi tada Art Alade bǝ,(The African Jazz Musuician and Entertainer) Kuruman shi ma (creative director of Livespot 360). == Lamintǝ == 9satu9vfa1gf9r0cbimdmvhnzvev7yk 0 375 22840 19642 2025-03-31T12:37:27Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Kenenga nze buro yǝ */ 22840 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q24565884}} <ref>https://punchng.com/nigerias-democracy-embarrassing-insulting-gov-ishaku/</ref>'''Darius Dickson Isyaku''' Sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu tulur bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin fiwun luko diyon bǝ lan sha katambo (30/7/1954) siyasama [[Nigeria]] bǝ cidiya alam PDP bǝ dǝn kuru shima gwamna Taraba bə. == Kenenga nze buro yǝ == Ishaku dә yim kәntawu July bǝ kau 30 suro saa 1954 dәn Ishaku Istifanus-a Mrs Naomi-a dәn kәlele Lupwe dәn suro Ussa Local Government Area lardә [[Taraba]] bǝ dәn sha chasambo. Shi dә shima tada kәn uwu yǝ dәwo suro yallanzәben kәn samin dәn, sandi samma so kәrmai Christian Reformed Church of [[Nigeria]] be. Darius dә suro saa 1961 dәn St Bartholomew's Primary school, Wusasa, [[Zaria]], ro cuwudo, kuru saa 1967 dәn sha kәla cidanzәye sәdin. daji St. Paul's College Kufena, [[Zaria]], kərawu secondary ye dən, saa 1972 lan, kuru sha kəratəro lejin, West African Examination Certificate (WASC) gojin. Shiye sǝtandǝna kǝra kǝrabe kura lardǝ Ahmadu Bello University, Zaria, saa fal dǝn (1972), kǝrawunzǝ fuwutǝbedǝ shido loktu shimadǝn lardǝro kǝrawunzǝro mǝradǝtǝna, kuru saa 1974 lan kolzǝna. Jamiya [[Ahmadu Bello University|Ahmadu Bello]] (ABU) ro lezəna, na doni kərazina kuru digri Bachelor's-a kuru digri master's-a suro Architecture-a lan sidina, kuru fuwuzəna digri master's gade suro Urban-a kuru regional planning-a lan sidina . Darius shima kam do'ne ilmuwu garbe lardǝ [[Nigeria]] bǝ (FNIA) sidinama kuru shima kam do'ne ilmuwu garbe lardǝ Nigeria bǝ (FNITP) yǝ sidinama. == Lamintǝ == s33nzv8y0jk632igk2kssnq4wsgr7ez 0 376 5084 5083 2025-01-31T13:19:02Z Amire80 18 3 revisions imported 5083 wikitext text/x-wiki {{#invoke:Databox|databox}} 0aufu7zse7v06lu7mq65quh44klbogn 0 377 19643 5100 2025-02-09T10:33:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5227867]] 19643 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5227867}}<ref>http://www.modernghana.com/movie/2740/3/tribute-to-awurebe-king-epo-akara.html</ref> '''Dauda Akanmu Epo-Akara''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarin fidiyon yaskin bǝ lan sha katambo (23 june 1943-August 2005) kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kaya ruwotuma. Adǝye kuruman tǝlam Yoroba bǝ lan kaya nzǝ sedin. ==Lamintǝ== o4zarkd14zz3a95nrpdmumwtswn0v9m 0 378 22073 22072 2025-03-16T11:04:28Z MohammedBama123 36 22073 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Daura Emirate''' də shima kəriye adin bǝwa ada bǝwa yala [[Nigeria]] be, Mai Daura bedə kuwami yaye mai waratatəma kəleleye sədin, kuru mairinzə'a cissəyin.[1] [[Muhammad Bashar]] də Emir ro wallono saa 1966 lan, saa fidiyon tilon 41 ro kərmai sədəna hatta suro saa 2007 yen bawono. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20160303173018/http://www.thetidenews.com/article.aspx?qrDate=01%2F09%2F2007&qrTitle=INEC%20registers%201.8m%20voters%20in%20Katsina&qrColumn=NEWS</ref>== nbgslc2xl0822p5ydiu8c3b4namdobm 0 379 19644 5118 2025-02-09T10:33:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q31981]] 19644 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q31981}} == <ref>https://web.archive.org/web/20181224185413/http://www.fifadata.com/document/FCWC/2013/pdf/FCWC_2013_SquadLists.pdf</ref>David Alaba == [[Liwuram:20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil David Alaba 850 1632.jpg|thumb]] '''David Alaba''' sha chasambo (24/6/1992) Dekkel baktema cidi Austria bǝ, ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ [[Real Madrid CF|Real]] Madrid cidi [[Spain]] bǝ ro.kuru shima captain cidi nzǝ Austria bǝ wo. == Kǝnǝnnga nzu == == Lamintǝ == l5ci2prltelhqzu5b8o7fy11oqpiid2 0 380 19645 5138 2025-02-09T10:33:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q41585]] 19645 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41585}} '''David Hilbert''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro saa duwu meyon uskun firakkin indin bǝ lan (23-jan-1862) suro bula (konisgberg, prussia) bǝ lan. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim meyon luko diyon bǝ lan kentawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon yaskin bǝ lan (14-feb-1943). David Hilbert dǝ shi malum lisawu bǝ (Mathematician, Logician and philosopher of Mathematics) shi kam kasadu wa rintama nasha lissawu bǝn, Suro karno (19th century) wa (20th century) wa kam jirin nzu yeyi bawo ngairo sorin. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110517092213/http://www.ags.uni-sb.de/~cp/p/hilbertbernays/goal.htm</ref> == ksimf1lnuztlhsgtzify7z6dfc4r4uj 0 381 19646 5155 2025-02-09T10:33:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q150268]] 19646 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q150268}} <ref>https://www.premierleague.com/news/465277</ref>'''David de Gea''' dǝ sha chasambo (7/11/1990) Dekkel baktema cidi Spain bə, kuru fato jetima karabka donyi Premier League bǝ Manchester United cidi England bə dero. == Lamintǝ == 8hw47meonuci6bmqcpqlsd3mezkahbp 0 382 21706 19647 2025-03-08T23:05:47Z Umargana1 21 21706 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16234484}} <ref>https://www.thisdaylive.com/index.php/2023/05/28/buhari-confers-special-national-honours-on-340-nigerians-bestows-gcon-on-anyaoku/</ref>'''Davido''' dǝ Su sha aduzana dǝ shima (Davido Adedeji Adeleke) kayama lardi [[Nigeria]] bǝ kuruman kaya ruwotema, sha chasambo yim kentau ye kau findin luko tilonna 21 kintau sahil yǝ saa duu fallen yarlaren filaren luko indin men (1992) kǝrwe donyi Shiro Atlanta gulzayen dǝn lardi Amireka yedin. == Lamintǝ == da2vmcg4nzqhhlx4fskkr90fj0jo9xp 0 383 5171 5170 2025-01-31T13:19:07Z Amire80 18 1 revision imported 5170 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Su kawu mawu yǝ]] id0uevhh5cpmr4yj6zjsxkeacl4sy4q 0 384 22775 22773 2025-03-31T05:18:44Z Umargana1 21 22775 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kǝrma dǝye bayanna gade-gade mbeji suro ada'a kuru lamarra kwasabe lan. Suro lamar kwasabe lan, ma'ana karǝngǝdǝ shima nǝmngǝla kamye tǝlam manabe asuzǝnyi ma, lamar nǝmngǝlabe. == Lamintǝ == 41tlfp68osjgwukg98dspi2960w8uma 0 385 5175 5174 2025-01-31T13:19:08Z Amire80 18 1 revision imported 5174 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kǝrmu]] i5shvkfk0pv7g7v7vr61odfhqh7p84w 0 386 19648 5187 2025-02-09T10:33:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q263501]] 19648 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q263501}} <ref>https://web.archive.org/web/20050116013127/http://www.pcah.gov/currentmembers.htm</ref>'''Deborrah kaye Allen''' 16 1950 bǝ lan katambo. Kayama cidi Amariki bǝ, Kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma. ==Lamintǝ== o2ytaoanoaxy0ch8501d3az2inphe75 0 387 19649 5211 2025-02-09T10:33:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q503910]] 19649 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503910}} [[Liwuram:Mungo Park House Asaba, Delta State.jpg|thumb|fato Mungo park bǝ Asaba lan.]] [[Liwuram:Delta State House of Assembly 1.jpg|thumb]] <ref>https://www.citypopulation.de/php/nigeria-admin.php?adm1id=NGA010</ref>Bula '''Delta''' bǝ dǝ bula anum anum Nigeria yǝn, bula de su nzǝ kərwe [[Wp/kr/Niger Delta|Niger Delta]] be dǝn ciwondo. Bula dǝ suro bula [[Wp/kr/Bendel State|Bendel]] kure bǝn catulo suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon 1991 bǝn. Delta dǝ kǝlangai tana bula [[Wp/kr/Edo State|Edo]] bǝwa nasha yala bǝ lan, gediya lan bula [[Wp/kr/Anambra State|Anambra]] wa [[Wp/kr/Rivers State|Rivers]] wa, adǝye kuru anum lan bula [[Wp/kr/Bayelsa State|Bayelsa]] bǝ mbeji. Asaba shima birni nzu kura wo. == Laminte == 4wuy53pvzcl7vux8dc5it0m345m3w6p 0 388 22780 22779 2025-03-31T05:23:50Z Umargana1 21 22780 wikitext text/x-wiki {{databox}} Nasha demokəradiyabe (Greek kureye lan: δημοκρατία, romanized: dēmokratía, dēmos 'am'a kuru kratos 'rule'a) shima nizam gomnatibewo na kərmai lardəbedə amso au jama lardəbedəro tədənawo. == Lamintǝ == l5ukm5m7vr23ghd569rpcvzhmz3524w 0 389 22778 22777 2025-03-31T05:23:05Z Umargana1 21 22778 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Denise Alexandra''' Sha Chasambo yim mǝyon tilon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin laarrin bǝ lan sha katambo (11 Nov 1939). Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ.. ==Lamintǝ== 60t58a707nor143t6bvpbdgkp3f4hh9 0 390 19650 5233 2025-02-09T10:33:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q35]] 19650 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q35}} <ref>https://web.archive.org/web/20140515093426/http://denmark.dk/en/quick-facts/national-anthems</ref>Denmark (Danish: Danmark, bowotin [ˈtænmɑk] ​​c) shima lardə Nordicbe nasha anəm-dawu yala Europebe nəm nguwu ambedə miliyon 6 karənga; 12] Shima nasha bərni kuraye kuru nasha do am nguwu'a suro mairi Denmark ye də, [N 8] kəriye do kəlanzə'a kəllata ma kuru nasha kəlanzaye Faroe Islands'a Greenland'a suro North Atlantic Ocean ye də'a suronzən mbeji. Metropolitan Denmark [N 9] shima lardəwa Scandinavianbe anəmnzawo, anəm-fəte-a anəm Swedenbe-a, anəm Norwaybe-a, yala Germanybe-a, shidoni kalangai gana'a. Saa 2013 lan == Lamintǝ == eb1ctq2n1y9ojs89j5m27k8kp6qbfof 0 391 22784 22782 2025-03-31T05:26:52Z Umargana1 21 22784 wikitext text/x-wiki {{databox}} Dentistry, kuru dental medicine-a oral medicine-a Liita timibe lan nowatadǝ, shima dalami kurunbe do cinza-a, gums-a, kuru karǝgǝ-a dǝga hangalzǝna wo. Kǝla kulashi, asutu, nǝmngǝla, nǝmngǝla-a, kuru kwasa kwasabe-a, nǝmngǝla-a, kuru nǝmngǝla kambobe-a, ngǝwusoro hangal gǝnatǝgǝ kǝla tandǝben (kǝla fuwutǝbe-a kuru nǝmngǝla kambobe-a) cc4fjl1zdolo4x50jwxzqu5nkh6zooy 0 392 19651 5253 2025-02-09T10:33:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19882816]] 19651 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19882816}} == <ref>https://web.archive.org/web/20210411044247/https://editorial.uefa.com/resources/0253-0d7b1a6cdef8-4c2d6416d5e2-1000/unl_booking_list_before_final.pdf</ref>Denzel justus == '''Denzel justus''' dǝ sha chasambo (yim mǝyon uskun bə lan kǝntawu shawal bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin araskin bə lan (1996) dekkel baktema cidi Holland bǝ, fuwu baktema club Seria A bǝ lan Inter milan bǝ cidi Italy bǝ dǝn, Denzel justus saa 2019 bǝlan dekkel club kura ro diyo badiyono club donyi sparta roterdam belan. == Lamintǝ == cotzk7b8xzn6l6pqtrgupycvumbcurf 0 393 19652 5267 2025-02-09T10:33:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q163584]] 19652 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q163584}} '''Derry''' bərni '''Londonderry''' lan bowotin də, shima bərni kura suro County Londonderry yǝ də, shima bərni kura kən indimi yala [[Ireland]] yǝ lan, kuru kən uwumi suro jazira Ireland lan. Bərni kure yǝ garu'adə ci kəmoduwu Foyle yǝ dən kara, shidoni kotorowa diwal bǝ indi-a kotorowa shiye fal-aye kəlzanadə. Bərnidə kərmadə banki indiso zamzəna (Cityside fətenzən kuru Waterside gədinzən). Nəm nguwu am bərnidəyedə 85,279 suro kom-komi 2021 yǝn, amma Derry Urban Area də nəm nguwu am 105,066 suro saa 2011 yǝn. ===Lamintǝ<ref>http://www.ulsterscotsacademy.com/ullans/11/tha-yeir-o-grace.php</ref>=== q1zyrwl3o7tl1gpcwjhzf9sgxux785s 0 394 22785 19653 2025-03-31T05:28:49Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Dghwede language]] to [[Tǝlamma Dghwede]] 19653 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56293}} '''Dghwede language''' Təlamma Dghweyedə (kuru notənadə Hude, Johode, Traude, Dehoxde, Tghuade, Toghwede, Wa'a, Azaghvana, Zaghvana) shima təlamma Chadic yǝ manatin kəriye [[Borno]] yǝn, [[Nigeria]] lan suro [[Gwoza]] LGA yǝn. ===Lamintǝ<ref>https://www.ethnologue.com/18/language/dgh/</ref>=== naibz93yiblvqrhyzbqfmcqs5dw91qk 0 395 19654 5289 2025-02-09T10:33:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q509192]] 19654 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q509192}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Diahnne_Abbott#cite_ref-1</ref>'''Diahnne Abbott''' Sha Chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon luko uwun bǝ lan sha katambo (1 May 1945). Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. ==Lamintǝ== 8qi7oy4bxiem51u9femue1sze1ovsr1 0 396 19655 5298 2025-02-09T10:33:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q266313]] 19655 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q266313}} '''Diane Carol Baker''' Sha Chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin uskun bǝ lan sha katambo (25 Feb 1938). Biske drama diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== 8wdho2jhoa12jddirq2unvetojgfbxl 0 397 19656 5307 2025-02-09T10:33:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q228792]] 19656 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q228792}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Dianna_Agron#cite_ref-Mendelsohn_19-1</ref>'''Dianna Elise Agron''' Sha Chasambo 30 April 1986. Biske makar bǝ diyoma cidi America be, kayama, Kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== pcebv29r5nr2bamqukgujqd83a0r0t0 0 398 22605 19657 2025-03-29T13:34:08Z Bukr Garbai 213 22605 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q29617769}} <ref>https://www.pmnewsnigeria.com/2014/07/11/dice-ailes-joins-chocolate-city/</ref>'''Dice Ailes''' '''Shasha Damilola Alesh''', '''Dice Ailes''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma Chocolate City lan chidajin. ==Lamintǝ== 0o45kcgnnjyqnxlq3rjs8rhhxhvs2mi 0 399 22787 5323 2025-03-31T05:31:13Z Umargana1 21 22787 wikitext text/x-wiki {{databox}} Dictatorship dә shima jili gomnatibe kәrmai kәlanzәye shidonyi alama kәrmai kam falye, au karapka kәrmai kam falye, sandido kәrmai kәlanzәye sәdәna ma gana laa au nduma ba. 11wxq9ox9afrcvs5yigoaeh2m5vtvzx 0 400 19658 5365 2025-02-09T10:33:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q297]] 19658 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q297}} <ref>https://en.oxforddictionaries.com/definition/us/velazquez,_diego</ref>'''Diego Velàquez''' Diego Velázquez (Diego Rodríguez de Silva y Velázquez). dǝ sha chasambo bula savilla bǝ lan suro keryǝ (Hispania) bǝ lan yim araskin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan saa duwu mǝyon luko uwun fillaarin laarrin bǝ lan (6-june-1599) == Kǝrmu Nzǝ == bawono Bula Madrid bǝ lan suro keryǝ (Hispania) bǝ lan saa duwu mǝyon araskin firakkin bǝ lan(6-Aug-1660) Diago Velàquez dǝ shi kurta-kurta ma. (Painting) attǝyǝy kureman shi kam kura fal suro shehuri (King Phillip IV) bǝ keryǝ spaniya , Portugal bǝ wa. == Kǝnǝngan nzǝ burobǝ == Loktu saan nzǝ mǝyon araskin ro walzina dǝn kamu sumowuna .duraya indi suwande na sha kumu diwa. indiso ferowa. Sa, anzǝ fyakkin tilon do bawono kawo bajin diro Awo ngu kurzuna surananzan (Las Menanas) nbǝji. == Lamintǝ == mtwb8s1hp8hnc6g88eouah89cb1ml0w 0 401 19659 5374 2025-02-09T10:34:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q297]] 19659 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q297}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Diego_Vel%C3%A1zquez#cite_ref-Oxford_1-0</ref>'''Diego Rodríguez''' de Silva y Velázquez, Knights of the Order of Santiago (baptised 6 June 1599 ⁇ 6 August 1660) shima maləm Spanish bǝ wo, shima maləm kura loktu mai Philip IV Spainbe-a Portugalbe-a, kuru shi Spanish Golden Agebe wo. == Lamimtǝ == jed4xwpib0cb60mvvzxkwb8ylp4yybk 0 402 19660 5386 2025-02-09T10:34:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1053302]] 19660 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1053302}} '''diffa''' Diffa dǝ shima nasha laa kǝn tulur bǝ -gǝdi lardǝ Niger bǝ dǝn falnza. Bərni kura lardǝbedǝ shima Diffa. == Nasha cidi bǝ == <ref>http://www.citypopulation.de/Niger.html</ref>Nasha Diffabedə suro anəm gədi Niger bǝ dən kara, ndikate 10° 30 ⁇ -a 15° 35 ⁇ -a longitude gədibe-a 13° 04 ⁇ -a 18° 00 ⁇ -a latitude yalabe-a ye. Kərea 156 906 km2 ye'a, kuru yala lan Agadez Region'a, gədi lan Chad'a, anəm lan Nigeria'a, kuru fəte lan Zinder Region'a kəlzəna. Kǝrye dǝ nguwusoro nasha Sahel yen kara suro anǝm bǝ lan Nasha yala dәn Sahara cidi bǝ dәro kәljin. Kǝla fǝrǝm-gǝdi bǝ dǝn nasha Nigerbe kǝla Lake Chad ye dǝn tuwondin; buro salakǝlan kǝla fəte N'guigmi ye dǝn, shi kǝlâ dǝ zauro ganazǝna suro saa duwu ye dǝn. Kǝrye-gǝdǝn kuluwu Komadougou Yobe dǝ shima nasha laa kalangai lardǝ Nigeria bǝ dǝga. == Laminatǝ == 3ph9nkghu5umvgth01zb6b52rc03rfc 0 403 22788 5389 2025-03-31T05:33:05Z Umargana1 21 22788 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Digestion dә shima awowa kәmbube kura- suro lan tuwandin ro yaktәgә, daji sandiya suro plasma buye lan yaktin. Kǝska laa laan, awowa sənana anyi suro kǝnǝnga ganabedǝn kǝltin suro kǝnǝngabe lan. afqzyvowamwnt35dsl956u9ymf935w9 0 404 19661 5402 2025-02-09T10:34:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2929800]] 19661 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2929800}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sheep#cite_ref-1</ref>'''Dimi fato bǝ''' Dimi dǝ dabba la fato bǝ yi diyau wa nguwun nziso kajim kǝmbun nza wo. == Lamintǝ == i61wlmp8zfthl81dbe6r5n0mxlccfwy 0 405 22250 5415 2025-03-18T15:33:16Z Bukr Garbai 213 +s 22250 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Dino Melaye at AMVCA 2020 02.jpg|thumb]] <ref>https://www.informationng.com/tag/dino-melaye</ref>'''Dino Melaye''' Siyasama kura nigeria be kuruman senetor member majilissa kura cidi [[Nigeria]] bǝ. Shima [[kogi]] west bǝ amanzama cidiya alam jamiya people democratic party bǝ P.D.P lan natunama. Adiyee shima chairman Senate committee FCT bǝ. == Lamintǝ == sziazp5ttk6hjxvva02mzz0lbd1oyp4 0 406 19662 5433 2025-02-09T10:34:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q26255506]] 19662 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26255506}} == <ref>https://web.archive.org/web/20200206013743/https://www.fifadata.com/document/FWYC/2019/pdf/FWYC_2019_SquadLists.pdf</ref>Diogo Dalot == '''Diogo Dalot''' dǝ sha chasambo yim miyon uskun bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin laarrin bǝ lan sha katambo (18/3/1999) Dekkel baktebǝ cidi Portugalbǝ kuru ngawo baktema karabka donyi Premier League bǝ Manchester Unibd cidi England bǝ dero. == Lamintǝ == g2r9wb1ej296c0iztmirfghdaiv83bh 0 407 19663 5445 2025-02-09T10:34:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q283504]] 19663 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q283504}} <ref>https://web.archive.org/web/20110817210326/http://www.maxim.com/amg/GIRLS/Today%27s+Girl/Diora+Baird/</ref>'''Diora Lynn Baird''' Sha yim araskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun yaskin bǝ lan sha katambo Chasambo (6 April 1983). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== congpr44lehyrrs9v1kl4i0pljkmap3 0 408 22789 5447 2025-03-31T05:34:50Z Umargana1 21 22789 wikitext text/x-wiki {{databox}} Diplomasi də shima hawar do təlamma au ruwoye wakil lardəye, lardəwa gadeye, au lardəwa gadeye gənatəma so dəwo lamarra lardəwa gadeye lan faidatainma so. 9zjw65xwjlinfm69ay77fazx4n0pefa 0 409 22801 22796 2025-03-31T05:40:22Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Disability]] to [[Maskin]] 22796 wikitext text/x-wiki {{databox}} Nəm maskin də shima awo do kamro cida laa diwo au awo kalkal suro jamaye lan sədin ma.<ref>https://www.cdc.gov/ncbddd/disabilityandhealth/disability.html</ref>1] Nəm maskində waneye asutəram, wuratə, hangal, hangal, zahir, hangal, au awowa kada kəltə. Nəm maskində tambolan mbeji au loktu kamye kənənganzən tuwondin. Gargamlan, nəm maskində sha asutin futu awo gana laayen—amma, nəm maskində binary gənyi kuru raksə halla gade-gaden mbeji kamdəro wutəgəmen.[2] Nəm maskində waneye turin, au alagəlan turinba. Shi United Nations Convention kǝla Hakkuwa Am Nǝm Maskinbe dǝye bayanzǝna kǝla Nǝm maskindǝ suronzan: loktu kuruwuro zahirro, hangalro, hangalro au awo fantəyero letəgəramma shidoni awowa gade-gade'a letayinmadə raksə [kamye] suro jamaben kalkalro kuru futu am gade'a kalkalro gawo'a dapcin. == Lamintǝ == d8fha9agy16y4fyxpeomsww0i4lu7mj 0 410 19664 5460 2025-02-09T10:34:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q10244]] 19664 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q10244}} ===<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-19-969930-8</ref>Diwali=== Diwali (Nasaran: /dɪˈwɑːliː/), kuru shiya Deepavali lan bowotin (IAST: Dīpāvalī), shima kawuske [[Hindu]] be konnuwa bǝ wo, adinwa [[India]] bǝ gadeson kəleletin jili Jainism-a Sikhism-a. Dharma kəla Adharma bǝn, nur kəla sələmben, nəmngəla kəla diwi bǝn, kuru ilmu kəla jahil bǝn. Diwalidə kəleledə loktu kəntawu Hindu bǝ Ashvin bǝn tədin (futu ada amantaben) kuru Kartika-kate dawu kəntawu Septemberbe-a dawu kəntawu Novemberbe-ayen. Kəleledə kawu uwu au arakkəro lejin. Diwalidə lamarra adinbe kadaro kəllata, alagəwa-a nəmkam-a, misallo yim Ramaye mairinzəro Ayodhyalan kamunzədə Sita-a yanzəgana Lakshmana-a ngawo mai shetanne Ravana-a kənasartənayen. Kuru shiga zauro Lakshmi-a kəllata, ila kamube nəmngəwube-a, kuru Ganesha, ila hikimabe-a awowa taktəma-a. Adawa nashawabe gadedǝ batalla shimadǝa Vishnu-a, Krishna-a, Durga-a, Shiwa-a, Kali-a, Hanuman-a, Kubera-a, Yama-a, Yami-a, Dhanvantari-a, au Vishvakarman-a ro kǝlza. Buro salakkin kǝlele Hindube, jili gade-gade Diwalibedǝ am adin gadebe kǝlelezayin. Jainsdə Diwalinza kəlelezayin shidoni Mahavirabe nəmkambe dareyewo. Sikhs sodə kəlele Bandi Chhor Divasbe sadin kəla Guru Hargobind'a fato fursəna Mughalben kwaltiyinro. Buddhist Newarbedə, [[Buddhism|Buddhist]] gade yedei gəyi, kəlele Diwalibedə Lakshmi abattəlan sadin, amma Hinduwa gədi [[India]] be-a Bangladeshbe-adə ngəwusoro Diwalidə ila kamube Kali abattəlan sadin. ==Laminte== jghwiekvi6dg9doogjgt9yu7grdpri3 0 411 19665 5481 2025-02-09T10:34:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9106]] 19665 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9106}} <ref>https://web.archive.org/web/20150316060617/https://royalsociety.org/about-us/fellowship/fellows/</ref>'''Dmitri Ivanovich Mendeleev''' Sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fyakkin luko diyon(8 February (O.S. 27 January) 1834 nasha Tobolsk bǝ lan == Kǝrmu Nzǝ == 2 February (O.S. 20 January 20) 1907 in Saint Petersburg). Dmitri Mendeleev dǝ shi kam cidi Russian bǝ kureman adeye malum (Chemistry) yǝ. Shima (Periodic Table) burozu sutulu. == Kenenga nzǝ buro bǝ == Mendeleevdə bəladiya Verkhnie Aremzyaniyen, karəngə Tobolskyen Siberia lan, Ivan Pavlovich Mendeleev (1783 ⁇ 1847) kuru Maria Dmitrievna Mendeleeva (née Kornilieva) (1793 ⁇ 1850). Ivan dә shima kura kura kurabe-a kuru malumma kisandibe-a, siyasabe-a falsafabe-a suro tambov-a saratov-a gymnasiums lan cidazәna. Ba Ivanbe, Pavel Maximovich Sokolov, shima kam biske Orthodoxbe Russiabewo lardǝ Tverbedǝ. Kǝla adawa kərmaye loktudǝyen, nduli Pavelbe dǝ sandiya sunzaye bǝlin suwudǝna loktu sandiye seminari ilmu adinbe dǝro lezana lan,kuru Ivan dǝ sandiya sunzaye Mendeleev dǝga suwudǝna sau sunzaye am fatoye sodǝbe dǝlan. Maria Kornilieva dǝ fato kasuwu Tobolskye notǝnama, sandido buro salakye shi Siberian printing house dǝga gǝnatǝnama dǝwo sandiya Yakov Korniliev, karnu kǝn 17th be dǝro kǝla kasuwu ro walzǝna dǝn. 9 [1] Suro saa 1889 lan, kakkadi kitawuye naptəram lardǝbeye hawarra Tobolsk be ladǝn ruwozǝna kǝla Yakov dǝ kam Teleut be, kaduwu gana laa sandiya "White Kalmyks" lan nowotǝ saa dǝlan. Dalil ba'a tədəna kuru hawarra kəla kənəngatə Yakovben tədəna ba'a fəlezana, ruwotəwu hawarra kəla kənəngatəyen ngəwusoro hawarra adə fantəgəro gozana. Suro saa 1908, ngawo Mendeleev's dәn kәnәngatәgәna lan, kam fal suro kәnәnganzәye dәye Family Chronicles-a bakkono. Kǝla D-ye dǝn kunkunzǝ. I. kuru Mendeleev na dǝn shiye "hawar kǝla fatobe laa" kǝla kakadǝ Mariabe dǝwo "kǝla Kyrgyz au Tatarbe dǝwo shiye zauro sǝraana dǝga kǝrawo, sa dǝwo shiye kǝrmu ro walzǝna dǝn, shiye kǝrmu ro walzǝna. == Lamintǝ == 2ipm1we6r33kak95ioumnp39sdwm20g 0 412 5483 5482 2025-01-31T13:19:27Z Amire80 18 1 revision imported 5482 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kǝri]] jniddnmbikmlj2yrbu6b0raehdo7qos 0 413 5488 5487 2025-01-31T13:19:28Z Amire80 18 4 revisions imported 5487 wikitext text/x-wiki '''Domestication'''də shima nəmkam ndikate adamganabe-a dabbawa gadebe-a, na doni adamganabe kəratə-a nəmngəlaro hangal gənatə-a kəmbu karewabe suronzan kəmbu kəmbube mbeji. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Domestication#cite_ref-MacHugh_Larson_Orlando_2017_1-1</ref>=== c4rv8qb4a5tuhxf5fkc8qltmkifpyj4 0 414 5490 5489 2025-01-31T13:19:28Z Amire80 18 1 revision imported 5489 wikitext text/x-wiki Donald Alarie (Kəntawu Yuliye kaunzə 4 saa 1945 lan katambo) də ruwotəma Quebec ye. Alarie də Montreal lan katambo Jean-Paul Alarie-a kamunzə də-a. Jamiya Montreal ye lan 1971 lan tamozəna, kuru Cégep de Joliette lan maləmmaro cidazəna saa 1971 lan səta 1997 ro saadənan. Shiye kitawuwa kadaro ruwozəna: Moebius-a, Liberté-a, Le Sabord-a, Combats-a, Estuaire-a, Kitawu-a, XYZ-a (revue), Nazəmu Québecbe-a qk7v1kx1yw9694khzix5ylebny8ckch 0 415 5494 5493 2025-01-31T13:19:28Z Amire80 18 3 revisions imported 5493 wikitext text/x-wiki '''Donald Harman Akenson''' də (kəntagə Maybe kawunzə 22, saa 1941 lan katambo) də kam gargamma kuru ruwoma lardə Americabe. Shidə kəlakəl karapka mairi Canadabe-a kuru karapka gargam mairibe-a (UK) indisoye. Shidə Molson Prize Laureate, bana kəla ada Canadabero sədənaye shiro tinadə. Shiro lamba Guggenheimbe suro saa 1984-yen cedo, kuru suro saa 1992-yen lamba Grawemeyerbe zuwuna. Akenson ye B.A. nzə səwandəna. Jamiya Yale ye lan kuru degree doctorate ye jamiya Harvard ye lan. Shidə Farfesa Jamiyaye nowata[2] kuru Farfesa Gargamye Douglasbe Jamiya Queen'sbe suro Kingston, Ontario, Canadaben, kuru loktu fallin Farfesa Kulashibe Beamishbe Jamiya Irishbe, Jamiya Liverpoolbe (2006-10), kuru edita kura McGill-Queen's jamiya hawarwuye (1982-2012). ===Laminǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Donald_Akenson#cite_ref-:0_1-1</ref>=== ke9ur8iibl79yby7hlk1swd2wf7ca5m 0 416 19666 5521 2025-02-09T10:34:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22686]] 19666 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22686}} <ref>https://www.politico.com/news/2021/06/30/trump-cspan-president-ranking-497184</ref>'''Donald Trump''' Sha chasambo yin mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu aji bǝ lan saa duwun yar laarrin fidiyon araskin yǝ lan (1946) Kam america bǝ kasuma kura kureman adeye siyasa ma. shima kura larde yǝ dina america bǝ ngawo zabe saa duwu mǝyon findin mǝyon araskin bǝ lan (2016) kirmai zǝ tamozina suro Razab bǝ lan saa duwu findin findin tilon bǝ lan(2021). '''Trump''' ye degree Bachelor of Science ye suro ilmu razəwu ye lan jami’a Pennsylvania yen saa 1968 lan səwandəna. Bawanzəye sha kura kasuwu fato’wa garye fato’wa gartəye ro kalaksəna saa 1971 lan. kuru golfbe. Ngawo kasuwu kada faidatənyiyen dareram saa 1990s yen, kasuwu gade-gade badiwono, nguwusoro su '''Trump''' ye dəga lasisizəna. Saa 2004 lan səta 2015 ro saadənan, faraskəram telebijin bə zahirye The Apprentice dəga banazə kuru sədin. Shi-a kasuwunzə-adə shara 4,000 kozənalan sharatəmaso au sharatəmaso, surodən kasuwuwa arakkə bannatəna mbeji. == Lamintǝ == ip0f26nxvktbynpofso88hqyb3v0yds 0 417 5530 5529 2025-01-31T13:19:30Z Amire80 18 8 revisions imported 5529 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5295442}} <ref>https://web.archive.org/web/20201024035558/https://www.lexico.com/definition/bramante,_donato?s=t</ref>'''Donato Bramante''' Donato Bramante (1444-11 April 1514) lan sha Donato di Pascuccio d'Antonio lan katambo kuru shiga Bramante Lazzari lan nozana, shidə fasal garbe kuru fentitəma Italy bə. Shima fasal garbe zaman bəlinsodə Milanro gatcado kuru fasal zaman bəlinso də Romero gatcawo, na done dawarizə St. Peter's Basilica yedə shima kərtu zaye done Michelangeloye sədəna dəwo. Tempietto nzədə (San Pietro suro Montorio yen) shima badiyaram zaman bəlin Rome ye (1502) loktu Pope Julius II ye shiga na Peter shahidtəna dəyen na ibadaye gartəro wakilzəna dən. Bramante də sha su Donato d'Augnolo lan katambo, au Donato Pascuccio d'Antonio lan Fermignano karəngə Urbino yen. Na adəlan, suro saa 1467 yen, Luciano Laurana ye fato mairi Federico da Montefeltro ye dəro fato kura-a awowa gade zaman bəlin-a sərayin. Fasal garbe Bramante ye də nzundunzə fentitəye dəga kozəna: fentitəma Melozzo da Forlì-a Piero della Francesca'wa dəga zauro nozəna, sandi done kaidawa kururam'wa awowa suro Andrea Mantegna ye fentitəyen hangalnza mbeji də. fwkbrxdwm2tj8zzka948yn7thmja6jw 0 418 22242 19667 2025-03-18T15:27:43Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */+s 22242 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4260063}} '''Donzaleigh Abernathy''' Sha Chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun tulurin bǝ lan sha katambo (5 Aug 1957). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ<ref>https://secure.cbn.com/700club/guests/bios/donzaleigh_abernathy_020504.aspx?mobile=false&q=700club/guests/bios/donzaleigh_abernathy_020504.aspx</ref>== tg0caleyosq9fgsmeag683vkj7byk2c 0 419 5551 5550 2025-01-31T13:19:32Z Amire80 18 7 revisions imported 5550 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q32027}} '''Dost Mohammad Khan'''<ref>https://books.google.com/books?id=ud4_AQAAQBAJ&pg=PA478</ref> Barakzai (Təlam Pashto/Farsian: (23 kǝntawu jimada gaji suro saa 1792) - (8 Yuni 1863), sunzə Amir-i Kabir, shima kərmai Barakzai bǝ koksə kuru maiwa nowata [[Afghanistan]] bə zaman Anglo-Afghan bǝ Buro salak bedən. Kərigə. Daula Durrani yǝ ngawotənzən, shidə Emir [[Afghanistan]] yero wallono saa 1826. Kaduwu Pashtun yǝ, shidə jili Barakzai yǝ. Shima tada Payinda Khan bə kǝn mewuntilon miwo, shido kura Barakzai Pashtuns bǝ wo, shido suro saa 1799 yǝn Mai Zaman Shah Durrani ye sha cezǝnawo. == Lamintǝ == em1z1gdqrli72cku1xcf2ukyy54i5ax 0 420 19668 5573 2025-02-09T10:34:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6078]] 19668 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6078}} == Dr Dre == <ref>https://www.cbsnews.com/news/dr-dre-i-apologize-to-the-women-ive-hurt/</ref>'''Andre''' '''Romell Young''' dǝ, sha chasambo yim mǝyon uskun b lan kǝntawu sawan suro saa duwun yar laarrin firakkin luko uwun bǝ lan sha katambo (18/2/1965) Dr Dre lan sha buwozan ma kayama cidi Amerika bǝ kuru biske makar bǝ diyoma. == Laminatǝ == 8wa15xdk7ettomqyn049m7j5sovr85m 0 421 5584 5583 2025-01-31T13:19:33Z Amire80 18 10 revisions imported 5583 wikitext text/x-wiki '''Dr. SID''' '''Sindney Onoriode Esiri'''. '''Dr SID''' lan sun nzu notuna ma yum (1/may/1980)katambo kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, Attǝyyǝy kuruman biske drama bǝ diyoma. ==Laminte<ref>http://www.punchng.com/Articl.aspx?theartic=Art201005222233285</ref>== n10sh3et5nx7tr08vzq44paw4p5ye66 0 422 19669 5592 2025-02-09T10:34:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q106530803]] 19669 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q106530803}} '''Dream of the Red Chamber''' au The Story of the Stone dǝ kitawu kǝrnu kǝn18-mi Chinese yǝ dǝwo Cao Xueqin yǝ ruwozǝna, kuru shima kǝla kitawuwa Chinese bǝ kǝla kǝn Indimiwa Bǝlin diyeu ro gotǝnama dǝwo. Shidǝ nasha lamarǝ psychologi bǝ dǝ-a kuru hangal gǝnatǝgǝram dunya bǝ-a, aesthetics-a, kǝnǝnga-a, kuru nǝmkam kǝndaram bǝ-a lardǝdo Qing [[China]] bǝ-a lan nowotǝ. == Lamintǝ<ref>https://www.cliffsnotes.com/literature/d/dream-of-the-red-chamber/about-dream-of-the-red-chamber</ref> == 8507fsdta3db6q5swlsbiu8rimx91y7 0 423 19670 5603 2025-02-09T10:34:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q612]] 19670 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q612}} <ref>https://www.eyeonasia.gov.sg/other-asian-countries/uae/dubai-a-city-profile/#:~:text=The+emirate+of+Dubai+covers,completion+of+desert+construction+work</ref>Dubai (/duːˈbaɪ/, doo-BYE; [[Arabic]]: دبي, romanized: Dubayy, IPA: [dʊˈbajj], Gulf Arabic pronunciation: [dəˈbæj]) shima bərni kura United Arab Emirates yǝ (UAE) kuru bərni kura Emirate Dubai yǝ, shima kura emirate lardə yǝ ya tulur yǝ də yǝ. 7 [1] [2] 1800 bǝ lan shima bula kǝla nji bǝ lan gartəna də, Dubai shima dawu kasuwu lardəye'a lardəye'a ro walzəna suro badiyaram karnu kən 20 yǝ'wa badiyaram karnu kən 21yǝ'wa lan, hangal gənatəgə kəla lamarra bəla'a nəm ngəla'wa yǝn.[3] 10] Dunya lan hotel'a shiti uwu'wa(5 star) kən indimi suro dina yǝn mbeji kuru garra dina yǝn zauro kura, Burj Khalifa, shi doni mita (828) (2,717 ft) kura. Kәnәngga nasha kәnәnga bǝ nasha Arabian Peninsula bǝ dәn, kәla kәnәnga kәmbu [[Persian]] bǝ dәn. == Lamintǝ == lavlitqkdg5lvw8pc71smt87da01epm 0 424 19671 5619 2025-02-09T10:34:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16204625]] 19671 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16204625}} '''Duncan Mighty''' '''Duncan Wene Might Okechukwu''' sha chesambo (28 oct 1983)'''Duncan Might''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, saa 2009 Album nzu buroyi (koliwater) kullata. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20181110200203/https://www.pulse.ng/buzz/erigga-has-released-his-a-trip-to-the-south-album-id7023211.html</ref>== 7kdqj7fea2klzothu6sisph5s6q1s37 0 425 19672 5627 2025-02-09T10:34:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2]] 19672 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2}} '''Dunya''' dǝ shiye dunya kǝn yakkǝmi wo suro kǝngalbe-a kuru shi dǝwo astronomical object dǝwo kǝnǝngadǝ kǝla kǝnǝngadǝben nowata dǝwo. Adǝye sǝkkǝ Dunyadǝ duno njiye, na fal suro Solar Systembedǝn. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Earth#cite_ref-VSOP87_3-0</ref>=== 4seyiw8eg5a2y493s87vnh3e4zhux25 0 426 19673 5635 2025-02-09T10:34:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9907]] 19673 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9907}} === E === Kǝn uwun yǝ haruffa nasara yǝn hotgjyhlalxqk6ybp9quqhp1acc6mgs 0 427 5645 5644 2025-01-31T13:19:38Z Amire80 18 9 revisions imported 5644 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q982857}} '''Ebenezer Remilekun Aremu Olasupo Obey-Fabiyi''' Sha chesambo (3 April 1942)Ebene Obey lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru, kaya ruwotuma. ===Laminate<ref>https://archive.org/details/jjsocialhistorye0000wate</ref>=== pw1zwhvu8ero1c186wo5tavqw2sen9v 0 428 19674 5658 2025-02-09T10:34:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19668663]] 19674 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19668663}} '''Echezonachukwu Chinedu Nduka''' Sha chasambo yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun laarrin bǝ lan (19 july 1989) kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, Attǝyyǝy kuruman fato Radio BBC lan chidajin. == Lamintǝ<ref>https://www.bbc.co.uk/programmes/p067dq5w</ref> == 343tk57rzx3awivvqnu4s7xfbqw7rj7 0 429 19167 5663 2025-02-06T22:41:20Z Eurohunter 208 redundant link to ENWP 19167 wikitext text/x-wiki '''Ecology''' (Greek zaman kureye ο ⁇ κος (oîkos) 'house', and -λογία (-logía) 'study of') [A] shima kimiya alagǝbe kǝla nǝmkam kate dabba donyi kǝnǝngatǝma, suronzan adam gana, kuru kǝndaram nza. ===Lamintǝ=== jrd0rji19cfd86uoei1lwgs93om80nu 0 430 5665 5664 2025-01-31T13:19:39Z Amire80 18 1 revision imported 5664 wikitext text/x-wiki '''Economics''' də shima ilmu social science ye do kəra kəla awoa faidatin ma, nəm nguwu so, kuru awoa faidatin ma. nzmystpr1i83r11dgr2gt3z080aqnjh 0 431 19675 5681 2025-02-09T10:34:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q536411]] 19675 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q536411}} <ref>http://www.austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Eddy+Wata</ref>'''Eddy Wata''' Sha chasambo yim yaskin bǝ lan kǝntawu uwun bǝ lan suro saa duwun yar laarin fitulurin araskin bǝ lan sha katambo (3 may 1976) kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma,kayan nzu shilan sha notuna "I love my people" My Dream" and "Jam". ==Laminte== lno2mvjjwfie8f9g6vpe4iea4goaft1 0 432 19676 5700 2025-02-09T10:34:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17074511]] 19676 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17074511}} == <ref>https://www.premierleague.com/news/465277</ref>Ederson == '''Ederson''' Moraes də sha chasambo yim miyon tulurin bə lan kintawu shahur bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin yaskin bə lan (17/8/1993) kam Brazil bǝ dekkel baktema, shima fato jetima club donyi Manchester city cidi England bə lan sun notunaman. kureman adeye shima cidi nzǝ Brazil bəro fato jetima. == Lamintǝ == o12i7lf1vxbojrgdye136c6xx4hik1b 0 433 19677 5713 2025-02-09T10:34:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q450646]] 19677 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q450646}} '''Edith Elizabeth Enke''' Sha Chasambo yim mǝyon araskin be lan kǝntawu shawur be lan suro saa duwun yar laarrin findin tulurin be lan sha katambo (16 April 1927). == Bawono == Yim mǝyon luko uwun be lan kǝntawu lailahar be lan suro saa duwu indin uskun be lan bawono (15 Oct 2008)). Edie Adams be lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America be, Kasuma kura. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Edie_Adams#cite_ref-politics_1-1</ref>== 1frv1iflk11nwjsqg4nx55moly2xo69 0 434 19678 19188 2025-02-09T10:34:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q153786]] 19678 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q153786}} == <ref>https://web.archive.org/web/20190904095016/https://tournament.fifadata.com/documents/FWC/2014/pdf/FWC_2014_SQUADLISTS.PDF</ref>Edin Dzeko == '''Edin Dzeko''' dǝ, sha chasambo yim miyon tulurin bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun Araskin bǝ lan (1986) dekkel baktema cidi Bosnia bǝ kuru man fuwu baktema karabka donyi [[Seria A]] bǝ lan Inter milan [[Italy]] bǝ dero,shima captain cidi Bosnia wa Herzegovina yǝ wo. == Lamintǝ == tnwem3exr14o2bxqzqn18la99fnun6m 0 435 5731 5730 2025-01-31T13:19:44Z Amire80 18 1 revision imported 5730 wikitext text/x-wiki '''Edna Alford''' də (kəntagə Nuwambaye kawunzə 19 saa 1947lan turtlefordlan katambo) shima kitawu ruwotəma kuru tartiptəma lardə Canadabewo. Shidə Adam Bowden Collegiate, Saskatoonlan tamozəna, kuru bana kərabe mowonti kisandibe Saskatchewanbe dəro kəratəro səwandəna. Malǝmmanzǝ laa so dǝ sandima; Jack Hodgins-a, W.P. Kinsella-a, Rudy Wiebe-a, kuru Robert Krotsch-a. Jamiya Saskatchewan lan Nasara kərazəna, kuru loktu kəndaramye lan cidazəna liyitari-a fatowa am dondiye-a lan.[1] Nasha ruwotəmayen shiga kitawuwa "Kənənga ngəwu-a Gadəna Eloise Loonbe-a" lan nozana. Kuruson lamba Marian Engelbe-a lamba Gerald Lampertbe-a zuwuna. Namtə editayen shiye majalla Dandelion də kokkono kuru fiction Grain ye saa 1985-1990 lan edita sədin. [2] Edna də George-a Edith Sample-a ye sha katambo kuru shima nduli kən indimi kurawo yanzəgana Stanley dawun baro. Kuru yanzəganawa Lorne (bazəna)-a Gregory-a kuru yanzəgana feroye Beth-a mbeji. Edna də kərma dəro ilmuma isawube nowata dunyalan Richard Cushman dəga nyazəna.. 6srymiplljvw0bq0ccqjd22xm7yimlp 0 436 19679 5744 2025-02-09T10:34:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q682704]] 19679 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q682704}}<ref>https://www.citypopulation.de/en/nigeria/admin/NGA012__edo/</ref> '''Edo''' Edo, sha Edo State lan notuna ma, shima lardə suro South-South geopolitical zone lardə [[Nigeria]] yǝ dən. Kəntawu ambǝ lardǝ bǝ saa 2006 bǝ ladǝn, shi lardǝdǝ shima lardǝdo kǝn 22nd bǝwo suro lardǝdo jama nguwu (10,233,366) lardǝdo Nigeria bǝ ladǝn. Nəm nguwu lardəye dә saa 2022 lan 10,777,000 yeyi. Lardǝ Edo dǝ shima lardǝdo 22nd kurawo nasha lardǝ lardǝ Nigeria bǝ ladǝn. Bərni kura lardəye kuru bərni kura kura, [[Benin]] City, shima bərni kura kən diyaum ye suro lardə Nigeria bǝn, kuru shima na do kasuwu karuwabǝ lardəye dəye. 7 (1991) lan suro bula Bendel buroyǝ lan cetando, kuru sha heart beat lardǝyǝ lan nowotǝ. Lardə Edo bə kǝlangai lardə Kogi bə yala lan kərmai 133 km-a kuru kuluwu [[Niger]] bǝn kərmai 81 km-a yala gədiyǝn, lardə Anambara bə gədiyǝn kərmai Niger bǝn kərmai diyau km-a diyau-a, lardə Delta bə southeast wa anəmbe-an kərmai 350 km-a kuru Ondo bǝ fəteyǝn. == Lamintǝ == cngih72mjan15m4vu63p1zsor61byhr 0 437 5753 5752 2025-01-31T13:19:45Z Amire80 18 8 revisions imported 5752 wikitext text/x-wiki <ref>https://www.youtube.com/watch?v=LnjowDQWGD0</ref>'''Edris Turayo Abdulkareem Ajenifuja''' Sha chasambo (24 Dec 1974)Edris Abdulkareem sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. ==Lamintǝ== 1m0n47eslid5aj1ptrvk6dbgnw96z1r 0 438 19680 5773 2025-02-09T10:34:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q62960177]] 19680 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q62960177}} == <ref>https://web.archive.org/web/20210914190533/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=65951</ref>Eduardo Celmi Camavinga == '''Camavinga''' dǝ sha chasambo yim miyon bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro sa,a duwu ndin indin bǝ lan sha katambo (10/11/2002) dekkel baktema cidi France bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Real Madrid bǝ ro wa cidi nzǝ France bǝ wa. == Lamintǝ == gnb3prrmztgjiykg1tjnl7zpfi1vvmh 0 439 23211 20399 2025-04-05T07:53:02Z Jon Gua 66 23211 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Fuwutǝdǝ shima '''ilmu''', nǝlewai, kuru halla-a kuru jili gade-gade lan bayantǝ. Fasal kərabe ngəlamadə suro na'a gargammame, alammaanna fato'a kərabe gomnatibe lan, darasə kərabe lan faidatin. alamanna mowontiya gumnatibe, fasal kərabe zayin. Ilmu do ne formal gənyi də katab do ne gartəna ma zəgayin amma diya ilmu marantaye lan wajin, amma ilmu do ne formal gənyi də ilmu do ne gartəna ba ma suronzən mbeji. Ilmu kəraye-a kəraye gənyi-adə daraja kadaro yakkatə, suronzan ilmu nəmtadaye-a, ilmu buroye-a, ilmu secondary-a, kuru ilmu tertiary-a. Yayaktəwa gadesodə duluwuwa kəra gultəgəbero hangal cedo, alamanna ilmu maləmma-dawu-dawu-a kuru ilmu fuwura-dawu-a, kuru darasəwa, alamanna ilmu kimiyabe-a, ilmu təlambe-a, ilmu zahirye-a. Ngawo adəben, shi kalma "ilmudə" raksə kəndaaram hangalbea kuru nəmngalwo am ilmuzanabea kuru fannu ilmube kəra awoa ilmube sadinna fəlejin. Ma'ana ilmuye tawadə'adə kambiwuwa, kuru kəla məradəwa ilmuye-a futu ilmudə ilmu ilmuye'a gadezənayen kambiyi mbeji. Kasatəba anyi futu ilmu gade-gade asutə-a, ngaltə-a, ngalwotəgə-a lejin. Hasatan, ilmuye nduli soga naptəram jamayero səkkin ada’a ada’a ikkolan, sandiro nzunduwa do naptəram jamaye faida’a ro waltəye cin. Adə diwolan, fuwutə razəgəbe suwudin kuru kaziyiwa fatobe-a dunyabe-aro notə səsangin. Cidaramma fasaltənadə nasha ilmuyen faida kada sadin. Misallo, gomnatiye letəgəramma ilmuye koksayin loktu kəra mowontibe-a, fasal kərabe-a, kuru awo kəlaro hadartəbe-a notəro. Karafkawa dunyabe, alamanna UNESCO yeyi, zauro banazaana nasha ilmu zamtə duli sammaro fuwutəgəben. [[Category:Ilmu]] 4nbpitexf8pe1pch8cizwqdjbzcym8n 0 440 19681 5788 2025-02-09T10:34:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5348152]] 19681 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5348152}} '''Nwakaego Ihenacho Ogbaro''' Ego lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma,saa 2007 kayan nzu (Nothing for you,Never far Away,Konko below). ==Laminate<ref>https://www.modernghana.com/nollywood/852/why-i-left-lagbaja.html</ref>== 5kb8460d8289a3dgb7j9836kqm1kddm 0 441 19682 5804 2025-02-09T10:35:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q79]] 19682 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q79}} '''Egypt''' (Arabic: مصر Miṣr [mesˁr], Egyptian Arabic lan bowotin: [mɑsˤr]), hukumamen Arab Republic of Egypt, shima lardə doni nasha yala-gədi [[Africa]] bǝwa kuru cidi Sinai bǝwa nasha anəmfəte [[Asia]] bǝwa kəlzənadə. Yalanzən kuluwu Mediterranean bə, yalagədinzən kuluwu Mediterranean bǝwa, yalagədi nzən kuluwu Red Sea'wa, anəmnzən Sudan'wa, fətenzən Libya-a shiya kalangaiyya. Gulf Aqaba ye yala-gədizəna də shima Egypt'wa Jordan'wa Saudi Arabia'wa yekcin. Cairo də shima bərni kura kuru bərni kura Egypt ye wo, amma Alexandria də shima bərni kura kən indimi wo, shima bərni kura sanyiyaye'a kuru bərni bəladəriye'a ci kəmaduwu Mediterranean ye dən.[2Am miliyon 110 yeyi, Egypt də shima lardə kən 14 me nəm nguwu jamaye dunyalan, kuru shima kən yakkəme nəm nguwu jamaye suro [[Africa]] yǝn. Egypt də gargam kuruwu lardə ndaso soye falnza, awo kaduwunzəye ci kəmaduwu Nile Delta ye dəga saa duwu 6th-4th BCE ro saadəna. Kəlafərəm zamanbe ro gotənadə, Egypt kureyedə fuwutə ruwo bǝwa, bare'wa, bərnitə-a, adin fasaltəna-a, gomnati dawube-a suruna.[21] Egypt də shima dawudi adin kərista bə buroye kuru faida'awo, dare adin kərista bə karnu kəntulurmin səta fuwuro saadənan adin kərista be gowono. Cairo də bərni kura kərmai Fatimid yero wallono karni kən mewun mewun lan, kuru bərni kura mairi Mamluk sultanate yero wallono karni kən meyen yakkən (13 me dən). Egypt də daji nasha mairi Ottoman yero wallono saa 1517 lan, kawu mainzə Muhammad Ali ye Egypt zamanne dəga kərmai kəlanzəye ro saa 1867 lan kokcinro. == Lamintǝ<ref>http://www.sis.gov.eg/Newvr/Dustor-en001.pdf</ref> == 2q2b2k85alitzw76a7dg0mhabaf78pt 0 442 19683 5820 2025-02-09T10:35:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q464458]] 19683 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q464458}} <ref>http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/islam/ummalqura_adjust.htm</ref>'''Eid ul-Fitr''' Sallah Ashambe di shima wujir kin indin bǝ saa lan. musulma dinaye dukso sadin. Wujir falmadi Sallah kura ro bowotin. Sallah Ashambe au Eid ul-Fitr lan notunama musulmaye sadin yim mal ashemza kwalzana lan wujir shima dǝ sadin. Kintawo laarr belan sadin suro kintawu kir musulum bǝ lan. == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=GJaDWAh-AWgC&dq=eid+not+in+quran&pg=PT117</ref> == elpeaasa5hguo5jboocytc1so7sktqj 0 443 19684 5830 2025-02-09T10:35:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3049675]] 19684 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3049675}} ==<ref>https://punchng.com/enyimba-win-ninth-npfl-title-in-lagos/</ref>El-Kanemi Warriors== '''El-Kanemi Warriors Football Club''' dǝ karabka dekkel bǝ kərwe Maiduguri,cidi Borno Nigeria bǝn.dekkel nza fato bǝ El-Kanemi Stadium lan baksan. == Lamintǝ == cvhf9whn3wf95uxe78kphznl4z8ey7c 0 444 19685 5845 2025-02-09T10:35:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1325550]] 19685 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1325550}} <ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/899462145</ref>'''El Dee''' '''Lanre Dabiri''' sha chesambo (23 may 1977)El Dee bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, producer,kaya rutuma Attǝyyǝy kuruman cidi [[America]] bǝ lan nafshin. ==Lamintǝ== qb7wcp40lcadc42ebvymybcjv0li8ya 0 445 22660 19686 2025-03-29T17:56:02Z Bukr Garbai 213 /* Lamine */ 22660 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21537234}} <ref>https://adb.anu.edu.au/biography/hinder-eleanor-mary-6678</ref>'''Eleanor Hinder''' Eleanor Mary Hinder OBE (sha chasambo 19 kəntawu Razab bǝ lan suro saa 1893)(10 April suro saa 1963 bǝ lan bawono) shidə cidama naptəram jamabe lardə [[Australia]] bǝ, cidama gumna ti bǝ kuru cidama United Nations bǝ. Nabtəram dunya be Shanghai bǝ dən nabkono saa 1926lan səta har 1942 ro saadəna, karabka kamuwa kərista bǝ (YWCA)-a kuru majalis bəla [[Shanghai]] bǝ-aro cidajin. Dare cidama Ofis Lardəwa Diya bǝ British bǝ-a [[United Nations]]-a lan cidawono. == Kǝnǝngan nze buroye == <ref><nowiki>https://adb.anu.edu.au/biography/farquharson-marie-langley-10155</nowiki></ref>Hinder də sha chasambo kəntawu Razab be kawunzə 19 suro saa 1893 lan gədi Maitland be lan sha katambo. Shidə fal suro nduli usku be lan [[Sarah Florence]]-a [[Robert John Hinder]]-a yǝ tamboyen. Bawanzədə kura mowonti kura Maitland Boys ye kuruwuro cidazəna, kuru yanzəgana feroye Marie Farquharson də cidama bəlaye New South Walesye nowata. <ref><nowiki>https://www.maitlandmercury.com.au/story/7104748/our-past-the-major-contribution-of-the-hinders-family/</nowiki></ref>Hinder də mowonti kura feroye Maitland West yǝ-a kuru mowonti maləmmaye Sydney yǝ-a ro kərawono, Bachelor of Science yl jami'a Sydney yǝ lan tamowono suro saa 1914. Daren maləmma ilmu alagəwaye mowonti feroye North Sydney ye lan cidawono kuru maləmma ilmu kimiyabe jami'a Sydney ye lan cidawono. [1] Shidə secretary karabka kamuwa jami'a Sydney yǝ suro saa 1919 bǝ lan səta 1925 ro saadənan, kuru banazə karabka kamuwa jami'a Australia yǝ kokkono.[4] == Cida kǝnǝngan nze be == Suro saa 1919 lan, Hinder ye fato sutoye [[Sydney]] ye Farmer & Co. Ltd ro kəllatə naptə kəla nəlewaye lan. Cida adəlan shidə fayoniya cidawu adammanabe cistabe-a kuru ilmu hangalbe sanyiyarambe-a lardə Australiaben, komitiwa cidawube koksəna kəla kəndaram cidaben zandezayinro, darasəwa cidawube allamtəbe-a, cida bana kən tilomibe-a, kuru cidawu kəji fantəbe-a, karafkawa naptəram jamabe-a adabe-a.[5] Hinder ye isawu kəzəkkə kəla cidawu do cidaro lezayin bayen sabkono shi do ne fasal nəlewaye federal ye kulassəna ma.[6] Kuruson karapka kamuwa kəristabe (YWCA) lan cidajin kuru Jean Stevenson'a banazə karapka bikke makkarye ferowa bəlaye koksana.[1] Suro saa 1923 lan, barewu soye Hinder ro banaza’a kəra kəla nəlefa sanyiyaye dunya sammayero letəro.[5] China-a, Japan-a, Canada-a, United States-a, [[England]]-a, [[Switzerland]]-a [[Norway]]-a ro lezəna, samno kəlakəl kamuwa jami'a dunyabe Oslo lan sədin dəro lezəna. == China == Hinder (layi samibe, kən uwumi wofilan) rokko wakilla Australiabe gade-a samno kamuwa Pan-[[Pacific]] be 1928be Hawaiiben Hinder ye buro salak lan [[Shanghai]] ro ziyara cina suro saa 1923 yen kəla awo do ne secretary cidaram YWCA ye dunyabe Mary Dingman ye mazəna lan. Suro saa 1926 lan, Shanghai ro lezə fasal cidaram YWCA lardə Chinabe lan cidawono. Shiye "kəndaram cidaramye ngalwotəgəro kasadəzəna, musammanno kamuwa-a duli cidawu cidaramye-a",[4] kuru cida ngəlaro kaltəgəro cidazəna suro Shanghai International Settlement shidoni diya kərmai Chinaben karadə.[1] Suro saa 1928 lan, Hinder ye samno kamuwa Pan-Pacific ye buro salak ye Hawaii lan dəro lewono na do ne secretary dawarno ye dawarjin də.[4] Shidə kuruson suro wakilla [[Australia]] be samno cidaram nəmkam ndikate Pacificbe Kyotolan saa 1929lan sadənayedən mbeji.[1] Cidanzə National YWCA of [[China]] ye dəga waltə badiwono saa 1930 lan nabtə cidama ilmu ye dunya be lan, na done ruwowa kada North China Daily News ro kəla shara sanyiyaye bəlinyen ruwozəna kuru ilmuma naptəram jamaye Chen Da banazəna kəranzə shara dəyen.[4] Hinder ye waltə kəla majalis bəla Shanghai ye lan naptə kura nasha naptəram jamaye-a sanyiyarambe-a ye suro saa 1933 yen gozəna.[4] Cidanzə sodə council ye doka cidawu Chinese ye gotəro waazəna dəye sha dafsəna "bayan kəla nəlefa-a nəlefa-a sanyiyarambe-a tartəgə-a kuru cidawuro allamtə-a".[1] Shanghai lan napkono hatta kəntagə August saa 1942 ro, kəntagəwa kada ngawo Japanye Shanghai'a səmowonayen.[4] == Lamintǝ == <references /> 5ttgw228yik3p48xkeqixat7yrrhao9 0 446 5870 5869 2025-01-31T13:19:54Z Amire80 18 1 revision imported 5869 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kemowon]] p7rjpubntog2mgaml8aztyccd0p5sqb 0 447 19687 5882 2025-02-09T10:35:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q434678]] 19687 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q434678}} <ref>https://www.playbill.com/person/elizabeth-ashley-vault-0000078254</ref>'''Elizabeth Ann Cole''' 30 Aug 1939 bǝ lan katambo. '''Elizabeth Ashley''' bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== qungo8aom99fc3amca483bju81xq4f6 0 448 19688 5891 2025-02-09T10:35:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7207]] 19688 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7207}} Elizabeth I (7 September 1533 ⁇ 24 March 1603) [a] shima maira [[England]] yǝ kuru [[Ireland]] yǝ 17 November 1558 lan səta 1603 lan kənəngatənzəro. Shi shima maiya dareye fato Tudo bǝ wo. Elizabeth də shima fero Henry VIII-a kamunzə kən indimi Anne Boleyn-a ye dəga. Sa Elizabeth yǝ saa indi sətanadən, nyiya amnzə kurayedə batti, yanzə'a cezəna, kuru Elizabeth də'a haramro gozana. Henry yǝ sha kərmai dəro kalaksəna sa shiye saa 10 lan, Third Succession Act 1543 men. Ngawo Henry yǝ kərmunzə yen suro saa 1547 yǝn, yanzəgana Elizabeth yǝ Edward VI yǝ kərmai dəga sunotə hatta kərmunzə ro lewono suro saa 1553 yǝn, kərmai də yanza Protestant yǝ ro waratazəna, Lady. Jane Grey, kuru kəla yanzəganawa fero yl indidəye gulzanadə kozəna, Catholic Mary-a Elizabeth ganadə-a, sharawa gade-gade dəman. Wasitə Edwardbedə suro mawu kərmunzəyen gənatəna kuru Marydə mai kamubero wallono, Jane'a kərmaidən kolzə kuru cezəna. Loktu kərmai Maryben, Elizabethdə saa fal karəngaro furtəro cedo kəla am Protestant bǝ banazəyinro. == Laminatǝ == 941v6zs5u5t6npxwjcv1wum8jkplq1c 0 449 19689 5914 2025-02-09T10:35:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7207]] 19689 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7207}} <ref>House of Tudor | History, Monarchs, & Facts". ''Encyclopedia Britannica''. Retrieved 31 August 2021.</ref>'''Elizabeth I''' sha chasambo yim miyon tulurin bǝ lan kǝntawu lailahar bə lan saa duwu mǝyon luko uwun fiwun uskun bə lan (1558). == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Saa duwu mǝyon araskin yaskin bə lan.(1603) Elizabeth I shugawa England bə (queen of England) shima dareyəwo suro (House of tudor) bə lan. Queen Elizabeth I Virgin queen ro sha bowozan. == Lamintǝ == cvww7vp819n351vi5or556cvbpi532g 0 450 19690 19200 2025-02-09T10:35:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q317521]] 19690 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q317521}} <ref>https://www.bloomberg.com/billionaires/</ref>'''Elon Reeve Musk''' sha chasambo yǝm findin uskun bə lan kǝntawu maram bə lan saa duwun yar laarrin fitulurrin tillon bə lan(1972). Elon Reeve Musk kasuma kura atteye kureman musko kasubə yiwoma. Space X company shima burozu kokkono atteyey kureman shima kuran nza wo (CEO) kureman atteyey shima kura company Tesla sunzu lan notunama. The boring company (TBC) lan natunama Elon Musk shima kuran nza wo (CEO). Neuralink, OpenAl wa. Loktu kazanade musko kasuye surodin chiwuna. Musk Foundation shima kuran nza wo (CEO). Shafi doyi Twitter lan sunzu notunaman chuwuna kirmaro ka,an nzə. Elon Reeve Musk''' shima dinalan dusowa kungunan kozunama. Bloomberg billionaires Index sandima gaidi gulza. Atteyey jarida Forbes bə sun nzə sakkina suro kungunama rintamaso dina bə. Kungunan nzə gulzandə Alaman dollar Amurka bə billion duwu fallin yar tulurin diyon gai sutuna .kintawo jimada-Auwal bə lan saa duwu indin findin bə lan(2020) gaidə gullada.''' == Lamintǝ == ilodzgdzp6rkb7c0v9cepx4rdntgqin 0 451 19691 5956 2025-02-09T10:35:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q303]] 19691 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q303}} '''Elvis Presley''' dǝ suro Jailhouse Rockbe lan (1957) Presley suro foto fǝletǝbe fim Jailhouse Rockbe saa 1957be lan Elvis Aaron Presley dәga cidanzәgәna Kǝntawu Januarybe 8, 1935 Tupelo, Mississippi, U.S.A. dǝ August 16, 1977 lan kәmuwono (wa saa 42) Memphis, Tennessee, U.S.A. dǝ Na nәm kәnәmbe Graceland, Memphis 35°2′46′′N 90°1′23′′W Cidawa cidabe Singeractor Cidawa cidabe Albumssinglessongs recorded fim-a telebijin-a Kazǝmu Priscilla Beaulieu (m. 1967; div. 1973) Duliwa Lisa Marie Presley-a Sandi yallanzǝ Riley Keough (kǝmbu) Brandon Presley (kǝrma kǝn indimi) Harold Ray Presley (kǝrma buro salakye loktu falye gozǝna) Cida nzunduye Jins so dǝ Rock and roll-a pop-a kabilly-a lardǝ-a gospel-a R&B-a blues-a Karewa nzundube Karǝngǝ-Guitar-a piano-a Saa cidabe 1953 ⁇ 1977 Suro labelan SunRCA VictorHMVAllied Artists Music Group dǝ Askərra cidajin [1] Sadǝram United States Karawa askǝrwa lardǝ United Statesbe Saa cidabe 1958 ⁇ 1960 Daraja Sergeant ye Unit Headquarters Company, 1st Medium Tank Battalion, 32d Armor, 3d Armored Division Medal hal ngәlabe dә Alamtǝgǝ Elvis Aaron Presley (January 8, 1935 ⁇ August 16, 1977), kuru sha Elvis lan nowotə, shima kayama kuru biskǝ makkarye diyoma lardǝ Americabe wo. "King of Rock and Roll" lan nowatadǝ, kam fal suro lamarra adabe do zauro faidaa karnu kǝn 20th be lan. Futu hawarra'a kuru awo'a ro'a fasarata'a Presley ye dən, futu zaumaro duno'a kəlta'a lan, kənasar kura'a kuru nəmngəwu badiyarambe'a suwudəna. Presley dә Tupelo, Mississippi lan kәnәmzәna; yallanzә Memphis, Tennessee ro letәna, sa shi 13 lan. Cidanzǝ kǝrawuye dǝ saa 1954 lan badiyono, Sun Records lan producer Sam Phillips-a, shi dǝye nǝmngǝla kǝrawu Afro-Americanbe dǝga am ngǝwu ro suwudǝ sǝraana. Presley dә, kәla kәlanzәye dәn kuru kәlanzә kәlanzәye Scotty Moore-a kuru kәlanzә kәlanzәye Bill Black-a'a, shima fuwu rockabillyye, kәlanzә kәlanzәye, kәlanzә kәlanzәye-a, kәlanzә kәlanzәye-a, rhythm-a blues-a. Suro saa 1955 yen, drummer D. J. kuru Fontana dәye sha'a ro' walzәna, kuru RCA Victor dәye kasatsanzәga kәla lamar do Colonel Tom Parker ye kәlanzә. "Heartbreak Hotel" RCA Victorbe buro salakye, suro kəntawu Januarybe saa 1956 lan bowotə kuru United States lan lamba falro walzəna. Suro saa fal yen, RCA Victorye singles Presleybe miliyon duwu sәdәna. Futu suronzə telebijinbe fuwuzəna kuru awowa rowotəma so'a, Presley shima fuwuzədo rock and rollye bəlin zauro nowatabewo; attəson yayi shi futu kəndobe-a kuru fuwutə awowa African Americansbe loktu shimadən bannazanabe-a sodəye səkə shiya zaumaro kasatsana kənəngatə nəmngəla bəladiya Americabe sha bowotən. == Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Elvis_Presley#cite_ref-FOOTNOTEUS_Department_of_Defense1960_2-1</nowiki></ref> == cy7pvnjj5jryehrhu92s5de1pocuqq3 0 452 19692 5974 2025-02-09T10:35:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q112162702]] 19692 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q112162702}} '''Emeka Morris Ogbowu'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asuquomo#cite_ref-1</ref> dǝ sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (15/5/1993) biske makar bǝ diyoma, kayama kuru kaya ruwotema cidi [[Nigeria]] bǝ. Suro saa duwu indin findin bǝ lan (2020)shiro num kura, emergin artist of the year yǝ shiro chado. == Lamintǝ == fqiju7lmqgjakouvbwle0nzzfsxetpv 0 453 19693 5986 2025-02-09T10:35:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17465961]] 19693 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17465961}} <ref>https://web.archive.org/web/20140728011631/http://www.mtvbase.com/music/artists/emmy-gee/</ref>'''Emmanuel Nwankwo''', '''Emmy Gee''' lan sun nzu notuna man,Kayama cidi Nigeria bǝ kaya ruwotuma Kayan nzu "Rands and Naira"shima numba 7 suru karabka South [[Africa]] official music chart.Kaya badiyano tun shi sa'a 16 lan.Sa'a 2004 lan sha producer Shizzi chidanza.Kuruman Attǝyyǝy shi ma co-founded of The Entertainment and Clothing Apparel Company. ==Lamintǝ== b0q5m32rqsmpuqmc4iohz4rsb2yo7ff 0 454 5988 5987 2025-01-31T13:24:59Z Amire80 18 1 revision imported 5987 wikitext text/x-wiki Kәnәnga so dә awoa zahirre-a hangalye-a sandima kәla faltә neurophysiologicalbe-a suwudәna, sandima awowa tafakarbe-a, hangal-a, hallabe-a, kuru nәm kәji-a nәm kәji-a lan alakajin. [1] [2] [3] [4] Lamar ilmu kimiyabe kasatsənyi kəla bayandəben. [ 5] [ 6] Kәnәnga dә ngәwusoro hangalnza, nәngәnza, nәm kamma, nәm kәndaramma, au nәm kәrәnәmma so'a kəllata. [ 7] Kulashi kǝla hangalǝnzǝbedǝ suro saa mewun indin kozǝna dǝn, nasha kada banazǝna, suronzan psychology-a, medicine-a, gargamma-a, sociology hangalǝnzǝbe-a, kuru computer science-a. a4cp28dg4u1qrxp4u5rwb309ptgb0ie 0 455 5992 5991 2025-01-31T13:24:59Z Amire80 18 3 revisions imported 5991 wikitext text/x-wiki Kǝska donyi kǝnǝngatǝna dǝ shima jili donyi kǝnǝngatǝnzǝ zaumaro karǝngǝ lan baro waljin, dina sammason au lardǝ siyasabe laan. Alauwa jili njiye sodǝ raktǝ kǝnǝngatǝyin dalil awowa jili kǝndaram so dǝga battiyin, dabba so dǝga kǝnǝngatǝyin, alauwa jili njiye sodǝa kǝnǝngatǝyin, kuru faltǝ kǝndaramye. ===Lamintǝ<ref>https://www.usgs.gov/faqs/why-do-animals-and-plants-become-endangered</ref>=== b6evlvf63za6lvxlpk0lzotrj8lec9x 0 456 19694 5999 2025-02-09T10:35:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q11078]] 19694 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11078}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Endocrine_system#cite_ref-1</ref>'''Endocrine''' '''system''' də shima faraskəram suro organismbewo suronzan hormonewa doni glandulado surobeye kalkalro suro shi circulatory system dəro sakkinma kuru awowa kureye sodə'a kalkaljinma. Kǝska donyi vertebrata ye dǝn, hypothalamus dǝ shima neural control center do endocrine system so dǝye wo. == Lamintǝ == o5cqbvqkd4p4nw7vq1gjhho6iyrjqaa 0 457 6001 6000 2025-01-31T13:24:59Z Amire80 18 1 revision imported 6000 wikitext text/x-wiki energy (Greek ἐνέργεια (enérgeia) 'activity' lan bowotində) shima awoa ngəwuso awolaa ro lejinma au awolaa zahirre ro lejinma, awoa faidatainma suro cidaben kuru suro konnube-a nurbe-a lan. Shi energy də awowa ngəwuso gənatəyin. Kaida kəla nzunduwa gənatəyedə shi energy dəga faltin, amma shi energy dəga gənatənyi au bannazayin. ivbm03kdyj06lpn9zu3qvf44hd4dhkg 0 458 20836 20835 2025-02-16T20:37:30Z Ummusalmasuleiman2001 55 20836 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21}} '''England''' Lardǝ '''England''' bedǝ lardǝ do United Kingdom be. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/2021_United_Kingdom_census</ref> Lardə də na kərtədo Great Britain be dən kara, shidoni kashi 62%wa kozəna, kuru kərtədo gana 100 kozəna ro kəllata. Kǝla yala Scotland wa kuru fǝte gǝdi [[Wales]] wa lan kǝlangai tana, kuru yala lan North Sea wa, anǝm lan English Channel wa, anǝm lan [[Celtic]] Sea wa, kuru fǝte gǝdi lan Irish Sea wa lan kalangainte na. Kǝla-gǝdi lan [[Europe]] continent be dǝ, kuru kǝrawu lan [[Ireland]] be dǝ. Nǝm nguwu dǝ 56,490,048 suro adadu jama be suro saa 2021 be ladǝn gai wono. '''London''' dǝ shima bǝrni kura larde dǝ bǝwo. == Nasha do kǝrma england gultin dǝ buro salakkin am zaman be dǝlan nabsana woktu do paleolithic samibe dǝn. Su sha Angleslan gowotə, təlamma Germanicye sandidoni karni 5meya 6meya nabsanadə. England də lardə kəlakəlro wallono karnu kən 10th ye lan kuru ada'a shara'a dunya sammason zauro faida'a tən zaman Discovery ye lan, shi do karnu kən 15th lan baditəna də.[<ref>https://www.instituteforgovernment.org.uk/explainer/english-devolution</ref>] Mairi england be, shido mairi wales be suron mbejidə ngawo saa 1535yen, kərmai kəlanzəbero waltənzəro wawono yim yim kəntawu May be kawunzə 1, saa 1707lan, sa doka mairido (acts of union)ye kəlakəl siyasabe mairi Scotland be'a cado kuru mairi great britaniyabe'a cado. Nasha England be də nguwusoro kau gana-a sədiya-a, musammanno dawu-a anəm-a lan. Nasha cidiye-a kauye-adə nguwusoro yala-a fəte-a lan tuwandin, Dartmoor-a, kəmaduwu kəmaduwuye-a, [[Pennines]]-a, [[Shropshire Hills-]]<nowiki/>a kunten. Nasha bərni kura London yedə nəm nguwu amye miliyon 14.2 suro saa 2021 yen, shidə nasha bərni kura United Kingdom ye də'a wakiljin. Nəm nguwu [[England]] ye miliyon 56.3 də, kashi 84% nəm nguwu United Kingdom ye də'a gozəna,[14] nguwuso London'a, South East'a, bəla'a Midlands'a, [[North West]]'a, North East'a, Yorkshire'a lan, sandi doni falnzawoso nasha'a sanyiyaye kura ro walzəna suro karnu kən 19th ye lan.[<ref>https://geoportal.statistics.gov.uk/datasets/ons::standard-area-measurements-for-administrative-areas-december-2023-in-the-uk/about</ref>] Suro cidibe Kuru wune: Nasha cidibe Englandbe Su "England" də su Nasaraye kureye Englaland lan gowotə, ma'ananzə "cidi Angles ye".[<ref>https://www.ons.gov.uk/file?uri=/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/datasets/populationestimatesforukenglandandwalesscotlandandnorthernireland/mid2022/mye22final.xlsx</ref>] Amma Angles də sandima təlamma Germanicye faldo Great Britainlan nabsanadə woktu badiyaramma saa dauyedən. Sandidə nasha Angelnyedən kesha kərmadə kəriye Jamusye Schleswig-Holstein lan bowotindən.[17] Kalimadaa buro salakkin faidatə gənatənadə, "Engla londe" də, dare karni kən ləngarin fasaritə Nasara kureye Bedeye gargamma cociye amma Nasarayedən. Kalmadə daji ma'ananzədə "cidido Nasaraye napsanadə", amma Nasaraye suronzan mbeji na kərma anəm-gədi [[Scotland]] yen bowotində amma sadən nasha mairi Nasaraye Northumbriayedən kara. Anglo-Saxon Chronicle ye kitawu Domesday ye saa 1086 ye də England samma zamzəna, ma'ananzə mairi England ye də, amma ngawo saa gana laayen Chronicle ye wono King Malcolm III də "Scotland lan suluwu Lothian Englaland yero lewono", adəye səkə sha faidatəna futu kureye lan.[18 ] Anglesro waltəgə buro salakbedə suro cida karnu kən tilomin Tacitus, Germaniayen wakawono, shidoni kalima Latinbe Anglii faidatənadə.[19] Etymology su jilidəye kəlanzədə maləmmaye kambiwuzana; shawari tina kəla shidə zadə Angeln peninsulaben təbandəna, zadə angularbe.[20] Futuyin kuru ayi nankaro kalimadə su təlamma adəyen gowotə, amma gade alammaanna Saxon yedə gənyiro, lardə sammasoro faidatə badizənadə notənyi, amma alammaanzədə adado amma Germanicye Britainlan Angli Saxonesro bowotədəa leyata au Nasara Saxonsro sandiya Saxons continentalyeya yektəro (Ealldd]1. Təlamma Gaelic [[Scotland]] yedən, təlamma Saxonyedə sunza kalimado Englandyedəro cado (Sasunn); [22] allaigai, su Welshye təlamma Nasarayedə Saesneg. Su do kərawo [[England]] ye də shima Loegria, kalima Welsh ye England ye də'a leyata, Lloegr, kuru sha gargam Arthurian ye lan faidatə sha nowata ro wallono. Albion də [[England]] ro faidatin nəm kaya lan, [23] amma maananzə buroyedə shima jazira Britain ye sammaso. == Gargam == Hawar kura: Gargam Englandbe Kashimo zamanbe nankaro, Timeline gargam Nasarabe wune. Kawu Gargam Hawar kura: Kawu gargam Britainbe Kawusuwadə suro dongur samin dazənaben fəlejin kuru dongur gadedə samidən bowata. Stonehenge, awo tarihi be zaman kurebe Shadado buro salak yen adamganabe nasha kǝrma [[England]] lan notǝnadǝ shima Homo antecessor, saa 780,000 ngawoyeyi. Shila adamganabe shiro kureyewo England lan təbandənadə saa 500,000 kozənalan təbandəna.[24] Am zamanbedə sandiya loktu Upper Paleolithic ben nadən napsanaro nozana, amma naptəram abadanbedə suro saa 6,000 kozənaben kokkada.[25] Ngawo zaman kankalabe dareyedən dabbawa cam kǝnjuman kura kura jili mammoths so, bison so kuru woolly rhinoceros so bas gafsǝna. Saa 11,000 kozənalan, sa kankaradə ngawotə badizənadən, amsoye walta nadəro napsana; kulashi geneticbe fəlezəna sandidə yala Iberian Peninsula ben kesha.[26] Nəm nguwu kəmaduwuyedə zaman kəmaye'a cidiyanzən kuru Britain də'a kotowo cidiye lan [[Ireland|Ireland'a]] Eurasia'a kəllata.[27] Kǝmaduwu so dǝ tǝrayin dǝn, sha Ireland lan yakkata saa 10,000 kozǝna dǝn kuru ngawo saa duwu indiyen Eurasia lan yakkata. Ada Beakerbedə saa 2,500 BC yeyiro isa, awo kəmbube-a awo kəmbube-a tololan tətandənadə-a, kuru awo kəmbube-a fulutəbe-a copper ores smeltingro faidatə-a suwudəna.[28] Loktu adəlan awowa tarihibe kura-kura zaman Neolithicbe jili Stonehenge (loktu III) kuru Avebury-a gartəna. Tin-a copper-a kəltəlan, sandi doni nadən ngəwuzanadə, am ada Beakerbedə ngarkime satandin, kuru dare sudə sulan sətandin. Fuwutə su smelting ye dəye banazəgə bare ngəla gartə badiwono, bare fuwuzəgəna (misallo, bare [[Celtic]] ye lan), kuru balimiya ngəla tando'a.[29] Battersea Shielddə shima awo faida'a kisandi [[Celtic]] ye kureye Britain lan təbandində. Woktudo sha suyen, ada Celticyedə, ada Hallstatt'a La Tène'a lan gowotə, [[Europe]] dawuyedən kedo. Brythonicdə shima təlamma manatinma loktudən. Jamidə jili; futu Ptolemyye Geographia lan təlamma 20 yeyi mbeji nadən. Futu nashawa gade cidiya Empire be yeyi, Britain də tussuna kəla kəltə kasuwube Romans'a sədin. [[Julius Caesar|Julius Caesa]] kərmai [[Roman|Roma]] bedə indiro bətərəm gənatə jarabsəna suro saa 55 BC yen; nguwusoro kənasartənyi yaye, shiye mai kasuwuma Trinovantes lan kokkono. == Laminte == bbfzb9h1sek559pegap20nmdvd5eplz 0 459 19696 6020 2025-02-09T10:35:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1860]] 19696 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1860}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/English_language#CITEREFOxford_Learner's_Dictionary2015</ref>Lardǝ English bǝ dǝ ngǝwusoro: Təlam Nasarabe Am lardǝ [[England]] bǝ English dǝ waneyi ro waljin: Ada, təlamma kuru amma lardəye Lardǝ Englandbedǝ, awo laa Englandbe-a, au awo laa Englandbe-a kǝlzǝnama English, kalima Amishye am Amishye gǝnyi ro, kaduwunzǝ gade yaye English studies, kəra təlam Englishbe-a kuru literaturebe-a == Lamintǝ == 4nygeoqm4du3kuglcjdryyza2bqvdu7 0 460 19697 6037 2025-02-09T10:35:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3054502]] 19697 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3054502}} <ref>https://eaadeboye.com/</ref><ref>http://www.daily-mail.co.zm/pastor-enock-adeboye-trademark-humility/</ref>'''Enoch Adejare Adeboye''' '''Adejare Adeboye''' sha chasambo yim indin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin fidiyon indin bǝ lan. Malam kura addin krista [[Nigeria]] bǝ kureman church kura (Redeem christian church of God). sunzu notunaman shima kuranza wo. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == t1yhwwjn3iualgo89esjmjqlc2diamo 0 461 19698 6062 2025-02-09T10:35:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8753]] 19698 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8753}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Samuel_King_Allison</ref>'''Enrico Fernando Fermi''' Sha chasambo yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin tilon bǝ lan (29-sep-1901) == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin uskun bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko diyon bǝ lan(28-nov-1954). Enrico Fermi dǝ shi malum Physics bǝ cidi Italian-American bǝ. Nasha (Nuclear Reactor) buroye bǝ lan cida zina. Kureman attǝyǝy Nasha (Quantum Theory) bǝn. rintan nzu filezina loktun nzin. Na Sha (Practical Physics and Statistical Mechanics) shi nbǝji. (Nobel prize) shiro sadina nasha (Physics) bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin uskun bǝ lan (1938). == Kǝnǝnga Nzǝ Buro yǝ == == Lamintǝ == jwvuuluk7ocgt61g3qeoe1gqkvjgz32 0 462 19699 6076 2025-02-09T10:35:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3817714]] 19699 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3817714}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Enugu_State#cite_ref-1</ref>'''Enugu''' bula donyi anum gǝdiya Nigeria bǝn kara, [[Wp/kr/Benue|Benue]] wa [[Wp/kr/Kogi|Kogi]] wa kǝlangai tana nasha yala yǝn kuru Kogi wa [[Wp/kr/Ebonyi|Ebonyi]] wa nasha gǝdiya yǝn, bula [[Wp/kr/Abia|Abia]] yǝ anum lan daji bula [[Wp/kr/Anambra|Anambra]] bǝ futen nzen. Birni nzǝ kura shima Enugu lan buwotin. == Hukuma naa kərye Enugu bǝ == * Aninri * Awgu * Enugu East * Enugu North * Enugu South * Ezeagu * Igbo Etiti * Igbo Eze North * Igbo Eze South * Isi Uzo * Nkanu East * Nkanu West * Nsukka * Oji River * Udenu * Udi * Uzo-Uwani == Lamintǝ == * * * * c426ypf77p4co2bv4lpv319yadc9isp 0 463 19700 6090 2025-02-09T10:35:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1051147]] 19700 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1051147}} == <ref>https://www.cafonline.com/total-caf-champions-league/news/enyimba-clinch-record-ninth-nigerian-league-title</ref>Enyimba F.C == '''Enyimba International football club''' aw be '''Enyimba''', karabka dekkel bǝ kərye Aba bǝ lan cidi Abia, Nigeria bǝn.karabka dǝ dekkel nza Nigeria professional football League bǝlan baksan. Su karafka dǝ bǝ maana nzǝ kumowon jamah bǝ, tǝlam igbo bǝ lan. Karafka Enyimba bǝdǝ saa duwun yar laarrin fillaarin bǝ lan (1990) kokkada. == Lamintǝ == 8wpcddew0vh321z3o5fe8zl441xpxzl 0 464 6094 6093 2025-01-31T13:25:03Z Amire80 18 3 revisions imported 6093 wikitext text/x-wiki '''Enzymes''' də proteinwa doni biochemical catalysts lan cidazayin sandima sandima chemical reactions sodəga fuwuzəyin. Molekules donyi enzymes ye cidazayin də sha substrates lan bowotin, kuru enzyme də substrate dəga molecules gade gade ro kalaktəyin də sha product lan bowotin. ===Laminate<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Enzyme#cite_ref-Stryer_2002_1-1</ref>=== 0g0fflfe94nvrxjqnqikb9s8i4ohkd6 0 465 6096 6095 2025-01-31T13:25:03Z Amire80 18 1 revision imported 6095 wikitext text/x-wiki Shi Epic of Gilgamesh dǝ shima kakkadi kǝrmaye kureye Mesopotamiabe wo. Gargamma hawarrabe Gilgameshbedə wakajin kaidawa Sumeriaye uwu kəla Gilgameshben (buron shiga shiga "Bilgames" Sumeriayelan bowotin), mai Urukbe, laan sandiye loktu Daula Urbe kən yakkəmin (c. 2100 BC). 132p362otz8pp1jl1jvz0pr4pzyvzcc 0 466 19701 6109 2025-02-09T10:35:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9471]] 19701 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9471}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Gnoseology</ref>'''Epistemology''' Epistemologydə shiye dalami falsafabe duwo ilmube siffanzə-a, furtunzə-a, datəgəramzə-a ninijin. Kuruson shiga dawari ilmuben bowotin, shidə ilmua jili gade-gade surin, misallo ilmu kəla jireben dagənaso, ilmu zahirro nasha nzunduben, kuru ilmu notumen namtə nəmsamunnaben. Ilmuwu Epistemologistsdə kəraza futu imani a, jire a, kuru nəmadin a asutəro. Futu ilmu təbandənadə notə nankaro, sandiye kulashi sadin kəla futu awoa asutəben, misallo, hangal gənatə, taktə, dalil, kuru shaida kənjoa. Shi mowonti skepticismbedə raktə adamganabe ilmu fandobedəga korozəna amma shi fallibilismdə shi ilmudə tawadə ba wono. Empiricistdǝye kasatsana ilmu sammaso hangallan tǝwondin, attǝson yayi rationalistdǝye kasatsana ilmula lagǝdǝ kǝlanzǝn gǝnyi kara. Coherentistsdəye kambiwuwa sadəna kəla nzasaradə nzasarawa gadea kəltiya jirezənaro. Foundationalistsdə, nəmgadelan, nəmadal nzasarawa fernobedə nzasarawa gaden təngatəgənyi wono. Internalism-a externalism-adə kasatsanyi kəla waneye nəmadaldə awoa hangalbe bas au awoa diyabe shiga suwudinno. Jiliwa gade-gade epistemologybedə ilmuwa nasha fannu taganasbero hangal gənazana, misallo ilmu kimiyabe-a, isawube-a, hallabe-a, ilmu adinbe-a. Ilmu dawaribe alagəlaro təngatəgənadə diwalwa zahirre-a kuru asutə-aro təngatəgəna, amma dawari ilmube mailabedə kareya cidabe mailabe na lojikben faidatin. Social epistemologydə nasha ilmube jamabe kulashin kuru epistemology gargambedə kəndaaramnzə gargambe kulashin. Epistemologydə ilmu kərənnaa karəngə, shidəwo nzasarawa amsoye rozanadə bayanjin, daji epistemologydə kaidawa nzasarawa ngaltəyedə kərajin. Kuru fannuwa alammaanna shawari tiworibe-a, ilmu-a, anthropology-a kəltana. == Lamintǝ == 0krjci59j4qcxbk83p2gjdrzgdfs6kj 0 467 19702 6122 2025-02-09T10:35:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20977974]] 19702 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20977974}} == Eric Garcia == '''Eric Garcia Martet''' sha chasambo (9/1/2001) dekkel diyoma cidi Spain bǝ kuru ngawo baktema club donyi La liga bǝ Barcelona ro kuru cidi nzǝ Spain bǝ wa ro. == Lamintǝ<ref>https://www.premierleague.com/news/1238361</ref> == it87bkrcc3fdwmysue8h9o951a1jqah 0 468 6136 6135 2025-01-31T13:25:05Z Amire80 18 13 revisions imported 6135 wikitext text/x-wiki '''Erila Rose Alexandra''' Sha chasambo yim mǝyon laarrin bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun laarrin bǝ lan sha katambo 19, 1969. Biskǝ makar bǝ diyoma cidi America be. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Erika_Alexander#cite_ref-1</ref>== cmgpjyfgyd0ik5atcevm2j6hclaa0xa 0 469 22631 21695 2025-03-29T14:22:19Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22631 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q28967995}} <ref>https://www.dagbladet.no/sport/derfor-byttet-han-fra-haland-til-haaland/71617171/amp</ref>'''Erling Haaland''' '''Erling Haaland''' dǝ sha chasambo yim findin tilo minna 21 kǝntau shahur bǝ lan saa duwu indin minna(2000), masco bikke dekkel lardi donyi ([[Norway]]) shedoy Ngunu gwoncin samaei fuma bikkelan,Kǝlakil bakke dakillǝyn nadoyen premiyaladin lardi doyen zairo kǝlakil bakki dakilladin ([[Norway]]). Tawaktana fal ngalauwaa bikke dinayǝ ladin ,Bikke tiy masattailan sha nozana ,Adaima nagadulan tamatulan. == Lamintǝ == <references /> saw1wt8uouwf5qv4zewukccz358g4h8 0 470 22671 19704 2025-03-29T17:59:35Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22671 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9123}} <ref>https://web.archive.org/web/20171201041955/https://www.aps.org/programs/outreach/history/historicsites/rutherfordsoddy.cfm</ref>'''Ernest Rutherford, 1st Baron Rutherford of Nelson OM PC FRS''' Sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fitulurrin tillon bǝ lan (30-Augs-1871). == Kenengan nzǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin tulurin bǝ lan(19-oct-1937) shi kam cidi (New Zealand) bǝ kureman attǝyǝy shi malum (science) bǝ. suro saa duwun yar laarrin uskun bǝ lan (1908) shiro (Nobel prize) sadina nasha (Chemistry) bǝn kila Nazar (Nuclear Physics) bǝn kureman attǝyǝy kila Nazar (Structure of the Atom) bǝn. == Lamintǝ == <references /> fy25ia0937qydsn6qaxh0d9gt8iwibk 0 471 6182 6181 2025-01-31T13:25:07Z Amire80 18 6 revisions imported 6181 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q471351}}<ref>https://web.archive.org/web/20171201041955/https://www.aps.org/programs/outreach/history/historicsites/rutherfordsoddy.cfm</ref> '''Ernest Shonekan''' Mai Ernest Shonekan GCFR Fuwuma lardǝ Nigeria bǝ kǝn 9me Loktu Kǝntawu Shawur kawunzǝ 26 saa 1993- Kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 17 saa 1993 Ibrahim Babangida shima kura askərrayǝ Nigeriayewo Sani Abacha shima kura askərrayǝ lardə Nigeriayewo Fuwuma gumnati Nigeria bǝ Suro ofisben 2 kəntawu Razab bǝ saa 1993-17 kəntawu Jimada auwal yǝ saa 1993 Kura lardǝbe Ibrahim Babangida Kǝlanzǝ Banama kura lardǝbe Augustus Aikhomu Ibrahim Babangidaye shiga kawuzəna Sani Abacha shima waratazə Bayanna kəla kamman Kǝntawu Maybe kawunzǝ 9 saa 1936 lan katambo Lagos, Nasara Nasarabe (kǝrma Lagos, Kǝre Lagosbe, Naijiria) Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 11 sagǝ 2022-lan bawono (sagǝnzǝ 85) Lekki, Kǝre Lagosbe, Naijiria Jami siyasabe Kǝlanzǝn Kamunzǝ Margaret Shonekan Alma mater Jamiya Londonbe Moworonti Kasuwabe Harvardbe Sanya Luwali kasuwuma Chief Ernest Adegunle Oladeinde Shonekan GCFR (9 May 1936-11 January 2022) də luwala Nigeriaye kuru kərmaiye shi done kərmai lardə Nigeriaye loktu ganaye 26 August 1993 lan səta 17 November 1993 ro saadənama. Kawu cidanzə siyasayero, Shonekan də shima kura kuru kura kampani United African Company of Nigeria ye (kamfani Niger ye dəga waratatəma), kampani kura Nigeria ye do loktu dən shima kampani kura do Africaye sha sunotin ma suro Sub-Saharan Africa ye lan. ==Laminate== j654lzatxbavfy18cwmaczlqkybnway 0 472 19705 6207 2025-02-09T10:36:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9130]] 19705 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9130}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Erwin_Schr%C3%B6dinger#cite_ref-mathgene_1-0</ref><ref>Erwin Schrödinger</ref>'''Erwin Schrödinger''' Sha chasambo yim meyon indin bǝ lan kentawu shawur bǝ lan suro sa,a duwu meyon uskun fiskun tulurin bǝ lan (12-Aug-1887) suro bula (Vienna Edberg) bǝ lan sha katambo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim diyon bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin firakkin tilon bǝ lan (4-jan--1961) suro bula Vienna bǝ lan bawono. '''Erwin Schrödinger''' dǝ shi kam Cidi Austrian bǝ kureman attǝyǝy shi malum ( Physics and theoretical biology) bǝ . Shi ye kam fal suro Am ( Quantum Theory) buroza sutulu na. Shiro (Nobel prize ) sadina nasha Physics bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin fyakkin yaskin bǝ lan. == Lamintǝ == 6lm7x93co6nxjqbsvy4vhjbqo90m9pu 0 473 19706 6216 2025-02-09T10:36:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q35850]] 19706 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q143}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Esperanto#cite_ref-Dua_Libro_1-0</ref>'''Esperanto''' shima təlamma banabe dunyabe do zauro faidatainma wo. L. shima sǝdǝna. L. kuru Zamenhofye saa 1887 lan, təlamma dunyabe kən indimi ro təlamma lardəwa gade-gade-a, au "lamma lardəwa gade-a" (la Lingvo Internacia) ro təlamma. Zamenhof ye buro salak lan təlamdǝ bayangatǝ Dr. Təlam Esperantoye Dina Sammason. == Lamintǝ == cyqklzrc5tsudzsjmshy79pbi3ikv5r 0 474 6219 6218 2025-01-31T13:25:08Z Amire80 18 2 revisions imported 6218 wikitext text/x-wiki Ethanol (kuru sha ethyl alcohol, grain alcohol, drinking alcohol, au alcohol gultin) shima organic compound ye shiro chemical formula CH3CH2OH gultin. Shidǝ alcohol, kuru shi formulanzǝ C2H5OH, C2H6O au EtOH lan ruotǝna, na dǝn Et dǝ ethyl ro waljin. Ethanol dә awo laa fulujin, fulujin, awo laa launu ba'a, awo laa alama kәmbube-a kuru kәji dunowa-a lan. == Lamintǝ == 1t052sk5vs06tqtj4zvhnrstqbggt1x 0 475 22818 20876 2025-03-31T05:56:14Z Bukr Garbai 213 /* Lamimte */ 22818 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20895935}} '''Ethel Sara''' Ethel Sarah Davidson CBE, RRC (19 kəntawu Juneye saa 1872-kəntagə Aprilye kawunzə 21 saa 1939) də shima nas askərraye Australiaye shiro Royal Red Cross sadədəna kuru shidə komanda kərmai kura Britishye (CBE) ro wallono. kawu shiye Australiaro waljinro. Na shimadən səta saa 1933 ro saadənan shidə matron liita askərraye Keswick lan kuru suro saa 1924 lan shidə Matron kura nadəyero wallono. Davidson də suro saa 1939 lan Semaphore lan bawono kuru shiga suro cemetery fəte Australiayedən rəbkada. == Kənənga == Davidson də suro saa 1872 lan Tenderton karəngə Adelaide yen katambo. Suro kəntagə Maybe saa 1877lan yatima ro wallono. Baanzə shidoni mara njiye kuradə shima kəptən mara njiye Emily Smith dəwo Kangaroo Island lan sa cidiro lezənadən. Amnzǝ kura-a, yanzǝgana yakkǝ-a, kuru am gade mewun arakkǝn-a sammaso njilan njiro gǝrzana sa magǝradǝ wurzǝnadǝn.[<ref>https://vwma.org.au/explore/people/202770</ref>] Shidə fero bawanzəye nyiyanzə kən indimiye kuru Adelaidero lezə yanzəganawa kura arakkə'a napsana. Shiye nəm nasro cidazəna liyitari Adelaideyen.[<ref>http://nla.gov.au/nla.news-article101457706</ref>] Sa kəriwu dunyabe buro salakbedə baditənadən shidə memba cida nursingbe askərra Australiabe saa mewuro. Shidə nurse districtbe lan cidajin, amma shidə nurse buro salakye diyaro zutənadəye falnza. Shiga yanzəgana feroye ro Egyptro cado dareram saa 1914 lan. Suro saa 1916 lan Cairo lan cidajin sa cidanzə daraja kən indimi Royal Red Cross lan asuzanadən.[4] Suro saa 1917 lan shiga France lan Italy ro cado naptə matron loktu ganayero. Suro saa bəlin Honors 1918 lan shiga bowozana kuru shiro Royal Red Cross daraja buroye codo.[<ref>https://honours.pmc.gov.au/honours/awards/1131247</ref>] Lǝtari Askǝrra Keswickbe suro saa 1920 Yim kawu kəntawube 3 kəntawu Junebe saa 1919lan yanzəgana Davidson dəga CBEro cado kəla daraja yim tambo maibedən kawu Australiaro waljinro. Na shimadən səta saa 1933 ro saadənan shidə matron liita askərraye Keswick lan kuru suro saa 1924 lan shidə Matron kura nadəyero wallono. Davidson də suro saa 1939 lan Semaphore lan bawono kuru shiga suro kawarram fəte Australiayedən rəbkada. == Lamintǝ == <references /> 76hxgnvu850fpfdi7mrfmpthmobw5ov 0 476 19708 6244 2025-02-09T10:36:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8747]] 19708 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8747}} '''Euclid of Alexandria''' (Greek: Εὐκλείδης). Sha chasambo kate-kate saa yar indin fiwun uwun bǝ lan au suro saa yar yaskin findin uwun bǝ lan (265BC-325Bc) shi malum lisawu bǝ cidi Greek bǝ. Suro bula (Alexandria Egypt) bǝ lan Kenengan nzǝ cido. Awo ngu kila nzin notuyi kǝla nasha sha chasambuna so na bazina so dukso notuyi. Awo donyi notuman shima loktu (pharoah Platolemy I) bǝ lan Kenengan nzǝ cido. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref>== sr1iazvge2gc7zqvkjqfdgkvgfi736e 0 477 6248 6247 2025-01-31T13:25:09Z Amire80 18 3 revisions imported 6247 wikitext text/x-wiki '''Euro''' dǝ shima kunguna lardǝwa European Unionbe 20 suro 27 ye dǝn. Kәrmai dәye jami dәye sha euro area lan nowotә, au, nguwu so lan, eurozone nǝ lan notunama də. == Lamintǝ == g07pqy0wtzzpur31a4ij8w4cbibldrp 0 478 21816 19709 2025-03-12T00:02:13Z Umargana1 21 21816 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q46}} '''Europe''' dǝ kalkalman nasha yala dunyabǝ-a ngǝwuso nasha gədi dunyabǝ-an kara. Yala lan Arctic Ocean-a, fəten lan Atlantic Ocean-a, anəm lan [[Mediterranean Sea]] -a, gədin lan Asia-a ye kalangain. Europe də cidi Eurasia a Asia a, Afro-Eurasia'a Asia a [[Africa]] a samma so'a lejin. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Europe#cite_ref-1</ref> == l4qqg1i6qh2mx39o7oxtkt4330rz21o 0 479 19710 6272 2025-02-09T10:36:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q458]] 19710 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q458}} Karabka '''European Union''' (UN) bǝ lan sun nzu notunama. Karabka la kerwǝ findin tulurin bǝ (27) cidi-cidi Europe bǝ na fallo kilta (Europe Union) diwa kokkada suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan AU saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan karabka diwa kokkada (1992-1993) European Union (EU) də kəlakəl siyasabe-a arzəwube-a lardəwa 27 doni Europe lan kara.[9][10] Kəlakəldə nəm kuranzədə 4,233,255 km2 (1,634,469 sq mi) kuru nəm nguwu amyedə miliyon 449 ma kozəna. EU də sha kəlakəl siyasabe sui generis lan bowotin, shi do ne halla kəlakəl-a kəlakəl-a kəlzəna ma. Suronzən kashi 5.8% nəm nguwu jama dunyabe suro saa 2020 yen mbeji, [c] Lardəwa EU yedə awo fatoye fandonza (GDP) alamanna US$16.6 trillion suro saa 2022 yen, adəye alamanna fal suro arakkəyen GDP dunyabe.[14] Kuruson, lardə'a EU ye samma Bulgaria dawun baro, fuwutə adammanaye zauro nguwu'a futu United Nations ye fuwutəye fəlezəna yeyi. Shi do ne Customs Union gultin də, shima zawal do kasuwu fal suro lardəye koktəye, shara’a do lardə’a memba’a sammason faidatin ma. kuru lamarra anyi bas, na do kəriyewadəye falro walzayinro kasatsanadə. Kaida’a EU ye də, amso’a, kare’a, cidawa’a, zar’a suro kasuwu ye lan nəm kəlanza’a lezayin də’a tawattəgə; kuru letəgəram kasuwube-a, bare-a, bənyi kənta-a fuwutə nashabe-a lan noto. Passport kaltəgədə baro tədəna suro Schengen Areayen bəlawuro nankaro.[19] Eurozone də shima karapka do lardə’a 20 EU ye do kəlakəl arziyi’a kungənaye’a wuzəna ma kuru kungəna euro ye faidatayin ma. Letəram lardəwa diyabe-a nzəliwobe-a men, kəlakəldə faidanzə nasha nəmkam diyabe-a nzəliwo-ayen fuwuzəna. Shidə cida diplomaticbe dunya sammason sədin kuru kəlanzə'a wakiljin United Nations'a, karapka kasuwu dunyabe'a, G7'a G20'a lan. Dalil nəm dunonzə dunyabe nankaro, European Union də maləmma laaye sha duno kura cijinro bayanzana.[20][21][22] == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/European_Union#cite_ref-capital_1-0</ref> == i5o7igohka53c0950mdtjgig7pry2lp 0 480 22632 19711 2025-03-29T14:22:31Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22632 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5414996}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Eva_Alordiah#cite_ref-1</ref>'''Elohor Eva Alordiah''' Sha chasambo (13 Aug 1989)'''Eva Alordiah''' lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya ruwotuma. Make-up Artist, Fashion Designer and Enterpreneur lan chidajin. Shi tilan igbo yi Dalter State bǝ amma Abuja lan wura'ano. Shi ma best female rapper of Nigeria bǝ. Nigeria music industry lan chidajin. Shiru Award ngwuwu sadǝna, surana nzan ( Nigeria Entertainment, One Eloy Award,One YEM Award. Album nzu (GIGO, GARBAGE IN GARBAGE OUT) Saa 2011 lan chido.Attǝyyǝy kuruman saa 2016 lan album nzu (1960) kulluno. == Lamintǝ == <references /> 2e9u40gd6iemmq9qipmvn9banumbbe0 0 481 19712 6296 2025-02-09T10:36:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q260184]] 19712 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q260184}} '''Eva Amurri''' 15 March 1985 bǝ lan katambo. Biske makar bǝ diyoma cidi Amariki bǝ. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Eva_Amurri#cite_ref-1</ref>== 5yvbs593eqyz0w3ujylww3x92oc9s0a 0 482 22261 19713 2025-03-18T16:31:16Z Bukr Garbai 213 22261 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q255630}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Eve_Arden#cite_ref-yob_1-0</ref>'''Eunice Mary Quedens''' Sha Chasambo 30 April 1908-12 Nov 1990. '''Eva Arden''' Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== gje7u85pv0l4nkmaay42mzaqzmfydn3 0 483 22826 6309 2025-03-31T06:06:11Z Bukr Garbai 213 ''' 22826 wikitext text/x-wiki '''Evan Tlesla Adamsdə''' (kəntagə Nuwambaye 15, 1966lan katambo) shidə asal Canadaye bikke makkaryema, bikke makkarye ruwotəma kuru liita. Coast Salish lardə Sliammon First Nationye batau kəmoduwu Powellye, British Columbiayelan, shiga dunyalan zauro nozana kəla cidanzə fimma Sherman Alexieyen, naptə Thomasye Konnu Garzənayen suro fim 1998yedən Alamawa Kannuye-a Seymour Polatkin suro fim 2002yedən-a. Kasuwu Biske Fartəye. ===Lamintǝ<ref>http://www.advocate.com/native-american/2014/11/23/smoke-signals-gay-actor-lands-new-career-defining-role</ref>=== 0uy5fojb5l2hvu8xgthu31v64t5k7z8 0 484 19714 6329 2025-02-09T10:36:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5794]] 19714 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5794}} <ref>https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2021/04/07/6ebff069-a7ee-415d-afbd-15878b6d33b2/2020-21-PL-Handbook-240321.pdf</ref> '''Everton Football Club''' dǝ karabka dekkel bǝ kərwe Liverpool bən kara, English Premier League lan dekkel baksan.saa 1878 bǝn karabka shima də kokkada. == Lamintǝ == pij470tzb63lxazar07zfm9w1nd6win 0 485 19715 6339 2025-02-09T10:36:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20685012]] 19715 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20685012}} <ref>https://www.obalandmagazine.com/2020/12/16/breaking-news-i-was-born-in-1970-evi-edna-ogholi/</ref>'''Evi Edna Ogholi''' Sha chasambo (6 july 1966) Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma.Kayan nzu lan notuna ma shi "Happy Brithday".Isoko L.G.A Dalter State lan katambo fato Reveren R.O.Ogholirluy bǝ. ==Lamintǝ== n4xwe3rdbxdx41u3jzul9fg63fskpf8 0 486 19716 6356 2025-02-09T10:36:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q50825784]] 19716 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q50825784}} <ref>https://www.vanguardngr.com/2016/11/famous-warri-rapper-erigga-signs-multi-million-naira-deal-emirate-empire/</ref>'''Erhiga Agarivbie''' Sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan sha katambo (30-march-1987)'''Erigga''' lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ Attǝyyǝy kuruman kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== qentbev6vn2w468hdgat839hej7jkb4 0 487 6359 6358 2025-01-31T13:25:14Z Amire80 18 2 revisions imported 6358 wikitext text/x-wiki Wuratǝdǝ shima faltǝdo suro awowa waratabe suro kǝndaram shimadǝben kǝrtǝnzǝdǝye. 1][2] Loktu do fuwutəbe alamanna kartə alabe-a genetic drift-a ye nəmgadenzə geneticbe-aro cidazayin, kuru adəbe səkə alamawa laa suro adadudəyen awoa gade-gade tədin. == Lamintǝ == 4in47jorplzw08q8jx9nm99ihyi5ag4 0 488 6361 6360 2025-01-31T13:25:14Z Amire80 18 1 revision imported 6360 wikitext text/x-wiki Keska dǝ shima organ hangalbe wo, shi donyi kǝnǝnga so dǝro bayanna kǝla awo dǝn tǝdin ma wo. 0cjjybc1aiasky0yczzu8st7etrlh8t 0 489 6368 6367 2025-01-31T13:25:14Z Amire80 18 6 revisions imported 6367 wikitext text/x-wiki <ref>https://guardian.ng/features/congestion-in-courts-is-killing-advocacy-says-atake/</ref>'''Eyimofe Atake''' Eyimofe Doyle Atake, (kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 20 saa 1958 lan katambo) shi luwala Lar Nigeriabe. Shiga lawyer kura Nigeriabe suro saa 1999ben codo. ===Kǝnǝnga buroye=== '''Atake''' də Sapele lan katambo, bəla do suro fəte British Nigeria ye lan (kərmadə, Sapele, kəriye Delta ye, Nigeria) sha shararam daraja FOM Atake ye, shararam kura do fəte Nigeriaye dawuye (1967-1977) kuru Senator do Jami lardǝ Nigeriabe (1979-1982) kuru kamunzǝ, Victoria Arugha Patricia Atake (tambo Foss). '''Atake''' də maranta St. Saviors ye Ikoyi, Lagos lan kərawono, kuru baanzə də majistrate kura suro British Colony Lagos ye lan cidazəna saa 1950-a badiyaram saa 1960-a lan. ===Lamintǝ=== 9147tho67j4fxp91ml0j5wyp9r09f6r 0 490 19717 19076 2025-02-09T10:36:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7156]] 19717 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7156}} == <ref>http://www.fcbarcelona.com/club/facilites-and-services/camp_nou</ref>F.C Barcelona == '''Futbol Club Barcelona''' (Catalan) aw Barcelona aw bi Barca, karabka dekkel bǝ kərye Barcelona, Catalonia, [[Spain]] lan daana ma. Karabka barca bǝdǝ [[La Liga]] cidi [[Spain]] bǝ dǝ baksan. Saa 1899 lan karapka biske dekkel shiye Swiss-a, Catalan-a, [[German]]-a, [[England]]-a ye Joan Gamper ye fuwumanza lan kokkada, kungiya də alama ada Catalan ye-a Catalanism ye-aro wallono, adə nankaro motto "Més que un club" ("Kulob kozəna") ro wallono. .[2] Kulobwa dekkel shiye gadeso yedei gənyi, ngawo kənatwudə Barcelona'wa kənga kuru cidazayin. Shima kungiya dekkel shiye zauro daraja'a dunyalan kən yakkəmewo, tamanzə $5.6 billion, kuru shima kungiya dekkel shiye kən diyaumewo nasha kungəna tuwondinyen, kungəna €800.1 million saa woson səbandin.[3][4] Kaiyya Barcelonabe hukumabedə shima "Cant del Barça", Jaume Picas-a Josep Maria Espinas-aye ruwozanadə. Barcelona də adamen kafiya sələm liwula-a garnet-a lan bikkejin, adə nankaro sha Blaugrana lan bowotin. [[Barcelona]] də shima kungiya do zauro zayetəna dunyalan. Fato fatobe lan, [[Barcelona]] ye kowo 78 zuwuna: [[La Liga]] ye 27, Copa del Rey ye 31, Supercopa España ye 15, Copa Eva Duarte yakkə, kuru Copa de la Liga indi, kuru shima kam do ne gasa diyau dareye dəlan zuwuna ma. Suro dekkel shiye dunyabe lan, kungiyadǝ ka'ala Europebe-a dunyabe-a 22 zuwuna: ka'ala [[UEFA Champions League]] bə uwu, rekod diyau UEFA Cup Winners' Cupsbe, UEFA Super Cups uwu, rekod yakkə Inter-Cities Fairs Cupbe, rekod kəllata Latin Cup indi , kuru yakkə [[FIFA]] Clubbe Dunyabe.[6][7][8] [[Barcelona]] də shima buro salak ye suro kəlakəl gargam dekkel shiye dunya bewa isawu-a kungiya dunyabe saa 1997-a, 2009-a, 2011-a, 2012-a, 2015-a lan, kuru shima kən ləgarmi kungiya UEFA ye suro kəntagə May 2023 yen.[9][10] 11] Kulobdǝ tussuna Real Madrid'wa gaska sadin, kuru biskewa ndikate kungiya indibedǝ El Clásico lan bowotin. == Lamintǝ == 5fjpz9plzhd9b36v3b73ooj5gubsm0y 0 491 19718 6419 2025-02-09T10:36:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q355]] 19718 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q355}} <ref>https://s21.q4cdn.com/399680738/files/doc_financials/2019/q4/FB-12.31.2019-Exhibit-99.1-r61_final.pdf</ref>'''Facebook''' yim dǝyon bǝ lan Kǝntawu Sawan bə lan suro saa duwu indin diyon bə lan (4-feb-2004) Cidi Amariki bə lan zairowa la sandi yaski. '''mark Zuckerberg''' wa, chirs Hughes wa, moskovitz wa. Shafi Facebook bə lan notunama dǝ kaa da. Suro zairowa bə la din moskovitz shima kuranzawo sa,an nzə findin yaskin dina lan sadin. Harvard University America yə lan mowontin nzə kirawono Darasi psycology bə nadin kǝrawono. Shafi Facebook yə dǝ mowontin zan badiyada. Daliwo mowontin za Harvard duwu fallin yar indin kozəna rijister sadina shafi '''Facebook''' bə la din. Suro kǝntawu fallin retalan daliuwa mowontinza di bə Rijister sadina shafi Facebook bə ladin. Adǝyə Angallin shafi shimadi am ngu,u bə nozana. Sa,a duwu indin luko uwun bə lan shafi '''Facebook''' yə diro Rijister sadina shafi kura walta ro. Kila kunguna dollar Amariki duwu fallin yar indin bə lan. == Lamintǝ == aej22q04f1yi9d1bpw97fgm6ulsqojl 0 492 19719 6433 2025-02-09T10:36:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21535528]] 19719 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21535528}} '''Folarin Falana''' sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kintawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin bǝ lan sha katambo (27 oct 1990) '''Falz''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma Attǝyǝy kuruman biske drama diyoma. Saa duwu indin laarrin bǝ lan (2009) lan kaya badiyunu. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20151124224159/http://www.thenet.ng/2014/01/meet-femi-falanas-lawyer-turned-rapper-son-falz-the-bad-guy/</ref>== 08o6tqd73rkh6ovya3dskpynlapxgwx 0 493 6435 6434 2025-01-31T13:25:17Z Amire80 18 1 revision imported 6434 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[yalla]] 37pr184frmrt9hwfvr643al2weqmwzw 0 495 6463 6462 2025-01-31T13:25:18Z Amire80 18 1 revision imported 6462 wikitext text/x-wiki Fasciyadǝ shima raayi siyasabe kuru letǝgǝram farak-fǝrǝmbe-a, kundobe-a, lardǝwa gadebe-a, shido kamma duno kərmaibe-a, kərmai kərmaibe-a, askǝrwabe-a, duno am gadebe-a, nǝmngǝla nǝmngǝlabe-a, nǝmngǝla nǝmngǝlabe-a, nǝmngǝla kammabe-a, nǝmngǝla lardǝbe-a au jinsibe-a, kuru nǝmngǝla lardǝbe-a, kuru nǝmngǝla lardǝbe-a, kuru nǝmngǝla lardǝbe-a. 098glkti51jxft7wazl25eg74c3poh9 0 496 19721 6479 2025-02-09T10:36:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q104598782]] 19721 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104598782}} <ref>https://www.worldcat.org/oclc/890820657</ref>'''Fatima Ibrahim Shema''' de ( katambo saa dəwun yar ləgarrin firaskə indin ) hukumaana Zaria ye kərwe Kadunaye, Najeriya he ladən.ca Tima kamu kurawo gomna dina kərwe katsinaye, Alhaji Ibrahim Shehu Shema. Kuru ti bana sədin adiye səkə tiya Kamu amma nabtə kongaye lan tiya bowozain dalil nəm kərashim nzəa kanadiya, daji har tiya zazaksain Kamu gomnaye, darajaama yala gədi Najeriyaye lan shiyei bama. [4] Fatima də ngaltema cida gomnatiye sədənyi, saidai bia kasuwu nzə kalak kalaksəyin do har isə kamu gomna diyero wolgono saa dəwu indin luko tulur yin laden.[5] == Lamintǝ == <references/> l6nh81hhtxa0ygkm8mfy08obga74mcp 0 497 19722 6498 2025-02-09T10:36:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3947]] 19722 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3947}}<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/House#cite_ref-schoenauer_1-0</ref><gallery> File:Ranch style home in Salinas, California.JPG </gallery>'''Fato''' shima na donyi garrata cinna gawoyəya jimsowa surodin. Shima kam bǝ garzǝ suroden nafshin ma kuru awo faida,a suroden ginata yǝ. === Lamintǝ === 9tawl95paqo7p0r44aa3rznr2ufo7zs 0 498 6506 6505 2025-01-31T13:25:20Z Amire80 18 7 revisions imported 6505 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Cat November 2010-1a.jpg|thumb]] '''Fatu''' dǝ dabba la suro dabba,wa yen. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Cat#cite_ref-Linnaeus1758_1-1</ref>=== 8nkkkki2ee55cgppg12ymfl74dq0gng 0 499 19723 6517 2025-02-09T10:36:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q152888]] 19723 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q152888}} <ref>https://news.google.com/newspapers?id=oAIuAAAAIBAJ&pg=4447,4238367</ref>'''Fay Okell Bainter''' Sha Chasambo yim tulur bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun firakkin yaskin bǝ lan sha katambo (7 Dec 1893) == Bawono == Yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin uskun bǝ lan bawono (16 April 1968). Biske makar bǝ diyoma cidi Amariki bǝ, suro saa duwun yar laarrin fyakkin uskun bǝ lan (1938) Academy Award For Best Supporting Actress bǝ ciwondo suro biske Jerebel bǝn. ==Lamintǝ== gq23ae6tioa8ar34lcct4f962lzejp3 0 500 19724 6531 2025-02-09T10:36:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5439170]] 19724 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5439170}} '''Chibuzor Oji''' <ref>https://www.sunnewsonline.com/why-i-disappeared-from-the-music-scene-faze/</ref> dǝ sha chasambo suro saa duwun yar laarrin filaarin tulurin bǝ lan sha katambo (1997) '''Faze''' lan sun nzu notuna kaya cidi Nigeria bǝ kaya rutuma suro saa duwu indin luko diyon bǝ lan 2004 lan album nzu buroyi chido. ==Lamintǝ== jo6zrv4p2gz9q318pg7cz8802x0a36f 0 501 19725 6573 2025-02-09T10:36:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7371]] 19725 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7371}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Federico_Fellini#CITEREFBondanella2002</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Federico_Fellini#CITEREFAlpert1988</ref><ref>Autuori, Beppe (30 October 2017). "Ma la casa mia n'dov'è?". ''Il Ponte'' (in Italian).</ref>'''Federico Fellini''' dǝ sha chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan saa duwun yar laarrin findin bǝ lan (1920). Cidi (Rimini) bǝ lan. == Kǝrmu nzǝ == Yim fyakkin tilon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin yaskin bǝ lan bawono. Cidi (Rome) bǝ lan (1993). Federico Fellini dǝ biske makar bǝ izini yoma (Director)keryǝ Italian bǝ. Kureman attǝyǝy biske makar bǝ rowotuma. Bisken nzi burobǝ izini china dǝ shima (Lo Sceicco Bianco) suro saa duwun yar laarrin fiwun tilon bǝ lan. (1951) sha (Alberto Scordi) wa. Amma michelangelo Antonioni shima biske dǝ rowozi. == Lamintǝ == t5sxq9uyd5pqzfh87n713lym95nlcv5 0 502 19726 6596 2025-02-09T10:36:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19509544]] 19726 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19509544}} == <ref>https://web.archive.org/web/20201001085806/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57351</ref>Federico Valverde == '''Federico Valverde''' sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu tulur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uskun bǝ lan sha katambo (22/7/1998) Dekkel baktema cidi Uruguay bǝ kuru dawu baktema karabka donyi La Liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ [[Uruguay]] bǝwa ro. == Lamintǝ == bgxpan009z473g5qg78yu3wx5m26iec 0 503 19727 6619 2025-02-09T10:37:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q313868]] 19727 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q313868}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Fela_Kuti#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Anikulapo Kuri Olufela Olusegun Oludotun Ransone-Kuti''' sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrǝn fyakkin uskun bǝ lan sha chasambo (15 Oct 1938). == Bawono == yim indin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tulur bǝ lan bawono (2 Aug 1997)FELA lan sun nzu notuna ma. kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma Attǝyǝy kuruman siyasama ==Lamintǝ== 1yfggvqquq9p2w1gipt1n7w3zru8xsh 0 504 6642 6641 2025-01-31T13:25:26Z Amire80 18 22 revisions imported 6641 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1352462}} '''Olufela Obafunmilayo "Fela" Sowande''' sha chasambo yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin uwun bǝ lan (29 May 1905). == Kenengan nze buro yǝ == '''Sowande''' dǝ Abeokuta lan, Lagos dǝn karǝngǝ, Emmanuel Sowande dǝye, shi donyi kazǝmu-a kuru kam fuwuzǝna kǝrawu cocibe lardǝ Nigeria ye dǝn. Suro kәndolan shiye suro Choir Cathedral Church of Christben kaiyya. Shiye C.M.S. lan kәrawo. Grammar School-a kuru King's College, Lagos-a. Tərfandә bawanzә-a Dr. T. K. Ekundayo Phillips (kompositor, organist kuru choirmaster) shima lamar faida'a suro saa buroye lan. Suro Phillips yen, Sowande dǝ buro salakǝ lan music coci Europebe jili Bach-a Rheinberger-a dǝro kǝlzǝna. Loktu adǝlan, Sowande shima chorister kuru cidanza bəlin Yorubabe do cociyanzǝro gǝnatǝdǝro suwudǝna. Suro Phillips's tutorship lan, Sowandeye Fellowship Diploma (FRCO) Royal College of Organists lan gowono. Loktu adǝ lan, shi dǝ shima fuwuma bandye, jazz-a kuru music kǝnǝngabe ngǝwu-a biskejin. == Kǝrmu nzǝ == Yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan bawono (13 march 1987) '''Fela Sowande''' bǝ lan sun nzu notuna ma kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Fela_Sowande#cite_ref-De_Lerma_1-0</ref>{{INTERWIKI| ew52ryqozpbjcdfl6jfymekx73exhrm 0 505 6647 6646 2025-01-31T13:25:26Z Amire80 18 4 revisions imported 6646 wikitext text/x-wiki '''Felipe VI''' Su Spanishye allan, su buroye au su bawanzəyedə shima de Borbón kuru kən indimi au su fatoye yayedə shima Grecia. Felipe VI Felipe VI suro saa 2024 Mai Spainbe (ngəwu...) Kərmai kəntagə Yunibe kawunzə 19 saa 2014- kərmaaro Kǝrmai Kǝntawu Yunibe kawunzǝ 19, saa 2014 Ngawonzǝ Juan Karlos I Wartatəma Leonor, Nana Asturiasbe Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 30 saa 1968lan katambo (sagǝnzǝ 56) Madrid, Spain Kamu Letizia Ortiz Rokasolano (sagǝ 2004) Lamar Leonor, Nana Asturiasbe Tada Sofiya Suwa Felipe Juan Pablo Alfonso de Todos ye Santos de Borbon-a Grecia-a Fato Bourbonbe [1] [a] Awa Juan Karlos I Ya Sophia Greece-a Denmark-a ye Adin Katolikiya Romanbe Musko yiko Felipe VIbe Cida askərraye Kǝla Spainben Cida / dalami Askərra Spanishbe Soja'a samibe Spainbe Soja njiye Spainbe Saa cidabe 1986-2014[b] Daraja Kaptin Jeneral (Suwudǝ wune) Yalla mairi Spainbe Felipe VI (Spanish lan: [felipe Juan Pablo Alfonso de Todos Los Santos de Borbon-a Grecia-a; 30 kəntawu Januarybe saa 1968 lan katambo) shima mai Spainbewo. Dustur Spain ye lan, mairi lan, shi də kura lardəye kuru komanda-in-chief askərra Spain ye, daraja askərraye captain general ye rozəna. === Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110218175811/http://www.casareal.es/sm_rey/index-iden-idweb.html</ref> === e5ne5n43mojghaxywec8ksymecb15vz 0 506 19728 6669 2025-02-09T10:37:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q982872]] 19728 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q982872}} <ref>https://web.archive.org/web/20160620090600/https://www.femikuti.com/bio</ref>'''Olufela Olufemi Anikulapo Kuyi''' sha chasambo Yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin indin bǝ lan sha katambo (16 june 1962) '''Fela Kuti''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma attǝyǝy kuruman, siyasama Kura Nigeria bǝ. ==Lamintǝ== g7a1uugkppl976ho0yfp5zufe3ld8lu 0 507 19729 6676 2025-02-09T10:37:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1496]] 19729 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1496}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_Magellan#cite_ref-2</ref>Ferdinand Magellan (/məˈɡɛlən/ mə-GHEL-ən[1] or /məˈdʒɛlən/ mə-JEL-ən;[2] Portuguese: Fernão de Magalhães, IPA: [fɨɾˈnɐ̃w̃ dɨ mɐɡɐˈʎɐ̃j̃ʃ]; Spanish: Fernando de Magallanes, IPA: [feɾˈnando ðe maɣaˈjanes]; c. 1480 ⁇ 27 April 1521) shima [[Portuguese]] [1] explorer do zauro nowata kəla shiye dawariya-a kuru fuwuzə-a kəla am [[Spain]] yǝ suro saa 1519 ye dəwo East Indies ro lezəna dəwo kəmaduwu Pacific ye dən letə kasuwu dəriye fando nankaro, loktu dəwo shiye kəmaduwu interoceanic ye dəwo dareye sunzə'a lezəna dəga asuzə kuru shima am Europeye buro salakye do Asia ro lezəna dəwo kəmaduwu Pacific ye dən. == Lamintǝ == ljs6r7bzlosdxjgbxp0khspwykhpx89 0 508 19730 6702 2025-02-09T10:37:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23884186]] 19730 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23884186}} == <ref>"F. Mendy". Real Madrid CF. Retrieved 2 July 2019.</ref><ref>https://uk.soccerway.com/players/ferland-mendy/311836/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20200326033149/http://actas.rfef.es/actas/NLogin</ref>Ferland Sinna Mendy == '''Mendy''' dǝ sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha chasambo (8/7/1995) Dekkel baktema cidi France bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La Liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ France bǝwa ro. == kǝnǝnga nzǝ == Meula-en-Yveline, France lan sha chasambo,shi usulun nzǝ kam Senegal bǝ. == Lamintǝ == hiqlx9ejw3vq3igtq4nkael7vpj7vjo 0 509 6720 6719 2025-01-31T13:25:29Z Amire80 18 17 revisions imported 6719 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Ferran Torres 2019.png|thumb]] == <ref>https://www.premierleague.com/news/1869523</ref>Ferran Torres Garcia == '''Ferran Torres''' dǝ sha chasambo (29/2/2000) dekkel baktema keryǝ Spain bǝ kuruman attǝyǝy fuwu baktema club donyi La Liga bǝ Barcelona ro kuru cidi nzǝ Spain bǝwa ro. Torres cidanzǝ Valencia lan badiyono, na dǝn bikke dekkel yǝ buro salakye saa 2017 lan sǝdǝna. Suro saa 2020 lan Manchester City ro wallata, kuru Premier League'wa EFL Cup'wa saa 2020-2021 lan jiwo. Barcelona ro January 2022 lan lewano. Shiye wakil Spainbe dina lardǝwabe lan na'a bǝlin gadegaden wakilzǝna, kuru buro salaklan suro saa 2020 lan lardǝ kurabe dǝro badiyetǝ. == Lamimtǝ == n4vyo362t3hxxu8no4sdv30e3sxwh8m 0 510 6722 6721 2025-01-31T13:25:29Z Amire80 18 1 revision imported 6721 wikitext text/x-wiki Fictiondə shima cida awowa gargambewo, cida hawarrabewo, amso, lamarra, au na do awowa fantəye au futu fantəye fəlejinma. Hawarra hawarrabe dǝ hawar hawarra kureye'a, hawar jireye'a, au hawarra jireye'a kalkaljin ba. Suro awoa kureye lan, "fiction" ma'ananzə hawar ruotənadə shima hawar ruotənadəwo suro hawar ruotənadəwo, kuru ngəwusoro hawar ruotənadə shima hawar ruotənadəwo. 0s4xfzl7x8dhfbhf11zcyzjs7jecddv 0 511 19731 6732 2025-02-09T10:37:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q82759301]] 19731 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q82759301}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Fireboy_DML#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Adedamola Oyinlola Adefolaham''' sha chasambo (5 feb 1996) '''Fireboy''' lan sun nzu notuna kayama cidi Nigeria bǝ kaya rutuma. saa 2019 lan chida YBNL Nation lan badiyunu Attǝyǝy kuruman saa 2020 lan Soundcity MVP Award chiwando == Lamintǝ == 3e12914rpppyuvtefmakggst5cy2yj2 0 512 19732 6747 2025-02-09T10:37:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q82759301]] 19732 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q82759301}} '''Adedamola Oyinlola Adefolahan''' <ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/916095283</ref> sha chasambo (5 feb 1996) '''Fireboy DML''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ kaya rutuma. YBNL lan cidajin Olamide shima luman nzu Company diyi. Saa 2019 lan album nzu (Laughter, Tears and Goosebumps cido) Attǝyǝy kuruman sa'a 2020 lan kayan nzǝ (Jealous) sudo soundcity [[Wp/kr/MVP Award Festival|MVP Award Festival]] lan. Fireboy DML Abeakuta, Ogun State lan sha chasambo, Obafemi Awolowo university kayama nzu badiyuno. ==Lamintǝ== ezjk5sphp9sg70thikrlso87gfovc2h 0 513 19733 6764 2025-02-09T10:37:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5458212]] 19733 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5458212}} <ref>http://music.naij.com/artist-576-frank-edwards</ref>'''Flavour N'abania''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun yaskin bǝ lan (23 Nov 1983)'''Flavour''' lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ ,kaya ruwotuma. Kayan nzu "Nwa Babya"lan sha nowatu. 2nite Entertainment lan cidajin. Suro Saa duwu indin uwun bǝ lan 2005 album nzu buroyi cido ,Attǝyǝy kuruman suro saa duwu indin miyon bǝ lan 2010 kayan nzu (N'abania) bǝ kwallono ==Lamintǝ== b4njhlpx7lpus1pzk3ncpxm75ab1p98 0 514 22086 22085 2025-03-16T15:44:45Z Aliyu Cisse 43 22086 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Floyd Patterson (January 4, 1935-May 11, 2006) də kam boksaye gonyi America ye do saa 1952 lan səta 1972 ro saadənama, kuru indiro kam kura nəm kərau dunyabe kate saa 1956-a 1962-a lan kərmaizəna. gargamlan kazadaladə zuwuna, kuru shidə kuru heavyweight buro salakbe do waltə title dəga səbandəna ngawo sha fatsəgənayen. Nasha amateurben, shiye medal dinarbe zuwuna suro dalami nəmkərawu dawube suro gasa Olympicsbe saa 1952bedən. Shiga suro heavyweights 15 kura-kura zaman sammason suwudǝna. kc0niyjjznqb9y7iw8kuicvqkbz1n5q 0 515 22089 22088 2025-03-16T15:47:26Z Aliyu Cisse 43 22089 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kəmbu shima awola do organism laabe kəmbu nzərabe lan faidatinma wo. Kәmbu so dә nguwuso kǝska so, dabba so, au fungi so lan tuwandin kuru suro dәn awowa kәmbu soye mbeji jili carbohydrate so, fats so, protein so, vitamin so, au mineral so. Awo dǝwo kǝndaram laa soye kǝlanzǝro kǝlzǝyin ma soye kǝlanzǝa kǝlzǝyin sau duno sǝdin ro, kǝnǝngatǝ-a, au fuwutǝ-a kǝnǝngatǝyin. Dabbawa jili gade-gade soye futu kəmbu sadin gade-gade mbeji, sandiye məradənza metabolismbe-a kuru sandiye fuwutə sadəna nasha ecologicalbe taganasbe suro nashaa geographicalbe taganasben. dfpse2u5mpsfks0nd9te60gyh36frim 0 516 22090 6773 2025-03-16T15:48:53Z Aliyu Cisse 43 22090 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Fort lauderdale-hollywood''' faraskəram maara samibe dunyabe (IATA: FLL, ICAO: KFLL, FAA LID: FLL) - kuru shiga faraskəram maara samibe Fort Lauderdale lan nowotə kuru gargammen Merle Fogg Field lan bowotin kuru faraskəram maara samibe Broward Countybe - shima faraskəram maara samibe kura doni Broward County, Florida lan karadə. , Amerika, alamanna mil 3 (4.8 km) anəmfəte bəla Fort Lauderdalebe kuru mil 21 (34 km) yala Miamiben. Shi kən indimi doni faraskəram maara samibe kasuwube bəla Miamibedə, shidə kəla diwal kəriye 595-a, kəriye 95-a, diwal U.S.be 1-a, diwal kəriye Floridabe A1A-a, diwal kəriye Floridabe 5-ayen kara, kuru bərniwa Fort Lauderdale-a, Hollywood-a, Dania-a sandima sha kəlzana. Fowoli ===Lamintǝ<ref>https://www.gcr1.com/5010ReportRouter/default.aspx?airportID=FLL</ref>=== q4fkmfv0t9xxm58r8cp9mv7gdyzhsl5 0 517 23348 19734 2025-04-11T12:28:39Z Umargana1 21 23348 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q142}} === France === Faransa,[a] hukumamen Republic Faransa bə,[b] shima lardə doni fəte [[Europe]] yǝn kara. Nashawanzə diyaye də suronzan French Guiana suro [[South America]] yen'wa, Saint Pierre'wa Miquelon'wa suro North Atlantic'wa, [[French West]] Indies'wa, kuru kərtawa kada Oceania-a [[Indian Ocean]]-a, adəye sha nasha arziyibe kura dunyalan sədin. [[Metropolitan]] [[France]]'a, yalanzən [[Belgium]]'a [[Luxembourg]]'a, [[Germany]] yalagədinzən, [[Switzerland]] gədinzən, [[Italy|Italy'a]] [[Monaco]]'a anəmgədinzən, [[Andorra]]'a [[Spain]]'a Anəmnzən, kuru kalangaiyi kuluwube sha [[United Kingdom]]'a yalafətənzən. Nashanzə kuradə Rhine lan səta kəmaduwu Atlanticbero saadəna kuru kəmaduwu [[Mediterranean Sea|Mediterranean]] ben səta kəmaduwu [[English]] bǝ-a kəmaduwu yalabe-aro saadəna. Nasha'anzə mewun uskun (uwudə diya'a) nasha kəllatadə 643,801 km2 (248,573 sq mi) kuru nəm nguwu amyedə miliyon 68.4 suro kəntawu January bǝ saa 2024 lan.[6][8] Faransa də lardə dawu kura lardəye, bərni kura lardəye də [[Paris]], bərni kura lardəye kuru dawudi ada'a kasuwu'a yǝ. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_France</ref> == gzyhiv4bk3dnnjlqbs26nir55faf6gu 0 518 19735 6791 2025-02-09T10:37:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5432]] 19735 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5432}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Francisco_Goya#cite_ref-26</nowiki> </ref>'''Francisco''' José de Goya y Lucientes (/ˈɡɔɪə/; Spanish: [fɾanˈθisko xoˈse ðe ˈɣo ⁇ a i luˈθjentes]; 30 March 1746 ⁇ 16 April 1828) shima Spanish romantic painter kuru printmaker. Shidǝ zaumaro amarima mai Spainye suro karnu 18th wa badiyaram karnu 19th wa yedən. Kǝla fǝlejin zǝben, zane-a, kuru kǝrye wa dǝye bayanna kǝla lamarra gargambe zaman bǝwa kuru am fasal gargam bə karnu kǝn 19th-a 20th-be-a sǝdǝna. Goya dǝ nguwusoro sha last of the Old Masters kuru buro salak yǝ moderns lan bowotǝna. == Lamintǝ == 3fepjumv4o73ambfrxnlixrm4ogkze4 0 519 19736 6811 2025-02-09T10:37:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18044401]] 19736 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18044401}} == <ref>https://web.archive.org/web/20190621010626/https://images.cafonline.com/image/upload/caf-prd/kpakgtavgq0lbzxizu89.pdf</ref>Franck Yannick Kessie == Kessie sha chasambo yim miyon laarrin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan (19/12/1996) dekkel baktema cidi Ivory coast bǝ kuru dawu baktema karabka donyi Pro League bǝ Al Ahli rowa cidi nzǝ Ivory coast bǝ wa ro. Ngawo Atalanta lan fuwuzəna dən, Kessié ye AC Milan ro suro saa 2017 lan lamar cidaye lan gowono, ngawo saa indiyen lamar cidanzə tawadəro gowono kuru cidanzə zauro faidaa suro nashanzə Serie A suro saa 2021-22 lan. Suro saa 2022, shiye Barcelona ro gowono, na La Liga-a kuru Supercopa de España-a, kawu shiye Al-Ahli ro lezəna suro saa 2019 lan. == Lamintǝ == tv9zco0wsx47jae0zpxuhryy2fy57ng 0 520 19737 6827 2025-02-09T10:37:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q41533]] 19737 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41533}} <ref>https://web.archive.org/web/20170819090305/http://www.thefa.com/-/media/files/thefaportal/governance-docs/registrations/december-2014.ashx</ref>'''Frank James lampard''' Sha chasambo sa, duwun yar laarrin fittulur uskunnan bǝ lan (1978) dǝkkel yikryoma kura kasadiya adiyey kureman dǝkkel baktema kureyǝ cidi [[England]] bǝ. == Lamintǝ == 4ei86yzk1l513s37w3ezpbmw6zxxsk1 0 521 22730 19738 2025-03-29T23:15:09Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22730 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5604}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/'''Frank_Lloyd_Wright'''#cite_ref-1</ref>'''Frank Lloyd Wright Sr'''. dǝ. (Junebe 8, 1867 ⁇ Aprilbe 9, 1959) shima fasal garbǝ, gargamyǝ, ruwoye, kuru malumma lardǝ [[America]] bǝ wo. Shiye garra 1,000 kozәna suwondәna loktu kәrmai 70 lan. Wright zauro bana cina nasha fasal garbǝ karnu kən findi yǝn, fasal gar bǝn dina sammaso'wa banazəna cidanzə men kuru am cida kəratəmaso yer kadaro shawari cina suro Taliesin Fellowship yen. Wright də sasarana kurta futu adammana'a kornzə'a kalkal kurta lan, nazaru shima adə organic architecture lan bowono. Falsafa adə Fallingwater (1935) lan misaltəna, shi done "cida ngalwoma fasal garbe America yǝ" lan bowotin də. Wright də shima fayoniya do letəram fasal garbǝ maranta Prairie ye bowotin də kuru shima tafakkar fato Usonian yǝ bəla Broadacre yǝ dəwa yita gatsəyin, awo do bərni yasayen kurunzə United States ye də. Shiye kuru ofiswa jireye'wa bəlin'wa, coci'wa, maaranta'wa, fatowa kura-kura'wa, hotelwa'wa, fatowa kareya adabe gənatəye'wa, cidawa kasuwubǝ gade'wa kurzəna. Awowa suroye Wright-be kurzənadə (windowwa glassbe-a, cidi-a, karewa njimbe-a karewa tewurbe-a) garwa anyiro təkkəna. Shiye kitawuwa kada ruwozəna kuru hawarra kada ruwozəna kuru shidə maləmma nowata lardə United States-a Europe-a lan. Wright də sha suro saa 1991 yen cidaram fasal garbe America ye dəye asuzana kəla shima "fasal garbe shiro kurawo ba suro zaman sammaben". Suro saa 2019, cidanzə kartənadə isa na awo kaduwube dunyabe ro suwudə namtə shima fasal garbe karnu kən 20thbe Frank Lloyd Wrightbewo. == Lamintǝ == <references /> 11ps2d45pai2br8jyxjnm3t66rs964n 0 522 22807 19739 2025-03-31T05:42:54Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22807 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16207149}} <ref>https://web.archive.org/web/20140714162715/http://music.naij.com/artist-576-frank-edwards</ref>'''Frank Ugochukwu Edwards''' Sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun laarry bǝ lan sha katambo (22 july 1989) kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma.Shi ma kuman nzu ROCKTOWN yi Attǝyǝy kuruman fan nzan karakfka kaya yi nbiyi. Lagos lan katambo == Lamintǝ == <references /> axvebg7evfmf9gjyv7p55xlatt2yfdf 0 523 22091 6873 2025-03-16T15:50:28Z Aliyu Cisse 43 22091 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Frank de Jong'''<ref>https://web.archive.org/web/20190817145759/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57648</ref> De Jong dǝ sha chasambo yǝm miyon indin bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tulurin bǝ lan sha katambo (12/5/1997) dekkel baktema cidi Holland bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Barcelona rowa cidi nzǝ Holland bǝ wa. De Jong dǝ (willem ii) lan dekkel badiyono saa 2015 bǝlan , daji club Ajax bǝ duro wallatǝ kǝla kawo 1m€ sa,a lan. == Kǝnǝnga nze == == Lamintǝ == <references/> 2zhvarjb8g72u0tdat6e6p06erqj2ox 0 524 19740 6896 2025-02-09T10:37:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8007]] 19740 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8007}} <ref>"Mass legal executions in America up to 1865"</ref>'''Franklin D. Roosevelt''' Franklin D. Roosevelt dǝ sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kentawu Razab bǝ lan saa duwu meyon uskun fiskun indin bǝ lan (1882) == <ref>http://www.fdrlibrary.marist.edu/archives/collections/franklin/index.php?p=collections/findingaid&id=27</ref>Kǝrmu Nzǝ == Yim meyon indin bǝ lan kentawu shawal bǝ lan saa duwun yar laarrin fidiyon luko uwun bǝ lan Bawono(1945). Franklin D. Roosevelt dǝ shima kura lardǝ Amerika bǝ fyakkin indin bǝ (32) tun saa duwun yar laarrin fyakkin yaskin bǝn har saa duwun yar laarrin fidiyon luko uwun ro lewono. Saa miyon Indin sidi kila kir maiyǝ den. Loktu 4th Term nzin bǝ lan bawono. Dusowa kozuna tussun kila kir maiyǝ den. Kawo kura lardi Amerika bǝ ro waljin den shima kura keryǝ New York bǝ tun saa duwun yar laarrin findin laarrin bǝn(1929) har saa duwun yar laarrin fyakkin idin ro lewono (1932). Kureman attǝyǝy Senator yǝ sidina suro saa duwun yar laarrin miyon yakkin bǝ lan (1913) har saa duwun yar laarrin findin ro lewono (1920)) keryǝ New York bǝ den. == Lamintǝ == rl6m2dh0fcoaawzg2sygstokzxg22cp 0 525 19741 6916 2025-02-09T10:37:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q905]] 19741 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q905}} <ref>http://www.kafka-research.ox.ac.uk/</ref>'''Franz Kafka''' Franz Kafka sha chasambo yim yaskin bə lan kǝntawu maram bə lan saa duwu uskun fiskun yaskin bə lan (1883). == Bawono == Yim yaskin bə lan kǝntawu Aji bə lan saa duwun yar laarrin findin luko diyon bə lan bawono(1924). Franz Kafka kakkadi rowotuma (Bohemain) bə kuraman tilam jamus bə manajin Attəyəy aworra sinana yə rowojin. Kam kasadiwa sun nzu dinalan notuna. == Lamintǝ == 3m7hqp4dbkbwj5p8lvmdi3i1w8xf2ne 0 526 19742 6947 2025-02-09T10:37:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q729]] 19742 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q729201}} '''Franz Peter Schubert'''<ref>https://www.collectionscanada.gc.ca/eppp-archive/100/202/300/inditer/2001/05-14/dane/pianos/pianos.htm</ref> Franz Peter schubert. sha chasambo yim fyakkin tilon bǝ lan kǝntawu razab bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fillaarin tulurin bǝ lan (1797). == Kenengan nzǝ buro yǝ == Kənənga-a ilmu-a buroye Franz Peter Schubert də sha bəla Vienna yen katambo, kəntawu January ye kawunzə 31 saa 1797 lan, kuru wazənanzə'a Coci Catholic ye lan baptizəna. Shidə tada kən mewun indimi Franz Theodor Florian Schubert-a (1763-1830) kuru Maria Elisabeth Katharina Vietz-a (1756-1812) ye. Kakanzə Schubertbedə asalnza lardə Zuckmantel suro Austria Silesiaben kesha. Baanzə, tada talaa Moravianbe, shidə maləm maarantabe parishbe nowata, kuru maarantanzədə Lichtentallan (suro Viennabe district kən ləngarmin) fuwurawa kada isayin.[4] Zuckmantel lan Vienna ro saa 1784 lan kadio kuru ngawo saa indiyen sha malǝm marantabero wallono.[3] Yanzədə fero koko tandoma kura Silesianbe kuru kawu nyiyanzəro cida fatobe yalla Viennesebero cidajin. Franz Theodor-a Elisabeth-a ye dulinza mewun diyau (falnzadə haram, 1783 lan katambo),[5] laar ganalan bazana. == Bawono == Yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwu mǝyon uskun findin uskun bǝ lan bawono (1828) .Franz Peter schubert dǝ Kayama Cidi Austrian bǝ. Sa,an nzi fyakkin tilon bə lan bawono (31) Amma atteman kaya duwu falla kozuna sidina Kǝnǝngan nzin(1000 songs) . cidi (viena) bə lan bawono. == Lamintǝ == 3fyv2p23v949s2xs4psxf8wnyisjb2x 0 527 19743 6958 2025-02-09T10:37:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7312]] 19743 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7312}} '''Franz Peter Schubert''' (German: [fʁants ˈpeːtɐ ˈʃuːbɐt]; 31 January 1797 ⁇ 19 November 1828) shima kam kuru kayama cidi Austriya bǝ gargam zaman bǝ dare yǝ Classical-a badiyaram Romanticbe-a. Kәnәngәnzә gana ro waljin yaye, Schubert yǝ kaya zauro ngәwu , suronzan kayan nzә do 600-a kozәna (nguwuso lieder-a), symphonies tulur, music sakral-a, opera-a, music kәla-a, kuru piano-a kuru music kamara-a. ==Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Schubert#cite_ref-107</nowiki></ref>== o3eo99sdx8w33ncjv36i0wsd06h7p3e 0 528 23403 19744 2025-04-12T05:03:28Z Umargana1 21 23403 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q965448}} '''Fred''' dǝ sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (5/3/1993) dekkel baktema cidi [[Brazil]] bǝ, kuru dawu baktema club [[Premier League]] bǝ [[Manchester United]] bǝ dero kuru cidi nzǝ [[Brazil]] be wa. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20190611000407/https://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF</ref> == 04oojincr6lve19nqd6tmqakj1ffj3e 0 529 19745 6984 2025-02-09T10:37:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4896800]] 19745 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4896800}} ===Freda Ahenakew=== Freda Ahenakew CM SOM (kəntagə Fabarairuye kawunzə 11, saa 1932-kəntawu Aprilye kawunzə 8, saa 2011) shidə ləbtəma Canadaye kuru ilmuma kaduwu Creeye.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Freda_Ahenakew#cite_note-1</ref> Ahenakewdə sha kazadalaro gowotə təlamma amma asal lardəye gənatəlan kuru awo kaduwuye gənatəlan Canadalan. Shidə yanzəgana feroye kəla siyasawu David Ahenakewben. ==Gargam== Freda Ahenakew də sha Ahtahkakoop lan chasambo, suro nduli uskuyen kən indimi. Amnzǝ kura so dǝ sandima Edward'wa Annie'wa (ngudo tambo) Ahenakew. Saanzə ganadə maaranta St. Albanye Prince Albertye dən napsəna, kuru maaranta Prince Albertye Collegiateye dəro karaa.[https://en.wikipedia.org/wiki/Freda_Ahenakew#cite_note-SAIN-5] Ahenakewye Harold Greyeyes nyawono (shidoni maranta India yǝ Qu'Appelleye kərazənadə, daji faraskəram bareye Indiaye Saskatchewanyedə FSIN men cidazəna) Muskeg Lake Cree Nationlan (shidoni fuwulan shiga wakil falro sədənadə), kuru rokkonzan nduli 12 satana. [5] Dare waltə məradənzə kərabe 1968lan zəgayin, na shiye mowonti kuraro ndulinzə 9-a kərazənadən.[3] Suro saa 1979yen, Bachelornzə ilmuye Jamiya Saskatchewanyen səwandəna loktu təlamma Creeye guljindən.[3] Nyiyanzə Greyeyes-a yedə saa faldən daano.[5] Kate saa 1976-a 1981-a yen, cida kəra gultəye səwandəna mowonti ada Indiaye Saskatchewan ye lan, Lac La Ronge Band lan, kuru mowonti kənəngatəye Saskatchewan ye lan (kərmadə mowonti kura Joe Duquette ye) Saskatoon lan. Suro saa 1984lan, shiye Master of Arts təlamma Creeye Jamiya Manitobayen səwandəna,[3] rokko Farfesa H.C. Wolfartbe.[6] Nazarunzə Masteryedə, "Gartə təlamma Creeye", dare bakkada.[5] Saa 1983 lan səta 1985 ro saadənan, shidə banama shehu ilmube suro fasal kəra am asalbe Jamiya Saskatchewanbedən. Shidə darekta mowonti təlamma Indiaye Saskatchewanye saa 1985lan səta 1989ro saadənan. Ngawo mowontidə'a fuwuzənayen, shidə shehu ilmuye kəra amma asalye Jamiya Manitobayen hatta saa 1996lan cida kolzənaro.[3] Ahenakew də shima lamba darajaye kada səwandəna surodən degree darajaye Jamiya Saskatchewan ye mbeji.[7] Shiga Wakil Order Canadabero 1998lan cado kuru shiro Saskatchewanbe Order Meritbe 2005lan cedo.[9] Suro saa 2016 lan, dalami kərabe jamaye Saskatoonbedə Freda Ahenakewro sunzə co. == Lamintǝ == 4fumourtc89iowutenzh3yt19svgmlh 0 530 19746 7001 2025-02-09T10:37:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q60736442]] 19746 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q60736442}} <ref>https://www.bbc.com/news/stories-57081087</ref>'''Freddie Figgers''' (kawu kəntawu September yǝ kawunzə 26, suro saa 1989 bǝ lan sha katambo) shima kasuwuma [[America]] yǝ, awo bərin tandoma, kuru kam do nǝ Figgers yǝ fantəgəramzə-a kuru cidaram Figgers ye-a koksənama.<ref>https://www.tallahassee.com/story/life/chronicle/2022/06/14/paying-forward-freddie-figgers-foundation-helps-those-alzheimers-disease-nonprofit/7604404001/</ref> == Kǝnǝnga-a kuru cida-a == [[Freddie Figgers]] də sha tambolan kolzana kuru kawu indilan Nathan Figgers yǝ gowono. Nathan də cidama cista yǝ kuru cidama musko yǝ, amma kamunzədə, Betty Mae, cidama kulo yǝ. Freddie də Quincy, [[Florida]] lan wurano. Gananzən karewa konnu yǝ dina yasadə zauro səraana. Naura kərənna buro salakbedə shima Macintosh namgata shiyǝ səbandənadə sa shiye saa ləgarlan kuru nasha agogobe radiolan səta circuit boardro saadənadə yasawono.[1] Sa shiye saa anze mǝyon indin lan, komfutawa mowontinzǝn yasa-a kuru cistǝgǝ-a badiwono loktu faraskǝram ngawo mowonti bǝn. Darekta faraskəramdəye, shidoni mayordə, sha hayazə komfutawa city halllan yasayero. Dare lan, Freddie yǝ faraskəram awo njiye dunozə ngaltəye ruwozəna. Daji maaranta kolzə sa’a mǝyon lokko uwur lan kasuwuro lewono,[1] komfutawa suro fato ngawoyedən yasayin. Shiye cidanzə cloud gənatəye kəlanzəye saa 2005 lan badiwono.[3][4] kungəna cina kəla faraktəyen software ruwotəlan.[3][5] == Lamintǝ == nf7wuvf9uipzm5921hbjsa6h123mp4o 0 531 23806 22093 2025-04-29T16:19:58Z Aliyu Cisse 43 23806 wikitext text/x-wiki {{Databox}} French dǝ waneyi: Awo laa lardǝ Francebe-a, au lardǝ Francebe-a, au lamarǝ Francebe-a. Təlam Faransabe, shi doni lardә Francebe lan tuwondәna ma Am Faransabe, lardǝ-a kuru kaduwu-a Kәmbu faransaye, ada'a kәmbu kәmbube-a == Laminte == fuartk56m29ew3ye0briufctd1zvplc 0 532 19747 7015 2025-02-09T10:37:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5588]] 19747 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5588}} '''Frida Kahlo''', sha''' Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón''' shi chidan nze kurta kurtama (artist) kurtama kasadiya zauro sun nzə notuna loktun nzin. Kahlo sha chesambo kǝrwe coyoacan kirma maxico lan notunaman. Sa, a duwun yar laarrin tulur bǝ lan (1907) kǝrwe (coyoacan) bǝ din. == Kǝrmu Nzǝ == Sa,a duwun yar laarrin fiwun lukodiyon bǝ lan bawono. Fotowanzədə ngəwusoro awowa kəlanzabe duno'a mbeji kuru realism'a fantasy'a kəlzəna. Kǝla [[Mexicayotl movement]] ye ngawo kǝrmai kǝlanzǝbe lan, shido kǝla [[Mexico]] be dǝga bayantǝ sǝdǝna dǝn, Kahlo dǝ surrealist au magical realist lan bayantǝna. Shi dǝ waltǝ kǝla awo sǝdǝna kǝla kǝnǝnganzǝ kǝla kǝrǝnzǝbe dǝn notǝna. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Frida_Kahlo#cite_ref-134</ref> ==Lamintǝ== 5a91v9vvlfyxzokipr9f7a4ncwfi26i 0 533 19748 7037 2025-02-09T10:38:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9358]] 19748 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9358}} '''Friedrich Nietzsche''' Sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fidiyon luko diyon bǝ lan (15-october-1844) == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin luko uwun bə lan kǝntawu shawur bə lan saa duwun yar laarrin bə lan (25-August-1900) Friedrich Nietzsche də shi malum philosopher bə kureman kakkadi rowotuma keryə [[Germany]] bə. Buron shi malum mowonti bə (professor) University of Basel bə lan kira guljin == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Nietzsche#CITEREFJensenHeit2014</ref> == ocj75rajwh7qalr8vsg6mk2bvvl7htd 0 534 19749 7069 2025-02-09T10:38:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1268]] 19749 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1268}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Chopin#cite_ref-2</ref>'''Frédéric Chopin''' sun nzu notunaman. sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwu miyon uskun miyon bǝ lan (1810) bula [[Wp/kr/Poland|Poland]] bǝ lan. == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon tulurin bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan sa,a duwu miyon uskun fidiyon laarrin bǝ lan bawono (1849) bula [[Wp/kr/Paris|Paris]] bǝ lan suro keryǝ [[Wp/kr/Faransa|Faransa]] bǝ lan. '''Fryderyk Franciszek Chopin'''<ref>He was a Polish patriot to his bones and the divinely inspired romantic poet of Polish music." Tad Szulc, ''Chopin in Paris'', p. 19</ref> Dǝ kayama kureman attǝyǝy ganga piano bǝ diyoma (pianist) kam kasadiwa rintama loktu nzin kam shi yeyi bawo na ganga piano diyolan. == Lamintǝ == 8t95p5f6spp0tmzesyglyjsxzu4y0e6 0 535 7085 7084 2025-01-31T13:25:46Z Amire80 18 15 revisions imported 7082 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q33454}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Fula_people#cite_ref-FulaniStudy_1-0</ref>'''Fulata''' Fulani, au Fulɓǝ amm adə sandima kaduwu Saharayeya, Sahelyeya Fəte [[Africa]] yǝ ya, nashadən tarrata. Lardəwa kadalan napsana, nguwusoro fəte Africa yeya yala Africa yǝ dawu yeya, [[Sudan]] anəmyeya, Darfur'wa, kuru nashawa ci kəmaduwu Red Sea yǝ Sudan yǝ ya. Adadu amma Fula yǝdə notənyi, dalil ma'ananza kəla kaduwu Fulayen. Somtəwa gade-gadeye adadudə kate am miliyon 40-a dunya sammason fəlezana. Fulaye nguwuso-kən yakkəmen, au ta'adir miliyon 7 səta 10ro saadənada sandima sunyimaso, kuru kaduwunzadə sandima sunyima kurawo dinalan.Kammabowo kaduwu Fulayedə sandima am gana-gana napsanama,[28] kuru barewu-a, maləmma-a, sanyawu-a, kasuwu-a, amma darajaa-a. Namtə kaduwuyedən, sandiya təlamma Fulaye kəlzəna, gargamma nza adanza-a. Fuladə sammaso musulumma amma gana laa kəristanna kuru Animist Kazadalawa Fəte [[Africa]] bǝ ngəwuso kaduwu Fulani bǝ, surodən kura lardə [[Nigeria]] bǝ kureye, Muhammadu Buhari mbeji; kura lardǝ [[Cameroon]] bǝ buro salak bǝ Ahmadou Ahidjo; kura lardǝ [[Senegal]] bǝ kureye, Macky Sall; kura lardəye-a banamanzə-a, Adama Barrow-a Muhammad B.S.Jallow-a; kura lardǝ [[Guinea-Bissau]] yǝ dǝ, Umaro Sissoco Embaló; banama kura lardǝ [[Sierra Leone]] bǝ, Mohamed Juldeh Jalloh; minista kura lardǝ [[Guinea]] bǝ, Bah Oury; Waziri Malibe, Boubou Cisse-a kuru kamu banama kura lardə [[Ghana]] bǝ Samira Bawumia-a. Sandiye kuru nasha kura-kura dunyabe lan cidazana, misallo banama Secretary-General [[United Nations]] bǝ, Amina J. Mohammed; kura majalis dunya bǝ kən 74 me, Tijjani Muhammad-Bande; kuru Sekretari-Kura OPEC bǝ, Mohammed Sanusi Barkindo. ==Lamintǝ== rl0lf95xlawwy91ldv5fnbbb2j583tl 0 536 22233 19750 2025-03-18T15:19:12Z Bukr Garbai 213 +s 22233 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18708}} == <ref>https://www.fulhamfc.com/</ref>Fulham F.C == [[Liwuram:600px FFC su sfondo Bianco e Nero.png|thumb]] '''Fulham Football Club''' dǝ, club dekkel bǝ kərwe Fulham London England bə lan, Premier League England bə baksan. Dekkel nza fato bǝ Craven Cottage lan baksan, tun saa 1896 bə lan. == Lamintǝ<ref>http://www.fulhamfc.com/history</ref> == <ref></ref> tvyipsia1mnoyo0cn1bvbymf9dqz2bi 0 537 22094 7101 2025-03-16T15:55:40Z Aliyu Cisse 43 22094 wikitext text/x-wiki {{Databox}} "Fundamentalism" dǝ shima raayi kate karapkawa laa-a am laa-a dǝwo bayanna kalkallo-a, dogma-a, au raayi-a ro faidatain dǝwo, kǝla nǝm gade katti tiyibe-a kuru tiyi gadebe-a dǝga gayirtǝbe lan, shido sǝkǝ duno'a kǝla nǝm gade katti tiyibe-a kuru tiyi gadebe-a dǝga gayirtǝbe lan, shido sǝkǝ duno'a kǝla lamarra laa ""safǝ"" be dǝga wuzǝna ma, kuru raayi dowo sandiya gayirtǝwu soye sandiya kalkalzǝna ma dǝga waltǝ ro walzǝna ma. Kalma adǝ ngǝwusoro suro lamarra adinben faidatin alama nǝmngǝla duno gǝnyibe kǝla nzǝrtaliu kadaben (awowa "asaldǝbe" eo8m2iiyrzmo0dqslh1q816i387hmfr 0 538 19751 7117 2025-02-09T10:38:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q726]] 19751 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q726}} '''Furr''' dǝ dabba la yi diyau wa fato lan ginazan ma. Nguwun zuso kajim kumbun nza wo. Dabbawa jiri shima dǝ (Equdia, domesticated, mammals, milk yielding animals) sandi ro gulzan Nasaran. Furr dǝ saa miliyon 45-55 kozǝna dǝn kǝla dabba gana laa kǝlzǝyi-a, Eohippus dǝga karǝngǝn, dabba kura laa kǝlzǝyi-a kǝlzǝyi-a ro walwono. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Linnaeus</ref> == rxoas6vpwiiaqparrg5swbwi5xqcvyn 0 539 19752 7123 2025-02-09T10:38:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q991]] 19752 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q991}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Fyodor_Dostoevsky#cite_ref-1</ref>Fyodor Mikhailovich Dostoevsky[a] (UK: /ˌdɒstɔɪˈɛfski/,[1] US: /ˌdɒstəˈjɛfski, ˌdʌs-/;[2] Russian: Фёдор Михайлович Достоевский[b], tr. Fyodor Mikhaylovich Dostoyevskiy, IPA: [ˈfjɵdər mjɪˈxajləvjɪd ⁇ dəstɐˈjefskjɪj] i; 11 November 1821 ⁇ 9 February 1881[3][c]), loktu laan sha Dostoyevsky lan bowotindǝ, shima kakkadi rubewo, kakkadi gana rubewo, kakkadi rubewo kuru hawar rubewo. Manawuwu hawarrabe ngəwusoye sha kam fal suro kakkadi hawarrabe dunyabe zauro ngəwuwo ro gozana, cidawanzə ngəwuso zauro dunowa ro gotəna. == Lamintǝ == nl86r4e8mwt61tex29w441j7kv5z0zm 0 540 19753 7145 2025-02-09T10:38:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q174219]] 19753 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q174219}} [[Liwuram:Multicolored tempera paints.jpg|thumb|fentilan tasa]] [[Liwuram:Gouache.jpg|thumb|Fenti kada]] '''Fenti'''də awo au tuskano, ngawo awo cibburo təkkənayen kuru harzənayen, awo laa fim-samun sərayin. Namtə kisandiyen, adə shilan faidatə sura tində, sha fentijin lan nowotə. Fentidə launu kada-a jili kada-aro tədin. Fentiwa ngəwuso kəndawulan tətandin au njilan tətandin, kuru falnzawoso halnzə gade. Jili fentibe kureyedə saa duwu mewu kozənalan fenti kulben faidatin. Bərniwa ngəwuson fenti kəndawu-a tətandənadə suro bəlaa fatobe au na njiye fəletəyedə sharaye haramzəgəna (bayantǝ mǝradǝtǝna). "clean-up solvents" də gade-gade fenti njilan tədinma dəga fenti kəndawu lan tədin dəga. Fenti njilan tətandində-a fenti kəndawulan tətandində-adə awo fentitənadəye yanawu-awobe diyabedən gade-gadero faidatin (misallo fato). Nguwusoro, awo do fentitin də 10 °C (50 °F) ma kozənaro waljin, amma fenti diyaye/"primers" tandomasoye gulzana raktə faidatin sa yanawu awobe də 2 °C (35 °F) yeyiro waljiya. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Paint#cite_ref-1</ref> == hkh02hf8dj2cq8jevnsdiuzvi2zjcog 0 541 19754 7161 2025-02-09T10:38:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4412]] 19754 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4412}} [[Liwuram:Africa (Western region).png|thumb]] === Fǝte Africa yǝ === Fəte Africa bə, au Fəte Africa bǝdə, shima nasha fəte Africa bewo. United Nations ye fəte Africa yǝdə lardəwa miyon araskǝn ro chado (16) Benin'wa, Burkina Faso'wa, Cape Verde'wa, Gambia'wa, Gana-a, Guinea-a, Guinea-Bissau'wa, Ivory Coast'wa Liberia'wa, Mali'wa, Mauritania'wa, Niger'wa, Nigeria'wa, Senegal'wa, Sierra Leone'wa, Togo'wa sammaso bayanzana. , kuru Saint Helena-a, Ascension-a Tristan da Cunha-a (Kalangai diyabe kərmai kəlakəlbe). Nəm nguwu am fəte Africayedə miliyon 419 ro somtəna saa 2021 lan, kuru 381,981,000 saa 2017 lan, surodən 189,672,000 kamuwa kuru 192,309,000 konga. Nashadə nasha nəm nguwu jamaye-a razəwu-a lan zauro wurajin suro continent Africa yǝn. Gargam buroye suro Fəte Africabedə suronzən dunowa nashabe nowata kada mbeji sandi doni nashawa gade-gade kasuwu ci kəmaduwube-a surobe-a lan sunotinma, alamanna Mali-a Gao Empires-a. Fəte Africabedə na kəltaram diwalwa kasuwube ndikate yala Africabe Arabbe-a anəm continentbe-ayen kara, na karewa taganasbe jili dinar-a, su cidatə-a, kəmowun-a tuwandinma. Ngawo kulashi Europebedə arziyi fatobe-a mairiwa-a səbandənayen, kasuwu kaliwabe Atlanticbedə nizam kaliwabe buron mbejidən garzəna cida lardəwa Americabe notodəro cinro. Ngawo kasuwu kaliwaye dazənayen badiyaram karnu kən 19yen, lardəwa Europebe-a, taganasmaro France-a Britain-a, nəmkam ndikate sandiya notoyen gozaa kowada. Misallo, karewa cidabe kada lardə diyabero sutuluwuna, surodən karewa barebe cida ngəwu gojinma alama koko-a kofi-a, karewa karabe alama katakau tropicalbe-a, arzənyi cidibe alama dinar-a. Tun kərmai kəlabe sətanadən, lardəwa fəte Africabe kada, alama Ivory Coast-a, Ghana-a, Nigeria-a, Senegal-a, nasha razəgə nashadəbe-a dunyabe-an faida kada sadəna. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/West_Africa#cite_ref-UN_WPP_1-2</ref> == r3kkku84tyhmvh9o12iwwei3ofkgsqc 0 542 19755 7172 2025-02-09T10:38:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3947]] 19755 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3947}} [[Liwuram:Adam Thoroughgood House - South LR.jpg|thumb]] '''Fàtǒ''' dǝ shima na donyi kam bǝ garzǝ suroden nafshin ma kuruman awo faida,a suro dǝn ginata wa. == Lamintǝ == tvnal6rba8xr0073u4onvzsu73r1x9b 0 543 19756 7201 2025-02-09T10:38:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5878]] 19756 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5878}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Gabriel_Garc%C3%ADa_M%C3%A1rquez#cite_ref-1</ref>'''Gabriel García Márquez''' Gabriel josè de la concordia García Marquez (Gabo) bǝ lan sun nzu notunaman, sha chesambo yim Araskin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin findin tulurin bǝ lan. (1927) == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == Yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu shawal bǝ lan saa duwu indin mǝyon luko dǝyon bǝ lan bawono (2014) Gabriel García Márquez dǝ kakkadi rowotuma keryǝ [[colombian]] bǝ(Novelist) Awarra sinana rowotuma, biskǝ makar bǝ rowotuma, attǝyǝy kureman cidama fato jarida bǝ. ftscgmfzwsq06on61iiafdfbdnfw62n 0 544 7205 7204 2025-01-31T13:25:53Z Amire80 18 3 revisions imported 7204 wikitext text/x-wiki '''Galaxy''' dә shima futu shillewuwabe, awowa shillewuye kәlanzәnabe, gas kate shillewuwabe, kausu, kuru awowa sənanabe doni gravity men kəllata. Kalima dǝ Greek galaxias (γαλαξίας) lan gowotǝ, ma'ananzǝ dǝ 'milky' wo, ma'ana galaxy Milky Way ye dǝwo suronzǝn Solar System dǝn kuntenro. ===Lamintǝ=== fvozsq23zyg60r5z8zkb0tlkbiobjev 0 545 19757 7215 2025-02-09T10:38:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8778]] 19757 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8778}} '''Galen of Pergamum''' Sha chesambo (123-199|217AD) Galen of Pergamum dǝ:shi malum (philosophy And Physics) bǝ cidi [[Greek]] bǝ. == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=mhNUGgG2eacC</ref> == 2ycxl665gz780744z7xgy0mberzygsx 0 546 19758 7228 2025-02-09T10:38:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q307]] 19758 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q307}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Galileo_Galilei#cite_ref-1</ref>'''Galileo Galilei''' Sha chesambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu mǝyon luko uwun firakkin diyon bǝ lan (15-feb-1564) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Bawono Yim uskun bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwu mǝyon araskin fidiyon indin bǝ lan (8-jan-1642). Galileo Galilei dǝ shi malum ( Polymath) cidi Italiya bǝ == Lamintǝ == 7dpazpzs5815ksjycx2oomy7i415129 0 547 22097 7232 2025-03-16T16:00:37Z Aliyu Cisse 43 22097 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gamal Abdel Nasser Hussein'''(15 kəntawu Januarybe saa 1918 – kawunzə 28 kəntawu Septemberye saa 1970) shima cidama askərraye Egyptbewo kuru siyasama shi dəwo shima kura lardə Egyptbe kənindimewo saa 1954 lan səta bawono suro saa 1970 ro saadənan. saa fuwubedən cidi yasabe nazəyin. Ngawo saa 1954 lan memba Muslim Brotherhood ye kəlanzəro jarabtənayen, karapka dəga dabkono, kuru kura lardəye Mohamed Naguib dəga fatolan fəlezə kuru kərmai kura səmowona. Shiga kura lardǝbe ro karrada suro kǝntawu yuni sagǝ 1956 yen. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Collins_English_Dictionary</ref>=== eh1lpj0024x38szruyxt03g6qy5ksca 0 548 7236 7235 2025-01-31T13:25:55Z Amire80 18 3 revisions imported 7235 wikitext text/x-wiki '''Gas''' dә fal suro awowa dunowa diyau dәn. Sandi gadedə sandima solid, liquid, kuru plasma. 1] Gas donyi kǝlanzǝ dǝ atom fal lan tuwandin (misallo gas donyi daraja ye jili neon), elemental molecules do jili atom fal lan tuwandin (misallo oxygen), au compound molecules do jili atoms gade-gade lan tuwandin (misallo carbon dioxide). Kǝska gasbe, jili kasam, dǝn gaswa nǝm gade-gade mbeji ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_D._Anderson</ref>=== oegkludb7q7wtpnhxn3u09dbdajllye 0 549 19759 7258 2025-02-09T10:38:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q108111889]] 19759 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q108111889}} <references /> <ref>https://sportsfinding.com/gavi-collects-the-next-generation-award-as-the-third-best-young-player-in-the-world/142802/</ref><ref>https://www.marca.com/en/football/2022/06/17/62ace06a268e3edb2c8b45cf.html</ref><ref>http://www.worldfootball.net/player_summary/gavi/</ref><ref>https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/players/116719/pablo-martin-paez-gavira</ref> '''Pablo Martin paez Gavira''' '''Gavi''' lan sun nzu notunaman sha chasambo (5/8/2004) Dekkel baktema keryǝ Spain bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Barcelona wa Cidi nzǝ Spain bǝ wa. Suro saa 2022 bǝ dǝn shiro (Golden Boy Award ) shiro sadina. shima fùwun wo suro zayirowa dekkel baktema bǝ den. == Lamintǝ == rb6t7u60ilif0cwnrkti72ltv2bmvpj 0 550 19760 7269 2025-02-09T10:38:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2568762]] 19760 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2568762}} <ref>https://books.google.com/books?id=9AlBAQAAIAAJ&q=agbagyi</ref>'''Gbagyi people''' Am Gbari au Gbagyi (jammai - Agbari/Agbagyi) [1] sandima kaduwu donyi nguwuso suro lardǝ Nigeria be lan tuwandin, adadǝ sandiya miliyon 5.8 gai, lardǝwa diyau bǝ lan, suroladǝn FCT mbeji, kuru sandiye suro lardǝwa kǝrmai bǝ 30 lan tuwandin, futu bayan 2006 (National population commission) bǝ ladǝn. Lamarra 2006 lardǝbe kǝla nǝm-gana adam be lisawu ladǝn. Adǝ shima su tǝlam nza bǝ wo Gbagyi. Am kaduwu dәye təlamma indi manazayin. Amma na təlamma anyi sandiya Gwari lan bowozan Hausa Fulani-a amma Europe-a samma soye loktu Nigeria-a buron naptəram lardəyedən. sandiya Gbagyi/Gbari lan notәna ma ngәlaro. Sandiye Nigeria lan kənəngatana, Federal Capital Territory - Abuja, kuru Kaduna State. 3] Kuru sandiya Nasarawa central Nigeria Area lan tuwandin. Gbagyi au Gbari shima kaduwuwa nguwu suro Middle Belt lan nabtəramma lardən nza yǝ Federal Capital Territory lardə Nigeria ye dən. Adǝye sǝkǝ am Gbagyi dǝ sandima am kura lardǝ Nigeria bǝ, Abuja dǝye. == Laminatǝ == fx84iihehwushz44q3kqgzoz52s6jgn 0 551 22098 7277 2025-03-16T16:02:23Z Aliyu Cisse 43 22098 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Geidam=== Geidamdə nasha gomnati ganabe suro kəriye Yobebe, [[Nigeria]] lan. Headquarternzədə bəla Geidam yala-fəte nadəye 12°53′49′′N 11°55′49′′E lan kara. Yim kawu kəntawube 24 kəntawu April be suro saa 2021 lan am terrorist ISWAP be də Geidam'a səmowona am miyon tillon cezəna, kuru am duwu araske (6,000) samin nadən napsanadə'a tarzana.[1] Attəson yayi, askərra [[Nigeria]] ye də bəladə'a walta səmowona ngawo am terrorist də ro bətərəm sadənayen. Nəm kuranzədə 4,357 km2 kuru nəm nguwu amyedə 157,295 suro kom-komi 2006 yen. Lamba postaye nadəyedə shima 632. ==Ilmu== Mai-Idris Alooma Polytechnicdə, moranti ilmu zamtəye kura gomnati kəriyebe 1993 lan kokkada. ==Kǝndaram dunyabe/ Kǝla cidibe== Geidam də nasha cidiye mbeji kuru saa sammason temperature 70°C yeyi mbeji, fəram, kuru kəska gana wurajin. Katti-a, kajim-a, kuru kəska kəri-adə sandima nadəga suwudin. Nasha gomnati bəlaye Geidam yedə kilomita square 4,375 sətana kuru zaman indi noata- zaman hartəye'wa zaman samiye'wa. Nəm kəliwu nasha Gomnatibedə kashi 16, kuru kasam kasamyedə kashi 10 yeyi. == Lamintǝ<ref>https://www.tvcnews.tv/over-6000-geidam-residents-displaced-after-boko-haram-attack/</ref> == sv0k3meccu9fsnv84gun7wl3zp4qsui 0 552 19761 7288 2025-02-09T10:38:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3510240]] 19761 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510240}} === General Ayinla === General Ayinla kollington sha chasambo 20/8/1949 kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kuru kaya fuji yǝ diyoma, baba Alabado lan sunzu Notunama ma. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ayinla_Kollington#cite_ref-1</ref>== 46cnzrx5gfmclcw6wgl98qv4x0zklgf 0 553 22679 19762 2025-03-29T18:23:44Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22679 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q720}} <ref>https://en.unesco.org/silkroad/knowledge-bank/birth-date-chinghis-khaan-determined-through-mongolian-astrology</ref>'''Genghis Khan''' Genghis Khan dǝ sha chesambo yim tilon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwu fallin yar fallin firakkin indin bǝ lan (1162). == <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Genghis_Khan#cite_ref-Davis,_Richard_L_2013_2-1</ref> Kǝrmu nzǝ == Yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan saa duwu fallin yar indin findin tulurin bǝ lan bawono (1227) Genghis Khan dǝ shima kura lardi Mongol bǝ . Loktu nzin shi kam duno Askarra yeya. Askarran nzi jirinza yeyi bawo loktu din . Shima tilamma Mongol bǝ dǝ kilanza na fallo kilzi. Mongol Empire ro kalaksu. Shima Mongol Emperor buroyǝ yo. Kiriu ngu loktun nzin zuwuna lardi-lardi ngu sumowuna sa din . Suronzan (Jin Dynasty) nbǝji . Loktu nzin shi Emperor kasadiwa rintama. zauro dunowa .cidi china bǝ ngu zu so zuwuna kiriu lan. Har lardi lardi jiri nasha China bǝ dǝ kwalziyi. == Lamintǝ == <references /> g75kd9pvuw4vg264xkg923teq64v0sl 0 554 19763 7328 2025-02-09T10:38:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1449]] 19763 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1449}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Genoa#cite_note-:1-4</nowiki></ref>Genoa (/ˈdʒɛnoʊə/ JEN-oh-ə, Italian: Genova, Italian: [ˈdʒɛːnova] i; Ligurian: Zêna, Ligurian: [ˈzeːna]) [a] shima bərni kura lardə Italy be Liguriabewo, kuru shima bərni kən arakkəmo num kura lan suro Italia belan. Suro saa (2023) am (558,745) ye suro nəm kərmai bərni yedən kənəngatayin. Kǝrmai bǝlinzǝ dǝn am (813,626) ye mbeji, amma million 1.5 yeyi ro kozǝna nasha bǝlinzǝ dǝn nabtǝ Italy be dǝn. ==Lamintǝ== rkfe3zw74oomj8paaz60m1qf3iolfon 0 555 7337 7336 2025-01-31T13:26:01Z Amire80 18 8 revisions imported 7336 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1354784}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Geoff_Capes#cite_ref-1</ref>'''Geop Capes''' Geoffrey Lewis Capes (23 kəntagə Ogusta bǝ suro saa 1949 bǝ lan sha chasambo. kəntagə October bǝ kawunzə 23 suro saa 2024) də kam bunduwu baktəma British bǝ, kam duno'a, kuru bikkewa kəla cidiben gaskatəma. Shiga UK lan suro saa 1980s ye lan nowata kəla nəm dunonzə bikke makkarye-a kuru telebijin lan luwonzə-a lan faraskəramma jili Superstars-a World's Strongest Man-a lan, shi doni indiro zuwuna də. Capes ye [[England|England'wa]] Great Britain-a wakilzəna suro biske dekkelyen, nəm gozəna shot put lan, lamarra do shiye indiro Commonwealth ye gasazəna, indiro Europe ye gasa fatoye lan, kuru bikke Olympic ye yakkəlan gasazəna. Kəntawu October saa 2024 lan, shiye rekod Britishye shot putye saa 1980 lan sətanadə nanzən mbeji sa mita 21.68 (71 ft 2 in) lan gənazənadən. Namtə kam duno'ayen, indiro kam duno'a dunyalan zuwuna, kuru indiro World Muscle Power Classic'a ​​zuwuna, kuru ka'alawa gade kada'a surodən kam duno'a Europeye-a kam duno'a Britainye-a mbeji. Nasha gaska Highland Games ye lan, shiye loktu arakkəro kənasar dunyabe, buro salakkin Lagos lan 1981 lan kənasar səbandəna, kuru rekod dunyabe lamarra kadalan rozəna. Ngawo biske gaskaye lan cida kolzənayen, biske dunoye naptə referee-a, lamarra fuwutəgəma-a, kochi-aro cida gozə kowono. Shiye kuru shago kazəmu biskebe ladoye sədin, kuru ngudowa yasabe dunyalan nowata ro wallono. Capes də datənzə 197 cm (6 ft 5+1⁄2 in) kuru nəm kərauzə kilo 170 (375 lb) zamanzə kuradən. ===Lamintǝ=== 3v3chjtuw3j9uzcca991museyjz3kdl 0 556 22613 22609 2025-03-29T14:03:53Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22613 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5683}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Geoffrey_Chaucer#cite_ref-1</nowiki></ref>'''Geoffrey Chaucer''' (/ˈtʃɔːsər/; c. 1340s ⁇ 25 October 1400) shima biske makartǝ ma lardǝ England bewo, ruwowo, kuru cidawu lardǝbewo shido The Canterbury Tales lan nowotǝnama. "Baba ada'a lardǝ Englandbe-a, au, gade lan, "Baba shawari lardǝ Englandbe-a". Shidə shima ruwotəma buro salakye suro na do na sha Poets' Corner lan bowotin dən, suro Westminster Abbey yen dəro təkkin. Chaucer dǝ shima falsafa-a astronomer-a ro suwa-a sǝdǝna, ilmu kimiyabe A Treatise on the Astrolabe dǝga sonzǝ Lewis dǝwo saa 10 ye dǝro sǝdǝna. Cidanzə cida gomnatiye dәn cidanzә kәla bureaucrat, courtier, diplomate, kuru memba majalisabe ro wallono == Lamintǝ == <references /> sy3vyawoou4faq6c4n5nha2u0tihydp 0 557 22099 7349 2025-03-16T16:03:19Z Aliyu Cisse 43 22099 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://www.telegraph.co.uk/athletics/2024/10/23/geoff-capes-dies-aged-75-world-strongman-shot-put/</ref>'''Geoffrey Lewis Capes JP''' (23 kəntawu Ogustabe saa 1949-kəntagə Octoberbe kawunzə 23 saa 2024) də kam bunduwu baktəma Nasarabe, kam duno'a, kuru gaska bikkewa kurakurabe. Shiga UK lan suro saa 1980s ye lan nowata kəla nəm dunonzə bikke makkarye-a kuru telebijin lan luwonzə-a lan faraskəramma alamanna Superstars-a World's Strongest Man-a lan. Capes ye England-a Great Britain-a wakilzəna suro biske dekkelyen, nəm gozəna shot put lan, lamarra do shiye indiro Commonwealth ye gasazəna, indiro Europe ye gasa fatoye lan, kuru bikke Olympic ye yakkəlan gasazəna. Kəntawu October saa 2024 lan, shiye rekod Britishye shot putye saa 1980 lan gozənadə nanzən mbeji sa mita 21.68 (71 ft 2 in) lan gənazənadən. Namtə kam duno'ayen, kam duno'a dunyalan indiro zuwuna, Nasha gaska Highland Games ye lan, shiye loktu arakkəro gasa dunyabe, buro salakkin Lagos lan 1981 lan zuwuna kuru kazadala dareye də suro saa 1987. Shiye kuru rekodda dunyabe 15 duno'a lezənama sətandəna. ===Lamintǝ=== fvefudgtzb61w5dtqrj6g4ygfksgtw2 0 558 19765 7354 2025-02-09T10:38:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8087]] 19765 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8087}} geōmetría) 'land measurement'; from γῆ (gê) 'earth, land', and μέτρον (métron) 'a measure') [1] shima dalami konkomibe doni awoa samibe alamanna nəm cintu, suronzə, nəmkura, kuru na samənzə suro awoa kuren. Geometry də, arithmetic'a kəllata, dalami konkomiben buroye fal. Ilmuwu isawubedǝ suro lamar geometryben cidazǝ dǝ geometerlan bowotin == Lamintǝ == et1jr0r43abpcnhtqsqz9ss6dc3segy 0 559 19766 7362 2025-02-09T10:38:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7302]] 19766 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7302}} '''George Frideric''' (or '''Frederick''') Handel (/ˈhændəl/;[a] baptised Georg Fried(e) rich Händel,[b] German: [ˈɡeːɔʁk ˈfʁiːdʁɪç ˈhɛndl̩] i; sha chasambo (23 February 1685) (bawono 14 April 1759) shima kam German-British bǝ kayama Baroque composer zauro nowatama nasha opera'a, oratorios, anthems, concerti grossi, kuru organ concertos lan. Haendel dǝ na Halle lan ilmu gowono kuruman gargam Hamburg-a Italy-a lan cidazǝna kawu London ro waltǝnro suro saa 1712 lan nabcinno, na doni cida nguwu sǝdǝna dǝn kuru lardǝ Britishbe ro walwono suro saa 1727 lan. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20130519130520/http://www.haendelhaus.de/de/Haendel/Ausgestellte_Dokumente/#8</ref> == 059363j6pu2qc65aulf43795fnl0ms1 0 560 22793 22728 2025-03-31T05:38:11Z Bukr Garbai 213 G. W. F. Hegel 22793 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9235}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel_bibliography</ref>'''Georg Wilhelm Friedrich Hegel''' dǝ sha chesambo yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin bǝ lan. (27-Augus-1770) == Kenenganze buro bǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon tilon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fyakkin tilon bǝ lan bawono(11-Nov-1831) '''Georg Wilhelm Friedrich Hegel''' dǝ shi malum philosophy bǝ cidi Germany bǝ. Bula stuttgart, Wurttemberg bǝ lan sha chesambo. Kirmaro nadi Southwest Germany bǝ. Shi Kam kasadiwa rintama amma loktun nzin sha maluma gadewa tawattayi . Manan nza na fallo lejimba. == Lamintǝ == <references /> 3ldquhix6es0dv6k55tdsw2aaoxrd2v 0 561 20813 20812 2025-02-15T23:29:09Z Ummusalmasuleiman2001 55 20813 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5679}} '''George Gordon Byron''', Baron kən 6 me, FRS (22 kəntawu Januarybe saa 1788-19 kəntawu Aprilbe saa 1824) də shi nazəmuma kuru kamanzə Britishbe. Shidə kam kura letəram Romanticbe fal,[3][4][5] kuru shidə kam kura nazəmuwu Britishbe ro gotəna.[6] Suro cidanzə zauro nowatadəyen hawar kuruwu Don Juan-a Childe Harold-aye Pilgrimage-a; kaiyyawanzə gana-gana Hebrew Melodies lan dəye zauro nowata ro wallono.Byron də kərawono Trinity College, Cambridge lan, kawu Europe taidazə bəlawurojinro. Saa tulurro Italy lan napkono, Venice-a, Ravenna-a, Pisa-a lan ngawo shiga England lan sowosanayen dalil zorzanayen.[7] Sokku Italy lan dazənadən, ngəwusoro sawanzə-a nazəmuma kamanzə Percy Bysshe Shelley-a ziyarajin.[8] Dare lan, Byron ye kəriwu kərmai kəlabe Greek ye dəro kəllatə kərmai Ottoman ye dəga kəriwutəro, shi do ne Greek ye sha kəriwuma jamaye ro darajazana də.[9] Shidə kəriwu kəriwube suro saa 1824 lan bawono, sa'anzə 36, kəla feverben ngawo Missolonghi'a bətərəm kən tilomi-a kən indimi-ayen.Tadanzə fal suro nyiyanzəyen suro gozənadə, Ada Lovelace, shima kam do fannu komfutaye lan cida badizənama futu ruwonzə Charles Babbage ye Analytical Engine ye lan. Byron ye duli duli nyiyanza diyaye də suronzan Allegra Byron, gananzən bazəna, kuru waneye Elizabeth Medora Leigh, fero yanzəgana kamuye Augusta Leigh ye. ==kenengan nzu buro ye== George Gordon Byron də kəntagə January ye kawunzə 22 saa 1788 lan katambo, kəla Holles Street yen London lan; Yallanzə do suro England Midlands ye də Ralph de Buran ro waltəyin shi do karnu kən 11th ye lan William Conqueror'a England ro lezəna də.[15] Cidinzə sodə kitawu Domesday Book saa 1086 lan somtəna.[16] Byron dǝ shima tada tilo Captain John Byron (sha 'Jack' lan notǝ) kuru kamunzǝ kǝn indimi, Catherine Gordon, waratatǝma fato Gight ye suro Aberdeenshire, Scotland ye dǝ. Kakanzə Byronbedə sandima banama kəriwube John Byron-a Sophia Trevanion-a. Sa maara njiye wurtəyen kəngatənadən, kaka Byronbeye rekod kasoye bəlin dunya dərizə kəlzəna. Ngawo bəlawuro kəla kəriwu kərmai kəlabe Americayedən sətanayen, jaridawuye shiro 'Foul-Weather Jack' Byron gulzayin.[18]Baanzə Byron ye də buron Amelia Osborne, Marchioness of Carmarthen dəga nyazəna, shi do ne sha nəmkam kəlzana də – nyiya də ngawo kwanzə'a dəbtanayen magə gana laa lan wakawono, kuru shidə suro'a kəntagə uskuyeyi.[19] Nyiyadə kurnotənyi, kuru ndulinza indi buroyedə – Sophia Georgina-a, kuru tada su ba-a – ganalan bazana.[20] Amelia kəlanzəma suro saa 1784 lan bawono ngawo tadanza kən yakkəme tamboyen saa fal, yanzəgana feroye Augusta Mary.[21] Amelia də kwasa batti lan bawono yaye, waneye kwasa tiyiye, jaridawuye gulzana karənzə kwanzə kolzənadəro nəmkayiwu fanzəna. Ngawo adəyen, am karnu kən 19th ye dəye Jack ye shiro "zalumtə-a nəm zalum-a" ro zorzana.[22] ==kurmu nzu== Mavrokordatos-a Byron-a ye dawari kəriwu Turkeyye Lepanto ro bətərəm sadəna, ci Gulf Corinth yedən. Byron ye master konnuye gozə artillery dawartəro, kuru shiye soja'a tawayewuye cidiyanzəro gozəna ilmunzə soja'aye ba yaye. Kawu bəladəro lejinro, yim kawu 15 Februarybe saa 1824-lan, dondizəna, kuru bu fəletəye shiga waltə dunozəgəna.[102] Shiye ganalagǝ ngawozǝna, amma badiyaram Aprilben shiro amusu sǝtana; bu fəletə kurunbedə liitawanzəye mburo sadənadəye shiga zauro səsangəna. Kasuwa shiro fəlezəna kuru Missolonghi lan kəntagə Aprilye kawunzə 19 lan bawono.Liitanzə loktudən, Julius van Millingen, tada ilmuma kaduwube Dutch-Nasarabe James Millingenbedə, raksə kərmunzə dapsənyi. Byron də kənəngatə kuru Ottomans'a kəriwutəro lezənaro wallono maa, ca shiga mai Greece yero warmatəyin. Attəson yayi, maləmma zamanbedə jaza jili anyi mowonjinbaro sowondəna.[55] Gargamma Britishbe David Brewerye ruwozəna, futu fallan, Byronye karapkawa Greekbe gaskadəga kəltəro terəna, kənasar səbandənyi kuru nasha adammanaben bas kənasar səbandəna, arzənyinzə kura faidatə am kəriwudəye zamzənadəga banazə, Christian-a Musulumma-a, amma adəye jaza kəriwu Greekbe kərmai kəlabedə lezənyi.[1] ==Illum nzu== Byron də kəranzə buroye də mowonti Aberdeen Grammar ye lan səwandəna kəntawu January ye saa 1795 lan hatta sa’anzə 10 lan England ro waltənaro. Suro kəntagə Ogusta saa 1799 lan maaranta Dr. Cidiya kəla Dr. Baileyyen gənaada, shiro ndəlamzagəna kəla shiye tiyinzən awo laa sədin amma raksə kəlanzə'a dafcinba cida "violent" ye lan shilanzə bannatənadə'a fəletəro. Yanzəye kəranzəro cissəgəna, ngəwusoro shiga maarantalan cotulowo, adəye banazəgə kəlanzəro tarbiya ba-a kəranzə kureye dəga koltə-aro banazəgəna.[35]Byron dəga maaranta Harrow yero saa 1801 lan zuzaana, kuru nadən napkono har kəntawu Julyye saa 1805 ro. Fuwura notənyi kuru bikke cricketye notənyi, sonyayi shiye marantadə'a wakilzəna loktu bikke cricket Eton v Harrowye buro salakyen Lord's lan saa 1805 lan.[37] Shiye nəmkalkalnzə badə tiyi mazattəlan dazənyi. Byron ye Mary Chaworth'a kərawo badiwono, shi done maaranta lan kəla kəllada də, kuru shima dalil done Harrow ro waltəro waazəna dəwo suro kəntagə Septemberye saa 1803 lan. Yanzəye ruwozəna, "Shilan awo laa notənyi ba amma kərawo, kərawo zauro batti, kurunnyi lan kwasuwa samma batti. darelan, "Mary Chaworth də shima awo buro salakye nəmjinsi nəm kuraye fanzənawo."[38] ==Lamintǝ<ref>https://www.oxforddnb.com/view/10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-4279</ref>== mr6368kt99x6evpaez1nkayi0yuiymi 0 562 19769 7418 2025-02-09T10:38:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7302]] 19769 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7302}} <ref>http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm</ref>'''George Frideric Handel''' George Frideric Handel dǝ sha chesambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu miyon araskin fiskun luko uwun bǝ lan. (1685) == Bawono == Yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin fiwun laarrin bǝ lan bawono, (1759) george dǝ kayama keryǝ Germany bǝ. kawo England ro waltin ro. Sha ( [[Johann Sebastian Bach|Johann]] Sebastian bach) wa Handel wa suro saa fallin saiya chesambo. Loktun nzan am jiranza yǝyi bawo na kaya rowotun . Attǝman fal maro kila kilzayi loktun nzan. == Lamintǝ == j2vdyx4dw3anu7bozlqmuu2au7nhb0y 0 563 22658 19770 2025-03-29T17:55:19Z Bukr Garbai 213 /* Laminte */ 22658 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23505}} [[Liwuram:George H. W. Bush White House photo.jpg|thumb]] '''George H. W. Bush''' <ref>https://www.history.navy.mil/research/histories/biographies-list/bios-b/bush-george-h-w.html</ref>George Herbert Walker Bush (kəntawu Yuni bǝ kawunzə 12,suro saa 1924-kəntawu Nuwamba yǝ kawunzə 30, saa 2018) də siyasama, nəm sulhu, kasuwuma shi doni kura lardə [[America]] bǝ kən 41 me saa 1989 səta 1993 ro saadənama. kuru banama kura lardəyǝ kən 43 mǝ ro walzəna saa 1981 lan səta 1989 ro saadənan cidiya Ronald Reagan yen kuru buron nasha gade kura lardəye lan cidazəna. Fato fato galiwu ye lan katambo, Milton, Massachusetts lan, Greenwich, Connecticut lan ciwono. Phillips Academy ro karaa kuru pilot ro cidazəna suro United States Navy Reserve yen loktu kəriwu dunyabe kən indimiyen kawu Yale lan tamojinro kuru West Texasro lejinro, nadən kamfani kəndawu fetebe kənasartəna kokkono. Ngawo majalis kura United Statesbe suro saa 1964yen kənasartənyiyen, shiga majalisku Texasbe kən 7me suro saa 1966yen wakiltəro karrada. Kura lardəbe Richard Nixonye Bush'a tamsil United Nationsbero saa 1971lan kuru kura komiti lardəbe Republicanbero saa 1973lan wakilzəna. Gerald Ford ye sha kura Ofis kəla kəltəye jama China ye ro wallono saa 1974 lan kuru darekta Central Intelligence ye ro saa 1976 lan. Bush ye kura lardəye ro gasayin saa 1980 lan amma Reagan ye sha kəriwuzəna, shi do Bush karzəna də. banamanzə kura lardəye. Suro karno kura lardǝbe saa 1988 yen, Bush ye Democrat Michael Dukakis'a cewono. <ref>https://adst.org/2018/12/george-h-w-bush-american-diplomat/</ref>Letəgəram lardəwa diyabedə shima kərmai Bushbedəga suwudə loktu shiye saa dareye kəriwu Cold Warbedən lezənadən kuru banazəgəna kəla waltəm Germany kəltəben. Shima kəriwu Panama-a Gulf War-a ro bətərəm təmtəgəye kərmairo sədəna, kəriwu dareyedən Iraqye Kuwait'a səmowo. Shi tawadədə kasattənyi yaye, sai ngawo kərmainzə kolzənayen, Bushye shawarizə kuru tawadə kasuwube North Americanbedəro musko səkkəna, shi doni karapka kasuwube United States-a, Canada-a Mexico-a suwudənadə. Fatolan, Bush ye wadə kampain 1988 ye dəga waltə kalaksəna, shara haraji'a haftəye səkkə kungəna fulutəye. Shiye sharawa jamiyya indiye yakkəro 1990lan musko səkkəna, shara am Americabe nəm maskinnabe-a, shara hijirabe-a kuru shara kasam kadawube-a. Shiye kuru David Souter-a Clarence Thomas-a dəga shararam kuraro wallono. Bush ye karno kura lardəye saa 1992 ye lan Democrat Bill Clinton ro shawazəna ngawo razəwuye fulutəyen, wadə harajiye faltənzə'a, kuru letəgəram lardə diyaye'a fulutə'a suro siyasa ngawo kəriwu Cold War yedən.<ref>https://afsa.org/george-hw-bush-diplomats-remember</ref> Ngawo kərmainzə kolzənayen suro saa 1993 yen, Bush də cidawa adammanaye lan zauro cidajin, nguwusoro rokko Clinton yen cidajin. Kǝnasar tadanzǝ George W. Bush ye dǝlan, suro karno kura lardǝye saa 2000 ye dǝlan, sandi indi dǝ awa-tada indimi kura lardǝ dǝye ro wallada, ngawo John Adams-a John Quincy Adams-a yen. Tada gade, Jeb Bush, karno kura lardəye Republican ye suro primaries 2016 ye lan kənasartənyi. Am gargamma soye Bush dəga kura lardəye ro gozana. == Kənənga-a ilmu-a buroye (1924-1948) == Kuru wune: Yalla Bush be Bush fato kakanzǝye suro Kennebunkport, Maine be lan, c.Saa 1925 Foto kitawu saabe mowonti Phillips bǝ Bush bə, 1942 George Herbert Walker Bush də sha kəntawu Yuni ye kawunzə 12,suro saa 1924 be lan, Milton, Massachusetts lan sha katambo. Shidə tada kən indimi Prescott Bush'wa Dorothy'wa (Walker) Bush-aye, kuru yanzəgana Prescott Bush Jr-ye. Kakanzə bawanzəye, Samuel P. Bush, naptə kura kamfani karewa maara cidiye Columbus, Ohio lan cidazəna. kuru kakanzǝ yanzǝbe-a kuru sunzǝ-a, George Herbert Walker, shima banki Wall Streetbe W.A. Walker də sha "Pop" lan nozana, kuru Bush ganadə sha "Poppy" lan bowozayin shiro daraja nankaro. Yalla Bush ye də Greenwich lan, Connecticut ro lezana saa 1925 lan, kuru Prescott ye W.A. Harriman & Co. lan cida gowono, shidoni dare Brown Brothers Harriman & Co. ro kəllata saa fuwuyedən. Bush ye loktu ganazəye nguwuso Greenwich lan cido, fato fato batallaye fatonzaye Kennebunkport, Maine lan, au fato kakanzəye suro South Carolina yen. Dalil arzinyi yallanzəye nankaro, Bush də zauro hangalza bannatəye sha lezənyi. Mowonti Greenwich ye lan saa 1929 lan səta 1937 ro saadənan kuru moranti Phillips Academy ye dəro kərawono, moranti kəlanzəye kura Massachusetts ye lan, saa 1937 lan səta 1942 ro saadənan. Sokku Phillips Academy lan, shidə kura aji kuraye, secretary majalis fuwurawaye, kura karapka kungəna sabtəye bəlaye, wakil editor board jarida marantaye, kuru captain karapka baseball-wa dekkel shiye-wa varsityye. == Lamintǝ == <references /> skhull9aw3dv3h25w2x6ik3npvpb84t 0 564 19771 7477 2025-02-09T10:39:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23]] 19771 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Dictionary_of_American_Biography</ref>'''George Washington'''dǝ sha chesambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fyakkin indin bǝ lan (1732) == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin fillaarin laarrin bǝ lan bawono(1799). George Washington dǝ shima kura gargamma lardi Amerika bǝ buro ye yo tun saa duwu mǝyon tulurin fiskun laarrin bǝ lan (1989) har saa duwu mǝyon tulurin fillaarin tulurin ro lewono (1797). Kawo kura lardi diro waljin ro George Washington dǝ shima kura Askarra (Continental Army ) be wo loktu kǝriu (American Revolution wae) bǝ la dǝn. Sandima United State diwa tun buron koksa. == Lamintǝ == lyiaefzzi4y6vssoc9qbaaw73jkrpnr 0 565 22106 7479 2025-03-16T16:11:47Z Aliyu Cisse 43 22106 wikitext text/x-wiki {{Databox}} German ((s) dǝ waneye ma'ana: Germany (ye au alaka-a) Germania (gargamlan faidatǝ) Am do lardǝ Germanye, lardǝ Germanyye, amdo nzǝko Germanye, au amdo tǝlam Germanye manazayinma Kәrye Germanybe dә, kәrye Germanybe kәshana lardәbe dәga ruwo Am Germanicbe (zaman Romanbe) Təlam Germanbe təlamma Germanicbe laaso Kәmbu Germanybe, kәmbu adabe Germanybe 5mcn0s2kllfpn0t7vc7egixjea46bv2 0 566 19772 7508 2025-02-09T10:39:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q117]] 19772 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q117}} <ref>https://web.archive.org/web/20131022204947/http://www.ghanaembassy.org/index.php?page=language-and-religion</ref>'''Ghana''' au Gana, nasaran maa (lardǝ Ghana yǝ) də shi lardə cidi Africa bǝn. Gana dǝ cidi nzǝ kura alamanna kilometer duwu yar indin fiyaskən uskunnin yar uwun fidewu yin gai. (238,540) Shi Ghana dǝ jamaa ngwu mbeji alamanna miliyon findi tulurin diyon fidiyon yaskǝnnin filaar yaskǝnnin ngai. Isawu adadu jamaa lardǝ yǝ saa dəwu indin meyon luko diyon yǝ isabsana ladən. Shi Ghana dǝ lardə cote-dǝ-ivory daa kəlangai gono, kuru Togo, kuru Burkina Faso, kuru bərni kura lardə diye də shima Accra. Kura lardə Ghana yǝ shima Akufo-Addo saa dəwu indin mewu tuluri ladən. Kuru banamanzə də shima Mahamudu Bawumia laktu saa dəwu indin mewu tuluri ladən. Ghana də nasha 239,567 km2 (92,497 sq mi) zamzəna, nasha kada mbeji, ci kəmaduwuye lan səta karaa njiye ro saadəna. Am miliyon 35 karǝnga-a, Ghana shima lardǝ kǝn indimi suro Fǝte Africa ben nǝm ngǝwu jama bewa wo. Bərni kura lardəyedə shima Accra; bərni'a gade faida'a də sandima kumasi'wa, tamale'wa, sekondi-takoradi'a. Suro saa 1957 yen Ghana də shima lardə do kərmai kəlabe səwandənama suro sub-Saharan Africayen, cidiya kərmai Kwame Nkrumah yen. == Lamintǝ == 4ip2130rerpcc94fbyecrkb9wygk3ym 0 567 19773 7533 2025-02-09T10:39:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7311]] 19773 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7311}} <ref>https://www.britannica.com/biography/Giacomo-Puccini</ref>'''Giacomo Puccini''' Sha chesambo yim findin indin bə lan kǝntawu jimada gaji bə lan saa duwu mǝyon uskun fiwun uskun bə lan (22-Jimada gaji-1858). == Kenengan nzǝ buro yǝ == '''puccini''' ye kitawu kaiyya bə shiro Capriccio sinfonico gultində ruwozəna naptə kakkadi kərabǝ na gənatəbǝ Milan bə nankaro. Maləmma Puccini bǝ Ponchielli-a Bazzini-adə cidadə zauro saraana, kuru biskǝ fuwurawabǝ na gənatəbedən kəntawu armalan bə kawunzə 14 saa (1883) lan cedo, Franco Faccio yǝ sədəna. Cida Puccini yǝ də zauro waltə wuzana suro kakkadi Milanese yǝ La Perseveranza yen, kuru adəye səkə Puccini ye sua gartə badiwono kəla shima kayama gana do wadə'a sədin ma suro kor kaya Milanese yǝ lan. == Kǝrmu nzǝ == Yim findin laarrin bə lan kǝntawu jimada auwal bə lan saa duwun yar findin luko dǝyon bə lan bawono (29-jimada auwal-1924). kayama cidi Italiya bə zauro kasadiwa sun nzə dinalan notuna. == Lamintǝ == cnu8f7iv420d046dobvaauoxouwtrj1 0 568 7536 7535 2025-01-31T13:26:13Z Amire80 18 2 revisions imported 7535 wikitext text/x-wiki Gillian "Gil" Adamson ez059z2xw9grlm70rqgnwmvmhv8t9o6 0 569 19774 19201 2025-02-09T10:39:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q485298]] 19774 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q485298}} <ref>https://doveclove.com/julian-ozanne</ref>'''Gillian Leigh Anderson OBE''' (/ˈdʒɪliən/ JIL-ee-ən; cido August 9, 1968) [1] shima bikke makkar yǝ diyoma lardǝ [[America]] bǝ wo. Cida'anzǝ sǝdinama suronzan fǝm FBI be a Dana Scully be a suro serial The X-Files lan suluna (1993 ⁇ 2002; 2016 ⁇ 2018) lan, fǝm kǝndarambe Lily Bartye suro fim Terence Daviesbe The House of Mirth (2000) lan, DSU Stella Gibson suro BBC/RTÉbe serial telebijin bǝ The Fall (2013 ⁇ 2016) lan. ==Lamintǝ== ioxgknol1re2j2wycyqticznf8sg8ib 0 570 19775 7557 2025-02-09T10:39:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q179277]] 19775 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q179277}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Pierluigi_da_Palestrina#cite_ref-FOOTNOTELockwoodO'ReganOwens2001_1-0</ref>Giovanni Pierluigi da Palestrina (kǝntawu February bǝ 3 saa 1525-a February bǝ 2 saa 1526-a February bǝ 2 saa 1594) [n 1] shiye kam Italiya bǝ gargamdo late Renaissancebe. Maaranzə Roman Schoolye dəye wakilzǝna, kuru Orlande de Lassus-a Tomás Luis de Victoria-a, Palestrina dǝ shima fuwuzana karnu kǝn 16th [[Europe]] yǝ dǝn == Lamintǝ == ljq61s4i6q7tsgj71di8t1yp9kzvkbo 0 571 19776 7562 2025-02-09T10:39:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7317]] 19776 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7317}} Giuseppe Fortunino Francesco Verdi (Italian: [dʒuˈzɛppe ˈverdi]; 9 au 10 October 1813  ⁇  27 January 1901) shima kam Italiyabe gargamzə operabe lan nowotə. Kǝla Busseto yen kǝla kǝndaram lardǝye lan kǝnǝngatǝna, lamar kǝrawuye kǝrawu lan kǝrawo, Antonio Barezzi ye banazǝna. Verdiye fannu operabe Italybe dəga zauro ngəwuro sədəna ngawo loktu Gioachino Rossini-a, Vincenzo Bellini-a, kuru Gaetano Donizetti-a, sandido cidanzabe zaumaro səkənadə. == Lamintǝ == tn7p4le8jdbxg29cfh4angfqxz68hib 0 572 7564 7563 2025-01-31T13:26:15Z Amire80 18 1 revision imported 7563 wikitext text/x-wiki Globalization, au globalization (Commonwealth English; see spelling differences), shima diwal ndikate-a nəmkam-a kate amsoye, kamfaniye, kuru gomnatiye dunya sammason. Kalima globalizationdə buro salaklan suro badiyaram karnu kən 20yen fəlangatə (kalima Faransaye burosalakdəye mondialisation gultindəye faltə) js7ryktux8vf1179mgd4iu7tv0i4y67 0 573 22108 7566 2025-03-16T16:13:57Z Aliyu Cisse 43 22108 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gobir''' (Su: Gobirawa) də bərni-kəriye kərma Nigeriaro bowotindən. Hausaye karnu kən 11medən koksana, Gobirdə mairiwa Hausalandye tulurdəye falnza, kuru cidiya kərmai Hausayedən saa 700 karəngaro goza kowono. Bərni kuranzədə shima bərni Alkalawa. Badiyaram karni kən 19th yedən, am kərmai kərmaiyedə yalaro sowosa na kuro Niger gultin dəro, na doni kərmai gaskaye Sarkin Gobir (Sultan of Gobir) lan Tibiri lan kərmai sadənadə. Suro saa 1975 lan kərmai adabe waltə kəllatadə Sabon Birni, Nigerialan napsana. 3ewuwce1cysr9cwe2zw1i4lp1o73043 0 574 19777 7578 2025-02-09T10:39:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q376241]] 19777 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q376241}} Lardǝ '''Gombe''' (Fula: Lesdi Gommbe) lardǝ do yala-gǝdi lardǝ Nigeria yǝ dǝn, yala-a yala-gǝdi-a dǝn lardǝ Borno yǝ dǝn karǝngǝ 93 km yǝ dǝn gai. karǝngǝ kuluwu Gongola yǝ dǝn kuru kuluwu Dadin Kowa yǝ dǝn kuru Yobe yǝ dǝn karǝngǝ kuluwu Gongola ye dǝn karǝngǝ 140 km gai, anǝm lan lardǝ [[Taraba]] yǝ dǝn karǝngǝ 58 km yǝ dǝn gai, anǝm-gǝdi-a dǝn karǝngǝ [[Adamawa]] yǝ dǝn gai karǝngǝ 95 km yǝ dǝn gai, kuru kǝn-gǝdi-a dǝn karǝngǝ [[Bauchi]] yǝ dǝn karǝngǝ 277 km yǝ dǝn gai karǝngǝ 172. Gombe shima bərni kura lardǝ Gombebe wo kuru shima nasha lardǝ Bauchi bǝ kǝn 1 October 1996 lan tuwondǝna. Lardəwa 36 lardə Nigeria bǝ dən, Gombe shima 21nzədo zaumaro kura nasha-a kuru 32 nzədo zaumaro am nguwu-a, num am nguwunzaso 3.25 million sitǝna. suro saa bǝ lan 2016. "Jewel in the Savannah" shima slogan lardə də bǝwo.<ref>https://web.archive.org/web/20181016021547/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref> Nasha geography ye lan, lardə də suro ecoregion tropical [[West Sudan]] savanna ye lan kara. Na'a do geography lan faida'a də sandima kuluwu [[Gongola]] yǝ də, shidoni kuluwu Gombe'a yala'a gədi'a yǝ dəro lezəna, kuluwu [[Lake Dadin Kowa]] ye dəro lezəna, kuru nasha [[Muri Mountains]] yǝ dero lezəna, na'a gana laa suro anəmbe lardə yǝ dəro lezəna. Suro lardǝ dǝ bǝ ladǝn jili ngudowa bǝ kada mbeji, suronzan carpet viper-a, puff adder-a, kuru Egyptian cobra-a kuru hippopotamus-a, Senegal parrot-a, kuru grey-headed kingfisher-a. Kəla kaduwu yǝ dən, lardə də kaduwuwa kada kənəngatayin, musammanno Fulani yǝ də yala-a dawu-a lardə də yǝn kənəngatayin Bolewa-a, Kanuri-a, kuru Hausa-a, amma nashaa gədibe-a anəmbe-a lardə də yedə kaduwuwa Cham-a, Dadiya-a, Jara-a, Kamo-a, Pero-a, Tangale-a, Tera-a, Waja-a kənəngatayin. Nasha adinbe lan, kate 65%-a 70%-a jami lardə də yedə sandima Muslims, amma gana kəristinna sodə kate 30%-a ro wallono. == Lamintǝ == 6u7zdfd3xfthe8ns6g9yba5o3j4no3e 0 575 19778 7592 2025-02-09T10:39:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2426352]] 19778 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2426352}} '''Gombe United Football Club''' də karabka dekkel bǝ kərwe Gombe Nigeria bǝlan. Dekkel nza fantami Stadium lan baksan Gombe United də saa 1990 bǝlan kokkada. ==Lamintǝ<ref>http://www.goal.com/en/news/1276/south-east-asia/2008/07/16/778229/singapore-swandi-ahmad-dismissed-by-gombak</ref>== fymfip484vz1a35koevv6uv1qflo4tm 0 576 7596 7595 2025-01-31T13:26:16Z Amire80 18 3 revisions imported 7595 wikitext text/x-wiki ===Gomnati Canada yǝ=== Gomnati Canada ye də (Fransa lan: Government du Canada) shima karapka do kərmai kura lardə Canada ye dəga wuzəna ma. Kalima Gomnati Canada ye də shima executive wo, suronzən minista'a Crown ye'a (suro Cabinet yen) kuru cidawu gomnatiye'a (shi do Cabinet ye amariya sədin ma); sha Gomnati Mairibe lan nowotə (Fransa: Gomnati de Sa Majesté) kuru shiro Gomnati Canadabe gulzayin.[1][2] Fatowa cidabe 100 ma kozəna mbeji, kuru am 300,000 ma kozəna cidazayin suro Gomnati Canadaben. Cidaramma anyi faraskərammadəga sadin kuru doka Majilas Canadaye koksənadəga zamzayin. i9bgaa1fakm9i77975z6wxxb96kbrbr 0 577 21696 19779 2025-03-08T22:49:47Z Umargana1 21 /* Kǝrmu Nzǝ */ 21696 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9047}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz#cite_ref-1</ref>'''Gottfried Wilhelm Leibniz''' ( Leibnitz au von Leibniz) dǝ sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwu miyon araskin fidiyon araskin bǝ lan (21-jun-1646) == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin miyon araskin bǝ lan bawono (14-nov-1716). Shi malum (Intellectual) bǝ cidi [[Germany]] bǝ. Rowon nzu Nguwun nzu so tilam [[France|faransa]] wa latin wa cido. Zauro kasadin nzu filezuna nasha ([[philosophy]] and [[Mathematics]]) bǝn. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == tfb5li5fkw29e5jwiuimd9kf0y2on3g 0 578 7614 7613 2025-01-31T13:26:17Z Amire80 18 1 revision imported 7613 wikitext text/x-wiki Gottfried Wilhelm Leibniz[a] (1 Kǝntawu Julyye 1646 [O.S. 21 Kəntawu June] ⁇ 14 Kəntawu November 1716) shima polymath lardǝ Germanbe shido ilmu isawube-a, falsafabe-a, ilmuwu kimiyabe-a kuru diplomatbe-a shido kalkalus-a kuru dalami gade isawube-a statisticsbe-a suwudǝna. dfem16hsl2sfkg6gol8gksl8pk0lkal 0 579 7617 7616 2025-01-31T13:26:17Z Amire80 18 2 revisions imported 7616 wikitext text/x-wiki Gomnati dә shima diwal au karabka am do lardәwa laa kәla lamarra nәlewabe dәga kәrmai sәdәna ma, lardә ro waljin. Futu shi fasari ngəwu kəltənadən, gomnati də sandima majalisa, executive, kuru judiciary. Gomnati dǝ shima diwal do kaida'a karabka bǝ sodǝa gǝnatǝyin ma, kuru shima diwal do kaida'a sodǝa asutin ma. Lardәwa ngәwu lan, gomnati dә kәla kәndobe laa mbeji, kaida'a falsafa kәrmai bǝ dәga bayanzәna.. antkmywnsno4p1ibac1u1imhzzr1oqw 0 580 19780 7631 2025-02-09T10:39:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q255786]] 19780 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q255786}} <references /> <ref>http://www.radioclassics.com/happy-birthday-gracie-allen/</ref> '''Gracie Allen''' Grace Ethel Cecile Rosalie Allen dǝ sha chasambo (July 26, 1895) bawono (Ogusta 27, 1964) də bikke makkar yǝ diyoma cidi [[America]] yǝ Banawanzə sanyiyaram telebijin bero sədənaye nankaro, Allenro daraja shillewu be [[Hollywood]] Walk of Fame be 6672 Hollywood Boulevard lan shiro codo.[4] Sha Burns-a də sandiya Hall of Fame telebijin bǝ ro suro saa 1988 lan cedo. Costar Bea Benaderet ye kəla Allen yen saa 1966 lan wono: "Shidə waneye bikke makkar yǝ diyoma shiyeyi baro zamann deyǝn wono. '''Kenegan nzu buroye''' Allen də bula San Francisco bǝ lan katambo, George Allen-a Margaret Theresa-a ("Molly") Allen-a (nee Darragh; dare Mrs. Edward Pidgeon) sandi indi so kaduwu Catholic Irish bǝ. Saanzə yakkə lan buro salakkin bikke makkar yl lan fəlewono, kuru cidanzə buro salak yǝ fato radio lan Eddie Cantor yǝ cina. bikke fartəma. Daji rokko yanzəganawa feroye yakkəben bikke fartə Irish bǝ diwo badiwono, sandi doni "The Four Colleens" lan bowozanadə. Bikke makkar ye sadina suro saa 1922 lan, Allen yǝ George Burns'a kəllada, kuru sandi indidə bikke makkar yǝ kasuduwa yǝ sadəna. Sandiye kəntatawu Razab bǝ lan kawunzə tulur, suro saa 1926 bǝ lan Cleveland lan shara nəlefabeye nya'ada. Allen də sha heterochromia lan katambo, shimzə launuwa indi gade-gade cina, faldə liwula kuru faldə kəli.[10] Mukonzə wofila-a ngawonzə-adə zauro suronza fəlezəna loktu shiro ganaro shayi kozənadən cizənadən; adəye səkə, kənənganzə sammason karewa musko kuruwu səkkəna. Allen dǝ kosa kəla sərən yǝ shiro migraine gultində sha sətana == Laminte == n7zxa3iibmpxpdc235mz82mxokcslby 0 581 7633 7632 2025-01-31T13:26:18Z Amire80 18 1 revision imported 7632 wikitext text/x-wiki Garama təlamma alagǝbedǝ shima fasaldo kaidawa faidatǝbe manawuwuso au ruwotǝwusobe-a kuru kalmaa-a, kalmaa-a, kuru kalima-a. Kalmadə waneye kəra kaidawa jili anyibe surin, lamar dəwo suronzən ilmu falakbe-a, morphology-a, kuru syntax-a mbeji, kuru suronzən ilmu falakbe-a, semantics-a, kuru pragmatics-a mbeji. Kǝrma-a, manatin-a lan, jili indi gade-gade kǝrawu letǝgǝram be mbeji: letǝgǝram adabe-a letǝgǝram nazariyabe-a. f156x92nb71q2q9jw8k5wjjkwlla6zx 0 582 19781 7642 2025-02-09T10:39:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23666]] 19781 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23666}} '''Great Britain''' (Britain lan kasarrataro) shima kərye suro kəmaduwu Atlantic bǝ yala-fəte ci kəmaduwu [[Europe]] bǝ yala-fəte ci kəmaduwu [[Europe]] bǝ bǝ dən, lardəwa [[England]]-a, [[Scotland]]-a Wales-a mbeji. Nəm kuranzədə 209,331 km2 (80,823 sq mi), shima kərtawa British bǝ kurawo, kərtawa Europe bǝ kurawo kuru kərtawa kura kən ləgarme dunya lan. Shidə yanawu kuluwu bǝ shima sədin kuru nəmgade temperature bǝ kate zamanwa bǝn gana. Jazira [[Ireland]] yǝ də, nəm nguwunzə ci 40% Great Britain yǝ də, fəte lan kara – jazirawa anyi, jazirawa sənana 1,000 ma kozəna dəriza kəlzana kuru kawu ngəwu'a, suronzan British Isles archipelago mbeji. ===Laminlǝ<ref>https://geoportal.statistics.gov.uk/datasets/a-beginners-guide-to-uk-geography-2023/about</ref>=== 1qiwb1piho5rqs965b1j4eq3ak9q898 0 583 19782 7654 2025-02-09T10:39:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q12501]] 19782 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12501}} '''Great Wall of China''' ma'ana nzə ""duwu kǝn mewu goru kuruwu"" shiye goru do garratəma kalangai yala lardǝ wa China bǝ kureye'a kuru lardǝ do China bǝ mairi yǝ dǝa garratǝro sandiye am gadǝ gadǝ do lardǝ wa Eurasian Steppeye sodǝa garratǝ nankaro. Gorruwa ngawo so karnu kǝn 7th BC lan gartana, nasha laa ngawo dǝlan [[Qin Shi Huang]] (220-206 BC), mai China bǝ buro salak yǝ dǝye kǝltana. Nǝm goru bǝ Qin dǝ gana laa bannazǝna. Ngawo adǝben, mairi gadǝ-gadǝ ngǝwuso garrada kuru garra kalangaiyya bǝ ngǝwuso gǝnatǝgǝ. Nasha goru bǝ do zauro nowata madə, zaman [[Ming dynasty]] (1368-1644) lan garratə. Nasha nzәrtaliwu yǝ lan, dalil wa gade garu kura dәye suronzan kәla kәla kәnәngalan kәnәngatәna, kәla kungәna doni Silk Road lan kәrtәna dәn, kәla lamarra kasuwu yǝ dәga . Kuru, awowa nzəliwobe goru kura də yǝ də garra watchtowers yǝ də'a banazəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-89065-118-6</ref> == Lamintǝ == 0wl9jgw2cwsmvraqpk93vg96spi6hsk 0 584 22110 7656 2025-03-16T16:16:43Z Aliyu Cisse 43 22110 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Greek dǝ waneyi: Kәla, au lardә Greecebe lan, au lardә Europe anәmgabe lan: Greeks, kaduwu fal Təlamma Greekye, dalamma təlamma Indo-Europeanye Təlamma Proto-Greekye, shi donyi buron təbandinma də shima kakkadəwo dareyewo kuru sammaso təlamma Greekye notənamawo Mycenaean Greek, futu təlamma kureyedəye sha tawatsəgəna (karnu 16th- 11th BC) hzfvmj8nj6bs5k444o2c6tvoxtwvytn 0 585 7658 7657 2025-01-31T13:26:19Z Amire80 18 1 revision imported 7657 wikitext text/x-wiki Alphabet Greek ye dǝ tǝlam Greek ye dǝro faidatǝ badiyaram karnu kǝn 9th ye dǝn au badiyaram karnu kǝn 8th BC ye dǝn. Shi donyi badiyaram Phoenician alphabet ye lan gowotə, kuru shima ruwo do buron notənamawo kuru ruwo donyi suronzə gade-gade təlamma vowels ye-a kuru consonants ye-a mbeji. Zaman archaic-a badiyaram zaman classical-a lan, Greekbe ruwozǝdǝ jili kada lan mbeji, amma, datǝgəram karnu 4th BCbedǝn, Euclideanbe ruwozǝdǝ, ruwozǝdǝ 24 lan, alpha-lan Omega-ro kalakkata, standard ro walzǝna kuru shima fasal adǝma dǝwo kulashi Greekbe lan faidatainma dǝro. 5pflii5peldtzjo4f3mktq0z74acy3j 0 586 7661 7660 2025-01-31T13:26:20Z Amire80 18 2 revisions imported 7660 wikitext text/x-wiki '''Gudu language''' Gududə (kuru Gudolan nowotə, Gutu) shima təlamma Afro-Asiaticye manatinma Nigerialan kəriye Adamawayen suro Song LGAyen. Kumbidə təlamma.[1] 88cdfqqac0pc9158gd0q372zmzm0se9 0 587 7664 7663 2025-01-31T13:26:20Z Amire80 18 2 revisions imported 7663 wikitext text/x-wiki === Guinea === Guinea (/ˈɡɪni/ c GHIN-ee), [a] hukumamen shiro Republic of Guinea gultində (Faransa: Republique de Guinée), shima lardə ci kəmaduwuye fəte Africaye. Fətenzən kəmaduwu Atlanticbe-a, yalafətenzən Guinea-Bissau-a, yalanzən Senegal-a, yalanzən Mali-a, anəmgədinzən Côte d'Ivoire-a, anəmnzən Sierra Leone-a Liberia-a. Yimlan sha Guinea-Conakry lan bowotin ngawo bərni kura lardənzəye Conakry yen, nasha'a gade nasha shiro Guinea-Bissau'a Equatorial Guinea'a də'a gayertəro. Guinea də nəm nguwu jamaye miliyon 14 kuru nəm faraknzə kilomita square 245,857 (mi square 94,926). Buron Guinea Francebedə, kərmai kəlabe suro saa 1958yen səwandəna.[13] Guinea də gargamzən kərmai askərraye kərmai zamtəye mbeji. Ngawo kərmai nəmzalumye saa mewu mewu ye lan, suro saa 2010 yen karno demokradiyaye buro salak ye sədəna.[16][17][18] Karno jamiyya kadaye goza kozanadən, lardədə kəriwu kaduwube-a, riswa kəmbu-a, kuru nəmzalum askərra-a polis-aye sədin.[18][19] Suro saa 2011 lan, gomnati United States ye wono, askərra nəlefaye kamuwa-a nduli-a ro zortə-a (kamuwa suronza lan fəletə-a) lamarra hakki adammanabe lejin.[20] Suro sagǝ 2021 nen, karapka askǝrraye kura lardǝbe Alpha Condédǝga sǝtuluwuna kuru doka lardǝbedǝga rowono. 2jm0idiqaq70fz6lsn2slq6ujm7rjf7 0 588 19783 7677 2025-02-09T10:39:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1007]] 19783 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1007}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Guinea-Bissau#cite_ref-CIA_1-1</ref>Guinea-Bissau də, shima lardə do fəte [[Africa]] yǝ shidoni kilomita square 36,125 (13,948 sq mi) zamzənadə kuru nəm nguwu amyǝ 2,026,778. Yalazən [[Senegal|Senegal'a]] anəmgədinzən [[Guinea|Guinea'a]] kalangaizəna. [[Guinea-Bissau]] də loktu laan nasha mairi Kaabu yǝ lan kara, kuru nasha mairi [[Mali]] yǝ lan kara. Nasha laa mairi adəyedə har karnu kən 18th century ro saadəna, amma laadə cidiya mairi Portuguese yǝ lan karnu kən 16th century lan kara. Karnu kən 19medən, sha Portuguese Guinea lan tunotə. Kərmai Portuguese yǝdə dabkatə kuru zauro duno ba hatta badiyaram karnu kən 20th yǝ ro, sa kəriwu nəm sulhuye kərmai Portuguese yǝ nadən dunowaro sədindən. Kənasar dareyǝ Portuguese yǝ kəla kəriwu dareyǝ cidiye də suro saa 1915 yǝn isəna, mairi Bissau yǝ do Papel yǝ kərmaizəna də'a cida askərra Portuguese yǝ Teixeira Pinto'a askərra Wolof yǝ Abdul Injai'a ye kənasartana. Bissagosdə, kərtawa ci kəmaduwu Guinea-Bissau yǝ də, hukumamen sandiya 1936lan kəriwuzana, adəye Portuguese yǝ cididə'a kərtawa nadəye'a kərmaitəro tawatsəgəna. Ngawo kərmai kəla bǝ səwandənan, 1973 lan warmatəgəna kuru 1974 lan asutəna, su bərni kura lardənzə yǝ, Bissau də, su lardədəyero kəllata, [[Guinea]] (buron French Guinea)'a tuskatəro dabtəro. [[Guinea-Bissau]] də gargam siyasabe lan nəm rashidi ba tun kərmai kəlabe sətanadən. Kura lardəye kərma yǝ də shima Umaro Sissoco Embaló, shi do ne kəntawu December ye kawunzə 29 saa 2019 lan karrada də. == Lamintǝ == 1h1reri5dqmx9rnb523mx2vjwansw3v 0 589 19784 7686 2025-02-09T10:39:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5617047]] 19784 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5617047}} === Gujba === Gujbadə bəla kuru nasha gomnati kəriye [[Yobe]], [[Nigeria]] lan. Dawuramzə kuradə Buni Yadi lan kara 11°16′08′′N 11°55′49′′E nasha anəm nadəyen; bərni shiro Gujba gultində yala nadəyen kara. Nəm kuranzədə 3,239 km2 (1,251 sq mi) kuru nəm nguwu am 130,088 kom-komi 2006 yedən. Lamba postalbe nadəyedə shima 621. Bərnidə shima bəla Gujba Emirate bǝwo. ==Ilmu cidiye== Anəm kərye [[Yobe]] yedən kara, Nigeria lan, dawudi kərmaiye yalalan kara, bəladə-a nasha gomnati ganaye Gujba yedə kara. Shima bərnidəye kuru am 130,088 nadən napsana. ==Yanawu== Kawudo Gujba ye də 58°F lan səta 103°F ro saadəna, nguwuro cidiya 52°F yero gayin ba au 108°F ro saminro cijin ba, kuru kawudo'a, nəm zalumtə'a, nguwusoro loktu samiye'a kuru karuwa'a, hartəye mbeji. Samiye Gujba lan nji samibe kəntawubedə zauro gadejin, nji samibe ngəwuso suro kəntawu Augustben kuru ganadə suro kəntawu Januaryben. ==Kəliu== Dew point, shidoni ngunguye fulutə-a amusu-a lejinmadə, nəmkəluwu Gujbaye lejin. Loktu kəntawu 6.4-yedə shidoni nəmkəluwu zauro ngəwudə shima kawu nəmkəluwu ngəwuwo suro kəntawu August ben. == Lamintǝ == ratxc8fep8qnrnyrf8n7updyk8bz4x3 0 590 19785 7697 2025-02-09T10:39:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q13140437]] 19785 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q13140437}} === Gulani === Gulanidə nasha gomnati ganabe suro kəriye [[Yobe]] be, [[Nigeria]] lan. Headquarternzədə bəla Bara lan kara. Nəm kuranzədə 2,090 km2 kuru nəm nguwu amyedə 103,510 suro kom-komi saa 2006 yen. Lamba postal be nadəyedə shima 621. ==Yanawu== Gulani lan yanawu monsoonbe zauro kawudobe mbeji. Saa sammason, kawudo ngəwu-a nji samibe ngəwu-a mbeji. Gulanidə temperature saa woson degree 65 sədin kuru nji samibe inches 197 səbandin. Nəm kəliye saa woson 55% kuru UV-index 7, kawu 205 harzəna mbeji. == Lamintǝ == h09r0yhyax5oigkwly5g6ib4kg2w5gd 0 591 19786 7709 2025-02-09T10:39:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q12348386]] 19786 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12348386}} '''Guosa'''<ref>[http://inthelandofinventedlanguages.com/index.php?page=languages&id=458 Guosa]</ref> tǝlam duk dinalan manatinma. Alex Igbineweka shima tǝlam diwa buro zu sutulu suro sa,a duwun yar laarrin fiskun luko uwun bǝ lan (1965). * Tǝlam shima dǝ tǝlam ma Nigeria bǝ na fallo kilza lingua franca Africa futǝ yǝ ro kalakkada * Awo tǝlam din shilan faida tanma sandima (subject–verb–object) * Awo ruwowata tǝlam din ba kuru kwanga wa kamu wa gadǝ tayi tǝlam din, kuru kamma awo wa yǝ gadǝ tayi tǝlam din. * ma,ana nzu dǝ bayin tin kǝla awo donyi kǝla din manazan ma. * Adjectives dǝ noun zaan. == Lamintǝ == <references/> ba0kbys8kjw0gl6ji4hh0t82fqnyy1c 0 592 7716 7715 2025-01-31T13:26:22Z Amire80 18 6 revisions imported 7714 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Guosa]] avix9k0i7ih2m0dp7hvtk9wcr0xk05h 0 593 19787 7722 2025-02-09T10:39:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7304]] 19787 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7304}} Gustav Mahler (German: [ˈɡʊstaf ˈmaːlɐ]; 7 July 1860 ⁇ 18 May 1911) shima Austro-Bohemian Romantic composer, kuru shima kam fal dowo fuwuzəna suro zamanzəben. Futu kam fasal garbe sǝdǝna dǝn, shiye kate ada Austro-Germanbe karnu kǝn 19 be-a kuru zamanbe badiyaram karnu kǝn 20 be-a dǝn lamarra laa gade-gade sǝdǝna. ==Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Gustav_Mahler#cite_ref-23</nowiki></ref>== gl93r5oqnafbh4gfyu4irvzptuznmkx 0 594 22238 22237 2025-03-18T15:23:04Z Bukr Garbai 213 +s 22238 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5623719}} <ref>https://web.archive.org/web/20121126042849/http://www.nipost.gov.ng/postcode.aspx</ref>'''Gwoza''' Gwozadə nasha gomnati kəriye [[Borno]] yǝ, [[Nigeria]] yǝ. Headquarter nzədə bəla Gwoza lan kara, bəla kalangai "alamanna kilomita 135 Anəm-Gədi [[Maiduguri]] yǝ."[<ref><nowiki>https://naijagists.com/boko-haram-attacked-christians-burnts-100-churches-at-nigerian-cameroon-border/</nowiki></ref>] Lamba postal yǝ nadəyedə shima 610.[<ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20121126042849/http://www.nipost.gov.ng/postcode.aspx</nowiki></ref>] Nadə kawu-a kuru kau-a.[<ref><nowiki>https://www.aljazeera.com/news/2014/2/17/scores-killed-in-attack-in-northeast-nigeria</nowiki></ref>] Gwoza Hills də, nəm kuruwunzə alamanna 1300m kəla kuluwuyǝn də, awoa ngəla suwudin kuru shidə kau Mandarayǝ lan tədən, shidoni kate [[Nigeria]]-a [[Cameroon]]-a yedə, Pulka lan baditin. Sandiyǝ gənatəram biskeyedə'a kozayin nasha [[Mubi]]-a ngawonzə-a ro lezayin suro [[Adamawa]] Stateyen.[5] Gwoza LGA də sha "na gəratəye nowata am [[Boko Haram]] ye dəro" bowotin,[5] shidoni nadəro 2009 lan [[Maiduguri]] lan isadə.[6] Nadə fitəna kada sətana dalil fitəna Islam yǝ [[Nigeria]] lan, kuru suro saa 2014 yǝn, am [[Boko Haram]] yǝ karaa [[Sambisa]] yǝn sowosayin. Kawu kəntawu Octoberye kawunzə 19 saa 2014lan, ta'adir amma Gwozaye 3,000 yeyi kəriwuye sandiya nanza kolzanadə "cidiya [[Abuja]] yen napsana", futu manama komiti banaye fatoye gulzənadə, kuru "məradə fato'a, kəmbu'a, kazəmu'a kuru kurun'a am nanza kolzanadəro zauro waljin. ."[9 == Lamintǝ == q4k4mqyhm70bs6sqz4hfplnfv6ikivp 0 595 19789 7758 2025-02-09T10:39:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1772021]] 19789 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1772021}} '''H.J. Whitley''' Hobart Johnstone Whitley (kəntagə October ye kaunzə 7,suro saa 1847 bǝ lan sha chasambo) (kəntawu June yǝ kawunzə 3 suro saa 1931 bawono) shima kasuwuma lardə Canada-American bǝ kuru loruwu gartəmaso. Whitley də sha banazəgə nasha [[Hollywood]] yǝ Los Angeles yǝ dəga garzəna lan nozana. Shidə suro am "Awa Hollywood bǝ" lan nowatadəyen mbeji. == Kenegan nzǝ buro yǝ == Whitley də Toronto lan sha chasambo, tada kən tulurmin kuru shiro ganawo Joseph Whitley' wa Eleanor Johnstone' wa yǝ. Flint, Michigan lan wurawono, kuru mowonti kasuwu bǝ Toronto bǝ ro karaa. Whitley də kam lardə [[America]] yǝ ro wallono suro saa 1870s bǝ lan. Suro saa 1887 yǝn, Whitley də kamunzǝ kǝn indimi, Margaret Virginia Ross dǝga nya’ano. == Cidan nzǝ buroyǝ == Cida buroye Whitley də Chicago ro lewono, [sambi?] na done suto karewa cidaye-a suto mintiye-a mbeji. Shiye cidi fuwutəro tamtamzə badiwono, kuru cidama cidi bǝ Rock Island Railroadbero wallono kuru shiga Board Directors bǝ ro karrada. Shiye bərniwa Cherokee Strip yedə kurzə kuru dawarzə kuru suro saa 1912 yen "gomnati buro salakyǝ də waano. == Hollywood garta == Map acre 480 ye do H J Whitley ye kampaninzə Los Angeles Pacific Boulevard yǝwa Kamfani fuwutəyǝ'wa yǝ garzana də. Highland Avenue də dawu fatodəyen kozəna. Square do cidiya musko kəmburamye də shima Whitley estate wo. Whitley də California ro saa 1893 lan kadio; saa fuwuyedən, 1894 lan, suto zaye HJ Whitley ye Los Angeles lan kokkono. Hollywooddə loktudən bəladiya yalla mewun uskuye; Whitley ye Hollywood dəga "bəla sənana Los Angeles ye fuwujin" ro surin. Shiye barewa acres 400-a gadəna-adə nasha fatowa naptəyero yaksəna, kuru yalla kada nadəro isa naptəro Whitley də shima kam kura do muko zarye ro wallono, rokko Harrison Gray Otis-a George W. Hoover-a yen, kamfani do Los Angeles Pacific Boulevard ye-a fuwutə kampani ye-a. Shiye Ocean View Tract katə-a kuru banki gartə-a kəla kotə Hollywood Boulevard-a Highland-ayen dawarzəna. Whitely ye Hotel Hollywood ye də kəla Hollywood-a Highland-a ye lan garzəna, George W. Hoover gartəma. Gardə suro kəntawu Februaryben saa 1903 tamowatə. Nasha Whitley Heights ye suro Hollywood Hills ye də fato'a naptəye gartə do Whitley ye kungəna cina də lan badiwono. Whitley-a, rokko Charles E. Toberman-a yen, sha "Awa Hollywood bǝ" lan bowozan (The father of Hollywood). == Lamintǝ == 93kl3a56knaf2iaxoxoj59bi8egnhz7 0 596 19790 7779 2025-02-09T10:39:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22958483]] 19790 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22958483}} '''Hadiza Bala Usman''' ( sha chasambo, kawu indi kəntawu muharram bǝ saa duwun yar ləgarrin fitulur araskən lan) (1976) fero Najeriya bǝ activist kuru siyasama. Tima njistəəma dinawo Nasha tasha Maara nji bedən ( managing director) shidonyi nasaran (Nigerian port authority "NPA"), Barraanzə kura lardə yǝ shiro cho kərmai shimada, yim litilinne kawu mewun tilon kəntawu Rajab bǝ saa dəwu indin mǝyon araskən bǝ ladən (2016). Cha Buron maa tima chief of staff fato Gomnati kərwe Kaduna yewo. <ref>http://thenewsnigeria.com.ng/2015/06/el-rufai-names-hadiza-bala-usman-first-female-chief-of-staff/%7Ctitle</ref> Hadiza bala Usman də, jam'iya donyi kərmaayǝ kərmai sunotinma All Progressive Congress (APC) ladən, shiye kam kura fal.<ref>http://newswirengr.com/2015/02/18/bringbackourgirls-campaign-coordinator-urge-nigerians-to-vote-in-apc-vote-out-pdp-government-on-march-28/#%7Ctitle</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190125130918/https://www.thisdaylive.com/index.php/2016/07/13/fg-confirms-hadiza-bala-usmans-appointment/</ref> == Lamintə == <references/> ru98n4jawrjrqwn14haj3d7xqor70mp 0 597 19791 7795 2025-02-09T10:39:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q94635789]] 19791 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q94635789}} '''Hadiza Lantana Oboh''' (1959-1998) də, fero Najeriya ye kuru Maara samiye gərtəma. Shi fero shima, shi fal ngulon dəma fero donyi buro salak man campami Maara samiye Najeriya air ways ye dən Maara gərtəmawo sha cesheno yim wusku kəntawu shawur ye, suro fanzəye lan, kuru zan donyi amsoye sadin dən, cidawu fanzəye laasoda duno dunon maada ye gulzana suro fanzəye ladən. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Hadiza_Lantana_Oboh#cite_note-1</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Hadiza_Lantana_Oboh#cite_note-Daniel-2</ref> == Kənənga Nzə == Shi Oboh də, saa kada ro kamfani Maara samiye ro lejin kawu donyi kamfani Najeriya air ways ye dəro ishin dəro[4] tiye badiyono kamfani Maara Najeriya air ways ye nabtə tima Maara dəro njistəəma yero kəla Maara laa Boeing 737-200. dən. == Kərmunzə == Hadiza Lantana Oboh d, saanzə fiyaskə ləgari (39) loktu donyi sha ceshenəna dən[2] dare soye kaminzə tatarrata asuwada suro roba ngəbtola ye lan suro fanzəye lan ngawao kam kulo nzə,ro cistəəma Sataana yelan kokkori kareya də lado ye sədin doo. Dau cidawu fato Oboh yedən ə ngəwu sandiro zan sadəna kəla cinza mbeji ye lan kuru sandiro belin sadəna. Ciwosha, amma daredə isa tawatsaana yikooltoo kattuwu ye sadəro. == Lamintə == rjs0d3dp5t8kv89gavq94z4s0dvk9c6 0 598 19792 7819 2025-02-09T10:39:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6240]] 19792 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6240}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Hafez#reflhp</ref>'''Hafez''' '''Khwajeh Shams al-Din Muhammad Hafez-e Shirazi ''' Au Hafez bə lan sun nzu notunaman. sha chesambo katə katə suro saa duwu mǝyon yakkin mǝyon bə lan au suro saa duwu mǝyon yaskin fyakkin tulurin bə lan.(1310 or 1337) == Kǝrmu Nzǝ == saan nzǝ firakkin laarrin bawono (69yrs) Hafez kakkadi (Poet) bə rowotuma. Bula Shiraz bə lan sha chasambo suro keryə '''Iran''' bə lan. Hafez goni luuran bə .tun ganan nzin lu,uran nowono. Kakkadiwa nzu ruwozina ma (Williams Jones) shima safsu tilam nasara yə ro fassara wono == Lamintǝ == ecw3e1dt2unpm40y045nxcwwkqr6sd9 0 599 19793 7841 2025-02-09T10:40:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q763465]] 19793 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q763465}} '''Hakan Çalhanoğlu''' <ref>https://web.archive.org/web/20130627043508/http://www.fifadata.com/document/FWYC/2013/pdf/FWYC_2013_SquadLists.pdf</ref> sha chasambo yim uskun bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko diyon bə lan (1994) dekkel baktema cidi [[Wp/kr/Turkiya|Turkiya]] bǝ kuru dawu baktema karabka donyi [[Wp/kr/Seria A|Seria A]] bǝ [[Wp/kr/Inter Milan|Inter Milan]] bewa kuruman cidi nzǝ Turkiya bǝwa, dawu baktema kuru shima captain cidi nzǝ Turkiya bǝ wo. == Lamintǝ == o08ym0rxqc42bi8ojlvwpbbn3ib61xa 0 600 7847 7846 2025-01-31T13:26:29Z Amire80 18 5 revisions imported 7846 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q251868}} ===<ref>https://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/holydays/halloween_1.shtml</ref>Halloween=== Halloween, au Hallowe'en (shi duwo Allhalloweenlan notǝnyidǝ, yim Hallowsbǝ, au Samma Saints bǝ), shima kǝlele duwo lardǝwa kadan yim kǝntawu October bǝ kawunzǝ 31 lan tǝdinmawo, kawudo kǝlele kirista bǝ nasha Nasarabedǝ yim Hallowsbe. Shima badiyaram kəlele Allhallowtidǝ bǝwo, loktu suro saa adin bǝ dən am kərmu bǝ taktəro tədin, suronzan sandi alwuta (hallows), shahidso, kuru am kərmube samma lezanaso. Ada nowatalan, yimdə kəlele awowa kamma lorujinro walzəna, awowa ajabba-a awowa alakkata-aro kəllata. Nazariya falye wono adawa Halloweenbe kada kǝlele kǝrǝmbe Celticbedǝ sha lezǝna, taganasmaro kǝlele Gaelicbe Samhain, shido kǝlele adinbero gotǝnama. Am laaye fuwuro lezana kuru Samhaində waneye yim All Hallow's Daybero kəristabero kalakca, kuru evenzə-a, Coci burobedəye. Ilmuwu gadeye Halloweendə batalla Kiristabe basro badigatə, shima yim All Hallowbewo. Scotland-a Ireland-alan karnuwa kadaro kəleletin, hijirawu Scotlandbe-a Irishbe-adə adawa Halloweenbe kada yala Americabero goza karnu kən 19medən, daji taasir Americabemen adawa Halloweenbe kada lardəwa gadero tartəgəna dareram karnu kən 20me-a badiyaram karnu kən 21me-alan. ==Laminte== 87dh7n6sjpfnj3gw8v9f7myenusc350 0 601 7849 7848 2025-01-31T13:26:29Z Amire80 18 1 revision imported 7848 wikitext text/x-wiki Alfabet Koriyabe, Hangul [a] (English: /ˈhɑːnɡuːl/ HAHN-gool; Korean: 한글) suro Koriya Anəmbe-a Chosŏn'gŭl (조선글) suro Koriya Yalabe-a, shima fasal ruwobe Koriyabe zamanbewo. Suro konsonantwa kurebedǝye uwu dǝye suronzan jili alauwa manabe faidata sandiya tǝlamzayin dǝga falzayin, kuru sandiya tartip lan faltin alama nǝmngǝlabe fəlejinro; sammason, surodǝa tartip lan faltin nǝmngǝla jili tilowa gade gade nankaro, Hangul dǝga fasal ruwobe sǝdǝna. 9p94agj124omti6k8nuwu0992qqqzsu 0 602 22726 22725 2025-03-29T23:11:04Z Bukr Garbai 213 ''' 22726 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5673}} '''Hans Christian Andersen''' (/ˈændərsən/ AN-dər-sən, Danish: [ˈhæn ⁇ s ˈkhʁestjæn ˈɑnɐsn̩] i; 2 April 1805 ⁇ 4 August 1875) shima kakkadi Danishye wo. Amma shiye kakkadi biske-a, kuru kakkadi-a ngəwuro ruwowono yaye, shiye kakkadi-a hawarrabe-a lan nowotə. == Lamintǝ == <references /> jyip6yvtez51n1k8jit4bb7fahunbhy 0 603 19794 7865 2025-02-09T10:40:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q131002]] 19794 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q131002}} === Haroon Al Rashid === <ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=RIB5qT9sGnwC&dq=harun+al-rashid+released+umayyads&pg=PA191</nowiki></ref>Abu Ja'far Harun ibn Muḥammad ar-Rashīd (Arabic: أَبُو جَعْفَر هَارُون ٱبْنِ مُحَمَّد ٱلْمَهْدِيّ, romanized: Abu Ja'far Hārun ibn Maḥbī al- هَارُون ٱبْنِ ٱلْمَهْدِيّ c. 763 au; 766-24 March 809), shi do ne Harun ar-Rashid lan nowata də (Arabic: هَارُون ٱلرَّشِيد, Romanized: Harun ar-Rashid), shima kalifa Abbasid bǝ kən uwumiwo kərmai Abbasid bǝ kən uwumi suro kəntawu September be saa 806 be lan. kərmaidə adamen badiyaram zaman [[Islam]] bǝ Golden Agebero gotəna. Shiye sunzǝ al-Rashiddǝ fasarzǝna "shi Orthodox dǝ", "shi kam Adildǝ", "Shi kam Sandi nozenama dǝ", au "shi Sandiro-Shimotǝnama". Harun ye fato kəra be kura Bayt al-Hikma ("Fato Hikima be") dəga kokkono suro Baghdad suro Iraq kəmaye dən, kuru zaman kərmaizə yen Baghdad də dawudi ilmube-a, adabe-a kasuwube-aro waltə badiwono. <ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=RIB5qT9sGnwC&dq=harun+al-rashid+released+umayyads&pg=PA191</nowiki></ref>Loktu kərmaizəyen, yalla Barmakids be, shidoni Abbasid Caliphate koktəlan zauro banazanadə, gana-ganan ngawozəna. Suro saa 796 be lan, shararamzə-a gumnatinzə-a Raqqa suro [[Syria]] kərmayero zuzəna. Fatolan, Harun ye letəgəram baanzə Al-Mahdi ye dəga samənzəna. Shiye Umayyads-a 'Alids-a kada yanzəgana Al-Hadiye fərzəna kuru karabkawa siyasa be Quraysh be sammaro afu warmajiwo.[2] Byzantium'a nəmkəlado kura-kura badiwono, kuru cidiya kərmaizəyen, Daula Abbasid be də zauro ngəwuro wallono.[3] == Lamintǝ == en93xk5k0lx3kawcpyla7h8x5zt0yam 0 604 19795 7878 2025-02-09T10:40:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q165772]] 19795 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q165772}} <ref><nowiki>https://www.premierleague.com/news/1603207</nowiki></ref>'''Harry Maguire''' dǝ sha chasambo (5/3/1993) Dekkel baktema cidi England bə kuru ngawo jetima club donyi Premier League bə Manchester United cidi England bə dero. kuruman cidi nzǝ England bə dero dekkel baktema. == Lamintǝ<ref>https://www.premierleague.com/news/1603207</ref> == 2qwewkd7ke3rbxwxrgd0zbledqw6eaq 0 605 19796 18855 2025-02-09T10:40:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3511609]] 19796 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3511609}} '''''Haruna Ishola Bello''''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun yaskin bǝ lan sha katambo (23 July 1983) == Bawono == Suro saa duwun yar laarrin filaarin laarrin bǝ lan bawono '''Haruna Ishola''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma attǝyǝy kuruman biske makar bǝ diyoma. Shi kam Ibadan State bǝ == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Colin_Larkin_(writer)</ref> == tqzdw3kou6p823b1hjy1370q0u7ijad 0 606 19797 7903 2025-02-09T10:40:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56475]] 19797 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56475}} Hausa (/ˈhaʊsə/;[2] Harshen/Halshen Hausa listeni; Ajami: هَرْش ⁇ ىٰن هَوْسَا)(kanurin tǝlam afuno bǝ) shima təlamma Chadic bǝwo. amma Hausa bǝ suro nashawa yala Najeriya bǝ-a, Ghana bǝ-a, Cameroon bǝ-a, Benin bǝ-a Togo bǝ-a, kuru nashawa anəmbǝ Niger bǝ-a, Chad be-a lan manazain, kuru amma gana kada suro Ivory Coast bǝn manazain. Lardǝ Sudan bǝ ladǝn sandi gana laa tǝlamdǝn manazayin. 3][4][5]. Hausa dǝ Afroasiatic language family lan kara kuru shima tǝlamma do zauro faidatainma wo suro Chadic branch of that family dǝn. Ethnologue yǝ bayanzǝna kǝla tǝlamdǝ shima tǝlam buroyǝ am miliyon 54 yǝyi ro manazǝna dǝa kuru tǝlam kǝn indimi yeyi ro manazǝna am miliyon 34 yeyi ro manazǝna dǝa, adǝye sǝkǝ, am do tǝlamdǝ hausa lan faidatayin dǝ miliyon 88 ro yiko. 1]. Lardә [[Nigeria]] bǝ dәn, fim [[Hausa]] bǝ dә sha Kannywood lan nowotә. == Lamintǝ == ijsybuil09u9k7by5vrzn2i6civl4vo 0 607 19798 7918 2025-02-09T10:40:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q446905]] 19798 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q446905}} <ref>https://books.google.com/books?id=fZ2I5gp2r0kC&pg=PA3</ref>'''Hauwa Ibrahim''' də sha chasambo suro ( saa dəwun yar ləgarrin firaskə wuskun) Ti shara kuru fero [[Nigeria]] yaye kuru hakki adammana yǝ ro cissəəna, adiyǝ səkə jamasoyǝ sha zazaksayin majalisa turaiyǝ nasaraayen saa dəwu indin luko uwun ladən. == Lamintǝ == t0bnnb5p6027frxkkgxrxxu27gko66d 0 608 7921 7920 2025-01-31T13:26:33Z Amire80 18 2 revisions imported 7920 wikitext text/x-wiki Tuno kǝla bǝ, kuru sha cephalalgia lan notәna, shima alama kǝla zautu bl, , au kәlanzәben. Adǝye kǝla migraine, tension-type headache, au cluster headache ro wajin. puer5yuostp8mcsf570b6zi7bo0lblu 0 609 7924 7923 2025-01-31T13:26:33Z Amire80 18 2 revisions imported 7923 wikitext text/x-wiki Nasha nilǝfa bǝ bayan kada mbeji, sandidoni faidatain dalilwa gade-gade loktu kuruwulan. Nilǝfa dә zauro faidatәyin kәla kәnәngatә kәjibe ngәlaro sәdin, fmycgleeszwl87wtjlc1t6f8d4kwobt 0 610 7926 7925 2025-01-31T13:26:33Z Amire80 18 1 revision imported 7925 wikitext text/x-wiki Shi karuwu dә shima organ muscularbe do adamganawa dabbawa ngәwuso lan tuwandin ma wo. Kǝska adǝye bu dǝa kǝlzǝ kǝlzǝye dǝn zǝktin l7313rvzxbud0h8m3ldwgsm7veb1462 0 611 7928 7927 2025-01-31T13:26:33Z Amire80 18 1 revision imported 7927 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kwosa karu bǝ]] t6adp7o11grfdgidpxwulorxw06ndac 0 612 19799 7946 2025-02-09T10:40:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9288]] 19799 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9288}} '''Hebrew''' (arawuwa Hebrew bǝ: עִבְרִית , ʿĪvrīt, [ʔivˈʁit] R lan bowotin au [ʕivˈrit] R; ruwo Samaritan bǝ: ࠿ࠨࠁࠬࠓst) təlamma suro fato təlamma Afroasiatic yǝ dən. Təlamma nashayǝ təlamma Canaanite yǝ də, asalnza Israelites yǝ manazan kuru sambisoro faidatin təlamma buro salak yǝn hatta ngawo 200 CE yǝn kuru təlamma adin Yehudiya yǝ (tun loktu ibadaram kən indimi dən) kuru Samaritanism.Təlammadə waltə təlamma manayero waltə badiwono karnu kən 19 mǝdən, kuru shima misal kura kənasartəna təlamma waltəm bəlintəyǝ basdə. Shima təlamma Canaanite basdə, kuru təlamma Semitic yalafəte indidəyǝ falnza, faldə Aramaic, kuro manatin.[15][16]Misalwa buro salak bǝ ruwo Paleo-Hebrew bǝdə karnu kən 10th BCE lan badiwono.[17] [[Bible]] Hebrew bǝ sammaso təlam Hebrew bǝn ruwotəna, futu kərmaaro ruwotənadə ngəwunzaso təlammadən shidoni maləmma yǝ kasatsanadə karnu kən arraken mǝ BCE lan fəlangzəna, loktu Babylonian ro sandiya sətanadən. Dalil adə nankaro, Hebrew də Yewudiwayǝ Lashon Hakodesh lan bowozayin (לְשׁוֹן הַקֹּדֶש, lit. 'təlam tahir' au 'təlam tahir') tun zaman kure bǝn. Təlammadə su Hebrew lan suro [[Bible]] bǝn bowotənyi, amma Yehudit (fasari. 'Yuda') au Səpaṯ Kena'an (fasari. "təlam Kanaan bǝ"). Mishnah Gittin 9 :8 lan təlamdə Ivrit, maananzə Hebrew; sonyayi, Mishnah Megillahdə təlamdə Ashuritro bowono, maana'nzə Assyrian, shidoni su arawu faidatənadən gowotə, Ivrit'a gadezəna, maana'nzə arawu Paleo-Hebrew bǝ. == Lamintǝ == izrf0y2oz4tbsw95cx7xr2lirt17o3c 0 613 19800 7953 2025-02-09T10:40:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q560]] 19800 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q560}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Helium#cite_ref-1</ref>'''Heliumdə''' (Greeklan: ἥλιος, təlam romanben: helios, lit. 'kəngal') shidə awo kemikalbe; shidə alamaram He-a lamba atomicbe-a 2. Shidə launu ba, kazəyi ba, sum ba, awo sədinba, gas monatomicbe kuru shima buro salakbewo suro noble gasben suro periodic tableben.[a] Na fertəbedə shima cidiyawo suro awowa sammaben. , kuru shidə na yitəbe bawo nasha dunowaben. Shima kənindimi-kambai kuru kənindimi zaumaro ngəwu suro dunyaben, ngawo hydrogenben. Shidə kashi 24% suro nəmngəwu awoaben kara, shidəwo nəmngəwu awoa kərau sammaso kəltəbedəga kashi 12 kozəna. == Lamintǝ == n3sefo4rk6k1bovbk8ru80yzfr5s2dc 0 614 19801 19219 2025-02-09T10:40:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5589]] 19801 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5589}} <ref>https://web.archive.org/web/20100601103508/http://www.tate.org.uk/modern/exhibitions/matissepicasso/</ref>'''Henri Matisse''' Henri Emile benoit Matisse sha chesambo yim fyakkin tilon bə lan kǝntawu jimada gaji bə lan sa,a duwu mǝyon uskun firakkin laarrin bə lan (1869) == Bawono == yim yaskin bə lan kǝntawu jamada auwal bə lan saa duwun yar laarrin fiwun luko diyon bə lan (1954) kam cidi [[France|faransa]] bə. Kurta kurta ma.(fainting) == Lamintǝ == 7so1luyubfirw8ps9mqxb4p22un49zk 0 615 19802 7982 2025-02-09T10:40:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q196219]] 19802 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q196219}} == <ref>https://www.premierleague.com/news/84136</ref>Henrik Mkhitaryan == Henrik Mkhitaryan sha chasambo (21 Razab 1989) dekkel baktema cidi Armenia bə, kuru man fuwu wa ,dawu wa baktema karabka donyi Seria A bə Inter milan cidi Italy ye ro. == Lamintǝ == dcbtq5rltey772xniipj04uhb96d951 0 616 19803 8001 2025-02-09T10:40:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8768]] 19803 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8768}} <ref>http://www.hfmgv.org/exhibits/hf/default.asp</ref>'''Henry Ford''' Sha chesambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwu uskun firakkin yaskin bǝ lan. (30-july-1863) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim tulur bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon tuluri bǝ lan (7-Apr-1947) Henry Ford dǝ shi Engineer kuruman adeye kasuwu ma cidi Amerika bǝ. Shima kompany moto bǝ (Ford motor Company) bǝ lan notunaman burozu koksu suro saa duwu mǝyon uskun filaarin araskin bǝ lan (1896). == Lamintǝ == 1jienumvgg1swp48iey341bdht5349y 0 617 19804 8020 2025-02-09T10:40:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7326]] 19804 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7326}} <ref>https://books.google.com/books?id=XGr16-CxpH8C</ref>'''Hernàn cortés''' Sha chesambo suro saa duwu mǝyon luko diyon fiskun uwun bǝ lan(1485). Bula ( Medellin) bǝ lan sha chasambo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim indin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu mǝyon luko uwun fidiyon tulurin bǝ lan . Bula (castilleja de la cuesta) bǝ lan bawono. == Lamintǝ == mkdsttpshwntef3340wzdk40y85xiyx 0 618 19805 8036 2025-02-09T10:40:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5896998]] 19805 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5896998}} <ref>http://www.vertele.com/noticias/hiba-abouk-la-actriz-de-moda-y-actual-pareja-de-hugo-silva-por-partida-doble-en-antena-3/</ref>'''Hiba Aboukhris Benslimane''' Hiba Abouk sunzu notunaman sha chesambo yim fyakkin bə lan kǝntawu lailahir bə lan suro saa duwun yar laarrin fiskun Araskin bə lan (1986). Biske makar bə diyoma cidi spain bə. Biskǝ shilan sha notunaman shima Television series El principe . Suro biske yedin fatima lan sha botin. == Usulu nzǝ == Hiba Abouk cidi Madrid bə lan sha chesambo. shima gananza wo suro sandi diyau bə lan fanzan. Am kuran nza sandi Usulun Nza sandi am Tunisia bə. Amma baan nzə di bu libya bə tiyinzin mbeji. Adǝye kakan nzu fal kam Romania bǝ . Yan nzu wa awan nzu wa cidi spain lan isa nafsana do ngawo Tunusia kwalzana lan. Hiba zauro Flamenco sura,ana. French Lycee Madrid nadin mowontin nzə badiyono kawo sa,a nzə miyon uskun ro gayin ro. Kureman ngawo lan Darasi Arabic philology kirawono. Licentiute degree kla drama belan chido . Hiba tun kawo Tv series El sindrome de ulises . Sulunaman dinalan sunzu nowotu. == laminte == 8ynxshaivuh2heq5tm56dryeph5wpy9 0 619 19806 8045 2025-02-09T10:40:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6294]] 19806 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6294}} '''Hillary Clinton''' Hillary Diane Rodham Clinton (nee Rodham; katambo kəntawu Octoberye kawunzə 26, saa 1947 lan) siyasama kuru diplomat Americabe shi doni kən 67me kate United Statesbe kən 67me suro gumnati Barack Obamaben saa 2009 səta 2013ro saadənan naptə senator U.S.be New York wakiljin saa 2001lan. səta saa 2009 ro saadənan, kuru kamu buro salakbe lardə Americabe kura lardədəbe kən 42 me ro saadəna, Bill Clinton saa 1993 səta 2001 ro saadənan. karno kura lardəye U.S. ye lan kənasartə kuru kamu buro salak ye karno kura lardə U.S. ye lan zuwuna. Shima kərma dəro First Lady United States ye do kərmairo kartəro gasayinma. == Kenengan nzǝ buro ye == Park Ridge, Illinois lan wurazəna, Rodham də mowonti Wellesley ye lan 1969 lan tamozəna kuru mowonti sharaye Yale ye lan 1973 lan tamozəna. Suro saa 1977 lan, Clinton ye karapka Arkansas ye kəla nduli-a yalla-a ye lan bowotəma kokkono. Shiga kamu buro salakye kura cidaram sharaye ro wallono saa 1978 lan kuru shima kamu buro salakye cidaram sharaye Little Rock's Rose Law Firm ye saa fuwuyedən. Jarida sharabe National Law Journalbedə indiro shiga lawyerwa Americabe zauro faida'a miya falro somzəna. Clinton də shima kamu buro salak ye Arkansas ye saa 1979 lan səta 1981 ro saadənan kuru waltə saa 1983 lan səta 1992 ro saadənan. Suro saa 1994-yen, dawari nəlefanzəro njistəgəyedə kasada majaliskuye səwandənyi. Suro saa 1997-a 1999-a lan, Clinton ye zauro banazəgəna kəla fuwutə inshora nəlewa nduliye kəriyebe-a, doka fatowa gotə-a nəlefa-a, kuru doka nəmkam kəlanzabe duliro njistəgə-a. Shiye kuru samno dunyabe kəla kamuwaben saa 1995bedən nəmkalkal jinsube bowono. Suro saa 1998 lan, nəmkam nyiya Clinton ye də jamaye kulashinzaro wallono loktu Lewinsky scandal yen, adəye səkə shiye bayanna cina kəla nyiyanzəro tawatsəgənayen. == Laminte == gzaf6556790vy3bk7x7i95uuzl7lel9 0 620 8047 8046 2025-01-31T13:26:39Z Amire80 18 1 revision imported 8046 wikitext text/x-wiki Hindustani [d] shima təlam Indo-Aryan ye do lardǝ Deccan, Yala India-a Pakistan-a lan tǝlamtǝna, kuru shima tǝlam do lardǝ indiso lan faidatinma. 12 [1] Hindustani shima təlam pluricentricbewo sandi indiye registers do sandiya notənama, sandiya Hindi lan bowotində (suro ruwo Devanagariben kuru Sanskritbe letana) kuru Urdu (suro ruwo Perso-Arabicbeben kuru Persianbe-a Arabicbe-a letana). Adǝye sǝkǝ, sha Hindi-Urdu lan bowotǝna. 7e2btrwgf8qr51gyo77r9uurlsmv7bh 0 621 19807 19172 2025-02-09T10:40:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9089]] 19807 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9089}} <ref>[https://www.merriam-webster.com/dictionary/Hinduism]</ref>'''Hinduism''' shima adin au dharma lardǝ India bǝwo, adin au futu kənəngatǝbe duno am fuwuyǝ sadinma . Kalima Hindu bǝ dǝ shima exonym, kuru Hinduism duwo adin dina yǝ kura dǝ wo dinalan bowotin, kuru shima sanātana dharma (Sanskrit: सनातन धर्म, lit. 'the eternal dharma'), faidatǝ zamanbedǝ, kǝla nǝmngǝli nzǝdǝ shima hawar adamganabewo, futu hawarra Hindu bǝ suwudǝnaben. == Lamintǝ == to7myo5bbc35w4kcapap0f40xs9k3fk 0 622 8056 8055 2025-01-31T13:26:40Z Amire80 18 1 revision imported 8055 wikitext text/x-wiki Hypatia[a] (c. 350 ⁇ 370; d. 415 AD) [1][4] shima falsafa Neoplatonistye, astronomer, kuru mathematician do Alexandria, Egypt lan kənəngatə, daji nasha Eastern Roman Empire ye. Shidə tafakarwu kura lardǝ Alexandria lan, na do falsafa-a ilmu shillewuben-a sǝraana. 5] Pandrosion, shima ilmuwu isawubedəwo lardə Alexandrianbe gade, shiye ilmuwu isawubedəwo buro salakye shidoni kənənganzə zaumaro shiga ruotənamawo. 7] Hypatia dә suro kәnәnganzәlan sha nowotәna ma'awiya kura-a kuru shawariwu hikima-a ro. arzz0y6z7izcjsrslr22ae084qcwna0 0 623 19808 8085 2025-02-09T10:40:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q34006]] 19808 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q34006}} [[Liwuram:HollywoodSign.jpg|thumb]] <ref>https://edits.nationalmap.gov/apps/gaz-domestic/public/search/names/1660757</ref>'''Hollywood''' <ref>http://cdnc.ucr.edu/cgi-bin/cdnc?a=d&d=LAH19031115.2.91</ref>Hollywood də, loktu laan Tinseltown be lan bowotin də, nasha dawu bəla Los Angeles ye lan kara, suro bərni Los Angeles yǝ lan. Sunzədə shima awo done kamfani fim bǝ U.S. yǝ'wa am shiro kəllata'wa ro wallono. Fatowa biske film bǝ nowata kada, jili fotowa sony bə so, fatowa fim bǝ ma walt Disney bə so, fatowa paramount be so, warner bros be'wa fatowa dunya bǝwa samma Hollywood karəngə au suronzən gənazain. == Gargam Hollywood bǝ == [[H. J. Whitley|H.J. Whitley]], fatowa gartəma, fato fatowa E.C. Hurd be acre 480 (1.9 km2) dəga yiwo nankaro dawarzəna. [[Whitley]] ye dawari bəla bəlin dəye General Harrison Gray Otis, baktəma Los Angeles Times ye dəga, kuru Ivar Weid, kasuwuma nowata na dəye dəga bayanzəna. Daeida Wilcox, shi do cidi banazə fuwutə Hollywood ye ro banazəna də, su Hollywood də kam nozəna lan səlina shi do fato su adə'wa Illinois lan sətana də. Wilcox ye wono, "Su Hollywood də karzəna dalil kəji fantəye nankaro kuru wu də awo kəladən kasattənyi kuru holly də sa'a suwudin." Acres 120 kəntawu Februarybe kawunzə 1,suro saa 1887. Sai kəntawu sawan bə suro saa 1887 be lan Wilcoxye su adə faidatəro shawari cido kuru ofis Los Angeles County Recorder bə dəro kakkadəwa map fatodə bǝwa gənawono. Saa (1900) lan, nashadə ofis post ofis yewa, kawarwa, Otel'wa, kasuwu indi'wa mbeji. Los Angeles, nəm nguwu am 102,479 ye də, gədi lan mil 10 (16 km) lan kara, bare barley ye-a, citrus yǝwa men. Lai moto falyedə dawu Prospect Avenue ben lejin, amma cidadə ngəwu gənyi kuru bəlawurodə awa indi gozəna. Fato tada kəska citrus be kureyedə na kəmbubǝ ro kalak ada, adəye lenəmare am Hollywood bə nankaro ngalwozəna. Hotel Hollywood yǝ də suro saa 1902 lan Whitley, kura kamfani Los Pacific Boulevard yǝwa fuwutəye'wa ye kawono. Dareram lan Hurd ranch dəga mowonzə kuru yaksəna dən, Whitley ye hotel dəga garzəna am cidi yiwomasoye hangalnza gənatəro. Nasha fəteye Highland Avenue ye dəga kəllata, gardə Prospect Avenue (dare Hollywood Boulevard) ro fuwuzəna. Diwaldə bərbər'wa, fəletənyiwa yaye, sambisoro grade'wa kuru gravel'wa tədin. Hotel də dunya sammason nowata ro wallono kuru shima dawudi kəndaramma jamabe'wa kuru fato am fim bǝwaye saa kadaro. == Laminte == mi52580mwfunbp0jnuzf3p0kawlcace 0 624 19809 8104 2025-02-09T10:40:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6691]] 19809 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6691}} '''Homer''' au '''Homeros''',<ref>https://web.archive.org/web/20100527174651/http://www.wsu.edu:8080/~dee/MINOA/HOMER.HTM</ref> Sha chesambo 18th BC kayama cidi Greek bə kureman attəyəy kakkadu rowotuma kasaduwa zauro sun nzə notuna. Shima ([[Wp/kr/Lliad|lliad]], [[Wp/kr/Odyssey|Odyssey]]) rowozu. Kureman kaya kasutuwa telam (Helenanci) bə sidin. Homer kam darajawa fal. Amso dukso num kuran nzu sorin luktun nzǝn har kirmaro isǝnaro. == Lamintǝ == f8pyylmkgiybwzs613o64s95n64bk7i 0 625 19810 19181 2025-02-09T10:40:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19477]] 19810 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19477}} '''Hull City Association Football Club''', club dekkel bǝ kərwe Hull,East Ridding of yorkshire England.EFL CHAMPIONSHIP dǝ baksan. Dekkel nza fato bǝ MKM Stadium lan baksan. Club dǝ saa 1904 lan kokkada . == Lamintǝ<ref>https://www.wearehullcity.co.uk/stadium/mkm-stadium/</ref> == lfdqs2v80bre8mxtfp0axbgaswjxmgq 0 626 8120 8119 2025-01-31T13:27:31Z Amire80 18 1 revision imported 8119 wikitext text/x-wiki Hakkido adamganabe sandima ka'idawa hallabe, au kaidawa,  hal adamganabe  kuru sandiya kərmadəro lamar hakkibe suro  ka'ida bəladiyabe-a kuru ka'ida lardəye-a lan. [2] Sandiya ngəwusoro faidatain kəla hakkiwa adamgana bǝ , hakkiwa sandima anyi "shi kamme ndasoson hakkinzə kəlanze yǝ mbeji shi  kuru sandidə "fuwumaa ma hikki bǝ ndasoson mbeji" , saa, , na təlam,na adin,na kaduwu, au daraja bǝ rbquqrs80zwouoh3ssevod10t8cjwm5 0 627 19811 8134 2025-02-09T10:40:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q26036678]] 19811 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26036678}} '''Ekenedirichukwu Ijemba''' Sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (14 May 1991)'''Humblesmith''' lan sun nzu notuna ma. kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa duwu indin mǝyon luko uwun bǝ lan (2015) kaya nzu "Osinach" chido, Sa,a duwu indin mǝyon luko araskin bǝ lan (2016) Award chiwando biske Nigeria Entertainment Award bǝ lan. Adǝyǝ kuruman biske makar bǝ diyoma ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20160724154038/http://pulse.ng/celebrities/humblesmith-i-want-to-give-2000-to-my-fans-singer-says-id5298860.html</ref>== 6cego7w38ysluiams7ja0uj7kcbkse5 0 628 23660 23659 2025-04-22T11:11:59Z Mustybdc 38 23660 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Hydrogen#cite_ref-CIAAW_1-0</ref>Hydrogen dǝ shi chemical element; alama H-a kuru atomic number-a 1. Shidə awoa zaumaro hangal gənazəna kuru, suro awoa ngəwusobe lan, shima awoa atomicbe indiya kəlzəna kuru sandiya formula H2 lan bowotin, loktu laan sha dihydrogen lan bowotin, amma ngəwusoro hydrogen gas lan bowotin, molecular hydrogen lan bowotin au hydrogenlan bowotin. Rangi-a, fǝrǝm-a, nǝm-kǝji-a, kǝji-a ba. == Lamintǝ == 0badbdhuv349enchlj3vrsc73gmkzia 0 629 8157 8156 2025-01-31T13:27:33Z Amire80 18 20 revisions imported 8156 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q114397728}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/I._K._Dairo#cite_ref-Ellison_1-0</ref>'''Isaiah Kehinde Dairo MBE''' sha chasambo suro saa duwun yar laarrin fyakkin bǝ lan sha katambo (1930). == Kenenganze buro yǝ == I.K. Dairo də bəla Offa lan katambo, shidoni kərmaaro Kwara State lan karadə; yallanzədə asalnza Ijebu-Jesa kawu Offaro hijrazayinro. Mowonti primary Christian Missionary ye Offa lan kərawono, amma dare kəranzə kolzəna dalil kungəna fatonzəye saa falye nankaro. Offa kolzə Ijebu-Jesa ro lezə nadən cida barberye karzəna. Bəlawuronzədən, ganga baanzəye garzənadə gozəna loktu shiye saa tulur sətanadən. Sa shiye Ijebu-Jesa lan napcin də, shidə zauro ganga kərawoma.[1] Sa cida lan suro cidayen ba də, loktu nguwuro am buro salakbe kaiyya jùjúbe nadən sədin dəga sədin kuru ganga zamtə jarabcin. == Bawono == Yim tulur bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin arakkin bǝ lan bawono (7 Feb 1996)'''I.K. Dairo''' lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. shi kam Offa, kwara State bǝ. ==Lamintǝ== {{INTERWIKI|Q114397728}} 22wqf7if0ucpoz82spzagapzvgky63d 0 630 19812 8174 2025-02-09T10:40:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7331]] 19812 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7331}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_Battuta#cite_ref-Norris59_1-0</ref>'''Ibn Battuta''' Sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu fallin yar yasakin diyon bǝ lan sha katambo.(24-feb-1304) == Bawono == Suro saa duwu fallin yar yaskin firakkin laarrin bǝ lan bawono. (1369) Ibn Battuta dǝ shi kam cidi moroco bǝ kureman shi (explorer) letin nzu shi lan sha notunaman shima (Rihla Voyage) saa fyakki ma sutuna leti-leti sidin de kureman cidiwa kir musulm bǝ nguwun za soro lezina, kureman (west africa, southern and Estern Euroupe, south Asia, central Asia, southern Asia and china) kǝrwǝ wa attu duk soro lǝzina.lǝtin nzu adi (marco polo) wa kozina. Ibn Battuta karno ( Medieval period) bǝ lan kam shiye yi bawo.Ibn Battuta maps kurzuna Kirmaro (cartographers) shi lan faidatan. Leti-letin nzin ( muhammed bin Tughlay) wa kila kilzana har kakkadi shiro rowozina. Su kakkadi diyǝ shima ( The Travels of Ibn Battuta) == Kenengan nzu buroyǝ == Ibn Battuta bula ( Tangier ) bǝ lan sha katambo yim findin luko diyon bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu fallin yar yaskin diyon bǝ lan sha chasambo. ( 24-feb-1304) yallan nzu sandi nguwunza so malumma Addin kir musulum bǝ kureman sandi ( Judges of islamic law bǝ) sa'an nzu findin tilon lan leti-leti dǝ bandiwono.Hajji ro lezina lezi Allah lewazina, kureman ( Great port Alexandria) ro lezina suro saa duwu fallin yar yaskin findin araskin bǝ lan (1326) Ibn Battuta Kenengan nzin saa fyakki sidina cidi-cidi kir musulum ro lejin dǝ. == Lamintǝ == 84gitzy8yjygejajriya79dv99nxpem 0 631 19813 8192 2025-02-09T10:40:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q465842]] 19813 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q465842}} [[Liwuram:Ibn Khaldūn.jpg|thumb]] <ref>https://web.archive.org/web/20130913010235/http://www.muslimphilosophy.com/ik/klf.htm#Intro</ref>'''Ibn Khaldun''' /ˈɪbən kælˈduːn/; Arabic: أبو زيد عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي, Abū Zayd ‘Abd ar-Raḥmān ibn Muḥammad ibn Khaldūn al-Ḥaḍramī.) Sha chesambo yim findin tulurin b lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwu mǝyon yaskin fyakkin indin bǝ lan (27-May-1332). == Kǝrmu Nzǝ == Yim miyon tulurin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwu mǝyon luko diyon araskin bǝ lan bawono (17-March-1406). Shi Nazarma ma nasha Arab bǝ.(Thinker) suro karno 14th century bǝ lan. Yallan nzu sandi am (Andalusia) bǝ. Khaldum dǝ cidiya gomnati loktun nzi yǝn cida wono. Amma loktun nzu nguwun zuso shi fato firsinari bǝn(Prison). Bula marrakes bǝ lan wura wono. == Lamintǝ == by2a9rommjskq739e1vfs1q4rj32ou9 0 632 8204 8203 2025-01-31T13:27:35Z Amire80 18 11 revisions imported 8203 wikitext text/x-wiki '''Ibrahim Ahmad Makari''' Shi shehu ilmuye frofesa Ibrahim Ahmad Maqari de, Katambo yimme kawu mewu wuri kəntawu ken legarmi saa dəwun yar legarrin fitulur araskən ladən (1976) suro berni zariya ye, kerwe Kaduna ye lardə Najeriya yen.. Shi shehu ilmuye Frofesa Maqari də, Malem adin kərmusulum ye Najeriya ye, buroman Najeriya deman, kuru nasha Luggah(Arabbi) yen cuntuzəna. Kuru adaima tafsir Luran Kambo ye sədin kəntawu Armalanne lan kuru shi liman mashidi lardə Abuja Najeriya yə. tc9lcev65rn2p7yq4b1cbkrsjvebrdd 0 633 19814 8217 2025-02-09T10:40:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5984545]] 19814 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5984545}} <ref><nowiki>http://nggovernorsforum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=73&Itemid=</nowiki></ref>'''Ibrahim Gaidam''' Ibrahim Gaidam au Geidam dǝ, katambo saa dǝwun yar lǝgarrin fiwu araskǝn ladǝn bǝladiya Bukartiye ladǝn. Kuru walzǝna gomna kǝrwe Yobe ye ro saa dǝwu indin luko lǝgar lan sǝta saa dǝwu indin meyon lǝgari ro ciwudo, ( ngawo Mamman Bello Ali-yen kawu Mai Mala Buni wo dǝro) Kǝnǝnganzǝ buro salakkeman shi kǝraata. Shi Ibrahim Gaidam dǝ katambo Kawu fal kǝntawu kǝn uwu mi saa dǝwun yar lǝgarrin fiwu araskǝn ladǝn bǝladiya Bukartiye ladǝn, hukumaana Yunusari Borno ye dina dǝn, kǝrmaadǝro kǝrwe Yobeye ro wolgono. Maaranta koloji malǝmma ye borno_Maiduguri ye(BTC) da hardarzǝna saa dǝwun yar lǝgarrin fitulur digeri lan sǝta saa dǝwun yar lǝgarrin fitulur lǝgari ro ciwudo dǝn, na shima dǝn kakkadǝ shadaye kǝra gultǝǝ ye da ciwondo. Kuru maaranta jamiyaye Ahmadu Bello ye suro Zariya ye da hadarzǝna saa dǝwun yar lǝgarrin fisku tilon lan sǝta saa dǝwun yar lǝgarrin fisku yaskǝn ro ciwudo dǝn, na shimadǝn diploma nzǝ cido nasha yisawu yen. Ngawo dǝn Kuru jamiya Ahmadu Bello ye dǝro walgatǝǝ, na shimadǝn digǝri nzǝ kǝn indimi(BSc) cido nasha yisau ye lan saa dǝwun yar lǝgarrin filaarin ladǝn. == Lamintǝ == 7kzqfat4xmwlg6pfnbnvff427pfe58p 0 634 19815 8308 2025-02-09T10:40:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q12181548]] 19815 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12181548}} [[Liwuram:Ibrahim imam.jpg|thumb]] ==Ibrahim imam== <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-7146-1658-3</ref> Hawar kəla '''Ibrahim Imam''' ye lan. Saa (dəwun yar ləgarrin mewun araskən mi kəntawu lailahiri ye dən səta saa dəwun yar ləgarrin fiskun ro cuwudo.) Shi Kanuri Borno Najeriya be kuru siyasama ye. Shi Tamshi majalisa am yalai, daji kuru dare də isə banama citə bəlinmi Borno be ro walgono. Daji sha kargada dau Fato samno_be anəm bero saa dəwun yar ləgarrin firaskə tilon ladən nabtə shima Kura təlam (tiv) ye. Kawu doni sha karza dau fato samno be yala Najeriya bǝ saa dəwun yar ləgarrin firaskə tilon be dəro sakin dən. ==Kənənga nzə_a kuru kəranzə_a== Imam də, shi Kanuri Yerwabǝ cidi Borno_be. Sha katambo saa dəwun yar ləgarrin mewun araskən mi ladən,Shi wande am kuraanzə də am martawaa kuru yaanzə də shima fuwuma kura Yerwa_be wo. Maaranta kərwe Katsina ye sədəna, ngawo kəranzə shimada tamozəna yelan, daji isə Borno Native Administration dəro kəlgatəə nabtə banaye dəgairo. Kuru daredən isə kəla cidawu_be wutəəmaro wollono Saa dəwun yar ləgarrin fiwun ladən (1950). ==Awo sədənama nasha siyasa_be lan== Loktu cidajin bab Engineering Borno Native Authority bǝ ladən,Daji shiye karaa siyasa dəro nabtə shima kudoma kungiya doni sha (Borno Youth Improvement Association lan bowotin da saa dəwun yar ləgarrin fidewu ləgari ladən. saa dəwun yar ləgarrin fiwu tilon ladən, (1951)shi mbəltəə kuru kənasar kujara kərmai be fato samno be da juwo. Kam rokko kujara da mazanadə shima Waziri Mohammed. Ngawo saa fal be doni (Norhhan People Congress) da kok sana ladən, darenzə də isə shima karabka done shigai ba ro walgono nasha shimadən. Daji sha kargada nabtə tamshi kurabero; shiye jaminzə sammaso kəljiwo fato nasha shimadə_be dəro Shiye kəljiwo jaminzə nasha shima diye da askərra NPC bero. Nabtə tamshi kura nasha NPC be ladən, daji jam iya dən shima kam karramgatama ye nowataye ro walgono kuru campaign təmaye kuru famtə siyasawu ye diyen shi mbeji ro walgono. Na letə kawu kadaa ro lejin jam iya nza da habtəə təə ro nasha dalam jam iya nza da tando suro bəla bəla yen. Ngawo cidanzə shimadə kolzana ladən, daji kuru isə kongilama gar_bero wolgono fandinzə zərra ro. Daji isə kam karramgata ro walgono. Kungiya doni Borno Youth movement də, saa dəwun yar ləgarrin fiwu digeri ladən, ainzəman yaye Imam də kujara nzə NPC da wazə kolzə kutəyea da kolgono. Shiye gultə nzədən, aima fuwu təye ba kuru njasa ayyema ba siyasa hukumaana yala_be dəro wono. [2] adaima kuru NPC diye letənzə də amsoye saraanyi. Ngawo saa fal_ye lan, lezə Aminu Kano_be Element Progressive Union dəro kəlgatəə saa dəwun yar ləgarrin fiwu araskən ladən, shi daji Borno Youth Movement ladən,sandi am nowata ro walgono, Kungiya cilliulaa dau jaminzə yelan yakə suluuna ma jire baa am nadiye diye səkə. Kuru jirebaa doni Waziri, Mohammed soye sadənadə sawu woro. Saa dəwun yar ləgarrin fiwu araskənna ladən, bata laa ro duno səkkə rokko letə doni NEPU be ladən musamman maro Borno, na doni daredən isə kənasar kujara indi_be nasha nzədən cido. Amma ngawo saa ganalaa yelan, Imam shidoni siyasama kuru məradğwono kareya dalilnzədə,kumba am sandima diye da sabtə ro suro Bornu belan adaima kuru nasha yala belan. Daji kolgono kungiya da duno gana doni NEPU be də sau ro, daji ngəllaro kare banaye kəntanzə shima dunowa təəro nasha shimadən. Daji NEPU də kolzə, daji jama gade sabsə,rokko Action Group yelan, daji daredən, shima isə fuwumaro wolgono suro fato samno ye dən.. ca saa dəwun yar ləgarrin fiwu tilon ladən, loktu cidawu cidaro gərazaa kura shiye ngawo kəntanzə fəlezəna_bedən shi sədi Yerwa_be wakil zəyin. ==Lamintə== g122fj37dhflajs5k2p74f7smib2zaz 0 635 19816 8320 2025-02-09T10:41:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16062940]] 19816 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16062940}} '''Ibrahim bin umar al-kanemi''' (1840c-1885)Shima shehu Borno bə saa 1884-1885 ro suutena də. Ibrahim də shehu ro wallano ngawo yaanzə Bukar kura bazena dən. ===Lamintǝ=== lpe2bgrynh7kmu52jw6f646i75u3urn 0 636 19817 8336 2025-02-09T10:41:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16062940]] 19817 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16062940}} <ref>http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/files/1826/LAVERS_1993.pdf</ref><ref>https://archive.org/details/travelsanddisco11bartgoog</ref>'''Ibrahim Au Ibrahim bin Umar al-Kanemi''' Ibrahim Umar al-kanemi dǝ Shehu borno yǝ ro wallono suro saa duwu mǝyon uskun fiskun diyon bǝ lan (1884) saa duwu mǝyon uskun fiskun uwun ro lewono (1885). == Kǝr mai nzu == '''Ibrahim Umar''' al-kanemi dǝ Shehu borno yǝ ro wallono loktu kaman nzu Bukar Kura bazina dǝn. Tiwun nzu Abba Masta kura loktu dǝn shima shehu diro galazan do amma ibrahim dǝ lezi kunguna chi shiro kǝr mai dǝ kalakkada. Zauro riji siyasa bǝ sadina loktu nzun kukawa dǝn == Lamintǝ == 5pax8368q5j2whgrpl17jx7tpyk5fdc 0 637 19818 8344 2025-02-09T10:41:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5984651]] 19818 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5984651}} '''Ibrahim Mahmud Alfa''' (14 kəntawu Ogusta bǝ saa 1946-16 kəntawu March bǝ saa 2000) shidə marshal samibe suro askərra samibe Nigeria bǝ. Shidə buron cida askərraye kəriye Kaduna yǝ kuru Chief of Air Staff askərra Nigeriaye. Shidə kəntagə March bǝ kawunzə 16 saa 2000-lan bawono.[1] Kǝnǝnga buroye Garkida lan katambo, kəriye Adamawa yǝ lan, cidanzə kəraye də mowonti primary yǝ dauye Jimeta, Yola lan badiwono saa 1948 lan kuru mowonti primary ye-a secondary ye-a də suro saa 1960 lan tamozəna mowonti dauye Yola ye lan, dare mowonti secondary ye kəriye lan notəna də. Ngawo kərazə tamozənayen, kəra shaida mowonti kuraye (HSC) Barewa College, Zaria lan kərawono, shi doni 1962 lan tamozənadə. == Lamintǝ == qn4a61lmc9ngz8pavjphtw1906n2n2u 0 638 8357 8356 2025-01-31T13:27:43Z Amire80 18 12 revisions imported 8356 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4118007}} <ref>http://www.vanguardngr.com/2014/07/sheikh-zakzakys-son-10-others-died-nigerian-troops-shiite-muslims-clash/</ref>'''Ibrahim Yakubu El-Zakzakky''' dǝ, shi malǝm adin kǝrmusulum ye kuru fuwuma nasha am [[Wp/kr/Shi'a|Shi'a]] ye, kam adinro ngǝnuktǝma, shima Karabka doni kǝrmusulum ye maaranta Ahmadu Belloye kǝrwe Zariya ye da koksǝ saa dǝwun yar lǝgarrin fitulur laari(1979) ladǝn, jami bulaye sandiro am Shi'a ye au Burazas ye sayin. == Islamic Movement in Nigeria == == Political alignment and activities == == Lamintǝ == r8lcv9q0nk0jo9c29wnw7bfobw2yjqz 0 639 19819 8404 2025-02-09T10:41:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6831947]] 19819 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6831947}} ==Ibrahim ibn Saleh al-Hussaini== Ibrahim Ibn Saleh Al_Hussaini CON adaima Shaykh Sheriff Saleh lan sha notənama, sha chasambo kawu kəntawu be (mewun indin kəntawu jimada hawul_be saa dəwun yar ləgarrin fiyaskə wuskun be ladən) Shidə Shewu ilmube Najeriya be adaima kuru maləm kuru fassarima. Shi liman kura lardə Najeriya be. Shima maaranta doni annahda college doni ilmu zaman_be madé sətandə kuru maaranta kəra Islam _bǝ madé sətandə Maarantaa sandima adə da citando saa dəwun yar ləgarrin fiwu tuluri ladən kuru shima kərmaaro kurawo nasha Fatwa_beya kuru kura lamar Islam be Najeriya be (NCSHA). ==Kənənga nzə buro bə== Shi Al-Hussaini adə, sha chasambo kəntawu Jimada hawul_be kawu mewun indin saa dəwun yar ləgarrin fiyaskə wuskun be ladən nguro al-fadhaa badku bəla Dikwa_be kərwe Borno be ladən. Awanzə Shaykh Saleh də, shiye shehu ilmu adinbe. [4] Daji dare də, Makka, Egypt kuru Pakistan ro lewono kəranzə adinbe yiraro musamman maro ilmu nzə Hadith beya kuru Ləwuran beya. Maləmma nzə sobe laanza də sandima : Shaykh Adam-Qadi Abani Borno, Abubakar al-Waziri Borno, Shaykh Adam al-Mahrusa Borno, Ahmad Abdul Fatahk, Shaykh Tijjani Usman ( Zangon Bare-bari) Shaykh Abubakar Atik, Muhammad al-Arabi bin Kubbani, Abubakar al-Kashnawiy, Muhammad al-Hafiz, Mahmoud Khalil Al-Hussary, Ahmad Nur al-Barni, Muhammad Hassanil Makhluf, Muhammad Zakariya al-Kandahlawiy, Ibrahim Nyass soi dəgai, kuro suro maləmma diyedən, Al- Hussaini də, shi adaima kəra təlam nasara_be kərazəna Lardə London be ladən. [4] ==Cida nzə== Shi Al-Hussaini də Malum doni dinan nowatama kərmaaro, shima fuwuma kura Najeriya be nasha waazi diyobe ladən kuru shi dau am kuraa muslumma_Najeriya be diye falnza. Shiye kəranzə tamowono maaranta kura jamiya be Lardə nzə Najeriya be lan Adaima kuru shiye kəranzə cido musko Maləmma nowata nowata Lardə gade_gade kadayen Shi Al-Hussaini də, nasha Tafsir Ləwuran be ladən tai dazə waazi gade_gade kada sədəna adaima Hadith lan kunten, kuru har ilmu zamanne Islam beya, ilmu tartib beya kuru fikihu beya kunten. ==Kəraanzə== Al-Hussaini də,kəra nzə buro be badiyono mooronti awanzə belan maaranta Adin_be doni ndusoye nozənama Borno be loktunzə lan. == Lamintê<ref>http://wam.ae/en/details/1395295665815</ref> == qtsnzcqmdkdl54o2x88xpoiq93pz4p2 0 640 8412 8411 2025-01-31T13:27:46Z Amire80 18 7 revisions imported 8411 wikitext text/x-wiki '''Panshak Henry Zamani''' sha chasambo (30 Oct 1984)'''Ice Prince''' lan sun nzu notuna ma kayama cidi Nigeria bǝ kaya rutuma, biske drama diyoma. Saa 2009 lan Hennessy Artist club Tour Award chiwando, Album nzu Everybody Loves Ice Prince, saa 2013 lan album nzu Fire of Zamani chido attǝyǝy kuruman saa 2015 shima vice president of chocolate city bǝ ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20170630105016/http://notjustok.com/2011/11/01/pictures-ice-prince-birthday-celebration/</ref>== e0plwjvgjhos8yr5q58qq3nf8p8zcc3 0 641 8421 8420 2025-01-31T13:27:46Z Amire80 18 8 revisions imported 8420 wikitext text/x-wiki '''Idawarifagha Ishmael''' sha chasambo (19 May 1993) Idahams bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma.Saa 2016 lan Garfton Entertainment bǝ lan chida badiyunu, Saa 2018 lan kaya nzu "Boruyi" chido. Attǝyǝy kuruman saa 2019 lan shima Roaster of Universal Music 8yy4umjvch8chuztsfqrv7ubm1r686w 0 642 8423 8422 2025-01-31T13:27:46Z Amire80 18 1 revision imported 8422 wikitext text/x-wiki "Ideology" dǝ sandima awoa do kamme au kufu kamme ro gotin ma, taganas maro sandi do dalil ilmube ro gǝnyi ma, shidonyi "alamawa do lamar shimadǝa zauro faidatin ma". Buro salaklan lamar shima dəga faidatə nasha lamarra arzənyibe-a, siyasabe-a, au adinbe-a, suro ada Karl Marx-a Friedrich Engels-a ro waltəgəlan, faidatə karəngəye shima kalma dəga zaumaro kalkalgənyiro gojin. 2njgqfxzgf8o0u59i9pgn4op24xd5u2 0 643 19820 18492 2025-02-09T10:41:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5991414]] 19820 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5991414}} '''Igabi''' dǝ Local Government Area (LGA) lardǝ [[Kaduna]] be lardǝ [[Nigeria]] be. Kərmanzə kura Executive Chairman - Jabir Khamis, shima fal suro na'a gomnatiye lardəye 774 ye lardə Nigeria lan. Ward Rigasa dǝ Igabi LGA lan kara, shi donyi ward do zauro nguwu suro lardǝbe dǝn. == Tarihi == Kulashi do DRPC Nigeria (Development Research and Projects Center Nigeria) ye sədənadəye fəlezəna Igabi də am [[Kukawa]] ye Borno state ye dən gartəna; am də shima maləm Qur'anic ye dəwo Rigachikun karəngəro lezəna madə shima dəwo [[Qur'an]]-a ilmuwa Islamye-a kərawo nasha dəro dalil am Hausa ye dəwo yala gədi Nigeriabe-a musammanno [[Borno state]]-a ro lezəna madə shima ilmuwa adin Islamye-a suwudə. Bərni kura kərmaidəbe shima Turunku (Capital of the local government). Kǝla fǝrǝm Igabi be dǝ shima kǝrmai bǝlin dǝga suwudǝ shima kam do sha Igabi lan bowotǝ kuru na dǝro kǝnǝngatǝ. Kam dǝ Borna lan bowotǝ Mallam Ahmadu, malǝm Islamye dǝwo na dǝro isǝna dǝn shiye bǝrni dǝga fuwuzǝna Almajirai (maaranta) nguwu so'a, sandi duwu kǝn mewu so'a. Ngawo loktu laan, fuwurawa gade bǝla bǝladiyabe dǝye kǝlanzǝro kǝlzǝna. Suro saa 1907, Igabi dǝa gomnati lardǝ Britishbe yala Nigeria be dǝye lardǝ [[Zazzau]] be dǝro sǝtandǝna kuru shi kura lardǝbe buro salakbe dǝ shima Turaki Babba Zazzau be wo. Ngawo kərmu Turaki Babbabe suro badiyaram saa 1950 yen kərmai dəga [[Dan Madami Zubairu]], daji Dan Madami Umaru kuru Bello Saniro kalaktə. [[H5N1]] (bird flu) buro salakye lardә Afrikabe lan tawatkata dә kәntagә Februarybe kawunzә 8, 2006 lan, suro farm kokorraye kasuwuye lan Jaji lan, kau Igabi lan. == Demographical == Amma asal Igabiyedə ngəwuso Musulumma, [[Gbagyi]] sodə sandiya Musulumma gənyi au adaima sandiye ngawo adəyen adin kiristaye'a kasharu. == Nashawa kərmaibe == Na'a 12 mbeji lardǝ Igabi be lardǝ Kaduna be ladǝn, sandima; Awobe ward Birnin Yero ward Gadan Gayan ward Gwaraji ward dǝ Nasha Igabi ye dә Karawa ward dǝ Kwarau ward dǝ Rigachikun ward dǝ Kәrye Rigasabe Sabon Birnin Daji ward Kәrye Turunkuye Zangon Aya ward dǝ == Ilmu == Sura adәye gәnyi citәgәnyi. Diwal tawadǝbe adǝga fǝlezǝyin. Karewa doni tuskatǝnyi ma du raksa kalkaljin kuru gotin. (Kǝntawu September 2021) (Nǝm nguwu-a loktu-a hawar ruwotǝbe adǝga sutuluwu) Igabi lan jami'a ilmuye badiyarambe-a, kəndaramma-a kuru cidaramma-a mbeji. Maaranta burobedǝ Igabi ye buro salakkin saa 1945 lan Rigachikun lan gartǝna. Armed Forces Command and Staff College dǝ shima cidaram askǝrabe fulezǝna suro saa 1976 lan, daji kuru Demonstration Battalion-a, The Army School of Artillery-a dǝ Jaji lan kara. Shi Nigerian Tulip International College (NTIC) buro salakkin shi Nigerian Turkish dǝ Rigachikun lan kara. Jamiya lardǝ Nigeriabe (NOUN) dǝ suro Gomnati Kǝre Igabibe lan kara nasha cida lardǝbe nasha lamarra ilmube kate makarruwa burobe-a kǝn indimibe-a suro nashanzǝben. == Kasuwu == Kungəna Igabi ye dǝ nguwusoro kǝla lamarra kǝndaram be dǝn gǝnatǝna kuru shi dǝ shima kam dowo nasha lamarra kungǝna be dǝn nguwusoro banazǝna wo, lamarra kungǝna be dǝn dola $10 million yeyi suwudin. Igabi ye lamar kasuwuye lardǝ kaduna be ro banazǝyin suro lamar kǝnzǝli kura kura lan. Kuru karewa dabbabe sowa kəmbu lan faidatə adəye fuwutə nəm-a nəm-a nəm-a jamabe suwudəna. == Kǝndaram == Nasha saabe 27.79°C'a 128.91 kәnәm suro kәnәmbe dәn, kәnәm savannaye suro Igabi ye dә shima tropical wet and dry. == Laminate == m2esbq9n42krui3lvmwhstukiw2yc7a 0 644 8455 8454 2025-01-31T13:27:48Z Amire80 18 3 revisions imported 8454 wikitext text/x-wiki '''Anẹ Igáláà''' (Igala Land), kuru shiga Igala Kingdom lan notənadə,shidə lardə fəte Africa yǝ kawu kərmai kərmaitəyero, nasha gədi kəmoduwu Niger-a kəmoduwu Benue-a kəltayindən kara suro Middle Belt au yala-dawu Nigeria yǝ dən. Mairi də am Igala yǝ koksana, "Àtá" də shima mai Igala yǝ wo, awa lardəye kuru kura ruhaniyaye, kuru bərni kura cidi Igala yǝ də Idah lan kara. Mairi Igala yǝ də Idoma-a Jukun-aye sha taasirzana kuru sha taasirzana. , kuru waneye duli kufuwa anyiye sandidoni amma Igalayeya nabsana kuru tuskaatadə. ===Lamintǝ=== pbsxo4qvb2j26g2l5achkeb9upjwxoj 0 645 19821 8475 2025-02-09T10:41:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7314]] 19821 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7314}} <ref>The New Grove Dictionary of Music & Musicians, ed. Stanley Sadie, 1980; <nowiki>ISBN 1-56159-174-2</nowiki> Craft, Robert. 1992. ''Stravinsky: glimpses of a life''. London: Lime Tree; New York: St Martins Press. <nowiki>ISBN 0-413-45461-4</nowiki> (Lime Tree); <nowiki>ISBN 0-312-08896-5</nowiki> (St.Martins). Craft, Robert. 1994. ''Stravinsky: chronicle of a friendship'', revised and expanded edition. Nashville: Vanderbilt University Press. <nowiki>ISBN 0-8265-1258-5</nowiki>. Stravinsky, Igor. 1962. ''An Autobiography''. New York: Norton. <nowiki>ISBN 0-393-00161-X</nowiki>. Originally published in French as ''Chroniques de ma vie'', 2 vols. Paris: Denoël et Steele, 1935; translated as ''Chronicle of my life''. London: Gollancz, 1936. Reprinted as ''An Autobiography (1903–1934)'' London: Boyars, 1990 <nowiki>ISBN 0-7145-1063-7</nowiki> (cased); <nowiki>ISBN 0-7145-1082-3</nowiki> (pbk). Also published as ''Igor Stravinsky: an autobiography'' New York: Steuer, 1958.</ref>'''igor Stravinsky''' '''Igor Stravinsky fyodorovic''' sha chesambo yim mǝyon tulurin bə lan kǝntawu Aji bə lan saa duwu mǝyon uskun fiskun indin bə lan (1882). == Kǝrmu Nzǝ == Yim araskin bə lan kǝntawu shawal bə lan saa duwun yar laarrin fitulurrin tillon bə lan (1971) Bula New York bə lan bawono. Igor Stravinsky fyodorovic kayama cidi Russia bə. kam kasadiwa rinta loktu nzin kam shi yeyi bawo na kayabə lan. == Lamintǝ == siccdljjaftcocllmrfwemn5tr5b3bo 0 646 19822 8490 2025-02-09T10:41:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q161089]] 19822 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q161089}} '''Ikay Gundogan'''<ref>https://www.premierleague.com/news/84136</ref> sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin bǝ lan sha katambo (24/10/1990) dekkel baktema cidi [[German]] bǝ kuruman dawu baktema karabka Premier League bə Manchester city cidi England bə dero kuruman cidi nzǝ Germany bero dekkel baktema. == Lamintǝ == hx8p1ns98e2xpy4760ge6cnvi0ilrik 0 647 8494 8493 2025-01-31T13:27:50Z Amire80 18 3 revisions imported 8493 wikitext text/x-wiki '''Iliad''' (Ancient Greek: Ἰλιάς, romanized: Iliás, Attic Greek: [iː.li.ás]; "[a poem] about Ilion (Troy) ") dǝ shima faldo dalami kura indi Ancient Greekbe do Homerro gǝnatǝgǝnadǝwo. Kǝla cida adabe kureye dǝn falnza dǝwo kulashiwu zamanbe soye ngǝwuso kǝrazanama. Futu Odyssey yeyi, kitawu dǝye kitawuwa 24 ro yakkata kuru dactylic hexameter lan ruotǝna. dv7trn5hn87l5iv0sm436tr272h750s 0 648 19823 8510 2025-02-09T10:41:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q241026]] 19823 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q241026}} == Imam Bukhari == Imam Bukhari də, sunzə fəlayye də shima Muǝ bin Ibrahim bin Mugira, Abu Abdullah, Al- Ju'ufi, sha gəla-gǝla zayin Malum Malumma ye dinaye lan saide Malumnzǝ(Imam Malik) də, shima sha kozǝnawo,<ref>bbchausa</ref> kuru shi fuwuma Nasha fikihu hadith ye lan, shiye kǝrawono na Malumzə yelan, shima Malum kurama doni '''Imam Malik''' ibn '''Anas''' lan notǝnama ma ladən. == Kənənnganze == Shi Imam '''Bukhari''' də, katambo yim zǝmmaa kawu mewun yaskən kəntawu shawal ye sa,a dǝwun yar ləgarrin diyau yin (194 A. H) ngawo hijira yelan, Awanzə baano tən shi tadaana lan, daji adiye səkkə, furtu nzəliwo Yanzə yelan wuraano. Shi imam '''Bukhari''' də, laktu doni shi tada ladən, daji gana kururan nzǝlan shiwal ciwondo, daji har isə surimbaro wolgono, adaima, adaima do, yimlaa yanzə də kənashim sədə Nai '''Ibrahim''' ro(AS) daji shiye wono tiro, daji shiye alwushirjiwo tiro wono : tadaam shim səwondəna wono, daji dina wawonowa tiye curo shim tadanzə́ yedə fərəmtəna.Kəmadeye Imam Bukhari ro kənjo cina kənjo doni Hadith hambuttəye, har gulzayin amsoye Hadittha dǝwu fitulur(70,000) hambutsə sayin t3n loktu shi sa,a mewun araskǝn(16) la dəman, adiye sǝkkǝ Kamlaa dau maləmma ye dǝn guljin : hadith doni Imam Bukhari ye nozǝnyi maa, hadith gǝnyi wono, har malumma gademaye gulzayin shidǝ Hadittha kuru fikihu hadittheya notǝlan Imam Ahmad maa kozǝna sayin.Kuru imam Ishaq diyeya kozǝna sayin. Imam Muslim dǝ, nanzǝlan kǝraano. == lamintə == kt5blwrdip6f8gwr758tlbu4pua0okn 0 649 19824 8537 2025-02-09T10:41:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9312]] 19824 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9312}} '''Immanuel Kant''' də sha chesambo yim findin indin bə lan kǝntawu shawul bə lan saa duwu mǝyon tulurin findin luko diyon bə lan.(22-April-1724) == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon indin bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwu miyon uskun diyon bə lan bawono (12-feb-1804) shi malum philosophy bə cidi Germany bə. Bula (Konigsberg East Prussia) bə lan sha katambo. Immanuel Kant də mowontin darasi kila philosophy bə kirazu. Loktu tamozuna lan malum mowonti bə ro wallono. Darasi philosophy de ma guljin mowonti den . Loktu nzin kakkadi wa ngu rowozina nasha (epistemology, metaphysiscs, ethics, aesthetics) attema ro kam jirin nzi yeyi bawo loktu nzin nasha philosophy bə lan har kwayǝro isina ro. == Lamintǝ == <references/> bjm4iyg6294k7cpe5id5rw6o0we15ls 0 650 8539 8538 2025-01-31T13:27:53Z Amire80 18 1 revision imported 8538 wikitext text/x-wiki diwal donyi kǝriwobe dǝ shima kǝndaram donyi kǝnǝnga be daga kwasuwa so dǝga kǝrtǝyin ma wo. Shiye awowa kwasuwa jili kada, virus-a parasitic worms-a, kuru cellwa cancer-a kuru awowa jili wood splinters-a so asutin kuru sandiya gayirtin, sandiya tissue ngəla alaube kəlanzəbe lan nəmgadejin. pc9dt9ir36dd8t64j5t3bhkkap28aen 0 651 21711 21710 2025-03-08T23:22:32Z Umargana1 21 21711 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q842939}} <references /> <ref>https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref> Lardǝ '''Imo''' (Igbo: ha Imo) lardǝ donyi, suro [[South-East]] [[geopolitical zone]] lardǝ [[Nigeria]] bǝ dǝn, yala lan lardǝ [[Anambra]] bǝ wa, [[Rivers]] bǝwa fute-a anǝm-a, kuru [[Abia]] bǝ-a so kǝla fuwunna. Sunzә kәmoduwu Imo bǝ dәn gozәna dә shima kәla kalangai kәntagәbe lardә dәn suwudin. Bərni kura lardǝ bǝ dǝ [[Owerri]] kuru su lardǝ dǝ shima "Eastern Heartland". Suro lardǝ wa 36 yǝ dǝn, Imo dǝ shima lardǝ do kǝn yakkǝn me wo suro nashan nzǝ dǝn, amma shima lardǝ do kǝn diyau yǝ wo suro nǝm nguwu nzǝ dǝn, nǝm nguwu nzǝ dǝn miliyon 5.4 kozǝna suro saa 2016 yǝn. Futu na'a [[geography]] yǝ lan, lardə də ndikate bəla'a [[Niger Delta]] yǝ dəro yakkata suro (far east) yǝ dən kuru bəla'a [[Cross Niger]] yǝ dəro yakkata suro nasha lardə yǝ dən. Awowa gade na'a kura lardə yǝ də shima kəmoduwu'a kuluwu'a [[Awbana]], [[Imo]], [[Orashi]], kuru kuluwu [[Otamiri'a]] kuru kuluwu [[Oguta]] suro fəte lardə Imo yǝ də. Kəre Imo zaman bǝ dən am Ibbo ye saa duwu kadaro kənəngatəna kuru təlam Ibbo yǝ də təlamma kəla-kəlan faidatayin kuru təlamma do Nasara bǝ dən. Zaman buroyǝ lan, shi kərmaitə kərmaitədə shima nasha kərmai Nri be zaman kurebe-a kuru dare Aro Confederation bǝ-a kawu dare adəye badiyaram saa 1900s lan askərra [[British]] bǝ soyǝ kəriwu Anglo-Aro bǝ lan bakkono. Ngawo kǝriwu dǝ yen, [[British]] dǝye nashanzǝ dǝa suro Southern [[Nigeria]] Protectorate dǝro kǝltǝna, shi doni ngawo dǝlan [[British]] [[Nigeria]] ro kǝltǝna suro saa 1914 lan; ngawo kǝltǝdǝn, Imo dǝ shima dawu kǝriwu koloniya beye kǝla kǝriwu kamube dǝn. Ngawo kǝlanzǝ letǝgǝram saa 1960 lan, nashanzǝ karǝngǝdo Imo dǝ nasha kǝla kǝlanzǝ kǝlanzǝ bǝ [[Eastern Region]] yǝ dǝro sai 1967 lan, loktu shi nashanzǝ dǝwa yaktǝ kuru nashanzǝ dǝ nasha [[East Central State]] yǝ dǝro wallono. Ngawo kǝntagǝ indi kozǝna lan, nashanzǝ buroyǝ Eastern dǝ kǝrmai lardǝ [[Nigeria]] bǝ kǝriwu nzǝrtaliu bǝ suro saa yakkǝn bǝn kǝlanzǝga letǝgǝramzǝna kǝla Imo dǝn, nasha lardǝ bǝ. == Lamintǝ == d71ag53fwo80581lzkjoj2tuf7739w1 0 652 8553 8552 2025-01-31T13:27:53Z Amire80 18 1 revision imported 8552 wikitext text/x-wiki Kərmai kərmaibe də shima lamarra, dawari ilmube au haldo duno lardəwa diyabe'a gənatə au ndəlamzayin, taganasmaro nəm zaumaro fafaltin, duno kərmaibe'a (kərmai sojabe'a ləmanbe'a) kuru duno kərmaibe'a (nəm duno diplomaticbe'a ada'a kərmai kərmaibe'a) faidatin. 6zzs59kardk2adg8vtayu3nohb2im7y 0 653 22895 22887 2025-04-01T09:59:08Z Aqurs1 183 Reverted edit by [[Special:Contributions/2409:40D4:2A:39C9:8000:0:0:0|2409:40D4:2A:39C9:8000:0:0:0]] ([[User talk:2409:40D4:2A:39C9:8000:0:0:0|talk]]) to last revision by [[User:JhsBot|JhsBot]] 19826 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q668}} Lardǝ '''India''' be dǝ, Republic of India (ISO: Bhārat Gaṇarājya), lardǝdo [[South Asiabe|South Asia]] bǝ lan kara. Adə shima lardə kən tulurmiwo nasha nəm kura lardəye lan; lardədo nəm ngəwu amye suro kəntawu June 2023 lan; kuru loktu nəm kərmaanzən suro saa 1947 lan, lardədo nəm nguwu amye suro dunyaben. Kǝla fǝteyen Indian Ocean, fǝte gǝdiyen Arabian Sea, fǝte gǝdiyen [[Bay of Bengal]], fǝte gǝdiyen [[Bangladesh]], fǝte gǝdiyen [[Pakistan]], fǝte gǝdiyen [[China]], [[Nepal]], fǝte gǝdiyen [[Bhutan]], fǝte gǝdiyen Bangladesh a [[Myanmar]]. Indian Ocean lan, India dǝ [[Sri Lanka]]-a [[Maldives]]-a dǝn karǝngǝnzǝ dǝn; Andaman-a Nicobar-a dǝ sandiya kalangai njiye-a [[Thailand]]-a, [[Myanmar]]-a, [[Indonesia]]-a dǝn karǝngǝnzǝ kǝlzǝna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/India#cite_ref-FOOTNOTENational_Informatics_Centre2005_1-3</ref> Am zamanye dǝ suro lardǝ Indiabe dǝro [[Africa]] lan saa 55,000 kozǝna lan isǝna. Kǝndodǝro kǝnǝngatǝnzǝ, badiyaram lan jili gade-gade kǝnǝngatǝnzǝro kǝnǝngatǝnzǝro, na shimadǝ zauro nǝm gade-gade-a suwudǝna, kǝnindimi Africa lan kǝn indimi suro nǝm gade-gade adamganabe geneticben. Kǝndaram kǝndaramma sodǝ suro lardǝ subcontinentibedǝn suro kǝnǝngabe nasha [[Indus river]] basinbedǝn saa 9,000 kozǝna ro, kǝndaramma kǝndaramma [[Indus Valleybe]] kǝrnu duwu yakkǝmi BCE be ladǝn kǝrtǝnzǝna. Saa 1200 BCE lan, təlamma Sanskritye, təlamma Indo-Europeanye, lardə Indiabe yala-fətenna lan tuwandəna. Hujja nzǝdǝ kǝrmabe kǝrmadǝ suro hymns of the Rigvedaben tuwondin. Kǝrmadǝ adai kǝrmabe shido hangal gǝnatǝgǝnyi, Rigvedadǝye fǝrǝm adin Hinduye Indiabe ruwozǝna. Təlamma Dravidiyabe lardǝ Indiabedǝ yala-a kuru fəte-a ladǝn gǝnatǝna. Saa 400 BCE lan, nǝm gade-gade-a nǝm gade-gade-a suro adin Hinduye lan tuwondǝna, kuru adin Buddhism-a Jainism-a tuwondǝna, nǝm gade-gade kǝndaramma sodǝa waratatǝnzǝa kalkalzǝnyi. == Lamintǝ == 3060r1jhlp0rmyksnyi9ni9bqi5c7g1 0 654 8572 8571 2025-01-31T13:27:55Z Amire80 18 7 revisions imported 8571 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q252}} == <ref>https://web.archive.org/web/20190626224541/https://www.ethnologue.com/country/ID/languages</ref>Indonesia == Indonesia, kammabowo Republic of Indonesia, lardədo gədi-kədin Asia-a Oceania-a kate [[India]]n-a [[Pacific]]-a lan. Ada'a 17,000-a kozənan kunten, suronzan Sumatra-a, Java-a, Sulawesi-a, kuru nashawa Borneo-a New Guinea-a mbeji. [[Indonesia]] shima lardə archipelagicbe dunyabe kuramawo kuru lardədo 14th kuramawo nasha 1,904,569 square kilometers (735,358 square miles) lan. Am miliyon 279 yeyi, lardǝ [[Indonesia]] dǝ shima lardǝdo kǝn diyaume dǝwo nǝm ngǝwu amye suro dinaye dǝn mbeji wo, kuru lardǝdo Muslimye ngǝwuso nǝm ngǝwu amye suro dinaye dǝn mbeji wo. Java, kәnәnga dunyabe dәn nәm nguwu kәnәngatәye dә, na dәn am lardә dәye fal ro kozәna. == Laminatǝ == ow81ornhi5mdpup8igx32ughz17mt77 0 655 8574 8573 2025-01-31T13:27:55Z Amire80 18 1 revision imported 8573 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kuriya]] ra5q8ghckheb1fkrstoxgd23o9vx0l0 0 656 19827 8583 2025-02-09T10:41:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3747741]] 19827 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3747741}} <ref>https://www.ft.com/stream/e617f5c3-8b3e-44f8-b528-54896002132c</ref>'''Inter Millan''' '''Inter milan''' dǝ karafka dekkel bǝ cidi Italiya bǝ ==Lamintǝ== fg9lhbxum3o37aau6mauuf8k45e9zlc 0 657 19828 8595 2025-02-09T10:41:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q35934]] 19828 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q35934}} '''Interlingua''' shima təlamma bana bǝ lardǝ wa gadǝ bǝ (IAL) shido katǝ katǝ saa 1937 kuru 1951 lan American International Auxiliary Language Association (IALA) fuwuzǝna. "Naturalist" jili təlamma gartə yǝ, kalimawanzə, fasal təlammame, kuru awowa gadǝ sandiya təlamma usulu lan gowotə". Kitawuwa Interlingua yǝ dəye wono, (ruwotə) Interlingua dǝ am miliyon duwu kada yǝ tǝlam Romanceye manajin, amma am duwu kada yǝ manajin. Interlingua də tədəna futu təlamma gana laa kəltənaro, təlamma do təlamma lardəwa Europe yǝ fəte yǝ də, kuru təlamma do təlamma yǝ dəye Interlingua yǝ dəye təlamma .<ref name="breinstrup-beginners">Breinstrup, Thomas, Preface, [http://www.interlingua.com/archivos/Prefacio%20-%20Contento.pdf ''Interlingua course for beginners''], Bilthoven, Netherlands: Union Mundial pro Interlingua, 2006.</ref> Sun nzu Interlingua dǝ kalma Latin yǝ ''inter'' lan gowotǝ, ma'ananzǝ 'kǝla' kuru ''lingua'', ma'ananzǝ 'lam' lan. Morphemes anyi Interlingua lan fal; daji, Interlingua dǝ ma'ananzǝ 'kǝla tǝlam bǝn' wo. == Lamintǝ == <references/> risp7hu5j1uzil1v5g8fkgq9ulip5ch 0 658 8598 8597 2025-01-31T13:27:56Z Amire80 18 2 revisions imported 8597 wikitext text/x-wiki '''International Court of Justice''' (ICJ; Faransaye: ''Cour internationale de justice'', CIJ) shima shara lardǝwa dunyabe fal do lamar laa kate lardǝwa gade-gadebe-a, kuru shawaria lamarra shara lardǝwa gade-gadebe-a cinma. Shima fal suro cidaramma lardǝwa United Nationsbe (UN) arakkǝben, kuru The Hague, Netherlands lan kara. hvt7doo490cj2pr9usb6idk1w9xjiry 0 659 19829 8604 2025-02-09T10:41:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7804]] 19829 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7804}} <ref>https://www.imf.org/external/about.htm</ref>International Monetary Fund (IMF) shima cidaram kungunabe kura lardǝwa United Nationsbewo, kuru shima cidaram kungunabe lardǝwa 190ye kungǝna sǝdinmawo, na kura Washington, D.C. lan. Shidə shima lamar kasuwu dunyabe darebe gomnati lardəye'a kuru shima zaumaro dunowa lamar kasuwu dunyabe nəmngəlabe'a. == Lamintǝ == dutb80kacm4q3cia5w0b40l3k5rno5r 0 660 19830 8613 2025-02-09T10:41:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1069175]] 19830 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1069175}} <ref>https://books.google.com/books?id=B707AwAAQBAJ</ref>'''International Red Cross and Red Crescent Movement''' Red Cross dǝ karabka la dinaro agaji yoma headquarter nza bula Geneva bǝ lan suro cidi Switzerland bǝn. Karabka shima dǝ karabka tabta kilan ziyǝ sidin. Cidiya gomnati la giyi yǝn cidajin nabta kilan ziyǝ sidin. Amma cidan nza cidi-cidi dina yǝ ya dukso lǝzina. [[Liwuram:Flag of the Red Cross.svg|thumb]] == Lamintǝ == kccks4043v2m9ysyiz68pwj0ifi3wqz 0 661 8616 8615 2025-01-31T13:27:57Z Amire80 18 2 revisions imported 8615 wikitext text/x-wiki <ref>https://web.archive.org/web/20240323041817/https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2012/02/ISS_logos_executive_summary</ref>Shi tasha samibe dunyabe (ISS) shima tasha samibe kurawo shiga sapkata kuru shiga suro orbit dunyaben cistayin kəlakəl cidaram samibe uwu-a kuru konturoktəwanza-aye: NASA (United States), Roscosmos (Russia), ESA (Europe), JAXA (Japan), kuru CSA (Kanada). Nasha tasha samibe shiro kurawo ba ngaltema gartənyidə, shidə buro salakkin na kulashi ilmu kimiyabe kəla microgravityben diwo-a kuru kəndaaram samibe kəratə-aro faidajin. jv4sflwte993ieykzw9e88dkezz6c8g 0 662 8618 8617 2025-01-31T13:27:57Z Amire80 18 1 revision imported 8617 wikitext text/x-wiki Fasal ngaltəram Dunyabe, dinalan sha notəna kasarratalan SI (Fransabe fasalnzə dunyabelan), shima fasal zamanbe metricbe kuru shima dinalan faidatainma fasal ngalbedəwo. Shima fasal ngalbe basdəwo daraja hukumabe sətanawo suro lardəa dunyabe sammason, shidəwo nasha ilmu kimiyabe a, nzundua a, sanyiyaram a, kuru kasuwu kullumyeson faidatinmawo. Fasal SI bedə shiga cidaram nəmkurabe-a ngaltəbe-a dunyabe shidonyi kasarrataro BIPM suro Faransaben: Cidaram dunyabe des poids et measuresbe. 6nb3s9m5v6vsbwprlgdalqjo0w6xe8b 0 663 8624 8623 2025-01-31T13:27:58Z Amire80 18 5 revisions imported 8623 wikitext text/x-wiki Ireland (Ireland) shima kərye suro kəmaduwu Atlantic yala bǝ, yala-fəte [[Europe]] bǝn. Sha Great Britain'a gədinzəro tasha yala bǝ-a, kuluwu Irish bǝ-a, kuru St George's tasha-aye sha yeksəna. Ireland də shima kərye kura kən indimi suro British Isles yǝn, kən yakkəmi kura [[Europe]] lan, kuru kən findimi kura dunyalan.[10] Nasha siyasa cidi bǝ lan, jaziradə kate Republic of Ireland (sunzə Ireland) yekkata, lardə kərmai kəlanzəye jaziradəye kashi uwu suro arakkəyen sədinma, kuru Northern Ireland, shidoni nasha [[United Kingdom]] yǝ dəga. Saa 2022 lan, nəm nguwu am kərmaidəye sammaso miliyon 7 ma kozəna, Republic of Ireland lan miliyon 5.1 kuru Northern Ireland lan miliyon 1.9, adəye sha kərmai kən indimi nəm nguwu jamaye Europe lan ngawo Great Britain yǝn.[11] Geography Ireland ye də suronzən kau'a gana laa dərizə kəlzəna, kuru kəmoduwu'a kada suro cidiyero lezana. Kajimwanzə kəjidə dalil yanawunzə kəske amma faltinma shidoni temperature zauro ngəwu badə. Ireland ye nguwuso cidi kəskaye hatta datəgəram zaman dauye ro. Kudəro, cidi kəskayedə kashi 10% kərmaidəye sədin, Europebe kashi 33% ma kozənaro rataltəgəmiya,[12] nguwunzaso kəska coniferbe asal gənyi.[13][14] Shi yanawu Irishbedə kəmaduwu Atlanticbedəye sha lezəna kuru zauro kəske,[15] kuru binəmdə nasha yalabe jili anyiro təmatənadə'a kozəna, amma binəmdə continental Europebedə'a kozəna. Samiye-a kuru fowo zaktə-adə ngəwu pdzm0g6fva5oul6v57kmez8utzlwmdb 0 664 19831 8629 2025-02-09T10:41:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q180704]] 19831 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q180704}} === Iron Man === Iron Man də kam kura do kitawuwa ajabba Americaye Marvel Comics ye baksanadən fəlejin. Ruwotəma-a tartiptəma-a Stan Lee ye rokkonzən sətandə, ruwotəma Larry Lieber ye sha sutuluwuna, kuru kisandiwu Don Heck'wa Jack Kirby'waye kurza, character də buro salakkin Tales of Suspense #39 lan fəlewono saa 1962 lan (zaktəram March 1963 lan) kuru ka'ala kəlanzəye səwandəna. Iron Man #1 suro saa 1968 lan. Ngawo shiga tandoben gana laa, Iron Man də shiye wakil karapka kəriwuwa kura-kuraye, Avengers-a, rokko Thor-a, Ant-Man-a, Wasp-a, Hulk-ayen. Hawarra Iron Man ye də, fal falro kuru Avengers so'a, sambisoro baktəna tən character də'a tətandəna lan. Iron Man də shima kam kura Anthony Edward "Tony" Stark ye, kasuwuma kuru injiniya kamfani balimiya tandoye Stark Industries dəga sunotin. Sa Stark-a na kəriwuben satanadən kuru karəgənzəro tunu zauro sətanadən, shiye kare kəriwube Iron Manbe garzə kuru am shiga satanadəga təmowona. Iron Manbe kazəmu kəriwubedə shiro duno adamganabe-a, fartə-a, duno fəletə-a, awowa gade-a cin. Character də kəriwu Vietnam ye dəro ja'au nankaro cetando sau Lee ye jarabnzə halla kəriwu'a sədinma tando nankaro. Tun shiga alaktənadən, Iron Man də sha faidatə lamarra siyasabe kulastəro, hawarra Iron Manbe buroyedə kəriwu Cold Warben tədin. Cida character dəye naptə balimi tandoyen də kambiwuwa, kuru Marvel ye siyasa cidiye dəga kolzəna saa 1970s lan. Attǝro, hawarradǝ mauduwuwa alamanna nǝmzalǝm fatobe-a, fugǝtǝ nzundube-a, kǝla nǝmzalǝm cidaramsobe-a, mbal kǝnza-a, kuru hukuma gumnatibe-a sammaso kulastǝ badizana. clcpflr4r7fukmzinuf1biz3r1aweqa 0 665 8631 8630 2025-01-31T13:27:58Z Amire80 18 1 revision imported 8630 wikitext text/x-wiki Irving Martin Abella CM OOnt FRSC (July 2, 1940-July 3, 2022) də kam gargamma Canada ye shi do ne professor ro cidazəna ma jami'a York ye lan saa 1968 lan səta 2013 ro saadənan. 2iwddf12xy9s9xs6ij8k9bu8m82ppu1 0 666 22729 19832 2025-03-29T23:14:46Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22729 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q935}} '''Sir Isaac Newton''' Sha chesambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu mǝyon araskin fidiyon yaskin bǝ lan (25-dec-1643). == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin findin askin bǝ lan (20-March-1726) Isaac Newton dǝ shi kam cidi England bǝ kureman attǝyǝy shi malum lisawu bǝ. (Mathematician, Physician, and Astronomer.) Zauro kasadin nzu filǝzina nasha (Motion, optics, Gravity and calculus.) Bǝ lan. Suro saa duwu miyon araskin tulur bǝ lan kakkadin nzu buro yǝ bokkono. Su kakkadi diye shima. (Philosophiea naturail principia Mathematics) == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == == Lamintǝ == <references /> 4s1vovbfkzw2q6yppua6nbttl6e7vhy 0 667 19833 8667 2025-02-09T10:41:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q96361469]] 19833 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q96361469}} '''Ishaq Abdulrazak''' (5 May 2002 lan sha katambo) Abdulrazak də shima kam biske dekkel yǝ baktama cidi [[Nigeria]] yǝ kuru biske do kungiya Swedish yǝ IFK Värnamo yǝ ro dekkel bakshin. == Cida == Yim kawu kəntawu bǝ 20 kəntawu June bǝ saa 2022, Abdulrazakdə IFK Norrköping kolzə [[Belgium]] bǝ buro salakbe Division Abe Anderlecht kəla kasuwu saa diyau bǝn.[2] Yim kawu kəntawube 5 kəntawu August bǝ saa 2023, Abdulrazak də BK Häckenro kəllata [[Sweden]] lan kungəna saa fal yǝ nankaro.[3] Yim kawu kəntawu bǝ 2 kəntawu September yǝ saa 2024, shiye kungəna bəlin Oddro [[Norway]] lan səta datəgəram saa 2024 bǝ ro lewono.[4] Yim kawu kəntawu bǝ 27 kəntawu January bǝ suro saa 2025, Abdulrazak dǝ Sweden ro waltə kuru contract IFK Värnamo be musko sekena har dareram saa 2027 bǝ ro chido.[5] ===Lamintǝ=== == {{Updated|20 June 2022}} == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Season !colspan="3"|League !colspan="2"|Cup !colspan="2"|Continental !colspan="2"|Other !colspan="2"|Total |- !Division !Apps !Goals !Apps !Goals !Apps !Goals !Apps !Goals !Apps !Goals |- |rowspan=4|[[IFK Norrköping]] |[[2020 Allsvenskan|2020]] |[[Allsvenskan]] |15||2||1||0|| colspan="2" |–||0||0||16||2 |- |[[2021 Allsvenskan|2021]] |[[Allsvenskan]] |30||0||4||0|| colspan="2" |–||0||0||34||0 |- |[[2022 Allsvenskan|2022]] |[[Allsvenskan]] |10||0||4||0|| colspan="2" |–||0||0||14||0 |- ! colspan=2 | Total !55!!2!!9!!0!!0!!0!!0!!0!!64!!2 |- |[[R.S.C. Anderlecht|Anderlecht]] |[[2022–23 Belgian First Division A|2022-23]] |[[Belgian First Division A]] |0||0||0||0||0||0||0||0||0||0 |- ! colspan=3 | Career total !55!!2!!9!!0!!0!!0!!0!!0!!64!!2 |} p4djv8abk4lwf4w4cwo8e15j2e1bwoe 0 668 23232 19834 2025-04-05T10:32:07Z Jon Gua 66 23232 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q432}} '''Islam''' (Arabic: ٱلْإِسْلَام, al-Islām, lit. 'submission [to the will of God]') shima adin abrahimabe falnzəbewo kəla luran ben kuru ilmu [[Muhammad]] ben. [[Category:Islam]] h2eexnv1garxjyc5q8eo2fon0p1hrfo 0 669 19835 8683 2025-02-09T10:41:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q801]] 19835 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q801}} Lardǝ Israil bǝ dǝ, lardǝdo lardǝ Yalan nzǝ lan [[Lebanon|Lebanon'a]], yala-gǝdi lan [[Syria]]'a, gǝdi lan [[Jordan]]'a, gǝdi lan [[Red Sea]]'a, gǝdi lan [[Egypt]]'a, gǝdi lan Mediterranean'a, gǝdi lan [[Palestinian]] territories'a, gǝdi lan West Bank'a, gǝdi lan [[Gaza]] Strip'a. Tel Aviv dǝ shima lardǝdǝbe kungǝna-a, arzanyi-a, kuru nzundube-a. Gomnati lardә Israil be dә suro bәrni kura lardәye dәye shiro Jerusalem gultin dәn kara, sonyayi kәrmai Israil be kәla [[Jerusalem]] be gədibe dә lardәwa dunyabeye gana laa sha nozәna Israel də nasha do Jews yǝ cidi Israel yǝ lan nozana də lan kara, nasha [[Palestine]] yǝ-a, cidi kura-a, Canaan-a. Zaman kureyǝ dən, shidə fato kəla furum zaman bǝ Canaanite bǝ ngawodən mairiwa Israel bǝ-a Judah bǝ-aye. Diwal kəltaye continental yǝdən kara, nashadə nəm nguwu jamaye faltəna cidiya kərmai mairiwa kadayen Romans lan səta Ottomans ro saadənan.[23] Watə [[Europe]] bǝ dareram karnu kən 19medən Zionism dǝga səsangəna, shidoni cidi Yewudi bǝ [[Palestine]] lan mazə kuru bana British bǝ səwandənadə. Ngawo kəriwu dunya bǝ kən tilonmiyen, Britain yǝ nashadə'a səmowona kuru Mandatory Palestine suro saa 1920 yǝn kokkono. Hijira Yewudi bǝ ngəwutə suro Holocaust bǝn kuru letəgəram kərmai [[British]] bǝ dəye kəriwu kate Yewudiwa-a Arabba-aye suwudəna,[24][25] shidoni kəriwu fatobero walzənadə. suro saa 1947 ngawo UN yǝ cididə katenzaro yektəro shawari cinayen. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Israel#cite_ref-7</ref> == 4lc65fnrys7okmxcnha7m8t36szo5em 0 670 8688 8687 2025-01-31T13:28:01Z Amire80 18 4 revisions imported 8687 wikitext text/x-wiki <ref>https://www.istat.it/it/files//2021/05/REPORT_INDICATORI-DEMOGRAFICI-2020.pdf</ref>Lardǝ Italybedǝ, lardǝ republic Italybedǝ, kuru fǝtebe Europe be. Kǝrmai nzǝ dǝ shima peninsula dǝwo suro Mediterranean Sea dǝn kǝlzǝyinma dǝn, kuru Alps dǝ shima kalangai cidiye yala dǝn, kuru adaa kada, notably Sicily kuru Sardinia. 16] Italy də France'a, Switzerland'a, Austria'a, Slovenia'a kuru enclaves indi'a kəlzəna: Vatican City'a San Marino'a. Na'anzǝ dǝ suronzan Campione (kǝrye do Switzerlandye kǝlzǝ) kuru Pelagie Islands (kǝrye do suro African Plate yen kara). Lardә shima lardәdo 10th kurawo wo suro nashaa Europe be dәn, nasha 301,340 km2 (116,350 sq mi), kuru lardәdo kәn yakkәmma do am ngәwu kәn yakkәmma suro lardәwa Europebe dәn, am million 60 gai kozәna . ==Lamintǝ== nzqsjnow3ruvu0beqgzyv84b9zfwikp 0 671 23053 23052 2025-04-02T21:38:43Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Ngawo */ 23053 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Ivar Aasen|Ivar Andreas Aasen]] (Futu Norwegianye bowotinma; 5 Ogusta 1813lan - 23 Satumba 1896lan) shidə ilmuma falsafaye Norwegianye, manama ləbtəma, bikke makkarye ruwotəma, kuru nazəmuma.<ref>http://www.nrk.no/mr/folket-verdset-nynorsken-sin-far-1.10857954</ref> Shiga zauro nozana kəla shiye təlamma Norwegianye ruwotənadə faldə sabsəna, Nynorsk, təlamma gade-gaden.[<ref>http://www.newsinenglish.no/2013/08/05/language-creator-hailed-and-decried/</ref>] == Ngawo == Shiga Iver Andreas Aasen lan katambo Åsen suro Ørstayen (sadən Ørsten), suro bəla [[Sunnmøre]] yen, ci kəmaduwu fəte [[Norway]] yedən. Baanzə, talaa kulo gana'a, Ivar Jonsson, suro saa 1826 lan bawono. Ivar ganadə cida kuloyero sha wurazana, amma shiye zauro hangalzə kəralan sədin.[4] Awo donyi buro salak lan sǝrayin dǝ shima botany.[5] Sa shiye saa mewun lokko uskunzən, maaranta primarybe parishnzən fəlangzəna. Suro saa 1833 lan fato Hans Conrad Thoresenbero kara, kwan ruwotəma kura Magdalene Thoresenbe, Herøylan (sadən Herø), kuru nadən awowa təlam Latinbe gowono. Gana-ganan, kuru kanadi-a hangal gənatə-a lan, talaa ganadə təlamma kada nozəna, kuru kəra kimiyabe kəla garnzaben badiwono.[4] Ivarye muskonzən təlamma bəlin Norwayro sətandəna təlamma "adab" ro waltəro.[6] == Cida == Ivar Aasen (1891) Saa 1846 lan kəlanzə'a cida muskoye sammason sutuluwuna, kuru raksə tafakkarnzə'a təlam bəlanzəye Sunnmøre lan sədin; kitawunzə buro salakbedə shima kaya gana laa təlam Sunnmøreben (1843). Raktənzə ajabbadə kərmadə hangal jamaye gozəna, kuru shiga banaza kəranzə gozə kowono awo laa sha zəksənyiro. Nahawunzə təlamma Norwayyedə (Danish: Det Norske Folkesprogs Grammatik, 1848) dalil cida nguwuye, kuru bəlawuro nasha lardəye sammasoro gotənaye. Aasenye kitawunzə kalmaye nowatadə təlamma Norwegianyedə (Danish: Ordbog kəla det Norske Folkesprogyen) futu asalnzəyedən fəlewono 1850lan, kuru kakkadə allan təlamma Norwegianye nowatadə baretə badiwono, Aasenye awodo nowatadəa garzənadə. təlamma au folke-maal (təlamma ammaye) Norwayye. Saa 1853lan, shiye ada təlammanzə bəlin faidatəye codo, shidoni Landsmaal lan bowono, maananzə təlamma lardəye.[6] Fasaltə laa mbeji, shidoni zauro faidaadə dare Aasen kəlanzəye yitagatsəgəna,[4] amma kuru letəramma dareye təlamma Norwegianyedə Dano-Norwegianro kəltəro nyazənadə, təlamma adə Nynorskro wallono ("New Norwegian"), kən indimi təlamma Norwayye gomnatiyedə, Dano-Norwegian (theNorwegian). suro təlamma Danishye Norwaylan faidatinma zaman Aasenyen). Təlamma Norwegianye hukumamen gənyidə təlamma Aasenyeya karəngəmadə kuwamiyayi Høgnorsklan towondin ("Təlamma Norwegian kura"). Kudəro, amma laaye Nynorskdə Bokmål'a kalkalro gozana, sau Bokmåldə radiolan nguwuro faidatin kuru jarida nguwuson, amma New Norse (Nynorsk)də cida gomnatiyedən kalkalro faidatin[3] kuru alammaanna 17% marantayeyi.[7] Təlamma yanzəganayedəgai gənyi yaye, təlammado faidajinro gotə məradəzəna, sau amma Norwegianye ganadə sha təlamma nza buroyero faidatayin malum kadaa ləbtəwua kunten.[7] New Norsedə təlamma ruwoata kuru manatin.[8] == Lamintǝ == e9mv7ergcw19j01kqg7l2xj1mf033vt 0 672 19836 8703 2025-02-09T10:41:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23657368]] 19836 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23657368}} <ref>http://www.premiumtimesng.com/arts-entertainment/music/200316-j-martins-release-fourth-album.html</ref>'''Martins Okechukwu Justice''' sha chasambo yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin tulurin bǝ lan sha katambo (29 Sep 1977)'''J. Martins''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. Attǝyǝy kuruman shi Producer. ==Lamintǝ== 712gfvwkj0iv1292ys0m2r6e7spwh5f 0 673 19837 8739 2025-02-09T10:41:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6109466]] 19837 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6109466}} <ref>https://web.archive.org/web/20180113125652/http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/9/93249/World/International/Boko-Haram-suspected-after-cleric-killed-in-Nigeri.aspx</ref><ref>https://www.thesundaily.my/archive/945944-MRARCH239712</ref><ref>https://dailytrust.com/sheikh-jaafar-adam-same-emotions-9-years-after/</ref><ref>Gérard L. F. Chouin, Religion and bodycount in the Boko Haram crisis: evidence from the Nigeria Watch database, p. 214. ISBN 978-90-5448-135-5</ref><ref>Gérard L. F. Chouin, Religion and bodycount in the Boko Haram crisis: evidence from the Nigeria Watch database, p. 214. 08033994793.ABA</ref>'''Ja'afar Mahmud Adam''' dǝ sha chasambo yim mǝyon indin bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwun yar laarrin firakkin bə lan.(1960) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Na nze kra sidin ma == Jafar Mahmud Adam dǝ maiduguri bǝ lan kira sidin. Masallaci Indimi bǝ lan keryǝ [[borno]] bǝn. == Kǝrmu Nzǝ == yim mǝyon yaskin bə lan kǝntawu shawal bə lan saa duwu indin tulur bə lan (2007). Daura lan sha chesambo suro bula [[katsina]] bə lan. Amma keryǝ yarwa ([[borno]]) bǝ lan wurawono. Awo sha chezinama. bundu, u lan sha bakkada loktu salah sidin bə lan mashidin nzin guro dorayi bə lan suro bula kano bə lan. Kaworo isinaman am sha bundu,un baksanama notuyi. Malam Ja'afar mahmud Adam malum adin kir musulum bə kura cidiya krabka jama,atu izalatul Bid, ah Wa ikamatus sunna bə lan. Izala lan sun nza notunama.attəyəy tafsir lu, uran bə sidin. Shi malum kura kasadiya zauro sun nzə notuna. == Lamintǝ == 2iogjovmy95lyywucwgcctpf8g25gch 0 674 19838 8751 2025-02-09T10:42:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16056053]] 19838 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16056053}} == <ref>https://www.bdfutbol.com/en/j/j91064.html</ref>Jack Grealish == Jack Grealish dǝ sha chasambo (10/9/1995)dekkel baktema cidi England bə fuwu baktema club donyi Premier League bǝ manchester city bǝro. == Laminǝ == <references/> mpso4xdfh60j7f92m1reh843eiba44e 0 675 19839 8764 2025-02-09T10:42:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q355009]] 19839 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q355009}} === Clyde Jackson Browne === Sha chasambo (11/9/1948) kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema, biske drama bǝ diyoma. ==Lamintǝ<ref>https://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?content_selector=gold-platinum-searchable-database#</ref>== hkgvg3wrxqiev1ppzz4csrz3019weg5 0 676 22648 19840 2025-03-29T17:51:40Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22648 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7321}} == <ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/John_C._Wells</ref>Jacques Carties == '''Jacques Carties''' dǝ shi kasuma cidi faransa bǝ kureman shi ( Explorer) sha chesambo yim fyakkin tilon bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan (31-dec-1491) suro keryǝ ( saint malo) bǝ lan bula ganala nasha ( brittany) bǝ lan kirmaro nadi suro Faransa bǝ lan kara. == Bawono == Yim tilon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwu mǝyon luko uwun fiwun tulurin bǝ lan bawono (1-sep-1557). Yakki ro Canada ro lewono. Shima kam european bǝ buro ye wo (Prince Edward island) The St. Lawrence river and hochelaga) dukso nadiro lezina suro saa (1534) bǝ lan ( Newfound land) coast of labrador. Ro lǝzuna. == Lamintǝ == <references /> p4dw1uu0bo62ns4aqvnnmug0zhd2gvl 0 677 23674 23673 2025-04-22T11:35:03Z Mustybdc 38 23674 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Manchester United v Liverpool, 22 August 2022 (33) (cropped).jpg|thumb]] '''Jadon Sancho'''<ref>https://www.premierleague.com/news/408901</ref> dǝ sha chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ keryǝ saa duwu indin bǝ lan. (25/Armalan/2000) dekkel baktema cidi England bǝ, fuwu baktema karabka donyi Premier League bǝ lan Manchester United bǝ wa kuru cidin nzǝ England bǝ wa ro. Dekkel baktuma == Lamintǝ == <references /> knavpe33uya5zfs1qseh8eeq7l9tjrm 0 678 8809 8808 2025-01-31T13:28:08Z Amire80 18 6 revisions imported 8808 wikitext text/x-wiki '''Jaimie Lauren Alexandra''' Sha chasambo 12 March 1984. Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] be. ==Lamintǝ== h7062ozt1sk9op8zqyv9i24v2ey3iqw 0 679 22439 22438 2025-03-24T00:16:57Z Mustybdc 38 22439 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jainism''' dǝ shima Jain Dharma lan nowatadǝ, shima adin lardǝ Indiabǝ wo. Jainism yǝ raayinzə-a gargamnzǝ-a ro waltǝyin suro tirthankara-a diyau-a diyau-a (Kuruwu Dharmabe kura-a), buro salakyǝ suro loktu kərmabedǝ shima Rishabhadeva, shi duwo adaa dǝye saa miliyon kada kozǝna ro kənəngatǝna dǝ, tirthankara-a diyau-a Parshvanatha == Lamintǝ == nb6to8gwa845d5fzb8s4fep2yjkfwpw 0 680 22664 19841 2025-03-29T17:57:45Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22664 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9095}} '''James Clerk Maxwell'''<ref>https://books.google.com/books?id=lA8tgLMRu2kC</ref> sha chasambo yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fyakkin tilon bǝ lan (13-jun-1831) suro bula (Edinburgh) bǝ lan == Kǝrmu Nzǝ == Yim uwun bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fitulurrin laarrin bǝ lan (5-nov-1879). James Clerk Maxwell dǝ Shi kam cidi Scottish bǝ kureman attǝyǝy malum lisawu bǝ (Mathematics and Physicis) shima (Maxwells Equation) burozu sutulu. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == <references /> 7uyu57h1dzz1djmv357wt228htkc0jr 0 681 22684 19842 2025-03-29T22:31:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22684 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7324}} '''James Cook''' dǝ sha chasambo (27-oct-1728) bawono (24-feb-1779) shi lǝti-lǝti ma (Explorer) cidi british bǝ kureman shi (Navigator and cartographa) [[Pacific Ocean]] ro yakkǝ ro lewono (island and costline) ngwu map ro kurzuna. European maps bǝ lan buro yǝ. Shima kam British bǝ buro yǝ (East coast of [[Australia]] and The [[Hawaiian island]]) ro Lezana ma. Kureman Map European bǝ kurzuna. [[Newfoundland]] and [[New Zealand]] bǝ lan notunaman. Indi ro dina dǝrizi kǝlzina. Inji [[Antarctic]] bǝ farzǝna. Island ngwu ro lǝzina nasha [[North America]] bǝn. Leti-leti nzu sidina dǝ nazar nzu ngwu zuso nasha Nasha (Science Expreriments) bǝ lan cido. Kakkadi ngwu rowozuna loktun nzun.<ref>https://www.google.co.tz/search?q=james+cook+family&rlz=1CAACAG_enTZ654TZ654&oq=james+cook+family&aqs=chrome..69i57.8028j0j7&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8&safe=active&ssui=on#safe=active&q=james+cook+family+</ref><ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/James_Cook#cite_ref-adb_1-3</ref> == Lamintǝ == <references /> ekab1p96fr2afw7jq72jv661uf250xd 0 682 23656 23655 2025-04-22T11:07:14Z Mustybdc 38 23656 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/James_J._Corbett#cite_ref-1</ref>'''James John Corbett''' (Kəntagə Satumbaye kawunzə 1, saa 1866-kəntagə Fabarairuye kawunzə 18, saa 1933) də kam boksaye gonyi Americaye kuru kam kura nəmkərawuye dunyabe, shiga kam fal do John L. Sullivan'a kənasarzənaro nozana (adə nankaro "kam do kam dəga zəksəna" raayi layi boxingbe gasabedə). Cidanzə luwala 20 bas sətana dəman, Corbett ye gasa zauro ngəla zamanzəye sədin dəga sətana, luwalawu laar'a kəlzəna shidoni dare rokkonzən International Boxing Hall of Fame lan gənazayinma. Corbett ye katab ilmu kimiyabe kəla boxingben suwudəna, shilan nzundu-a kuru duluwuwanzə bəlin-adə duno kəriwube-a kənasartəna. Shima fasal allamtə boxingbe sambisoro tədinma-a kuru tartipnzə-a badizə, shidoni boxingwu gadeye na gaden gozanadə kuru har zaman kərmayero dəgayin. "Luwala kungəna kura-kura," Corbett də shima biske makarrema buro salak ye do nəm ngalwo suro-a diya-a ring ye də futu raktənzə boxing ye dəga. Shima kuru alamaram jima'iye zamanbe buro salakyewo ngawo fimnzə kəriwu shiro Robert Fitzsimmons gultində dunya sammason fəlezanayen, boxingdə zauro kate lawartəwu kamuwaben suwudəna. == Lamintǝ == bo6g2btiw0n4f1xvvkazhoqrxauph4t 0 683 22616 22615 2025-03-29T14:07:12Z Bukr Garbai 213 22616 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6882}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/James_Joyce#cite_ref-FOOTNOTEEllmann1982[httpsarchiveorgdetailsjamesjoyce0000ellm_n2o5page505_505];_789,_n._27_1-0</ref>'''James Augustine Aloysius Joyce''' (2 February 1882 ⁇ 13 January 1941) shima kakkadi ruwoye, kuru kakkadi ruwote ma lardǝ Ireland be wo. Shiye banazəgə modernist avant-garde movement dəga banazəgəna kuru shima kam fal suro am ruwozana kuru zaumaro faidaa suro karnu kən 20th ye dən. Kitawu Joycebe Ulysses (1922) dǝ shima alama alamabewo suronzan awowa Homerbe Odysseybe dǝa futu adawa gade-gade lan, taganasmaro stream of consciousness lan. Cidawa gade nowatama sandima hawarra gana Dubliners (1914) kuru hawarra A Portrait of the Artist as a Young Man (1916) kuru Finnegans Wake (1939). Ruwowa gade ruwozǝna dǝ suronzan kitawuwa shawalye yakkǝ, biske makkarye, ruwowa, kuru hawar ruwobe loktu laan == Lamintǝ == <references /> btdgdb3dk5vfa2ragv66wiy513cuq4o 0 684 22665 19844 2025-03-29T17:58:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22665 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8962}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/OED</ref>'''James Prescott Joule''' Sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan sa saa duwu miyon uskun miyon uskun bǝ lan (24-Dec-1818) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim miyon tilon bǝ lan kintawu lailahar bǝ lan saa duwu miyon uskun fiskun laarrin bǝ lan.(11-oct-1889). James Prescott Joule. dǝ shi malum Physics bǝ. Suro bula (Salford) bǝ lan sha katambo nasha (Manchester) bǝn suro cidi England bǝ lan. Loktun nzin zauro kasadin nzu filezina nasha (Electricity and Thermodynamics) bǝn == Lamintǝ == <references /> gic58xdbal5as4obrrlpolrj4pt3510 0 685 19845 8890 2025-02-09T10:42:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9041]] 19845 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9041}} <ref>http://www.egr.msu.edu/~lira/supp/steam/wattbio.html</ref>'''James watt''' Sha chasambo yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu Razab yǝ lan suro saa duwu mǝyon tulurin fyakkin araskin yǝ lan sha chasambo (19-jan-1736) == Kǝrmu nzǝ == (25 -Augst-1819) '''James watt''' dǝ shi malum (Mathematics and engineering) bǝ . Shi giyi Steem engine burozu sutulu amma shima zaman yero kalaksu. Loktun nzun Steem engine gade mbəji amma James watt ka,an nzu badizina dǝ dusowa kowono . Zaman kirma yero Steem engine dǝ kalakkano . The James watt Steem engine bǝ lan botin. Karno 18th and 19th century bǝ lan kam shi yeyi bawo. Kam kasidiwa rintama zauro kasadin nzu filezaina nasha engine bǝ lan (Newcomen engine) zaman yero kalaksu (Unite and power) bǝ lan kirmaro botin (The watt) bǝ lan notunaman nabta (horse power) beǝ lan kara. == Lamintǝ == 64ypdufnj01q7agfdc1ihle48h8t42s 0 686 8901 8900 2025-01-31T13:28:13Z Amire80 18 10 revisions imported 8900 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6145713}} '''James Wilson Robertson''' Sir James Wilson Robertson, KT, GCMG, GCVO, KBE, KSTJ sha chasambo (27 kəntawu October yǝ suro saa 1899) bawono (23 kəntawu September yǝ suro saa 1983) shidə cidama gomnati [[British]] ye shidone gomnati dareye kərmai [[Nigeria]] yǝ saa 1955 lan səta 1960ro saa dən == Kənənga-a ilmu-a buroye == Mowonti Merciston Castle yǝ Edinburgh yǝ lan kərawono kuru mowonti Balliol y ǝ [[Oxford]] yǝ lan kərawono. Shiyǝ cida askərra British yǝ Gordon Highlanders-a Black Watch-a lan cidazəna. Shiye degree daraja bǝ Doctor of Laws bǝ (LL.D.) Jamiya Leeds bǝn suro saa 1961 bǝn səbandəna. ==Lamint3<ref>https://www.freebmd.org.uk/cgi/information.pl?cite=WwLsG449cONSoYkZmeji%2Bw&scan=1</ref>== 20rg4fupaw2p2uquj1s2zw72kq8dp2t 0 687 8904 8903 2025-01-31T13:28:13Z Amire80 18 2 revisions imported 8903 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q319239}} ===Jamiya Tel Aviv Yǝ=== Jamiya Tel Aviv ye də (TAU) shima jami'a kulashi jama mewu ye suro Tel Aviv, Israel lan. Fuwurawa 30,000 ma kozəna, shima jami'a kurawo suro lardədəyen.[5] Yala-fəte Tel Aviv yen kara, jami'a də shima dawudi kəra gultəgəbe-a kulashibe-a bərnidəyewo, suronzən faculties 9, liita kəra gultəgəbe 17, dawudi kisandibe 18, mowontiya 27, fasalwa 106, dawudi kulashibe 340, kuru laboratories 400. Jamiya Tel Aviv ye də suro saa 1956 lan badiyetə sa nasha ilmuye yakkə kəlta jamiya dəga cetando. Moranti ya hectare 69 (acre 170) ye dəga faraktəgəna kuru kərma dəro hectare 89 (acres 220) ro walzəna suro Tel Aviv ye Ramat Aviv yen. ql6wg866sj6xt4kzahmtqnl8r3zqba9 0 688 8907 8906 2025-01-31T13:28:14Z Amire80 18 2 revisions imported 8906 wikitext text/x-wiki ===Jamiya Toronto yǝ=== Jamiya Toronto ye(University of Toronto) də (UToronto au U of T) shima jami'a kulashiye jama mewu ye suro Toronto, Ontario, Canada lan, shi do ne suro fato Queen's Park ye dərizə kəlzəna ma. Sha mairi lan 1827 lan King's College lan kokkono, mowonti ilmuye buro salak ye lardə Canada ye lan. Buro salakkin Coci Englandbe shiga sunotin, jamiyadə su kərmabedə suro saa 1850ben gowono ngawo cidaram adinbero walzənan. Jamiya collegiate ye də, suronzən jami’a 11 mbeji falnzawoso nəm kəlanzaye kəla lamarra kungənaye’a cidaramye’a kuru nəm gade-gade halnza’a gargamye’a. Jamiyadə mowontiya yakkə sədin, shiro dinawo badə shima St. George, bəla Torontoben kara. Mowontiya satalaitbe indi gadedə Scarborough-a Mississauga-alan kara. Jamiya Toronto yedə faraskəramma digiri kən indimi 700 samin-a digiri kən indimi 200-a sədin. Jamiyadə kungəna kulashi ilmu kimiyabe saa woson səbandin kuru bana jamiya Canadabe ndasowoso səbandin. Kuru shidə fal suro wakilla indi kəlakəl jami’a Americabe diya United Statesben, rokko jami’a McGillben.[12] Nasha ilmuye lan, jami’a Toronto ye də sha nozana kəla nəm ngalwo’a kuru darasə’a kəra adab’a bastə’a kuru fantəgə’a yen, sha samma so’a Toronto School lan notəna. o6vpstz9n0s0f2b9w94z24rvz549g7t 0 689 19846 8919 2025-02-09T10:42:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q107510693]] 19846 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q107510693}} <ref>https://www.vanguardngr.com/2020/06/jamo-pyper-brings-something-new-to-the-scene/</ref>'''Jamiu Damilare Tajudeen''' sha chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (25 Oct 1995) '''Jamopyper''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Attǝyǝy kuruman saa 2020 lan shima Rookie of the year biske Headies lan. ==Lamintǝ== thulbwgsylltppibe9s5eqn6f96pv45 0 690 8928 8927 2025-01-31T13:28:15Z Amire80 18 8 revisions imported 8927 wikitext text/x-wiki <ref>http://www.sahistory.org.za/people/jane-alexander</ref>'''Jane Alexandra''' (nee) Quihley 18 Oct 1939 bǝ lan katambo. Biskǝ makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== culkxnmy3zhy8ecaunuuouy1nciwqz7 0 691 19847 8943 2025-02-09T10:42:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q267476]] 19847 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q267476}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Jane_Badler#cite_ref-1</ref>'''Jane Badler''' (kəntagə jimada gaji yǝ kawunzə 31 saa 1953 lan katambo) shidə bikke makkaryǝ diyoma kuru kayama lardə [[America]]-[[Australia]] bǝ. Sha fimnzə Diana lan nozana ma, shi done nəm watəma kura suro NBC yǝ fim kimiyabe V kate suro saa 1983-a 1985-a yǝn sidina ma. Ngawo adəyen fim soap operaye Falcon Crest-a suro saa 1988 lan sidina ma waltə Mission: Impossible-a lan suluna, dareyedə fim lan gozana. Australia lan shidoni tən buron fato Badler kara. Kuru shidə kayyama nightclub bǝ Australia lan nowata ro wallono, nadən kuwami yaye nabkata, kuru albomwa yakkə sutuluwuna. '''Kənənga-a ilmu-a buroye''' Badler də [[Brooklyn]] lan katambo, [[New York City|New York]] lan. Yallanzǝdǝ kaduwu Yewudi Austria bǝ.[2] Badler yǝ saa nzə zairoyǝ də Great Neck, New York lan cido, [[Manchester]], New Hampshire ro zuwuru, sa maaranta kura sədindən. Sa Badler yǝ saa nzǝ 18 lan, baanzə-a yanzəgana-a tajirwa maaraye lan baa da.[3] Badler yǝ ka'ala Miss New Hampshire yǝ zuwuna kuru gasa Miss America yǝ zuwuna suro saa 1973 yǝ lan gaska sədəna. Ngawo adəyen, Jamiya Northwestern bǝ Evanston, Illinois bǝ dəro kərawono, [5] bikke makkar yǝ kəratəro. == Lamintǝ == j4jt6xgw2ssid793i0fmwi1k0wzh3fg 0 692 22239 19848 2025-03-18T15:24:39Z Bukr Garbai 213 /* Laminatǝ */+s 22239 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15177210}} '''Janet Maureen Aoife''' dǝ sha chasambo yim meyon tilon bǝ lan kentawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko diyon bǝ lan sha katambo (11/12/1994) shi kayama cidi Northern Island bǝ kuru kaya ruwotema, biske makar bǝ diyoma. == Laminatǝ<ref>http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/film-tv/news/birthday-girl-janet-devlin-back-on-form-after-a-tough-week-16076842.html</ref> <ref>https://nos.ie/cultur/ceol/eisiuint-ur-le-janet-devlin-i-ngaeilge/</ref> == a85xe1sfc24i832u9sog2inb8b0p461 0 693 8960 8959 2025-01-31T13:28:17Z Amire80 18 1 revision imported 8959 wikitext text/x-wiki Janice Acooseye (1954-2020) shima ləbtəma Canadaye, jarida ruwotəma, fim tandoma, təlamma asalye bowotəma, kuru shehu ilmuye adab amma asalyeya Nasarayeya jamiya First Nations Canadaye suro Saskatchewanyen. c5k6p9pk71ihti69w9e9iydwe1clwjv 0 694 8975 8974 2025-01-31T13:28:18Z Amire80 18 14 revisions imported 8974 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17}} == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Japan#cite_ref-1</ref>Japan == Japan [a] dǝ lardǝdo islandbe suro East [[Asiya|Asia]] bǝ wo. Nasha yala-fəte Pacific Ocean lan kara kuru fətenzə lan Japan Sea ye sha kalangain, yala lan Okhotsk Sea lan letə gədi [[China]] Sea, [[Philippine]] Sea, kuru Taiwan lan suro anəm lan. [[Japan]] dǝ nasha Ring of Fire ye, kuru archipelago kǝrmabe 14,125 ye'a kǝlzǝna, na'a kura uwu dǝ shima Hokkaido, Honshu (kǝrye ""mainland""), Shikoku, Kyushu, kuru Okinawa. Tokyo shima bərni kura lardәye dә kuru bərni kura kura dә wo, ngawo adәn Yokohama, [[Osaka]], Nagoya, Sapporo, Fukuoka, Kobe, kuru Kyoto. Japan dәn am miliyon 125 ro kozәna, kuru shima lardә kәn 11 yeyi nәm nguwunzә dәn nәm nguwunzә zauro nguwu, kuru shima lardә do nәm nguwunzә nәm nguwunzә zauro nguwu. Nasha lardә dәye yakkәn yakkәye dә kuluwuwa, nәm adәye amnәm bәrniwa kura-kura so dә na kәla kәla kәnzabe dәn zauro kәlzәna. Lardә Japanye dә na'a 47-a lardәwa gade-a ro yakkata. Greater [[Tokyo]] Area dǝ shima nashawa metropolitanbe zauro nguwu suro dinayen. Lardә Japanye dәn kәnәngatә kәnәngatә dә dunyabe dәn zauro kura, sonyayi adәye sәkkә nәm kәnәngatә dә fulutin dalil nәm kәnәngatә dә gana ro. == Laminatǝ == p6xv2w7xwlerhtrlgxj967mqfuf9fzg 0 695 8978 8977 2025-01-31T13:28:18Z Amire80 18 2 revisions imported 8977 wikitext text/x-wiki Am Japan yǝ dǝ : Awo laa Japan, lardǝdo islandbe suro gədi Asiabedǝa au kǝla Japanben kara Təlammado Japanye, zauro Japan lan manazain Am Japanye, kaduwu do lardǝ Japanye lan nǝm gade nza au ada nza lan tǝdin Am lardә Japanye dәye, kuru ndulinzә dәa dunya samma lan Kam lardǝ Japanbe, kam lardǝ Japanbe kǝla shara lardǝ Japanbe lan Am lardә Japanbe lardә lardә bәlin dәn cido, lardә Japanbe dәn cidi ro walzǝna Fasal ruwobe Japanbe, kanji-a kana-a mbeji Kәmbu Japanbe, kәmbu-a ada kәmbu Japanbe-a rf2ln8iztah8eqlvwc8x2kh9a3qlrs8 0 696 8980 8979 2025-01-31T13:28:18Z Amire80 18 1 revision imported 8979 wikitext text/x-wiki '''Yen''' dǝ shima kunguna lardǝ Japanbe wo. Shima kunguna do kən yakkǝmin kasuwu do lardǝwa gadeye lan kasuwu sadin ma wo, ngawo dola United States ye-a euro ye-a lan. jyp9aifi1h7k335dwk95ajp81g2pqig 0 697 18862 8984 2025-02-01T04:01:10Z Minorax 87 18862 wikitext text/x-wiki Jara language Jaradə, kuruson Jeralan notənadə, təlamma Nigeriaye amma 46,000ye manazana suro saa 2000yen.[1] Shidə Borno-a Gombe-alan manatin, Biu-a, Kwaya-Kusar-a, Akko-a, Yamaltu-Deba-a LGAslan. Shidə təlamma Afro-Asiaticye, dalammai Biu-Mandaraye fato Chadicyedən. Jara faidatədə fulutin; Fulfulde-a Hausa-aye sha falzana.[1] b6cmx6on2nn6ebc0abziunfyn9uhse1 0 698 19849 8998 2025-02-09T10:42:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q76490151]] 19849 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q76490151}} <ref>https://web.archive.org/web/20190728141016/https://music.rnbhits.com/artist/4/jas%25C3%25ABn%2Bblu%25E2%2584%25A2/about</ref>'''Jasën Blu''' shi Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma ma. Saa duwu indin findin 2020 bǝ lan album nzu "Road 2 Soulwave, saa 2017 lan "Brown Shuga, saa duwu indin miyon laarrin 2019 lan "Love or Notin" chido. kuruman biske makar bǝ bǝ diyoma. ==Lamintǝ== qlweqn4e3um78f22pklmzwqm4z2aurx 0 699 22241 19850 2025-03-18T15:26:20Z Bukr Garbai 213 +s 22241 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1047}} <ref>https://www.dnaindia.com/india/report-nation-pays-tribute-to-pandit-jawaharlal-nehru-on-his-124th-birth-anniversary-1918978</ref><ref>https://web.archive.org/web/20160305180028/http://inc.in/organization/2-Pandit%20Jawaharlal%20Nehru/profile</ref><ref>http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/27/newsid_3690000/3690019.stm</ref>'''Jawaharlal Nehru''' Pandit Nehru sun nzu notunaman sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwu miyon uskun fiskun laarrin bǝ lan (1889) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwun yar laarrin firakkin luko diyon bǝ lan.(1964) Jawaharlal Nehru dǝ shima prime minister India bǝ buroye . Saa mǝyon tuluri chido minister din(17yrs) Loktu ki enci kilanzayǝ sowondina lan sha karrada prime minister di ro suro saa duwun yar laarrin fidiyon tulurin bǝ lan (1947). Bula (prayagraj, uttar, pradesh india) bǝ lan sha chesambo. Tuno karuyǝ sha chezi bula New Delhi bǝ lan. Shima prime minister buroye wo Ngawo encinza sawondina lan na British rule bǝ lan. Loktu sandi sidiya kir mai British bǝ din nguro Nehra firisinari ro satina . Suro frisinari din feron nziro (Indira) letters zuwajin . Zauro letters di Nglaro rowotuna. Attema suko amso bǝ kirma letters zi din kakkadi rowoza. Kirmaro kakkadi shima dǝ zauro dinalan notuna. Su kakkadi diye shima (Glimpses of history and Discovery of India.) == Lamintǝ == fu6h67dfax0e0lm8irw5kdefxwnlmcp 0 700 22691 19851 2025-03-29T22:32:47Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22691 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q605817}} <ref>https://www.goal.com/en-ng/news/okocha-how-football-world-celebrated-bolton-and-nigeria/1vnqs1wlclhs1fu2oevsh8izo</ref>'''Jay-Jay Okocha''' sha chasambo saa duwun yar laarrin fittulurrin yakkin bǝ lan. Dakkel boktuma Nigeria be .dakkel buksuna Nigeria ro saa duwun yar laarrin fillarrin yakkin(1993) har saa duwun indin arakin ro lewono.(2006) == Kǝnǝnga nze == Okocha dә suro Enugu, lardә Enuguye dәn kәlele. Su "Jay-Jay" dә yanzә James dәn cado, shi dә buro salakkin bikke biske makkarbe sәdin; yanzә Emmanuel dә shima Emma Jay-Jay lan bowotә, amma sunzә dә shiye karzәna. Shiye bikke biske makkarbe biske makkarbe gade-gade so'a yedei badiyono, ngəwusoro biske makkarye lan. == Lamintǝ == <references /> poex22ehdrcff9z1kcc93ofxw46e4sd 0 701 19852 9060 2025-02-09T10:42:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q26703032]] 19852 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26703032}} '''Oluwajuwonlo Iledare''' sha chasambo yim araskin bǝ lan kǝntawu ajji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun araskin bǝ lan sha chasambo (6 June 1986) Jaywon bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma, producer, biske makar bǝ diyoma. Saa 2009 lan Nigeria Music Award chiwundo. == Laminate == 28h0fpy6yqshjc8zi15ulmjbv5lttd1 0 702 22650 19853 2025-03-29T17:51:54Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22650 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6527}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_C._Wells</ref>'''Jean-Jacques Rousseau''' Sha chasambo yim findin uskun bə lan kǝntawu Aji bə lan saǝa duwu mǝyon tulurin mǝyon indin bə lan (28-june-1712) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim Indin bə lan kǝntawu maram bə lan saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin uskun bə lan (2-july-1778). Jean-Jacques Rousseau də shi malum philosophy bə cidi Faransa bə. Keryə (Geneva) bǝ lan suro cidi [[Switzerland]] bə lan sha katambo. Shi kam keryə (Geneva) bə lan kilan nzi surin. == Lamintǝ == <references /> 6h6kzrxyomrpl991dkp145emsgf9le3 0 703 19854 9116 2025-02-09T10:42:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9364]] 19854 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9364}} <ref>http://plato.stanford.edu/entries/sartre/</ref>'''Jean-Paul Charles Aymard Sartre''' Sha chasambo yim findin tilon bə lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin uwun bə lan (21-june-1905) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu shawur bə lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bə lan(15-April-1980). Jean- paul dǝ shi malum philosophy b cidi Faransa bə, existentialist, Kakkadi novel bǝ rowotuma, biske drama bǝ rowotuma, kureman attǝyǝy shi (Critic). Suro saa duwun yar laarrin firakkin luko dǝyon bǝ lan (1964) shiro Award Nobel prize bǝ sadina . Amma moworo wawono. Dalil nzi shima sumo yiya sha chidaro dabshin gairo surin. == Lamintǝ == h0xfpta5kipksxsmlmx6av7394warlz 0 704 19855 9130 2025-02-09T10:42:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q265422]] 19855 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q265422}} '''Jean Acker''' Sha Chasambo yim findin yakkun be lan kǝntawu lailahir be lan suro saa duwu mǝyon uskun filaarin uskun be lan sha katambo (23 Oct 1892) == Bawono == Suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uskun be lan bawono (1978). Harriet Acker be lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America be. == Kenenganze buro yǝ == Jean Acker dә shima Harriet Ackers wa chesambo suro kәntawu Octoberbe kawunzə 23, 1892 suro Trenton, New Jerseyye Joseph-a Margaret Ackers-a ro. Kəntawu ambe 1900be fəlezəna loktu cidanzə saa 1891 [1] kuru karewa gadeye sandiye kərmadə 1893 lan fəlezana. [ 2] [3] Amma, shi naptǝnzǝ dǝ saa 1892 lan bowotǝna. Sandi ammanzǝye kǝlanza bannazǝna, kuru baanzǝye Eleanor Bruseren-a suro saa 1906 lan waltǝ kǝlanzǝgǝna. Sandiye ferowa indi mbeji, sandi indisoye su Joseph sadi. Duli nza buroye dә kәntawu 4 lan kәntagә 1907 lan kәmuwono, kuru dәn indimi dә kәntagә kәntagә dәye kәmuwo. 6] ==Lamintǝ== 12bqwc39nih9n8daznvu3m6jlhwarj9 0 705 9138 9137 2025-01-31T13:28:27Z Amire80 18 7 revisions imported 9137 wikitext text/x-wiki '''Jean Adams''' Sha Chasambo suro saa duwun yar laarrin firakkin luko uwun be lan sha katambo 1965. Biske makar bǝ diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== t74oa0aginq3uwfrmdugmng6pmv8v0w 0 706 9145 9144 2025-01-31T13:28:27Z Amire80 18 6 revisions imported 9144 wikitext text/x-wiki '''Jean Alexandra (nee) Quihley''' 18 Oct 1939 bǝ lan katambo. Biske makar bǝ diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== rbvyofbmma60dl2qyjwtxvurd7coabw 0 707 19856 9159 2025-02-09T10:42:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q229338]] 19856 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q229338}} '''Gladys Georgianna Greene''' Sha Chasambo yim meyon tulurin bǝ lan kentawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin bǝ lan sha katambo (17 Oct 19009 == Bawono == Yim meyon laarrin bǝ lan kentawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan bawono (19 June 1991). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== in2ippupbv767feghpnb8etzwj5ukzb 0 708 9162 9161 2025-01-31T13:28:28Z Amire80 18 2 revisions imported 9161 wikitext text/x-wiki '''Jean Marc Ah-Sen''' Jean Marc Ah-Sen də ruwotəma Canada ye Toronto, Ontario lan,[https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Ah-Sen#cite_note-1] shi do ne kitawunzə hawar gana-gana suro awo kəla nəm ngalwoyen sədəna də shima dareram lamba kitawu Toronto ye suro saa 2020 ye lan.[https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Ah-Sen#cite_note-2] Ah-Sen ye kitawunzə buro salakbe Grand Menteur də suro saa 2015 lan bakkono,[https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Ah-Sen#cite_note-3] kuru ngawodən kitawunzə suro saa 2020 yen baksəna.[https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Ah-Sen#cite_note-4] Suro saa 2021-yen, Ah-Sen-a, Emily Anglin-a, Lee Henderson-a Devon Code-aye Nasha Diyaulan Tartəgə bakkada, kitawu ruwotəma diyaudəye falnza sabsəna[https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Marc_Ah-Sen#cite_note-5]. ==Lamintǝ== sm9nsgaumaijwt4ih0dmmogfaiabltr 0 709 19857 9184 2025-02-09T10:42:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q61694367]] 19857 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q61694367}} == <ref>https://books.google.com/books?id=pZ4TAAAAYAAJ&pg=PA134</ref><ref>https://books.google.com/books?id=BiErAQAAIAAJ&pg=PA269</ref><ref>https://books.google.com/books?id=Uo_2wTRDXf4C&q=Jennie&pg=PA60-IA5</ref>Jennie jackson == '''Jennie Jackson''' Sha chasambo yim diyon bə lan kintawu chidi bə lan saa duwu uskun fiwun indin bə lan(1852) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == sa,a duwun yar laarrin miyon bə lan (1910) Jennie Jackson kayama Amerika bə kureman kaya yikroma ,karafka donyi (Fisk jubliee) sulan notunama Jennie Jackson member nza . Saa duwu uskun fiskun tilon bə lan(1871) karfka din kaya badiwono har saa duwu uskun fitulurrin tulurin ro lewono(1877). daji ka,anze klanzi bə karafka kawono (sextet) sulan notunama. Kompany concert jannie jackson. == Lamintǝ == qm9szf3cef7g5ma6d209g8yzzuzun6m 0 710 9188 9187 2025-01-31T13:28:30Z Amire80 18 3 revisions imported 9187 wikitext text/x-wiki <ref>https://www.cosmopolitan.com/entertainment/celebs/a30893303/jennifer-aniston-net-worth/</ref>'''Jennifer Joanna Aniston''' Sha Chasambo 11 Feb 1969. Biske drama diyoma cidi America bǝ, Izini yuwoma,Kasuma kura. == Lamintǝ== 2myqzf562ockmkk60d2jyhis0orjreg 0 711 19858 9201 2025-02-09T10:42:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q104803007]] 19858 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104803007}} '''Jesica Marie Ahlberg'''<ref>https://www.sec.gov/ix?doc=/Archives/edgar/data/1530979/000153097922000024/hnst-20211231.htm</ref> Sha Chasambo yim findin uskun bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan sha katambo 28 April 1981. Biske drama diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== p8htsne5ojuu0bdeyb6qfc10buvwn60 0 712 9203 9202 2025-01-31T13:28:31Z Amire80 18 1 revision imported 9202 wikitext text/x-wiki Jess Myron Willard (kəntagə Disembaye kawunzə 29, saa 1881-kəntagə Disembaye kawunzə 15, saa 1968) də shima kam kəriwu boksiye dinaye shiro Pottawatomie Giant gultin dəwo. Shiye kazadala nəmkərawu dunyabe suro saa 1915yen Jack Johnson'a duzənalan zuwuna. Willard də sha nəm kura lan nozana nəm nzundu lan gənyi, kuru shiye gasa dəga saa diyau kozənaro sədin yaye, nguwuro sha faizənyi. Suro saa 1919 lan, sa shiye saa 37 lan, shiye kazadala dəga fatsəgəna suro zauro kənasar shiti falyen kəla Jack Dempsey'a kəla kəltəro wazənayen, shi done zauro kənasartəma nowata ro walzəna də. Ngawo kəriwudəyen, Willard ye Dempsey'a awo laa faidatəna lan zortə badiwono. Dempsey ye Willard ro biske waltəye cinyi, kuru saa 42 lan sha KO'd, ngawo adəyen boxing lan cida kolzəna, amma kənənganzə sammason Dempsey ye zalumzəna guljin. Ferdie Pacheco ye kitawunzə lan raayi bayanzəna kəla fotowa fuska Willard ye do kərmai Dempsey ye lan fəlezana də shila fuska Willard ye də namtəna awo suye lan faidatəye fəlejin, kuru zauro bu fəlejin. h2tzrgoongdli8yx0hocxvjgpbjv66s 0 713 22626 19859 2025-03-29T14:21:28Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22626 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6186469}} '''Jesse Garba Abaga'''<ref>https://web.archive.org/web/20200208143518/https://www.pulse.ng/entertainment/music/bio-jesse-jagz/c0ysqll</ref> Sha chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko diyon bǝ lan sha katambo (10 Aug 1984) '''Jesse Jagz''' bǝ lan sun nzu notuna ma. C Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2010 lan album nzu "Jag of all Tradez" chido, saa 2013 lan chocolate city bǝ lan shiru Award sado Attǝyǝy kuruman saadun album nzu "Thy Nation come vil.1." chido == Lamintǝ == <references /> gy5m3nq60khvpdrdwurksmgke3yyzj1 0 714 23230 23223 2025-04-05T10:30:16Z Jon Gua 66 23230 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q302}} '''Isa''' (c. 6 sǝta 4 BC - AD 30 au 33), kuru sha Isa Almasiwudǝa bowotǝ, Isa Nasaraye, kuru suwa gade kadaa kuru kazǝmuwa gade kadaa, shima karnu kǝn tilomi kǝn indimibe wo, kam waajinzǝ Yahudiyabe-a kuru kazadǝ adinbe-a. Shidə shima kam kura adin Kristandǝye wo, adin dinaye kura dinaye wo. Kǝristaa ngǝwuso Isa dǝ kamtǝram Allahye dǝga kamtǝramzǝna ro kasada kuru shi mesiaye dǝga tǝmazǝna dǝga, Kristosdo suro Alladǝbe kureye dǝn wuratǝna dǝga. Ilmuwu zamanye zaman kureye soye kasatsana kǝla Isa kǝnǝnganzǝdǝ suro hawarra Linjilabe lan mbeji, taganasmaro Linjila diyau suro Alaya Bǝlinbe lan. Kulashi ilmube dǝye raayiwa kada suwudǝna kǝla hawar ruwobe Linjilawa dǝye hawarra hawarra ro kasatkata-a kuru futu sandiye hawar ruwobe kǝla hawar ruwobe Isa dǝga bayantǝ-a. [[Category:Kristan dǝ]] ca2p2zcu70ipw0dql3s77ik1202rxsb 0 715 19861 9232 2025-02-09T10:43:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q682691]] 19861 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q682691}} Lardə '''Jigawa''' yǝ (Hausa: Jihar Jigawa) shima lardə fal suro lardə wa 36 lardə Nigeria bǝ lan, yala lardə bǝ dən. Kǝntawu August be lǝn 27, saa 1991, General Ibrahim Babangidaye lardǝwa tulur yǝ sǝdǝna kǝla lardǝ dǝyen, adadu lardǝwa tulur ye dǝga yakkǝro sǝdǝna. Kǝlanzǝdǝ kǝla lamar shimadǝyen bana dokabe sǝdǝna; lardǝwa cido-a kuru kazǝyi kǝla lamar shimadǝbe Decree No. 37 saa 1991 be ladǝn. Lardǝ Jigawa dǝ nasha lardǝ Kano bǝ-a kuru nasha [[Yala-Gǝdibe]] lardǝ Kanobe-an kara, kuru nasha laa kalangai lardǝ Nigeriabe-a lardǝ Nigerbe-a ye. Bərni kura lardəye də shima Dutse. Lardǝ Jigawa dǝn gomnati na 27 mbeji. Lardә shima kǝn yakkǝmi dәn nǝm ngәwu am suro lardә Jigawa ye dә, am nguwu so dә asal [[Hausa]] au [[Fulani]] ye. Kammabo amma lardǝ Jigawa dǝ sandima Musulman, kuru lardǝ dǝ shima fal suro lardǝwa kǝn mewun indin dǝwo sharia lan kǝrmai lardǝdǝye falzǝna dǝn. Lardǝ Jigawa dǝ zauro su'a Dutsen Habude dǝwo suro kuluwu ye dǝn suro bǝrni Birnin Kudu ye dǝn, shido zaman Neolithic ye dǝro walzǝna. Bərni Hadejia (buron Biram) dǝ zauro notǝnama kǝla "kǝrmai Hausabe jireye arakkǝlan" falro. 3ysxiawnhl8ot4g7nip50f4qg2tva9m 0 716 9235 9234 2025-01-31T13:28:33Z Amire80 18 2 revisions imported 9234 wikitext text/x-wiki Jilbe language Jilbedə (kuru sha Zoulboulan notənadə) təlammado zauro tajirwaa, waneye baro walzəna təlamma Afro-Asiaticye bəladiya fallan manatin kəriye Bornoyedən, Nigerialan. Kuru shiga Zoulbou lan bowotin. Bəla Jilbe lan manatin, kalangai Cameroonye bəla Dabangaye .[1] 764ao0gtm1g4bhs3jdndnpbnlkcyoek 0 717 19862 9249 2025-02-09T10:43:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q63308]] 19862 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q63308}} '''Elizabeth Key Armstrong''' yim miyon tilon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan sha katambo 11 Dec 1953 bǝ . Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, saa 1981 lan suro biske makar bǝ "The Four Season" lan chillo, saa 1983 lan suro biske makar bǝ "High Road To China" lan chillo, saa 1986 lan suro biske makar bǝ "Nothing In Common" chillo ==Lamintǝ== c7yg5s8z917un11p3aurgoka66xopex 0 718 9251 9250 2025-01-31T13:28:34Z Amire80 18 1 revision imported 9250 wikitext text/x-wiki Joan of Arc (French: Jeanne d'Arc [ʒan daʁk]; Middle French: Jehanne Darc [ʒəˈãnə ˈdark]; c. 1412 ⁇ 30 May 1431) shima amari Francebe, sha daraja amari lardǝ Francebeye gulzǝna dalil cida nzǝye suro kǝrma Orléansbe-a kuru nǝmngǝla kǝla Charles VII Francebe kǝla kǝriwu saa duwu ye dǝn. ql3qvh8ammavfuwpag1kfm0kjxg3vzv 0 719 19863 9267 2025-02-09T10:43:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17477978]] 19863 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17477978}} == <ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref>Joaquin Correa == Joaquin Correa sha chasambo yim mǝyon yaskin bə lan kǝntawu shawir bə lan sa,a duwun yar laarrin fillaarin luko diyon bə lan (1994) EL TUCU lan sha buwotin ma, dekkel baktema cidi Argentina bǝ, kureman attəyəy fuwu baktema karabka donyi Seria A bə Inter milan be cidi Italy bə den. == Lamintǝ == 915l2w8g63uyzl4h457u0ck5hzr2noj 0 720 19864 9280 2025-02-09T10:43:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q191088]] 19864 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q191088}} '''Joseph Adam Jonas''' sha chasambo (15/8/1989) kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema biske makar bǝ diyoma. == Lamintǝ == jxf8azjdlyo2xec1mzvh67q49kgnaqr 0 721 19865 9292 2025-02-09T10:43:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q354033]] 19865 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q354033}} '''Joseph Fidler Walsh''' dǝ sha chasambo (20/5/1947) kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema kuru biske makar bǝ bǝ diyoma emaad8v0bbgsmorn3lxs8wqzdqmu0su 0 722 19866 9310 2025-02-09T10:43:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q85771346]] 19866 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q85771346}} '''Joseph Akinwale'''<ref>https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8541512/joeboy-mr-eazi-nigeria-new-ep-interview</ref> sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kǝntawu chidi bl lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tulurin bǝ lan sha katambo (21 May 1997) Joeboy bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotema. Saa duwu indin mǝyon tulurin bǝ lan (2017) empawa Africa chida badiyuno.cidi Lagos bǝ lan sha chasambo. ==Lamintǝ== eiuo2fa29orpg6ceiuny8oks9iclk03 0 723 9316 9315 2025-01-31T13:28:38Z Amire80 18 5 revisions imported 9315 wikitext text/x-wiki ==Lamintǝ== irsvurwgtwtsblok6zh3yv64g9maazh 0 724 19867 19186 2025-02-09T10:43:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1339]] 19867 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1339}} <ref>http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/40023pg10</ref>'''Johann Sebastian Bach''' Johann Sebastian Bach. dǝ sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan saa duwu mǝyon araskin fiskun luko uwun bǝ lan (1685) bula Eisenach bǝ lan sha chasambo. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim findin uskun bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fiwun bǝ lan bawono(1750) bula Leipzig bǝ lan bawono. Johann Sebastian Bach dǝ kayama kureman attǝyǝ kaya rowotuma keryǝ Germany bǝ. == Lamintǝ == aw5tf8860cxngxs5ic58pq708bak3qh 0 725 19868 9376 2025-02-09T10:43:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5879]] 19868 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5879}} <ref>https://whc.unesco.org/en/list/846</ref>'''Johann Wolfgang von Goethe''' Johann Wolfgang von Goethe dǝ sha chasambo yim findin uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin mǝyon luko diyon bǝ lan(1714). == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin indin bǝ lan kǝntawu Armalan b lan saa duwu mǝyon uskun fyakkin indin bǝ lan bawono (1832) Johann Wolfgang von Goethe kakkadi rowotuma kerwǝ Germany bǝ , kaya ma, kaya rowotuma, biske makar bǝ rowotuma attǝyǝy kureman darekta biske makar bǝ. == Lamintǝ == gt77d4zg2rlqqw3d8fk0wpnzmia1f5d 0 726 9387 9386 2025-01-31T13:28:43Z Amire80 18 10 revisions imported 9386 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7294}} Johannes Brahms (German: [joˈhanəs ˈbʁaːms]; 7 May 1833 ⁇ 3 April 1897) shima gargam ye, pianist, kuru conductor lardǝ [[German]] bǝwo suro zaman Romantic bǝ dǝye. [[Hamburg]] lan suro fato Lutheran bǝn təbando, cidanzə cida bǝ ngəwuso Vienna lan sədəna. Loktu laan sha [[Johann Sebastian Bach|Johann]] [[Sebastian]] Bach-a Ludwig van Beethoven-a kəltəyin ""Bs yakkə"" dəro, bayan do karnu kǝn mewun kǝn mewun tilon bǝ dǝye Hans von Bülow-a sǝdǝna. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Brahms#CITEREFSwafford1999</ref> == o5w2kquvrmd9b3g477qq4h1ck08hko0 0 727 19869 9400 2025-02-09T10:43:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8958]] 19869 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8958}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg#cite_ref-15</ref>'''Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg''' Johannes Gutenberg. Bǝ lan sun nzu notunaman sha chasambo (1390s – 3 February 1468) shi kaluma kureman attǝyǝy (Inventor) cidi Germany bǝ. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == na6icsmjmdx7eqti6cm02q29mw6hyoc 0 728 19870 9415 2025-02-09T10:43:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8963]] 19870 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8963}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Kepler#cite_ref-1</ref>'''Johannes Kepler''' Sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu miyon luko uwun fitulurrin tilon bǝ lan sha katambo (27-Dec-1571) == Kǝrmu Nzǝ == Yim miyon luko uwun bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwu miyon araskin fyakkin bǝ lan bawono (15-nov-1630).Johannes Kepler dǝ shi kam cidi Germany bǝ kureman attǝyǝy shi malum lisawu bǝ. (Mathematician, Astronomer, optician, natural philosopher, astrology and lutheran theologian. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == lfaqvil9ee8ijf44su2rqqs868agn9u 0 729 22637 19871 2025-03-29T14:23:58Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22637 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9696}} <ref>https://web.archive.org/web/20090831043852/http://www.jfklibrary.org/Historical%2BResources/Archives/Reference%2BDesk/John%2BF.%2BKennedy%2BMiscellaneous%2BInformation.htm</ref>'''John Fitzgerald Kennedy''' (kəntagə Maybe kawunzə 29, saa 1917-kəntagə Nuwambaye kawunzə 22, saa 1963), shi dəwo JFK lan notənadə, shima kura lardə Americabe kən 35 mewo, saa 1961 lan səta har saa 1963 lan shiga cezənaro cidazəna. loktu kəriwu Cold Warbedən cidazəna, kuru letəgəramzə lardəwa diyabe ngəwuso nəmkam ndikate Soviet Union-a Cuba-a ye. Democrat, Kennedy ye Massachusetts'a wakilzəna fatowa majaliskuye indison kawu kura lardəye ro waljinro. == Lamintǝ == <references /> 8qgxsgw7ulpc2thi9rf0h20d9672jkt 0 730 19872 9433 2025-02-09T10:43:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9353]] 19872 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9353}} '''John Locke''' (/lɒk/; 29 kəntawu Shawur bǝ saa 1632 (OS) - 28 kəntawu Lailahar bǝ saa 1704 (OS)) shidə falsafama Nasara bǝ kuru kurunma, zaumaro shiga kam falro gozana kəla tafakarwu kəlafərəmbe kuru shiga "awa nəmkam kəlafərəmbe"ro nozana." Shiga kam buro salakbǝ ilmuwu Britishbe ro gozana, ada Francis Baconbǝ ngawozəna, Lockedə nazariya kontuwa naptəram jamabelan faidanzə fal.Cidanzədə fuwutə epistemology-a falsafa siyasabe-a taidazə lezəna. Ruwowanzədəye Voltaire-a Jean-Jacques Rousseau-a, tafakarwu Scotlandbe ngəwu-a, kuru am kərmai faltəwu Americabe-a taasirzana. Banawanzə kəla republicanism kurebe-a nazariya nəmkambe-adə suro United Statesbǝ kərmai kəlabe warmatəgəyen fəlezəna. Dunya sammason, kaidawa siyasabe- sharabǝ Lockebedə taasir dunoa kəla nazariya-a kəndo-a gumnati wakiltə gana-a kuru hakkuwa-a nəmkambe-a cidiya sharaben nzəliwo-adə gozaa kowada. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_Locke#cite_ref-SEP-FTJ_1-0</ref> == k2jm1i9vl2ly7g9eppe4105vvux7zof 0 731 22639 19873 2025-03-29T17:48:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22639 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9317}} <ref>https://books.google.com/books?id=8ggUJJqiDa4C&pg=PA146</ref>'''John Maynard Keynes, 1st Baron Keynes, CB''' Sha chasambo yim uwun bə lan kǝntawu Aji bə lan saa duwu mǝyon uskun fiskun yaskin bə lan (5-june-1883) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin tilon bə lan kǝntawu shawul bə lan saa duwun yar laarrin fidiyon araskin bə lan (21-April-1946) John Maynard Keynes də shi Economist cidi British bə. ( Keynesian Economics) bə lan cidan nzu botin. Shi kam kasadiwa rintama. Zauro kasadin nzu filezina nasha Economics bə den . Har kwayǝro isina ro cidan nzi lan faidatan == Lamintǝ == <references /> 2l78z5wpe6z3fzyyaydj1ksgp7k8x15 0 732 20707 20706 2025-02-13T21:55:37Z Ummusalmasuleiman2001 55 20707 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16193776}} '''John Okechukwu Okafor''' sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun araskin bǝ lan sha katambo (17 Oct 1961) '''Mr ibu''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Attǝyǝy kuruman biske makar bǝ diyoma cidi Nigeria yǝ ==kenengan nze buro ye== Johndə kəriye Enugube, Nigerialan fəlangzəna. Moranti ya ilmuye Yola lan kərawono na do ne ilmu management ye-a nzunduye-a Enugu lan gozə kowono. ==Lamintǝ<ref>https://www.trtafrika.com/africa/mr-ibu-veteran-nigerian-actor-john-okafor-dies-at-62-17205315</ref>== m6vqthpitt841w9ttk9qj3dri2lti8x 0 733 22623 19875 2025-03-29T14:20:48Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22623 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2025900}} '''John Stones'''<ref>https://www.premierleague.com/news/465277</ref> sa donyi dekkel cidi nzǝ ro zusuwuna]] John Stones dǝ sha chasambo yim findin uskun bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin diyon bǝ lan sha katambo (28/5/1994) Dekkel baktema cidi England bə, ngawo wa, kuru dawu wa baktema club Manchester city cidi England bǝro wa kuru cidi nze England bǝ wa ro. == Lamintǝ == <references /> owltwgs3ug0o4km89wvbtazkuza50d8 0 734 22642 19876 2025-03-29T17:48:57Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22642 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q42775}} == Johnny Cash == John R Cash dǝ sha chasambo (26/9/1932) shi kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema.suro saa (2013) bǝn bawono. == Lamintǝ == <references /> == <ref>https://www.allmusic.com/artist/johnny-cash-mn0000816890</ref>Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == bapiyvcm1346zrdhtbgk2vplt1rfywj 0 735 19877 19039 2025-02-09T10:43:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56224088]] 19877 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56224088}} '''John Ighodaro''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin laarrin bǝ lan sha katambo (5 July 1990) '''Johnny Drille''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ , kaya afrobeat yǝ ruwotuma ==Lamintǝ<ref>https://www.premiumtimesng.com/entertainment/music/279634-why-nigerian-musicians-fall-out-with-their-record-labels-johnny-drille.html</ref>== age10jfyt6lpmv08lybcnvtxpmlxd1q 0 736 9518 9517 2025-01-31T13:28:52Z Amire80 18 9 revisions imported 9517 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q379888}} '''Johnson Aguiyi-Ironsi''' Johnson Thomas Umunnakwe Aguiyi-Ironsi GCFR MVO MBE (3 Maci 1924-29 Yuli 1966) shima jeneral [[Nigeria]] be duwo shima kura askərra Nigeria be buro salak ye wo. Shima lardǝ be kuraro walzǝna ngawo kǝntawu Razab be kawunzǝ 15 saa 1966 lan askǝrra dǝga gǝrzanaben. Shiye kərmainzə kəntagə Razab be kaunzə 16 suro saa 1966-lan sətana,[2] hatta shiga cezənaro yim kawunzə 29 July be saa faldən, karabka cidawu-a am-a yala Nigeria be-aye. Fitəna də Major Murtala Mohammed shima fuwumazə kuru suronzan Captain Theophilus Danjuma-a, Liftan [[Muhammadu Buhari]]-a, Liftan [[Babangida|Ibrahim Babangida]]-a Liutnant [[Sani Abacha]]-a mbeji kuru sandiya July lan bowotin.[3] ==Lamint3== <ref>https://www.freebmd.org.uk/cgi/information.pl?cite=WwLsG449cONSoYkZmeji%2Bw&scan=1</ref>Kǝnǝnga buroye tkeuyop0cck6xp27vi5qqohne87s06n 0 737 19878 9535 2025-02-09T10:43:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q98929942]] 19878 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q98929942}} <ref>https://en.as.com/resultados/ficha/deportista/jon_morcillo/47669/</ref>'''Jon Morcillo Conesa''' Sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uskun bǝ lan sha katambo (15/9/1998) dekkel diyoma cidi Spain bǝ kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlétic Bilbao bǝ ro. == Kenengan nzǝ == == Lamintǝ == qxynvalwbifpoeuvmw8gqt48p1ccxpr 0 738 19879 9553 2025-02-09T10:43:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q822781]] 19879 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q822781}} '''Jonas Hofman''' dǝ sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan sha katambo (14/6/1992) Dekkel diyoma cidi Germany bǝ kuru fuwu baktema karabka donyi [[Bundesliga]] bǝ Bayer Leverkusen bǝro cidi nzǝ [[Germany]] bǝ wa ro. === Lamintǝ<ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref> === oskcdy9b7ftl2vimu5bwxcogduw59af 0 739 19880 9567 2025-02-09T10:43:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q14640027]] 19880 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q14640027}} == <ref>https://www.worldfootball.net/player_summary/jonathan-tah/#wac_660x40_top</ref>Tah == Jonathan Glao Tah dǝ sha chasambo (11/1/1996) dekkel diyoma cidi Germany bǝ kuru ngawo jetima club Bundesliga bǝ Bayer Leverkusen bǝro cidi nzǝ Germany bǝ wa ro. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Tah dǝ Hamburg lan sha chasambo, baa nzǝ kam Ivory Coast yǝ yaa nzǝ yǝ fero cidi Germanybǝ, kərye Hamburg quater Altona bǝn wura wono. == Lamintǝ == sjn0t5xn2eryu3o4dom7wu41290hg1a 0 740 9573 9572 2025-01-31T13:28:56Z Amire80 18 5 revisions imported 9572 wikitext text/x-wiki '''Jordan Arley Parra Arias''' (19 April 1994 lan katambo) də kam Colombia yǝ kəla kekeyen, kərma dəro karabka [[Colombia]] yǝ Soñando Colombia yǝ dəro lejin. Shiyǝ gasa kəla kəltəram dunya bǝ UCI Track Cycling bǝ saa 2014 bedən gaska sədəna. ===Lamintǝ<ref>http://www.cyclingnews.com/news/manzana-postobon-confirms-2018-squad/</ref>=== jpr9a9l3pik5u4fpsvtgqwhalihopyt 0 741 19881 9596 2025-02-09T10:43:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q909]] 19881 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q909}} <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Random_House_Webster%27s_Unabridged_Dictionary</ref> == Jorge Luis Borges == '''Jorge Luis Borges''' sha chasambo yim findin luko diyon bə lan kǝntawu shawir bə lan sa,a duwun yar uskun fillaarin laarrin bə lan. (1899) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu nzǝ == '''Bawona''' Yim mǝyon luko diyon bə lan kǝntawu Aji bə lan sa,a duwun yar laarrin fiskun Araskin bə lan (1986) Jorge Luis Borges kakkadi rowotuma Cidi keryǝ Agentina bə lan. Kureman zauro tilam nasara bə nozuna. (English) loktun nzin kakkadi ngu rowozǝna. Borges kam ilmuwu,a kasadiwa dinalan sun nzu zauro notuna. == Lamintǝ == 4ipgvlrtofqyfcgabgs0e804uzriofd 0 742 19882 9617 2025-02-09T10:44:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7349]] 19882 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7349}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Haydn#CITEREFJones2009a</ref>'''Joseph Haydn''' Joseph Haydn au Franz Joseph Haydn sun nzu notunan Kayama Cidi Austrian bə. Sha chasambo yim fyakkin tilon bə lan kǝntawu Armalan bə lan sa,a duwu mǝyon tulurin fyakkin indin bə lan (31-march-1732). == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim fyakkin tilon bə lan kǝntawu chidi bə lan sa,a duwu mǝyon uskun laarrin bə lan (31-may-1809) Joseph Haydn kayama cidi Austrian bə kaya rowotuma kureman attəyəy kaya ada kurə bə diyoma. Kam kasadiwa rinta loktu nzin kam shi yeyi bawo ( Father of symphony) ro sha bozan kasandin nzi ro kla kaya ada kure bə lan.( Ludwing van Beethove ) sawan nziwa (Wolfgang Amadeus Mozart) kla Joseph Haydn də sorin. Sha malumzaro sha sorin. == Lamintǝ == ajybx3sjn29e3nhy23tcd47ggtnvxow 0 743 9619 9618 2025-01-31T13:29:00Z Amire80 18 1 revision imported 9618 wikitext text/x-wiki Joseph Vissarionovich Stalin[g][h][i] (Ioseb Besarionis dze Jughashvili;[d] 18 December [O.S. 6 December] 1878 ⁇ 5 March 1953) shima Soviet revolutionary kuru siyasawu do shima kazadala Soviet Unionye do nguwu-a cidazǝna wo, suro saa 1924 lan səta kuru suro saa 1953 lan shiye kərmaaro wallono. m0iqcj2lb2c51fw20r5egeupv1p4poq 0 744 22707 9621 2025-03-29T22:54:42Z Bukr Garbai 213 ''' 22707 wikitext text/x-wiki '''Joseph William Frazier''' (Kəntawu Januarybe kawunzə 12, saa 1944-kəntagə Nuwambaye kawunzə 7, saa 2011), shiro "Smokin' Joe" gulzaində, shidə bikkema boksabe gonyi Americabe duwo saa 1965lan səta 1981ro saadənama. dunonzǝ-a, nǝmngǝlanzǝ-a, musko wofilaye dunowa-a, kuru kazǝyi dunowa-a nankaro futu kəriwube kuru shima boxer buro salakbe Muhammad Ali'a kənasarzənadə. Frazier ye medal dinar ye zuwuna suro gasa Olympics ye saa 1964 ye lan, shiye ka'ala NYSAC ye də suro saa 1968 lan səta 1973 ro saadənan, kuru shima kam do ne kəla nəm kurayen 1970 lan səta 1973 ro saadənan. g516whbe6jj8kjs68ud81y8w64341qp 0 745 19883 9639 2025-02-09T10:44:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q79983]] 19883 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q79983}} <ref>https://www.bdfutbol.com/en/l/l3685.html</ref>'''Josè Morinho''' '''Josè Mario DOS Santos Morinho Felix''' sha chasambo yim fiddin tilon kǝntawu Razab bǝ lan. Saa duwun yar laarrin firakkin yakkin lan.(21/1/1973) Shima dekkel yikaroma kura ma cidi Portugal be kureman Dǝkkel baktuma kureyǝ cidi [[Portugal]] be. Matsayinzǝ coach bǝ lan kuppa kura kura zuwuna har guda findin tilon 21 == Lamintǝ == 52b18dy1dcayihefgsfpj8q9ohf9iyg 0 746 9657 9656 2025-01-31T13:29:03Z Amire80 18 17 revisions imported 9656 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q13634114}} == <ref>https://web.archive.org/web/20230522125405/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=56628</ref>José Gimenez == José Maria Gimenez Vargas Sha chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (20/1/1995) Dekkel baktema cidi Uruguay bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Atlético Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Uruguay bǝ wa ro. Ngawo badiyaram cidanzǝbe Danubio FC lan, Giménez dǝ [[Spain]] ro letǝgǝ, Atlético Madrid ro letǝgǝ badiyaram saa 2013-14 ye dǝlan. Kǝla fǝrǝmbe duno'a, duno'a kuru kǝnza fuwuye'a, Giménez dǝ hangal lan na dǝro kǝlzǝna, na dǝro kǝnasarta kura diyau kǝnasartǝna, suronzan La Liga dǝ suro kǝntagǝnzǝ buroye dǝn. Kǝla fannu lardǝwa gadeyen, Giménez dǝ fuwunzǝ Uruguay ye dǝga saa 2013 lan sǝdǝna, kuru tun loktu dǝlan lardǝ dǝga wakilzǝna kǝla FIFA World Cup yakkǝlan kuru Copa America ye diyau lan. == Lamintǝ == jw3k6gorq0alpjhzunpv46seqa29q7t 0 747 9661 9660 2025-01-31T13:29:03Z Amire80 18 3 revisions imported 9660 wikitext text/x-wiki '''Juan Carlos I''' Su Spanishye allan, su buroye au su bawanzəyedə shima Borbón kuru kən indimi au su fatoye yayedə shima Borbón-Dos Sicilias. Juan Karlos I Foto Juan Carlosbe saa 75 Juan Karlos I suro saa 2007 Mai Spainbe (ngəwu...) Kərmai kəntagə Nuwambaye kawunzə 22 saa 1975-kəntawu Yunibe kawunzə 19 saa 2014 Kəntawu Nowambaye kawunzə 27 saa 1975 Ngawonzǝ Fransisko Franco (namtǝ Fuwuma Lardǝbe) Alfonso XIII (Mai Spainbe) Waratatəma Felipe VI Waziri-a List də wune Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 5 saa 1938lan katambo (sagǝnzǝ 86) Rome, Itali Kam Sophia Greece-a Denmark-a ye (sagǝ 1962) Lamar Tada Elena, Duches Lugobe Tada Cristinabe Felipe VI Suwa Juan Carlos Alfonso Victor Mariya de Borbon-a Borbon-Dos Sicilias-a Fato Bourbonbe Awa tiyi Juanbe, isawu Barcelonabe Ya Nana Mariya de las Mercedes Bourbon-Indi Siciliesbe Adin Coci Catholicbe Musko Juan Carlos Ibe muskonzǝ Cida askərraye Kǝla Spainben Cida / dalami Askərra Spanishbe Soja'a samibe Spainbe Soja njiye Spainbe Saa cidabe 1955-1975[a] Daraja Kaptin Jeneral (Suwudǝ wune) Yalla mairi Spainbe Juan Carlos I (Təlam Spainbe: [xwaŋˈkaɾlos];[note 1] Juan Carlos Alfonso Victor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias, katambo kəntagə Januarybe kaunzə 5 saa 1938) shidə wakil fato mairi Spainbe shi doni mairi Spainbe suro saa 1972 lan sətanadə. hatta kǝntawu yunibe kawunzǝ 19 2014. Spain lan, tun kərmainzə kolzənadən, Juan Carlos də sha rey emérito lan bowozayin jaridawu yǝ == Lamintǝ == p73v0p3dxd090um0bslcfobv7jp5ho8 0 748 9663 9662 2025-01-31T13:29:03Z Amire80 18 1 revision imported 9662 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Yahudism]] 2jn8088tcr2kh238ipxwavnwmpyu564 0 749 22716 19884 2025-03-29T23:06:12Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22716 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q66241169}} == <ref>https://www.efl.com/siteassets/image/201920/general-news/efl-squad-numbering-06.09.2019.pdf</ref>Jude Victor William Bellingham == [[Liwuram:Jude Bellingham 2020 (cropped2).jpg|thumb]] '''Jude Bellingham''' dǝ sha chasambo (29/6/2003) Dekkel baktema cidi England bǝ kuru dawu baktema club donyi la liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ England bǝ wa . Bellingham də Birmingham City ro kəllatə sa'anzə cidiya-8 ye lan, shima biske makarrema buroye done kungiya dəye ganawo sa biske makarrema buro salak ye suro kəntagə August ye saa 2019 lan sədənan, sa'anzə 16, kawu 38, kuru kəla kəlan biskezəna suro saa 2019-20 yen. Shiye Borussia Dortmund ro kǝntawu Yuliben sagǝ 2020 lan karagǝ, kuru luwonzǝ buro salakbedǝn shima goal gǝnatǝma shiro ganawo bawo. Sa'a yakkə kozənalan rokko kungiyadəyen luwata 132 sədənaye kuru 2020-21 DFB-Pokal lan zuwuna; bikkewanzə saa 2022-23 ye dəye Dortmund'a banazə kən indimi ro wallono kuru shiro lamba biske makarrema Bundesliga ye dəga suwudə. Dareram saa shima dəyen lamba kura indi zuwuna kəla bikkewu dekkelye kongawa saa 21 sədiyaye: Golden Boy, am kartəna Europe lan bikkezayinma saa kalandaye dareyedən,[8] kuru Kopa Trophy, bikkewu dunyabe zaman ngawoyedən.[9] [10] Bellingham ye daji Real Madrid ro gozəna kungəna €103 million ye lan, kuru zamanzə buroye dən, shima kungiya dəye goal səkənama kurawo, banazəgə kazadala gasaye dəga Champions League ye dəga zuwuna, kuru sha karrada La Liga ye biske makarrema zaman dəye ro. == Lamintǝ == <references /> 0ypl4mi29vgdwu4xd1n0h4kp8y28so6 0 750 9683 9682 2025-01-31T13:29:05Z Amire80 18 1 revision imported 9682 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jude Bellingham]] 3cobc5tr1llp7dqqwq9l6jf6smw43ro 0 751 22259 19885 2025-03-18T15:40:52Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */+s 22259 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18977605}} ===Judith Chichi Okpara=== Judith chichi Okpara sha chasambo yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin tilon bǝ lan (12 july 1971) Afro candy bǝ lan sun nzu notunaman shi kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kaya ruwotema kuruman biske makar bǝ diyoma. == Kenenganze buro yǝ == ==Lamintǝ<ref>https://www.vanguardngr.com/2017/04/afrocandy-turns-hardcore-porn-star/</ref>== gztcozqngjt33oe3j3hi6jqtn2n9vdh 0 752 9711 9710 2025-01-31T13:29:07Z Amire80 18 10 revisions imported 9710 wikitext text/x-wiki '''Judy Baker''' Judith W. Baker (April 10, 1960 lan katambo) siyasama demokradiya [[America]] bǝ, kasuwu gana kəmanzə, kuru ilmuma Missouri bǝ. Shidə memba majalis wakilla Missouri bǝ kuru darekta nasha VII bǝ fella nəlewa bǝ-a cidawa adammanabe-a [[United States]] bǝ.[1] Baker də kam do ne karno 2016 yǝ lan Treasurer kəriye Missouri yǝ ro walzəna ma, amma karno kura lan Eric Schmitt yǝ sha kənasartəna.[2] Baker ye karno kura majalis kura Missouri ye 2020 ye lan gozəna.[3][4] Caleb Rowden lan sha cedo.[5] == Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a == Judy Baker də [[Columbia]] lan katambo, Missouri lan maləm maranta buro yǝ Beverly (Briggs) Wall-a kuru liita Dr. Babanzədə liita askərra yǝ, adəye səkə yallanzəro loktu nəmganazə yǝn na kada lezəna. Baker də suro saa 1978 lan mowonti kura fəteye Chesapeake, Virginia lan tamozəna. Shiye gozə B.S. suro ilmu kǝrǝnbe suro jami’a Missouriben suro saa 1981, M.A. suro Divinityben suro Southern Baptist Theological Seminaryben suro saa 1986ben, kuru M.A. suro cidaram nǝlewaben suro jami’a Missouriben suro saa 2002ben.[6] ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Judy_Baker#cite_ref-auto_1-0</ref>=== tjf8czf1g7tkeq7qtswgbqnl5d16f9w 0 753 19886 9724 2025-02-09T10:44:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q41034]] 19886 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41034}} '''Betty May Adams''' Sha chasambo yim mǝyon tulurin be lan kǝntawu lailahir be lan suro saa duwun yar laarrin findin araskin be lan sha katambo (17 Oct 1926) == Bawono == Yim yaskin be lan kǝntawu sawan be lan suro saa duwu findin mǝyon laarrin be lan bawono (3 Feb 2019). Juile Adams bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== j66kl4gozayiflnvev8p53kev3nsa5q 0 754 22627 19887 2025-03-29T14:21:34Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22627 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q47170176}} '''Jules Oliveir Koundé'''<ref>https://web.archive.org/web/20201111220547/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=58335</ref> sha chasambo (12/11/1998) dekkel baktema cidi [[France]] bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Barcelona cidin nzǝ France bǝ wa ro. == Lamintǝ == <references /> 0khgr1fe2vkrnljwmj16h8s6q9s8ejd 0 755 19888 9758 2025-02-09T10:44:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q59381180]] 19888 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59381180}} '''Julian Alvarez''' dǝ sha chasambo yim fyakkin tilon bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro saa duwu indi bǝ lan sha katambo (31/1/2000) Dekkel baktema cidi Argentina bǝ, fuwu baktema karabka Premier League bǝ Manchester city bǝ wa kuru cidi nzǝ Argentina bǝ wa. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20221130184801/https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref> == 34yrim0u1r0zxbvzhnenc529xgxpkp2 0 756 19889 9783 2025-02-09T10:44:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1048]] 19889 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1048}} '''Julius Gaius Caesar''' kam [[Wp/kr/Cidi Rome|Cidi Rome]] bə kam darajawa fal num kura amsobə shiro ginazana tun loktun nzin har kwayǝro isina ro. Julius Gaius Caesar de bula doyə (Suburra) bə lan sha chasambo suro cidi Italiya bə lan. Sa a Templet 100BC bə lan. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Sa a 44BC bə lan bula (Largo de torre Argentina) bə lan bawono. Julius Gaius Caesar askar kura kureman attəyəy siyasama kura cidi Rome bə. == Lamintǝ<ref>The date of his birth is controversial. His 'official' birthday was on the 12th</ref> == rokei84i6c0kyf06nwwol3yyf7qmxoe 0 757 9786 9785 2025-01-31T13:29:11Z Amire80 18 2 revisions imported 9785 wikitext text/x-wiki '''Junction''' də bərni do suro bəla Kimble ye lan, Texas lan, Amerika lan. Nəm nguwunzadə 2,451 suro isawu 2020ben. ===Laminǝ=== 1hvtzpgzewhzyexske3keg8xmanqfqk 0 758 9788 9787 2025-01-31T13:29:11Z Amire80 18 1 revision imported 9787 wikitext text/x-wiki Jupiter dǝ shi planet kǝntagǝbe  kuru shima kurama suro shi solar system dǝben.  gas kura lan bowotin , Jupiter dә nәmngәwunzә nәmngәwu dunyawa gade suro Solar Systembe dәye'a indi-a reta-a kozәna. nljh3edked6mhj9eh6uiaji3eb4rot2 0 759 22655 19890 2025-03-29T17:54:13Z Bukr Garbai 213 /* laminte */ 22655 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26419}} ===<ref>https://www.bbc.com/news/av/uk-20258879//</ref>Justin Portal Welby=== Justin Portal Welby GCVO (kəntagə Januarybe kawunzə 6 saa 1956 lan katambo) shima Bishop Anglican bǝwo kuru suro saa 2013 yǝn shima Bishop kura kən 105me Coci [[England]] bǝwo. Ngawo cida saa 11 cidaram kəndawu fete bǝ lan sədənan, Welby dǝ St John's College, Durham lan kərazəna. Cociwa parish bǝ kadalan cidazəna kawu Dean Liverpool bə saa 2007 lan kuru Bishop Durham bǝ saa 2011 lan waljinro, cida dareyedən saa fal kozənaro cidazəna kawu Rowan Williams'a Archbishop Canterbury bǝ ro waljinro suro saa 2013 bǝn. Namtə Archbishop yǝ lan, Welby yǝ samnowa nowata kadaro cidazəna, surodən shitəra kəriye Elizabeth II ye-a, Charles III-a Camilla-a kərmai kənjo-a, nyiya Prince Harry'wa Meghan Markle'wa yea, kuru loktunzə Coci [[England]] ye buro salak ye dəga kəllata. bishop kamube-a kuru albarka kəla kəltə jinsi falbe-a. Ilmu tauhidbedə ada "evangelical kaata" suro Anglicanismben wakiljinro turin.[4] Yim kawu kəntawube 12 kəntawu Novemberbe sa'a 2024-lan, Welbyye nyiyanzə Bishop Canterburybe koltəbe warmajiwo; adəye ngawo hawar laa kəla Cociye zortəwa nəmzalumye barrister John Smyth ye sədənaye kəlanzən zorzənayen kuru shiye kəndowa Welbyye kəla ilmu-a kuru zortəwadəga kulastəro terəna-ayen zorzəna. == Lamintǝ == <references /> dqqgtobdgfq5x1vbgvjwv137b15poef 0 760 19891 9819 2025-02-09T10:44:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6344250]] 19891 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6344250}} == Kabiru Ibrahim Gaya == '''Kabiru Ibrahim Gaya''' dǝ( katambo kawu mewun araskǝn kǝntawu Rajab ye sa'a dǝwun yar lǝgarrin fiwu indin (1952) ye ladǝn, shi siyasama Najeriya ye kuru gar nozǝna shidonyi majalisku rashidu-a Najeriya ye sha karzanama saa dǝwu indin lukko tulur ye ladǝn, shidonyi na karno kǝrwe anǝm Kano ye wakilzǝnama furtu jam'iya All Progressive Congress doni sha  (APC)  lan notǝna ma dǝn.  Shi Kabiru Gaya dǝ, sha kargada banama kura kungiya majalisa  (IPU) Africa ye dǝro loktu samno kura kungiya diye kǝn 135 mi Ganeva, sǝdi Switzerland yelan yim shauwal ye saa dǝwu indin mewun araskǝn ye ladǝn. <ref>https://ha.wikipedia.org/wiki/Kabiru_Ibrahim_Gaya#cite_ref-1</ref> Maaranta framari Gaya ye dǝ hadarzǝ sa'a dǝwun yar lǝgarrin firaskǝ tilon ( 1961) lan sǝta sa'a dǝwun yar lǝgarrin firaskǝ diyeri (1964) ro sǝwudǝna dǝn kuru maaranta Tsangaya framari nadonyi framari tamozǝnama saa dǝwun yar lǝgarrin firaskǝ wuskun ladǝn, yanzǝ-ana kuradǝ,loktu dǝn shima kura maaranta diyewo adaima kuru Abdullahi Aliyu Sumaila dǝ, shima banama kura maaranta diyewo shidonyi shiro isawu sǝkǝrǝǝnama framare lan. Maaranta sekondǝre nzǝye maaranta Gomnatiye hadarzǝ bǝrni Anǝm yelan saa dǝwun yar lǝgarrin firaskǝ lǝgari ladǝn(1969) lan zǝta sa'a dǝwun yar lǝgarrin fitulur yaskǝn (1973) ro ciwudo, ad3ma nadonyi kakkadǝ shada ye maaranta fǝte Africa ye sǝwondǝna dǝwo ( WAEC) kuru koloji ilmu zamanye sa'a 1974-1975, daji kuru IJMB ciwondo.Daji digǝri ciwondo nasha gar yelan jam'iya Ahmadu Bello yelan sa'a dǝwun yar lǝgarrin fitulur tuluri ladǝn. (1977)<ref><nowiki>https://allafrica.com/stories/200301130693.html</nowiki> </ref>Kabiru Ibrahim Gaya da kargada majalisa rashidu-a anǝm Kanoye diye Sa'a dǝwu indin lukko tulur yin lan ( 2007) == Kenenganze buro yǝ == == Lamintə == kbl9b37p0dl9ps7c35jl522ppupxm3h 0 761 9822 9821 2025-01-31T13:29:14Z Amire80 18 2 revisions imported 9821 wikitext text/x-wiki Kabul dǝ bərni kura lardǝ Afghanistan ye. Nasha gədi lardәye dәn kara, shima bəladiya, suro lardә Kabulye dәn kara. Bərni dә naptәgә kәrmaibe ro yaktin suro nabtә kәrmaibe 22 ro. Suro saa 2023 yen amnzə dən am miliyon 4.95 ro təmatəna. Loktǝ zamanbe lan, Kabul dǝ na siyasabe-a, adabe-a, kuru lamarra arzanyibe-a Afghanistanbe-a ro cidajin. 9] Bərni'a ngəwu'a sodə shima bərni kura lardəye'a kuru bərni'a 75th-ngəwu'a dinaye'a səkə. g3pekfqkeidac2luw1kjoffle1sp0xx 0 762 19892 9832 2025-02-09T10:44:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q65121905]] 19892 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q65121905}} == <ref>https://www.blueprint.ng/kada-city-fc-created-for-grassroots-devt-hunkuyi/</ref>Kada City F.C == '''Kada City Football Club''' dǝ karafka Dekkel bǝ kərwe Kaduna Nigeria bǝlan daana ma .bisken nza fato bǝ Ahmadu Bello Stadium lan baksan. == Lamintǝ == 2d6kstvdwr70xu9z311ovcb5hqm7vbj 0 763 19893 9848 2025-02-09T10:44:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q878284]] 19893 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q878284}} [[Liwuram:Mal Uba Sani.jpg|thumb]] [[Liwuram:Nok head, Nok Village junction.jpg|thumb|kǝla nok yǝ]] [[Liwuram:River Kaduna 4.jpg|thumb|kuluu kaduna yǝ]] <ref>https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref>'''kaduna''' Lardə '''Kaduna''' yǝ ([[Hausa]]: Jihar Kaduna جىِهَر كَدُنا; مدينة كدونا; Fula: Leydi Kaduna, ⁇ ⁇ ; Tyap: Si̱tet Ka̱duna)(kanurin bula kaduna bǝ) lardə do yala-fəte geopolitical zone lardə Nigeria yǝ dən. Bərni kura lardə yǝ də shima bəla kaduna wo, shi doni bəla 8th kurama suro lardə yl də suro saa 2006 yen. Saa 1967 lan North-Central State lan cetando, shi doni lardə Katsina zamanbe'a surinma də, lardə Kaduna bǝ kalangai kərmaaro saa 1987 lan səbandəna. Lardǝ Kaduna yǝ dǝ shima lardǝdo kǝn diyaume dǝwo zaumaro kura wo kuru shima lardǝ do kǝn yakkǝmi dǝwo am ngǝwu soyǝ suro lardǝ dǝ yl dǝn, lardǝ Kaduna yl dǝ su nzǝrtaliu ye dǝwo, dalil nzǝrtaliu kada suro lardǝ yǝ dǝn mbeji alama Jamiya Ahmadu Bello ye dǝ. Kaduna lardə zaman yǝ də shima fato bəla'a bəla'a Africa bǝ kureye soye, suronzan bəla'a Nokye dəwo c. 1500 BC ro c. Saa 500 AD lan. 6 Karnu kən 9 lan, geographer kuru hawarra bǝ Ya'qubiye hawarra kəla kərmai Hausa bǝ dəga ruwozəna, shi doni har loktu shima dəga Sokoto Caliphate ro təkkin badiyaram karnu 1800 lan. Loktu zaman kərmaiye dən, bərni Kaduna də bərni kura lardə Northern Nigeria Protectorate ye ro tədəna. Su Kaduna dǝ shima kalma Hausabe kada, ma'ananzǝ alau ngǝla; kuluwu Kaduna dǝ buron alau ngǝla ngǝla ro walzǝna. Lardә lardә yǝ dә kәndaramma, taganasmaro cotton-a groundnut-a lan faidatin. Zaman kəmaaye lan, lardǝ Kaduna bǝ dǝ shima na kǝrmai kaduwuyǝ-a adinbe-a zauro dunoaro walzǝna, kǝla fitina Miss World bǝ saa 2002 bǝ suro bǝrni kura lardǝ bǝ den kǝla fitina malǝmma adǝbe suwudǝnadǝro am 250 yewu gǝrza kuru am 30,000 yewu fatowanzǝa fuluzana. == Lamintǝ == jjnwyjr0ovneikgna1mvu4zbrcz8c5f 0 764 19894 9861 2025-02-09T10:44:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2201074]] 19894 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2201074}} == Kaduna United F.C == '''Kaduna United Football Club''' dǝ karabka dekkel bǝ kərwe [[Kaduna]] [[Nigeria]] ben. Dekkel nza Ahmadu Bello Stadium lan baksan, club dǝ saa duwu indin bǝ lan karafka diwa kokkada (2000) . == Lamintǝ == dxtcts7pi3eade7s2lnd1840tmcd2mg 0 765 19895 9868 2025-02-09T10:44:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6349919]] 19895 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6349919}} == Kala/Balge == Kala/Balge shima na kərmaiye lardə Borno, Nigeria bǝ. Adǝ shima LGA lardǝ Nigeria bǝ fuwunna wo. Fato kura dә suro bәrni Rann yǝn mbeji. == Am suro nzu yǝ == Alamanna am 60,797 mbeji suro bla dǝ yǝn. gqs35de1arawto0jptg2fgee6hruren 0 766 9870 9869 2025-01-31T13:29:17Z Amire80 18 1 revision imported 9869 wikitext text/x-wiki '''Kallang''' də na do ne kasattəye kuru na naptəye do ne nasha dawu Singapore ye lan kara. Fuwutə bəladəyedə nasha kəmoduwu Kallangyedən kara, kəmoduwu shiro kuruwuwo ba Singapore lan. Nasha Kallangbedə Toa Payoh yalalan, Geylang gədilan, Marina Parade anəmgədilan, Marina East anəmlan, Downtown Core anəmfətelan, Rochor, Newton fətelan, kuru Novena yalafətelan. 4] Suro gargamzəyen, Kallangdə fato na'a lardəye kadaye, laadə ci kəmaduwu Kallang Basinyen gartəna, surodən National Stadium kureye mbeji kuru lardədən faraskəram maara samibe buro salakye gartənadə, Kallang Airport. rnkh9osfutz8pupvc20kppkj2ku7vcp 0 767 19896 9888 2025-02-09T10:44:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20641319]] 19896 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20641319}} [[Liwuram:2022 FIFA World Cup England 6–2 Iran - (33) (cropped).jpg|thumb|Kalvin Phillips na Dekkel dunya bə bakte bǝn]] == Kalvin Phillips == Kalvin Phillips dǝ sha chasambo yim indin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko uwun bə lan (2/11/1995) Dekkel baktema cidi [[England]] bə kureman attəyəy dawu baktema karabka donyi Premier League bə Manchester city cidi England bə dǝn. == Lamintǝ<ref>https://www.premierleague.com/players/10768/Kalvin-Phillips/overview</ref> == ao7jtnyelojhnpu6fek0n59cq98wynb 0 768 22816 9890 2025-03-31T05:52:05Z Bukr Garbai 213 ''' 22816 wikitext text/x-wiki '''Kamal Al-Solaylee''' (1964 lan katambo) də hawarwu Canada ye, shi do ne kitawunzə buro salak ye Intolerable: A Memoir of Extremes, suro saa 2012 yen baksəna də. Aden lan katambo, yallanzə sodə Beirut-a Cairo-a ro lezana ngawo Britishye Yemen'a 1967lan səmowonayen.[1] Ngawo gana laa Yemen ro waltənayen suro saa 20s yen, Al-Solaylee Londonro lezə PhD nzə təlam Nasarayen tamozəna, kawu Canadaro lejinro.[1] Shiye zauro cida jaridabe Canada lan sədəna, cida Globe-a Mail-a, hawar kəla kasuwuben-a, Toronto Star-a, National Post-a, Walrus-a, Xtra-a! kuru Torontobe Kǝnǝnganzǝ. Kitawunzə Intolerable: A Memoir of Extremes də shima kitawu kəla awo shiro kam gayye suro gədi dauyen wurazənayen.[2] Kitawu də sha kartəna kəla lamba ruwotəma Hilary Weston ye saa 2012 ye lan, [3] shi lamba ruwotəma Lambda ye saa 2013 ye də suro Gay Memoir/Biography ye lan, [4] kuru lamba kitawu Toronto ye saa 2013 ye lan. 183djd5gwuzrbfj1ug6qf8kcdj41us6 0 769 19897 9898 2025-02-09T10:44:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q10853588]] 19897 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q10853588}} '''Kamala Harris''' Kamala Devi Harris (sha /ˈkɑːmələ ˈdeɪvi/ lan bowotin kəntawu October bə kawunzə 20, saa 1964 lan sha chasambo) siyasama kuru loya [[America]] bə shidoni banamanzə kən 49me kuru kərmaro banama kura lardə dəbǝ suro saa (2021) yǝn, cidiya kura lardə bə Joe Biden ben cidajin. Harris də shima kam do ne Democratic Party ye karno 2024 ye lan karzana ma. Shima banama kura lardǝ United States yǝ kamu buro salak yǝwo, adǝye sǝkǝ shiga cidama kamubǝ kura suro gargam U.S.yǝn sǝdǝna. Shima kuru kam African American bǝ buro salak bewo, kuru banama kura lardǝ bə Asian American bə buro salak bewo. Saa 2017 lan səta 2021 ro saadənan, majalis kura lardə America bə lan California wakilzəna. Kawu shiro, shidə loya kura Californiabe. Oakland, California lan katambo, Harris də jami'a Howard ye-a jami'a California ye-a lan tamozəna. Cidanzə sharabedə ofis loya Alameda Countyben badiwono. Shiga Ofis Loya San Franciscobero goada kuru dare ofis loya bərni San Franciscobero goada. Shiga loya bəla San Franciscoye saa 2003lan karrada kuru loya kura Californiaye saa 2010 lan karrada. 4jbv8uvjjumup4qvgkyiz6stufbfshy 0 770 21083 19898 2025-02-20T19:51:41Z Ummusalmasuleiman2001 55 21083 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q682571}} Lardǝ '''Kano''' yǝ (Hausa: Jihar Kano جِهَرْ كَنُوَ; Romanized: Leydi Kano) shima lardǝ 36 suro lardǝ wa Najeriya bǝ faldo, suro yala lardǝ bǝ ladǝn kara. Kəla kulashi lardəye do saa 2006 lan tədin lan, shi Kano State də shima lardə do zauro am nguwu'a suro lardə wa [[Nigeria]] ben. Kəla kərmaye dareyǝ suro saa 2016 National Bureau of Statistics yǝ gozǝna dǝn, shi Kano dǝ shima lardǝdo nǝm nguwu so suro lardǝwa [[Nigeria]] yǝ dǝn. 1967 lan suro nashawa yala bǝ buroyǝ lan cetando, lardə Kano bǝ kalangai lardə [[Katsina]] bǝ yala-fətenzə 210 km (130 mi), lardə [[Jigawa]] bǝ yala-fətenzə 355 km (221 mi), lardə [[Bauchi]] bǝ yala-fətəyenzə 131 km (82 mi), kuru lardə Kaduna bǝ yala-fətenzə 255 km. Bərni kura lardə yǝ də shima bərni Kano, bərni kən indimi suro lardə yǝ [[Nigeria]] yǝ də shima bərni kura kən indimi suro lardəye [[Lagos]] yen. Gomna lardǝ dǝ bǝ kərmaabedǝ shima [[Abba Kabir Yusuf]]. Shidǝ kǝntawu Maybe 29 saa 2023 lan sha karrada. Kǝrma Kano zamanbe dǝ shima na maiya-a maiya-a buroye kadabe, suronzan Maiya Kano bǝ dǝ, shi doni Dala Hill ([[Dutsen Dala]]) lan kǝrma ro wallono kuru kawu saa 1000 AD yǝ lan səta saa 1349 ro wallono. Suro saa 1349 lan, Sultanate Kano bǝ dəga tədəna kuru Yaji I shima Sultan buro salak ye dəga. Karno 15th century yǝ lan, kasuwu Kurmi yǝ dǝ tǝdin, shi dǝye banazǝna Kano dǝ kǝla lamar kasuwu ye ro wallono Hausaland lan; kasuwu dǝ karno 21th century yǝ dǝn tǝdin kuru faida nzǝ gargambe dǝ suro su do lardǝ dǝye, shi Center of Commerce dǝlan tǝdin. Karno kǝn16-a kǝn17-a lan, Sultanate Kano yǝ kǝlanzǝ sǝdǝna kǝrmai [[Hausa]] yǝ dǝn duno'a ro. Suro saa 1903, British Empire yǝ Kano Emirate dəga zəftə, shi doni nasha suro Northern Nigeria Protectorate yen suruna. Kaduwa kaduwuye kura suro bərni Kano bǝ kureyǝ də sandima [[Hausa]], [[Fulani]], [[Kanuriya|Beriberi]] (Kanuri), [[Tuareg]], [[Arab]], [[Nupe]]-a kuru kaduwuwa laa suro anəm [[Nigeria]] be-a. Am ngǝwuso suro bǝrni Kano bǝ dǝ tǝlam [[Hausa]] bǝ dǝ tǝlamnza buroyǝ ro faidatayin kuru laan tǝlam [[Hausa]] bǝ dǝ alama nǝm gade kabila bǝ ro gozana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kano_State#cite_ref-1</ref> == Laminatǝ == bfso6lfjlqnvoo2lihu4bliov9hn3xk 0 771 19899 9922 2025-02-09T10:44:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7367]] 19899 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7367}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mosquito#cite_ref-mosqInv_1-0</ref>'''Kantana''' Kantana dǝ kuri la samiro chijinma kureman bu kamma dabbawa gadewa yǝ san. Kuriya jiri shima dǝ (culicidae) sandi ro gulzan Nasaran == Lamintǝ == lawg37jkqxwwjupgzfi0v939eumf8ir 0 772 19900 9977 2025-02-09T10:44:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q572665]] 19900 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q572665}} '''Kanuriya''' (KANURI) Sandi kanuriya ( kanouri au biyi kanowri sode, adaima Yerwa Barebari sayin afunon, kuru sunza senana gadeyǝ mbeji) Sandi dǝ, am kashi Fal suro larde [[Africa]] bǝ sandi doni ngəwu nzaso cidi Kanem ma kuru Bornu Empire bǝ lan suro larde [[Niger|Nijer]], [[Nigeria]], [[Sudan]], [[Libya]] kuru adaima [[Cameroon]] ga lan. [2]sandi Mudkata ro su Kanuridǝ, kelgataa dawunza lan təlam kada sandi doni laanzadǝ kanurigenyi gai. Ngewu nzaso furtunzade am Bornobǝ dema Kanem [[Borno]] Empire. Kuru hukumaanze shawaribega. Nem gadenze sha kemaskinze Toubou aubiya Zaghawa beyade, shima sandi am Zaghawa bede dabba rozayin. Kashi kanuribǝ de sandi ngwu ro na fallan dasawin, daji barenza sadin, benyi satayin ci kemadewu sade be laden. Kuru adaima kasewu ye sadin nasha cida manda bǝ lan.<ref>http://www.101lasttribes.com/tribes/kanuri.html</ref> == Usulu == Kanuriya dǝ suronzan kashi kada mbeji kuru sandi ya asutin futu sunza yayaktəna men nasha laa din. Shi təlam Kanuri bǝ də, shima təlam am Bornu Empire beyo kuru kara nasha anəm fəte Niger bewa, kuru Yala gədi Najeriya bǝwa, kuru Yala lardə Cameron bǝwa. Amma sadə ladən, manatəmanzə gana ngəwu nasha daudi bəla dige dən. Nəm ngəwu jama kanuri bə sandi doni nabtəma shiti Yala gədi Najeriya bə də sandima mairi wujir bə gədi kuruwu lan gozə kadeyo, shidoni cawando təng kawu saa dəwu fal (1000) ngawo tambo sayinna Isa be lan. Am alamanna miliwon yar yaskə-gai sandi doni Kanuri manatəmadə, kasharu suro lardə Najeriya bə allan. Attəman am dəwu yar indigai mbeji təlam Manga au mangari manatəmadə dawunbaro. Sandi doni am (Nga) be adə, kasharu suro Kərwe Bauchi be lan kuru sandiye furtunza kanuri diaspora be. Isabkada adaima saa dəwun yar ləgaryin filaar tuluri ladən, sandi dəwu miya gai ro tawattəə nasha gədi bəla Zinder lan bowotin dən. Kuru sandiye kurunza dən, sandiye Kanuridəma amma gana nən gade mbeji gada. [3] kate saa dəwun yar ləgaryin filaar wuskun-be ladən, am dəwu fidiyau gai mbeji kashi doni təmari lan notənadən. Kuru laktulaan, sandiya Kanembu lan bowotin lardə Nijer be ladƏn. Kuru sandiye kanuri dəma amma gana nəm gade mbeji ndi kate sandiga kanuri Yerwa-bega dən, kasharu nasha N'guigmi be ladən kuru sandiya kanembu sadƏ-bega gade. Nasha zərəwu fərii fəte Nijer be də, kanuriya də waltə yayakkatə bƏla bƏla ro. Saa dəwu indin luko yaskən ladən, sandi dəwu findi gai mbeji kuru adanza yayakkata na doni manda-be kauwu sadin ladən Bilma lan. Sandi kanuriga də, təlam nza də kada ro yayakkatə, falnza jiri nilo sahara-be. Yayaktə nzadə, daudən, Manga mbeji, Tumari mbeji, kuru Bilma mbeji təlam dau kanuriga be. Shidoni zauro gade gade də shima Kanembu. adinna adaa sammaso kanem Bornu be-dəma warrataza. Kanuri Kərwe Bornu-be də, sunnawu də ran ngada akida gadeda. Suro lardə cadi-ladən, am Kanumbu manatəmadə kəlanza yakkada nasha kabila kanuri-be dəlan. Sandi Kanumbu də sandima dau wo suro hukumaana Lac -be ladən. TawdəMaro kanuridə shima təlam kurawo kərwe Borno empire be ladƏn, amma cadi-ladən, manatəMa kanuri-be də ngəwu gənyi suro bərni cadi-be la dən. Shi kanuridə kara kəlam nduwa-nduwanaa so-be nasha anəm-gədi Nijer-be ga, kuru yala gədi Najeriya bega kuru anəm lardə kemerun bega. alama saa dəwun yar ləgarrin fiskun ngaworo koluyena dən, sandi kanumbu sodə sandima ngəwu-wo taidazə hukumaana Lac be dən.amma kuru kanumbu laa diye, adaima suro Chari-Baguirmi be -lan kasharu. Laktulaa, kabila kanem Borno empire -be ganalaa shidoni kəlangainzə laktu fallin yala gədi Najeriya be-ga kuru anəm Libiya be-ga . Sandi kanumbusodə nəm kamnzaso-ga rogada ngawo kəlangai cadi - be dən. Misallo,yaana kate koriya kuru nasha sanya-be sandi-ga kanuri yala gədi Najeriya be-ga. Ndi kate cadi-be ladən,kanumbu Lac be-ga kuru kanemmadə, asutayin Alifa mao men . Alifa mao də, shima gomnawo kawu kərmayi kəlabe sawanadayin ro . Furtu nzadəMa sandi am sənye diyoma. Shi kanuri də shi təlam fal dawu təlamma Nilo-saharan-be dən. Sandi ca man daudi anəm Sahara -be dən kasharu. Daji jiri shimadə tartəə badiwono nasha kəmadəwu sadə_be ladən saa alamanna yar tulur kozənama digai.kuru cita təlam nilo saharan da kuru cadi (afro -asiatic )da sammaso. Futu ada kanuri _be ladən, Sef tada Dhu ifazan bəla yemen_be də, kedo kanem borno dəro saa kən yar ləgar gai dən daji kəla amdiye da kəlgono furtu Sayfawa bero. krəmai yal falbe. Ada shima ad awayi nzəman yayi, isə samən ngono adin kər muslim be_ga adə daji fəlezəyin ............sandiga lardə Arab _be ga nəm falnza kawu islamro. Dalil do furtu fando nza _be nasha kəmadəwu cadi _bedə, alamanna saa dəwu yar wusku gai.kawu nəm kədi woro Zilum lan. == Addin == Adin. Faidatə (Karau) bedə zauro fete təlam kanuri-be ladən. Shidoni faidatayin lamarra ku- ga bari-ga belan adaima kuru sakərəyin maana awowa sobe. Karau sandima adə, catando am kuraa kela feremgataa-sobe kəla lamar dinabe-ga kuru darase doni tekereyin diye kelan nabsa lebkada. Shi Karau de ngewusoro sha manatin kela awo ro-ba so doni kenenga ndelan ruyyen ma_soben. Shi Karau de, sha Faidatayin kela asute kenenga Dina_bega, nzasara kela awolaa_bega aubiyi ilmu kenenga_bega. Ngewusoro karau_de sha lebsayin kalkallo kuru tedin sha kenenga nde ku_ga Bari_ga belan. Amma lebkada sha asute butuwaro. Adaima Faidatayin yanayi ngewu lan. Shi Karau kanuri_bede, mowonze sha faidatin zawal kam batti_ga au kam kelado_ga karwu_kamtee_be lan au kaala,_belan. Amma kamma karwu hamnzeyinne kuru zakzawu serayinne. [13] sandi kanuri_gade, musulim_ngada suro saa dewun miyan kozena digai den. Daji Kanem de ise shima daudi muslumma_be Adin keriwo_bero walgono. Daji tenyi,_tenyi sandi kanuri_gade larde_ga Kate kemadegu sade_beda furtu nzeriwo nza_bero cakko. Kuru mairinza mbershe_ga ma sha Kanem Empire lan bowotin de, farakkono Kate saa dewun yar araskenna kuru dewun yar tulurrinna_beden. Laktu shimaden, sandima daudau sedi Afrika_be da sonotin. == <ref>https://web.archive.org/web/19970504081720/http://lucy.ukc.ac.uk/EthnoAtlas/Hmar/Cult_dir/Culture.7850</ref><ref>https://www.researchgate.net/publication/320004428</ref><ref>http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=krt</ref>Ada lardə bə == Adawu_sobe gada Awowa ade sandima daula Borno_beda naskanze kuru sedi afrikabe zamda gezekono saa dəwun yar legarrin kozena den. Shima, kanuri de sandi_ga yakkada furtu kermai Larde British_bega, Faransa_bega kuru Jamani_bega lan. Naskante doni larde kanuri_bega sowondena attəman, Shehu Borno_be de gozee kowono kərmai nze Borno empire _be da. Adaa gargaja_be kanuri_bega kanumbu_bega ade, kerwe nza dən njisaanaye kuru futu wujir kanuri_be tedin_bega son, amma samma bela Yerwa kerwe Borno Najeriya_be deman amma kasatte kanuriya alamanna miliyon diyau gai lardə_ga Najeriya da mashi zanamaso_ben Shewu (sheikh) Borno_be də, futu nem_kermai kerwe diye da noto nzədə, gərzə kadiwo kadiwo tən kau saa dəwu fallo_ro ngawo tambo sayidna Isa_be lan. Kərmai doni tunotinma kəmaaro. Kərmai doni saraiyyata ma El_kanemi_bedə,buroman Muhammad Ali_Amin El_kanemi_be saa dəwun yar ləgarrin kozəna dən shidoni isə kərmai Sayfawa,_beda səmonadə.sandiye alamanna saa dəwun yar yaskən gai ro sunotena ngawo tambo sayidna Isa_be dən. Shewu doni kən mewu ləgari me shima Mustafa ibn Umar El_kanemi, bawo_gono suro kentawu shawur_be saa dewun luko ləgarrin dən. daji Abubakar ibn Umar Garbai El_kanemi diye, sha warrata_gono. == Maiya Siyasa Bǝ == Suro Najeriya_be lan, mayya kanuri_be nowata ngawo kərmai kəla_be Siyasawu nzan kunten_də sandima: Siyasama Kashim Ibrahim, Ibrahim Imam, Zannah Bukar Dipcharima,Shettima Ali Monguno, Abba Habib, Muhammad Ngileruma, Baba Gana Kingibe, fuwuma GNPP_be buro_be Waziri Ibrahim, fuwuma kermai soshi_be buro_be Sani Abatcha kuru kam karno ro datəma lardə_be buro_be Bashir Tofa. Suro Nijer_be lan, fuwuma siyasawu kanuri_be də sandima frayim minista Nijer_be buro_be Mamane Oumarou kuru fuwuma lardə Nijer_be buro_be Mamadou Tandja. == Cidi Kanuri_Bǝ Lardǝ Nigeria Bǝ<ref>https://web.archive.org/web/20110312101857/http://www.my-nigeria.com/2009/03/06/the-intrigues-power-play-behind-the-emergence-of-new-shehu-of-borno</ref> == Sədi kanuri_be suro larde Najeriya_be. Suro Najeriya _be lan, kanuri_də gana, Sandi_ga turin ten saa dəwun yar ləgarrin fiwun kozena den, daudi nza shima Bornu. kanuriya laa fewuzana ma sodiye gada, alamanna sedi kilomita dəwu uwun fiyaskə indinnin yar diyauyin firakkən gai shima mil ro wolgonowa mil dəwu yar indin uwunnin yar uwun fiskun gai sədidə_be shidoni sha (Kanowra) lan bowotinma. Kelgataa ladəga burobe alamanna Lac gai, Kanem suro sadə gai, kuru yala_yala nasha Kemerun gai, kərwe Yobe gai, kuru kerwe Borno gai, kuru naa suro Najeriya _be ga Diffa be ga, nasha Zinda be suro sade bega, kuru Dafur suro lardə Sudan bega. Saa dəwun yar ləgarrin fiwu digerin kozena dən, Borno youth movement(BYM) kela kel citə bəlinmi_bedə təwando. Kuru awo yanyi lalega cado dawu adinwu_ga kuru siyasawu_ga belan kawu kərmai kela_be təwandin_ro. Ngawo adəgen, daji kermai kela _be hagallan təwando. [[Liwuram:Traditional Kanuri dancers north east Nigeria.jpg|thumb|kanuri traditional dancers]] == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=GFFjEMjKrWkC</ref> == <references /> == General souce == 71dcdmpryulttovdc5itf20glk4uxao 0 773 19901 10006 2025-02-09T10:44:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9061]] 19901 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9061}} '''Karl Heinrich Marx''' Sha chasambo yim uwun bə lan kǝntawu chid<ref>https://web.archive.org/web/20180416202116/http://www.calmview2.eu/RSA/CalmViewA/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&id=RSA%2fSC%2fIM%2f701%2fS1000&pos=9</ref>i bə lan saa duwu mǝyon uskun miyon uskun bə lan. (5-may-1818) bula trier bə lan suro keryə prussia bə lan. Sha katambo == Kenengan nzǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon luko diyon bə lan kǝntawu Armalan bə lan saa duwu mǝyon uskun fiskun yaskin bə lan bawono (14-March-1883) marx karl də shi Nazar ma kila siyasa bə. Keryǝ Germany bə == Lamintǝ == 96pvsbnbr4sk61yfjxhmjog410il58e 0 774 23606 23605 2025-04-19T18:08:39Z Umargana1 21 23606 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6374293}} '''Sir Shettima Kashim Ibrahim''' KCMG, CBE( saa dəwun yar ləgarrin mewun Mi_kawu mewu_kəntawu kən araskə mi lan səta saa dəwun yar ləgarrin filaar yin dəro cuwudo.) Shi siyasama [[Nigeria]] bǝwa kuru kura administration [[Borno|Borno_be]]. kuru shi kura( minister) nasha nzəriwo_be sha (social service) lan notənama dən saa dəwun yar ləgarrin fiwun kozəna dən. Shiro cado nəm Waziri kərmai gargaja_be mairi [[Borno]] beye ngawo waziriya indi sandiro mbu_ro walzə nəm wazirida kolzana belan.Adiye cado dalilnzədə awolaa nanguwa cadoya, Shi Sir Shettima Kashim Ibrahim də, sha Ahmadu Bello_gadə, taidazə dur tana.<ref>https://books.google.com/books?id=cYEuAQAAIAAJ&q=%22Kashim+Ibrahim%22+AND+%221910%22&dq=%22Kashim+Ibrahim%22+AND+%221910%22&hl=en&ei=dwUyTq7bLYiJsQL--OyGCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDgQ6AEwBA</ref> ==Kənəngazə== Kənənga nzə Fatowa doni Najeriya_be Lardə Let London_bedə, Alhaji Sa'adu Alanamu (wakil kura yala Najeriya_be) Sir Kashim Ibrahim, KBE( babtə Gomna_be, yala Najeriya bedən) Kuru mainza Arthur prest laktu Sir Kashim Ibrahim lezə fato Najeriya_be lardə London_bedəto ningi rəbsəəna dən. Ibrahim də katambo nguro Gargar bəla Yerwa_be ladən Am kuraanzə Ibrahim Lakanmi. kəranzə badiyono arabbi kəlio_ga kuru Luwuran kəratə_ga lan kawu doni maaranta (Borno Provincial) badijin dəro saa dəwun yar ləgarrin findi indin ladən.(1922) Saa dəwun yar ləgarrin findi wurin ladən, daji sha zujaa maaranta kərwe Katsina, be sha (Training college) lan bowotin dən, daji kuru tamowono kəranzə shimada kakkadə nzə shada kər malum,_beya saa dəwun yar ləgarrin findi laari be ladən. Daji adaima Cida badiwono nabtə Malum maaranta_bero saa dəwun yar ləgarrin findi laari_be ladən kərwe Borno (middle school) be ladən kuru daji saa dəwun yar ləgarrin fiyaskə yaskən ladən, shiye wolgono nabtə kəla maləmma_be wutəma_bero ( shiye wolgono nabtə kura maləmma_bero) Daji daredən, fuwutə ciwondo nabtə kura malumma doni kəla maləmma wutəma bero. Daji shiro codo nəm Shettima Borno_be saa dəwun yar ləgarrin fiyaskə wuri ladən. Kuru laktu ganalaaro, sha Shettima Kashim nowotə. Shiye nəm siyasa ro kəlgatəə saa dəwun yar ləgarrin fiwu tilon ladn._52 laktu sha samnoma yala lardə be ro karzanadən. ́Sha karəgada yaladən nabtə fuwuma warmatəma_bero. Ngawo adəyen, daji sha kargada minister social service bero kuru daredən, ilmu_bero. Saa dəwun yarləgarrin fiwu araskən ladən, shiro shehu_be caino kərmai Waziri Borno_be. Shi Waziri Ibrahim də walzəna Gomna_nasha Yala_bero saa dəwun yar ləgarrin firaskə indin ladən, rozəna kərmai da Har daji Soshi_be kərmai da cimowo kawu mewun araskən kəntawu muharram_be saa dəwun yar ləgarrin firaskə araskən be ladən Major General Johnson Aguiyi-Irosi də, shima kura lardə be ro walgono. Daji sha CBE ro cado saa dəwun yar ləgarrin firaskə ladən. Kuru shiro nəm kura kərashim_be cado saa dəwun yar ləgarrin firaskə indin ladən. == Lamintə == rb0uvturbkqipl9dluaqalwsr66dpp8 0 775 10085 10084 2025-01-31T13:32:04Z Amire80 18 1 revision imported 10084 wikitext text/x-wiki '''Kate Aitken''' Kate Aitken (April 6, 1891-Disemba 11, 1971) də kam Canada ye radio-a telebijin-a warmatəma saa 1930-a, 1940-a 1950-a lan. Loktu laan su Mrs. A lan nozana,[1] shidə kamuwa warmatəgəma zauro nowata zamanzəye falnza.[2] Kuruson, shiga gonyi kəmbu detəyero nozana; shiye mana-a kuru fəletə-a jama mewuyero cina, kuru shawariwanzədə am fatowa cidazayinma miliyon kadaye təngatəgəna. f11drdqcx9hdhykxg8lv631d5snyz4n 0 776 10087 10086 2025-01-31T13:32:04Z Amire80 18 1 revision imported 10086 wikitext text/x-wiki Kateri Akiwenzie-Dammdə shiye ruwotəma Anishinaabeye kaduwunzə tuskaata shido amma Chippewasye lardə Canadaye Nawashye buro salakyedə. Neyaashiinigmiing lan napsə kuru cidajin, na gənatəram Cape Crokerye kəla cidi Saugeenye anəmfəte Ontarioyen, kuru Ottawa, Ontariolan. pwhbmwgdser8ox8joxvc8kin703t9wg 0 777 19903 10098 2025-02-09T10:44:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q236250]] 19903 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q236250}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kathy_Baker#cite_ref-nyt_1-1</ref><ref><nowiki>https://www.pbs.org/kcet/tavissmiley/archive/200709/20070925_baker.html</nowiki></ref>'''Katherine Whitton Baker''' Sha Chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar fiwun b3 lan sha chasambo (8 June 1950). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, saa 1983 lan biske makar "The Right Stuff" lan chillo,saa 1987 lan Street Smart, saa 1989 lan " Jacknife","Edward Scssorland",saa 1990 lan "The Cold House Rules, saa 1999 lan Cold Mountain" saa 2003 lan "The Jane Austen Book Club, saa 2007 lan "Last Chance Harvey" saa 2008 lan "Take Shelter" saa 2011 lan "Saving Mr.Banks", saa 2013 lan "The Age Of Adaline" lan chillo. ==Lamintǝ== fjronwxgexypxu30ybp3rhdj22uajq1 0 778 19904 10105 2025-02-09T10:44:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6377395]] 19904 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6377395}} '''Kathryn Aselton''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin fitulurrin uskun bǝ lan sha katambo (1-Oct-1978). Kati Aselton bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== jerelbqdjun6rhkrlsviw1cqzszxgtx 0 779 19905 10116 2025-02-09T10:44:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q657821]] 19905 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q657821}} [[Liwuram:Dikko.jpg|thumb|gwamna kərwe Katsina yǝ]] <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Katsina_State#cite_ref-PHC_Tables_1-0</ref>'''katsina''' Lardǝ Katsina yǝ (Hausa: Jihar '''Katsina''' جىهر كثينا; Fula: Leydi '''Katsina''') lardǝ do yala-fǝte lardǝ do geopolitical zone lardǝ Nigeria bǝ. Lardə Katsina bǝ də Republic of Niger'a kalangazəna yala lan km 250 (155 miles) kuru lardə wa Jigawa'a km 164 (102 miles) kuru Kano'a gədi lan, Kaduna'a anəm lan km 161 (100 miles) kuru Zamfara'a fəte lan. Lardǝ wa lardǝ bǝ. "Fato nəm karəngəye" lan bowotəna, bərni kura lardə yǝ dəga bəla Daura yǝ dəga "nəm karəngədo ada'a ilmu Islamye" lardə Nigeria yǝ lan bowotəna. Lardǝ Katsina bǝ dǝ saa 1987 lan cetando, loktu dǝwo lardǝ Kaduna bǝ dǝn yaktǝna dǝn. Am 5,800,000 yeyi suro saa 2006 lan, lardə Katsina yǝ də shima lardə do kən uwu mewu suro lardə yǝ dən nasha nəm nguwu amye lan, sonyayi shiye na 17 yeyi suro lardəa 36 yeyi suro nashanzə yǝn. Nəm nguwu jama bǝ lan, amma Hausa yǝ də sandima kaduwuwa nguwu lardə də yǝ də, kuru adin Islam yǝ də shima adindo kammabo tədin. Suro saa 2005, Katsina dǝ shima lardǝ do kǝn uwumewo suro lardǝ Nigeria bǝ do sharia bǝ kǝlanzǝ kǝlanzǝro sǝdǝna ma. Gəmna Kəre Katsina bǝ kərmaidə shima Dikko Umar Radda, membaa All Progressives Congressbe kuru kərmai Kura Lardə yǝ Bola Ahmed Tinubu bǝ. Shi lardə də sha kərmai siyasabe Buhari bǝ ro gotin, kam lardə Daura bǝ, shi doni lardə də də suro 2019ye kərmai kura lardə bǝ dəro kərmai 80% yeyi sutuluwuna. Suro saa karǝngǝyen, Katsina dǝ lardǝ Nigeria bǝ fal nza dǝwo nzǝkoye zauro duno'a sǝdǝna. Suro saa 2020 lan, nduli 300 kozәna Boko Haram yl suro bәrni Kankara yǝ dәn kәltәna. == Lamintǝ == tefhhrrcq53g2y3b7ie9tvvi719w49j 0 780 19906 10127 2025-02-09T10:45:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7580073]] 19906 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7580073}} '''Katsina United Football Club'''<ref>http://www.gongnews.net/cgi-sys/suspendedpage.cgi</ref> dǝ karafka dekkel bǝ kərwe Katsina ben. Club dǝ saa 1994 bǝlan kokkada == Lamintǝ == 1i32z0kpujw5mcmij0ef2m41scws5lz 0 781 19907 10157 2025-02-09T10:45:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5586]] 19907 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5586}} <ref>https://books.google.com/books?id=TlVeuxIgjwQC&pg=PA115&dq=</ref><ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Louis-Fr%C3%A9d%C3%A9ric</ref>'''Katsushika Hokusai''' sha chasambo yim fyakkin tilon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin firaskin bǝ lan.(30-Oct-1760) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim mǝyon bǝ lan kitawu chidi bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fidiyon laarrin bǝ lan bawono.(10-May-1849) Hakusai bǝ lan sun nzu notunaman biske ma (Ukiye-e) bula japan bǝ. Zaman (Edo) bǝ lan. Katsushika Hokusai dǝ shi kurta-kurtama. Kam zauro kasadiwa rintama . Suro awo kurzunaman (Thirty six views of mount suji) nbǝji kureman attǝyǝy (The Great wave of kanagawa) nbǝji. == Lamintǝ == e6doh6lvh9u86hrvxg10fwz6f8oh8kk 0 782 10171 10170 2025-01-31T13:32:08Z Amire80 18 13 revisions imported 10170 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q229624}} '''kau Zuma yǝ''' Kau Zuma Rock yǝ də shima kawu kura alagəlabe, au inselberg, shidəwo konnu lan suluwun<ref>http://www.holamon.cat/en/zuma-rock</ref>amadə shilan gabbro-a granodiorite-a mbeji, shidə Madalla lan kara, bəla suro kəriye Niger bə, [[Nigeria]] lan.[1] Shidə fəte bərni kura Nigeria yǝ Abuja lan kara, kəla diwal kura Abuja lan səta [[Kaduna]] ro lejindən, Madalla lan, kuru yimlan shiro "Cinna [[Abuja]] ro [[Suleja]] lan lejin" gultin.[2] Zuma Rock də cijin. Mita 300 (980 ft) sami kornzəyen.[3] Loktu laan bərni kura lardəye dəro təmazana amma hayyamaro datəgəram Madalla yedən kara, bəladiya bəladiyaye suro gomnati kəriye Suleja ye lardə [[Niger]] yǝ dən. Zuma Rock də kəla kungəna naira miya yǝn fəlezana.[4] Shilan faidata amma Gbagyiye təlamma mashinzaro bətərəm sadinro loktu kəriwu kate kaduwuwayen.[5] Zuma Rock də zauro kuruwu futu kəndaram Nigeria yǝ lan.[6] Shidə kawu Aso-a Olumo-a kəltənadə'a kozəna.[7][8]Nigeria də nasha shiro cidi gultində mbeji shidoni arziyinzə alagəlabe-a, dabba karagabe-a kuru na bəladəriye-a zamzənadə. Milla cidinzəyedə 356,668sq kuru kilomitanzədə 923,678sq. ==lamintǝ== 5zj9ggoxjctnqdtvngy44jeelyabdit 0 783 19908 10178 2025-02-09T10:45:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q232]] 19908 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q232}} Kazakhstan, hukumamen Republic of Kazakhstan, shima lardə do suro cidiyen dazənama nguwuso suro [[Asia]] dawuye lan, nasha laa gədi [[Europe]] lan. anəmgədi, [[Uzbekistan]] anəm, kuru [[Turkmenistan]] anəmfəte, ci kəmaduwu Caspianbedən. Bərninzə kuradə shima [[Astana]], kuru bərni shiro kurawo ba kuru bəla ada'a kasuwu'a wuzənamadə shima Almaty. Kazakhstan də shima lardə dinaye kən ləgarmiwo nəm kura cidiye lan kuru shima lardə do suro cidiyen dazənama. Nəm nguwu amyedə miliyon 20 kuru nəm nguwu amye gana dunyalan, == Lamintǝ == nrl0bk3kfcl1ui4ge0mnnvhbxt6a69m 0 784 19909 10188 2025-02-09T10:45:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20684328]] 19909 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20684328}} <ref>http://www.nigeriafilms.com/news/12298/3/kc-presh-talks-about-their-breakup.html</ref>'''Kingsley Chinweike Okonkwo'''. '''Kcee''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. shi kam Amaputu, Anambra, State bǝ. Attǝyǝy kuruman Five Star Nigeria bǝ lan chidajin ==Lamintǝ== ptl77zgyoyiek51rzy8keqw7ztj4ev0 0 785 19910 10199 2025-02-09T10:45:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q748523]] 19910 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q748523}} <ref>https://web.archive.org/web/20240106113831/https://tellusant.com/repo/23/tellusant_factsheet_nigeria.pdf</ref><ref>https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref>'''kebbi''' Lardə Kebbi yǝ (Hausa: Jihar Kebbi; Fulfulde: Leydi Kebbi) lardə do yala-fəte Najeriya yǝ. Kəre Kebbi yǝ sodə kədinzə-a yala-a yǝ kəri [[Sokoto]]-a [[Zamfara]]-a yǝ, anəm-a yǝ kəri Niger-a yǝ, kuru kalangai fəte yǝ də shima nasha kalangai lardəye lardə [[Benin]] Republic-a yǝ-a. Bərni kura lardəye kuru bərni kura lardə yǝ Birnin [[Kebbi]], lardə Kebbi bǝ də lardə Sokoto yǝ kərmaaro kəntawu Augustye 27 saa 1991 lan tədəna. Kǝla lardǝ wa 36 [[Nigeria]] bǝ ladǝn, Kebbi dǝ shima kǝn mewunti kǝn yakkǝmi wo nasha nǝm nguwu be ladǝn kuru shima kǝn 22 wo nasha nǝm nguwu be ladǝn, nǝm nguwu am million 4.4 yeyi saa 2016 lan. Kәrma dә lardә nәlewabe ro nowotә. Nasha geography yǝ lan, lardə də suro ecoregion tropical West Sudan savanna yǝ lan kara. Kəndaram lardə yǝ Kebbi yǝ də shima Sokoto River, shi doni Kebbi lan lejin də shima [[Niger]] River, shi doni cidiyan fuwuzəna kawu Kainji Lake ro lejin dəro, shi doni reta də Kebbi lan kara. Suro awowa lardə yǝ dəye suronzan jili njiye kada mbeji loktu kənəngatə kəmaduwu Argungu Fishing Festivalben, kuru hippopotamus-a, West African manatee-a, kuru [[Africa]]n bush elephant populations-a. Kəla kaduwu yǝ dən, lardə Kebbi yǝ də kaduwuwa gade-gade soye kənəngatayin, Fulani, Hausa, kuru Zarma amsoye lardədə sammason kənəngatayin, amma Achipa (Achipawa), Boko-Bala, Dendi, Dukawa, Kambari, Kamuku, Lela, Puku, kuru Shanga amsoye kəriwu lardəye fəte-a anəm-a gade-gade lan kənəngatayin. Adin lan, kammabo amma lardəye dən (~84%) sandima Muslims, amma sandiga gadesodə sandima am adin kiristabe-a adin adabe-a alammaanna Bori-a. 412cgmk9gqsayts8kk3y5r1tsjkxm3p 0 786 19911 10209 2025-02-09T10:45:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15506789]] 19911 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15506789}} '''Kelechi Promise Iheanacho'''<ref>https://web.archive.org/web/20190611000407/https://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF</ref> dǝ sha chasambo (3/10/1996) Dekkel baktema cidi Nigeria bǝ, kuru fuwu baktema club donyi Premier League bǝ Leicester city dero. == Lamintǝ == sjvrcrkxvpvu6vse3wjikelzhvnlbi7 0 787 10211 10210 2025-01-31T13:32:11Z Amire80 18 1 revision imported 10210 wikitext text/x-wiki Kelley Aitken də ruwotəma, kisandi kurube, kuru kisandi maləmma Canadabe. Aitken də Vancouver lan katambo, kuru Jamiya Guelph yen digiri kisandiye səbandəna. Kitawunzə buro salakbedə, hawarra gana-gana shiro Love in a Warm Climate gultində [1] (1998), sha 1999lan Commonwealth Ruwotəwube Jaza Kitawu Buroye [2] ro karzaana. Aitken ye banazəgə ruwozəna, kuru banazəgəna, First Writes [3] kitawu do suro saa 2005 lan baktəna də. Aitken də Toronto lan napsəna. dwlm8e4vt23ewuprlo002nwli6dedbr 0 788 10213 10212 2025-01-31T13:32:11Z Amire80 18 1 revision imported 10212 wikitext text/x-wiki ===Ken Adachi=== Ken Adachi (1929- kəntagə Fabarairuye kawunzə 9, saa 1989) də ruwotəma kuru adab bastəma Canada ye, shi done fella adab Toronto Star ye dəga kəllata saa 1976 lan səta har bawono ro. Hijirawu Japanye Vancouver lan katambo, Adachi də sha yallanzə'a Slocan lan cidaro cedo loktu kəriwu dunyabe kən indimiyen. Ngawo kəriwudə dazənayen, Adachidə edita New Canadianbero wallono, jarida Japanese Canadabe buron Tommy Shoyamaye edita sədinma, kuru adab Nasarabe kərazəna Jamiya Torontoben. Daren jamiya Toronto lan kəra gulzəna saa 1958 lan səta 1971 ro saadənan, kuru jamiya Maryland lan saa 1964 lan səta 1968 ro saadənan. Daji Toronto Star ro saa 1972 lan kəllatə naptə edita kitawuwa ye lan, cizə edita nasha kitawuwa ye ro wallono saa 1976 lan. Saa shima də lan, kuru kitawu The Enemy That Never Was də bakkono, gargam jama Japanese Canada ye do darelan Robert Fulfordye sha kitawu kəla gargam Japanbe Canadalan səsangəna. 0i12znz45hi1wv5yq96fgwtqhu0wlhx 0 789 19912 10228 2025-02-09T10:45:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q357984]] 19912 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q357984}} == <ref>https://www.premierleague.com/news/612828</ref>Kevin de Bruyne == Kevin de Bruyne sha chasambo yim findin uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (28/6/1991) dekkel baktema cidi Belgium bə kuruman dawu baktema karabka donyi Premier League bə Manchester City bǝ cidi England bə dero. == Lamintǝ == ffpcudtmclsbf3locy31fxmywloawag 0 790 23043 19913 2025-04-02T16:39:54Z Mustybdc 38 23043 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q116896873}} <ref>https://pan-african-music.com/en/khaid-afro-trap/</ref>'''Sulaimon Shekoni Solomon''' sha chasambo yim meyon bǝ lan kentawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu indin diyon bǝ lan sha katambo (10 Jimada auwal 2004) '''Khaid''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. Saa duwu indin findin indin 2022 bǝ lan kayan nzu " With You " Sydney Tallis chido Neville Record lan ==Lamintǝ== j8kslg9uhzncdvplz4b23nggmyzl7d5 0 791 23006 23005 2025-04-02T13:35:46Z MohammedBama123 36 23006 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Harriet Rene''' Sha chasambo 4, 1957. Khandi Alexandra bə lan sun nzǝ notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. Suro saa 1990s yen, Alexander ye fimma kadalan culowo, suronzan [[CB4]] (1993), Ayi kərawoye shilan sədin (1993), Sugar Hill (1994), kuru awo laa kəla Maryyen mbeji (1998). Naptə Catherine Dukeyen bikke makkar yǝ [[NBC]] yǝ NewsRadio lan saa 1995lan səta 1998ro saadənan cidawono. Kuruson bikke makkar yǝ liyita bə [[NBC]] yǝ ER (1995-2001)lan naptə Jackie Robbins yen, yanzəgana Dr. Peter Bentonye. Alexander ye suwa suwandəna kəla bikkenzə kura [[HBO]] yǝ suro saa 2000 yǝn. Saa 2002 lan səta 2009 ro saadənan, Alexander ye naptə Dr. Alexx Woods yen cidazəna suro fim [[CBS]] ye CSI: Miami lan. Saa 2010 lan səta 2013 ro saadənan, naptə LaDonna Batiste-Williamsben bikke makkarye [[HBO]] bə Tremedən cido. Dare saa 2013 lan, bikke makkar. ==Lamintǝ== bw5zd6ntq4vj0d4cyj18kfjvr6tjpm7 0 792 19914 10266 2025-02-09T10:45:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q106512288]] 19914 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q106512288}} '''King Bawa''' sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu mara<ref>https://web.archive.org/web/20220521101239/https://www.freshvibeztv.com/</ref>m bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan (8 July 1992) Kheengz bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. YFK Entertainment lan chidajin. Saa 2019 lan album nzu " I Am North" chido. Shi kam Kaduna yi amma Bida, niger bǝ lan wuraano Attǝyǝy kuruman tulam nzu (Kadra) ==Lamintǝ== joq9kmq349u9lfv7j17jlo0r0k3qzn2 0 793 22253 19915 2025-03-18T15:36:01Z Bukr Garbai 213 +s 22253 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q299138}} <ref>https://www.kidcudi.com/#/</ref>'''Kid Cudi''' Scott Ramon seguro mescudi. Au Kid Cudi bǝ lan sun nzu notunaman Sha chasambo yim fyakkin bə lan kǝntawu Razab bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun luko diyon bǝ lan(30-jan-1984). Kid cudi dǝ shi kayǝma cidi Amurka bǝ .kaya rowotuma kureman attǝyǝy biske makar bə diyoma.bula (Dan clevelan ohio kerwǝ amerika) bə lan sha katambo. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == cucsij5m7wqlz9eiayg7a8xtb3ulqoi 0 794 19916 10309 2025-02-09T10:45:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q116203429]] 19916 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q116203429}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kida_Kudz#cite_ref-1</ref>'''Olukayode Odesanya''' shi do ne Kida Kudz lan notəna də, shidə kaiyyama Afropop Nigeria yǝ U.K. lan kara. Shiyǝ asutə suwandəna ngawo Peak Talent Show kən indimi suro saa 2010 yen zuwunayen.[4][5] Shiyǝ rokko Ms Banks-a, Burna Boy-a, Octavian-a, gadeso-ayen cidazana. '''Kǝnǝnga buroye''' Saanzə 14-lan Nigeria kolzə U.K.ro lewono baanzə-a yanzə-a ro naptəro. Kudz yǝ kəlanzə'a genre'a lardədən nowata də'a səraa, alamanna grime-a, U.K. rap-a kuru chessy pop-a.[3] '''Cida kaiyyabe''' Suro kəntawo Yunibe saa 24 saa 2022-lan, Kida Kudzye bikke makkarye diyau shiro World Citizens gultində rokko Mr Dutchben cutulo. Rocket Launcher də shima track do jama dunyabe lan faidatin ma kuru awowa U.K. ye-a Nigeria yǝ-a kəljin.[11] Suro saa 2021-yǝn, Kida Kudz-ye Bella Shmurda-a fim "Ball Hatta Sukuruyenro" fəlezəna. ==Lamintǝ== 9vqjtysvybwgf2ony5b578jve9s78tu 0 795 19917 10319 2025-02-09T10:45:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17109110]] 19917 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17109110}} <ref>"Kabissa"</ref>'''Kilba people''' Amma Kilbayedə (kuru sandiya Həba bowotin) sandima kaduwudo nasha gomnati gana Hongye kəriye Adamawayedən (kuren kəriye Gongolaye) Nigeriayedən. == Gargam == Buro salakkin, Həbadə nasha kauye kura-kuralan napsana. Nasha kauye anyi sandima Pella-a, Gwaja-a, Hong-a, Kulinyi-a, Garaha-a, Bangshika-a, Miljili-a, Gaya-jaba-a, Gaya-maki-a, Gaya-skalmi-a, Gaya-gou-a, Gaya Fa'a-a, Gaya Jabba-a, Ndlang-a, Hyama-a, Kinking-a, Motaku-a, Kwapor-a, Za-a Zivi-a, samma suro gomnati Hongye kərmayero. Fato Həbayedə amma kəla kauyedə falnzawoso "Təlth ma" (Mai amma kəla kauyedə) sandima sandiya sunotin. "Kəra ma" də ma'ananzə "samin kauye". Töl də sha "ttle" lan bowotin, ma'ananzə King. Töl laa taganasbedə, su kaduwunzəyen nozana. Jami kəla kauyedə woso bəladiya kadalan tədən.Bəladiyaa adə duluwunzə manazan mbeji. Sandidə diwalwa abiso sadinbe taganasbe mbeji, kuru kəndəgadə zauro kəske kuru tamtamma. Təlwma də mai adinbe-a kuru adinbe-a. Shiye kabinetnzǝ mbeji shido Yaduma-a, Midala-a, Bira'ol-a, Kadagimi-a, Kadala-a, Dzarma-a, Batari-a, jamanzaro wumiya. Sammaso cabinetnza mbeji. Cabinets Töls sammasoyedə kuwami yaye halnza fal. Həba də təlam do askərra duno'a. Sandidə bayanzana kuru diwalwa awowa diwobe-a awowa diwobe-a gade-gade. Həbadə təlamma kəltə duno'a. Ngawo karnu kən 18th AD yen, Dr. Henry Barth (1965) (bəlawuroma Jamusbe) Höba'a kəllano loktu bəlawurozəyen. == Lamintǝ == le1l63a15606m6opnb6c0u7hp5vqjdc 0 796 19103 19102 2025-02-05T16:14:50Z MohammedBama123 36 19103 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q183187}} '''King Fahad''' Fahd bin Abdulaziz bin Abdul Rahman bin Faisal bin Turki bin Abdullah bin Muhammad bin Saud (Arabic: فهد بن عبد العزيز بن عبد الرحمن بن فيصل بن ترک بن عبدالله بن محمد بن سعود; 1920, 1921 au Ogusta 1923 shima maiwo) Waziri Saudibe Arabia lan kəntawu June ye kawunzə 13 saa 1982 lan səta har bawono saa 2005 lan. Kawu kərmai dəro kərmairo waljinro, shidə mai [[Saudi Arabia]] ye saa (1975) lan səta saa (1982) ro saadənan. Shidə tada kən uskuye mai Abdulaziz ye, shi do [[Saudi Arabia]] zamanye dəga koksəna də.<ref><nowiki>https://natlib.govt.nz/records/22544789</nowiki></ref> Fahd də shima kurawo suro Sudairi tulurben, tada mai Abdulazizbe Hassa bint Ahmed Al Sudairibe. Shidə minista ilmube saa 1953 səta 1962 ro saadənan zaman kərmai King Saudben cidazəna. Ngawo adəyen shidə minister suroye saa 1962 lan səta 1975 ro saadənan, dareram kərmai King Saudbe-a kuru loktu kərmai [[King Faisal]] bə sammason. Shiya mairi ro walzana sa yanzəgana Khalid mairo walzənadən ngawo mai Faisal ye suro saa 1975 yen cezənayen. Fahd də sha kura lardəye ro gozana loktu kərmai mai Khalid ye lan dalil nəlewazəye nankaro. Ngawo kərmu mai Khalid bə suro saa 1982ben, Fahd kərmairo ciwono. Shiro jaza do Basic Law of [[Saudi Arabia]] yǝ suro saa 1992 lan yitagattəgəye tina. Shiro stroke zauro duno'a suro saa 1995 lan, ngawo adəyen cidanzə samma gozə kowono. Yaanzə gana Crown Prince Abdullah də shima regent mairi dəyewo kuru Fahd'a mairo walzəna ngawo kərmunzə saa 2005 yǝn. Saa 23 kərmai sədənan, Fahd də shima mai Saudiye zauro kuruwuro kərmaizənawo. == Lamintǝ == 4pd1mn25ufr13cghrj60rjouysjad60 0 797 10327 10326 2025-01-31T13:32:17Z Amire80 18 1 revision imported 10326 wikitext text/x-wiki '''Bible King James'''be (KJB) kuru Fasal Hukumabe (AV), shima fasari Nasarabe Zamanbe Buroye Bible Kiristabe Coci Englandbe nankaro, shidəwo suro saa 1604ben baditə kuru suro saa 1611ben baktənadə, bana King James VI-a I-aye.[ d][e] Kitawuwa 80 King James Versionbedə suronzan kitawuwa 39 kitawuwa kurebe mbeji, kitawuwa 14 Apocryphabe mbeji, kuru kitawuwa 27 kitawuwa bəlinbedə. "Majesty of style" lan notəna də, King James Version də sha kitawu zauro faida'a ada Nasaraye lan kuru shima duno do dunya təlam Nasaraye'a fasaltəye.[3][4] Fasari King Jamesbedə shima fasari kəristanna Protestantbe ngəwuye saragənawo, kuru shima fasari Evangelicals laaye faida'aro gozanawo. me8zh55q4oocpe6sy849n9vmdr9k04n 0 798 19918 10341 2025-02-09T10:45:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20684376]] 19918 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20684376}} <ref>https://web.archive.org/web/20150415141732/http://www.punchng.com/feature/midweek-revue/kora-hasnt-paid-me-a-dime-king-wadada/</ref>'''King Wadada''' sha chasambo yim araskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan sha katambo (6 Aug 1975) Sutin peter bǝ lan sun nzu notunama. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Reggae yǝ ruwotuma. Suro Saa duwu indin mǝyon bǝ lan 2010 lKora Award chiwando Africa's best Reggae Artist lan, saadin kayan nzu "Holy Holy " chido ==Lamintǝ== e2v2ft6qexwmv1rbyoe7im6z3m23e0u 0 799 10343 10342 2025-01-31T13:32:17Z Amire80 18 1 revision imported 10342 wikitext text/x-wiki Kingston də shima bərni kura Jamaica ye, ci kəmaduwu anəmgədi jaziradəyen kara. Shidə ci kəmaduwuye Palisadoesye nzəliwozənadə'a wujin, ci kəmaduwu kuruwu shidoni bəla Port Royal'a cidi maara samibe Norman Manley'a kəlzənadə. Kingston də shima bərni kura təlam Nasaraye manajinma anəm United States ye suro fəte Hemisphere ye dən. Karafka gomnati ganaye coci Kingston-a Saint Andrew-a yedə, doka kəlakəl Kingston-a St. Andrew-aye 1923 lan kəlzana, kəlakəl Kingston-a St. Andrew-aye (KSAC) koktəro. 0k6o7fhg0f1n6h3pjklkfm4zxq7jk5y 0 800 19919 10357 2025-02-09T10:45:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20684384]] 19919 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20684384}} '''Oluwatobiloba Daniel Anidugbe''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan sha katambo (1 May 1987). Kizz Daniel bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2013 lan G-worldwide Entertainment lan chidajin, Saa 2014 lan kayan nzu "Woju" chido. Attǝyǝy kuruman saa 2017 lan shima kuman nzu Fly Boy Inc record label bǝ ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20231026171225/https://winzblog.com/?utm_source=Babu&utm_campaign=pct-content&utm_content=kizz-daniel</ref>== 5hu0kqfnu538vunalzkquc8635pmu6q 0 801 10359 10358 2025-01-31T13:32:18Z Amire80 18 1 revision imported 10358 wikitext text/x-wiki '''Ilmu''' dә shima awo laa nozәna ma, kamma so-a halla so-a nozәna, au nәlewa faidatәbe. Ilmu kəla lamarra jireye, kuru sha nowotə kəla propositional knowledgelan ikvc8h0cr0scswi1qnnue1rllkp26h9 0 802 19920 10370 2025-02-09T10:45:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q387745]] 19920 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q387745}} === <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Kogi_State#cite_ref-PHC_Tables_1-0</nowiki> </ref>Kogi === '''Kogi''' State dǝ lardǝ do donyi lardә wa gadǝ-gadǝ kәn mewunzәna so'a kәla-kәla'an. Su Hausa bǝ kəmoduwu (Kogi) ro bowotəna. Kogi dǝ nasha Benue State, Niger State, kuru Kwara State bǝ lan kǝntagǝ August bǝ kǝnawu 27 suro saa 1991 lan tuwondǝna. "Confluence State" də shima su lardə də yǝ shima dalil kəmaduwu Niger-a kuru Benue-a dǝye kǝltanzǝ kǝla bərninzǝ Lokoja yǝ dǝn. Lardə wa Nigeria bǝ 36 lan, Kogi dǝ shima lardǝ do kǝn mewun yakkǝn bǝ suro nashanzǝn kuru shima lardǝ do kǝn miyon indin suro nǝm ngǝwunzǝn kuntenro, am million 4.5 yǝyi suro saa 2016 yen. Geographic lan, lardə də suro ecoregion kauwa tropical Guineabe-savanna mosaicbe lan kara. Awo'a zauro faida'a geography lan kunten dә sandima kuluwu'a kura'a, Niger dә yala-fəte lan kәmzәna kuru Benue dә yala-diyaram lan kәmzәna kawu kuluwu'a indi dә suro Kogi yǝn kәlzәna kuru kәrmai dә'a fәte ro yektәna. Kori Kogi dә kaduwu wa kada kәla saa kada ro kәnәngatana, suronzan Igala, Ebira, Gbagyi, kuru Nupe (shima Bassa Nge, Kakanda, kuru Kupa subgroups) suro kәndaram dәn; Agatu, Basa-Komo, Igbo kuru Idoma suro gәdi dәn; kuru Yoruba (shima Okun, Ogori, Oworo, kuru Magongo subgroups) suro gәdi dәn. == Lamintǝ == rufeikta0g1mpv8rtad8shgvw2b27mb 0 803 19921 10384 2025-02-09T10:45:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q276091]] 19921 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q276091}} ==<ref>https://web.archive.org/web/20200308100537/http://actas.rfef.es/actas/NLogin</ref>Koke == Jorge Resurreccion Merodio sha chasambo (8/1/1992) Koke lan notena ma Dekkel baktema cidi Spain b, kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro , shima captain nza wo. == Lamintǝ == pqglgpvhh5h1dlbijbtfl1jy9grr774 0 804 19922 10398 2025-02-09T10:45:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q27982334]] 19922 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27982334}} '''Olayiwola Olabanji Koker''' sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kentawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan (30 May 1996). Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Afro-pop yi ruwotema. Adǝye kuruman chocolate city lan chidajin. Lagos lan katambo ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20230525003117/https://notjustok.com/artists/koker/</ref>== f566vfxa9uk46tbvb52d0ufkkna26ef 0 805 19923 10411 2025-02-09T10:45:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18097]] 19923 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18097}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Korea#CITEREFCastello-Cortes1996</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Korea#CITEREFCastello-Cortes1996</ref>'''Korea''' Korea (Korea: 한국, romanized: Hanguk Korea Anəm yǝ lan, au 조선, Chosŏn Korea Yala yǝlan) shima nasha cidi yǝ gədi [[Asia]] yǝ doni cidi Korea yǝ (한반도, Hanbando Korea Anəmyelan, au 조선반도) Korea Yala yǝlan. , kərtawa Jejubǝ'wa, kuru kərtawa sənana'wa. Tun loktu kəriwu dunya bǝ kən indimi suro saa 1945 lan dazənadən, siyasamen yakkata nasha au karəngə parallel kən 38th yen; suro saa 1948 yǝn, lardəwa indi kərmai kəla bǝ warmajiya, indiso kərmai kəla bǝ nashadə sammabe gozana: North Korea (Democratic People's Republic of Korea; DPRK) retanzə yalabedən kuru South Korea (Republic of Korea; ROK) anəmnzən, shidoni kəriwu koreabedə sadənadə. saa 1950 lan səta 1953 ro saadənan. Nashadə yalanzən China-a yala-gədinzən [[Russia]]-a, kəmoduwu Amnok (Yalu)-a Duman (Tumen)-a farzəna, kuru [[Japan]]-a anəmgədinzən Korea Strait yǝ ​​yeksəna. Naptəram amso bǝ nowatadə kəriye Korea bǝdə saa 40,000 BC lan badiwono.[3] Mairi Gojoseon yǝ də, shi do nǝ adamǝn 2333 BC lan koktəna də, mairi Han yǝ dəro 108 BC lan cukkuro. Ngawo zaman Mairiwa Yakkə bǝ ngawon, shi doni korea də Goguryeo-a, Baekje-a, Silla-aro yekkatə. Suro saa 668 AD yǝn, Silla yǝ Baekje'a Goguryeo'a bana kərmai Tang yǝ lan kəriwuzəna, Silla kəllata'a cedo; Yaladən Balhaedə Goguryeo'a kənasarrata. Dareram karnu kən laar medən, Unified Silladə kəriyewa yakkəro wurtəna. == Lamintǝ == i7vshj3gsec9tderfsg3polxpskb19c 0 806 19924 10424 2025-02-09T10:45:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20684403]] 19924 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20684403}} '''Korede Bello''' sha chasambo yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan sha katambo (29 Feb 1996) kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2014 lan mavin record label lan chidajin. "Godwin" shima kayan nzu notuna ma ==Lamintǝ<ref>https://www.premiumtimesng.com/entertainment/155944-donjazzy-signs-new-artiste-korede-bello.html</ref>== lzvqpts39ouhja7xg86ilk5fh1xnt59 0 807 10430 10429 2025-01-31T13:32:22Z Amire80 18 5 revisions imported 10429 wikitext text/x-wiki '''Kristina Joy Alfonso''' sha Chasambo 5 May 1963. Biske makar bǝ diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== 3ce9lbka5eza82cz7qs3rvv3vfk2y53 0 808 22243 19925 2025-03-18T15:28:39Z Bukr Garbai 213 +s 22243 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2619191}} <ref>https://www.midweek.com/kristina-anapau/</ref>'''Kristina Elizabeth Anapau Roper''' Sha Chasambo 30 Oct 1979. '''Kristina Anapau''' bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. ==Lamintǝ== foz0u5rdistr6i4udtst9vnbo65nakj 0 809 19926 10446 2025-02-09T10:45:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q128665]] 19926 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q128665}} '''kukawa''' Kukawa (kuru Kuka) shima bəla'a lardə'a lardə'a lardə'a Borno'a yala-gǝdi Najeriyabe'a, Lake Chad karəngə. Bəladiyadə suro saa 1814 lan sha bərni kura lardə Kanem-Bornu Empire ye lan garratə, Muhammad al-Amin al-Kanemi ngawo bərni kura Ngazargamu ye dəga fallono. Bərni dә zauro faida'a, suro kәnәngәna dәn fal suro kәnәngәna do Trans-Saharan trade routes do Tripoli ro lejin dә. 2] Bərni dǝro am kulashi Germanybe Heinrich Barth soye suro saa 1851 lan səfərzǝna, shi dǝwo Tripoli lan fǝlangono kasuwu dǝga Europe-a kuru Africa-a fǝlangono, kuru suro saa 1892 lan am kulashi lardǝ Francebe Parfait-Louis Monteil soye, shi dǝwo kalangai ndikate nashawa West Africa be dǝga kulashi sǝdǝna ma dǝwo lardǝ Francebe-a lardǝ Britainbe-a dǝro. == Laminate == 8hnxxo1bkd1p0fqpw8xkoap0zscu79g 0 810 10453 10452 2025-01-31T13:32:23Z Amire80 18 6 revisions imported 10452 wikitext text/x-wiki '''GifevIyumamevEke (Nee Uwame)''' sha chasambo yǝm mǝyon uskun bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uskun bǝ lan sha katambo (18 Nov 1978) Muma Gee bǝ lan sun nzu notuna. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Attǝyǝ kuruman biske makar bǝ diyoma. ==Lamintǝ== 66kyk3mst79xs3itnj8ieucm8ch6pxy 0 811 19927 10458 2025-02-09T10:45:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q182059]] 19927 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q182059}} ===Kumasi=== Kumasi[a] də bərni kura majalis kura kura Kumasi ye kuru nasha Ashanti Ghana ye də shima bərni kura kən indimi suro lardə dəyen,[10]: 9 nəm nguwu amye 443,981 suro isawu 2021ben.[3] Kumasi də nasha karaa njiye lan kara batau kəmaduwu Bosomtwe yen kara kuru Accra lan kilomita 200 (120 mi) lan kara.[11] Bərnidə yanawu savannaye tropicalye sədin, dalilla indi nji samibe mbeji shidoni ganalan səta kuraro saadənama. Kaduwu kura kura doni Kumasilan nabsanadə sandima Asante'a, Mole-Dagbon'a Ewe'a. Bərni də shima bərni kura mairi Asante ye wo, shidoni zamanzən nasha kura Ghana kəmaye'a Ivory Coast'a zamzəna də. alamanna diwalwa-a kuru zawal maara cidibe-a. Ngawo Ghana ye kərmai kəlabe səwandənan suro saa 1957 yen, bərnidə bərni kura nasha Ashanti yero wallono.[13] Bərnidə'a "Bərni gadəna" ro gotəna ngawo Maxwell Fry ye dawari bərnidəye saa 1945 lan "Bərni gadəna fəte Africaye" sətuluwunayen.[14] Kuru dalil nəm nguwu gadəna-a kara-a bərnidən mbejidə nankaro.[9] Kumasidə na kasuwube-a, arzənyibe-a, kuru kasuwube-a Ghanalan, na kasuwu kura fəte Africabe: kasuwu Kejetiabedə. Bərnidə dawudi ada Asanteye, adə nankaro sha "Osei-Krom" au biya "Oseikrom" lan bowotin, kuru ziyarawu nguwu matcin.[10]: 9 Bərnidə kuru fato karafkawa kasuwuye kadaye, alamanna Aboabo Talia yeyi. Karapka Producersbe. Raita kəska lardəyedə bərnidən tədin. Dawudi ada lardəye-a, Wesley College ilmuye-a, kuru Lətari kəra gultəye Komfo Anokye-a sammaso bərnidən kara.[8]: 10 [12] 21qb0yo2fdqhechrszsmee863nvvb2v 0 812 19928 10470 2025-02-09T10:45:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q37937]] 19928 wikitext text/x-wiki {{Databox|Item=Q2095}} == Kumbu == Kumbu dǝ shima awo donyi dǝzan ma ,aram ro yikke aw dabba ro yikke, kǝnâ gusaltu ro.[[Liwuram:Sweet potato.jpg|thumb]] s28lpbm7kradmwhwgvznxtu4r6uvl7p 0 813 10479 10478 2025-01-31T13:32:25Z Amire80 18 8 revisions imported 10478 wikitext text/x-wiki '''Kunguna rintamasu Nigeria bǝ''' so chidanza wa jarida forbes bǝ gulzana ma. == Lists == 2022[2] Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth Aliko Dangote Nigeria 12.9 billion[3] cement, sugar, Self Made Abdul Samad Rabiu Nigeria 8 billion[4] cement, sugar Mike Adenuga Nigeria 5.8 Billion[5] telecom, oil, Self Made 2021[6] Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth Aliko Dangote Nigeria 13.9 billion cement, sugar, Self Made Abdul Samad Rabiu Nigeria 7 billion cement production, sugar refining and real estate Arthur Eze Nigeria 5.7 billion Petroleum and aviation [7] Mike Adenuga Nigeria 6.7 Billion Telecommunication Orji Uzor Kalu Nigeria 3.2 Billion Chairman slok holding chairman daily sun chairman first international bank limited chairman new telegraph Sir Emeka Ofor Nigeria 2.5 Billion Oil and Gas 2020[8] Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth Aliko Dangote Nigeria 8.3 Billion Sugar, flour, cement, household consumables Mike Adenuga Nigeria 5.7 Billion Telecommunication, petroleum Pascal G. Dozie Nigeria 4.9 Billion Owner Diamond Bank, Chairman Pan-Atlantic University Abdul Samad Rabiu Nigeria 3.1 Billion[9] Cement, Sugar Orji Uzor Kalu Nigeria 2.8 Billion Chairman slok holding chairman daily sun chairman first international bank limited chairman new telegraph 2019[10] World ranking Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth 100 Aliko Dangote Nigeria 10.3 Billion Sugar, flour, cement 365 Mike Adenuga Nigeria 9.2 Billion Telecommunication, petroleum 156 Abdul Samad Rabiu Nigeria 1.6 Billion Cement, Sugar 1425 Orji Uzor Kalu Nigeria 1.3 Billion Chairman Slok holding, Chairman daily sun, Chairman First International Bank Limited, Chairman New Telegraph 2018[11] World ranking Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth 100 Aliko Dangote Nigeria 14.1 Billion Cement, Sugar, Salt. 365 Mike Adenuga Nigeria 5.3 Billion Telecommunication, petroleum 1561 Folorunsho Alakija Nigeria 1.9 Billion Fashion industry, oil 2017[12] World ranking Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth 100 Aliko Dangote Nigeria 12.2 Billion Cement, Sugar, Salt. 250 Mike Adenuga Nigeria 6.1 Billion Telecommunication, petroleum 1290 Folorunsho Alakija Nigeria 1.61 Billion Fashion industry, oil 2016[13] World ranking Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth 51 Aliko Dangote Nigeria 9.5 Billion oil, sugar & cement 103 Mike Adenuga Nigeria 5.2 Billion Telecommunication, petroleum 1011 Femi Otedola Nigeria 1.85 Billion Petroleum 1121 Folorunsho Alakija Nigeria 1.55 Billion Fashion industry, oil 1577 Abdul Samad Rabiu Nigeria 1.1 Billion Foods 2015[14] World ranking Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth 67 Aliko Dangote Nigeria 17.7 Billion Sugar, flour, cement 393 Mike Adenuga Nigeria 4.2 Billion Telecommunication, petroleum 949 Folorunsho Alakija Nigeria 2.0 Billion Fashion industry, oil 1741 Femi Otedola Nigeria 1.0 Billion Petroleum 1741 Abdul Samad Rabiu Nigeria 1.0 Billion Foods 2014[15] Name Citizenship Net worth (USD) Sources of wealth Aliko Dangote Nigeria 25 Billion Sugar, flour, cement Mike Adenuga Nigeria 4.6 Billion Telecommunication, petroleum Folorunsho Alakija Nigeria 2.5 Billion Fashion industry, oil Abdul Samad Rabiu Nigeria 2.5 Billion Foods == Lamintǝ == qet0eepipfshna1lq7hx9tlkrwej981 0 814 19929 10496 2025-02-09T10:45:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7386]] 19929 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7386}} '''Kuri''' du sandima kuli donyi kǝla kǝlzayin ma, shi donyi Formicidae lan bowotin ma, rokko wasps a kuli kǝma so yen, sandima Hymenoptera lan kara. Antsdə kakanza waspbe vespoidbedən fəlangzana zaman Cretaceousben. 13,800 ma kozǝna suro jumla alauwa jilitiloa 22,000 yedǝn yakkata. Sandidə futu kəskelan asutin geniculate (elbowed) antennae nzadə-a kuru node-like garnzadə-a shidonyi kozənadə. Kuri də colonies donyi nəm nguwu nza donyi predatory dozen gana lan səta colonies donyi zauro fasaltəna ma, nasha kura lan kuru am miliyon kada mbeji. Nashawa kurakuradə suronzan jiliwa kada sasambinbama, kamuwa fete ba'a, nguwunzaso cidawu (ergates), kuru askərra (dinergates) kuru kufuwa gade musammanne. Ant colonies sammaso karǝngǝnzaso kongawa fertileye mbeji sandiya "drones" lan bowotin kuru kamu fal au kada fertileye mbeji sandiya "queens" (gynes) lan bowotin. Colonies də sandiya superorganisms lan bowotin dalildə shima ant də awo falro cidazayin, sammaso kəlanza kəlza colony dəga banazayin. == Lamintǝ == llncccwouyvb8lg57o5ch3x95lhencn 0 815 19930 10508 2025-02-09T10:46:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1390]] 19930 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1390}} '''Kuriya''' dǝ awo sinana cidin lezan ma au samiro farzan ma. Nasaran ([[Wp/kr/Artropoda|Artropoda]]) sandi ro gulzan. == Lamintǝ == 0wtwvybg2dg19xez06kcb8k3hx76xy0 0 816 10512 10511 2025-01-31T13:32:26Z Amire80 18 3 revisions imported 10510 wikitext text/x-wiki Kuruun dǝ shima ilmu kimiyabe-a kuru awo dowo kǝnǝnga kambo-a so-a ro hangal gǝnatǝ-a, nǝmngǝla-a. Kulashi dǝye awowa ngǝwu so nasha lamarra nǝlewai bə ladǝn kuntenro kǝrtǝnzǝ wa waltǝ kǝnǝngatǝnzǝ wa sutuluna, sandi dǝye bana-a kwasa-a tangartǝ-a sǝdin. 6zk8pgkrrkeuol37a38nr81b5pfk184 0 817 10526 10525 2025-01-31T13:32:27Z Amire80 18 13 revisions imported 10525 wikitext text/x-wiki '''Kurau''' awo kurow də shima kəlan gonimiya fanimin. 7uzqt1cohpf0le8uf2dnvcmftjh0auv 0 818 19931 10552 2025-02-09T10:46:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2201314]] 19931 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2201314}} [[Liwuram:Barnevelder Cock.png|thumb]] [[Liwuram:Chicken February 2009-1.jpg|thumb]] [[Liwuram:Chiken eating food.jpg|thumb]] '''kuyi Au Gudowom''' Kuyi shiye ngudo suro ngudowayen . Fato lan kuyi saneyin. Amso bǝ kuyi saneyin faida kǝla'nza bǝro. Da kuyi bǝ lan faidatan, guwulnzin faidatan kureman attəyəy saladin kunguna din faidatan. '''Kuyi''' klanzin guwulnzi fijin kureman attəyəy klanzin guwulnzi kaljin. Ngudowa jiri gade raksa kǝlanzan guwul raksa kalzan ba. Kuyi gulzaiya kamu. Gudowom gulzaiya konga. Kuyi kanuri mbeji atteyey kuyi nasara mbeji. Kuyi nasara raksa kǝlanzan guwul kalzan ba injin sandiro kaljin. Attəyəy kuyi fulata bə mbeji. Kuyi fulata bǝ kuyiya gadesowa kozuna nim kura lan. zauro da kuyi bə amso bə sara,ana nim kijin zǝro. Da kuyi bə shima amso zauro zairin kǝla da ngudowa gade bə din dinalan . Shi kuyi di guwul ngudowa gade bə ma raksu kaljin. Ngudowa jiri talotalo so. Agwagwa so. Kuyi shima nguro sheshoyin kla gudowa gade bǝ dinalan. == Lamintǝ == duvfgzwxi4f1bi11humx67jfvdomzky 0 819 10554 10553 2025-01-31T13:32:29Z Amire80 18 1 revision imported 10553 wikitext text/x-wiki Francis Kwame Nkrumah (21 September 1909 ⁇ 27 April 1972) shima siyasa Ghanabewo, ilmuwu siyasabewo, kuru faltəbewo. dtpru2ma08gnaeutvx608scfrsk8i3v 0 820 19932 10571 2025-02-09T10:46:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q464953]] 19932 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q464953}} <ref>https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref>'''kwara''' Kwara State (Yoruba: Ìpínlẹ̀ Kwárà) shima lardə do fəte Najeriya bǝ wo, nashan nzə gədi lan [[Kogi]] State, yala lan [[Niger]] state, kuru anəm lan Ekiti, wa Osun wa kuru [[Oyo]] states, kuru nashan nzə fəte yǝ də shima nasha laa kalangai lardə [[Benin]] Republic bewa. Bərni kura lardǝ yǝ dǝ shima bǝrni Ilorin yǝ kuru lardǝ dǝ yǝ na'a gomnatiye na'a miyon arakkǝn 16 yǝ mbeji. Lardə wa [[Nigeria]] bǝ 36 lan, Kwara də shima na do'a yakkəma wo suro nashanzə ben, amma na do'a kən arakkən mǝ wo suro nəm nguwu amye'a, am nguwu'a miliyon 3.2 saa 2016 lan. Kəla geography yǝ lan, Kwara lardə də ndikate West [[Sudan]] savanna yǝ lan fəten, kuru Guinea forest ⁇ savanna mosaic ecoregion yǝ lan suro lardə də yǝn. Awo'a do lardə'a də'a zauro faida'a də sandima kuluwa, [[Niger]] də shima kuluwu do yala'a yǝ də'a lejin də shima kuluwu Jeba yǝ də'a lejin, kuru shima kuluwu do Awun, Asa, Aluko, kuru Oyun yǝ də'a lejin də'a. Nasha yala-fəte bǝ lardə də bǝ dən nasha Borgu Kainji National Park bǝ mbeji, nasha kura lardə də bǝ doni dabbawa jili grey heron, kob, hippopotamus, [[Africa]]n bush elephant, olive baboon, kuru roan antelope, kuru dabba'a fəte Afrika bǝ doni dinan kənəngatayinma laan kunten. Kәnәngә-fәte dәn, nasha gana Old Oyo National Park yǝ dәn, njiye kәrmu yǝ, , Afrika bǝ, nji yǝ oribi-a kuru nji yǝ patas-a mbeji. ==Lamintǝ== p0tsihni15og3vf62taqs3663rlwmb8 0 821 19933 10584 2025-02-09T10:46:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16062188]] 19933 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16062188}} '''Kyari Borno Bə'''<ref>https://books.google.com/books?id=W8ByAAAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false</ref> aw khair bin bukar el-kanemi, shehu borno bəro wallano saa(1893-1894) Kyari shehu ro wallano sa donyi Rabih az-zubair bə kiriwu cidi borno bəro ciwtuna də.cida nzə buro bə də shima rawanzə Ashimi borno bə wa yezo də. == Lamintê== rpop3ebzten7xs5tkfgg5w4am7mtta9 0 822 10619 10618 2025-01-31T13:32:32Z Amire80 18 34 revisions imported 10618 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Kyari magumari.jpg|197px|right]] Kyari Magumeri doni sha Chari Magumeri lan notənama də, sha chasambo suro saa dəwun yar wuskun filaar tuluri_be ladən.(1897) Shi askər Najeriya bǝ shidoni kəriwu dina_bǝ sədənama. Laktu doni kəriwu kura madən, Magumeri də cidajiwo nabtə askər Lardə German_bero. Shiro cado alwushiram nəm kərashim_be, Amma daredə sha cata Garua lan. Ngawo sha kolzana_belan, daji askərra Najeriya be ro kəlgatəə, daji kuru luwala cido foto British be_ladn Shiye cida kolgono saa dəwun yar ləgarrin fiwu yaskən mi ladən. Daji shiro daraja nəm Captain_be cado. ==Kənənga nzə== Maguməri də sha chasambo suro saa dəwun yar ləgarrin meyon yaskən bǝ lan. Daji dərizə kəlangai farzə Yala Cameron_bero kozə daji kəlgatəə askərra Cameron be Britain luwalazain ma dəro laktu kəriwu kura dinabe ladən.Saa dəwun yar ləgarrin mewu wurin ladən, shiro shim titi doni iron cross də cado maana, sandima kərashimma kən indimiwo. Adiye dalilnzədə shima, kasad nzə na luwala_beya kuru loktu sandiro askərra British be bone karo sadə kuranza German be lorzana ladən. Magumeri daji tussənyi British_be sha cita bəla Garua ladən, daji sha caado kukuruk doni luwalawu bero. Laktu sha kolzana ladən, saa dəwun yar ləgarrin mewu tulurrin be ladən, daji shiye askƏrra Najeriya be ro kəlgatə. British diye kasdsə, ngawo sha hallamzana belan, daji sha kəljaa askərra kən yaskə mi (3rd battalion) lan notənama dəro. Daji shiro nəm (sergeant) cado saa dəwun yar ləgarrin findin ladən kuru ( company sergeant major) ro walgono saa dəwun yar ləgarrin findi diyeri lan. Kawu doni bare Aba be kamuwa_be wakajin dƏro, shiro nəm (Regimental Sergeant Major) cado. Loktu kƏriwu dina_be ken Indimi ladƏn, Magumeri də sha zujaa Gədi Africa bero kuru walta Yala Africa bero. Shiye ciro amdoni Mogadishu bəla Somalia_beda, daji kuru luwala cido lardə Abyssinia_be ladən. Ngawo kənasar kəla Italy belan zasunadn, daji askərra nzə də lardə Sierra Leone dəro zujaa, nadəlan askƏrra Najeriya_be sənana alamanna General Ironsi soi dəgai kəl≤a kəlgada. Daji loktu doni askərra nzə rokko 81st kuru 82nd samno askrra fəte Africa_be ya lezƏna ladən, sandiya zəga kərwe Burma lardə India_be dƏro lewono. Loktu saa dƏwun yar ləgarrin fidewu wuri ladən, ngawo datəəram kəriwu diye ladƏn, samno nzƏ askƏrra be kƏn yaskƏ mi ( 3rd Battalion) da suwudƏ fili biske kənasar be dəro cuwudo. Daji shiro shim titi (British Empire) beda cado Saa dəwun yar ləgarrin fiwu yaskən ladən, shiro nəm (Captain) askər Najeriya be cado daji shiye cida kolgono. Shima kam doni kən hawul mi fəte Africa be ladƏn, ca shi (non commission officer) do shiro nəm (Captain) sadənadə. === Laminti === "Profile of Chari Maigumeri". Spear Magazine. Lagos: Daily Times. September 1967. q29rn3igjw6iz539dh9jaw2kgo4n3t2 0 823 19934 10629 2025-02-09T10:46:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q59108]] 19934 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59108}} == <ref>https://www.premierleague.com/news/612828</ref>Kyle Walker == Kyle Walker sha chasambo (25/5/1990) dekkel baktema cidi England bǝ kuru ngawo baktema club donyi Manchester city bǝ kuru cidi nzǝ ye ro dekkel baktema. == Lamintǝ == be3neobr5mcohlylho19x07mp62rigk 0 824 19935 10647 2025-02-09T10:46:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21621995]] 19935 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21621995}} '''Kylian Mbappe'''<ref>https://en.psg.fr/teams/first-team/squad/kylian-mbappe</ref> sha chasambo sa duwun yar laarrin uskun.(20-Dec-1998) Dǝkkel baktema cidi faransa be. Faransa ro Dǝkkel baksina suro saa duwu indin miyon tulurin bǝ lan(2017). == Lamintǝ == da4t1awc4nz480ez8qo5vdoif6m54iy 0 825 19936 10656 2025-02-09T10:46:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8486]] 19936 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8486}} '''Kofi''' awo lo kwarra ta muko goturam ma suro di ro inji fizan. == Lamintǝ == 2umr0yp3zhux8ycua2qfipo2j8svlfb 0 826 19937 10662 2025-02-09T10:46:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7011]] 19937 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7011}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kalidasa#cite_ref-:0_1-0</ref>Kālidāsa (karnu kən 4th-5th CE) shima ruwo Sanskritbe kureye shidoni ngəwusoro sha India kureye zauro ngəla-a kuru ruwo biske makkarye-aro gotindəwo. 1][2] Biskewanzə-a kitawunzǝ-a dǝ buron Hindu Puranas-a falsafa-a lan gǝnatǝna. Cidanzǝ kǝnǝngatǝdǝ biskewa yakkǝ-a, kakkadi-a kuru kakkadi-a indi-a. Kambo kǝnǝnganzǝbe ngǝwuso notǝnyi sai awowa sha kǝnǝnganzǝbe-a biskewanzǝbe-a lan tǝwandinma dǝn.[ Cidanzǝdǝ kalkalro waljinba, amma tawadǝro sandiya buron karnu 5th CE lan saa Guptabe lan ruwotǝna. == Lamintǝ == e8t9bhiv4ondawnrkrpfuh92r8sdg8q 0 827 19938 10677 2025-02-09T10:46:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7391]] 19938 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7391}} '''Kǝman''' an dǝ kuri la fulful la samiro farjin kureman burin nze yǝ shila faidatan. [[Wp/kr/Kuriya|Kuriya]] jiri shima dǝ (Anthophila) sandi ro gulzan nasaran. == Lamintǝ == m2x6h5zqwv6poyfgwj44ub1kernxwml 0 828 19939 10689 2025-02-09T10:46:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7378]] 19939 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7378}} '''Kǝmowon''' dǝ dabba la kara, a bǝ yi diyau wa ci kuruwa Nguwun nzu so kajim kumbun nze wo. Dabbawa jiri shima dǝ (mammals) sandi ro gulzan nasaran. == Lamintǝ == mx8mkbi7tvsuijoj2g31nx9uudpm4mp 0 829 19940 10702 2025-02-09T10:46:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7363]] 19940 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7363}} '''Kǝnza''' de shima dawu fukka kamman da ana de shilan kasam yayyen. Kuru man awo kaiynowa fanyeyèn. == Lamintǝ == r5z0wu5lfaxql40iyciic3x3hr9cfxm 0 830 10707 10706 2025-01-31T13:32:37Z Amire80 18 4 revisions imported 10705 wikitext text/x-wiki == Kǝnǝnga == Kənəngadə shima sifa doni awoa gadezəna suronzan diwal alaube mbeji, alamanna diwal alaube-a kuru kəlanzə-a, awoa gadezəna ba'a. Futu bayantənadə shima nəmngəwu homeostasis bǝwa, karapka bǝwa, metabolism bǝwa, fuwutə bǝwa, ngalwotəgənabe-a, jaza stimulus bǝwa, kuru yalta bǝwa. Kәnәnga sammaso loktu lan kәnәngatә dәn kәnәngatin kuru ndumaye kәnәngatә ba. q92hhnn3jojndeh5f8ekdsiadv47ynj 0 831 19941 10716 2025-02-09T10:46:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q362]] 19941 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q362}} === Kǝriwu Dunya yǝ kǝn Indimi === [[Liwuram:World War II Casualties 2-te.svg|thumb|am donyi sanuna ma kəriwu dǝn]] Kərigə dunya bǝ kən indimi dǝ (1 September 1939-2 September 1945) shima Kǝriwu dunya bə kate kəlakəl indi: kəlakəlwu-a Axis-a. Lardəwa dunyabe sammaso karənga-dunowa kurakura sammaso kunten-adəro gasaana, am ngəwuso dunowa razəgəbe-a, sanyiyaram-a, ilmu kimiyabe-a kəriwu cotto matəro cedo, nəmgade ndikate arziyi askərrabe-a arziyi jamabe-adə fuluzəna. Tanks-a mara samiye-adə faida kura sadəna, dareramdəbe banazə dawudiwa jamabe bombtəga kuru balimiya nuclear bə indi kəriwulan faidatənadəga suwudə. Kǝriwu dunya bə kən indimi də shima kəriwu shiro kəriwu bawo gargam lan, am miliyon 70 səta 85 ro saadəna, retanza kozənadə am kəlafərəmma. Am miliyon kada bazana suro nəmzalum yǝn, surodən Yewudiwa Europe bə Holocaust'wa, kuru nəmzalum'wa, kəna'wa, kwasuwa-aye mbeji. Ngawo kənasar kərmai kəlakəl bǝden, Germany'wa, Austria'wa, Japan'wa, Korea'wa sammaso səmowona, kuru shara kəriwu be kəla kazadalawa Germanybe-a Japanbe-ayen tədəna. fqsx71rtkru5a5mgik5fpxnv90y8g09 0 832 19942 10729 2025-02-09T10:46:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q465842]] 19942 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q465842}} '''su keryǝ Nigeria bǝ fyakkin araskin''' GDP in 2021.[1] Rank kǝrwa GDP (in trillions of Naira) GDP (in billion of US Dollar) official exchange GDP PPP (in billion of US Dollar) GDP Percapita (in US Dollar) official exchange PPP Percapita (in US Dollar) # Lagos State ₦41.17 102.01 266.55 6,614 17,282 # Rivers State ₦7.96 19.72 51.52 2,277 5,949 # Akwa Ibom State ₦7.77 19.25 50.30 2,962 7,739 # Imo State ₦7.68 19.02 49.69 2,996 7,828 # Delta State ₦6.19 15.33 40.05 2,306 6,025 # Anambra State ₦5.14 12.73 33.26 2,002 5,231 # Ondo State ₦5.10 12.63 33.00 2,326 6,077 # Ogun State ₦5.03 12.46 32.55 2,024 5,288 # Bayelsa State ₦4.63 11.47 29.97 4,355 11,379 # Niger State ₦4.58 11.34 29.63 1,721 4,496 # Kaduna State ₦4.31 10.67 27.88 1,112 2,905 # Benue State ₦4.27 10.58 27.64 1,585 4,141 # Kano State ₦4.20 10.40 27.17 674 1,761 # Cross River State ₦4.07 10.08 26.33 2,255 5,892 # Edo State ₦3.99 9.88 25.81 2,038 5,325 # Kogi State ₦3.69 9.14 23.88 1,758 4,593 # Oyo State ₦3.68 9.11 23.80 980 2,560 # Abia State ₦3.53 8.74 22.83 2,048 5,351 # Katsina State ₦3.32 8.22 21.47 903 2,359 # Sokoto State ₦2.85 7.06 18.44 1,215 3,174 # Adamawa State ₦2.66 6.59 17.21 1,341 3,504 # Bauchi State ₦2.63 6.51 17.01 840 2,194 # Ekiti State ₦2.35 5.82 15.20 1,523 3,979 # Osun State ₦2.30 5.69 14.86 1,030 2,691 # Ebonyi State ₦2.24 5.55 14.50 1,675 4,376 # Jigawa State ₦2.16 5.35 13.97 794 2,074 # Gombe State ₦2.10 5.20 13.58 1,360 3,553 # Taraba State ₦2.04 5.05 13.27 1,424 3,720 # Borno State ₦1.96 4.85 12.67 698 1,823 # Nasarawa State ₦1.86 4.60 12.01 1,569 4,099 # Kebbi State ₦1.80 4.46 11.65 860 2,247 # Zamfara State ₦1.73 4.28 11.18 807 2,108 # Plateau State ₦1.50 3.71 9.69 771 2,014 # Enugu State ₦1.45 3.54 9.35 690 1,802 # Kwara State ₦1.38 3.41 8.91 919 2,401 # Yobe State ₦1.09 2.70 7.05 688 1,797 == Lamintǝ == bdgxg6aywymsf772igkl7jfcyro5hg9 0 833 19943 10738 2025-02-09T10:46:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1778821]] 19943 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1778821}} <ref>https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E02E0DD1F38F93BA2575BC0A963948260&sec=travel&pagewanted=print</ref>'''Kәmbu''' so dә sandima awowa kәmbu so'a, futu kәmbu so'a, ada so'a,. Kәmbu donyi kәmbu so ye lamar adabe laa ro waljin. Adǝye zaumaro kerǝwa do suro adǝyen tuwondin dǝye sǝkǝ. Diwalwa kəmbube-a, adawa-a, kerǝwa kəmbube-a samma so kəmbu doni nashawa laa ro taganasbe-a. Sa am so kәmbu Italiye ro manazain dә, sandiye kәmbu Italiye dәn su'a ro ma'anazәyin. Kәndaram lan, kәmbu so dә awowa kada'a sha kәlzәna. Adin laan, kəmbuwa laadə doka lan kattuwu (misal lan, kəmbuwa suro Islamben). Kǝndaram-a kasuwu-a dǝ awowa faidatǝbe dǝga sǝkǝ. Kǝndaram dǝye futu kәmbu soye sadin dǝro waltǝ sǝkkin. Kawu lardǝwa Europebe Asia-a America-a gozǝnadǝro, kәmbuwa laa sandiro kәmbuwa Europebe dǝye notǝnyi. Tomato-a, kusunyi-a, avocado-a kuru cacao-a, misallo, sandiya kəmbu Europebe soye kəmbu dәro lezana kawu kasuwuwu soye karewa anyi Dunya Bǝlinye lan waltә sadәna dәro. Loktu zamanbe lan, kəmbu so dǝ zauro adawa gade gade'a samunzǝna. Kәmbu bәlin dә kәmaaro fuwutәyin. Kәmbu so dәn kәmbu gade-gade au kәmbu yakkә mbeji kәmbu kәmbube, kәmbu kәmbube-a kәmbu kәmbube-a. Greeks kureye dә kәmbu kәmbu kәmbube kәmbu kәmbube kәmbu kәmbube suro nzaben kәlzәna. Buru dǝ barley lan gǝnatin, buro salakkin buro salakkin burodi so dǝ. Waneye zauro duno, adǝye sǝkkǝ am Greekbe dǝye shawa dǝn gǝrjin, sǝkǝ kǝnǝngatǝro kuru kǝnǝngatǝ kǝlzǝro. Tarihi kәmbu kәmbube dәye har Greeks kureyedәro kozәna, sandiye awo laa teganites (τηγανίτης) lan bowotәna dә kәmbu kәmbu kәmbube lan buwotin. Sandiya kәmbu kәmbube, kәmbu olivebe, kәmbu, kuru kәmbu kәmbube lan cetando, kuru nguwusoro kәmbu au kәmbu kәmbube so'a kәmbu kәmbu so'a kәmbu kәmbu so'a lan cetando. == Laminte == 5nvcjmy3cf3gc1aaktqn1lf5m8r4wxy 0 834 19944 10749 2025-02-09T10:46:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64745647]] 19944 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64745647}} <ref><nowiki>https://guardian.ng/life/ladipoe-private-life-outspoken-music/</nowiki></ref>'''Ladipo Eso''' kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma.suro Saa duwu indin findin tulurin bǝ lan 2017 Mavin records bǝ lan chidajin, kuru suro saa duwu indin miyon la,arrin bǝ lan 2019 kayan nzu "Feel Alright" "show Dem lamp" Know You" chido. ==Lamintǝ== odbdrj00wgrgkot7702jlyssv5w1kev 0 835 19945 10758 2025-02-09T10:46:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6471947]] 19945 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6471947}} <ref>https://www.pmnewsnigeria.com/2020/05/20/nigerians-celebrate-iconic-afrobeat-musician-lagbaja/</ref>'''Bisade Ologunde''' sha chasanbo (1960)'''Lagbaja''' lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya afrobeat bǝ ruwotuma. ==Lamintǝ== jfe9zde80iva3mwdpwd0hspkln8kis7 0 836 19946 10771 2025-02-09T10:46:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q815913]] 19946 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q815913}} === <ref>http://premiumtimesng.com/sports/5817-18th-national-sports-festival-lagos-unveils-logo-mascot-and-website.html</ref><ref><nowiki>https://ng.boell.org/2015/07/02/lagos-and-its-potentials-economic-growth</nowiki></ref><ref>"Metro Lagos (Nigeria): Local Government Areas"</ref>Lagos === Lagos State (Yoruba: Ìpínlẹ̀ Èkó, Gun: Ayìmátẹ̀n Awọnlìn tọ̀n) shima lardə suro anəm fəte Najeriya bən. Kәrye wa 36 dәn, shima nәm nguwu lan ndaso wa kozuna wo. Kǝla anǝm bl lan Bight of Benin-a kuru kǝla fǝte lan kalangai lardǝ wa gadǝ-gadǝ Benin-a yǝ km 10, Lagos State dǝ kalangai Ogun State yǝ yala-gǝdi lan km 283 yǝyi, shi dǝ shima kalangai lardǝ Nigeria bǝ do kalangai lardǝ gade-a fal-a dǝn kalangai. Lagos dǝ shima bǝrni kura lardǝ Africa bewo, lardǝ dǝ shima dǝwo kǝntagǝ 27 kǝntawu May saa 1967 lan suro lardǝwa Western bǝ wa kuru Federal Capital Territory bǝ wa yǝn tuwondǝna. Futu nashanzə geography yǝ lan, lardə Lagos yǝ də nasha njiyǝ nguwuso, nasha lardə yǝ diyau fal suro diyau yǝ də shima nasha njiyǝ. 10] Na'a kura sandima Lagos wa Lekki wa do suro lardə yǝ lan, kuluwu Ogun wa Osun wa də sandiro lejin. Kuluwa gadǝ ngәwu-a kәji-a dә lardә dәn samin kuru jili am-a karewa-a dә ro kәji zauro faida'a. Kəla cidi yǝn, nashawa bəladəya gadǝ madə suro ecoregion bəladiya cidi bǝ lardə Nijeria bǝn kara kuru nashawa alabe suronzan naptə mona daal bǝ, tree pangolin bǝ, kuru hooded vulture bǝ mbeji kuru naptə dabba-a kǝmowon Africa bǝ mbeji. Offshore lan, lardədəye biobe kadaa mbeji dalilnzədə na'a njiye nguwu mbeji kuru manatees Africa bǝ-a karam-a mbeji. Lagos State dən kaduwuwa usulu bǝ kada saa kadaro kənəngatəna, jili amma Yoruba bǝ nguwuso suro lardə də yǝn kənəngatayin amma kuru amma Ewe-a Ogu-a suro fəte kureyen kənəngatayin. Ngawo hijrawu karnu kən mewuntilon bǝ dən, lardə Lagos bǝ dən amma kaduwuwa lardə [[Nigeria]] bǝ amma asal lardə yǝ ro gənyima nguwu mbeji kuru am Edo, Fulani, Hausa, Igbo, Ijaw, Ibibio, kuru Nupe sandima kufuwa lardə [[Nigeria]] bǝ gadǝ. Kǝrma sodǝa kuru suro lardǝ Nigeria bǝ ladǝn karabka zaman be ladǝn karabka Saro (Sierra Leonean) be-a Amaro (Brazilian) be-a mbeji sandidǝ sandima warratatǝramdo amdo gargamma bǝ karǝngǝro sadinma sodǝ suro saa 1800 bǝ ladǝn lardǝ Africa bǝ ro waltǝ sadin, kuru lardǝ lardǝ Middle Eastern Nigeria bǝ (kuru sonna lardǝ Syria bǝ-a kuru Lebanesebe-a) sodǝye kǝre Lagos be ladǝn karabka gana laa sadin, kuru lardǝ Benin, [[China]], Ghana, India, Togo, kuru United Kingdom bǝ ladǝn. Adin lan, lardǝ dǝye gadǝ gadl, dalildǝye sǝkkǝ adado adin kirista bl-a, adin musluman bǝ-a kuru adin kaduwu bǝ wa mbeji. == Lamintǝ == b76dvpe2t52tg2sae4p27vojxgxjfat 0 837 20966 19947 2025-02-18T13:14:45Z Ummusalmasuleiman2001 55 20966 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q125309}} '''Lake Chad''' <ref><nowiki>https://rsis.ramsar.org/ris/1072</nowiki></ref>Kǝmaduwu [[Chad]] bǝ (Arabic: بحيرة تشاد, Kanuri: kǝmaduwu chad bǝ, [[France|Faransa]]: Lac Tchad) shima kǝmaduwu nji shawa bǝ shido lardǝwa diyau kǝltayinma: [[Nigeria]]-a, [[Niger]]-a, [[Chad]]-a, [[Cameroon]]-a suro fǝte-a dawu-a [[Africa]] bǝn kara, kuru nasha njidǝbǝ suro km2 1,000,000 (mi sq mi 390) kozəna. Shidə nasha faida'a suro fəte-dawu [[Africa]] bǝn. Ci kəmaduwu bǝ də kajim-a nji-a ngəwu, kuru sədi ci kəmaduwu bǝ də bareyǝ, adəyǝ səkə na bareyǝ faidaaro sədin. Kǝmaduwu dǝ zaumaro arzǝnyi nji bǝ kada mbǝji kuru shima nasha faida bǝnyi nji shawayǝ suro [[Africa]] bǝn tuwandin mawo. <ref>https://rsis.ramsar.org/ris/1134</ref>Kǝmaduwu [[Chad]] bǝ dǝ nashawa anǝm bǝ cidiyazǝna-a kuru nashawa yala bǝ cidiyazǝna-aro yakkata. Nji do kəmaduwu dəyǝ fəlejin də nguwusoro kəmoduwuwa jili kəmoduwu Chari yǝ do kəmaduwu dəro gayin də lan fəlejin. Nəmngəwu nji bǝ də loktu-loktulan zaumaro gadejin, kuru nasha kəmaduwu bǝ dəyǝ taidazə faltin. Loktu kawusi [[Africa]] bǝn, nǝmkura kǝmaduwu bǝdǝ 400,000 km2 (150,000 sq mi) nazǝgǝna. Dalil yanawu cidi bǝ tərayinna, ci kəmaduwubǝdə gana-ganan fulutin. Suro karnu kən 19 yǝn, nəmkuranzədə kwamison 28,000 km2 (11,000 sq mi) mbǝji. Attəson yayi, dalil yanawu faltə-a amso yǝ nji'a faltə-a nankaro, zauro fulutəna tən dau saa 1970s yen, kuru nashanzə kate 2,000-a 5,000 km2-a (770-a 1,930 sq mi) ro faltəna. == gargam kuru == Kǝmaduwu [[Chad]] bǝ suro Africa bǝn loktu kǝliye (liwula) kuru suro karnu kǝn 20th (kǝli) [[Chad]] Basin də sha kəriwu [[Africa]] yǝ lan təbandəna. Cidi shi basinbedə shiga kawu Precambrianben tətandəna shidəwo 3,600 m (11,800 ft) kozənalan zaksənadə.[8] Kambosoro Quaternary lan, shi basin də nji ngəwu mbeji. Dareram loktu adəyen yanawudə harzəna. Saa 20,000-40,000 kozənalan, katti eolianitebedə yala basinbedən tətandin.[9] Nasha kəmaduwu Chad yedə zaman kərmaiye diyau kate saa 39,000 BC-a 300 BC-a lan sətana, katti diatomaceousye kərrata-a kuru kəmaduwu lacustrine-a kolzəna. Adə shiro Mega-Chad gultin. Nəm cidi Mega-Chad yedə mita 180 (590 ft) kozəna kuru nasha alamanna 400,000 km2 (150,000 sq mi) yeyi zamzəna, [5] kəmoduwu [[Benue]] yero sədin Mayo [[Kebbi|Kébbi]] men, kuru darerammo kəmoduwu Atlantic yǝro sədin. Kǝmoduwu [[Niger]] bǝ.. == Lamintǝ == jau84m0ksegew4gao0sb3upwftciure 0 838 10797 10796 2025-01-31T13:32:42Z Amire80 18 2 revisions imported 10796 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Land_bridge#cite_ref-Webb_2006_1-0</ref>'''land bridge''' də shima isthmus au cidi farak kate na'a gade-gadeyen kəljinma, shidoni dabba'a kəska'a raksa cidi bəlin farzayin kuru sandiya nozayinma. Kotoro cidibedə raktə marine regression men tətandin, shidoni nəmngəwu kuluwubedə fulutinma, nasha cidiyazəna, buron suro continental shelfben dagənamadə fəlejin; au loktu cidi bəlin plate tectonics lan tətandin; au loktu laan loktu cidi kəmaduwubedə cijin dalil post-glacial rebound ngawo zaman kankaraben. cuj0zcyy5gar2s4umzylybod3e9yxjd 0 839 10799 10798 2025-01-31T13:32:42Z Amire80 18 1 revision imported 10798 wikitext text/x-wiki Təlamdә shima fasal zandeye do fasal lamar-a kalima-a mbeji. Adə shima diwal do amsoye mana sadinma, futu manazayin kuru ruwozayin ma, kuru waneye təlamma do alamawa ye lan faidatin. rnbqvrnnjl60aaneqceildo5cp3rvja 0 840 23254 23253 2025-04-05T13:44:51Z Mustybdc 38 23254 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Laozi (Chinese), kuru sha Lao Tzu lan bowotiyin kuru futu gade gade lan, shima falsafaa kureye Chinesebe kammabo, kam do Tao Te Ching, kitawu do Taoismye sha Zhuangzi lan bowotiyin ma. "Laozi" shima kazәyiya lardә Chinabe wo, kammabo "The Old Master" lan fasarjin. == Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/David_Boaz</nowiki></ref> == a719bdtp1hm0w8teyll09derqvrezvo 0 841 23248 19948 2025-04-05T13:11:34Z Mustybdc 38 23248 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19666069}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Lara_George#cite_ref-1</ref>'''Lara George''' sha chasambo (23 June 1978). Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Gospel yi rutuma. University of Lagos bǝ lan kaya badiyuno. Saa 2008 bǝ lan album nzu " Forever in my Heat" chido ==Lamintǝ== 3t2qwte5tbq8pwg50809gf5t1zgce33 0 842 19949 10814 2025-02-09T10:46:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q11083]] 19949 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11083}} <references /> <ref>https://www.cancer.gov/dictionary?cdrid=45097</ref> intestine kura, kuru sha bowo kura lan notin, shima nasha dareye suro gastrointestinal tract-a kuru suro digestive system-a suro tetrapods yen. Nəm njibedə na adən sha surin kuru karewa fatsayinma də suro rectumben kasam facesbedən gənatəro kawu sha fafazayinno. == Lamintǝ == gjdq1kizc0omobleos17d23n7uxcsga 0 843 10816 10815 2025-01-31T13:32:43Z Amire80 18 1 revision imported 10815 wikitext text/x-wiki Latin (lingua Latina, Latin: [ˈlɪŋɡwa  ⁇ aˈtiːna], au Latinum, Latin: [ ⁇ aˈtiːnʊ̃]) shima təlamma kurebedəwo dalami Italicbe təlamma Indo-Europeanben kara. Təlam Latinye dǝ tǝlam donyi kǝnǝngatǝnyi ro kasharu, buro salaklan Latum lan manazayin (kǝma dǝ Lazio lan nowotǝ). bjdm26307pg8r8qr7bm92rzap4ve1wd 0 844 10823 10822 2025-01-31T13:32:43Z Amire80 18 6 revisions imported 10822 wikitext text/x-wiki Latinbe, kuru sha Roman bǝ lan nowotə, shima aruwuwa do [[Roman]] kure yǝ faidatayinma təlam Latin bǝ ruwotə nankaro. Ngəwusoro faltənyi, nəmgade (aruwuwa ⁇ J ⁇ , ⁇ U ⁇ , kuru ⁇ W ⁇ ) kuru fuwutə (alamanna diacritics), shi yǝ Latin bǝ faidatin təlamma [[Europe]] bǝ zamanbe kada ruwotəro, suronzan təlammado [[English]] bewa kuru təlamma [[Asia]]n bǝ zaman bə kada'a, suronzan Malay, [[Indonesia]]n'wa kuru Modern Standard Syloti (MSS) wa sdt1g4wsnqdd21v5rohe9z1f1tgknzq 0 845 19950 10831 2025-02-09T10:46:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2364867]] 19950 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2364867}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Laura_Bailey#cite_ref-BTS2018_2-7</ref>'''Laura Bailey''' Sha Chasambo yim findin uskun bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan sha katambo 28 May 1981. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== 6ystz63qzrcttl88657b3bmb2l5ggkt 0 846 20850 20849 2025-02-16T21:15:20Z Ummusalmasuleiman2001 55 20850 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q232098}} <ref>https://www.broadway.com/buzz/157245/can-lauren-ambrose-sing-a-look-at-the-future-funny-girl-stars-musical-background/</ref>'''Lauren Ambrose''' Sha Chasambo 20 Feb 1978. Biske Makar be diyoma cidi [[America]] bǝ Ambrose ye asutə-a nəm ngalwo-a səwandəna kəla bikke makkarye HBO ye Six Feet Under (2001-2005) lan sədənayedən, shi done shimtiti Primetime Emmy indiro karrada kuru shimtiti bikkewu makkarye indi zuwuna. Naptə Jilly Kitzingerben cidazəna suro faraskəram bəlin kimiyabe BBC Onebe Torchwood: Yim Mujizabe (2011), Dorothy Turner suro faraskəram Apple TV+be karuwu hangalbe Servant (2019-2023), kuru naptə Vanessa "Van" Palmerbe nasha nəmkurabe suro faraskəram bikke makkarye Showtimeben (Yellowjacket2-2 present). Fimwanzə suro-a diyan-a (1997), Raksə jeyinba (1998), kəlele ci kəmaduwuye (2000), Na awowa karaabe dəga (2009), kuru Kamu gadedə-a (2009). Ambrose ye fim kura do Loving Leah ye lan cido, fim Hallmark ye saa 2009 ye lan. Nzərawa gadesoye suronzan kəla kawusuben (2011-a), rokkonzən letə-a (2012-a), kuru nəmkərawu-a (2012). Ambrose ye awowa sədəna də suronzan Tada Rəpkata (2004), Awake-a Sing-a! (2006), kuru Maidəga Luwo (2009). Shiye cida kura Eliza Doolittleye suro saa 2018yen bikke makkarye Lincoln Centerye waltəm yasayen My Fair Lady Broadwaylan sədəna, shi dəwo karno Tony Awardye-a shimtiti Grammyye-a, kuru shimtiti bastəwu diyaye-a suwandəna. Shidə kaiyyama kura karapka ragtimebe Lauren Ambrose-a kuru darasə kəji fantəbe-aye. == Kǝnǝnga buroye == == Lauren Ambrose də kəntagə Fabarairuye kawunzə 20, saa 1978 lan katambo. Shidə fero Frank D'Ambruoso, kəmbu kənjoma, kuru Anne (Wachtel tambo), zaye suroye. Shidə kaduwu Italiye nasha bawanzəyen,[3] kuru nasha yanzəyen German-a, Nasara-a, Irish-a. Ambrose də Choate Rosemary Hall ro karaa, maranta kura Wilbur Cross ye, maranta kura bəlaye, kuru na ilmuye ACES ye kəla kisandiye New Haven ye dəro kərawono naptə darasə 1996 ye lan. Shidə kuru kaiyyama operabe allamtəna shidoni kowo-a opera-a kərazənadə jamiya Bostonbe Tanglewood Institutelan suro saa 1994-a 1995-ayen. == Cida == 1990-1998: Cida baditə Ambrose ye cidanzə fato bikke makkarye New York ye lan badiwono, bikke makkarye Off-Broadway ye lan bikke makkarye Vineyard ye lan kəntagə August ye lan səta September ro saadənan. Cidanzə buroyedə suronzən telebijinlan luwo mbeji, zauro nowatadə bikke kəsoto banatəma bikke makkarye nəmzalumye NBCye Law & Orderlan bikketə, kuru bikke kəsotoye suro faraskəram saa 1998ye "Damaged" naptə Valerie Maxwellyen, kamu ngəli gana fuwurawa maaranta kuraye nowataye dunonza'a. Fimnzə buro salakbedə shima Vicky Rayburn suro fim kasuduwa In & Out (1997) yen.[9] Naptə Denise Flemingyen cida kura sədəna suro fim kasudua mowonti kuraye Can't Hardly Wait (1998) yen. == 1999-2005: Fuwutə-a kuru cidiyanzə arakkə-a == Suro saa 1999 lan, Ambrose ye waltə-waltə cida Myra Wringler ye suro faraskəramma uwu Fox ye lan sədin. Florence "Chicklet" Forrest lan fuwuma nzunduye ro wallono, suro bikke makkarye kasuduwa Psycho Beach Party (2000) yen. Saa shimadən, naptə Frankie Wheeleryen fim bikke makkarye Swimming lan cido. Ambrose ye asutə-a kuru ngalwo-a səwandəna kəla bikke makkarye HBO ye Six Feet Under (2001-2005) lan sədənayedən. Bikkenzə nankaro, shiga Primetime Emmy Awards indiro karrada kəla bikke makkaryema banatəma shiyeyi baro suro bikke makkaryeyen kuru shiro Teen Choice Award bikke makkaryema TVye karzənaro karrada. Kuruson Screen Actors Guild Award kəla bikke makkarye zauro ngəlayen indiro zuwuna, karnowa uwulan naptə nasha bikkewu makkaryedən. Suro saa 2004 lan, naptə Shellyyen bikke makkarye Buried Childyedən naptə Shellyyen cido. == Laminte == jdyowob656c3by95s78pbm72dnpboyy 0 847 22727 19952 2025-03-29T23:11:19Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22727 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q104000}} '''Betty Joan Perske''' Sha Chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan sha katambo (16 Sep 1924) ==Bawono== Yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu shauwal bǝ lan suro saa duwun findin mǝyon luko diyon bǝ lan bawono (12 April 2014). Lauren Bacall bǝ lan sun nzu notuma. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ == <references /> 1uo8nuyii4288l2biyqcm1nc2rc0ki2 0 848 19953 10868 2025-02-09T10:46:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21484126]] 19953 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21484126}} <ref>https://web.archive.org/web/20191219142701/https://www.fifadata.com/document/FWYC/2017/pdf/FWYC_2017_SquadLists.pdf</ref>'''Lautaro Martinez''' sha chasambo yim findin indin bə lan kǝntawu shahur bə lan saa duwun yar laarrin filaarin tulurin bə lan(1997) dekkel diyoma cidi Argentina bǝ kuruman fuwu baktema karabka Seria A bǝ lan Inter milan bǝ cidi [[Italy]] bǝ kureman attema cidi nzǝ [[Argentina]] bǝ ro fuwu baktuma. == Lamintǝ == mqkacb6kl5xbnbfc17j5q6mqvq8r4zf 0 849 10870 10869 2025-01-31T13:32:46Z Amire80 18 1 revision imported 10869 wikitext text/x-wiki Kaida shima kaidawa do kəndarammaye au gomnatiye halla kammabe kalkalzayin nozanama, bayan kalkalzadə shima lamar kasattəbe kureye. 2hbdnhz5m0z5h1oa1d6xacxn8iza246 0 850 19954 10882 2025-02-09T10:46:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6503558]] 19954 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6503558}} <ref>http://allafrica.com/stories/200901140197.html?page=2</ref>'''Lawal Kaita''' <ref><nowiki>https://guardian.ng/news/kaduna-ex-gov-lawal-kaita-dies-at-85/</nowiki></ref>(Sha chasambo suro 4 kəntawu October bǝ saa 1932) (bawono. Suro 2 kəntawu January bǝ lan saa 2018) shima siyasama [[Nigeria]] bǝ doni jamiyya lardə Nigeria bǝ (NPN) lan karzanadə gomna kərye [[Kaduna]] bǝro, Nigeria lan, suro kate kate kəntawu October bǝ-a kəntawu December bǝ-a saa 1983 bǝ lan kərmai sədina, sa kərmai Nigeria bǝ kən indimidə kərmaidə gozənadən. shima Jeneral [[Muhammadu Buhari|Muhammadu Buhari']]<nowiki/>a kərmairo suwudə. Shidə siyasama kura lardə Nigeria yǝ kən diyau medən gozə kowono kuru shima kam do jamiyya Action Congress of Nigeria (AC) dəga koksənama suro kəntawu September yǝ saa 2006. Yaladə wakajiya, Nigeria'a 'unguvernable' ro kalaktəro kura lardəye Jonathan au am anəmye gade do kərmai dəro zawal səwandənama kəla faraskəram PDP yen kəla kaidawa jamiyyadəye zoning policy yǝn. == Lamintǝ == rnoe103hupyqwpgyvkltye0m2sqydzx 0 851 19955 10893 2025-02-09T10:46:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q99673245]] 19955 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q99673245}} '''Olamileken Massoud Al-Khalifah Agbeleshebioba''' sha chasambo (8 Nov 1993) '''Laycon''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2020 bǝ lan shima winner biske drama Big Brother Naija season 5 bǝ. Attǝyǝy kuruman shima Youth Ambassader Ogun State bǝ ==Lamintǝ<ref>https://www.pulse.ng/entertainment/music/laycon-becomes-member-of-grammy-voting-committee/fw47sjh</ref>== ncc81430350r1jmclr57u8a0rtc498z 0 852 19956 10908 2025-02-09T10:47:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1282]] 19956 wikitext text/x-wiki === Lazio === {{Databox|item=Q1282}} Lazio (UK: /latsioʊ/ LAT-see-oh, US: /lɑt-/ LAHT-; Italiya: [lattsjo]) au Latium (/leɪiəm/ LAY-shee-əm, US kuru /-ʃəm/ -shəm; <ref>The American Heritage Dictionary of the English Language</ref><ref>https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/latium</ref><ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Merriam-Webster</ref><ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/Oxford_University_Press</ref> su [[Latin]] bǝ dən, [ˈɫati.ũː] lan bowotin) shima nasha kərmai 20 [[Italy]] be faldəwo. Nasha dawu peninsular lardə yǝ dən kara, am 5,714,882 nadən nabsana kuru GDP nzə €212 billion saa woson kozəna, adəye sha nasha lardə də yǝ kən indimi nəm nguwu jamaye'a kuru nasha arzəwu yǝ kən indimi ngawo Lombardy yǝn. Bərni kura [[Lazio]] yǝ də nasha [[Rome]], yǝ shi də bərni kura Italy yǝ, kuru [[Vatican City]] də'a cotto dəriza kəlzəna. Lazio də zauro awo kaduwu yǝ saa duwu kada yǝ'a mbeji bǝrni dǝn: shima fato kəla furum Etruscan yǝ wo, kuru dawu [[Roman]] Republic yǝ lan kara, daula Roman Empire yǝ lan, Papal States yǝ lan, kərmai [[Italy]] yǝ lan kuru Italy Republic yǝ lan. Gargam-a, nzundu-a, ada-a, fasal garbe-a, archaeological-a, adin-a Lazio yedə zauro kura kuru ada'a ngəwu. Am kisandiwu kura kura so kuru am gargamma bǝ kura so də suro Rome yen napsana kuru cidazana, taganasmaro zaman fuwutə italy yǝ lan, alamanna [[donato bramante]] so, raphael so, [[Leonardo da Vinci|leonardo da vinci]] so, [[filippo brunelleschi]] so, [[donatello]] so, [[michelangelo]] so, [[caravaggio]] so, [[gian lorenzo bernini]] so, [[francesco borromini]] so, pierto da so. [[Cortona]]-a, [[Johann Wolfgang von Goethe]]-a, [[Peter Paul Rubens]]-a, [[Anthony Van Dyck]]-a [[Diego Velázquez|Diego Velazquez]]-a. Zaman kureye lan, Lazio (Latium) də nasha gana kərma ye də'a suronzən mbeji, kate cidiya Tiber ye'a, kuluwu Tyrrhenian ye'a, Monti Sabini'a Pontine Marshes'a.<ref>http://www.treccani.it/enciclopedia/latium-et-campania_%28Enciclopedia-dell%27-Arte-Antica%29//</ref> Dareram kəriwu dunya bǝ kən indimi-a kuru kərmai Fascist bǝ-a, dareram saa 1950s bǝn Lazio-a Italy-adə fuwutə razəgəbe zauro duno'a sorin, musammanno Romelan loktu "Dolce Vita" lan taktəyin shidoni Romedə. fulcrum kənənga dunyabe, jama bəlin am faidatəmasoye, məradə kənəngabe-a, nəm shawa-a, tamtam-adə tartəgəna, "[[Hollywood]] on the Tiber" ro wallono.<ref>https://www.harpersbazaar.com/uk/fashion/jewellery-watches/a30101641/hollywood-in-rome/</ref> Kudəro, Lazio də dawudi cidawa kura-a kasuwu dunya bǝwa, sanyiyaram'wa, cidawa jama miyau bǝwa, bəladəriye'wa, banazəyin nasha lenəmarebe kadaye dalil nashanzə dawu Italy Peninsula bǝwa kuru Rome surodən mbeji'wa nankaro. == Lamintǝ == qu777fy0xbaboj1meuetgo0nzh81xo9 0 853 23647 19957 2025-04-21T21:47:25Z Andre Engels 308 merge 23647 wikitext text/x-wiki {{merge|Charlies-Èdourad}} == Le Corbusier == (October 6 1887 ⁇ August 27 1965), nowotə Le Corbusier (UK: /lə kɔːrˈbjuːzieɪ/ lə kor-BEW-zee-ay,[2] US: /lə ˌkɔːrbuːˈzjeɪ, -ˈsjeɪ/ lə KOR-boo-ZYAY, -SYAY,[3][4] French: [lə kɔʁbyzje]),[5] shima Swiss-French architect, designer, painter, urban planner kuru writer, shi doni kam fal suro fuwutəwu awo kərmaaro architecture zamanbe lan bowotində. Switzerland lan cidanzǝa kuru lardǝ Francebe kǝlanzǝ kǝlanzǝ kǝlanzǝ kǝntagǝ September be kǝn 19 saa 1930 lan.{{Databox|item=Q4724}} == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Le_Corbusier#Early_life_(1887%E2%80%931904)</ref> == s5iucfh503cwef8cjry0g6ajsxph74s 0 854 19958 10931 2025-02-09T10:47:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1128631]] 19958 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1128631}} == <ref>https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2022/07/19/40085fed-1e9e-4c33-9f14-0bcf57857da2/PL_Handbook_2022-23_DIGITAL_18.07.pdf</ref>Leeds United football club == Leeds United Football Club dǝ club dekkel bǝ kərwe Leeds, west yorkshire cidi England bən club dǝ dekkel nza fato bǝ Elland Road lan baksan. == Lamintǝ == e8kj3rhhnkg455t77hzm8m593cq6cw2 0 855 19959 10943 2025-02-09T10:47:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19481]] 19959 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19481}} == <ref>https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2022/07/19/40085fed-1e9e-4c33-9f14-0bcf57857da2/PL_Handbook_2022-23_DIGITAL_18.07.pdf</ref>Leicester City Football Club == '''Leicester City Football Club''' dǝ club dekkel bǝ kərwe Leicester East midlands England bǝ. Dekkel nza fato bǝ King power Stadium lan baksan. Leicester City dǝ saa 1884 lan kokkada. == Lamintǝ == alo1goe0lyrp19r6tpprb05kpt1k4kj 0 856 19960 10954 2025-02-09T10:47:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q268714]] 19960 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q268714}} '''Leigh Allyn Baker''' Sha Chasambo yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin indin bǝ lan sha katambo (13 March 1972). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== ajln2hy6n9yro94vl9r7bsxw7dxj1k3 0 857 19961 10962 2025-02-09T10:47:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3229171]] 19961 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3229171}} '''Leila Carmelita''' Sha Chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin yaskin bǝ lan sha katambo 18 Dec 1973.Leila Arcieri bǝ lan sun nzu notuna ma Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ,Kasuman kura, saa 1997 lan shima "Miss California" bǝ. == Lamintǝ== 71md7w4m2q34hem41ak0nfl1th49qla 0 858 22721 21875 2025-03-29T23:08:29Z Bukr Garbai 213 ''' 22721 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q505274}} '''Leonard Cyril Deighton''' (Day-tən; 18 kəntawu Sawan bə saa 1929 lan katambo) də kitawu ləbtəma [[British]] bə. Suro kitawuwanzəyen kitawuwa kəmbu detəyǝwa cidawa kəla gargam yǝwa mbeji, amma shiya kitawuwanzə kəla kəltəyen nozana. Ngawo cidanzə lardəye suro askərra sami bə mairi bǝ tamozəna yen, Deighton də mowonti kisandi bə Saint Martin bǝwa kuru mowonti kisandi bə mairi bǝ [[London]] bǝwaro karaa; shiye dareramdən tamozəna suro saa 1955. Cidawa kada sətana kawu kitawu'wa majalla'wa kurtəmayero waljinro kuru shiye kəla cida Jack Kerouac bə saa 1957 bə On the Road bə buro salak bə UK bǝdə kurzəna. Shiye kuru loktulaaro cidaram talla yǝlan cidawono. Loktu batalla kuruwu [[France]] lan sədəna dən kitawunzə buro salak bə, The IPCRESS File də ruwozəna, shi done saa 1962 lan baktənadə kuru kənasar kasuwu bǝwa kuru zauro kənasartəna-a. Shiye kitawuwa spy novels kada ruwozəna suronzan awo fal mbeji, cidama intelligencebe daraja cidawube su ba, nəmkərawu'wa zau'wa. Kate saa 1962 wa 1966 wa yen Deighton də shima watiya kəmbuye The Observer ye kuru awo kəmbu detəye kurzəna—kəmbu detəye sələm'wa bəl'wa kalma gana'a. Karnowa anyiye sabtə kuru suro saa 1965 lan baksana, kitawu Len Deighton bə Action Cook Book lan, kitawuwa detəye uwu ruwozəna dən buro salakkin. Mauduwuwa gade non-fiction bedə suronzan gargam askərra bə mbeji. Kitawuwa Deighton bə ngəwunzaso zauro saladin kuru shiga zamanzə John le Carré-a kuru am kitawunzə kurebe W. Somerset Maugham-a, Eric Ambler-a, Ian Fleming-a Graham Greene-a ro rataltəgəna. Cida Deighton bə bəlində garno hawarbe tuskaata-a, kulashi ngəwu-a kuru kasam jirebe-a mbeji. Cidawa Deightonbe kada fim-a radio-aro gotəna. Biskewa makkar bedǝ sandima fail ipcressbe (1965)-a, shitəra berlinbe-a (1966-a), kǝrǝn dola biliyon kada-a (1967)-a kuru hawar nǝmngǝli-a (1976)-a. Suro saa 1988 lan Telebijin [[Granada]] ye fim gana laa Game-a, Set-a Match-a dəga sutuluwuna kəla kitawunzə yakkə su falyedən, kuru suro saa 1995 yen BBC Radio 4 ye bikke makkarye loktu zahirye kitawunzə Bomber saa 1970 ye dəga warmajiwo. rgnez7kulv3w4d5wt3l05lip1bh24vk 0 859 19963 10984 2025-02-09T10:47:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7243]] 19963 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7243}} <ref>http://www.tolstoy-studies-journal.com/tolstoy-in-color</ref>'''Leo Tolstoy''' Leo Tolstoy kakkadi rowotuma Cidi rasha bǝ. Tun kuren har kirmaro isina leo Tolstoy sunzu notuna na kasadiyan na kakkadi rowoti bǝn. Sha karramanza na (Nobel price) bǝ wa tun sa,a duwun yar laarrin indin bǝ lan (1902) har sa,a duwun yar laarrin araskin (1906) ro lewono. Leo Tolstoy kerwǝ Rasha bǝ lan sha chesambo sa,a duwu uskun findin uskun bǝ lan. ==Lamintǝ== c77s3gdzad2nugc5fwzt7k6x7ljcmjy 0 860 19964 11005 2025-02-09T10:47:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q762]] 19964 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q762}} '''Leonardo da Vinci''' Bula vinci bǝ lan sha chasambo kirmaro (Italiya) bǝ lan notunaman sa,a duwu diyon fiwun indin bǝ lan (15-April-1452)<ref name="genius">Vasari, Boltraffio, Castiglione, "Anonimo" Gaddiano, Berensen, Taine, Fuseli, Rio, Bortolon, etc as quoted in della Chiesa</ref>. == Bawono == Cidi faransa bǝ lan bawono sa,a duwu miyourin mǝyon laarrin bə lan (2-may-1519) loktu (Renaissance) bǝ lan bawono. Leonardo da Vinci cidan nzi kurta kurtama (artist) (Painting) kla cidan nzi bən zauro kasadiwa sun nzu dinalan notuna. Kureman attəyəy kakkadi rowotuma. == Lamintǝ == <references/> d53ocpj8z2gmngl6dj8ip7tkc42xgje 0 861 19965 11020 2025-02-09T10:47:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7604]] 19965 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7604}} <ref>https://mathgenealogy.org/id.php?id=38586</ref>'''Leonhard Euler''' (pronounced Oiler) sha chesambo yim miyon luko uwun bǝ lan kintawu shawul bǝ lan suro saa duwu miyon tulurin tulur bǝ lan (15-Apr-1707) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim tulur bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwu miyon tulurin fiskun yaskin bǝ lan bawono (7-sep-1783) . Leonhard Euler dǝ shi lisawu ma cidi Swiss bǝ ( Mathematician and Physicist) Kenengan nzǝ Nguwun nzu so cidi Germany wa cidi Russia bǝ lan cido. Euler dǝ shima ( calculus and Tolopogy) burozu sutulu. Attǝyǝy kureman kalma,a ngu sutuluna nasha lisawu bǝn. == Lamintǝ == 0a1v8uvi67f6c7bznea5rjokx77tj93 0 862 19966 11033 2025-02-09T10:47:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6528787]] 19966 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6528787}} '''Lere dǝ Local Government''' nasha kuru bəla suro anəmbe lardǝ [[Kaduna]] be lardǝ [[Nigeria]] be. Bərni Lere dǝ geographically dǝn latitude 10 degrees 39 North-a longitude 8 degrees 57 East-a lan kara. Na shima kura lardǝ Lere Emirate be wo. Bərni dә kuru nashanzә dә nәm ngu jamaa bǝ 93,290 (2016). Lere Local Government dǝ nashanzǝ 2,634 km2 kuru am 339,740 ye suro census 2006 yen. Fato kura dә suro bәrni Saminaka yen kara. Lardә dәye postal nzu code 811. == Kalangai == Lere Local Government Area (LGA) dǝ kalangai Kauru LGA ye dǝga kǝlzǝ-a anǝm-a, Kubau LGA ye dǝga kǝlzǝ-a yala-dǝlan; Doguwa LGA [[Kano|Kano State]] ye dǝga kǝlzǝ-a; Toro LGA [[Bauchi|Bauchi State]] ye dǝga kǝlzǝ-a; kuru Bassa LGA Plateau State ye dǝga kǝlzǝ-anǝm-a. == Laminatǝ == qzh5ey2pog483ecdl2cofpkgivnj78z 0 863 22959 22958 2025-04-02T04:58:10Z Umargana1 21 22959 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Lewa''' de shima awo donyi num kura kamwo njoye, kuru man tada gana shima kam kurawa lewazena ma ngla wo.<ref><nowiki>https://www.jw.org/ha/laburare/mujalla/hasumiyar-tsaro-na-nazari-yuni-2018/amfanin-yin-gaisuwa/</nowiki> </ref> == Loktu Lewa bə == 1 suwa 2 kajili 3 Aw kamma kamma kǝla kelzaiya. == Lamintə == klzz61cmzkxsp3sii7lst9khglmw12z 0 864 19967 11066 2025-02-09T10:47:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6537661]] 19967 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6537661}} '''Alexandra Danielle Ainsworth''' (kəntagə Lailahar kawunzə 28, saa 1992 lan katambo)[1] shidə bikke makkaryema America bǝ. Shiga zauro nozana kəla cida Kristina Davis yǝ suro General Hospital yen bikkezənayen, suro saa 2009 lan səta 2023 ro saadənan. Shiyǝ Daytime Emmy Award kəla bikke makkaryema ganaye lan zuwuna kəla cidanzə suro General Hospital yen suro saa 2017 yen. suro saa 2011 ben. '''Kǝnǝnga buroye''' Ainsworth də sha bəla Oklahoma yen katambo. Babanzǝ liita timibe kuru yanzǝ malǝm maarantabe. Sokku shi wurajindən, yallanzəye fuwurawa lardə diyabe kada samin gozana. Saanzə arakkəlan rokko kamfani fartə fatobe fartə badiwono. Adəye səkə bikkewa makkarye kadalan culowo, surodən The Wizard of Oz (namtə munchkinben)-a To Kill A Mockingbird-a (namtə Scoutben)-a mbeji.[2] Ainsworth də nguwusoro maaranta fatolan sədin.[3] ==Lamintǝ<ref>http://www.hollywood.com/celebrities/lexi-ainsworth-57794958</ref>== pg85oywgvuasqwe85p35giwp2ftqaen 0 865 22649 19968 2025-03-29T17:51:50Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22649 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7071}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Book_of_Tang</ref><ref>D'Hervey de Saint-Denys (1862). ''Poésies de l'Époque des Thang'' (Amyot, Paris). See Minford, John and Lau, Joseph S. M. (2000)). ''Classic Chinese Literature''</ref>'''Li Bai''' Sha chasambo sa,a yar tulurin tilon bə lan.(19-may-701) == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == sa,a yar tulurin firaskin indin bǝ lan(701-762) Li bai au Li Bo sulan notunama kayama cidi sin bǝ chaina. Tun loktun nzin har kwayero isinaro kam jirin nze yeyi bawo nasha kaya ada kureye cidi chaina bə din. "Golden" lan sha bozan kasadin zuuro. == Lamintǝ == <references /> ld6abzhk2m8oin9vdtspjhl4rlf4d60 0 866 11089 11088 2025-01-31T13:32:58Z Amire80 18 1 revision imported 11088 wikitext text/x-wiki Liberalism dǝ falsafa siyasabe-a hallabe-a kǝla hakkinza kammaye-a, nǝlewabe-a, kasatsǝwu gomnatibe-a, nǝlewa siyasabe-a, nǝlewa malummabe-a kuru nǝlewabe dokabe-a lan gǝnatǝnama. g4l18trsr0q51hta8rqklh25mssloql 0 867 18973 18970 2025-02-02T23:15:34Z Umargana1 21 18973 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Libya''' Libiya dǝ lardǝdo Maghrebbe yala [[Africa]] lan. Libiya dǝ yala lan Mediterranean Sea-a, gǝdi lan [[Egypt]]-a, gǝdi lan [[Sudan]]-a, gǝdi lan Chad-a, gǝdi lan [[Niger]]-a, gǝdi lan [[Algeria]]-a, gǝdi lan [[Tunisia]]-a, yala-gǝdi lan Tunisia-a, kuru yala lan [[Greece]]-a, [[Italy]]-a [[Malta]]-a. yalaro. Libya də nashawa gargamye yakkə gozəna: Tripolitania-a, Fezzan-a, Cyrenaica-a. Nəm kuranzədə km2 miliyon 1.8 (700,000 sq mi) yeyi, shima lardə kura kən diyaume [[Africa]]-a dunya Arab bǝ-a lan, kuru kən 16 me kura dunya lan.[7] Libya yǝ kilomita square 32,000 anəmgədi [[Algeria]] yǝ dəga gozəna, anəm bəla Libya yǝ Ghat yǝ dəga.[1][8] Adin lardədəyedə shima [[Islam]], kashi 96.6% am ​​Libya yǝ də musulumma Sunni.[1] Təlam Libya yǝ də shima Arabic, təlam Arabic dǝ zauro manatin Libya dǝn. Kambowo am Libya bǝ də Arab.[9] bərni kura lardəyedə, [[Tripoli]], yala-fəte Libya yǝn kara kuru am Libya ye miliyon falma kozəna suronzən mbeji.[10]<ref><nowiki>https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/libya/</nowiki></ref> Libyadə Berbersdə nabsana tən dareram zaman ngarkimedən, sandima duli ada Iberomaurusian-a Capsian-aye.[11] Zaman kureye lan, Phoenicians sodə bərni-kəriye'a na'a kasuwuye'a fəte Libyayen koksana, amma bərni'a [[Greek]] ye kada gədi lan koksana. Nasha laa Libyayedə Carthaginians-a, Numidians-a, Persians-a, [[Greek|Greeks]]-a sandima sandiya sonotin kawu nashadə samma kərmai Romanbero waljinro. Libya də shima dawudi adin kərista bǝ buroyewo. Ngawo Daula [[Rome]] bǝ Fəteyedə sukurinan, nasha Libya bǝ də ngəwunzaso Vandals yǝ səmowona hatta karnu kən 7thme lan loktu bətərəmsoye [[Islam]] nadəro suwudənadən. Tun loktudən səta, karnuwa kadaro hijra Arab bǝ Maghrebro sadənadə nəmnguwu jama Libya bǝ də Arab ro kalaksəna. Suro karnu kən 16th ye dən mairi Spainbe-a Knights of St John-a ye bəla Tripoli-a za'ada hatta kərmai Ottomanbe 1551 lan badiyatə. == Lamintǝ == a3km4pilwjydx39rcypexp82b597i0a 0 868 22251 19969 2025-03-18T15:34:46Z Bukr Garbai 213 +s 22251 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21274965}} <ref>https://www.premiumtimesng.com/entertainment/173847-kiss-daniel-slyde-lil-kesh-others-rule-2015.html</ref>'''Keshinro Ololade''' sha chasambo (17 March 1995) '''Lil Kesh''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. "Shoki" kayan nzu amyi notuna ma. ==Lamintǝ== 3autr5dk9zizb9hwh0clsgtlgu6arb0 0 869 19970 11118 2025-02-09T10:47:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15615]] 19970 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15615}} '''Dwayne Michael Carter Jr''' sha chasambo (27/9/1982) Lil wayne lan sha buwozan ma, shi kayama cidi Amerika bǝ kuru kaya ruwotema, biske makar bǝ diyoma. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == == Lamintǝ == 0j7cp9ikn5mth9l34024sicolw4mekw 0 870 11120 11119 2025-01-31T13:32:59Z Amire80 18 1 revision imported 11119 wikitext text/x-wiki Liliʻuokalani (Hawaiian pronunciation: [liˌliʔuokəˈlɐni]; Lydia Liliʻu Loloku Walania Kamakaʻeha; September 2, 1838 ⁇ November 11, 1917) shima maiya fal kərmaiye kuru maiya kərmaiye dareye maiya kərmai Hawaiiye, maiya kərmaiye 29 January 1891 lan səta har maiya kərmai Hawaiiye January 17, 1893 lan gərtəro. "Aloha ʻOe"a cidawa gade kada, shiye kitawunzǝ Hawaiʻi's Story by Hawaiʻi's Queen dǝa ruwozǝna woktu shiye suro kasobe dǝn ngawo kərmai bǝlin dǝn. sqhqesj8c1aczer3y1jc5167cjkcc64 0 871 11128 11127 2025-01-31T13:33:00Z Amire80 18 7 revisions imported 11127 wikitext text/x-wiki '''Lillian Adams''' Sha Chasambo yim meyon yaskin be lan kintawu chidi be lan suro saa duwun yar laarrin findin indin be lan sha katambo (13 May 1922) == Bawono == Yim findin luko uwun be lan kentawu chidi be lan suro saa duwu findin miyon tilon be lan bawono (25 May 2011). Biske makar be diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== 14vs26quxcn224pz3w56ecgdgmrx5zk 0 872 11131 11130 2025-01-31T13:33:00Z Amire80 18 2 revisions imported 11130 wikitext text/x-wiki '''Linda Aksomitis''', nee Demyen (7 August 1954 lan katambo), shima kitawu ləbtəma Canadabe shidoni YA-a kuru awowa nduliye-a, hawar kureye-a kuru adab bəlawurobe-a lan nozənama. Kuruson kəla gargam snowmobileben awowa bəlin-a awowa bəlin-a ruwozəna. Shidə kura karapka ruwotəwu Saskatchewanbe kureye. Aksomitis də kərma dəro cida kəra fuwutəye sədin nasha ilmu nzunduye Saskatchewan yen. Saa 2015 lan səta 2021 ro saadənan, shidə kurtama kəra gultuwuye Saskatchewan Polytechnic lan. Kuruson kəra intanetye gulzəyin, Write Effective Web Content,[4] shaida dunyabe-a. Buron shiye ruwozə kuru darasəwa dəga kərazəna, Badiyaram kasuwu ruwobe intanetbe, saa 2003 lan səta 2023 ro saadənan, kuru kitawuwanzə E-Booksbe baktə-a saladin saa 2011 lan səta 2023 ro saadənan futu mowontiya jamayeben[5] North America-a, Australia-a, New Zealand-a, Great-a lan. Britain-a, kuru Europe-a. Aksomitis ye cidanzə thesis ye dəga Jamiya Regina lan kəla ilmu intanet ye lan sədəna. Kulashi kəla futu fantəgəye fuwurawaye kəra-a allamtə-a intanettelan təraanadə [6] suro saa 2006yen cedo. bedf7ys7x5fmw0qpqffhzqiwuqy75wi 0 873 22682 22680 2025-03-29T21:09:11Z Umargana1 21 22682 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6551680}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Linda_Jenness#cite_ref-1</ref>'''Linda Jenness''' Linda Jenness (kəntagə January be kawunzə 11,suro saa 1941 lan sha katambo) shima kamu kura lardə [[America]] bero waltəma. Shima karno 1972 lan jamiyyadəye karzənawo. Kurno 83,380 suwandəna (Richard Nixonro 47,169,911), shima kam kən diyau me karno ngəwuro səwandənaro wallono. Jenness də shima kamu do ne Governor [[Georgia]] ye ro waljin ma suro saa 1970. Shiye karno dəro gayi dalil musko 88,175 məradətəna dəga səbandin ba nankaro. Jenness-a, SWP-a kuru am indi majaliskuro gasayinma so-aye shara sadəna, Jenness v. Fortson, 403 U.S. 431 (1971), kəla Georgiaye karno karno ye fandoyen, shara do ngawo kənatwu SWP ye gulzənadə "gozə kowono shara karno ye fandoye" (Raskin 2003, warak 103).uroye == kenengan nzu buroye == Jenness də shima kamu do ne Governor Georgia ye ro waljin ma suro saa 1970. Shiye karno dəro gayi dalil musko 88,175 məradətəna dəga səbandin ba nankaro. Jenness-a, SWP-a kuru am indi majaliskuro gasayinma so-aye shara sadəna, Jenness v. Fortson, 403 U.S. 431 (1971), kəla Georgiaye karno karnoye fandoyen, shara do ngawo kənatwu SWP ye gulzənadə "gozə kowono shara karnoye fandoye" (Raskin 2003, warak 103). Shiye kuru lamarra 26 F.C.C.2d 485 (1970) ye dəro cidazəna, kəla fato hawarbe am kuris gozanayen. == Lamintǝ == <references /> mv76a5134rb1qh3ibeysvhz7avrgeha 0 874 21257 21256 2025-02-24T05:26:46Z Umargana1 21 21257 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Lingua Franca Nova''', shima təlamma banazəgəna buro salaklan C lan tədin. [[George Boeree]] do [[Shippensburg University]], [[Pennsylvania]] lan, kuru am ngawuro faidatəma sodəye nzərazana. Kalma-a təlamma [[Romance]] ye: [[French]], [[Italian]], [[Portuguese]], [[Spanish]], [[Catalan]]<ref>https://elefen.org/vici/linguistica/la_evolui_de_elefen</ref>. == Lamintǝ == Cidawa adabe kuradə təlamma Lingua Franca Nova ro fasartəna: * ''Colinas como elefantes blanca'' ("Hills Like White Elephants") Ernest Hemingwaybe * ''La aventuras de Alisia en la pais de mervelias'' ("Alice's Adventures in Wonderland") Lewis Carrollbe * ''Tra la miror, e lo cual Alisia trova a ultra'' (Kәla Kәlәgәn, Kuru Adәn Alice Ye Kәlan Kәnәngәna) Lewis Carrollbe == Lamintǝ == [[Nakka:Təlamma]] 820h5q3hzheib14vl1hkz5iebqeypbj 0 875 11152 11151 2025-01-31T13:33:01Z Amire80 18 1 revision imported 11151 wikitext text/x-wiki Ilmu təlammaye dә shima kimiya do təlammaye kәrawo. Ilmu təlammame də kəla dawari ilmube-a kuru bayanna ilmu təlammame-a lan faidatin kuru lamar ilmu təlammame-a kuru təlammame kərabe-a kəllata, adəye təlamma taganasbe kərajin. Kawu karnu kən 20th ye dəro, ilmu təlammame fuwuzəna kəra hawarrabe-a kuru dawari ilmu kimiyabe-a faidatin ba. sah490ihwsvbsclkhj0w2uuifpwtjws 0 876 11167 11166 2025-01-31T13:33:02Z Amire80 18 14 revisions imported 11166 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q615}} <ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref>'''Lionel Andrès messi''' sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fiskun tulurin be lan(24/3/1987) .leo messi lan notunaman dekkel boktuma cidi Argentina be, adiyey kuruman club Paris saint german be ro dekkel bokshin.(lionel messi Ballon D,OR sau tulur ro zuuna) Adiyey kuruman golden boot arasku ro zuuna . Dekkel boktunze guwu'nzu so club Barcelona lan bokkono. Cup fiakkun luko u,un zuuna Barcelona la din. 35 cups == Lamintǝ == b9x4bmpspko5j63eapunjwhbod20j4h 0 877 19972 11183 2025-02-09T10:47:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q30881092]] 19972 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q30881092}} <ref>https://web.archive.org/web/20230103092935/https://editorial.uefa.com/resources/0272-14859901c25b-59d32ff5294b-1000/ucl_-_booking_list_before_round_of_16_-_2nd_leg.pdf</ref>'''Lisandro Martinez''' sha chasambo Yim miyon uskun bə lan kintawu razab bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin uskun bə lan (18/1/1998) Dekkel baktema cidi Argentina bǝ, kuru ngawo baktema club Premier League bə Manchester United cidi England bə dero. == Lamintǝ == 38kmo6kkhk9g7qamj3d48v0ezo20qdd 0 878 11185 11184 2025-01-31T13:33:03Z Amire80 18 1 revision imported 11184 wikitext text/x-wiki Literacy də, ma'ananzə zauro farakdə, shima "futu tafakarbe kəla kuru awoa kəratə-a ruwobe-a" bayantəgə awoa ruwobe-a tafakarwa-a tafakarwa-a suro ruwobe lan faidatə-a asuzəgə-aro. Kalma gade lan, am suro lardəa kərazanaso dəye futu ruwozain kuru faidatə ruwozain, kuru sandiye futu sandiye ruwozain dəga kasatsana. 9nqkbp0j3wanu0kr0kviq92t7tc60t9 0 879 11187 11186 2025-01-31T13:33:03Z Amire80 18 1 revision imported 11186 wikitext text/x-wiki Kitawu də awoa ruotəma sammason, amma sha faidatain awoa ruotəma taganasmaro sandiya kisandi ro gowotəro, taganasmaro hawar ruotəma, hawar ruotəma, hawar ruotəma, hawar ruotəma, kuru suronzan hawar ruotəma kuru hawar ruotəma. Suro karnuwa ganaben, bayan shimadə taidazə fafaltəna kuru suronzan hawarra təlammame suronzan kunten, kuru sha nowotə hawarra təlammame ngəwuso ruwotə. tqichqqte179wymis7ivl8ddorjdch9 0 880 11189 11188 2025-01-31T13:33:03Z Amire80 18 1 revision imported 11188 wikitext text/x-wiki Lithium (Greek kurebe λίθος (líthos) 'kawu') də awo kemikalbe; shidə alamaram Li-a lamba atomicbe-a 3. Shidə su alkalibe təlala, liwula-bəl. Cidiya kəndagəram noataben, shidə su shiro nəmkərawu ganawo kuru awo cibbu shiro nəmkərawu ganawo. Futu su alkalibe sammaso yeyi, lithiumdə zauro awo kəljin kuru konnu fəlejin, kuru mburo walzəna na delan gənatin, samilan, au awo njibe alamanna kəndawu kəndawube au kəndawu mineralbe. a22o90cco2vfl1uzxca1w3u683qm2i0 0 881 11191 11190 2025-01-31T13:33:03Z Amire80 18 1 revision imported 11190 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[kǝmattǝn]] d65jww4mj71urn01pdf5yurx1gsc62b 0 882 23529 23402 2025-04-16T14:05:39Z Ummusalmasuleiman2001 55 23529 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Liwuram:Liverpool FC crest, Main Stand.jpg|thumb|Alam Liverpool bǝ]] Kulob dekkel shibe Liverpoolbedə kungiya dekkel shibe gonyi Liverpool, Englandlan kara. Kulobdǝ Premier Leaguedǝn gaska sǝdin, shidǝ daraja kura dekkel shibe Nasarabe. Saa 1892 lan koktəna, kungiya də Football League ro saa fuwuyedən kara kuru bikkewanzə fatoye Anfield lan sədin tun shiga koktənadən. Liverpool də shima kungiya do zauro faida'a kuru zauro banazayin ma dunyalan. '''Liverpool Football Club'''<ref>https://legacy.liverpoolfc.com/news/first-team/159072-happy-birthday-lfc-not-quite-yet</ref> dǝ Club dekkel bǝ kərwe Liverpool bǝ lan cidi [[England]] bǝ dǝn liverpool dǝ kara. == Lamintǝ == b7xjm55si1bjmzinvzfecs18521z28n 0 883 11206 11205 2025-01-31T13:33:04Z Amire80 18 1 revision imported 11205 wikitext text/x-wiki '''Logic''' shima kəra kəla hangal gənatəgə kalkalben. Shiye suronzan logic formal-a informal-a samma mbeji. Formal logicdə shima ilmu deductively valid inferences au logic truthsbedəwo. 8q5ri6ubv09bdrlkm6arvif0iyc1gz5 0 884 19974 11223 2025-02-09T10:47:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q434129]] 19974 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q434129}} <ref>https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:33S7-9RCS-ZT7?cc=1810731</ref>'''Lola Jean Albright''' Sha Chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin luko diyon bǝ lan sha katambo (20 July 1924) == Bawono == Yim findin yakkun bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwu indin miyon tulurin bǝ lan bawono (23 March 2017). Kayama cidi America be, Kaya ruwotuma ma, atteyey kuruman biske makar bǝ diyoma. ==Lamintǝ== rs72qblt9agye067iag0bfqwfhrk6t1 0 885 11226 11225 2025-01-31T13:33:05Z Amire80 18 2 revisions imported 11225 wikitext text/x-wiki London shima bərni kura lardə England bǝwo kuru shima bərni kura lardə United Kingdom bǝwo, am million 8.8 yeyi, kuru nashanzə metropolitan bǝdə shima kura lardə Europe bǝwo, am million 14.8 yeyi. Shi bərni dən kəla kəmoduwu Thamesbe lan suro anəm gədi England bǝ lan kara, kəmoduwu mil 50 yeyi (kilomita 80) dəwo North Sea ro lejinma kuru shima bəla kura kura ro saa duwu indin kozənama ro wallono. Bəla London yǝ də, na do kureye'a kuru na do lamar kasuyǝa ye də, am Rome yǝ Londinium lan daadaa kuru na do zaman kureye a yǝ dən.. 38j1q85vl853wv0570ra1gwi6ixi0rt 0 886 21182 19975 2025-02-22T20:33:12Z Ummusalmasuleiman2001 55 21182 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q266340}} <ref>https://www.familysearch.org/ark:/61903/1:1:VCF6-G72</ref>'''Lomi Kaya Anderson''' Dǝ Sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon luko uwun bǝ lan sha katambo (5-Aug-1945). Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. == Kǝnǝnga nze == Anderson dǝ Saint Paul, Minnesota lan cidanzǝ Klaydon Carl "Andy" Anderson, kemist kǝndarambe, kuru Maxine Hazel (née Kallin), kam kǝla awowa ngǝlabe. Shiye suro suburb Roseville, Minnesota yen tada. Sa Alexander Ramsey Senior High School lan, sha kərmai Valentine's Day Winter Formal ye saa 1963 lan bowotǝna. Futu shiye suro kitawunzǝ kǝnǝngabǝ My Life in High Heels lan wono, baanzǝye sunzǝ Leilani ro gozǝ sǝdǝna, amma shiye asuzǝna loktu shiye kǝnǝnganzǝ kǝrmabe ro sǝdǝna dǝn, shi dǝ sǝkǝ (Lay" Lani ro) sǝkǝ Loni ro faltǝaa. ==Lamintǝ== eyp2c8hlxam8ij65khxml4bmes3v811 0 887 11242 11241 2025-01-31T13:33:06Z Amire80 18 2 revisions imported 11241 wikitext text/x-wiki '''Lop Nur''' au '''Lop Nor''' (Oirat: ᠯᠣ᠊ᠫ ᠨᡇᡇᠷ, romanized: Lob nuur, su Oirat Mongolicben ma'ananzə "Lop Lake", na "Lop" də su nabe fərtənzə notənyi kərmadə shidə kəmaduwu mandabe harzəna shidoni kuren suro Lop Depressionben gədidən karadə. cidiya Tarim Basinbe nasha anəmgədi nasha kərmai Xinjiangbe, yalafəte Chinabe, kate sahara Taklamakan-a Kumtag-ayen. Nasha kərmaiben, kəmaduwudə bəla Lop Nurben kara (Təlam Chineseben: pinyinlan: Luóbùpō zhèn), kuru shiga Luozhonglan nowotə (Luozhōng) suro Ruoqiang Countyben, shidəwo nasha kəlanzəbe Bayingolin Mongolbe. Shi nizam kəmaduwudəbe, shidoni kəmoduwu Tarimbe-a kəmoduwu Shulebe-a fəte-a gədi-a lan suluwinmadə, shima awo darebe gafsənama ngawo kəmoduwu Tarimbedəwo, shidəwo loktu laan 10,000 km2 (3,900 sq mi) kozəna suro Tarim Basinben amma gana-ganan fulutəna suro Holocene sammason dalil nji samibe Tibetan Plateaube nankaro. Lop Nur də nasha njiye lan kara, cidi lan kara kuru na suluwin ba, kuru zauro nji yitəye Tianshan a, Kunlun a kuru fəte Qilian Mountains ye lan təngatəgəna. Shi kəmaduwudəbe nəmkuranzədə 3,100 km2 (1,200 sq mi) suro saa 1928ben, amma harzəna dalil nji gənatəbe gartəben shi dəwo nji suro kəmaduwudəbero lejin dəga dabcinma, kuru kəmaduwuwa sənana loktube-a kuru nji mandabe-a bas təbandin. Shi Lop Nur Basin harzənadə shiga mandabe 30 səta 100 cm ro saadəna (12 səta 39 in) ro saadəna. opuuyafqm5co3f7qx9neyonxk4q9prb 0 888 19976 11256 2025-02-09T10:47:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q65]] 19976 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q65}} <ref>http://learningenglish.voanews.com/content/nicknames-for-los-angeles/1644584.html</ref>'''Los Angeles''' Los Angeles də, nguwusoro sha L.A. lan bowotin de, shima bərni do nəm nguwu jamaye suro kəriye California ye U.S. ye də. Am 3,820,914 yeyi suro kalangayya bərnidəyen saa 2023 lan, [8] shima bərni kən indimi nəm nguwu jamaye suro United States yen, ngawo [[New York City]] yen; kuru shidə dawudi kasuwu be-a, kungəna be-a adabe-a Anəm [[California]] be. Los Angeles də am kaduwu'a ada'a kada'a, kuru shima bərni kura bərni kura am miliyon 12.8'a (2023). Los Angeles kuradə, shidoni Los Angeles'a Riversi de-a San Bernardino'a suronzən mbeji də bərni kura am miliyon 18.3 ma kozəna. Bərnidəye nguwuso suro njiye suro anəm California yen kara shidoni kəmaduwu Pacificye fətenzədən kara kuru nasha laa kəla kau Santa Monicayen kuru yalaro San Fernando Valleyro lezəna, bərnidə gədinzən San Gabriel Valley'a kalangaiyya. Milla square 469 (1,210 km2) yeyi zamzəna,[6] kuru shima bəla Los Angeles County ye wo, shidoni lardə do am nguwu'a suro [[United States]] ye lan am miliyon 9.86 yeyi suro saa 2022 yen.[17] Shima bərni kən diyaume U.S. lan zauro ziyaratinma kuru am miliyon 2.7 ma kozəna suro saa 2022 yen<ref>https://books.google.com/books?id=JMg1AAAAIAAJ&pg=PA151</ref>. Na do Los Angeles ro walzənadə buro salakkin am Tongvaye napsana kuru dare Juan [[Rodriguez Cabrillo]] ye Spainro 1542 lan kəlanzə'a gozəna. Bərnidə kəntawu Septemberye kawunzə 4, saa 1781 lan kokkada, cidiya gomna Spainye Felipe de Neve yen bəladiya Yaanga yen. 19] Shidə nasha Mexicoyero wallono 1821lan ngawo kəriwu kərmai kəlabe Mexicoyedən. Suro saa 1848 yen, datǝram kǝriwu [[Mexico]]-[[America]] ye dǝn, los Angeles-a California gabsǝna dǝ-a casuwu naptǝ cida tawadǝ Guadalupe Hidalgo ye dǝlan kuru nasha lardǝ America ye dǝro wallada. Los Angeles də bəladiyaro kəllata kəntawu Aprilye kawunzə 4, saa 1850 lan, kəntawu uwu kawu California ye kəriye səwandinro. Kəndawu fetebe suro saa 1890s lan fodutənadəye bərnidəro wuratə duno'a suwudəna.[20] Bərnidə waltə faraktəgəna loktu Los Angeles Aqueduct tamotənan suro saa 1913, shi dəwo nji gədi Californiaben suwudinmadə. == Laminte == pqd1e0t5qbfe08cuj9i05fj5xvhxyi3 0 889 11262 11261 2025-01-31T13:33:07Z Amire80 18 5 revisions imported 11261 wikitext text/x-wiki '''Lou Leon Guerrero''' Lourdes Aflague "Lou" Leon Guerrero (kəntawu Nowambaye kaunzə 8, saa 1950lan katambo) siyasama Americaye kuru nas kureye shidoni gomna Guambe kən 9 mewo tən saa 2019 lan cidazənadə. Wakil jamiyya Democratic Party ye, Guerrero də shima kamu buro salak ye nasha dəro cidazəna wo.[2] Leon Guerrero də majalisku Guambe lan cidazəna saa 1995 lan səta 1999 ro saadənan kuru waltə saa 2001 lan səta 2007 ro saadənan.[3] Saa 2007 lan səta 2017 ro saadənan, Leon Guerrero də shima kura banki Guam ye wo. Guam lan katambo kuru wurano, Leon Guerrero də B.S. Nursing lan kəriye Cal Los Angeles ye lan kuru MPH Jamiya California ye lan. Leon Guerrero də California-a Guam-a lan naptə nasye lan cidazəna, dareram lan kura karapka nasye Guam ye ro wallono. Cida adəlan, kasadə suro fitəye kəla jaziradəyen dabtəye wazəna.[5] Leon Guerrero ye karno majalisa Guam ye 1994 lan kənasartəna, zaman indiro cidazəna kawu gomna kuraro 1998 lan kənasartənyiro.[6] Shiye waltə majalisku Guamye lan cidazəna saa 2001 lan səta 2007 ro saadənan,[3] kawu cida gumnatibe kolzə nasha kasuwuye lan cidajinro har saa 2017 ro saadənan.[7] Leon Guerrero waltə siyasaro gagəna kəla kampain gomna Guamye karno gomna 2018yedən sədinro. Leon Guerrero-a kamanzə gasaye Josh Tenorio-a ye gawilma Republican ye Ray Tenorio-a kənasarzana, kuru sha gomnaro kəntagə January ye kawunzə 7, saa 2019 lan cado. Suro kərmaiyen, Leon Guerrero ye doka kəla alwoshi gana Guam ye dəga haftəyen muskozəna kuru nasha dəye kəla COVID-19 yen kəla kəltəyen.[8][9] Namtə gomnayen, Leon Guerreroye kasadə majalis Guambe kəla fitəye Guamlan dabtəyedə dabkono.[10] Shiga walta karno kən indimiro karrada suro karno 2022ben. == Kənənga-a ilmu-a buroyǝ == Guam lan katambo, Lou Leon Guerrero də fero Jesus Sablan Leon Guerrero (1927-2002), shi do Bank Guam ye koksənama, kuru Eugenia Calvo Aflague Leon Guerrero. Yanzəganawa indi mbeji, Jesse-a Anthony-a (1952-2005). Moranti ya kura Our Lady of Guam ye dəro karaa, cidi U.S. yero lezə kəra-a cida-a Anəm California yen sədin. Suro saa 1973-yen, Leon Guerreroye digirizə ilmu kimiyabe kəra Nursingben Jamiya kəriye Californiabe Los Angeleslan səwandəna. Jamiya California, Los Angeles (UCLA) lan 1979 lan digiri Masterye kəla nəlewa jamaye lan səwandəna. Suro saa 2009 lan, mowonti Seattle, Washington ye dəro waltə degree masterye mowonti banki Pacific Coast ye lan səwandəna. == Cida litari bə == Lou Leon Guerrero də cidama nəm nasye suro litari Santa Monica ye suro Santa Monica, California yen cidazəna, kawu Guam ro waljinro saa 1980 lan. Daji cidaro lezə nasha nəlewa fatobe kuru darekta cidawabe (1990-1994) ro wallono.[11] Suro saa 1989 lan, Leon Guerrero, kura kəlakəl nurses Guamyedə, shaida kamu Chamoruye kəla Bill 848yen cina, shara doni suro fitəye jaziradən dabtəro nyazanadə.[5] == Cida siyasabe buroye == Leon Guerrero də senator majalisku Guambe kən 23th, 24th, 26th, 27th, kuru kən 28th lan cidazəna.[12] Leon Guerrero də shima shara jamaye ruwozə shi do ne Healthy Futures Fund dəga suwudəna ma, shi do ne kərma dəro kulashi kəla nəlewaye-a kansa ye-a Guam lan sədin ma.[13] Nzəralan, shiye Natasha Protection Act dəga yitagatsəgə kuru səsangəna, shi done tawa jamaye kaltəgəma dəga.[14] Majilas Guambero gawo (1995-1999) Majilas Guambe kən 23me Lou Leon Guerrero də buro salak lan senator ro waltəro gasagəna suro majalisku Guam ye lan saa 1994 lan. , 1994. Leon Guerrero ye karno lan zuwuna, karno 20,168 səwandəna kuru kən 9 me karno kura kəntawu November ye kawunzə 8, saa 1994 lan.[15] Leon Guerrero də sha majalisa Guam ye kən 23rd ye lan cidaro badizana yim Monday, kəntawu January ye kawunzə 2, saa 1995 lan. Loktu kərmaizə buro salak ye majalis Guam ye lan, Leon Guerrero də shima am nguwu ye kuru doka jama mewu ye 18 banazəna.[16] kg0m81d8hkbhiamg9u60zqzqknu440b 0 890 19977 11294 2025-02-09T10:47:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1779]] 19977 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1779}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Louis_Armstrong#cite_ref-1</ref><ref>https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0804.html</ref>'''Louis Armstrong''' dǝ sha chasambo yim diyon bǝ lan kǝntawu shahur bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin tillon bǝ (4-Aug-1901) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim Araskin bǝ lan kǝntawu maram bǝ land saa duwun yar laarrin fitulurrin tillon bǝ lan bawono (6-july-1971). Satchmo Au Pops Armstrong bǝ lan sun nzu notunaman kayama ada kure bǝ Cidi Amerika bǝ(American Jazz). bula New orleans, Louisiana bǝ lan sha chesambo. (Louis Armstrong) zauro kaya nozuna. Cidi ngu bǝ lan sun nzu notuna kila kaya notun nzu bǝn . Kam zauro kowo kijiwa . Kǝnǝn gan nzǝn Awards ngu zuwuna. tuno karu bǝ lan bawono. Yim Araskin bǝ lan kintawu maram bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fitulurrin tillon bǝ lan (6-july-1971) suro bula beens, New York bǝ lan. == Lamintǝ == b3wl8ct9s1jbpdxro3bpbrgxqzpeiu4 0 891 19978 11309 2025-02-09T10:48:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q529]] 19978 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q529}} <ref>https://web.archive.org/web/20150316060617/https://royalsociety.org/about-us/fellowship/fellows/</ref>'''Louis Pasteur''' Sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun findin indin bǝ lan (27-dec-1822) == Kenengan nzǝ == == Bawono == Yim findin uskun bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun filaarin uwun bǝ lan (28-sep-1895). Louis Pasteur dǝ shi kam cidi Faransa bǝ kureman attǝyǝy shi malum ( Microbiology and Chemistry) bǝ . Sha kamun nzu wa Marie zauro kasadin nza filezana nasha (Germ theory and disease) bǝ lan == Lamintǝ == je9w4zbmmfu7xfvpc2mgs1fu8e0cwav 0 892 11317 11316 2025-01-31T13:33:10Z Amire80 18 7 revisions imported 11316 wikitext text/x-wiki Louis XIV (Louis-Dieudonné; 5 September 1638 /1 September 1715), kuru Louis the Great (Louis le Grand) au the [[SunKing]] (le Roi Soleil) lan nowatadə, shima mai lardǝ [[France]] bǝwo suro saa 1643 lan har saa 1715 lan shiye kamzəna ro walwono. Saa 72wa yim 110wa lan kərmai dә shima kәrmai dәwo zauro kuruwu wo. == Lamintǝ == 67dtca3txg47hh4paxvbxx2m52r0c1b 0 893 11319 11318 2025-01-31T13:33:11Z Amire80 18 1 revision imported 11318 wikitext text/x-wiki Louise Abbott (1950 lan katambo)[1] shima kam Canada ye ruwotəma, foto gotəma, kuru fim tandoma bəla gədi Quebec ye lan napsənama. 65x2rcctfszxid1tzonjbqp1ul9trjl 0 894 11321 11320 2025-01-31T13:33:11Z Amire80 18 1 revision imported 11320 wikitext text/x-wiki Kәrawa dәye awowa dunowa-a nәlewa-a hangalbe-a ngәla-a, nәlewa-a awowa ngәla-a au awowa ngәlabe-a so mbeji. hqd4j9m3j1enz2vujq2nbvv5zvbba5t 0 895 19979 11336 2025-02-09T10:48:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q483837]] 19979 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q483837}} == <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Luka_Modri%C4%87#cite_ref-1</ref>Luka Modric == [[Liwuram:Luka Modric Interview 2021.jpg|thumb]] Modric sha chasambo (9/9/1985) Dekkel baktba cidi Croatia bǝ kuru dawu baktema club donyi La ligbbǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Croatia bǝ ro. Ngwu nzu so dawu baktema, kuru shima kam donyi cidi nzǝn nduso wa kasadǝ wa kozuna wo nasha dekkel dekkel bǝn. == Lamintǝ == jwhcri6prbm89hdz8vjuh92j7a4t0u5 0 896 19980 11353 2025-02-09T10:48:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5981954]] 19980 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5981954}} == <ref>https://web.archive.org/web/20210419015252/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=53558</ref>Lucas Vazquez == '''Vazquez''' dǝ sha chasambo yim tilon bǝ lan kintawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (1/7/1991) Dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru ngawo baktema club donyi La liga bǝ Real Madrid bǝ ro. == Lamintǝ == d0twts6pxgej70tbtffy56jnurmulcm 0 897 19981 11369 2025-02-09T10:48:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3595213]] 19981 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3595213}} == Lucky Ali == '''Maqsood Mahmood Ali''' sha chasambo yim miyon laarrin bǝ lan kintawu laar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun uskun bǝ lan sha katambo (19/9/1958) lucky Ali lan sha buwozan ma shi kayama cidi Indian yǝ kuru kaya ruwotema, biske drama bǝ diyoma. ==Lamintǝ== == <ref>https://www.ndtv.com/entertainment/viral-lucky-alis-impromptu-gig-in-goa-need-we-say-more-2338252</ref>Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == bmuti9eolwfyklt01wuexs5ank0zuju 0 898 19982 11384 2025-02-09T10:48:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q380147]] 19982 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q380147}} == <ref>http://www.luckydubemusic.com/funfacts.html</ref>Lucky Dube == '''Lucky philip Dube''' ==Lamintǝ== == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Lucky philip Dube dǝ suro saa (2007) belan sha chesano. r5xay1gn065fvt1yi3hwdd96jz6gits 0 899 19983 11403 2025-02-09T10:48:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9391]] 19983 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9391}} '''Ludwig Josef Johann Wittgenstein''' [luːtvɪç ˈjoːzɛf ˈjoːhan ˈvɪtgənʃtaɪn] in German) sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fiskun laarrin bǝ lan (26-April-1889) == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan saa duwun yar laarrin fiwun tilon bǝ lan bawono(29-April-1951) Ludwing dǝ shi malum philosophy bǝ cidi Austrian bǝ. Chidan nzi nguwun zuso nasha (Logic) bǝ lan cidi philosophy lisawu yeya, philosophy telam yeya. Karno 20th century bǝ lan kam shi yeyi bawo bawo gairo sorin nasha philosophy bǝ den . Zauro kasadin nzu filezina nasha den. srxzhklc9zgnnom5mbe4a3x1v4afhv0 0 900 19984 11441 2025-02-09T10:48:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q255]] 19984 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q255}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref><ref>Beethoven was baptized on December 17. His date of birth is not known. Usually, it is given as December 16. This date is given based on evidence at the time: for more detail see below</ref>'''Ludwig van Beethoven''' '''Ludwig van Beethoven'''. dǝ sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan Au mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin bǝ lan. Bawono (16-December-1770) bula Bonn bǝ lan. == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == Yim findin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa == Lamintǝ == foigya2cl5k3ghrbsmw1w0f6nmom6go 0 901 19985 11456 2025-02-09T10:48:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q713627]] 19985 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q713627}} == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Lukas_Hradecky#cite_ref-1</ref><ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20170808194106/http://spieledb.eintracht.de/squad/lukashradecky</nowiki></ref>Lukas Hradecky == Lukas dǝ sha chasambo (25/11/1989) dekkel baktema cidi Finland bǝ kuru fato jetima club Bundesliga bǝ Bayer Leverkusen wa cidi nzǝ Finland bǝ wa ro. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Lukas dǝ Bratislava lan sha chasambo kǝrma ro Slovakia lan buwotin ma suro saa (1989) bǝn. == Lamintǝ == dmbijsywnlq3g7vd6nwisjowos4gl5k 0 902 11465 11464 2025-01-31T13:33:19Z Amire80 18 8 revisions imported 11464 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Luke Shaw, Manchester United v Newcastle United, 11 September 2021 (44) (cropped).jpg|thumb]] '''Luke Shaw'''<ref>https://www.premierleague.com/news/84136</ref> dǝ sha chasambo (12/7/1995) dekkel baktema cidi England bǝ kuru ngawo baktema club donyi Premier League bǝ Manchester United bǝ wa kuru cidi nzǝ England bǝ wa ro. == Lamintǝ == i1vp0ig0x7scvzi4o0kwmtrk3jrx4sf 0 903 11468 11467 2025-01-31T13:33:19Z Amire80 18 2 revisions imported 11467 wikitext text/x-wiki Kǝmattǝn də sandima nasha do nefsə kənəngatəye də suro kamma so yen kuru dabbawa gadeye nguwuso yen, suronzan dabba donyi snail ye so, dabba gana laa so'a. Dabba'a kuru dabba'a gade ngəwuso suro ngəwusoyen, kambo'a indi sandima saminzədə ngəwusoyen kara'a gade gade lan. 891ucp1oqdpradmwx5mti9iff96c6qy 0 904 11470 11469 2025-01-31T13:33:19Z Amire80 18 1 revision imported 11469 wikitext text/x-wiki '''Lurleen Wallace''' Lurleen Burns Wallace (katambo Lurleen Brigham Burns; kəntagə Septemberye kaunzə 19, saa 1926- kəntagə Mayye kaunzə 7, saa 1968) də siyasama Americaye shidoni gomna Alabamaye kən 46 me ro cidazənama kəntagəwa 16 ro kəntagə Januaryye kawunzə 16, saa 1967 lan səta har kərmunzə kəntagə Mayye kawunzə 7, saa 19. kamu buro salakbe gomna Alabamabe George Wallacebe, shidoni gomnaro walzənadə dalil doka Alabamabedəye kalmawa kazadalaro dabsəna nankaro.[1] Wallace də shima gomna kamuye buro salak ye Alabama ye kuru shima kamu do kərmai də’a sətana hatta Kay Ivey ye kərmai də’a kənasartəna suro saa April 2017 yen. Wallace də shima (suro saa 2024 yen) gomna kamuye suro gargam U.S. ye lan kərmainzən bazəna kuru shima kamu do kərmai də’a sədin ma. kamu Democrat ye buro salak ye kuru shima gomna ro walzəna ma suro gargam Alabama yen. Suro saa 1973 lan, ngawo kərmunzəyen sha Hall of Fame kamuwa Alabamayero cado. dnfblvhiy9g7v767h1urm7j8795x6xr 0 905 19986 11479 2025-02-09T10:48:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q85946567]] 19986 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q85946567}} '''Babatunde Rahim''' ('''Lyta''')<ref>https://m.guardian.ng/life/doro-musik-gang-signs-lyta-unveils-plans/</ref> bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma ==Lamintǝ== 3r1fjzd6qoe5gegpx3t5oom0weigrp1 0 906 22260 19987 2025-03-18T16:28:40Z Bukr Garbai 213 +s 22260 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6712192}} <ref>https://www.bellanaija.com/2013/10/33-hurrays-for-rap-superstar-m-i-abaga-photos-of-his-girlfriend-erica-vector-noble-igwe-victoria-kimani-audu-maikori-at-his-surprise-party-in-lagos/</ref>'''M.I Abaga''' Jude lemfani Abaga sha chasambo yim diyon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan sha katambo (4 oct 1981) M.I Abaga bǝ lan sun nzu notunama, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma.suro Saa duwu indin araskin bǝ lan 2006 kayan nzu " Crowd Mentality" chido. Suro saa duwu indin uskun bǝ lan 2008 "Talk About It" chido.suro sa,a duwu indin miyon bǝ lan 2010 MI 2: The movie chido.suro saa duwu indin mǝyon uskun bǝ lan 2018 "Rendezvois" chido.suro saa duwu indin laarrin bǝ lan 2009 MTV Africa music Award chiwando. Suro saa duwu indin mǝyon bǝ lan 2010 bǝ lan BET Award chiwando Attǝyǝy kuruman shima CEO chocolate city bǝ. == Kenenganze buro ye == == Laminatǝ == ol4tmcz23ak7n1egu52kdq5i6torwx1 0 907 19988 11529 2025-02-09T10:48:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16218637]] 19988 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16218637}} '''M Trill''' Sha chesambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin laarrin bǝ lan sha katambo (18-may-1979) '''Teria Yarhere''' bǝ lan sun nzu notunaman kayama cidi Nigeria bǝ, Shi kam Delta State bǝ. suro Saa duwu indin uskun bǝ lan (2008) album nzu "Number One" chido suro saa duwu indin mǝyon bǝ lan (2010) "Ladies and Gentlemen" chido Attǝyǝy kuruman saadin channel O music Video Award chiwundo. == Kenenganze buro ye == == Laminatǝ<ref>http://www.thenationonlineng.net/archive2/tblnews_Detail.php?id=65643</ref> == mf53mythf1yph24f26tyida8woi4z0m 0 908 11531 11530 2025-01-31T13:33:22Z Amire80 18 1 revision imported 11530 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mada language]] 0s1ppfcdixhhat2umc4kokvsso54e4k 0 909 19989 11539 2025-02-09T10:48:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3915843]] 19989 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3915843}} <ref><nowiki>https://www.academia.edu/23910111</nowiki></ref>'''Mada''' Madadə təlamma faidaa nasha Nasarawa-a anəm Kadunaye-a lan manatin suro Middle Belt, Nigeriayen, təlamma kada mbeji. Shidə təlam zauro tonalbe. Fasari kitawu New Testamentbedə təlamdəro suro saa 1999ben tamowatə.[2] Təlamma Nunkuyedə təlamma Madayero asutəna Gbantuye yayero. Amma Madayedə sandima təlamma kən indimi kəriye Nasarawayedən, nguwuso gomnati Akwangayeya Kokonayeya. Gargamma archaeologicalye waneye sandidə kaduwu kəlafərəm zamanbe Nokye wono. Sandidə amma Ninzoyedəa karəngə, kuru amma Gbantuyeya. Təlamma nzadə təlamma Proto-Plateau lan fəlangzanaro kasattəna. == Lamintǝ == 68n2fn7k93862iow119rds1yqe2pvxx 0 910 19990 11551 2025-02-09T10:48:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6726220]] 19990 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6726220}} '''Madalla''' Madalla də bula [[Nigeria]] yǝ bərni kura [[Abuja]] yǝ karəngən. Kate Suleja'wa [[Abuja|Abuja'wa]] yen kara kuru nguwusoro Abuja lan bowotin. Madalla də nasha laa hangal gənatəye mbeji misallo kau'wa kau'wa bəladə sammason mbeji. Shidə bəladiya nəm nguwu am 80,000 yeyi mbeji suron nzǝn.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Madalla#cite_note-nigerian-tribune-igbo-five-1</nowiki></ref> == Balimitǝ == Suro kəntawu Septemberye saa 2011lan kasuwuwu Igboye uwu am indiye bunduwun cezana kəla bətərəm nəmgadetəyen. Shima na do yim Krismasbe kəntawu Decemberbe saa 2011lan Coci Catholic St. Theresaben wazənadə nado am nəmzalumye Boko Haramlan notənadəye bətərəm sadənadə. Madalla də shiye Zuma Rock dəga diya bərnidəyen gənazəna. == Lamintǝ == n0h86m9a7gm7qprhgv2lcbhrp8leblo 0 911 19991 11568 2025-02-09T10:48:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q108318919]] 19991 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q108318919}} <ref>https://web.archive.org/web/20210718213012/https://guardian.ng/life/music/made-kuti-steps-outside-the-shrine-with-the-movement/</ref>'''Made kuti''' Omerinmade Kuru sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (26 sep 1995). Made kuti bǝ lan sun nzu notuna ma kayama cidi Nigeria, bǝ kaya rutuma. Saa 2021 bǝ lan album nzu "For (e)word chido == Laminatǝ == 2r01azdfz9k54jju2q62pxeqgbrk3ql 0 912 11570 11569 2025-01-31T13:33:24Z Amire80 18 1 revision imported 11569 wikitext text/x-wiki Magnus Samuelsson (kəntagə Disembaye kawunzə 21, saa 1969 lan katambo), bikke makkaryema Swedish ye, kam duno'a kuru kam duno'a dinaye saa 1998 lan. Shiga 'king of the stones' lan nozana, shiye kam duno'a dunyabe ro loktu 5 ro lewono kuru dareramro loktu 10 ro lewono kuru shi də kam duno'a kura gargamye ro gotəna. Tada kəriwu muskoye Swedish ye kureye, shiye suro kəriwu muskoye Europe ye lan badiyaram saa 90's ye lan kən indimi suro saa 1993 yen shima cidanzə ngəla wo. Shidə kuruson 'musko-a mukko-a dunyalan shiro duno'a gənyiro nozana. ie47rvryrr5pgwburticx3b8suqn6oh 0 913 11572 11571 2025-01-31T13:33:24Z Amire80 18 1 revision imported 11571 wikitext text/x-wiki Magnus Ver Magnusson (23 April 1963 lan katambo) də kam Iceland ye duno'a kuru kam duno'a gaskaye. Shidə kam duno'a dunyabe diyauro, suro saa 1991-a, 1994-a, 1995-a, 1996-ayen kənasar səbandəna kuru shiga kam duno'a zaman sammason gozana. 4s9ians22c7sazobut274r59kb46jm7 0 914 19992 11581 2025-02-09T10:48:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8276]] 19992 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8276}} Mahābhārata (/məˌhɑːˈbɑːrətə, ˌmɑːhə-/ mə-HAH-BAR-ə-tə, MAH-hə-; Sanskrit: महाभारतम्, IAST: Mahābhāratam, pronounced [mɐɦaːˈbɦaːrɐt̪ɐm]) shima kitawuwa Smritiye indi kura-a kuru Sanskrit epics India kureye dəwo suro Hinduismben darajazana, gade dǝ shima Rāmāyaṇa. Shidǝ kǝla lamarra kǝriwu Kurukshetrabe-a kuru ngawo kǝriwu shimadǝbe-adǝn bayanna sǝdǝna, kǝriwu kǝrmai kǝrmaibe kate karapka indiye, Kaurawa-a kuru Pāṇḍawa-a. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mahabharata#cite_ref-1</ref>=== 6ffhfomz9gqz82zbwx4otynyvee1yxp 0 915 19993 11601 2025-02-09T10:48:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q62695804]] 19993 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q62695804}} == <ref>https://dailytrust.com/gov-buni-celebrating-a-quintessential-leader53</ref>Mai Mala Buni == '''Mai mala buni''' dǝ sha katambo yim mǝyon tilon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro Saa duwun yar laarrin firakkin tulurin bǝ lan sha katambo (11 Nov 1967) yǝ ladǝn Siyasama Kura [[Nigeria]] bǝ. Sha buni yadi suro bula [[Yobe]] bǝ dǝn sha chasambo. kǝrmaro shima gwamna yobe bǝ wo. == Lamintǝ == sohakb32kklcid6eh6trtv4us85btz5 0 916 21189 21115 2025-02-22T21:00:46Z MohammedBama123 36 /* Lamintê */ 21189 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q221436}} [[Liwuram:Welcome to Maiduguri express.jpg|thumb]] '''Máiduguri''' Maiduguri də shima bərni kúra Borno be doni yálà gədi Nájeriya be dən də́gana ma. Maiduguri də shima kə́rye doni kə̀rye ya Yala gədi [[Nigeria]] bǝ samma sowa nəm kuraa kuru jámá ngəwuwa son kozəna ma. Gananzəyaye am milion falla kozəna birni ladin.bərni Maiduguri ye də, ca bərni bəlin kúrú nabtənzə buroye də ku alamanna sáà yar ləgarrin fitulurrin ye dəgai. Shima (1807). Maiduguri də, suronzəlan nguro [[Yerwa]] au Herra mbeji maana ( Her təlam kanuri ye ladən ) foto fəte dən.Maiduguri dina diye ca foto gədilan Karra. ==Gargam== Loktu buroye Nashadə karnuwa kadaro fato Mairi Kanem-Bornube. Maiduguridə bərni indi mbeji: Yerwa fətenzən kuru Maiduguri kureye gədinzən. Yerwa də sha 1907 lan [[Abubakar Garbai]] [[Borno]] ye sha bərni kura mairi Bornu ye lan kokkono. Nadə kawu shiro bəladiya gana Kalwa lan notənadə. Adəye bərni kura am [[Kanuri]] yedə [[Kukawa]] lan gotə'a suwudəna. [[Maiduguri]] kureyedə [[British]] ye sha karza kərmai askərraye ro saa 1908 lan, Mafoni'a falzəna.[3] Saa shimadən nado Komishina Britishye kəla [[Bornu]] Britishye dəro wallono. Suro saa 1957 lan, [[Yerwa]] də shima su do dawudi bərniye dəro wallono kuru '[[Maiduguri]]' də shima su bəladiyaye dərizə kəlzəna dəro faidatə. Suro saa 1964 lan zawal maara cidiyedə nadəro kalaktəgəna kuru adəye səkə na kasuwuye kura nadəye ro wallono. Bərnidə loktu laan sha "dawu ilmu [[Islam]]be suro Fəte [[Africa]]ben nozana shidoni ... [kərazəna] kasattə-a nəm kərawo-a alamanna kəskawa neembe yeyi."[6] Maiduguridə shima fal suro nashawa gomnati ganaye mewun lokko uwur (LGAs) shidoni Borno Emiratedə'a sədinmadə, kəriye adaye shidoni kəriye [[Borno]]ye, [[Nigeria]]lan karadə. ===Boko Haram=== [[Boko Haram]] ye bǝtǝrǝm sadǝna Bərnidə shima kardə Boko Haramye bətərəmnzawo[14] kuru shima bərni doni amdəye ngəwusoro bətərəm sadinmawo.[15] Dareram kəntawu Julyye saa 2009 lan, Maiduguridə shima nado fitəna adinbe kura yala [[Nigeria]]yen Boko Haramye sədənawo, shidoni am 700 samin cezənadə Yim kawu kəntawube 14 kəntawu Maybe saa 2013, kura lardəbe [[Goodluck Jonathan]] ye kəndaram kəla kəltəbe yala-gədi [[Nigeria]]be warmajiwo, kəriye [[Borno]]be kunten, dalil cida kəriwu [✓Boko Haram]]be nankaro.[16] Bərnidə sammaso suro bənyeyen suro bənyeyen, kuru moto kura kura sodə'a dapsana kəla am bərnidəye'a nzəkawo nankaro.[17] Nashawa mewun indin bərnidəye doni Boko [[Haram]] ye duno'aro notənadə suro curfew yen kara.[18] Yim kawu kəntawube 18 kəntawu Junebe saa 2013, am [[Boko Haram]]bedə maaranta laaro bətərəm sadəna loktu fuwurawa jarawa sadindən; fuwurawa laar cezəna.[19] Saa 2014 lan, Boko Haram ye [[Maiduguri]] ro bom gǝrzǝna suro kǝntawu Janwari-a, kǝntawu Yuli-a kuru kǝntawu Nuwamba-a yen. Yim kawu kəntawube 10 kəntawu Januarybe saa 2015, kasuwu Mondaybe suro [[Maiduguri]]ben bom təmtəgəna, am 19 cezəna.[14] Awa badiyaram kəntawu Januarybe kawunzə 25, Boko Haramye bərnidəro bətərəm kura sadəna.[20] Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Januaryben, CNNye hawar cina kəla Maiduguriro bətərəm "am bunduwu'a yer kadaye" sadənadə duno'atə, amma bəla karəngənzə Mongunodə Boko Haramye səmowona.[21] Soja'a Nigeriayedə bətərəm gade Maiduguriro kəntawu Januaryye kawunzə 31 saa 2015 lan sadənadə kənasartana gulzana.[22] Yim kawu kəntawube 17 kəntawu Februarybe saa 2015-lan, Mongunodə dareramdən askərra Nigeriabero cukkurowo kəla bətərəm sami-a cidi-ayen. [23] Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Marchbe saa 2015, bom kəlanza kəltəbe uwuye am 54 cezəna kuru am 143 zauro zauro sətana.[24] Yim kawu kəntawube 30 kəntawu Maybe saa 2015, Boko Haramye bərnidəro bətərəm gade sadəna, am mewun yakkə cezəna.[25] Suro kəntawu March saa 2017 yen [[Boko Haram]] ye waltə Maiduguri ===Giwa Barracks=== Barracks Giwa ye-a na suro Maiduguri ye-a də Boko Haram ye bətərəm kada sədin. Suro saa 2014 lan, hawarraye fəlezana am 600 bətərəmdən cezəna, amma ngəwunzaso am suro fatoyen dazanadə askərraye cezəna.[26][27] Suro kəntawu January/Februaryben saa 2015 lan bətərəm təkkəna, suro kəntawu Marchben saa 2015 lan bom təkəna, kuru waltə suro kəntawu Mayben saa 2015 lan bətərəm təkkəna.[28] Suro kəntawu Mayben saa 2016, Amnesty Internationalye hawar kəla na amso Giwabedən cituluwo, shiro "na kərmube" gulzəna. Hawardəye wono fatowadə am 1,200 yeyi (duli 120 kunten) kuru am anyi ngəwunzaso nəmzalumlan sandiya suro fatoben dazana. Waltə wono am 149 suro reta saa 2016yen bazana, surodən nduli 11 mbeji.[29] Suro saa 2019 yen, Amnesty International (AI) kuru am [[Nigeria]]ye hangalnza cizənama (CN) ye kulashi kəla kamuwa-a nduli-a nadən zortəyen bowozana.[30] Tramadol addiction də awo hangal gənatəye ro walzəna nasha [[Maiduguri]] yen, dalil Boko Haram ye kəriwuwu-a am bəlaye-a kurun dəro walzana kəla zau fantəyen, kəlanza'a, kuru awowa do fitənayen suwudin dəga. ==Yanawu== Kawudo shiro kurawo badə shima 47 °C (116.6 °F) yim kawu 28 kəntawu Maybe saa 1983, amma kawudo shiro ganawo badə shima 5 °C (41 °F) yim kawu kəntawu Decemberbe kawunzə 26 saa 1979.[32] Kəska kəltadə shima awo done kərmai bərnidəye kərmai kərmaiye sədinmawo, kuru kəska kura kura ci diwalwa kura kurayen də kəngal zauro duno'aro nzətkawo sədin.[33] ==Kǝrmai== Kə́rmai Bə̀rní Màidúgúri ye də, nadən mairi Barraanzə shehu [[Borno]] be də karra kuru nadə́ma bə̀rnî kura kərye diye na doni fato gomnatiye daanama.<ref>Salkida, Ahmad (24 September 2012). "Tears From Maiduguri". ''Sahara Reporters''. Retrieved 19 October 2019.</ref> == Lamintǝ== p2pvdfqk0o7esusucez4ojkbl1gskbo 0 917 11625 11624 2025-01-31T13:33:28Z Amire80 18 1 revision imported 11624 wikitext text/x-wiki '''Farashi maara samibe''' Maiduguribedə (IATA: MIU, ICAO: DNMA) shima faraskəram maara samibe Maiduguri, bərni kura kəriye Borno Nigeriabe. Jeneral Muhammadu Buhariye faraskəram maara samibe dunyabe Maiduguri Mara buro salakbe, Airco DH.9, shi doni Nigerialan zəfsənadə, Maidugurilan zəpkono suro saa 1925yen 7onsfr5gfokqy4wjc7ausbdrvmg9rt6 4 918 22987 22986 2025-04-02T12:49:25Z Jon Gua 66 22987 wikitext text/x-wiki <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #ddd; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #f9f9f9 100%); background: -webkit-gradient(linear, left top, left bottom, color-stop(75%,#fff), color-stop(100%,#f9f9f9)); background: -webkit-linear-gradient(top, #fff 75%,#f9f9f9 100%); background: -o-linear-gradient(top, #fff 75%,#f9f9f9 100%); background: -ms-linear-gradient(top, #fff 75%,#f9f9f9 100%); background: linear-gradient(top, #fff 75%,#fff 100%); height:auto; padding-left:10px; padding-right:10px; padding-bottom:5px; padding-top:5px; margin-left:5px; margin-right:5px; margin-bottom:6px;"> {| style="width:100%;" | style="width:61%; color:#000;" | {| style="width:280px; border:none; background:none;" | style="width:280px; text-align:center; white-space:nowrap; color:#000;" | <div style="font-size:162%; border:none; margin:0; padding:.1em; color:#000;">Wushe kinshero [[Wikipedia]] tǝlam kanuri yǝn.</div> <div style="top:+0.2em; font-size:95%;">Encyklopedia dǝyǝ nduso yǝ raksu sasan ma.</div> <div id="articlecount" style="width: 100%; font-size: 85%;"> Kǝrmaro kasida [[Special:Statistics|<span style="color: green; font-size: 120%;">'''{{NUMBEROFARTICLES}}'''</span>]] mbeji suro Wikipedia adǝ yǝn.</div> |} | class="fonslogo" style="background-repeat:no-repeat; background-position:-40px -15px; width:100%; border:1px solid #a7d7f9; vertical-align:top; -moz-border-radius: 10px; -webkit-border-radius: 10px; border-radius:10px;" style="text-align:right; font-size:90%; padding:12px 17px 0px 0px;font-weight:bold;" | |style="width:13%;font-size:100%;color:#000"| <span style="white-space:nowrap">[[Awowa təlamma sammason təwandinma]]</span><br /> |} </div> {{CreateNewArticle}} {| id="mp-upper" style="width: 100%; margin:6px 0 0 0; background:none; border-spacing: 0px;" | style="width:50%; background:#F0F8FF; border:1px solid #EECFA1; padding:10px; margin-bottom:7px; vertical-align:top; -moz-border-radius:1em; -webkit-border-radius:1em; border-radius:1em;" | {| style="width:100%; margin:0 0 0 0; padding:0 0 0 0;" |- style="vertical-align:top;" | style="width:100%;" | <div id="mf-fp"> {{HU/BoxHeader|#6677FA|#8899FD}}<center><span style="font-family:Tahoma;font-size:100%;color:Blue;text-shadow: 0em 0em 0em grey">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Kasida kura'''&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></center></div> </div></div> {{HU/BoxContent | content = {{Main article}} | line = <!--{{·}} [{{fullurl:Wikipedia:Gambar pilihan/{{#expr:ceil (({{#time:z}} +1) div 4)}}_{{#time:Y}}|action=edit}} sunting]--> }} |} {| style="width:100%; margin:0 0 0 0; padding:0 0 0 0;" |- style="vertical-align:top;" | style="width:100%;" | <div id="mf-fp"> {{HU/BoxHeader|#6677FA|#6677FA }}<center><span style="font-family:Tahoma;font-size:100%;color:Blue;text-shadow: 0em 0em 0em grey">'''Nakka kura'''</span></center></div> </div></div> {{HU/BoxContent | content = {{Main categories}} | line = }} |} {| style="width:100%; margin:0 0 0 0; padding:0 0 0 0;" |- style="vertical-align:top;" | style="width:100%;" | <div id="mf-fp"> {{HU/BoxHeader|#6677FA|#8899FD}}<center><span style="font-family:Tahoma;font-size:100%;color:Blue;text-shadow: 0em 0em 0em grey">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Cida'wa gadǝ lan'''&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></center></div> </div></div> {{HU/BoxContent | content = {{Other Wikis}} | line = <!--{{·}} [{{fullurl:Wikipedia:Gambar pilihan/{{#expr:ceil (({{#time:z}} +1) div 4)}}_{{#time:Y}}|action=edit}} sunting]--> }} |} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ ordgvf450dc0w6jbhg7pa8z6h0sv8nf 0 919 19995 11726 2025-02-09T10:48:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q724]] 19995 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q724}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maine_Senate</ref>Maine (/meɪn/ c MAYN)[10] shima kərye do suro New [[England]] ye lardə [[America]] ye lan, kuru shima kərye do yala-gədizəna ma suro cidiya 48. Fətənzən New Hampshire'a kalangaizəna, Gulf of Maine'a anəmgədizənanzə'a, kuru kəriyewa [[Canada]] be New Brunswick-a Quebec-adə yala-gədi-a yala-fəte-a lan. Maine də shima kərye kura New England lan nəm kura lan, nəm kura kəriyewa uwu gafsəna də'a kozəna. Suro kəriyewa U.S. ye 50 dən, shima kən 12 me nəm gana lan, kən 9 me nəm nguwu am ganaye, kən 13 me nəm nguwu am ganaye, kuru shima bəladiya ye wo.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/North_American_Vertical_Datum_of_1988</ref> Bərni kura lardə Maine ye də Augusta, kuru bərni do zauro jama nguwu'a də shima Portland, nəm nguwu jamiye də 68,408, kom-komi 2020 ye den <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/French_language_in_the_United_States</ref>Kalangai Maine ye də amma asal lardəye sha nabsana suro saa 12,000 yeyiro,[13] ngawo glaciers də waltənayen woktu kankara dareyedən. Woktu Europe ye kənshedən, lardəa təlamma Algonquian ye manazan kada nadə sonotin kuru lardəa anyi kərmadə sandiya Wabanaki Confederacy lan nowotə. Nasha amma [[Europe]] ye buro salak ye nadən napsanadə shima Faransa ye 1604lan kəla Saint Croix Island yen, Pierre Dugua, Sieur de Mons sandima garzə. Nabtəramma Nasara ye buro salak ye də shima Popham Colony do loktu ganayedə, shidoni Plymouth Company ye 1607lan koksənadə. Nabtəramma Nasaraye kada ci kəmaduwu Maineyedən 1620lan kokkada, amma yanawudo kəla kəltəa kuru luwalado amma asal bəlayedəa səkkə amma nguwuro wallono. yukurowo. Maine də karnu kən 18th century ro gagənadən, naptəramma Europeye reta dozen bas dəwo kənəngatəna. Soja'a Loyalist'a Patriot'a yedə kalangai Maine'a kəriwuzana loktu kəriwu Americayedən. Loktu kəriwu 1812 yedən, nasha gədi Maine ye do faitəyima də soja'a British ye sha səmowona nyiyanza [[Canada]] ro kəltaye Colony of New Ireland men, amma United States ro waltəna ngawo bətərəm British ye kəla kalangai yalaye lan sədənyiyen, dawu-dawu lan. Atlantic-a anəm-a doni nəlefa suwudə kalangayya kawu kəriwubedə waltə kalaksənadə. Maine də nasha Commonwealth Massachusetts ye dəro kara hatta saa 1820 lan sa karza Massachusetts lan yektə kəriye gadero walza. Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Marchbe saa 1820lan, cidiya nəmgade Missouriben, Mainedə kəlakəlro kəriye kən 23mero kasatkada. Ku ro kedo, Maine də sha nozana kəla kəmaduwu Atlantic Ocean ye kawu'a kuru ci kəmaduwu bayshore ye'a, kau'a, suro'a kara'a nguwu'a, kuru kəmbu'anzə'a, musamman maro blueberries karaye'a kəmbu kəmaduwuye'a alamanna lobster'a clams'a. Coastal'a Down East Maine'a də dawudi faida'a nasha razəwuye ro walzana,[14] musamman maro nasha Portland yedən, shi done bərni də'a nashanzə kura kura'a ro nəm kura suwudəna də. == Gargam == == Fato kərye Maine yedə, Charles Bulfinch shima kurzə suro saa 1829-1832 lan garratə. == == Amma buro salakye kalangaido kərma Maine gultindən nabsanadə sandima amma Wabanakiye təlamma Algonquian manazandə, Passamaquoddy-a, Maliseet-a, Penobscot-a, Androscoggin-a, Kennebec-a kunten. Woktu kəriwu mai Philipye dareyedən, amma adə nguwunzaso jili fal au gaden kəlta kəlakəl Wabanakiyero walza, Wampanoag Massachusetts ye ya Mahican New Yorkyeya banazayin. Ngawo adəyen, amma anyi nguwunzaso nashanza asalyedən duwada, amma təlamma Maineye nguwuso gozaa kowada, faltənyi, hatta Americaye faltəro. Kawu loktu adəyero, amma, amma adə ngəwunzaso lardə gadegadero gowotə. Am nguwu naptəram abadanro gozana, naptəram Iroquoisye ilhamzənadə, amma am ci kəmaduwuyedə bəladiya kawusuwayen bəladiya binəmyero lezayin saa woson. Sandidə ngəwusoro suro cidiben binəm sadin kuru loktu kawudoben ci kəmaduwubero lezain== == 3k822iygnm1vfz17svukdcs34whjuc9 0 920 19996 11733 2025-02-09T10:48:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8680]] 19996 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8680}} [[Liwuram:Rockefeller Center British Empire Building Cartouche 2021-05-13 17-36.jpg|thumb]] '''Mairi British yǝ''' Mairi British Empire də suronzən nasha'a duno'a, lardə'a tunotin'a, lardə'a ngatkəna'a, manda'a, kuru lardə'a gade United Kingdom'a lardə'a ngawonzəye'a sonotin ma'a. Karewa diyabe-a na kasuwube-a Englandye dareram karnu kən 16th-a badiyaram karnu kən 17th-a lan koksənadən badiwono. Sa karnu kən 19th-a badiyaram karnu kən 20th-a lan, shima mairi kurawo gargamlan kuru karnu falro, shima duno dunyabe kurawo. Saa 1913 lan, Mairi British yedə am miliyon 412 samin səmowona, kashi 23 nəm nguwu jama dunya yǝ loktudən, kuru saa 1920 lan, kilomita miliyon 35.5 (13.7 sq mi) zamzəna, Nəm farak cidiyǝ samma. Dalil adǝben, shiye dustur-a, shara-a, tǝlam-a, kuru ada'wa sammaso tartǝgǝna. Dajiram dunonzəye lan, sha "Daula do kəngal ngaltema suluwinba" lan bowotin, sau kəngaldə sambisoro nashanzə fallan fəlejin. == Lamintǝ == 8k37j9tlk4glx0f1uwgz3avkbc9wzp1 0 921 19997 11750 2025-02-09T10:48:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9903]] 19997 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9903}} '''Mairi Ming''' bǝ (/mɪŋ/ MING), mairi Ming bǝ kura, shima mairi [[China]] bǝ wo, saa 1368 lan səta 1644 ro sədəna ngawo mairi [[Mongol]] bǝ [[Yuan]] bǝ dəga kolzəna bǝn. Fato maiye Ming dynasty də shima mai maiye dareye do lardǝ China do amma kərmai cina ma, kaduwuwa nguwu suro lardǝ China bǝ dǝ. Bərni kura kura Beijing bǝ dә 1644 lan gәratәna yaye [[Li Zicheng]] (shidoni dau [[Shun]] be kərmaaro cido) fuwuzəna dən, kərmaiwa kada kərmai Ming bǝ lan bowotəna dən kərmaaro suro saa 1662 lan. Shi mai Ming dynasty bǝ, [[Emperor Hongwu]] (r. 1368 - 1398) dә, lardәwa nabtә kәlanza'a kәla, kәndaramma duno Askarra dukso yǝ kaanzo sǝdena kuru askәrra kәlanzәye dә'a banajinma. Askәrwa kәriwu mairi dәye askәrwa miliyon fal kozәna dәn kuru shiye dockyards mairi dәye suro (Nanjing) yǝ dә shima kurama suro dinaye dәn. Kuru shiye hangal gǝrjin kǝla duno maiye eunuchsbe-a kuru maiya gadebe-a, nduliwanzǝ nguwu so suro lardǝ China bǝ sammason gǝrjin kuru sandi maiya anyi [[Huang-Ming Zuxun]] lan letǝro cido.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ming_dynasty#CITEREFTurchinAdamsHall2006</ref> ==Laminatǝ== gaao2dofzhegvae7d93c0yqc6v74s4n 0 922 19998 11772 2025-02-09T10:48:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3124631]] 19998 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3124631}} <ref><nowiki>https://www.allmusic.com/artist/p2885</nowiki></ref>'''Majek Fashek''' Majekodunmi Fasheke sha chasambo kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun araskin bǝ lan sha chasambo (march 1963). == Kǝrmu nzǝ == Yim tilon bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwu findin findin bǝ lan bawono (1 june 2020) Majek Fashek bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. Saa 1988 lan album nzu " Prisoner of Conscience " " Send Down the rain" chido adǝyǝ kuruman saadin Pman musice Award chiwundo. == Lamintǝ. == m6ewpt0tv3v9eaeyqmepgsp3im4y8wz 0 923 19999 11786 2025-02-09T10:48:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q665693]] 19999 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q665693}} === Majilis wakilla Nigeria yǝ === Majilas wakilla yǝ (kuru Green Chamber lan bowotin) shima majalis cidiyayǝ majalis lardəye [[Nigeria]] yǝ.  Senate də shima majalis sami be wo. Green Chamber də wakilla 360 mbeji sandi do nǝ wakilla fal lan karzayin ma nəm nguwu lan faidatin (au buro salak lan-kozəna) nizam lan, karəngə adə suro saa 2023 yen. Wakilwa də sa’a diyauro cidazayin.  Cidama kura fatodəyedə shima Speaker, kərmadəro Tajudden Abbas (suro kəntawu Maybe saa 2024). == Wakilla Kerwǝ yǝ == Dustur lardə [[Nigeria]] yǝ də, majalis lardəye kəlakəldə ye gozəna shidoni majalis wakillaye-a mbeji də. Senate də suronzən wakilla yakkə kəriye Nigeria ye woson kuru wakilla fal bərni kura lardəye, Abuja lan. Majilas wakillayedə wakilla 360 mbeji, falnzawoso nasha kərmaiye wakiljin. {| class="wikitable sortable" |+ |- ! rowspan=2 style="max-width:3em;" | Map legend ! rowspan=2 | State ! colspan=2 | Seats |- ! style="max-width:6em;" | Senate ! style="max-width:6em;" | House |- | 1 | [[Abia State|Abia]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Abia|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 2 | [[Adamawa State|Adamawa]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Adamawa|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 3 | [[Akwa Ibom State|Akwa Ibom]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Akwa Ibom|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 10 |- | 4 | [[Anambra State|Anambra]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Anambra|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 11 |- | 5 | [[Bauchi State|Bauchi]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Bauchi|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 12 |- | 6 | [[Bayelsa State|Bayelsa]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Bayelsa|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 5 |- | 7 | [[Benue State|Benue]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Benue|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 11 |- | 8 | [[Borno State|Borno]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Borno|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 10 |- | 9 | [[Cross River State|Cross River]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Cross River|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 10 | [[Delta State|Delta]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Delta|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 10 |- | 11 | [[Ebonyi State|Ebonyi]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Ebonyi|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 12 | [[Edo State|Edo]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Edo|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 9 |- | 13 | [[Ekiti State|Ekiti]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Ekiti|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 14 | [[Enugu State|Enugu]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Enugu|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 15 | [[Gombe State|Gombe]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Gombe|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 16 | [[Imo State|Imo]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Imo|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 10 |- | 17 | [[Jigawa State|Jigawa]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Jigawa|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 11 |- | 18 | [[Kaduna State|Kaduna]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Kaduna|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 16 |- | 19 | [[Kano State|Kano]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Kano|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 24 |- | 20 | [[Katsina State|Katsina]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Katsina|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 15 |- | 21 | [[Kebbi State|Kebbi]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Kebbi|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 22 | [[Kogi State|Kogi]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Kogi|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 9 |- | 23 | [[Kwara State|Kwara]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Kwara|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 24 | [[Lagos State|Lagos]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Lagos|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 24 |- | 25 | [[Nasarawa State|Nasarawa]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Nasarawa|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 5 |- | 26 | [[Niger State|Niger]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Niger|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 10 |- | 27 | [[Ogun State|Ogun]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Ogun|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 9 |- | 28 | [[Ondo State|Ondo]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Ondo|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 9 |- | 29 | [[Osun State|Osun]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Osun|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 9 |- | 30 | [[Oyo State|Oyo]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Oyo|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 14 |- | 31 | [[Plateau State|Plateau]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Plateau|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 8 |- | 32 | [[Rivers State|Rivers]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Rivers|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 13 |- | 33 | [[Sokoto State|Sokoto]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Sokoto|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 11 |- | 34 | [[Taraba State|Taraba]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Taraba|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 35 | [[Yobe State|Yobe]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Yobe|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 6 |- | 36 | [[Zamfara State|Zamfara]] ([[Nigerian National Assembly delegation from Zamfara|delegation]]) | style="text-align:right;" | 3 | style="text-align:right;" | 7 |- | 37 | {{Nowrap|[[Federal Capital Territory (Nigeria)|Federal Capital Territory]] ([[Nigerian National Assembly delegation from the Federal Capital Territory|delegation]])}} | style="text-align:right;" | 1 | style="text-align:right;" | 2 |-class="sortbottom" ! colspan=2 | Total ! 109 ! 360 |} ==Lamintǝ== 1abbmuo1pcl5bcfnc5r51rltm3n9red 0 924 11788 11787 2025-01-31T13:33:39Z Amire80 18 1 revision imported 11787 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Majilis wakilla Nigeria yǝ]] o2zgop2s7khfxzlbswxllzl0i5pzkzy 0 925 20000 11796 2025-02-09T10:49:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6738780]] 20000 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6738780}} '''Makarfi''' dǝ Gomnati Lardǝye Kǝre Kaduna Lardǝ Najeriya Ye. Fatowanzə dǝ bǝrni Makarfi lan kara. Kazadala Kәrmai Kәndәye. Kabir Mayare shima kuran nzu. Suronzədə 541 km2 kuru am 146,259 ye suro census 2006 yen. Cida kasuwu lardǝbe kura dә shima fannu kuliye. Lardә dәye kaudo post yǝ 812. == Lamintǝ == fse2n0njjeqrcjo46p0n57ldcyn1aol 0 926 20001 11807 2025-02-09T10:49:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6740685]] 20001 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6740685}} '''Mala Kachalla''' (Kəntawu Jimada auwal saa 1941-18 kəntawu Shawal saa 2007) shima gomna kəriye Borno yǝ Nigeria yǝ kawunzə 29 kəntawu chidi saa 1999 lan səta kəntawu chidi kawunzə 29 saa 2003 ro saa dənan.[1] '''Ngawod''' Mala Kachalla də sha 1941 lan Maiduguri lan katambo, bərni kura kəriye Borno yǝ lan. '''Gomna Borno bǝ''' Nasha kəriye Borno yǝ suro Nigeria yǝn Mala Kachalla də sha gomna kəriyǝ Borno yero karrada suro kəntagə shawal saa 1999 yǝn loktu karno gomnati kəriyǝ Borno yǝ saa 1999 yen, shiye jamiyya jamaye samma (APP) ro gasayin, shi do jamiyya jamaye samma Nigeriayǝ (ANPP) ro faltənadə dalil yaktə jamiyyayǝ nankaro. Karnonzədə Ali Modu Sheriff shiro kungəna cedo, shidoni Senator Borno Central bǝro walzənadə. Suro kəntawu shawur saa 2000 yǝn, kəriye Borno yedə shara Shariayǝ gotəro shawari cido. Mala Kachallayǝ kəristannaro tawatsəgəna kəla Shariadə, shidoni huwom alamanna kamtə-a zaktə-a suronzən mbejidə, musulumma basro faidajinno. == Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20230714194616/https://northeaststarlive.com/baa-mala-kachalla-in-memory-of-4th-civilian-governor-of-borno-state/</ref> == 59whmgqyxvbmwfrqrd98ruzhtqeqtvb 0 927 20002 11814 2025-02-09T10:49:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q32732]] 20002 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q32732}} Malala Yousafzai (Urdu: ملالہ یوسفزئی, Pashto: ملاله یوسفزۍ, pronunciation: [məˈlaːlə jusəf ˈzəj]; 12 Kǝntawu Yuli bǝ suro saa 1997 lan cido) shima kamu cidi Pakistan bǝ kǝla lamarra ilmu fannube sǝdǝnawo kuru 2014 Nobel Peace Prize shiro sadǝna laureate loktu saan nze 17 lan. == Lamintǝ == r8l2azubbjti1yglit87aaumbwvk21c 0 928 11818 11817 2025-01-31T13:33:41Z Amire80 18 3 revisions imported 11817 wikitext text/x-wiki Maleriya dә kwosuwa do adamgana soye sәdәnma kuru dabbawa vertebrata soye sadǝm ngusoro tǝyi kantana bǝ lan kwosa shima dǝ gotin. == Lamintǝ == g1c94y3uu3me4nsv0vu2ld0pm8m0gqm 0 929 23380 23379 2025-04-11T15:37:28Z Umargana1 21 23380 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Malasia|Malaysia]] ya dә lardәdo suro anәmga gәdi [[Asia]] be lan kara. Kərmai kərmaibe lardəwa 13'a kuru lardəwa kərmaibe yakkə'a mbeji, sandi doni Kədi [[China]] be lan na'a indi ro yektəna: Malaysiya Peninsular'a Borneo's East Malaysia'a. Peninsular Malaysiya ye land-a maritime-a do [[Thailand]]-a kuru [[maritime]]-a do [[Singapore]]-a, Vietnam-a, Indonesiaye-a ye kəlzəna. Malaysiya gədibedə [[Brunei]]-a [[Indonesia]]-a, kuru [[Philippines]]-a [[Vietnam]]-a kəllata. [[Kuala Lumpur]] dǝ bərni kura lardǝbe wo lardəye kura lardəyedə kura lardəyedə, kuru kura majaliskuye gomnati kura lardəyedə. [[Putrajaya]] də shima bərni kura cidaramye federal ye wo, shi do ne nasha kura ma də'a wakiljin ma (am Cabinet ye də'a, cidaram kura lardəye'a, kuru hukuma federal ye'a) kuru nasha sharaye gomnati kuraye'a. Nəm nguwu am miliyon 34 ma kozəna, lardədə shima lardə do dinalan kən 42nd. Malaysia də shima tropical kuru shima lardə kura kura 17; shidə fato jiliwa alagəwa kadabe. [[Tanjung Piai]] suro kəriye Malaysiabe Johor bedə shima nasha anəm Eurasiabewo. Lardədə fərtənzə suro mairiwa Malay ben mbeji, shidoni, karnu kən 18thben, Mairi British bero kara, rokko British Straits Settlements nzəliwoben. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, [[British]] Malaya-a, am gade karəngənza Britishbe-a [[America]] be-adə, mairi [[Japan]] be sandiya səmowona.<ref><nowiki>https://ww2db.com/country/Malaya</nowiki></ref> Ngawo saa yakkə sətanayen, Peninsular Malaysia də gana laa kəla Malayan Union yen 1946 lan səta saa 1948 ro saadəna loktu do waltə kərmai Malaya ye lan. Lardədə kərmai kəlabe səwandəna yim kawu 31 kəntawu Augustbe saa 1957. Yim kawu kəntawube 16 kəntawu Septemberbe saa 1963, Malaya kəlanzəbe kəla kərmai Britishbe yala [[Borneo]]-a, [[Sarawak]]-a, [[Singapore]]-a Malaysiaro waltəro kəllata. Suro kəntawu August saa 1965 lan, Singapore dəga suro federationben duwada kuru lardə gadero wallono.[19] == Lamintǝ == n2mejj8nzel1yt5gjif8uetlcbp51wg 0 930 11833 11832 2025-01-31T13:33:42Z Amire80 18 11 revisions imported 11832 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q229669}} <ref>https://web.archive.org/web/20210525214011/https://swedesinthestates.com/swedish-actress-malin-akerman-becomes-a-us-citizen/</ref>'''Malin Maria Akerman''' Sha Chasambo yim miyon indin bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uskun bǝ lan sha katambo 12 May 1978. Biske drama diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== pjrpg53jipiu0bhs5b20vdm1syvb3l7 0 931 23375 23374 2025-04-11T15:26:18Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Malnutrition]] to [[Kǝna]] 23374 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Malnutrion dǝ shima tada au kam kumbo nglaro suwondeyi ma kmg02c0l0ueu0z4ayoqqqowazsnrtzg 0 932 23372 23371 2025-04-11T15:24:25Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Man]] to [[Kam]] 23371 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kam dә shima kam wuratәna. Kawu wuratәye dәn, kam wuratәye dә kәrma ro sha botin i5g7sn3ztlujireb2r4mvek7w41z63g 0 933 20003 11851 2025-02-09T10:49:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18125]] 20003 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18125}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/BBC</nowiki></ref>'''Manchester''' də bərni kura '''Manchester''' England ye də, nəm nguwu am 568,996 suro saa 2022 yen. Manchester kuradə shima bərni kura nəm nguwu jamaye kən yakkəme suro United Kingdom yen, nəm nguwu jamayedə miliyon 2.92.[8] Anəmlan Cheshire Plain də sha kəllata, yala'a gədi'a lan Pennines'a, kuru bərni mashi Salford də'a fətenzə'a. Bərnidə bəladiya shiro Trafford'a, Stockport'a, Tameside'a, Oldham'a, Rochdale'a, Bury'a, Salford'a kalangaizəna. Gargam Manchester yedə naptəram jamaye doni fort Roman ye (castra) Mamucium au Mancunium ye də'a kəllata lan badiyetə.AD 79 kəla bluff kawuye karəngə kəmoduwu Medlock-a Irwell-a kəltayen. Suro saa daubedən, Manchesterdə bəla kuraro kasharu amma faraktə badiwono "futu ajabbalan" badiyaram karni kən 19medən. Manchester ye bərnitə'a dawartənyi də, awo tandoye zaman Industrial Revolution ye lan sha suwudəna, kuru adəye sha bərni'a sanyaram'a dinaye buro salakye ro wallono.[10] == Lamintǝ == cmqm0v1abwmc0k6vzhzfiyugg0mfw5c 0 934 20004 11870 2025-02-09T10:49:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q50602]] 20004 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q50602}} == <ref>https://www.mancity.com/cityzensathome</ref>Manchester city f.c == '''Manchester City Football Club''', karabka dǝkkǝl bǝ kǝryǝ Manchester bǝ lan cidi England bǝn biskǝ English premier League bǝ baksan. [[Liwuram:Etihad Stadium, Manchester City Football Club (Ank Kumar, Infosys) 20.jpg|thumb]] Suro saa duwu mǝyon uskun fiskun laarrin bǝ lan (1889) karabka shima dǝ kokkada. St' Marks (west gorton) lan buwotin kawu saa duwu mǝyon uskun filaarin luko dǝyon ro (1894) Manchester city ro kalakkada .(Etihad Stadium) shima sun nzu biskǝ fato bǝ wo. == Lamintǝ == ekgxv17wz93ggvkxssmrh1mjeuw2zet 0 935 20005 11881 2025-02-09T10:49:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18656]] 20005 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18656}} <ref>https://web.archive.org/web/20150906045556/http://www.premierleague.com/content/dam/premierleague/site-content/News/publications/handbooks/premier-league-handbook-2015-16.pdf</ref>'''Manchester United''' Football Club, su notena ma. Man United, aw Man Utd club dekkel bǝ Old Trafford, Greater Manchester England lan da'ana dǝ. == Lamintǝ == 5u4tomq695xb9wv60vgxfk5nog2ev96 0 936 23370 11886 2025-04-11T15:23:15Z Umargana1 21 23370 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mandara Kingdom''' Mairi Mandara ye də (loktu laan Wandala au Mairi Medra lan bowotin) shima mairi Africaye kəla kau Mandara ye do kuro Cameroon lan bowotin də. Am Mandarabedə am mairidəbe zuwuna == Gargam == Sultan bukar afade c. Saa 1911/15 lan. Adaye wono Mandaradə kawu saa 1500ro mai kamuye sunzə Soukda-a barama Mandarawa gənyi sunzə Gaya-aye koksana. Mairidə buro salakkin Fra Mauro (suro saa 1459)-a Leo Africanus-a (suro saa 1526) sandima sha bowozana; provenance sunzədə tawadə ba. Medradə shima su Mandarabe jireyewo, arawu faldə suro ruwowa Leobe Arabicben təmowona. Leo ye mairi Medra (Mandara) ye dəga kasatsana kəla gomnatinza ngəla-a kuru kərmaiwu ngəla-a nankaro. Am Medrayedə am galiwu kuru cidawu, ngəwuro ziyara sadin, kuru nəm ada'a nəm kalkal'a saraana.[1] Nasha Medra ye də suro Africaye Tabula Nova yen saa 1570 lan somtəna. Leo Africanus ye mairi Medra ye də'a ziyarazəna, shi do anəm lan kara də. jktpjcf03mf9kx4zgxf8u9avpsckwpr 0 937 20006 11897 2025-02-09T10:49:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q12952572]] 20006 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12952572}} '''Manga''' Manga Kanuri dǝ tǝlamma Kanuri ye, tǝlamma Nilo-Saharanye Saharabe. Manga Kanuri dǝ [[Niger]] lan zauro tǝlamtǝna suro nashawa Zinder-a Diffa-a dǝn, kǝla kalangai [[Nigeria]]-a Chad-a dǝn. Lardǝ Nigeriabe dǝn kammabo kada tǝlamdǝa manazayin. Manga Kanuri dǝ shima tǝlamma kanuribe kǝn indimiwo kuru shima tǝlam kasuwuye Niger lan faidatin. [1] Təlamma kura indi mbeji, Manga, kuru Dagara. Shidǝ kalmadǝ kalmadǝ subject-object-verb (SOV) ro waljin. Semantically lan, Manga Kanuri dǝye fasal nǝm gade fasal noatabe faidatǝ, kuru morphology sube-a kuru kalimabe-a samma soye sǝkǝ. Suro təlamma jiliwiyen, təlamdǝ suronzǝn awowa kada suronzǝn kunkunzǝ-a kuru kambo-a mbeji. Ton dә zauro faida'a suro maana kalkalye yaktәgәn. Morphologically lan, alama agglutinativeye mbeji, na affixes dəye kəltəro sandiya fasaltə fasal təlamma gade-gade fəletaro. Kalma-a kalkallo garratәgә lan faidatәgә, suffixes-a, kuru infixes-a mbeji .Morphology Manga Kanuribedə zauro kaziyiya, suronzən təlamma kalkallo faidatə awoa ngəwuro fəlezayinma, suronzan, nəmkam, kuru awoa ngəwuro faidatinma. Təlamdə postpositions faidatə nəmkam na'a zamanbe fəlejin, alama na'a gade-gade fəlejin. Adjectives in Manga Kanuri dǝ nguwusoro su dǝga wuzǝyin, tǝlamdǝ syntactic structure ro banazayin. Nzəra, faidatə fasaribedə zaumaro ngəwuro faidatin, nəmkalkalzəga ngəwuro faidatin suro bayanna noataben suro awoa faidatinma sammason. == Lamintǝ == 032iwznnatpx67y8j9rpejzw68d5ej6 0 938 23369 11900 2025-04-11T15:22:25Z Umargana1 21 23369 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mangoli''' au '''Mangole''' (Xulla Mangola - su buroye.) shima kərta kura suro kərtawa Sulaben, shidoni nasha yala Malukube suro Indonesiaben karadə. Shidə 1.8°S 125.8°E lan kara, gədi kərta Taliabube-a yala kərta Sananabe-a lan. Nəm kuranzədə 2,142.48 km2. Kom-komi 2010yedən, am 36,323 kəla jazira Mangoliyen napsana, shidoni 39,736ro cizənadə suro Kom-komi 2020yen. Arzǝnyinzǝdǝ sanyaram katakaube shima sǝmoyin. ===Lamintǝ=== rbhym7msn4teyhgkrf7onsxy54o5810 0 939 21043 21042 2025-02-19T21:34:56Z Ummusalmasuleiman2001 55 21043 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5816}} '''Mao Zedong''' Mao Zedong dǝ sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan saa duwu miyon uskun filaarin yaskin bǝ lan(1873). kuru shiro Chairman Mao gultin də, siyasama [[Chinese]] ye, kərmai faltəma, kuru siyasawu shi do People's Republic of [[China]] (PRC) koksənama kuru lardədə'a fuwuzəna suro saa 1949 yen koktənzən səta har suro saa 1976 yen bawono. kazadala factobe saa 1935lan. Nazariyawanzə, shi duwo Marxism-Leninism [[Chinese]] be gotəro bowonodə, sandiya Maoismlan nowotə. Fato talaaye Shaoshan, Hunan lan katambo, Mao də lamarra fitəna 1911 ye-a May Fourth Movement 1919 ye-a ye sha suro kənənganzəyen sha taasirzana, nəm lardə [[Chinese]] ye-a nəm kərmai kərmaiye-a banazəyin. Shiye raayi Marxism–Leninismdǝ gowono sokku naptǝ kǝrabe kǝntawubero jamiya Peking ben cidajindǝn, kuru suro saa 1921ben wakildo jamiyya [[Communist]] be [[Chinese]] be kunkuntǝmaro wallono. Ngawo kəriwu kate Kuomintang (KMT)-a CCP-a ye suro saa 1927 yen baditənayen, Mao ye kəriwu kəmbuye do faidatənyi dəga fuwuzə kuru Jiangxi Soviet dəga kokkono. Shiye banazəgə soja'a [[Chinese Red Army]] ye dəga kokkono kuru duluwu kəriwu guerilla ye dəga sutuluwuna. Suro saa 1935 yen, Mao də shima kazadala CCP ye wo loktu Long March ye lan. CCP ye KMT'a kəllata kəriwu kən indimi United Front ye lan loktu kəriwu [[Ino-Japanese|Sino-Japanese]] ye kən indimi do 1937 lan baditəna də, amma kəriwu fatoye China ye də waltə badiwono ngawo Japan ye kəlanzə'a cinayen suro saa 1945 yen. Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Octoberbe saa 1949-lan, Maoye PRC koktə warmajiwo, lardə jamiyya falye CCPye shiga sunotinma. Shiye kampain cidi waltəm yayaktə-a sanyiyarambe-a badizəna, am siyasabe watəmaso dəga dabkono, kəriwu Koreabero ci nzəkkəna, kuru kampain [[Hundred Flowers]]-a [[Anti-Rightist]]-a badizəna. Suro saa 1958 lan, Mao ye [[Great Leap]] Forward badiwono, shi do ne razəwu China ye dəga bare lan səta cidaram ro kalaktəro nyazəna də; shidəye Famine [[Chinese]] be kura suwudəna. Suro saa 1966 lan, shiye [[Cultural Revolution]] badiwono, kamfen do awowa "[[counter-revolutionary]]" ye do kəriwu darajaye fitəna-a, awowa gargamye bannatə-a, kuru nəmkam Maoye-a tutuluwu nankaro. Dareram saa 1950-lan, letəgəram Maobe lardəwa diyabedə shiga Soviet Union-a yektə siyasabe shiga suwudə, kuru suro saa 1970-ben nəmkam ndikate United States-a badiwono; China ye kəriwu Vietnam ye-a kəriwu Cambodia ye-a ro cidazəna. Suro saa 1976 lan, Mao də bawono ngawo kwasuwa karəgəye kada sətanayen. [[Hua Guofeng]] shiga waratazə, kuru suro saa 1978 yen [[Deng Xiaoping]]. CCP ye kulashi kəla awo Mao ye sədənaye də shiga zazaksəna kuru saa dareye dən taltə sədənaro kasatsəna Mao də sha kam zauro faida'a karnu kən 20th ye dəro gozana. Letəgəramwanzədə shima am kada kərmuro suwudə, ta'adir am miliyon 40 səta 80ro saadənadə kəna'a, zalumtə'a, cida fato fursanaye'a, am kada cetə'a, kuru kərmainzədə kərmai kəla kəltəyen bayantəna. Shiro kuruson jaza [[China|China'a]] kərmai gana-ganalan səta duno dunyabero kalaktəye jaza tina futu kəra gultə-a, hakkuwa kamuwabe-a, nəlewa-a, ilmu buroye-a, kuru kənənga təma-a fuwutəgəlan. Cidiya Mao yen, nəm nguwu jama China ye də alamanna miliyon 550 lan səta miliyon 900 ro saadəna. Suro lardə [[China]] ben, shiga kərmai lardəbe duwo lardədəga am diyabe-a nəmzalum-a lan səsangənaro darajazana. Shidə kam kura raayibe kuru suro karapka communist dunyabedən taasir kura ro wallono, karapkawa Maoistbe kadaro ilham cina. == Kǝnǝnga buroye == Hawar kura: Kǝnǝnga Mao Zedongbe buroye Zammana-a kuru faltə Xinhaibe-a: 1893-1911 Mao Zedung c.Saa 1910s Mao Zedong də sha kəntawu December ye kawunzə 26 saa 1893 lan katambo, bəladiya Shaoshan ye suro Hunan yen, zaman kərmai [[Qin Shi Huang|Qing]] ye lan. Baanzə, Mao Yichang də, buron talaa talaa kuru barewu Shaoshan ye zauro galiwu ro walzəna. Bəladiya Hunan yen wurazənadən, Mao ye baanzə'a tartiptəma zauro bayanzəna, shi do sha yanzəganawa yakkə'a, tada'a Zemin-a Zetan-a, kuru yanzəgana feroye Zejian'a cejinma.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Ya Mao ye, Wen Qimei də, adin [[Buddhism|Buddhist]] ye do hal kwanzəye zauro kəlazəna dəga dabtəro jarabsəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Mao ye Buddhist ro wallono, amma sa’anzə dau-dau lan imani adə’a kolzəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Saanzə 8 lan, Mao dəga mowonti primary Shaoshan yero zuzaana. Nizam daraja Confucianismbe səlinadən, dare shiye kitawuwa Chinesebe kureye halwa Confucianbe wazənadə səraanyiro tawatsəgəna, susudəro kitawuwa kurebe misallo [[Romance of the Three Kingdoms]]-a [[Water Margin]]-adə səraana.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Saanzə 13 lan, Mao ye kəra primary ye tamozəna, kuru baanzəye sha Luo Yixiu saa 17 ye dəga nyiyaro kəlzəna, adəye səkə yallanza cidi kəlanzaye dəga kəlzəna. Mao ye sha kamunzəro asutəro waano, nyiya dawartəna dəga zauro zortəma kuru loktu ganaro lezəna. Luo də nongutə fatolan kuru suro saa 1910 lan bawono sa’anzə 20 lan.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFTerrill1980</ref>] Kulo bawanzəyen cidajinlan, Mao ye zauro kərazəna [<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFFeigon2002</ref>] kuru "hangal siyasabe" kitawu Zheng Guanying yedən sətandəna shidoni kərmai Chinaye bannatəro karəgənzə bannazənadə kuru demokəradiya wakiltəye gotəro gashifsənadə.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Mao ye fasari cidawa ruwowu Nasarabe [[Adam Smith]]-a, [[Montesquieu]]-a, [[Jean-Jacques Rousseau|Jean-Jacques]] Rousseau-a, [[Charles Darwin]]-a, [[Thomas Huxley]]-a ye kərawono. Raayiwanzə siyasabedə zanga-zanga Gelaohui-ye fuwuzənadəye sha fasalzəna shidoni ngawo kəmbu Changsha, bərni kura Hunanbedən fəlangzənadən; Mao ye awo am zangatəwu dəye məradənza dəga banazəna, amma askərra dəye am zangatəwu dəga dabsana kuru kazadalanza so dəga cezəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] Kənaadə Shaoshanro tartəgəna, nadəlan talaawa kəna'adə arkəm bawanzəye səmowona. Shiye kəndowanzadə halnza battiro kasatsənyi, amma kəndəganzaro kanjimarinzə fəlezəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFTerrill1980</ref>] Saanzə 16 lan, Mao də mowonti primary kura do Dongshan karəngəye dəro lewono, [14] na do sha kəla talaayen zorzana də.[15] Suro saa 1911 lan, Mao ye mowonti dawube Changsha lan badiwono.[16] Karəgə kərmai faltəyedə bərnidən zauro duno'a, na doni [[Emperor Puyi]]'a kərmai kərmaiye'a nəmkərawu'a mbeji kuru am nguwu kərmai republicanismye'a bowozana. Fuwuma republicansyedə shima Sun Yat-sen, kərista [[America]] lan kərazəna shidoni jama Tongmenghuiye fuwuzənadə.[17] Changsha lan, Mao də jarida Sun ye, Kərmai kəlabe jamaye (Minli bao) dəye sha taasirzəna, [18] kuru Sun ro kura lardəye ro bowono suro ruwo maarantayen.[19] Alama mai Manchu ye dəro kəriwutəye ro, Mao-a sawa'anzə-a ye layinza kamza, alama mai dəro kəngaye.[20] Republicanism Sunbedəye ilhamzəgəna, sojadə anəm [[China]] ben ciza, fitəna Xinhaibedə səsangəna. Gomna Changsha yedə cuwoso, bərnidə'a kərmai [[republican]] ye lan kolzəna.[21] Fitənadə banazə, Maoye soja rebelyedəro soja kəlanzəyero kara, amma kəriwu au luwalaro cidazənyi. Lardə'a yalayedə mai dəro kənga'a sadəna, kuru kəriwu fatoye'a daptəro təmazana, Sun- shi do "kura lardəye loktu ganaye" ngawo kənatwunzəye warmajiya- shi general kərmaiye Yuan Shikai'a kəla kəlzana. Mairidə baro tədəna, [[China|Republic of China]] koktəna, amma mairi Yuan də kura lardəye ro wallono. Ngawo kəriwudə dazənadən, Mao ye soja'a kolzəna suro saa 1912 yen, ngawo kəntagə arakkə soja'a ro walzənayen.[22] Loktu adəlan, Maoye socialismdə suro hawarben səbandəna; warakka [[Jiang Kanghu]] ye kərazəna, fuwura do [[Chinese Socialist Party]] dəga koksəna də, Mao ye hangalzə gənazəna amma raayi dəga kasatsənyi.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#CITEREFSchram1966</ref>] == Kǝrmu nzǝ == Yim laarrin bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan saa duwun yar laarrin fitulurrin araskin bǝ lan (1977) shugawa Mao bǝ lan sun nzu notunaman shi (Communist) cidi china bǝ . Kureman attǝyǝy shima karafka (PRC) bǝ lan notunaman burozu koksu. == <ref>http://www.dictionary.com/browse/mao-tse-tung</ref>Lamintǝ == stensnjf5quv9xdoprzr75lrcjd3ick 0 940 23368 11930 2025-04-11T15:21:29Z Umargana1 21 23368 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Maradi=== Maradi də shima bərni kura kən indimi Niger lan kuru shima dawudi kərmai nasha Maradi ye wo. Kuru shima naptəram fasal Maradibe-a kuru Commune bərnibe-a. == Gargam == Buro salakkin nasha Katsinaye, kəriye Hausaye, karnu kən 19medən kəlanzəye səbandəna.[1] Badiyaram karnu kən 19th yen, Maradi də fato kəriyewa ada Hausaye kadaye, kərmaiwu'a am kura'a do citə Sokoto Caliphate yen sozana dəye sha garzana.[2] Nasha kərmai Katsinayedə nadə'a kərmai kəriye Katsinaye Sarkin Katsina Maradiye kərmaizənadəro gozaa kowada. Maradi də sha kəriye Gobir ye duno'a dəye sha fəte lan, Sultanate Damagaram ye do Zinder lan gədi lan, kuru Sokoto də anəm lan. Kənde Faransaye suro saa 1899 yedəye bəladə'a Voulet-Chanoine Mission ye bannazəna, amma dare bəladə'a waltə dawudi kasuwuye kura ro wallono saa 1950s lan. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maradi,_Niger#cite_ref-1</ref>=== 5gbsf14eqqro5o7uncin0nl7rdfrq12 0 941 20008 11944 2025-02-09T10:49:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q160472]] 20008 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q160472}} == <ref>https://web.archive.org/web/20170724170755/http://tournament.fifadata.com/documents/FCC/2017/PDF/FCC_2017_SQUADLISTS.PDF</ref>Marc-André ter Stegen == Marc-André ter Stegen dǝ sha chasambo (30/4/1992) Dekkel baktema cidi Germany bǝ kuru fato jetima club donyi La liga bǝ Barcelona ro kuru keryə nzǝ Germany bǝ wa ro. == Lamintǝ == 5cxxpfiury96o0cdmqtdrocg5ntd5o3 0 942 22681 11959 2025-03-29T18:24:48Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22681 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Marcel Proust vers 1895.jpg|thumb]] <ref>Adorno, Theodor. "Prisms." The MIT Press: Cambridge, MA. 1967. Aciman, André (2004) ''The Proust Project''. New York Farrar, Straus and Giroux Albaret, Céleste (Barbara Bray, trans.) 2003 ''Monsieur Proust''. New York: The New York Review of Books Bernard, Anne-Marie (2002) ''The World of Proust, as seen by Paul Nadar''. Cambridge: MIT Press Carter, William C. (2000) ''Marcel Proust: A Life''. New Haven: Yale University Press Davenport-Hines, Richard (2006) ''A Night at the Majestic''. London: Faber and Faber <nowiki>ISBN 978-0-571-22009-0</nowiki> De Botton, Alain (1998) ''How Proust Can Change Your Life''. New York: Vintage Books Deleuze, Gilles (2004) ''Proust and Signs: The Complete Text''. Minneapolis: University of Minnesota Press Painter, George D (1959) ''Marcel Proust A Biography'' Vols. 1 & 2. London: Chatto & Windus Shattuck, Roger (1963) ''Proust's Binoculars: A Study of Memory, Time, and Recognition in À la recherche du temps perdu''. New York: Random House Shattuck, Roger (2000) ''Proust's Way: A Field Guide To In Search of Lost Time'', New York: W. W. Norton Tadié, Jean-Yves: ''MARCEL PROUST: A Life''. Viking, New York, 2000 White, Edmund (1998) ''Marcel Proust''. New York: Viking Books</ref>'''Marcel Proust''' (Valentin Lous Georges Eugene Marcel Proust) sun nzu Telam faransa bǝ sha notunaman. Sha chasambo yim miyon bǝ lan kintawu maram bǝ lan sa,a duwu miyon uskun fit lurrin tillon bǝ lan (1871) == Bawono == Yim miyon uskun bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan sa,a duwun yar laarb n findin indin bǝ lan bawono (1922). Marcel Proust shi kakkadi rowotubǝ keryə Faransa bə (Novelist) shima kakkadi( A, la recherche du temps perdu) tilam nasara bən (Remembrance of things past) shima kakkadi shima diwa rowozi. == Lamintǝ == <references /> tgf489q1narnosra7ixam9i40om5pmh 0 943 22619 20009 2025-03-29T14:19:59Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22619 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6101}} Marco Polo (/ˈmɑːrkoʊ ˈpoʊloʊ/ i, Venetian: [ˈmaɾko ˈpolo], Italian: [ˈmarko ˈpɔːlo] i; c. 1254 ⁇ 8 January 1324) shima kasuwu ma Venetianbe, kam zawal kərawuye kuru ruwowoye shidone [[Asiya|Asia]] lan lezəna kəla Silk Roadyen suro saa 1271 kuru 1295 yen.Ziyarawanzədə suro The Travels of Marco Polo (kuru shiga Book of the Marvels of the World and Il Milione, c. 1300 lan nowotə), kitawu do Europe yero ada'a kuru awowa suro dunya gədibe'a notənama, suronzan arzayi kuru nəm kura mairi Mongolbe'a [[China]] be cidiya dau Yuanbe'a kunten, sandiye buro salakkin China'a, Persia'a, India'a, Japan'a, kuru na'a gade [[Asiya|Asia]] be sammason. == Lamintǝ == <references /> i83xar912b3tow8n2coz4ysu3d9qqrl 0 944 23367 11981 2025-04-11T15:20:43Z Umargana1 21 23367 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Liwuram:Marcos Alonso 2019.jpg|thumb]] == <ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce15/pdf/601-IndividualSquadList-English.pdf</ref>Marcos Alonso == '''Marcos Alonso''' dǝ sha chasambo (28/12/1990) dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ [[Barcelona]] rowa cidi nzǝ Spain bǝ ro. Alonso dǝ Dekkel Real Madrid lan badiyono ,daji Bolton Wanderers cidi England bǝ dero wallatǝ. == Lamintǝ == c7rq9vkovd3775ahex8filz7k8jr0sq 0 945 20010 11994 2025-02-09T10:49:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21130285]] 20010 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21130285}} == <ref>https://web.archive.org/web/20201001085806/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57351</ref>Marcos Llorente == Marcos Llorente Moremo sha chasambo (30/1/1995) dekkel diyoma cidi Spain bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro wa cidi nzǝ Spain bǝ wa ro == Lamintǝ == av71iwfq7el5yt0ff6xqnsfral2xafl 0 946 20011 12006 2025-02-09T10:49:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22951255]] 20011 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22951255}} <ref>https://www.premierleague.com/players/13565/Marcus-Rashford/overview</ref>'''Marcus Rashford''' Marcus Rashford sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kentawu lailahir bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin tulurin bǝ lan. Dekkel boktuma cidi inglan bǝ. Cidinzǝro fuwu bokshin suro fild bǝ lan adyey kureman club zǝ manchester United fuwu dima bokshin == Lamintǝ == tvpsat6mn9z5vdznkpznmw7sn86u7ij 0 947 20012 12013 2025-02-09T10:49:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q271846]] 20012 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q271846}} '''Margaret Avery''' sha chasambo 20 Sep 1944. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. Saa 1972 lan suro biske makar bǝ "Cool Breeze"lan chillo, saa 1977 lan suro biske makar bǝ "Which Way Is Up" "Scott Joplin" "The Fish That Saved Pittsburgh" lan chillo, ==Lamintǝ== mghgwsgdf3symezxs8716xash7qx8th 0 948 22662 20013 2025-03-29T17:56:49Z Bukr Garbai 213 /* Laminte */ 22662 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q456750}} <ref>http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=s000590</ref>'''Margaret Chase Smith''' Margaret madeline chase smith də sha chasambo suro (kəntawu jimada gaji ye kawunzə 14,suro saa 1897) (kentawu Mayye kawunzə 29 suro saa 1995 bawono) də siyasama lardə America ye. Wakil jamiyya Republican be, wakil U.S.be (1940-1949) kuru senator U.S.be (1949-1973) Mainelan cidazəna. Shima kamu buro salakye fatowa majalisku United States be indison cidazənadə. [3] Kam Republican ye, shima kam buro salakye nzundu [[Joseph McCarthy]] ye zorzəna suro kutuwanzə saa 1950 ye lan, "Wartə hangal ye". Smith də shima kamu kura lardəye Republican ye suro karno 1964 ye lan; shima kamu buro salakye kərmai kura lardəye ro kartəna dəwo samno jamiyya kuraye lan.[2] Ngawo kərmainzə kolzənayen, shima senator kamuye zauro kuruwuro cidazənama suro gargamyen den, nəm gade-gade done kozənyi sai kəntawu razab ye kaunzə 4,suro saa 2011 lan, sa senator [[Barbara Mikulski]] Maryland ye də rekodinzə'a kozənadən.[5] Smith də sha kamu Republican ye do zauro kuruwuro cidazəna ma suro majalisku ye lan, [6] nəm gade-gade do sha kozənyi hatta kəntawu razab ye kawunzə 3,suro saa 2021 lan, loktu [[Susan Collins]], shi do kuris majalisku ye buron sətana də, sha kərmai kən uwumiro sədəna. == Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a == Margaret Chase də bula Skowhegan be lan sha katambo dau Maine yen, [[Carrie Matilda]] (Murray)-a [[George Emery Chase]]-a ro katambo sandima yannze wa awanze a wo . Shima kurawo suro nduli arakkən ben, indidə nasararo kənəngatənyi.[10] Baanzə də kaduwu Nasaraye, kaduwu hijirawu do kərmai kərmai mewun yakkən karnu kən 17th ye lan; kakanzə kuradə kamfani artillery ye kəriwu 1812 ye dən sədin, kuru kakanzəye cida askərra [[Union Army]] ye sədin loktu kəriwu Civil War ye dən. Yallanzə yanzə ye də am French Canadian ye, dau karno kən 19th ye lan Quebec lan hijra sadəna; kakanzǝ [[Lambert Morin]] ye sunzǝ John Murray ro falzǝna kǝla nǝm-gade-gade [[France|Faransa]] [[Canada]]-a Catholic-a watǝro.[12] Babanzədə kam kərtəma bəla ye, kuru yanzə jetano-a, cidama sutobe-a, kuru cidama cidaram suno-aye cidajin. == keranze == Kəranzə buroyedə mowonti gana Lincoln-a Garfield-a lan səwandə sidina. tun Saanzə 12 lan, suto dime uwu-a-uwu-a lan cidaro lewono kuru kəlanzəro inshora kəngaye kaiyiwo. Kuruson customers bawanzəye sha shazəna sa shi suro cidayen au shagonzən cintəzənalan. Moranti ya kura [[Skowhegan]] ye dəro karaa, suro 1916 lan tamozəna.[13] Sokku mowonti kura lan, karapka basketball feroye lan bikkezəna, shidoni saa kuranzən captain nzədə.[15] Kuruson kamfani wayaye lan cidazəna loktu adəlan. Nasha shimadən Clyde Smith'a kəllano, siyasama fatobe nowata, shi done shiro cida banama haraji assessor be loktu ganaye dawarzənadə. == Cida buroye == Ngawo mowonti kura tamozənayen, Chase ye ganaro mowonti Pitts yen kəra gulzəna, mowonti njim falye karəngə Skowhegan ye lan. Shiye kuru karapka basketball feroye Skowhegan High lan (1917-18) allamzəna. Shidə cidama kasuwu be kamfani waya be-a telegraph be-a Mainebe (1918-1919) kawu cidawu hawarwu kəlanzəbero kəljinro, warak Skowheganbe magəwoson (Clyde Smithye kəlanzən) shidoni manaja tartəgəbe saa 1919lan səta 1928ro saadənan. Shiye karafkawa kamuwa fatobe ro cida badiwono. Shiye rokko Skowhegan chapter do kasuwu-a kuru gonyi-a kamuwaye suro saa 1922 lan kokkono, kuru edita majalla kungiyadəye, The Pine Cone ye ro wallono.[10] Saa 1926 lan səta 1928 ro saadənan, shidə kura karapka kəriye sammason, karapka kasuwube-a kuru karapka kamuwa gonyibe-a Maine be.[16] Shidə kungənaye kamfani kadawu tandoye New [[England]] ye suro saa 1928 yen ro wallono kuru cidama ofis be kamfani Daniel E. Cummings Woolenbero cidazəna, kamfani karewa tandoye fato be. <ref>https://web.archive.org/web/20000914043828/http://www.mcslibrary.org/bio/biog.htm</ref>Yim kəntawu chidi be lan kaunzə 14,suro saa 1930 be lan, Chase-ye Clyde Smith-a nyawono, shidoni suro saa 21-lan shiga kurazənadə. Daji siyasa lan cida badiwono kuru komiti kəriye [[Maine Republican]] yero karrada, shi done suro saa 1930 lan səta har 1936 ro saadənan cidazəna də.[9] Ngawo Clyde'a majalis wakilla U.S. yero karzanayen suro majalisku Maine ye kən indimi suro saa 1936 yen, Smith ye kwanzə'a [[Washington]], D.C. ro sortəna, secretary nzəro cidatəro. Nasha adəlan, ofis nzə cissəyin, wasikanzə cissəyin, kulashi sədin, kuru banazə manawanzə ruwojin.[12] Shidə kuru naptə kungənaye Congressional Clubbero cidazəna, karapka də kamuwa majaliskube-a wakilla majaliskube-a. == Lamintǝ == <references /> gkgml1nece5bw0i6szo6wysy3p8tud1 0 949 23365 12070 2025-04-11T15:18:52Z Umargana1 21 23365 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Margaret Ekpo ye faraskəram maara samibe dunyabe (IATA: CBQ, ICAO: DNCA), kuru shiga faraskəram maara samibe Calabar lan notənadə, shima faraskəram maara samibe Calabarro cidajinma, bərni kura kəriye Cross River Nigeriabe. Shi faraskǝram magǝrabedǝ sunzǝ Margaret Ekpo lan bowotǝ, shido Nigerialan kamuwa-a kuru kǝla kǝriwu-a kǝriwuwa kǝnjoma fal. Shiga suro sagǝ 1983-yen Alhaji Shehu Shagari, loktudǝn kura lardǝ Nigeriabedǝ shima badizǝ. khllewl1t4x2s75gb8py2jjxuryaz0i 0 950 20014 12079 2025-02-09T10:49:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6760041]] 20014 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6760041}} <ref>https://news.google.com/newspapers?id=L7QyAAAAIBAJ&pg=3110,5386646&dq=margaret-wright+activist&hl=en</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/United_Press_International</ref><ref>https://nursingclio.org/2016/11/08/rosie-the-riveter-for-president-margaret-wright-the-peoples-party-and-black-feminism/</ref>'''Margaret Wright (siyasama cidi america be)''' Margaret F. Wright (Nusom lan katambo; kəntagə Disembaye kawunzə 15, saa 1921- kəntagə Mayye kawunzə 11, saa 1996) də kam kura lardə Americaye ro waltəma kuru kəla kəltəma bəlaye Los Angeles lan. Kalifornia. Wright də cidama mara njiye tandoye loktu kəriwu dunyabe kən indimiyen, kuru shima kura fim dəye falnzə. Suro karno kura lardǝ United States ye saa 1976 lan, Wright ye jamiyya jamaye wakilzǝna, kuru kam do shiye karno dǝro gasayinma dǝ shima Benjamin Spock, shi do ne kura lardǝnzaye saa 1972 lan. Stickerwa bumperbedəye shiga "Nəmkam kəla kəltəma kura lardəbe" ro tallazana. Tikitidə karno 49,016 (0.06%) səbandəna.[5] Wright də shima kamuwa kəla nəm gadetə launuben nasha Watts Los Angeles yedən badizə kuru kəla kəltəma. == Laminte == a0hjghopj9t7v9wxl2w0vr0qydk2bw2 0 951 20015 18990 2025-02-09T10:49:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5947500]] 20015 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5947500}} <ref>https://www.blacknews.com/news/mariann-aalda-black-soap-opera-actress-refuses-retire/</ref>'''Mariann Aalda''' Sha Chasambo 7 may 1948. Biske drama yǝ diyoma cidi America yǝ ==Cida== Aalda də sha cidanzə telebijin lan nozana kəla shima kam buro salakye [[Africa|African]]-[[America|American]] ye bikke makkarye lan, DiDi Bannister-Stoner ro bikkezəna ABC ye The Edge of Night lan saa (1981) lan səta hatta bikke makkarye dəga dabtəro saa 1984 lan. shidə ruwotəma-biske makkarye karapka bikke makkarye Off Center Theatre New York yedən, kuru rokko karapka improvbe Bostonbe-a, The Proposition-a, rokko bikke makkaryema kowo-a amari yioma-a Charlie Adler-ayen lezəna.[2] Dare lan, faraskəram CBS yǝ Guiding Light lan culowo. Kuruson bikke makkarye CBS yǝ shiro The Royal Family gultin dən cidawa sədin, naptə fero Redd Foxx-a Della Reese-ayen,[3] kuru faraskəram HBOye 1st & Ten-yedən, naptə kamu O.J. Simpsonye. ==Fim wa biske television ye wa== {| class="wikitable sortable" |+ Film |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 1978 | ''{{sortname|The|Wiz|The Wiz (film)}}'' | Guest at Aunt Emma's Party | |- | 1988 | ''[[Beaches (1988 film)|Beaches]]'' | Ticket Seller | Alternative title: ''Forever Friends'' |- | 1989 |''[[Nobody's Perfect (1990 film)|Nobody's Perfect]]'' | Coach Harrison | |- | 1990 | ''[[Pretty Woman]]'' | Saleswoman | |- | 1992 | ''[[Class Act]]'' | Duncan's Mom | |- |} {| class="wikitable sortable" |+ Television |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 1981–1984 | ''[[The Edge of Night]]'' | Didi Bannister Stoner | Unknown episodes |- | 1985 | ''[[What's Happening Now!!]]'' | Theresa | 1 episode |- | 1986 | ''[[The Last Precinct]]'' | Angela Beauchamp | 1 episode |- | 1986–1987 | ''[[1st & Ten (HBO TV series)|1st & Ten]]'' | Ellen | Unknown episodes |- | 1988 | ''[[Hooperman]]'' | | 1 episode |- | 1989 | ''[[Designing Women]]'' | Lita Ford | Episode: "[[List of Designing Women episodes#Season 4 (1989–1990)|The Girlfriend]]" |- | 1990–1991 | ''[[Guiding Light]]'' | Grace Battles | Unknown episodes |- | 1991–1992 | ''{{sortname|The|Royal Family|The Royal Family (TV series)}}'' | Elizabeth Royal Winston | 15 episodes |- | 1994 | ''[[Models Inc.]]'' | Janet Johnson | 1 episode |- | rowspan="2" | 1995 | ''[[Family Matters]]'' | Lois | Episode: "[[List of Family Matters episodes#Season 6 (1994–95)|Midterm Crisis]]" |- | ''[[The O. J. Simpson Story]]'' | Eunice Simpson | Television movie |- | 1996 | ''[[Grace Under Fire (TV series)|Grace Under Fire]]'' | Student | 1 episode |- | rowspan="2" | 1998 | ''[[The Wayans Bros.]]'' | Casting director | Episode: "[[List of The Wayans Bros. episodes#Season Four (1997-1998)|Help a Brother Out]]" |- | ''[[Chicago Hope]]'' | Woman | Episode: "[[List of Chicago Hope episodes#Season 5 (1998–1999)|The Other Cheek]]" |- | 1999 | ''[[Sunset Beach (TV series)|Sunset Beach]]'' | Lena Hart | 13 episodes |- | 2000 | ''[[Veronica's Closet]]'' | Brian's Mother | Episode: "[[Veronica's Closet#Season 3 (1999–2000)|Veronica Checks Out]]" |- | 2003 | ''{{sortname|The|Parkers}}'' | Hanna Foster | Episode: "[[The Parkers#Season 4|Join the Club]]" |- | 2006 | ''[[All of Us]]'' | Muriel | Episode: "[[List of All of Us episodes#Season 3: 2005-2006|He's Gotta Have It]]" |} ==Lamintǝ== 1fvrczvxbk27yjokddpowttc7yndsvb 0 952 22814 12089 2025-03-31T05:49:04Z Bukr Garbai 213 ''' 22814 wikitext text/x-wiki '''Marianne Letitia Ackerman''' (sagǝ 1952 lan katambo) shima kitawu ruwotǝma, bikke makkarye ruwotǝma, kuru hawarwu. Adamgana-a Hawarra Kamuwabe Gade-a, cidanzə kən uwumidə Guernica Editionsye bakkono saa 2016lan. Biskenzə Triplex Nervosadə Centaur Theatrelan suro saa April 2015yen bikkezana. 0s42et6gqrvoogwr8ky7nu7h6skxrhv 0 953 23363 12095 2025-04-11T15:17:07Z Umargana1 21 23363 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===<ref>https://web.archive.org/web/20110718215151/http://haitianalysis.com/2008/6/12/marie-celie-agnant-speaks-on-her-new-book</ref>Marie-Celie=== Marie-Célie Agnant də (Port-au-Prince lan katambo, Haiti lan saa 1953 lan) shima kitawu ləbtəma do Quebec lan, Canada lan napsənama, tən saa 1970 lan. Suro saa 2023 lan, shiga Majilas Canadabe kən mewunzəro Poet Laureate ro wallono. Agnant də nazəmu-a, kitawu-a, novellas-a ruwotəma, kuru kitawuwa nduliye baksəna. Shidə kuru hawarwu kuru yimlan fato bikke makkarye Bread & Puppet Theatre Vermont bǝdən suluyin. Cidanzə so təlam Spanish'wa, Nasara'wa, Dutch'wa, Italian'wa, Catalan'wa, Korean'waro fasartəna. Kakkadinzəyǝ suronzan Silence Like Blood'wa, (Shi Silence comme le sang 1997) shi doni shimtiti Gomna General bə saa 1998 bero karrada-a, kuru La Dot de Sara-a mbeji. ===Lamintǝ=== d6mqgp0nau2yr9y0ozy3sdgv34ca85k 0 954 22714 22654 2025-03-29T23:05:19Z Bukr Garbai 213 M. C. Brehm 22714 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6762781}} '''Marie C. Brehm ''' də (kəntagə Yuniye kawunzə 30, saa 1859-kəntagə Januaryye kawunzə 21, saa 1926) də kam Americaye kəla awowa dabtəye, nəm karnoye, kuru siyasama. Fuwuma fasal karnoye kəlakəl kamuwa kəristabe (WCTU) yedə, shidə kam kura suro Prohibition Party-a Coci Presbyterian-ayen, siyasa fatobe-a lardəbe-a lan cidajin, kuru sharawa yasabe bowotəma. Indiro shiga kura lardəye United States wakiltəro majalis kəriwube dunyabe Europelan sədinro wallono. Kuruson, shima kamu buro salakye banama kura lardə United Statesbero gasayinma ngawo amendment kən 19me kamuwaro hakki kartəye cinayen. == Kenengan nzǝ buro yǝ == Brehm də sha Sandusky, Ohio lan katambo, William Henry-a Elizabeth Rode Brehm-a ro kən yakkəme suro nduli uskuyen. Babanzədə kasuwu karewa harrataye.[3][4] Ya'ananzə sodə sandima minnie duennisch-chaber-a, theodore brehm-a, Elizabeth c. forth-a, wiliam h. brehm-a, frederick conrad brehm-a, John brehm-a, carrie brehm-a. Shidə kəratəma zauro sədinro gulzana, kitawuwa 300 yeyi kərazəna na kərabe mowonti Lagadəyen loktu shi ganadən.[5][6] Yanzə Brehm ye, kamu kwazəna də, kəlanzə'a cezəna kəlanzə'a suro njiye ro gəbtəgəlan suro saa 1896 yen. == Lamintǝ == <references /> gknpn1frfz116dabmkvuiv77gro9sk1 0 955 20017 12123 2025-02-09T10:49:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7186]] 20017 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7186}} <ref>https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1903/marie-curie/facts/</ref>'''Maria Salomea Sklodowska-Curie''' Marie curie bǝ lan sun nzu notunaman sha chasambo yim tulur bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro sa,a duwu miyon uskun firakkin tulurin bǝ lan (7-nov-1867) == Kenenganze buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim diyon bǝ lan kintawu Aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin diyon bǝ lan(4-july-1934) shi maluma physics, chemist, feminist, bǝ keryǝ (Polish) bǝ . Nazar ma kila (Radioactivity) bǝn . Shima kamu buro yǝ Nobel prize zuwunama . Kureman attǝyǝy shima kamu buro yǝ Professor ro walzina University of Paris bǝ lan == Lamintǝ == jueq0xxyi85rmayulnqzobfuz3rg06p 0 956 20018 12146 2025-02-09T10:49:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q994368]] 20018 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q994368}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0874171636</nowiki></ref>'''Marietta Stow''' Marietta L. B. Stow (1830 au 1837-1902) siyasama [[America]] bǝ kuru hakkuwa kamuwabǝ kəlan cidatəma. Sokku cidanzə sharaa siyasa-ayen, Stow yǝ hakki kamuwayǝ karno yewa, ofis siyasayǝ fandowa, kuru shara probate yǝ faltəwa lan bowono. == Kǝnǝnga kǝlanzǝ be == Marietta Stow də Cleveland, Ohio lan wurano, kuru nadən maləmro cidazəna loktu nəm kurazəyen. Marietta Stow yǝ lamarranzəro kungəna cina; shiye kəla ferowa sənana kantiya tajirwa'a lan cidazayin kuru ferowa Union Askarra yǝ yatimaa banazayinyen darasə cina. Ngawo saa findinzən dəbtanayen, dare Joseph Stow'a nyawono saanzə fiyakkə-arakkən. Ngawo saa yakkəyen, Marietta Stow waltə siyasaro lezə kuru kam karnoyǝ zauro dunoa ro wallono. == Kǝrmu nzǝ == Saa ləgar kawu kamuwaro hakki karnoyǝ California lan tədinro, Marietta Stow də kansa nganji yǝ lan bawono suro saa 1902 bǝ lan. == Lamintǝ == 9u82fzudkfx8nd0i9nadlwvx8jmf5ds 0 957 23356 12158 2025-04-11T15:11:16Z Umargana1 21 23356 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===== Marilyn Monroe ===== Marilyn Monroe (/ˈmærəlɪn mənˈroʊ/; shiro Norma Jeane Mortenson; June 1, 1926  ⁇  August 4, 1962) shima bikke makkar yǝ diyoma lardǝ America bǝ wo. "Bombshell blonde" comic characters-a ro nowotə, sha kam fal suro sex symbols 1950s-a badiyaram 1960s-a ro wallono, kuru alama fuwutə jima'i zaman bǝ-a ro wallono, kuru fimmanzǝye kunguna miliyon $200 (miliyon $2 suro saa 2023 sutuna)loktu kərmunzə bǝ suro saa 1962 lan.[1] Los Angeles County lan katambo kuru wurano, Monroe ye loktu ganazəye fatowa am ganaye mewun indin-a fato yatimawaye-a lan cido kawu James Dougherty'a nyiyajinro sa'anzə mewun arakkən. Sa cidaram laan cidajin woktu kǝriwu dunyabe kǝn indime dǝn sa foto gotama la First Motion Picture Unit ye ​​dǝlan kǝla kǝlzana dǝn kuru cida modella ngawoye kǝnasartana badiwono, shi done konturok tuska ganaye sha karnu 20th Century Fox-a kuru Columbia Pictures-a ye sǝdǝna dǝn. ==Lamintǝ<ref><nowiki>https://time.com/5368339/marilyn-monroe-real-name-story/</nowiki></ref>== raparyig7vmlmuo3bbf952mepsj331h 0 958 23807 23358 2025-04-29T16:24:54Z Aliyu Cisse 43 23807 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mark Abley''' (13 May 1955 lan katambo) shima nazəmuma Canadabe, jaridawu, edita kuru ruwotəma bəlin. Nazəmuwanzə-a kitawunzə laa bəlin-adə təlamma tajirwalan dasagənadəro məradənzə fəlezana. Suro kəntagə Nuwambaye saa 2022 lan Abley ro daraja D.Litt. Jamiya Saskatchewan ye lan cidanzə ruwobe-a kuru cidanzə adab Canadabe-a nankaro. Maləmma Rhodes ye, Abley də Montreal lan napkono saa 1983 lan, nadən napkono har saa 2024 ro. Hatta kəla bawanzəyen, The Organist: Fugues, Fatherhood, kuru Hangal Dunowa, suro saa 2019 lan fəlango. Ngawo adəyen cida bəlawuro kərabe, Strange Loktu hangal gənatəye: Istanbul lan səta Kathmandu ro saa dareye Diwal Hippibe (2023). Saa 2024 lan Gananoque, Ontarioro zuwuru. 25sk7q7il7lb32in09phhuzajeje2lh 0 959 23027 23026 2025-04-02T14:13:43Z MohammedBama123 36 /* Bawono */ 23027 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <references /> [[Liwuram:Mark Twain, 1909.jpg|thumb]] <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/New_York_Times</ref> '''Mark Twain''' '''Samuel Langhorne Clemens''' sha chasambo yim fyakkin bə lan kǝntawu jimada auwal bə lan saa duwu mǝyon uskun fyakkin luko uwun bə lan (1835) == Bawono == Yim findin tilon bə lan kǝntawu shawul bə lan saa duwun yar laarrin mǝyon bə lan bawono (1910). mark Twain sunzu notunaman kam kǝryǝ [[America]] bə kakkadi rowotuma. Bula (Florida missouri) bə lan sha chesambo. Kawo kakkadi rowotuma ro waljin diro shi chidama fato jarida bǝ. kureman attəyəy maara njibə girtima (mississppi River) bə lan [[Liwuram:Mark Twain by AF Bradley.jpg|thumb]] == Lamintǝ == <references /> nnhgnedtvguzfwpwcbvzbuz3hhlh3yj 0 960 20019 12214 2025-02-09T10:49:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4612]] 20019 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4612}} <ref>https://news.google.com/newspapers?id=VPtlAAAAIBAJ&pg=5104,3190136&dq=marlene+dietrich+american+citizen&hl=en</ref><ref><nowiki>https://news.google.com/newspapers?id=VPtlAAAAIBAJ&pg=5104,3190136&dq=marlene+dietrich+american+citizen&hl=en</nowiki></ref>'''Marlene Dietrich''' (IPA: [maɐˈleːnə ˈdiːtrɪç]) sha chesambo yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin tilon bǝ lan (27-Dec-1901) == Kenenganze buro yǝ == Marie Magdalene Dietrich dә yim 27 kәntawu jimada gaji bǝ lan saa 1901 dәn Leberstraße 65 suro nashanzә Rote Insel suro Schöneberg, kәmaaro nashanzә Berlinye. Maman nzu, Wilhelmina Elisabeth Josefine (née Felsing) yallanza am Berlin yǝ zauro sandiya nozana nasha kulum-a agogo-a kǝltan bǝn. Baanzǝ, Louis Erich Otto Dietrich, shi kam dowari bǝ (Police) Dietrich. yanzaana fal, Elisabeth (5 February 1900 ⁇ 8 May 1973). Baa Dietrich ye dǝ kǝntawu August be 26 saa 1867 lan sha katambo kǝntawu August be saa 1908 lan bawono. == Bawono == yim araskin be lan kǝntawu chidi be lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin be lan bawono (6-may-1992) Marlene de biske makar be diyoma cidi German-a America bǝ wa kuru kaya diyoma. Shima kamu German yǝ bǝ buro yǝ sun nzu notunama suro company Hollywood bǝn. Giri kuruu zauro girzina Kenengan nzen kawo sha notin ro. Buron shi kayama gana kuru biske makar bǝ gana gana sidin suro bula Berlin bǝ lan. Loktu saa 1920s bǝ den sun nzu dinalan notuyi . Har sai suro saa 1930s bǝ don sun nzu dina yǝ nowono cidiya company Hollywood bǝ dǝn. Loktu kiriwu World war II bǝ dǝn zauro Kayan nzun faidatana kuru bisken nzu makar bǝ zauro filǝzana. Zauro kasadin nzu filǝzuna nasha biske makar-a kaya-a bǝn. Karno 20th century bǝ lan biske kaan nzu kozuna bawo gairo sorin. == Lamintǝ == 7yq27ey1e23m0y547soinszxl1p2u53 0 961 23360 23359 2025-04-11T15:14:26Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Marriage]] to [[Niya]] 23359 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Niya, dǝ shima ada'a kuru nguwusoro kәla lamar cidaye lan notәna kate kate am indi bǝ konga-a kamu-a amanza sarayiya niya sadin. hylxv30iehjvqx1odvu449dnbnui7hx 0 962 23362 12219 2025-04-11T15:15:24Z Umargana1 21 23362 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Mars dǝ shi dunya kǝn diyaume dǝwo kǝngal lan. Kәnәngal Marsbe dә zawal konnuye-kurawu dalilnzә dә shima burbu iron oxide bǝ mars diwa zaksina, shidәye sha su "The Red Plane" bǝ lan bowotin ma 4msc88jznpa663w5lg5fagznbr712a0 0 963 12221 12220 2025-01-31T13:34:52Z Amire80 18 1 revision imported 12220 wikitext text/x-wiki Martin Luther OSA (/ˈluːθər/;[1] German: [ˈmaʁtiːn ˈlʊtɐ] i; 10 November 1483[2] ⁇  18 February 1546) dә shima kam biske Germanbe, theologian, kakadi, hymnwriter, professor, kuru Augustinian friar. Luther dǝ shima kam do Protestant Reformation ye dǝga fuwuzǝna wo, kuru nzǝrtaliuwanzǝ shima Lutheranism ye dǝga fuwuzǝna wo. Shiga kam fal suro hawar do zauro faidaa suro hawar do Western-a kuru Christian-a ye lan gotin. 4] Luther'a kərmai kərmaibe ro saa 1507 lan kǝrawo. o74u8qpfqtf7wognia3afkgudbof70x 0 964 20020 12248 2025-02-09T10:49:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8027]] 20020 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8027}} <ref>https://www.youtube.com/watch?v=PizLUKusjYA</ref>'''Martin Luther King Jr''' sha chasambo yim miyon luko uwun bǝ lan kintawu razab bǝ lan saa duwun yar laarrin findin laarrin bǝ lan. (1929) == Bawono == Yim diyon bǝ lan kintawu shawal bǝ lan saa duwun yar laarrin firakkin uskun bǝ lan bawono (1968). Martin Luther King jr dǝ siyasama kureman shi Baptisma attǝyǝy kureman shi Activist rintama. Rintan nziro har shugawa [[Wp/kr/Civil Rights Movements|Civil Rights Movements]] ro sha karrada tun saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan (1954) sha karrada. Har loktu sha chezanaro lewono. Suro saa duwun yar laarrin firakkin uskun lan (1968) Bula Atlant bǝ lan sha chesambo suro keryǝ Amerika bǝ lan. == Lamintǝ == l4b78mfiwfplx82bkhwetdug5shjo78 0 965 20021 12256 2025-02-09T10:49:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7264]] 20021 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7264}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Marxism#cite_ref-FOOTNOTEKrupavi%C4%8Dius2011314%E2%80%93315_1-0</ref>'''Marxism''' falsafa siyasa bǝ kuru diwal razəwu naptəram jama'a bǝ kulastəbe. Fasari dialectical-a materialist-a yǝ kəla fuwutə gargamye lan faidatin,[1] shi do ne historical materialism lan notəna də, nəm kam darajaye-a, fitəna naptəram jamayǝ-a, faltə naptəram jamaye-a kulashin. Raayi Marxismbedə cidawa falsafawu Jamus bǝ karnu kən 19th bǝ Karl Marx-a Friedrich Engels-an fəlango. Marxismdə loktuben fuwuzə dalami-a kuru marantawa raayibe-aro wallono, kuru adəbe səkə, "Marxist theory" fal, tawadəga ba.[2] Marxismdə dunya zamanbe fasaltəlan taasir dunoa sədəna, letəgəramwa siyasabe wofila-a wofila-cintəbe-a ngəwu shilan ilham gozana nashawa fatobe gade-gaden. == Lamintǝ == 9rlgtsiqs3nk4fqfqwwauhp1daoy5xx 0 966 12261 12260 2025-01-31T13:34:54Z Amire80 18 4 revisions imported 12260 wikitext text/x-wiki '''Mary Alice Smaith''' Sha Chasambo 3 Dec 1936-27 July 2022. Biske drama diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== beyf0ra9aq3kx3rk72qhd923gmg8pmn 0 967 22697 20022 2025-03-29T22:34:21Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22697 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q287688}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mary_Anderson_(actress,_born_1918)#cite_ref-1</ref>'''Mary Bene Anderson''' Sha Chasambo 3 April 1918-6 April 2014. Biske drama diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ == <references /> 68eksxh7m42hfjl9jx9hl9o0pmogblf 0 968 20023 12274 2025-02-09T10:50:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q232109]] 20023 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q232109}} '''Lucile vasconcellos Laghanke''' sha chasambo 3 May 1906-25 Sep 1987. Mary Aston bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== 0p1y0g6zeekzf516es2kltmirmpysl8 0 969 20024 12280 2025-02-09T10:50:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q267757]] 20024 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q267757}} '''Mary Badham''' dǝ Sha Chasambo 7 Oct 1951. Biske makar bǝ diyoma cidi America yǝ. == Lamintǝ== f8y6dqg933qxd5jjcviz0w5nsvbov3i 0 970 12282 12281 2025-01-31T13:34:55Z Amire80 18 1 revision imported 12281 wikitext text/x-wiki ===Mary Electa Adams=== Mary Electa Adams (Kəntagə Nuwambaye kawunzə 10, saa 1823-kəntagə Nuwambaye kawunzə 5, saa 1898) də kam ilmu kamuwa Canadaye yasatəma. Suro saa 2004 lan, gomnati Canada ye sha kam faida'a gargam lardəye ro kalaksəna. 3yu0qtt4obz39198g4zn3yqa9ytmmx2 0 971 12288 12287 2025-01-31T13:34:56Z Amire80 18 5 revisions imported 12287 wikitext text/x-wiki '''Mary Key Adams''' Sha Chasambo 12 Sep 1962. Biske makar bǝ diyoma cidi America be. ==Lamintǝ== gjuegw45u4pl39aokyn33n8npy9tpu5 0 972 12304 12303 2025-01-31T13:34:56Z Amire80 18 15 revisions imported 12303 wikitext text/x-wiki '''mary Munroe Sanderson''' Sha chasambo suro saa duwu mǝyon tulurin fidiyon uskun bǝ lan sha katambo (1748) ==Bawono== Suro saa duwu mǝyon uskun fiwun indin bǝ lan bawono(1850). Shi kam (Lexington MA) bǝ. Shi kam fal suro am zaman kurǝyǝ am kǝrma yǝ sowondǝ hoton nzu soruna ma. Loktun nzun kwa sumowuna kuru duli sowondu sambuna. Loktu zaman kǝriwu (American Revolution) badizana bǝ dǝn == Lamintǝ == 7oxh4p3ryn3qt4xc6a8dbtdaqrt74qh 0 973 12314 12313 2025-01-31T13:34:57Z Amire80 18 9 revisions imported 12313 wikitext text/x-wiki ===Maryam Ado Muhammed=== Shiyà '''maryam booth''' lán noténà də́, kàtámbó sáá (28 sáwíl 1993) súró àm bískéwù kannywood bə́ làdén zàuró shá nótenàmà, kúrú bíské là am anum bə́ nollywood bə ládén sulunà<ref>https://web.archive.org/web/20220908212857/https://fimmagazine.com/hausa/index.php/labarai/531-maryam-booth-ta-bayyana-sabon-saurayin-ta</ref><ref>https://m.youtube.com/watch?v=WJGlfJ9QYM4</ref> == Lamintə == a0eosqbod25phq8i62e3ojx5wyzua76 0 974 20025 12321 2025-02-09T10:50:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q271145]] 20025 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q271145}} '''Marîa Concepciôn Alonson Bustillo''' Sha Chasambo 29 June 1957. Marîa Conchita Alonson bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ ==Lamintǝ<ref>https://elpitazo.net/reportajes/antonella-alonso-la-industria-pornografica-es-parte-del-cine/</ref>== 5y9oioabgdrrukqj8pm1gd5c4b641k1 0 975 12323 12322 2025-01-31T13:34:57Z Amire80 18 1 revision imported 12322 wikitext text/x-wiki Materialismdə shima falsafa monismbewo shiye tawadəa cina kəla shi awoadə shima awoa faidaa suro alauben, kuru awoa sammaso, suronzan awoa hangalbe-a hangalgənatə-a, sandima səkə awoa zahirro kəllatadəwo. Futu falsafa materialismbe gultənzəben, hangal-a hangal-a də awoa zahirro wajin, alamanna neurochemistry kərənna adamganabe-a kuru nizam hangalbe-a, sandiya baro tədinba. Kәla awowa ngәlabe so dә nәm kalkal ro gәnyi, shi doni hangal kәlanzә dә shima awo asal kәlanzәye wo. mrq1bsgmxys7milafkk7dhnp43daqro 0 976 19169 12328 2025-02-06T22:43:33Z Eurohunter 208 redundant link to ENWP 19169 wikitext text/x-wiki Lisawu au Konkomidə shima nasha ilmubewo suronzan lambowa, formula a kuru awowa kəllata a, suronzan awowa kuru na'a sandiya suronzan mbeji a, kuru adadu a kuru faltanzə a. Awowa adə suro ilmu isawubedəga wakiljin nasha ilmube lambabe kura, algebra, geometry, == Lamintǝ == 8pml468tnyamrd8afsy00wj4jd6ayfc 0 977 20026 12337 2025-02-09T10:50:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1025]] 20026 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1025}} '''Mauritania''' Lardǝ Islambe Mauritaniabedǝ, [b] shima lardǝ kǝrmai bə yala-fǝte [[Africa]] bewo. Fətenzən kəmaduwu Atlanticbe, yalanzən-a yalafətenzən kəmaduwu Atlanticbe-a, yalanzən-a yalafətenzən Algeria-a, gədinzən-a anəmgədinzən Mali-a, kuru anəmfətenzən Senegal'wa. Nasha cidiben Mauritaniadə shima lardə kura kən 11 me suro [[Africa]] ben kuru kən 28 me kura dunyalan; Kashi 90% nashanzəyedə Sahara lan kara. Nəm nguwu am bəladəye miliyon 4.3 yeyi də suro anəm lardədəyen napsana, kashi yakkənzə bərni kura Nouakchott, ci kəmaduwu Atlantic yedən napsana. Su lardədəyedə mairi Berberbe kureye Mauretania yala Africabe suro Maghreb kurebedən goatə. Berbersdə na kərma Mauritaniadə karnu kən yakkəme AD lan badizana. Arabwa cidiya Umayyad Caliphateben datəgəram karnu kən tulurmin nadə'a zuwuna, ada Islambe-a, ada Arabbe-a, təlam Arabbe-a saudəna. Badiyaram karnu kən 20medən, Mauritaniadə Faransaye sha sunotə nasha Fəte Africaye Faransaye. Suro saa 1960yen kərmai kəlabe cowondo, amma tən buron kərmai kəlabe-a kuru loktuwa kərmai kəlabe askərraye-a sədin. Kərmai kərmaiye karəngəyedə, suro saa 2008 yen, General Mohamed Ould Abdel Aziz shima fuwumanzəwo, shi do karno kura lardəye saa 2009-a 2014-a lan kənasartənadə.[8] Shiga General Mohamed Ould Ghazouani ye waratazəna ngawo karno 2019 ye lan, shi do ne Mauritania ye kərmai dəga nəlefa lan faltə buro salak ye ro gotəna də. ==Laminte<ref>https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/mauritania/</ref>== hhy8imgk8m6dm1oh9htglkjntt5sbt4 0 978 22719 20027 2025-03-29T23:07:29Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22719 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9021}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Max_Born</ref>'''Max Karl Ernst Ludwig Planck''' Sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu shawal bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun findin indin bǝ lan (27-Dec-1858) suro bula (Kiel) bǝ lan == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim diyon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon tulurin bǝ lan.(4-oct-1947) suro bula (kottigen) bǝ lan. Shi kam cidi Germany bǝ kureman attǝyǝy shi malum ( Physics) bǝ . Shima ( Quantum Mechanics) burozu sutulu. Shi kam kasadiwa rintama loktu nzin shiro (Nobel prize) sadina nasha (Physics) bǝ lan. == Lamintǝ == <references /> l4p63suqyfbgx8y77y5bsokejpus7nx 0 979 20028 12367 2025-02-09T10:50:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9387]] 20028 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9387}} '''Maximilian Carl Emil Weber''' (pronounced: maks ˈveːbɐ) Max Weber bǝ lan sun nzu notunaman sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kintawu shawul bǝ lan suro saa duwu miyon uskun firakkin diyon bǝ lan (21-April-1847) == Bawono == Yim miyon luko diyon bǝ lan kintawu Aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin b lan (14-june-1920) Max Weber dǝ Siyasama cidi Germany bǝ , Economist, socoilogist,. Sandima (Socoilogy And public Administration) buraza sotolu tun buron. Shi kam zauro kasadiwa rintama loktu nzin shi yeyi bawo == Lamintǝ == 8i0ivstxeav5qo37eq8l8vfwugjvqai 0 980 20029 12385 2025-02-09T10:50:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6796228]] 20029 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6796228}} <ref>https://web.archive.org/web/20140111113604/http://may7ven.com/</ref>'''May7evn''' May OdegbamiOdegbami dǝ sha chasambo yim tulur bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko diyon bǝ lan sha katambo . May7ven b lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma attǝyǝy kuruman biske makar bǝ diyoma == Laminatǝ == 8vwpocf2z4mhdcau1opzfxeytb379zx 0 981 20030 12397 2025-02-09T10:50:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q27656673]] 20030 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27656673}} <ref><nowiki>https://www.naij.com/tag/206-may-d.html</nowiki></ref>'''Akinmayo Awodumila''' sha chasambo yim miyon uskun bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko diyon bǝ lan sha katambo (28 Dec 1984) May D bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ,kaya rutuma ==Lamintǝ== sct0ykhjxxtqfm2qi6pzont28sr2rxa 0 982 12401 12400 2025-01-31T13:35:01Z Amire80 18 3 revisions imported 12400 wikitext text/x-wiki Maya Angelou (/ˈændʒəloʊ/ i AN-jə-loh; [1] [2] shiro Marguerite Annie Johnson lan bowotindǝ; April 4, 1928 ⁇ May 28, 2014) shima kakkadi kǝla kǝnǝngabe am lardǝ Americabe-a, kakkadi kǝla hakku amsobe-a. Shiye kitawu kǝntawu kǝn yakkǝma, kitawu kǝn yakkǝma, kitawuwa kǝrawu kadaa, kuru shima kǝla biske makkarbe-a, fimbe-a, kuru telebijinbe-a saa 50 kozǝna lan sǝdǝna. Shidә darajawa kada-a daraja daraja 50 kozәna gowono. Angelou bǝ dǝ kitawunzǝ kǝrmaye kǝn yakkǝnadǝ kǝla kǝnǝnganzǝ-a kuru kǝnǝnganzǝ burobe-an rowono. Buro salakye, I Know Why the Caged Bird Sings (1969), kǝnǝnganzǝ saa 17 ro sǝdǝna dǝ hawarze kakkadi shima dǝ shima sikki dinalan zauro sunzu nowotu. 3taydlaf3oerbk7ow1752uxutut5aqd 0 983 22252 20031 2025-03-18T15:35:24Z Bukr Garbai 213 +s 22252 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59655841}} <ref><nowiki>https://mybiohub.com/2016/07/mayorkun-biography-age.html/</nowiki></ref>'''Adewale Mayowa Emmanuel''' sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko dǝyon bǝ lan sha katambo (23 March 1994) Mayorkun bǝ lan sun nzu notuna ma, Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ. Saa 2016-2021 bǝ lan Davidos records lan chidawuno, saa 2018 lan The mayor of Lagos Award chiwundo ==Lamintǝ== s3hi3onifxmnxca966apjsrtg7gkq2o 0 984 12420 12419 2025-01-31T13:35:02Z Amire80 18 4 revisions imported 12419 wikitext text/x-wiki Maysa Zaid Mahmoud Jbarah (Arabic; cido 20 September 1989) shima bikke makkarbe Jordaniyabe wo shidoni bikke makkarbe lardǝ Jordanbe ro biske makkarbe sǝdinma. Shi shima lardǝnzǝye goaltǝma ngǝwuwo kuru bikke makkarye ngǝwuwo. 5] Kǝrwe clubbe Jbarahye cidanzǝ Amman SC lan saa 2000 lan badiyono, kawu Sadaka Lebanon Women's Football League ro lejinno saa 2007 lan, na dǝn har saa 2010 ro lejin, sa dǝwo shiye kungǝna buro salakye dǝro waltǝna dǝn. Suro saa 2016 lan, shiye Abu Dhabi Ladies Club ro lezəna, saa fal ro, sa shiye Lebanon ro waltəgənadən, shiye Zouk Mosbeh ro saina. == Lamintǝ == 0kzd776ckh513v5vlukyhjtt6lmwfmh 0 985 12422 12421 2025-01-31T13:35:02Z Amire80 18 1 revision imported 12421 wikitext text/x-wiki Ngaltədə shima awola awola gadebe au awolaa waajindəga ngaltəwo, shidoni faidata awowa gadebe au awowa waajindəga kəltədəwo. 1][2] Kalma gade lan, ngaltədə shima diwal do nəm kura au gana awoa zahirre ngəwusoro awoa ngəwusoro ngaltəbe jili tilonzəbedəga kəltənadə. 980lxfd2zw39dx97w7ze9hqdnfdowgm 0 986 22629 20032 2025-03-29T14:21:58Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22629 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q508778}} <ref>https://www.thefix.com/content/actress-turned-therapist-melody-anderson-11200</ref>'''Melody Anderson''' Sha Chasambo yim yaskin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan sha katambo (3-Dec -1955). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ == <references /> kaqitjdtyryd85xff5gmzklml441nta 0 987 20033 12443 2025-02-09T10:50:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1894]] 20033 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1894}} == <ref>https://web.archive.org/web/20200203092301/https://www.fifadata.com/document/FWC/2014/pdf/FWC_2014_SQUADLISTS.PDF</ref>Memphis Depay == Memphis Depay dǝ sha chasambo (13/2/1994) dekkel baktema cidi Holland bǝ kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro wa kuru cidi nzǝ Holland bǝ wa ro. == Lamintǝ == 3mc6ga04eihkhyzvl2aq6jdeaevfq5a 0 988 12446 12445 2025-01-31T13:35:04Z Amire80 18 2 revisions imported 12445 wikitext text/x-wiki Menstruation (sandi menstruaciya lan nowotəma, suro kalmaa gadeyen) 754yy4o0ia3q7vdef8ci7f0lbt30aus 0 989 12448 12447 2025-01-31T13:35:04Z Amire80 18 1 revision imported 12447 wikitext text/x-wiki kazəyi hangalye, kuru sha kwasa hangalye lan bowotində, nəm nguwu hangalye, au kazəyi hangalye, shima hal halla au hangalye doni zauro hangal gənatəgə au nəm ngəla cida kammabe suwudin. 7hftir379gxedk0mk2txsuc2qfag3s1 0 990 20034 12454 2025-02-09T10:50:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q308]] 20034 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q308}} Mercury dǝ ngǝwusoro ma'ananzǝ: Mercury (dina) dǝ, shi dina dǝwo kǝngal-a karǝgǝn dǝwo Mercury (element), shiye alama Hg yǝ dǝga Mercury (mythology), allah Roma yǝ == Lamintǝ == 1o2hmpgf09z4moa9uszs0n6jkwfzv9f 0 991 20035 12465 2025-02-09T10:50:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q41694090]] 20035 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41694090}} <ref><nowiki>https://guardian.ng/life/5-tracks-that-make-mercy-chinwo-the-queen-of-gospel-music/</nowiki></ref>'''Mercu Nnenda Chinwo''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (5 Sep 1991) '''Mercy Chinwo''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Gospel yi rutuma. biske drama diyoma. Attǝyǝy kuruman saa duwu indin miyon uskun lan 2018 kayan nzu "Excess Love" chido ==Lamintǝ== 7zxb5ftgqgplyd13l5renna6ix9lyme 0 992 12467 12466 2025-01-31T13:35:05Z Amire80 18 1 revision imported 12466 wikitext text/x-wiki Metabolism (/məˈtæbəlɪzəm/, Greek: μεταβολή metabolē, "change") dǝ shima kǝndaram-a kǝnǝnga-a dabbajinma. Cidawa kəmbube yakkədə sandima: kəmbu kəmbube suro kəmbube lan faidatə kəmbu cellbedəro kalaktə; kəmbu kəmbube proteinso, lipidso, nucleic acidsso, kuru carbohydrates laaso ro kalaktə; kuru awowa kəmbube faidatə bannazayin so. 0017wlamzyggl519n7rsb98s19krdoc 0 993 22670 22607 2025-03-29T17:59:25Z Bukr Garbai 213 /* Lanintǝ */ 22670 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3308007}} <ref>https://variety.com/2015/film/reviews/creed-review-michael-b-jordan-1201640507/</ref>'''Michael Bakari Jordan''' michael jordan biske makar bǝ diyoma cidi america bǝ sha chasambo yim la,arrin kǝntawu sawan bǝ lan saa duwun yarlaarrin fiskun tuluri bǝ lan. Shi kam kalifonia bǝ sha yallanzewa nadin nabkata.sa,anza indi nadin kureman gawodin bula newyork ro gulzandiro wallata. Mowantinze kura nadin tamowono art and tecnology kirawono.yanzi shiye dekkel mukoye bukshin. daji biske makartima ro wallati == Kenǝnga nzǝ == == Lamintǝ == <references /> 8rannkil84gti9dqg4oqyy32m5kkzjg 0 994 20037 12500 2025-02-09T10:50:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8750]] 20037 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8750}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/C._N._R._Rao</ref>'''Michael Faraday''' Sha chasambo yim findin indin bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwu miyon tulurin fillaarin tilon bǝ lan (22-sep-1791) suro bula (Newington ,Butts, Surrey) bǝ lan sha katambo. ] == Bawono == Yin findin luko uwun bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwu miyon uskun firakkin tulurin bǝ lan bawono. (25-Augs-1867) suro bula (Hamiton court, Surrey) bǝ lan bawono. Michael Faraday dǝ buron shi kaluma (Blacksmith) kawo Scientist ro waljin ro. Kam kasadiwa rintama karno 19th century bǝ lan kam shi yeyi bawo gairo sorin. == Lamintǝ == 8cdxw97e4p28axltvt7d7d0v7i6uuyd 0 995 22604 21035 2025-03-29T13:33:31Z Bukr Garbai 213 M. J. Jackson 22604 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2831}} <ref>https://web.archive.org/web/20140807110046/http://news.in.msn.com/national/article.aspx?cp-documentid=5592621</ref>'''Michael Joseph Jackson''' sunzu notunaman sha chasambo yim findin bǝ lan kǝntawu shahur bǝ lan saa duwun yar laarrin fiwun uskun bǝ lan (1958). Shiga [["King of Pop"]] lan bowozana, shiga kam zauro faida'a karnu kən 20th ye dəro gozana. Cida saa mewu diyawu kozənalan, kənasarwanzə kaiyyabe dunyabedəye nəmgadegade nəmjilibe [[America]] lan namzəna kuru kəndəganzə kəlanzəbe tartəgənadəye shiga kam dunyabero sədəna. Kayawa-a, ngərwo-a, fashion-a men, shiye bikkewa kurube kisandiwuro kaya nowatalan səsangəna; fartə zawalye nowatadə suronzan moonwalk (shidoni sunzə cinadə), robot-a, kuru anti-gravity lean-a mbeji. [[Guinness World Records]] ye shiga kam kasuwu ye zauro kənasartənama ro suwudəna. Nasha fato Jackson ye lan, Michael ye sa’anzə arakkə lan cidanzə buro salak ye suro saa 1964 lan sədəna rokko yanzəganawa [[Jackie]]-a, [[Tito]]-a, [[Jermaine]]-a [[Marlon]]-a yen, naptə wakil Jackson 5 ye lan (dare Jacksons lan notəna). Jackson 5 də Motown'a 1968 lan musko kəlzana kuru kənasar dunya sammason səwandəna Michael də shima kaiyyama kurawo. Jacksonye albomnzǝ kǝn uwumi Off the Wall (1979) lan sutuluwuna lan shillewunzǝ runzǝye sǝbandǝna. Shiye Thriller (1982) lan jasha'a, albom shiro zauro saladǝnawo, shido [[MTV]]'a su'aro banazǝgǝnadǝ kuru zawal kaiyyabedǝga falzǝna vidiyowanzǝdǝn rokko "Beat It"-a "Billie Jean"-aben. Jacksonye darajanzə shillewu dunyabe ro Bad-lan (1987) waltəgəna, albom buro salakbe US Billboard Hot 100 lamba-fallan sətandənadə: "Wuye nyiga kərawo kolnginba", "Bad", "Futu wuga səkkə fanjinmadə", "Kam suro kuturamyen", kuru "Dirty Diana-a". Dangerous (1991) lan shiga kowowa kisandibe kadaro cido, kuru albomwa 1990sbe zauro kənasartana falro wallono. Gargam (1995) ye [["You Are Not Alone"]] sutuluwuna, kaiyya buro salakye US Billboard Hot 100 lan lamba falro fəlezənadə, kuru kaiyya zanga-zangaye "Kaiyya Dunyabe"-a "Andero Cistəgənyi"-a. Dareram saa 1980s lan, Jackson də kam do kambiyi-a kuru mana-a ro wallono dalil zahirnzə-a, nəmkam-a, halnzə-a, kuru kənənganzə-a faltəyen. Shiga tada sawa'a fatobe'a nəmzalumtəye zorzana suro saa 1993. Suro saa 2005 yen, Jackson'a sharazana kuru zorzana kəla tada'a nəmzalumtəyen kuru sharawa gade sammason. Sa biskewa waltəgəbe kadaro dawari sədindən, This Is It, shiye suro saa 2009yen bawono dalil propofol ngəwuro liyitanzə Conrad Murrayye shiro cinayen, shi doni suro saa 2011yen kəla nəmzalumyen kam cezənadə. Kərmu Jacksonbedəye hangal jamaye dunya sammason suwudəna, adəye səkə amsoye intanetmen ngəwuro faidatayin kuru kaiyanza ladoye ngəwuzana. Sabinzə taktəye telebijinlan, Staples Center [[Los Angeles]] lan tədən də, am biliyon 2.5 ma kozənaye surunaro somtəna. == Bawono == Yim kəntawu Juneye kawunzə 25, saa 2009, mawu yakkəro sətənyi kawu bikke makkarye [[London]] lan badijinro, bikke makkarye samma təladəna, Jackson də karəgənzə bannatəlan bawono, dalil propofol-a benzodiazepine-a ngəwuro faidatəyen. Conrad Murray, kurun kəlanzəye, Jackson ro kurunna kada cina shiga banazə fatonzə hayazənadən lettəro. Liitasoye 911 bowozana sa 12:21 pm loktu Pacificbe (19:21 UTC) kuru ngawo minti diyauben nadəro lezana.[<ref>https://www.telegraph.co.uk/culture/music/michael-jackson/5653140/Michael-Jackson-the-final-days-and-how-TMZ.com-scooped-the-world.html</ref>] Jackson də yintə ba kuru CPR tədəna.[<ref>https://www.today.com/id/31552029</ref>] Kasadə waltəm yasabedə gozaa kowada kəla zawal Ronald Reagan UCLA Medical Center ro letəyen, kuru awa fal kozəna ngawo Jackson nadəro lezənayen, amma kənasartənyi, kuru Jackson dəga bawono sa 2:26 pm loktu Pacificbe (21:26 UTC) lan. Murray ye awo shiro propofol gultində-a, lorazepam-a, midazolam-a cina; Hawar kərmunzəye də intanet lan tartəgəna, adəye səkə websites so dəga fulutə kuru faidatəma nguwuro wurtəna, kuru adəye səkə awo təmatəyima suro cidawa kuru websites kadayen Google-a, AOL Instant Messenger-a, Twitter-a Wikipedia-a mbeji. Sammason, nəm nguwu webbedə kate kashi 11%-a 20%-aro ciwono.[<ref>https://web.archive.org/web/20090703075357/https://www.vancouversun.com/Entertainment/Internet+stretched+limit+fans+flock+Michael+Jackson+news/1736311/story.html</ref>][<ref>https://web.archive.org/web/20131029195451/http://news.cnet.com/8301-1023_3-10273854-93.html</ref>] MTV-a BET-a ye video kaiyya Jacksonbe marathon-a fəlezana, kuru Jacksonbe tashawa telebijinbe dunya sammason fəlezana.[<ref>https://metro.co.uk/2009/06/26/jacko-news-spreads-to-eastenders-228251/</ref>] MTV ye ganaro waltə fasal video kaiyyabe buroye dəro wallono,[5] kuru awa kadaro video kaiyya Jacksonbe fəlezana, hawar livebe taganasbe futu am MTVbe-a am masku gade-aye fəlezana.[<ref>https://web.archive.org/web/20140514003810/http://tylerc.com/2009/08/more-adds-loose-ends-lament/</ref>] == Laminte == 2y4w44okqaexyxlrfyjulcriod1osyf 0 996 20039 19190 2025-02-09T10:50:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5592]] 20039 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5592}} <ref>http://www.wga.hu/frames-e.html?/bio/m/michelan/biograph.html</ref>'''Michelangelo''' (Michelangelo) dǝ sha chasambo yim Araskin bǝ lan kentawu Armalan bǝ lan suro saa duwu meyon luko diyon fitulurrin uwun bǝ lan sha katambo (1475) == Kenangan nzǝ buro yǝ == Kәnәngan nzǝ buroye, 1475 ⁇ 1488 Michelangelo yim 6 kәntawu March bǝ saa 1475 dәn Caprese bǝ lan Kenenganze ngewu so cido , sun nzu Caprese Michelangelo lan nowotәna ma, bula gana laa Valtiberina lan kara, [1] karәngә Arezzo na wa, Tuscany lan. Loktu kadaro, yallaanzə sandima am bankiyǝ gana-gana suro Florenceben; amma banki dǝwa fatsənyi, kuru baanzə, Ludovico di Leonardo Buonarroti Simoni, loktu gana laa ro cida gomnatiye Caprese la dǝn cidazena, loktu do Michelangelo tanbuna man baanze dǝ shima kura shara yǝ bula dǝyǝwo. == Bawono == yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu miyon luko uun firakkin diyon bǝ lan bawono (1564) (Michelangelo) dǝ kurta kurtama cidi (Italia) bǝ kuru kakkadi kǝla zaman Renaissance be dǝ. Republic of Florence lan baditənadə, cidanzədə awowa zaman kureye kureye soye sətandəna kuru fannu fəteyedəye zauro dunozəna. Michelangelobe nəmngəwu nzundube-a suro nashawa kisandibe kadaben sha bayanzəgəna kəla shi kamma archetypal zaman Renaissancebewo, kuru shima kammawanzə kuru kammawanzə zamanbewo, Leonardo da Vinci. 3] Kәla nәm nguwu hawarrabe kәnәngatәna dәn, sketches-a, kuru reminiscences-a dәn, Michelangelo dә kam fal suro artists karnu kәn 16th be dәn kәla lamar kәlanzә bayanna kərmaye zamandǝbeye sǝkkǝ kam fasal biskeye zauro ngǝwu zamannzǝbe ro. == Lamintǝ == 2ewqi56wjv2s32p832ydpracr499sh5 0 997 22683 18860 2025-03-29T22:28:45Z Bukr Garbai 213 M. L. Grisham 22683 wikitext text/x-wiki '''Michelle Lujan Grisham''' shima lawyer Americabe kuru siyasama suro saa 2019ben gomna kən 32me New Mexicobe. Wakil jamiyya Democratic Party ye, Lujan Grisham də buron wakil U.S. ye majalisku New Mexico ye kən tilomi ye saa 2013 lan səta 2019 ro saadənan cidazəna. Lujan Grisham də shima kataf nəlewaye kəriyebe saa 2004 lan səta 2007 ro saadənan kuru komishina Bernalillo County ye saa 2010 lan səta 2012 ro saadənan. Shiga majalis wakilla U.S. yero karrada saa 2012 lan, Janice Arnold-Jones'a kənasarzəna. Suro saa 2016 yen, Lujan Grisham də sha kura majalis Hispanic ye ro karrada. Shiye karno Democraticye gomna New Mexicoye suro saa 2018yen zuwuna kuru Republican Steve Pearce'a kəntagə Nuwambaye kawunzə 6, saa 2018lan kənasarzəna. Shiga walta karrada suro saa 2022yen. == Kənənga-a ilmu-a buroye == Michelle Lynn Lujan də Los Alamos lan katambo, Mexico bəlin lan kuru Santa Fe lan wurano. Baanzə, Llewellyn Eugene "Buddy" Lujan, cida kurun timiye sədin saa fiskunzəro hatta suro kəntagə March 2011yen bawono. yanzəgana Kimberly də tumor kərgənbe shiro asuzana sa'anzə indilan kuru sa'anzə 21 lan bawono.[5] Lujan Grishamye wono kakanzəsodə New Mexicolan zaman 12ro nabsana.[6] Shidə nasha fato siyasabe Lujanbe nowata New Mexicobedən kara, amnza ngəwunzaso nasha gumnatibe kartəna-a təkkəna-aro cidazana.[7][8][9] Lujan də mowonti kura St. Michael ye lan tamozəna. Shiye Bachelor of Arts kəra jamiyaye lan Jamiya New Mexico ye lan 1981 lan səwandəna, na dəlan fuwura cida kəraye fasal injiniya ye lan kuru shiye wakil Delta Delta Delta sorority ye. Suro saa 1982-yen, Gregory Alan Grisham-a nya'ano. Kuruson cidaram ruwobe nzundube cidaram konnu lantarkiye Westinghousebero cidazəna. Suro saa 1987 lan, Lujan Grisham ye ilmu sharaye jami’a New Mexico ye lan səwandəna. == Cida siyasa be buroye == Lujan Grisham də amari yioma nasha cidawa nəm kuraye-a kuru loktu kuruwuye-a New Mexicoye cidiya Bruce King-a, Gary Johnson-a, Bill Richardson-ayen. Loktu kərmai Richardsonben, nashadə daraja majalis kəriyebero haftəgəna. Suro saa 2004 lan, Lujan Grisham dəga suwudə kəla Sekretari nəlewaye New Mexico ye lan kuru nasha dəlan cidazəna har saa 2007 ro saadənan.[13] Lujan Grisham də dare sha hukuma kəriye Bernalillo yero karrada, saa 2010 lan səta 2012 ro saadənan cidazəna. jysu2ku0acfs2ag9vqh2ijejd1e31ix 0 998 21697 20040 2025-03-08T22:52:15Z Umargana1 21 21697 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7204}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Middle_East#cite_ref-1</nowiki></ref>Middle East (kalima buron təlam Nasarabe lan bowotində [see § Terminology][note 1]) shima nasha [[geopolitical]] be doni nashawa Arabiyabe-a, [[Levant]] -a, [[Turkey]] -a, [[Egypt]] -a, [[Iran]] -a, kuru [[Iraq]] -a kunten. Kalma shimadə zauro faidatə badiyaram karnu kən 20 lan badiyatə kalma Near East (Far East'a kalkal gənyi) ro walwono. Kalma "Kərma gədibe" dəye səkə amsoye asuzana kəla bayanna faltənzəben, kuru sha Eurocentric ro turin. == Lamintǝ == tbi6uuhkxqdig3dzaf9wqhlofhaq6bx 0 999 12585 12584 2025-01-31T13:35:12Z Amire80 18 25 revisions imported 12584 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Cervantes Jáuregui.jpg|thumb]] '''Miguel de Cervantes''' dǝ sha chesambo yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan saa miyon luko uwun fidiyon tulurin bǝ lan (1547). == Bawono == Yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwu mǝyon araskin miyon araskin bǝ lan bawono(1616). Kakkadu rowotuma keryǝ spain bǝ. Kakkadin nzi shilan sha nozanama shima (Quijot de la Manch). Kakkadi shima dǝ shima (novel) zaman kirma bǝ lan jirin nzi bawo. Kakkadi shima dǝ keryǝ fyakkin luko uwun (35) dina lan shilan faidatan. == Laminte<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Miguel_de_Cervantes#cite_ref-2</nowiki></ref> == 4d4brn7hmz9cht7smiwujq1tcs4j9aa 0 1000 20041 12600 2025-02-09T10:50:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q79031]] 20041 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q79031}} <ref>https://www.mirror.co.uk/news/uk-news/mike-tyson-exclusive-no-more-565234</ref>'''Mike Tyson''' '''Michael Gerard Tyson''' sha chesambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu marram bǝ lan saa duwun yar laarrin fyakkin yaskin bǝ lan. (30 yuni lan 1966) biskǝ dambǝ boxing bǝ diyoma. shi tada ngowabe lardǝ cidi America bǝ lan do biskǝ kolwono, shi tada mozowarye dunowaye. Mike Tyson shiye gonyiro walwono ngowa lan saa donyi 1985 lan. Kuru lamba zazaktube kurrowo shiro sadǝna Trevor Berbick lan saga 1986 lan, Shima zairo gana dowonyi lawurje darajaa suwonduna madowo. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == 4czi50fuei4j3g1svsjothwmxeki4ca 0 1001 20042 12606 2025-02-09T10:50:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8473]] 20042 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8473}} Askərra, kuru sandiya sammason askərra lan bowotindǝ, sandima askərra am do zauro sandiya askǝrzǝna, kuru zauro lamar kǝriwuye nozanama, sandidǝ buron kǝriwu sǝdin. Askərra so dǝ lardǝ kǝlanzǝbeye amari cina kuru cidinzaro cistǝyin, kuru sandiye jami so dǝye futu askǝrbe taganasbe lan nowata. Sandiye dalami sojabe fal au kada alamanna askərrayǝ so dǝ sandima, askərra njiye so, askərra samiyǝ so, askərra cidiyǝ so, Cida kura askərrabe dǝ nguwusoro kǝla lamarra lardǝnzǝbe-a kuru faidaanzǝ-a kǝla tajirwa askǝrbe diyabe-a lan gǝnatǝlan bayantǝna. == Lamintǝ == 2wuzu232hfxthj4tci351ed0roranho 0 1002 12608 12607 2025-01-31T13:35:13Z Amire80 18 1 revision imported 12607 wikitext text/x-wiki Milky Way də shima galaxy do suronzədə shi Solar System dəga kuntenro, su dəwo galaxy dəwo dunya lan fəlejinma dəga bayanjinma: shi duno launu nurbe duwo suro sami dareye lan turinma dəwo shillewuwa lan tuwondinma dəwo raktə hangal kəlanzabe lan asutənyi. h4a23ck446fljupz5gtoiagws3pfd9g 0 1003 22685 12612 2025-03-29T22:31:32Z Bukr Garbai 213 /* Laminate */ 22685 wikitext text/x-wiki Milton James Rhode Acorn (kəntagə Marchbe kawunzə 30, saa 1923-kəntagə Ogustabe kawunzə 20, saa 1986), shiro Nazəmu Jamabe gulzana,[1] shidə nazəmuma, ruwotəma, kuru bikke makkarye ruwotəma Canadabe. == Lamintǝ == <references /> mkwz99154u6ovvqmwage1gzzmg394nm 0 1004 20043 12619 2025-02-09T10:50:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5600]] 20043 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5600}} Mimar Sinan (Ottoman Turkish: معمار سينان, romanized: Mi'mâr Sinân; Turkish: Mimar Sinan, pronounced [miːˈmaːɾ siˈnan]; c. 1488/1490 ⁇ 17 July 1588) kuru shima Koca Mi'mâr Sinân Âğâ, ("Sinan Agha the Grand Architect" au "Grand Sinan") shima kura fasal Ottoman bǝ wo, injiniya kuru ilmuwu lisawubedəwo sultan Suleiman the Magnificent, Selim II kuru Murad III. == Lamintǝ == 629phi2r8vmqwk8zpnzordqmc4vbzxl 0 1005 12621 12620 2025-01-31T13:35:14Z Amire80 18 1 revision imported 12620 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mairi Ming]] 249q6aj8dicpoo4a6sbgjvcor4wfsmv 0 1006 20044 12637 2025-02-09T10:50:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q66305342]] 20044 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q66305342}} <ref><nowiki>https://allafrica.com/stories/202001080406.html/</nowiki></ref>'''Miracle Kelechi Chike''' sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uskun bǝ lan sha katambo (24 March 1998) '''Miraboi''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Attǝyǝy kuruman biske bǝ drama diyoma ==Lamintǝ== tazb9o76ctejcs9o41qy3mzy7u50fxf 0 1007 22690 20045 2025-03-29T22:32:37Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22690 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q449664}} '''Miriam A. Ferguson''' Miriam Amanda "Ma" Ferguson (nee Wallace; kəntawu Yunibe kawunzə 13, suro saa 1875 sha chasambo)- kəntagə Yuni sa'a 25, suro saa 1961 bawona) də siyasama Americabe doni gomna Texasbe ro walzənadə: saa 1925 lan səta 1927 ro saadəna, kuru saa 1933 lan səta 1935 ro saadəna. kamu buro salakbe gomna Texasbe, kuru kamu kən indimidə gomna kəriye U.S.be ndasowoso, ngawo Nellie Tayloe Ross Wyomingbe == kenengan nzǝ buroyǝ == Miriam Amanda Wallace Ferguson də sha Bell County, Texas lan katambo. Moranti ya Salado-a Baylor-a lan kərawono. Sa shiye saa 24 lan, James Edward Ferguson, lawyer dəga nyawono, kulo banzəye karəngə Belton suro Bell County, Texas yedən. Sunzə, "Ma", də harawwanzə buroye "M. A." lan kedo, kuru haiya do kwanzə də "Pa" Ferguson lan notəna də.[2] Sandiye ferowa indi satana: Ouida Wallace Ferguson-a, kuru Dorrace Watt Ferguson-a == Lamintǝ == <references /> 6azuc0n9mm33mzkm19t8ubbao32sxyr 0 1008 20046 12658 2025-02-09T10:51:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18164200]] 20046 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18164200}} <ref>http://www.vanguardngr.com/2013/08/mode-9-goes-emotional-i-released-an-album-no-one-cared/</ref>'''Babatunde Olusegun Adewale''' sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu ajji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan sha katambo (14 June 1975) Modenine bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2014 lan kayan nzu "Super Human" chido ==Lamintǝ== d0nhy3ujc1gvfgda5o4y4mbopr7rj0c 0 1009 12660 12659 2025-01-31T13:35:16Z Amire80 18 1 revision imported 12659 wikitext text/x-wiki '''Mohamed Abdulkarim Ali''' dǝ shima ruwotǝma lardǝ Somalibe-Kanadabewo. Ali ye kitawunzə buro salak ye də ruwozəna, kitawu Angry Queer Somali Boy, loktu do Toronto lan fato am fato ba'a ye lan napsəna dən. c1v3ytycniutivbz7xh2q9957wxad3f 0 1010 20047 12678 2025-02-09T10:51:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q122701368]] 20047 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q122701368}} '''Mohammed Bello el Rufai''' shidə siyasama Nigeriaye, kərmadəro shidə wakil majalis wakillaye Nigeriaye shidoni kəriye Kaduna yalabe wakiljinma suro majalis lardəye kən 10 medən,[1] kuru tada gomna kəriye Kadunaye kureye, Mallam Nasir El-Rufai. Shiga kura komiti fatobe kəla doka bankibeyen sha wallono. == Kenenganze buro yǝ == Mohammed Bello El-Rufai dǝ kǝntawu Janwariye kawunzǝ 11 saa 1988 lan katambo,[4] bǝla Kaduna yen, Naijiria lan. Shiye BSc nzǝ suro ilmu siyasabǝ-a kuru nǝmkam ndikate lardǝ-a dunyabǝ-a lan sǝbandǝna kuru kǝra adinnǝ Wheaton College, Massachusetts lan sǝbandǝna. Suro saa 2015 lan,[4] shiye MSc suro nəmkam ndikate jamayǝ-a kuru fantəgə cidaramye-ayǝn Jamiya Georgetown yen səbandəna. == Lamintǝ<ref>https://analystique.co.in/bello-el-rufai-biography/</ref> == ttxdxsgfflvwyay8woos04lu42c9v8g 0 1011 22692 20048 2025-03-29T22:33:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22692 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6893053}} '''Alhaji Mohammed Dabo Lere''' (15 kəntawu Armalan saa 1940-18 kəntawo Sawan saa 2002) siyasama [[Nigeria]] yǝ shidoni gomna kəriyǝ [[Kaduna]] bǝro cidazənadə kəntawu razab saa 1992 lan səta kəntawu Jimada auwal saa 1993 ro saa dənan loktu kərmai Nigeria yǝ kən yakkəmedən, kərmainzə kolzəna ngawo kərmai askərrayǝ General Sani Abacharo səkkənayen. == '''Kǝnǝnga nzǝ buroyǝ''' == Dabo Leredə asalnzədə Hausa-[[Fulani]]. Shiga fato mairi Lereben katambo kəntawu Armalan kawunzə 15 saa 1940 lan bəla Lere kərmaaro kəriye Kaduna bǝn. Gumna kəriye Kaduna bǝ Dabo Lere də sha gomna kəriye Kaduna yero karrada suro kəntawu jimada gaji saa 1991 yen kəla samno lardəyǝ (NRC) yǝn, James Bawa Magaji də shima kamanzə kurawo.[2] Suro kəntawu Sawan bǝn saa 1992 lan, fitəna kate amma musləmma [[Hausa]] bǝ-a kuru amma kəristanna Katafbe-a nasha gomnati Zangon-Katafben, amma 60 ma kozəna cezəna. Dabo Lere ye komiti sharabe kam 7-ye kokkono kəla tajirwadəben kulastəro, amma nasha ndasomaye kasatsanyi.[3] Yim kawu kəntawube 15 kəntawu chidi saa 1992-lan, Zangon-Kataflan fitəna waltə badiwono, kuru ngawo hawar Kaduna ro tartəgənaben, fitəna waltə badiwono nasha indison. Dabo Lere yo dareram lan warmatəgə sa 7 p.m. lan sədəna. yim kawu 17 kəntawu chidi, curfew bowono, shidəga cistəgənyi. == Lamintǝ == <references /> a77l0f0f743v0oyc8tce04yk2xehn38 0 1012 20049 19199 2025-02-09T10:51:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23541078]] 20049 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23541078}} '''Mohammed Indimi''' də OFR (katambo yim mewun indin_be kentawu saman_be saa dewun yar ləgarrin fidewu tuluri_be ladən. Shi kam sanyama Najeriya_be kuru talaa banama nasha kəmbu_ga kungena_ga kenjo_be lan.Shima kura nasha Oriental Energy Resources maana nasha kampani kendawu sedi_be Najeriya be lan. Laktu kentawu jimada gaji_be saa dewu indin findi tilon_be ladən, adudu lemaanze kungena_bede alamanna naira Bilion fal, milion yar uwuwa_degai. Laktu kentawu jimada gaji_be saa dewu indin findi tilon_be laden,adudu lemaanze kungena_bede alamanna naira Bilion fal,yar uwu-wa degai.<ref>{{Cite web |date=2021-12-20 |title=Billionaire Indimi bags KASU's Doctorate Degree Causa in Entrepreneurship |url=https://www.vanguardngr.com/2021/12/billionaire-indimi-bags-kasus-doctorate-degree-causa-in-entrepreneurship/ |access-date=2022-03-07 |website=Vanguard News |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Business in Emerging Africa: Indimi shares lessons at Harvard |url=https://www.vanguardngr.com/2018/05/business-emerging-africa-indimi-shares-lessons-harvard/ |website=Vanguard News |access-date=27 September 2020 |date=6 May 2018}}</ref> == Kenenganzə buro_bega kuru ngawonze ga == Indimi_de kamtabo yim mewun indin saman_be saa dewun yar legarrin fidewu tuluri _be laden suro kǝrye Maiduguri_be berni Borno_be Yala gedi larde Najeriya_be laden. Awanzede shima maitu Alhaji Mamman kurundu, shiyayi adaima kasuma shidoni karayi dabba_be lado cidanzewo. [5] Indimi de hadarjin maaranta Allo_be kera lewuran_be, kuru caman kendo doni muhimmin Muslim_be yala Najeriya _be laden. Shiye rakse maaranta jama mewuram_be da hadarjinbaw dalilnzede, Awanzede rakse kerau maaranta fetewe da gojimbawo nanka dero. Amma atteman yaye,shiye kokkolize asuwono futu rowot_beya, kərate_beya kuru futu nasaran manate_beya sammaso. == Cida == Saa nzə mewu ladən, Indimi də Awanzə _ga zəga kasəwu hukumaana sənana sədi Borno _bero lejin sanya karai dabba_be ladoro. Saa dəwun yar ləgarrin firaskə yaskən ladən, daji kam kəlanzə_bero wallono daji kuru sanyanzə badiyono ngawo na sawanzə Alhaji Umar Tela_belan kungəna alamanna naira (...) Təgərizəna_belan shidoni faidaatə nabtə ZAR_bero. Daji adaima daredə shiye shawartə kasəwu nzə kuratəə nankaro sanya kazəmu lado_be badiwono. kareya doni sadə_ga (chad) kuru Cameron (Cameron) _ga lan saudin dən. Saa dəwun yar ləgarrin filaarrin ladən shiro Ibrahim Badamasi Babangida_be kakkadə doni shadabe sha ( license) lan notənama nasha kəndawu sədi be da caino. Shiye citando na kəndawu_ga gas_ga be sha (Oriental Energy Resources) (OER) lan bowotin da. Indimi cidazəna nabtə fuwuma (chairman) bero kuru cidazəna company kada lan Jaiz Bank ye mbeji daudən . == Nem kəre_nz toə amsoro kəmbu so kungənaso samtə be == Indimi də citando shiye nashazə bana_be sha Muhammad Indimi Foundation(MIF) lan bowotin da nəm talaa fulutə nankaro kuru ngənəkkatə kəla kəna fulutə_be lan, kuru nəm jahil dutə_ga kuru nasha nəlewa_beya son.[8] shiye banaano am Borno_beda kəra sadəro na doni ( International University of Africa) (IUA) lardə Sudan_be ladən. [9] MIF me ladən, Indimi də dunowajowo kuru banaano amdoni fitəna Boko Haram_be zamzəna ma da yala gədi Najeriya_be ladən. Fato miya gargano kəla naira million yar araskə_be lan. Kuru kəmbusowa samgono adaima kazəmuso samgono kuru kərawu maaranta_beya gowono kuru lita so gargono kuru fatowa bana_be so gargono am sandiya fitənadiye zamzəna ma so dəro. Muhammad Indimi Foundation də, kuru fatowa miya gargano kəla naira million yar tulur_be lan sha bowotin ( modern residential estate) lan Enwang, mbo LGA kərwe Akwa Ibom_be ladən. [11] Kuru bana kəra_be caino am yar diyauyin fitulurrin kərwe Akwa Ibom_be ladən. Kuru waltə ləbkono faraskəram banabe kəra_jamiya_be kərwe Uyo_be ladən kəra kəla kəndawu_ga kuru chemical_beya. Indimi_be sabkono million dollar kada knəm sanyaram Dina_be Lynn university lardə America bero. Su na shimadə_bedə cakko ngawo nadə kolzəna_be lan. == Karramtǝ == [13]shiye ciwondo kakkadə doni sha karramtə_be maaranta jamiya_be kura Lynn University_be lardə Florida _be ladən saa dəwu indin mewun luko yaskən_be ladən. Shiye ciwondo kakkadə doni sha karramtə_be maaranta jamiya_be kərwe Uyo_be ladən saa dəwu indin mewu tulurrin_be ladən [14] shiye jiwo gaska doni sanyawu Najeriya_beda saa dəwu indin mewu tulurrin_be ladən. Kuru shiye ciwondo karramtə nasha(Nigeria Defense Academy)be saa dəwu indin mewun_wuskun_be ladən == Kənənga kəlanzye == ndimi lorsagono Fatima Mustapha Haruna_da. Dulinzə findi. Sandima: Jibrila, Yakolo, Ibrahim, Ahmed, Ameena, Mustapha, Rukaiya, Hauwa, Amina, Zara, Mairama, Amouna, Meram, Habibi, Tijjani, Aya, Abdulrahman, Abdullah, Fatima kuru Adama. == Laminti == 2xtanrgas8aq0h9itoapidmicboxq0p 0 1013 12736 12735 2025-01-31T13:35:20Z Amire80 18 1 revision imported 12735 wikitext text/x-wiki Mohandas Karamchand Gandhi (ISO: Mōhanadāsa Karamacaṁda Gāṁdhī;[pron 1] 2 October 1869 ⁇ 30 January 1948) shima lawarra lardǝ Indiabewo, kam lardǝdo lardǝdobe-a kuru kam siyasabe-a do kam duno'a ro gǝnatǝgǝramzǝnawo, shidoye kǝriwuwa laa duno'a ro gǝnatǝgǝramzǝnawo kǝla kǝlanzǝ lardǝ Indiabe kǝlanzǝ Britishbe lan. 84rw21kefnb05n4hp76iqkrfiymn3ld 0 1014 20050 12766 2025-02-09T10:51:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q687]] 20050 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q687}} '''Jean Baptiste Poquelin''', '''Molière''' sulan notunama sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lb kǝntawu razab bǝ lan saa uwu mǝyon araskin findin indin bǝ lan (Baptised).<ref>http://www.discoverfrance.net/France/Theatre/Moliere/moliere.shtml</ref> == Bawono == Yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu yon araskin fitulurrin yaskin bǝ lan (1679) Molière kakkadi rowotuma kerwǝ faransa bǝ. biske makar bǝ rowotuma attǝyǝy kureman kaya rowotuma. Molière kam kasadiwa rintama sun nzu dunyalan notunama kila kakkadi rowotin ziyǝn tǝlam faransa bǝn. == Lamintǝ == 99wsyabbwsry090e12e9jx9l7uvl1gr 0 1015 12775 12774 2025-01-31T13:35:22Z Amire80 18 8 revisions imported 12774 wikitext text/x-wiki '''Monaco''' Monaco də, hukumamen kərmai Monaco ye də, bərni kərmai kəlanzəye kuru kəriye gana kəla French Riviera yen, kilomita gana fəte nasha [[Italy]] ye Liguria ye lan, fəte [[Europe]] ye lan, kəla kuluwu Mediterranean ye lan. Shidə semi-enclave doni yala-a, gədi-a fəte-a lan [[France]]'a kalangaizəna. Mairidə fato amma 38,682ye, suronzan 9,486 amma Monégasqueye; shidə nado zauro galiwu'a kuru zauro zau'a dunyalan notəna. Təlam do hukumaye shima Faransa; Monégasque-a, Nasara-a Italiya-adə amma nguwuye manazan kuru asuzan Nəm faraknzə 2.08 km2 (0.80 sq mi) də, [[Monaco]] də shima kəriye kərmai kəlanzəye kən indimi dinalan, ngawo [[Vatican City]] yen. Nəm nguwu am 38,367 suro saa 2023 yen də shima lardə do nəm nguwu jamaye'a wo. Monaco də shima ci kəmaduwuye dunyalan shiro koriwo bawo: kilomita 3.83 (mi 2.38). Mairidə alamanna 15 km (9.3 mi) kalangai [[Italy]]'a lan kara kuru ward'a kərmaiye laar mbeji, shi kuradə shima Monte Carlo. ==Laminte<ref>https://web.archive.org/web/20110722170607/http://www.gouv.mc/devwww/wwwnew.nsf/1909$/036c62fe5f92f2efc1256f5b0054fa42gb?OpenDocument&3Gb</ref>== 3yvuhupetnx54gfwzxeil2m4nyt1ixv 0 1016 12780 12779 2025-01-31T13:35:23Z Amire80 18 4 revisions imported 12779 wikitext text/x-wiki '''Mairi''' dә shima jili gomnatibe doni kam fal bǝ saa kadaro sunotin wo, mai dә, shima kura lardәye kәnәngә ro au sai kәrmai dә kolzәna ro. Nəm kərmai siyasabǝ wa kuru duno maibe-adə raksa gade-gade səta namtə kəlanzəbe wa kuru lamarramma waro waljin (kərmai kəlanzəbe), au kərmai kərmaibe kəlanzəbe-aro waljin (kərmai kərmaibe kəlanzəbe), kuru raksa nasha executive wa, legislative wa, kuru judicial wa sammason lejin. bjpwsz1p18j21hhz88clagv8l6z8uuq 0 1017 20790 12799 2025-02-15T21:40:08Z Umargana1 21 20790 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Monday market''' '''Maiduguri''' dǝ shima Capital wo kureman attǝǝyǝy shima burni kura wo suro borno State bǝn. Suro saa duwun yar laarrin tulur bǝ lan (1907) maiduguri dǝ koksa ba nabta Askarra yǝ ro chedo. ( British colonial Authority) sandi ma burni shima dǝ buroza koksa loktu dǝn. Daji ngawo lan burni shima dǝ indi ro yakkada ( Yerwa to The west and maiduguri old to The East) Yerwa dǝ suro saa duwun yar laarrin tulur bǝ lan (1907) kokkada Sheikh Abubakar Garbai shima Yerwa dǝ burozu koksu .daji Capital borno yǝ ro kalaksu. Maiduguri dina diyǝ na nabta Askarra yǝ ro kalak ka da . Headquater Askarra british bǝ. Yerwa dǝ awo donyi siki koksa ba dǝ shima. Askar la sudaness bǝ mbeji (Rabi Az-Zubayr) bǝ lan sun nzu notunaman shima bornu diwa kiru lan zuwu suro saa 1893 bǝ lan kukawa warzu. Duno lan Shehu Garbai diwa yerwa diro kalakkano suro saa duwun yar laarrin tulur bǝ lan (1907) . Awo donyi siki Tarihi ngawo attǝ yikina dǝ shima hutu Monday market dǝ ginazana notun nzu nankaro == Kasu dǝ garta == Shetima Alkali . One time general manager kasu di yǝ shima gulzu. Loktu kukawa Shehu di yǝ kolzu maiduguri ro waltina dǝ daji gurowa sinana kokta badiwono suro yerwa bǝ din. Shehuri so, Limanti so, kanandari so, Talbari so, kaigamari so, . Guro wa attǝ sandi dukso Budum lan kasun nza zoyin loktu dǝn Monday market dǝ suro kasuwa maiduguri yǝn ba . Tun kuren kasu Budum bǝ shima am maiduguri yǝ zoyin kawo warzan ro suro saa duwun yar laarrin fitulurrin laarrin bǝ lan (1979) . Kureman ngawo lan isa kura ro sadi walta garra da. (Col. Tunde Idiagbon) shima Borno State military administrator loktu diyǝ shima cida kasu di yǝ garta badizi (songhai contsruction comparny) bǝ ro chida dǝ chai no . Sidiya General manager Mala Alamai bǝ lan. Amma shigi yi cida kasu garta di yǝ tamozu. Loktu Muhammadu Goni Governo ro walzina kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin laarrin bǝ lan (1979) shima cida kasu garta gozu kozu. Zauro kasadin nzu filezaina na kasu dǝ garta bǝn. Har kunguna six-million naira kusu ro gozu na Banki kura Nigeria bǝ lan (Bank of Nigeria). Shi yǝ kasu garta dǝ saa gana ro cida wono amma raksu tamozu yi. Amma gai dǝ man loktu zub shin dǝ kasu dǝ kawono kintawu Augus bǝ lan suro saa 1983 bǝ lan. General Askarra bǝ Major-General Abubakar Waziri shima kasu dǝ kazi kintawu August bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko uwun b3 lan (1985). Shago-shago duwu findi wa kozuna garza suro kasu bǝ dǝn. Parking space kura sadina suro kasu diyǝn . Kasu jiri ya yǝ ga,am dim lumin suro dǝn kazi baro. Loktu dǝn Monday market dǝ kasu shi yeyi bawo num kuran North Nigeria bǝ lan. == Laminatǝ == e7aq9mmyc65i41t71h7wf1c8tuphmc9 0 1018 20051 12805 2025-02-09T10:51:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q41975]] 20051 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q41975}} Mongolsdə sandima kaduwu gədi Asiaye asalnza Mongoliaye, Chinaye (nguwunzaso Mongolia suroye), kuru Buryatia'a Kalmykia Russiayeya. Mongolsdə sandima am kura fato amma Mongolicyedə. Oirats fəte Mongoliayedə-a Buryats-a Kalmyks-a Russiayedə sandiya kaduwu təlamma gade-gade au kufu gana Mongolye. == Lamintǝ == m9j14jhgbc9dv9jcdpsspscv51qgkm2 0 1019 20052 12816 2025-02-09T10:51:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16733638]] 20052 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16733638}} <ref><nowiki>http://www.vanguardngr.com/2013/09/originality-will-differentiate-me-from-other-artistes-monica-ogah/</nowiki></ref>'''Monica Ene Ogah''' sha chasambo yim tulur bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin dǝyon bǝ lan sha katambo (7 Aug 1994) Monica Ogah bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ.suro Saa 2011 bǝ lan biske makar MTN project fame west Africa Award chiwundo, saa 2013 lan album nzu "Sometime in August" chido. ==Lamintǝ== kz1fcy2parnwyuubb7in9mftkdny8rg 0 1020 20053 12819 2025-02-09T10:51:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9159]] 20053 wikitext text/x-wiki '''Monotheism''' dә shima raayi do allah fal dǝ shima allah fal wo. Nǝm gade kate monotheismbe taganasbe dǝga tǝdin, shi donyi Allah fal dǝ kǝlanzǝ fal, kuru monotheismbe suron kuntenro kǝltǝnama, shi donyi allah au awowa allahbe kada tǝdinma, amma sandi samma sandima Ala fal dǝye tǝdinma. Monotheism də gadezəna henotheism lan, shi donyi adin dəwo kamye kamye adin fal dəa ibadain, amma am gadeye adin gade gadea ibadain dəa daraja tilo lan, kuru monolatrism, shi donyi awowa allahya nguwu mbeji amma awowa allahya falma ibadain. Kalima monolatry dǝ waneye buro salaklan Julius Wellhausen lan faidatǝ l3f5mme8lyo0wavx02rwbda8hm5itfj 0 1021 20054 12831 2025-02-09T10:51:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18602249]] 20054 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18602249}} '''Kintawu kanuri bǝ''' * January-Razab * Febuary-Sawan * March-Armalan * April-Shawul * May-chidi * June-Aji * July-Marram * August-Shawur * September-Lailahir * October-lailahar * November-Jimada Auwal * December-Jimada Gaji == Lamintǝ == qpw6gnxpdxr2iah4ho9mhbkbmy759yh 0 1022 12833 12832 2025-01-31T13:35:26Z Amire80 18 1 revision imported 12832 wikitext text/x-wiki Kǝntawu dǝ shima satellite dinaye kǝlanzǝbe fal dǝwo. Shidǝ nǝm cintunzǝ 384,400 km (238,900 mi) lan kokkatǝ, nǝm cintunzǝ Dunyabe 30 ro kozǝna. Loktulan gravity Dunyabe dǝye awowa njibe-a njibe-a dǝga gǝrtǝ suwudǝna, shi dǝwo sǝkkǝ kǝntagǝ dǝye kǝntagǝ fal dǝ sambisoro dina dǝga fuskazǝ sǝdin. Adəye səkə, yim kərmaye-a kəntawu kərmaye-adə nəmngəwunza tilo, saa 29.5 Dunyabe lan. Kəntawu Kəntawuye dən, kuru gana laa ro waljiya, kəngalbe dən, sandima awowa duno'a njiye'a njiye'a suwudinma. Suro geophysical terms lan, shi Kəntau də awola planetary-mass aw satellite planet. Nəm nguwunzədə 1.2% shi Dunyadəbe, kuru nəm faraknzədə 3,474 km (2,159 mi), nəm kau fal suro diyau Dunyadəbe (nəm faraknzədə Australia'a tilo) a51umeobcgb9ttpm7myx2av25l4wabu 0 1023 22612 22608 2025-03-29T14:03:21Z Bukr Garbai 213 22612 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:230104 MOONBIN & SANHA (문빈&산하) (cropped).jpg|thumb|Moonbin, 2023]] <ref>https://www.yonhapnewstv.co.kr/news/AKR20230420001700640?currentURI=tvscript%2FAKR20230420001700640%2F</ref>'''Moonbin''' Moonbin kam south korean be. Kayama, biske drama bǝ diyoma,biske fartuma kureman kare ladoma chidiya alam (Fantagio) bǝ lan. Adiyey shi member south korean boy group be Astro Moonbin Sanha lan natunama. Moonbin sunzu notunama. sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu razab bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fillaarin uskun bǝ lan (1998). Bula Cheongju Chungbuk Province gulzay nadǝn sha chesambo. Mowontin nze. Hanlin multy art school ladin kǝrawono kureman nadin kǝranze tamowono. Darasi kla practical music be nadin kǝrawono. Kǝraminzǝ fero mbeji moon sau sunzu notunaman shiye member south korean girl group billlie botin madin kara. == Lamintǝ == 32lvy6t39klyc1dh5kqrjlaskn49jns 0 1024 12850 12849 2025-01-31T13:35:27Z Amire80 18 1 revision imported 12849 wikitext text/x-wiki Musa[note 1] shima malǝm Hebrewye kuru shima fuwuma[2] shi donyi kam dowo zauro faidaa suro adin Yahudiye lan bowotindǝa kuru shima kam dowo faidaa suro adin kiristayeya, Islam, adin Bahá'í, kuru adin Abrahamic gadeye. Futu kitawuwa Bible-a Quran-a ye lan, Musa shima amari Israyilaye'a kuru kam do sharia kəratəye shidoni kitawu Torah-a (kitawuwa buroye kəratəye uwu suro Bible-a ye dən) dəga ruwozəna wo. 6] Kitawu Exodusbe lan, Musa dә loktu do amnәnzә, Israelites dә, gana laa suro kәla kәlmaiye dәn, nәm nguwunza dә zauro faidaa, kuru, adәye sәkkәn, Fir'aun Egyptbe dә hangalzәna kәla sandiye kәlanza'a kәrmai Egyptbe dә'a kәlanza'a ro waljin ro. 9zt3d5fgj20b4trfsi8o61hxze0fu2d 0 1025 20055 12864 2025-02-09T10:51:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1528125]] 20055 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1528125}} '''Moshood Kashimawo Olawale Abiola''' GCFR, shi do ne M. K. O. Abiola lan sun nzu notəna də sha chasambo (24 Ogusta 1937) bawono (7 July 1998) də kam kasuwu yǝ [[Nigeria]] ye, kitawu baktəma, kuru siyasama kura. Shidə komanda askərra yǝ daraja'a Oyo Empire yǝ kuru kam daraja'a fato Egba yǝ.[5][6] Abiola yǝ kərmai kura lardə yǝ ro gasayin suro saa 1993 yǝn, kuru jaza karno yǝ də kura lardə yǝ askərra yǝ Ibrahim Babangida yǝ baro sədəna.[7] Dare lan suro njim furtəyǝn bawono ngawo kəlanzə kura lardə yǝ kartəna dəro fəletə jarabsəna yǝn.[8] Abiola ro daraja kura lardǝ bǝ (GCFR) sadǝna, daraja shimadǝ kura lardǝ Nigeria bǝ basro sadǝna, ngawo kǝrmunzǝ bǝn kǝntawu yuni 6 saa 2018, kura lardǝ bǝ [[Muhammadu Buhari]] yǝ kuru yim demokradiya [[Nigeria]] bǝ dǝ kǝntawu May bǝ kawunzǝ 29 lan sǝta 12 kəntawu June bǝ darajan zəro == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=4XNtwLEbl7wC&q=moshood+kashimawo+abiola+kudirat+simbiat+adebisi+doyinsola</ref> == 4ae09wz1tn2eukx7q5yxzjf3s5dwxqg 0 1026 12867 12866 2025-01-31T13:35:28Z Amire80 18 2 revisions imported 12866 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshood Abiola]] 9sm5wt8ga8zk4ouz16w9wyalryb6aqp 0 1027 20056 12874 2025-02-09T10:51:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7367]] 20056 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7367}} <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mosquito#cite_ref-mosqInv_1-0</ref> '''Kantana''' Kantana dǝ kuri la samiro chijinma kureman bu kamma dabbawa gadewa yǝ san. Kuriya jiri shima dǝ (culicidae) nasaran sandi ro gulzan Nasaran == Lamintǝ == t1d4elqxkcynvjnx3ss7gpql8v06lve 0 1028 22255 20057 2025-03-18T15:37:29Z Bukr Garbai 213 +s 22255 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21004692}} <ref><nowiki>https://allafrica.com/stories/201401061760.html</nowiki></ref>'''Abinye David Jumbo''' sha chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun uskun bǝ lan sha katambo (11 Feb 1988) Mr 2kay bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. ==Lamintǝ== lvxx783f59pmwpb58fvump526pkd9iz 0 1029 12898 12897 2025-01-31T13:35:29Z Amire80 18 13 revisions imported 12897 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q25345201}} <ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/892256008</ref>'''Oluwatosin Oluwole Ajibade''' sha chasambo yim miyon laarrin bǝ lan kintawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon bǝ lan sha katambo (19 July 1991) '''Mr Eazi''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== rnc59pkr4dy7pq4t1ckqnt4uk0y4akd 0 1030 20058 12909 2025-02-09T10:51:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20684890]] 20058 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20684890}} <ref><nowiki>http://www.vanguardngr.com/2013/07/why-i-changed-my-name-from-nigga-raw-to-mr-raw-ukeje-edward/</nowiki></ref>'''Okechukwu Edwards Ukeje''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan sha chasambo (1 Nov 1975) Mr Raw bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Ibo Rap ruwotuma ==Lamintǝ== qiamucpxitivcrsxgaop5kf4a27vj06 0 1031 20059 12921 2025-02-09T10:51:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56065009]] 20059 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56065009}} <ref><nowiki>https://www.pulse.ng/entertainment/music/mr-real-says-he-has-been-making-music-for-10years-id8336175.html/</nowiki></ref>'''Okafor Uchenna Victor''' sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uskun bǝ lan sha katambo (8 Sep 1978) Mr Real bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, attǝyǝy kuruman kaya rutuma ==Lamintǝ== 9qvjm34dtav8f2gt7v490uz467wo2dl 0 1032 23234 23233 2025-04-05T10:33:01Z Jon Gua 66 23234 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9458}} '''Muhammad''' (Arabic: مُحَمَّد, Muḥammad; c. 570 - 8 June 632 CE) shima adin Arabiya bǝ, naptəram jama bǝ, kuru siyasa bǝ, kuru shi shima fuwuwuwu Islam bǝwo. Fasal Islam bǝ lan, shiye Nabi donyi Alaye sǝkǝna kǝla waajinzǝa kuru kalkalzǝwu malumma kuru nabiya Adam-a, Ibrahim-a, Musa-a, Isa-a, kuru Nabiya gade-a. Shiga kasattəna kəla shima Seal of the Prophets suro Islamben, kuru Quran-a kuru ilmuwanzə-a dawaria nzayebe-a sandima asutu adin Islam bǝ. Muhammad dә suro saa 570 CE lan suro Makka lan kәlele. Shi dә shima tada Abdullah ibn Abd al-Muttalib-a Amina bint Wahb-aye wo. Baanzǝ, Abdullah, shima tada kura kabila Qurayshye Abd al-Muttalib ibn Hashim, dә loktu Muhammadye cidanzәna lan bawono. Mummaanzǝ Amina dә sa shi kәntawunzu arakkәn do bawono, Muhammad dә kәla ndulibǝ duksowa kozuna. [[Category:Islam]] mqy83auo40vulk0t2yv3wz8xvb1pnox 0 1033 20061 12948 2025-02-09T10:51:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q341882]] 20061 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q341882}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/81-261-0403-1</ref><ref><nowiki>http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/files/1826/LAVERS_1993.pdf</nowiki></ref><ref>https://books.google.com/books?id=PjgkITgIWlQC&q=Narrative+of+Travels+and+Discoveries+in+Northern+and+Central+Africa</ref>'''Al-Hajj Muhammad al-Amîn ibn Muhammad al-Kânemî ''' (Arabic: محمد الأمين بن محمد الكانمي)sha chasambo suro saa duwu miyon tulurin fitulurrin araskin bǝ lan sha katambo(1776) == Bawono == Suro saa duwu miyon uskun fyakkin tulurin bǝ lan bawono. Muhammed al-kanemi dǝ shi malum adin kur musulum bǝ , malum mowonti bǝ , kureman siyasama kura kasadiwa . Shima angallan Sayfawa dynesty Kanem-borno Empire burozu koksu suro saa duwu miyon uskun fidiyon araskin bǝ lan(1846) shi tada Umar I ibn Muhammad al-Amîn. Shi yǝ mai fal suro maiya kadu bǝ cidi borno bǝ . Kir mai nzu shima dare kir mai Sayfawa bǝ yar usku sadina dǝ sutu. Shehu borno yǝ kurma yǝ. Kir mai kadu yǝ kir mai ada kure yǝ Shehurin nza bula borno bǝn suro cidi Nigeria bǝ lan. Usulu buron nza Al-kanemi shi kam libiya bǝ. Bawono yim usku bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwu miyon uskun fyakkin tulurin bǝ lan bawono. == Yallan nzu == Durin nzu sandima .Umar mai borno mbeji, Abdur-Rahman tada Muhammad al-Amîn bǝ mbeji, Abba Masta kura mai borno mbeji. == Laminatǝ == h4whd1depv4ugyqdk8j835nn4wkxjdq 0 1034 12950 12949 2025-01-31T13:35:32Z Amire80 18 1 revision imported 12949 wikitext text/x-wiki Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi (Arabic: c. 780 ⁇ c. 850), ngəwusoro sha al-Khwarizmi lan bowotində, shima ilmuwu lardə Persianbedəwo cidawa təlam Arabicbe zauro dunowa suwudəna suro ilmu isawuben, ilmu shillewubeso, kuru ilmu geographybe. 3kvn4jcc3l02nj4j9hvafpu1xjlrz9p 0 1035 20062 12977 2025-02-09T10:51:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q361567]] 20062 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q361567}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-938901-64-5</ref>'''Muhammadu Buhari''' Muhammadu Buhari G. C. F. R ( katambo yimme kawu mewu tuluri kəntawu haji yǝ saa dəwun yar ləgarrin fidewu indin ladən) Kuru ca buron shi askǝr do ritaya sədəna. Kuru siyasawu yǝ sha Baba Buhari lan bowozain. Shima kura lardə yǝ dareyǝ ro wolgono saa dəwu indin mewu wurin ladən laktu doni shi furtu siyasawu Najeriya yǝ fuwuma APC( ALL PROGRESSIVE COUNCIL) lan notəna dən. Kura lardə yǝ dina [[Goodluck Ebele Jonathan]] da wobciwo. Shi Buhari də waltə kənasar doni kura lardəyǝ kən indimi ro waltəyǝ də ciwondo suro saa dəwu indin mewu ləgari(2019) ladən Laktu doni kam karabka Hamayya yǝ shima Alhaji Atiku Abubakar da wobsəna ladən. Shi Muhammadu Buhari də kərmai PTF yǝ sədəna. Nəm kura Asusu masamman yǝ doni kawo kəndawu fetur ye gənatə yǝ shido sha ( Petroleum Special Trust Fund) lan notəna dən. Shidoni kura askər yǝ dina Janaral Sani Abatcha yǝ shiro kərmai shimada cina ma dən. Kuru kərmai minister kəndawu sədi yǝ rozəna laktu kərmai soshiye Janaral [[Sani Abatcha]] yǝ ladən. == Lamintǝ == 20q6t0njokw9ii6iotujf9uut3qt77a 0 1036 20063 12991 2025-02-09T10:51:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q36107]] 20063 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q36107}} <ref>https://web.archive.org/web/20180630204825/https://www.newshub.co.nz/sport/muhammad-ali-the-greatest-monument-to-the-great-one-2011033110</ref>'''Muhammed Ali''' Cassius marcellus clay jr. Sunzu burobǝ kawo musulunjǝn ro . Muhammad Ali sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu razab bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fidiyon indin bǝ lan. == Bawono == Yim yikkin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwu din mǝyon araskin bǝ lan. Shi dambe boxing diyoma cidi America bǝ == Lamintǝ == e32ueo4z7lsq7rs26cweu4ccivzpmft 0 1037 20064 13008 2025-02-09T10:51:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q63928624]] 20064 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q63928624}} <ref>https://www.dailytrust.com.ng/the-man-sheikh-albani.html</ref>'''Muhammed Auwal Albani zaria''' Albani zaria sha chasambo yim findin tulurin bə lan kǝntawu lailahar bə lan saa duwun yar laarrin firakkin bə lan(27-sep-1960). == Bawono == yim tilon bə lan kǝntawu sawan bə lan saa duwu indin mǝyon luko diyon bə lan(1-feb-2014). Albani zaria shi malum kura addin kir musulum bə. Shi goyi nasha Darasi hadisi bə. == Lamintǝ == t7y5evmwvqxc385ebmsrw2w0ev5zpxg 0 1038 13024 13023 2025-01-31T13:35:37Z Amire80 18 15 revisions imported 13023 wikitext text/x-wiki <ref>https://dawahnigeria.com/dawahcast/a/115019</ref>'''Muhammed Sani Rijiyan Lemo''' Sha chesambo yim tilon bǝ lan kintawu maram bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fitulurrin bǝ lan. Bula makka bǝ lan cidi saudi arabia bǝ lan. Shi malum kir musulum be kura sunzu notuna.attǝyǝy kuruman shi malum mowonti bǝ university ado bayoro kano bǝ lan.shiek umar Rijiyan Lemo jami,a kir musulum bǝ madina saudi arabia lan nadin kran nzi badiwono kureman nadin kran nzi tamowono degree chiwondo == Lamintǝ == 3yy07jvurgfg4p18rmsil8jysi2muvy 0 1039 20065 13034 2025-02-09T10:51:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6933618]] 20065 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6933618}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Muktar_Muhammed#cite_ref-1</ref>'''Muktar Muhammed''' (11 kəntawu Nuwamba yǝ saa 1944-1 kəntawu Lailahar yǝ saa 2017)[1][2] shima gomna askərraye kəriye Kaduna yǝ, Nigeria lan kəntawu July yǝ saa 1978 lan səta kəntawu Lailahar yǝ suro saa 1979 ro saadənan loktu kərmai askərra ye General Olusegun Obasanjo yen.[3] Komanda wing ye Muktar Muhammed də zauro cidazəna suro kərmai dəwo General Murtala Mohammed'a kərmai ro suwudənan, kuru sha majalis kura askərra ye bəlinro wallono yim kawu 30 kəntawu Maram yǝ suro saa 1975 lan.[4] Shiga gomna kəriye Kaduna bero 1977 lan sha wallono, nasha shimadən shiga Group Captainro kalakca. Shiye cida askərra sami be [[Nigeria]] bǝ dən cida kolzəna daraja banama mara sami be (AVM) lan. == Lamintǝ == 8ly04ced9eb48qz38uxeah5t5vd9r1z 0 1040 20066 19038 2025-02-09T10:51:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6935557]] 20066 wikitext text/x-wiki <ref><nowiki>https://buzznigeria.com/meet-the-latest-15-most-beautiful-girls-in-nigeria-mbgn-2000-till-date/</nowiki></ref>{{Databox|item=Q6935557}} '''Munachi Abii''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fǝskun tulurǝn bǝ lan sha katambo (5 Nov 1987)Muna bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya ruwotuma, biske makar yǝ diyoma attǝyǝy kuruman. Suro saa 2007 bǝ lan shima Nigerialan fero zauro shawa ma ro gozana ==Lamintǝ== scif5s0l9o2js0z2ut9la2oxx2dbrtx 0 1041 13054 13053 2025-01-31T13:35:39Z Amire80 18 3 revisions imported 13053 wikitext text/x-wiki '''Muriel Bowser''' Muriel Elizabeth Bowser (kəntagə Augustbe kawunzə 2, saa 1972lan katambo) siyasama Americabe shidoni mayor kən 8me kuru kərmaaro mayor Columbiabe suro saa 2015ben sətanadə. Majilis bəla Columbia ye saa 2007 lan səta 2015 ro saadənan. Shima mayor kamuye kən indimi bəla Columbia ye dəwo. Columbia ngawo Sharon Pratt yen, kuru kamu buro salakye waltə nasha dəro kartəna də. Bowser də sha majalis dəro karrada suro karno taganasbe suro saa 2007 yen, Adrian Fenty'a kənasartəro, shi done mayor karrada də. Shiga walta karrada suro saa 2008-a 2012-a kuru karno 2014-lan mayorro kamzəna. Shiye mayor kərmayero Vincent C. Gray'a kənasarzəna suro primary Democraticyedən kuru karno kuradən kənasartəna kəla am kəlanzaye yakkə'a kuru jamiyya gana indi'a karno 55% lan. Suro saa 2018 yen, Bowser ye karno kən indimi lan zuwuna kashi 76.4% karnoye lan, kuru karno kən yakkəme lan karno 74.6% karnoye lan zuwuna. == Kənənga-a ilmu-a buroye == Shi shiro ganawo ba suro nduli arakkə Joe-a Joan Bowser-a yedən,[1] Baanzə D.C.-lan cidama jamaye kuru cidama maranta D.C.-yelan cidajin.[2] Bowser də Washington D.C. lan katambo, kuru yala Michigan Park yala-gədi D.C. yen wurawono. Suro saa 1990 lan, mowonti kura Elizabeth Seton lan tamowono, mowonti kura Catholicye ferowa sammaye Bladensburg, Maryland lan kara. Shiye bana kəraye mowonti kuraye səwandəna dalil darajanzə ngəwu nankaro.[6] Bowser də Chatham College lan Pittsburgh, Pennsylvania lan tammaozəna, digiri gargamye lan, kuru jami'a America ye lan tammaozəna kəla lamarra jamaye lan.[7] Futu Bowser ye gulzənadə, kəlanzə siyasama kartənayero ngaltema fəlezənyi, amma waneye cidawu cidaramye ro təkkəna.[8] ====== Cida siyasabe saa 2004-2014 ====== Komishin Shawariye Mashiye Bowser də cidanzə siyasaye 2004 lan badiwono, kəla komishin mashiye shawariye (ANC) ro kam kəlanzən kəriwuzənyi. Shiye bəla 4B09 wakilzəna, shidoni mashi Riggs Parkye suronzən mbejidə. Shiga waltə kəla kəltənyi suro saa 2006yen sa waltə karnoro gasayindən.[12] aeq8v7wf3bd06kpiuxived2oizjwp08 0 1042 13061 13060 2025-01-31T13:35:39Z Amire80 18 6 revisions imported 13060 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q373628}} '''Murtala Ramat Muhammed''' Murtala Ramat Muhammed GCFR ((kərtəgən); 8 kəntawu Nuwamba ye saa 1938-13 Fabarairu 1976) shima cidama askərraye Nigeriaye kuru shima kura lardə Nigeriaye kən diyaumewo. Shiye kərmai kəriwu Nigeriaye saa 1966 lan kərmai askərraye Johnson Aguiyi-Ironsi ye dəga səsangəna kuru zauro nowata loktu kəriwu fatoye Nigeriaye dən kuru ngawo adəyen kərmai Nigeriaye 29 July 1975 lan səta har shiga cezənaro kəntawu Februaryye 13 saa 1976 lan.[6] Loktu adə suro gargam Nigeriaben, kənasar kərmai kəriwube yalabedən səta kərmu Murtalabero saadənadə, ngəwusoro shiga askərra siyasa Nigeriabero kalaktə'a leyata. Kano lan katambo fato adinbe kərmai lan, Murtala də cida askərra Nigeriaye lan cidazəna naptə cadet yen suro mowonti askərraye kərmaiye Sandhurst lan. Dare lan Congo lan cidawono; gana-gana lan daraja brigadier general ro wallono suro saa 1971 lan, saa 33 lan, general gana Nigeria ye ro wallono. Ngawo saa yakkəyen, Murtala də komishina fantəgəye Lagos ye ro wallono. hiqrvhcxt21bl1wba1q8gwwslflff5y 0 1043 20067 13074 2025-02-09T10:51:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6939966]] 20067 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6939966}} <ref>http://www.worldstatesmen.org/Nigeria_federal_states.htm</ref>Brigadier (soja'a samibe) '''Musa Usman''' də shima gomna buro salak yǝ kəriye yala-gədi [[Nigeria]] yǝn kəntawu chidi suro saa 1967 səta har kǝntawu Maram saa 1975 ro lewono. saa dənan ngawo kəriyedə nasha yala yǝ dən koktəna yǝn zaman kərmai askərrayǝ [[Yakubu Gowon|General Yakubu Gowon]] yǝn.[1][2] Usman də mowonti askərrayǝ Sandhurst, [[England]] yǝ dəro lezuna kuru cidanzə suro saa 1962 lan səwandəna.[3] Major Usman də shiye suro kərmai Maram saa 1966 lan sətanadən sa Major General Aguiyi Ironsi'a kərmaidən sətanadən, General Yakubu Gowon ye shiya falzəna. Gomna kəriye yala-gədiye suro kəntawu May bǝ saa 1967 lan, Usman ye gar cidaram simintiye Ashaka yǝ dəga badiwono, dareram lan kəntawu July yǝ kawunzə 19 suro saa 1979 lan Major-General Shehu Musa Yar'Adua yǝ kawono.[5] Suro saa 1975 lan shiye shawari kəla nəm sawa'a [[Cameroon|Cameroon'a]] kəla kalangai kate-kate lardədə'a [[Nigeria|Nigeria'a]] yedə'a kəltəro.[6] Shidə banama do kaida do gomnati askərraye kərmai jamaye ro 1976 lan səkkəna də.[7] Ngawo cida kolzənayen, shiro fato nasha Jabi Street [[Kaduna]] yedən cedo.[8] Usman də dare amari yioma baitulbal North yǝ ro wallono. == Lamintǝ == cml95l31g8mkyeqydinjq43x0tuesmz 0 1044 13076 13075 2025-01-31T13:35:40Z Amire80 18 1 revision imported 13075 wikitext text/x-wiki Muscle də shima tissue ngəwu, fal suro jili dabbawabe diyau. Muscle tissue də muskulos skeletal ye də'a awo'a kəljin. Muskul də suro embryonic development lan tuwandin, futu myogenesis lan nowotənan. Muscle tissue dən proteinwa taganasbe shiro actin-a myosin-a gultində mbeji sandidoni kəndo sadin kuru letəgəso suwudin. Suro proteinwa muskulbe gade ngəwuso yen proteinwa kalkal indi mbeji, troponin-a tropomyosin-a. 095bdyoe8u0kdc7bhnscmjy66lndxx8 0 1045 22236 22235 2025-03-18T15:21:34Z Bukr Garbai 213 +s 22236 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Mustafa Umar el-Kanemi on his coronation.png|thumb]] {{Databox|item=Q6943267}} <ref>https://web.archive.org/web/20110312101857/http://www.my-nigeria.com/2009/03/06/the-intrigues-power-play-behind-the-emergence-of-new-shehu-of-borno</ref><ref>https://allafrica.com/stories/200903060400.html</ref><ref><nowiki>http://www.kanuri.net/borno_personalities2.php?aID=256&cID=</nowiki></ref><ref><nowiki>https://dailytrust.com/shehu-mustapha-umar-el-kanemi-a-year-of-ceaseless-pain/</nowiki></ref><ref><nowiki>https://archive.org/details/new-nigerian-1975-02-20</nowiki></ref>'''Shehu Mustafa Ibn Umar El-Kanemi''' Shi tada (umar ibn Muhammad borno bǝ) shima Shehu borno bǝ tun saa duwun yar laarrin fitulurrin luko diyon bǝ lan (1974) har saa duwu indin laarrin ro lewono (2009) == Kenenganze buro yǝ == Mustapha El-kanemi sha chesambo suro saa duwun yar laarrin findin luko diyon bǝ lan. Shima tada diyau bǝ wo suro mai ya borno bǝ miyon tulurin bǝ lan. Sir Umar ibn Muhammad al-Kânemî dǝ bula Dikwa bǝ lan wurawono suro borno State bǝn. Secretary wali of borno yǝ ro wallono suro saa duwun yar laarrin fidiyon kuko uwun (1945) kureman Departments of native Authority bǝ lan nadin chidazina matsayi wakil Shehu bǝ ro . Suro saa duwun yar laarrin fiwun indin bǝ lan (1952) Ahmadu Bello university ro lezina Public Administration nadin kira zu == Laminatǝ == hyt3cs1j7cklszk8i85q43go6e42hfy 0 1046 20069 13129 2025-02-09T10:51:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5152]] 20069 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5152}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/File:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_815_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg</ref><ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/File:Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_993_814_seri_numaral%C4%B1_n%C3%BCfus_c%C3%BCzdan%C4%B1.jpg</ref><ref>https://books.google.com/books?id=cO50m62MA8AC&dq=halaskar+gazi+ataturk&pg=PT350</ref>'''Mustafa Kamal Atatürk''' Au mustafa kemal pasha. tun saa duwun yar laarrin findin tilon (1921) Ghazi mustafa kemal bǝ lan sun nzu botin har saa duwun yar laarrin fyakkin luko diyon ro lewono gairo sun nzu botin. Mustafa Kamal Atatürk dǝ sha chesambo saa duwu mǝyon uskun fiskun tilon bǝ lan sha chesambo.(1881) == Bawono == Yim mǝyon bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwun yar laarrin fyakkin uskun bǝ lan (1938). Mustafa Kamal Atatürk dǝ malum kura keryǝ turkiyya bǝ, siyasama , kakkadi rowotuma Attǝyǝy kureman shima karabka kura siyasa bǝ keryǝ turkiyya bǝ de burozu koksu kureman attǝyǝy shima shugawan nza buroye bǝ tun saa duwun yar laarrin findin yaskin (1923) har loktu bazina ro lewono sa,a duwun yar laarrin fyakkin uskun bǝ lan (1938) shi Kam zauro kasadiwa rintama loktu nzin zauro keryǝ turkiyya bǝ diro awo cidi futubǝ sutuna. Shima encinza klanza bǝ sandiro mazu. == Lamintǝ == mjobtvc90icwuag402f32o8msm45w1r 0 1047 13131 13130 2025-01-31T13:35:44Z Amire80 18 1 revision imported 13130 wikitext text/x-wiki Mustafa Kemal Atatürk, kuru sha Mustafa Kemal Pasha lan nowatama har 1921 ro, kuru Ghazi Mustafa Kemal 1921 lan səta Surname Law 1934 ro [1] (c. 1881 [d] ⁇ 10 November 1938), shima marshal lardǝ Turkeyye, kam lardǝbe faltǝbe, ruwozǝwu, kuru shima kərmai lardǝ Turkeybe buro salakye, shima kura lardǝbe buro salakye 1923 lan sǝta 1938 lan kǝnǝngatǝnzǝro. klswh3eg6s5w8360kyhlcnbh8lg8p4l 0 1048 13137 13136 2025-01-31T13:35:44Z Amire80 18 5 revisions imported 13136 wikitext text/x-wiki Myanmar, rasmaro Republic of the Union of Myanmar kuru sha Burma lan nowotə (sunzə rasmaye har saa 1989), lardə suro Anəm-Gədi [[Asia]] be lan. Lardǝ shima lardǝdo cidiyanzǝ-a cidiya nzǝ wa lan kurawo suro lardǝ Asiabewa kuru am million 55 yeyi mbeji. == Lamintǝ == sit4pg09ax1809zrxh1uooldt8t0b0r 0 1049 19175 19173 2025-02-06T23:41:23Z Umargana1 21 19175 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kalima dǝ shima jili kǝrye au ilmu nzǝkkobe wo, shi donyi hawarra kǝla kǝndaram kammabe lan faida'a sǝdin ma, alama hawarra kǝndaramma au hawarra asalbe so. "Folkloristso, tarihiwu so, falsafawu so, au ilmuwu adinbe so adə zaumaro nəmgade faidatə ""hawarrabe"" lan, shidəwo awo laa jire gənyi ma'ananzə". Adəye səkə, taman jireye hawarrabe də shima futu bayanjinma wo. Kalima dǝ nguwusoro am dunyabe-a adinbe-a ye banazayin kuru zauro adin-a nǝm langǝram-a ye alaka sǝdin aksqsjw2c2qd89djnsm2at4jewih4s9 0 1050 20070 13149 2025-02-09T10:52:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q234983]] 20070 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234983}} <ref>https://web.archive.org/web/20101108023238/http://www.buddytv.com/info/madchen-amick-info.aspx</ref>'''Màdchen Elaina Amick''' Sha Chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro sa a duwun yar laarrin fitulurrin bǝ lan sha katambo 12 Dec 1970. '''Màdchen Amick''' bǝ lan sun nzu notuna ma, biske drama diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== 07xzrv7gm1twv5upqboxj5b4ybj42it 0 1051 20071 13162 2025-02-09T10:52:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3659]] 20071 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3659}} '''N'Djamena''' N'Djamena (Nasara'a) shima bərni kura Chad yǝ kuru bərni kura lardə yǝ. Kuru shidə nasha dokaye taganas bǝ, districts au arrondissements 10 ro yakkata. Bərnidə shima dawudi cida razəgə bǝ [[Chad]] bǝwo. Daa-a, bənyi-a kantal-a sasərtə sandima cidaram kurawo, kuru shima kasuwu nasha dabbawa bǝ-a, manda-a, date-a, arkəm-aye. Shidə bərni ci kəmaduwu yǝ shidoni kəmoduwu Logone'a kəmoduwu Chari'a kəltayinma, bərni Kousséri'a (Cameroon lan) bərni kura Department Logone-et-Chari ye'a kəltayin, shidoni ci kəmoduwu fəteyedən karadə. kəmoduwu indiso.[<ref>https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/</ref>] == Gargam == Zawal suro N'Djamenaben, saa 1952 N'Djamena (su Arabic yǝ bəladiya Nijamina yedən gowotə, "bərni doni kamye naptə səwandinma") sha Fort-Lamy lan Komanda Faransaye Emile Gentil ye kawunzə 29 May 1900 lan kokkono kuru sudə Amédée-François Lamy, cidama askərraye lan coko. shi do kəriwu Kousséri ye lan cezəna də alamanna kəntawu fal kozənalan.[<ref><nowiki>https://archive.today/20130111115800/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-205&srt=pnan&col=abcdefghinoq&msz=1500&va=&pt=a</nowiki></ref>][7] Shidə bərni kasuwube kura kuru bərni kura nashadə bǝ-a lardə bǝ-aro wallono. Loktu kəriwu dunya bǝ kən indimidən, Faransaye faraskəram maara sami bǝ bərni dəyǝ dəro təngatəgəna askərra-a kareya cida bǝ-a nankaro.[8] Yim kawu kəntawu bǝ 21 kəntawu razab bǝ saa 1942 lan, mara sami bǝ Heinkel He 111 Sonderkommando Blaichbedə kənasartəna faraskəram maara samibe Fort-Lamybedə bom lan, karewa kəndawu fete bǝ-a mara sami bǝ mewu-a bannazəna.[9] Fort-Lamy də dalaminzə bankiye buro salak ye də suro saa 1950 lan səwandəna, sa banki do Paris lan dazənama dəye dalaminzə nadən kazənadən. 1k3kmtejuix1f5j0h1uwd2sik7ilewv 0 1052 22628 20072 2025-03-29T14:21:48Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22628 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16665941}} <ref>https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000037909703</ref>'''N'Golo Kanté''' sha chasambo yim findin l<ref>https://www.espn.com/soccer/france-fra/story/4399544/why-ngolo-kante-deserves-the-ballon-dor-over-lewandowskimessironaldo-and-co-in-2021</ref>aarrin lan kuntawu armalan bǝ lan saa duwun yarlaarrin filaarin tilon bǝ lan. Dekkel boktuma cidi faransa bǝ adiyyey kurǝman club [[Wp/kr/Chealsea|Chelsea]] ro dǝkkel bukshin cidi inglan bǝ din. N'Golo Kanté zauro luktunzin dekkel bakta nozuna. == Lamintǝ == <references /> dnxbt0yukcmfyr0vpej4y530z1472ds 0 1053 20073 13214 2025-02-09T10:52:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7184]] 20073 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7184}} '''NATO''' <ref>http://www.nato.int/docu/comm/49-95/c490917a.htm</ref> Karabka kəlakəl Atlantic yalabedə (NATO/ˈneɪtoʊ/ NAY-toh; Faransa: Karabka kəlakəl Atlantic yala bǝ, OTAN), kuru shiro North Atlantic Alliance gultində, shidə kəlakəl askərra ndikate gomnatiwa bǝ lardəwa 32-30 [[Europe]] bǝ-a 2 Yalabe-a. [[America]] bǝ. Ngawo kəriwu dunya bǝ kən indimiyǝn kokkatə, karabkadə tawadə Atlantic yala bǝ də faidatə badiwono, [[Washington, D.C.]] lan musko təkkənadə, yim kawu kəntawu bǝ 4 kəntawu April bǝ suro saa 1949 bǝ lan.[5][6] NATO də nizam nəlefa yǝ jamaye: lardəwanzə kəlanzayǝ də kamanza'a faitəro kasatsana kəla am gadeye sandiya bətərəmzayinro. Loktu kəriwu Cold War yedən, NATO yǝ cidazəna kəla tajirwa [[Soviet Union]] yǝ sədin dəro. Kəlakəl də nadən kara ngawo Soviet Union-a Warsaw Pact-a tartənayen, kuru cidawa askərraye Balkans-a, [[Middle East]]-a, [[South Asia]]-a, [[Africa]]-a lan sədin. Motto karabka də be də shima animus in consulendo liber (Latinlan 'hangal kəla shawari bǝn təmtəgənyi'). <ref>http://www.nato.int/multi/animus.htm</ref>Raayiwa karabka də ye də suronzan awowa dabtəye mbeji.<ref>https://doi.org/10.1080%2F14751798.2023.2270230</ref> Dawuram [[NATO]] ye də Brussels, [[Belgium]] lan kara, amma Dawuram askərraye NATO yǝ də Mons, Belgium lan kara. Kəlakəl dǝ yǝ askərra NATO Response Force yǝ gədi [[Europe]] yǝ dəga sərana,<ref>https://www.pravda.com.ua/eng/news/2023/03/19/7394109/</ref> kuru askərra kəllata jamiwa NATO yǝ sammasoye askərra miliyon 3.5 yeyi mbeji.<ref>https://www.independent.co.uk/news/world/europe/nato-troops-russia-ukraine-estonia-map-b2031894.html</ref> Lardəwa membasa sammaso nəm kuranza 25.07 million km2 kuru nəm nguwu am miliyon 973 yǝyi.<ref>https://web.archive.org/web/20240309125749/https://www.worlddata.info/alliances/nato.php</ref> Kungəna askərraye kəllatadə suro saa 2022 yǝn kashi 55% jumla awo dunyalan cetin dəyǝ.[12] Sonyayi, membasa sodə kasatsana kəla awo nganzazanadə'a nazayin au nozayin gananzə yayi kashi indi GDP nzaye saa 2024 lan.[13][14] == Lamintǝ == m1v6t4uj8zt1rb894x2a4etrs40jcct 0 1054 20074 13225 2025-02-09T10:52:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q503137]] 20074 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503137}} == <ref>http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=12042</ref>Nacho == Jose ignacio Fernandez sha chasambo (18/1/1990) Nacho lan notena ma, Dekkel baktema cidi Spain bǝ Kǝrmu ro ngawo baktema club La ligbbǝ Real Madrid bǝ ro.Kǝnǝnnga nzǝ Dekkel bǝ samma so Real Madrid lan cido. == Lamintǝ == 7saah4l3fzsetuakqxgc6trg3dlysj7 0 1055 13227 13226 2025-01-31T13:35:50Z Amire80 18 1 revision imported 13226 wikitext text/x-wiki '''‌Nada Alić''' də ruwotəma lardə Croatia-Canada ye do Los Angeles lan kara. Hawarnzə buro salakbe Bad Thoughts də Vintage Books ye saa 2022 lan bakkono.[2] Tafakar battidə shima karno edita New York Timesbewo [3] kuru shima kən indimi Danuta Gleedbe lamba kərabe suro saa 2023ben.[4] Hawarnzǝ korinzǝ The Intruder dǝ sha CBC Literary Prize lan 2019 lan karrada. doe1v6b9irxtkae9qwos0tc0gagqdaa 0 1056 20075 13238 2025-02-09T10:52:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6958125]] 20075 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6958125}} <ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20130928161155/http://www.mtvbase.com/music/artists/naeto-c/</nowiki></ref>'''Naetochukwu Chikwe''' sha chasambo yim miyon tulurin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan sha katambo (17 Dec 1982) Naeto C bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Afrobeat yǝ ruwotuma ==Lamintǝ== nij4osicp8xpdpukfk8tn2ozg5034bk 0 1057 13243 13242 2025-01-31T13:35:52Z Amire80 18 4 revisions imported 13242 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7176}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Naguib_Mahfouz#cite_ref-1</ref>Naguib Mahfouz Abdelaziz Ibrahim Ahmed Al-Basha (Arabic: نجيب محفوظ عبد العزيز ابراهيم احمد الباشا, IPA: [næˈɡiːb mɑħˈfuːz ⁇ ]; 11 December 1911 ⁇ 30 August 2006) shima kakkadiyya lardǝ Egyptbe wo shido Nobel Prize suro adaben saa 1988 lan gozǝna ma. Mahfouz dǝ shima ruwowo zamanbe buro salakye suro adawa Arabicbe dǝlan, Taha Hussein-a dǝn, kǝla awowa kǝla kǝnǝngatǝ-a kǝnǝngatǝ-a dǝn. 1] Shi dǝ shima Egyptian fal dǝwo Nobel Prize in Literature lan kǝnasartǝna wo. Shiye kitawuwa bəlin 35 ruwozəna, hawarra gana 350'a kozənan, screenplays 26'a, ruwowa suronzan ruwozayin suro hawarra Egyptbe lan, kuru bikkewa biskeye tulur suro saa 70 lan, 1930 lan səta 2004 ro saadənan. Kitawunzǝ samma so Egypt lan cetando, kuru sambisoro lamar dǝga bayanna sǝdin, shi donyi dunya dǝga tilo. Cidanzǝ zauro nowata dǝ sandima Cairo Trilogy-a Children of Gebelawi-a. == Lamintǝ == fr2je2d0m66h5x1bkjmimbf0ypcrmvf 0 1058 20076 13256 2025-02-09T10:52:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q81848231]] 20076 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q81848231}} <ref><nowiki>https://www.premiumtimesng.com/entertainment/music/370941-naira-marley-floats-record-label-signs-four-artistes.html</nowiki></ref>'''Azeez Adeshina Fashola''' sha chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu cidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tilon (10 May 1991) Naira Marley bǝ lan sun nzu notunama. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== 7qdlhvs67t9hbc4hwy1yhir9wgudwtr 0 1059 20077 13272 2025-02-09T10:52:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6962520]] 20077 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6962520}} <ref>https://ssdi.rootsweb.ancestry.com/cgi-bin/ssdi.cgi</ref>'''Nancy Addison Allman''' sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon araskin bǝ lan sha katambo 21 March 1946 . == Bawono == Yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu indin indin bǝ lan sha katambo 18 June 2002. Biske makar bǝ ==Lamintǝ== j4m5kgigsz1uyjhv1wkxh9nfo7m2iur 0 1060 13290 13289 2025-01-31T13:35:55Z Amire80 18 17 revisions imported 13289 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q517}} '''Napoleon Bonaparte''' Napoleon bǝ lan sun nzu notunaman dǝ Siyasama cidi France bǝ kureman attǝyǝy Askar kura. Shima kura lardi France bǝ suro sa,a duwu miyon tulurin fillaarin laarrin (1799) har sa,a duwu miyon uskun luko diyon ro lewono. Suro loktu gana bǝ lan. Kowo miya. Suro sa,a duwu miyon uskun miyon luko uwun bǝ lan (1815) Emperor France bǝ ro wallono kureman shima Mai Itali yǝ dukso loktu din. Attema suku Europe den kam dunowa jirin nzi yeyi bawo loktu den. Napoleon kam kasadiwa rintama kir Mai nzi zauro siyasa Europe diye sasana karno 19th century bǝ ye den. == Lamintǝ<ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref> == r7l60fhojoh0ntbfkhtlsrdumr74alo 0 1061 13293 13292 2025-01-31T13:35:55Z Amire80 18 2 revisions imported 13292 wikitext text/x-wiki Napoleon Bonaparte (Napoleone di Buonaparte;[1][b] 15 August 1769 ⁇ 5 May 1821), daren sha Napoleon I lan nowotə, shima mai lardǝ France bǝ-a kuru askǝrmai kura lardǝ France bǝ-a wo, shi donyi zaman kǝriwu Faransabe-a kǝrmai nzǝrabe-a lan zauro notǝnama. Shi shima fuwuma lardǝ France bǝ shima First Consul tun saa 1799 lan sǝta 1804 ro lǝwono, kuru shima fuwuma lardǝ France bǝ shima Emperor of the French bǝwo tun suro saa 1804 lan sǝta har 1814 ro lǝwono, kuru loktu gana laa suro saa 1815 yǝn.. 5zn2t3zov142zhkqke797bva2zsqojy 0 1062 22625 20078 2025-03-29T14:21:15Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22625 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q836645}} <ref>https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref>'''Nasarawa''' '''Nasarawa''' lardə də shima lardə suro yala-kəre lardə Nigeria yǝ, nashan zədə gədi lan lardə wa Taraba-a Plateau-a, yala lan lardə Kaduna-a, anəm lan lardəwa Benue-a Kogi-a, kuru fəte lan Federal Capital Territory-a. Sunzǝna kǝla Nasarawa Emirate, lardǝ dǝ shima kǝntau lardǝ Plateau bǝ kawu 1 Kǝntawu Oktoba saa 1996 lan tuwandǝna ma. 5] Lardǝ dǝye na'a gomnatiye kǝrmai bǝ kǝn yakkǝwunzǝ-a kǝn yakkǝwunzǝ-a mbeji kuru bərninzǝ dǝ Lafia, suro gədi lardǝye dǝn kara, kuru na'a do kasuwu lardǝ yǝ dǝ shima Karu Urban Area - suburbs Abuja - dǝ shima kalangai kǝrmai bǝ yala bǝ dǝa FCT dǝn kara. Lardəwa Nigeria bǝ 36 lan, Nasarawa də shima lardə kən meyon luko uwun bǝ kurawo suro nashanzə ben kuru kən indin mǝwo nəm ngəwu am bǝn ganazadəwo, nəm ngəwu am bǝn təwandənadə shima miliyon 2.5 saa 2016 lan. Nasha geography yǝ lan, lardədə ngəwusoro suro ecoregion kauwa tropical Guinea bǝ-a savanna mosaic yǝ lan kara. Awo'a geography'a faida'a də sandima kuluwu Benue'a dəwo nasha Nasarawa State's southern borders'a kuru nasha northeast lardəye dəwo nasha gana Jos Plateau'a mbeji. == Lamintǝ == <references /> qpk0xmnf5whqitkcyhs57ikxm2oj8zu 0 1063 20079 13314 2025-02-09T10:52:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2599024]] 20079 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2599024}} == <ref>http://www.goal.com/en-ng/news/4093/nigeria/2012/12/19/3613236/isaac-danladi-nasarawa-united-are-ready-for-the-nigeria</ref>Nasarawa United F.C == '''Nasarawa United football club''' dǝ karabka dekkel bǝ kərye Lafiya bǝ cidi Nasarawa Nigeria bǝ lan daana den. Karabka dǝ Premier League Nigeria ben Dekkel baksan. == Lamintǝ == 9yohpwh25u2a9x9w25wi4gmqzyl6pxf 0 1064 20080 13324 2025-02-09T10:52:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q66310054]] 20080 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Gawuna Digital Government.jpg|thumb]] {{Databox|item=Q66310054}} <ref>https://www.vanguardngr.com/2022/05/kano-2023-guber-ganduje-anoints-deputy-gawuna-as-successor/</ref>'''Nasiru Yusuf Gawuna''' Nasir Yusuf Gawuna( Katambo yimme araskǝ kǝntawu shawirre saa dǝwun yar lǝgarrin faraskǝ tuluriye ladǝn) nguro Gawuna, hukumaana Nasarawa ye suro kor birni Kano ye ladǝn. Shi cidama zǝliwo nǝlefaye, kuru kasumaye kuru adaima siyasama shidoni shima banama Gomna Kǝrwe Kano ye Dr.Abdullahi Umar Ganduje lan notǝnama diyewo. Gaska Gomna Kano ye saa dǝwu indin findin yaskǝn yedǝ sǝdǝna furtu karabka APC yen do sa sǝdǝnyi daji cukuro Abba Kabir Yusuf dǝ shima kǝnasar sǝdo. == Lamintǝ == 8pvlqzxszvufh76v8da3erxbmf6t7dq 0 1065 20081 13343 2025-02-09T10:52:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1755683]] 20081 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1755683}} == Nathan Ake == '''Nathan Ake''' dǝ sha chasambo yim meyon uskun bǝ lan kentawu sawan bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko uwun bǝ lan(18/2/1995) dekkel baktema cidi Holland bǝ kuruman ngawo baktema karabka donyi Premier League bǝ Manchester city bǝ lan notena ma, kureman attǝyǝy cidin nzǝ Holland bǝ dǝ ro dekkel bakshin. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ<ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref> == 45614fen9oswc8dygsucqvawi0sqj63 0 1066 20082 13351 2025-02-09T10:52:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q106241570]] 20082 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q106241570}} ===Nathan Niigan=== Nathan Niigan Noodin Adler, loktu laan shiro Nathan Adler gulzayin də, shima ruwotəma fim kamma lorujinma Canada bǝwo. Shiga zauro nozana kəla kitawunzə hawar gana (2020) ye Ghost Lake yǝn, shidoni kənasartənadə nasha fiction Nasara yedən suro 2021 Indigenous Voices Awardsyen. Kaduwu Yewudibe-a Anishinaabebe-a, shidə memba lardə Lac des Mille Lacsbe buro salakbe. Shiye adab Nasarabe-a kəra Nativebe-a kərazəna Jamiya Trentben, kuru fatowa hawarbe kəllata Jamiya OCADben, kuru ruwo kəla awowa bəlinben Jamiya British Columbia yǝn. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nathan_Niigan_Noodin_Adler#cite_ref-1</ref> == 1f1e9rp4j3736vqgb54dtd4ad8wsjuu 0 1067 13353 13352 2025-01-31T13:35:59Z Amire80 18 1 revision imported 13352 wikitext text/x-wiki '''Nasionalism''' dǝ shima raayi-a letǝgǝ-a do lardǝ-a lardǝ-a kalkalzǝyinma. c5xr5kuhpz9fhy2j24ut78yvla85jin 0 1068 13355 13354 2025-01-31T13:35:59Z Amire80 18 1 revision imported 13354 wikitext text/x-wiki Shi nature dǝ shima sifa au fasal kǝndǝgarambe, taganasmaro nasha kǝndǝgaram dunyabe au dunya sammason. Suro futu adəben, nature dəye ma'ananzədə kaida'a, awo'a kuru awo'a dunyabe turində, suronzan kənəngadə. Amma adammanadə nasha alagəben kara, kəndo adammanaye au adammanadə sammason sandiya ngəwusoro bayantəna loktu laan awoa alagəben gənatəyin, au gana-ganalan gade-gade kuru hatta alagəben kozana. 2] Loktu dawari ilmu kimiyabe zamanbedə suro karnuwa kada kozənadən badiyatə, awoa asalle dəga awoa kalkal gənyi ro wallono, dokaa allahye soye sha kalkalzayin kuru sha kaltin.... jjw4m280zrlym87g4kfpcyur2vnn8sy 0 1069 21082 21081 2025-02-20T19:47:27Z Ummusalmasuleiman2001 55 21082 wikitext text/x-wiki [[Ned Romero]] (kəntagə Disembaye kaunzə 4, saa 1926-kəntagə Nuwambaye kaunzə 4, saa 2017) == Nem tadan nze kuru ilmu-a == Romero də kəntagə Disembaye kawunzə 4, saa 1926 lan katambo, suro Franklin, Louisiana yen, na St. Kakanzə də shima Chitimacha amma Americaye, kuru Spain-a Faransa-a.[1] Romero də jami'a kəriye Louisiana ye lan tamozəna, na dən degree masterye kəla kaiyyayen səwandəna.[2][3] == Faraskəram == Romero ye cidanzə 1943 lan naptə kaiyyama operaye lan badiwono, bikkewa makkarye San Francisco Opera-a Los Angeles-a lan suluwuna. Kuruson fim kayabe jili Kiss Me-a, Kate-a, Kismet-a, Oklahoma-a lan culowo. Broadwaylan, suro fim 3yen (1954) culowo.[4] 03voj66944pjo3rzmbdx2jhhhtypna5 0 1070 20837 20083 2025-02-16T20:45:29Z Ummusalmasuleiman2001 55 20837 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1615}} '''Neil Alden Armstrong''' dǝ sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin bǝ lan sha katambo (15-augst-1930) == Bawono == Yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu findin mǝyon indin bǝ lan bawono.(25-Augst-2012) == Kenenganze buro yǝ == ''shi (Astronaut) cidi [[America]] bǝ kureman shi engineer. Shima kam buroyǝ wo dina kumbal yero lezina ma yin findin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin laarrin bǝ lan (20-july-1969) (Armstrong neil and buzz aldrin) wa dina kumbal diyero lewada. suro ma,aran nza bǝn ( saturn v Rocket) bǝ lan botin dǝ. (Appollo) bǝ lan mission shima dǝ botin.din Kumbal diro leza zibsana am ngwu bǝ sorin TV lan kureman [[Radio]] bǝ lan fanzan. B.S.C Degree sowon dina nasha (Aeronautical Engineering) bǝ lan suro mowonti (Purdue university) bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan (1955) Kureman M.S.C Degree sidina nasha (Aerospace engineering) be lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin bǝ lan (1970) suro mowonti ( university of southern [[California]]) bǝ lan. Kureman attǝyǝysuro saa duwun yar laarrin fitulurrin tilon bǝ lan (1971) (Doctorate of engineering) shi ro sadina (university of Purdue) bǝ lan. Professor ro wallono nasha (Aerospace engineering) bǝn. Mowonti (cincinnati) bǝ lan kira guljin.'' == Lamintǝ<ref>https://www.worldcat.org/oclc/56641703</ref> == omb725d6exub0hrs9x0f7vrnluxpnuq 0 1071 22790 22720 2025-03-31T05:35:37Z Bukr Garbai 213 ''' 22790 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q242714}} '''Nellie Davis Ross''' (tayloe lan sun nzu notunama ; kəntawu jimada auwal yǝ kawunzə 29, suro saa 1876 sha chasambo,) kəntawu jimada gaji yǝ lan kawunzə 19, suro saa 1977 bǝ lan bawono) shima ilmuma kuru siyasama Americaye shidoni gomna Wyomingye kən 14 me saa 1925 lan səta 1927 ro saadənama, kuru shima amari yioma kamuye kən 28 me kuru kamu buro salakye. Saa 1933 səta 1953 ro saadənan. Shima kamu buro salakye gomna kəriye U.S. yero walzənadə, kuru shima kamu bas gomna Wyoming yero walzənadə.[1] Shidə Democrat kuru Haramtə ngawo sətana. Shiye waltə karnoro gasayin amma kəlanzəro kamfen dioro waano.. == Lamintǝ == <references /> 13nr9z36w7tdbcd37xj1bx4utvgqnu0 0 1072 20085 13391 2025-02-09T10:52:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8023]] 20085 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8023}} Nelson Rolihlahla Mandela (/mænˈdɛlə/ man-DEH-lə;[1] Xhosa: [xolíɬaɬa mandɛ̂ːla]; cidanzǝ Rolihlahla Mandela; 18 Kǝntawu Yuliye 1918 ⁇ 5 Kǝntawu December 2013) shima lardǝ South Africabe kǝla nǝm gade kattiwube, siyasawu, kuru lardǝdo lardǝdo lardǝdo South Africabe buro salakbe 1994 lan sǝta 1999 ro. == Lamintǝ == mmz7bqfdn3q9isrgzlp2zbwxzkoejb9 0 1073 13393 13392 2025-01-31T13:36:03Z Amire80 18 1 revision imported 13392 wikitext text/x-wiki Neptune dǝ shi kǝntagǝbe wo. Adə shima dunya kən diyaum ye kən diyaume suro Solar System lan, dunya kən yakkəme dəwo zaumaro kura, kuru dunya kura kura dəwo zaumaro duno'a. mz2a0k2b36cp69gvx88h1xgyr7seqz0 0 1074 13395 13394 2025-01-31T13:36:03Z Amire80 18 1 revision imported 13394 wikitext text/x-wiki Nerve system dә shima nasha dabbabe do zauro kaziyi ma wo, shi donyi awowa sәdinma-a kuru bayanwa hangalye-a dәga zaktәyin madәye, alama so dәga kuru nasha gade-gade kәnәnganzәye dәga. Fasal kǝnǝngabe dǝye faltǝ kǝndarambe dǝwo kǝnǝnga ro faidajin dǝga asutin, daji kǝndaram endocrinebe-a dǝga cidajin awowa jili adǝga letǝro. rn6l99o9q67btscnpvxhybzocl5r4t2 0 1075 20086 13403 2025-02-09T10:52:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q60]] 20086 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q60}} === New York City === New York də sha New York City lan bowotin au NYC, shima bərni do am nguwu'a suro [[United States]] ye lan, cidiya New York State yǝ fətenzən kara, kəla ci kəmaduwu yǝ kura dina yǝ lan. Bərnidə boroughs uwu suronzən mbeji, falnzawoso lardənzə'a coextensive. New York də dawudi kungənaye dunyabǝ'wa, kasuwu'wa, ada'a, nzundu'wa, kasuwu'wa, fato'wa hawarbǝ'wa, ilmu kərabe'wa, awo'a kimiyabe'wa, kisandi'wa fashion'wa, kuru fato kura United Nations yǝ. diplomacy dunya bə. Nəm nguwu amye suro saa 2023 yen 8,258,035[5] mile square 300.46 (778.2 km2) ro tartəgəna, bərnidə shima bərni kura am nguwu'a United States lan. Bərni New York yedə nəm nguwu am [[Los Angeles]] yedə indiro kozəna, bərni kən indimi nəm nguwu amye lardədən.[19] New York də shima dawudi kəndaram jamaye'a bərni kura yala gədiye'a bərni kura New York yǝ'a indiso, bərni kura U.S. yǝ də nəm nguwu jamayǝ'a bərni'a indison. Am miliyon 20.1 ma kozəna nashanzə lisawube bərni kuradən[20] kuru miliyon 23.5 nashanzə isawube kəllatadən suro saa 2020 yen, New York City də bərni kura dunyalan nəm nguwu jamaye fal. Bərnidə'a nashanzə kura kuradə sandima cinna kura hijra sharaye United States ro letəyewo. Təlamma 800 samin manatin New York City lan, adəye sha bərni təlamma kada'a dunyalan sədi. Suro saa 2021 yen, bərnidə fato am miliyon 3.1 karənga diya U.S. lan katambo, nəm nguwu am lardə diyaben katambo bərni ndaso yayi dunyalan. easrkhfc84xsy8glypjje07fhmfkyss 0 1076 20087 13423 2025-02-09T10:52:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18716]] 20087 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18716}} == <ref>https://resources.premierleague.com/premierleague/document/2022/07/19/40085fed-1e9e-4c33-9f14-0bcf57857da2/PL_Handbook_2022-23_DIGITAL_18.07.pdf</ref>Newcastle United football club == '''Newcastle United''' dǝ karabka dekkel bǝ kərye Newcastle,upon tyne . Karabka dǝ Premier League England bǝ dǝ baksan. Saa duwun mǝyon uskun filaarin indin bǝ lan (1892) karabka dǝ kokkada. == Lamintǝ == 4yz26r43xo8cbqx8yzjwbggshfj2mht 0 1077 20088 13440 2025-02-09T10:52:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7021892]] 20088 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7021892}} <ref>https://web.archive.org/web/20121126042849/http://www.nipost.gov.ng/postcode.aspx</ref>'''Ngala''' Ngala dǝ nasha gomnatiye nasha Borno State, Nigeria, na dǝwo kalangai Cameroon ye dǝn karǝngǝro. Fato kura dә suro bәrni Gamboru Ngala yen kara. Suronzə 1,465 km2'a kuru am 237,071 ye suro census saa 2006 yen. Lardә dәye kaudo postye 611 yǝ. 1] Kǝrmadǝ shima LGA kǝn arakkǝwunzǝ dǝwo Dikwa Emirate, lardǝdo adaima Borno State, Nigeria lan kara. ==Laminatǝ== {{DEFAULTSORT:Ngala}} q7e2neu7s8foj5rvre6wevue6ra06lh 0 1078 20089 13453 2025-02-09T10:52:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5113]] 20089 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5113}} '''Ngúdò''' də shimá donyi awo fəlfel wa kuru man kundili tiwinzan mbeji ,kuru man sami ro cizan ma kuru man nguwul bə fizan. kila kəska belan nguwu soro nabsan.<ref>https://web.archive.org/web/20190713195110/http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Animals/Birds/Hausa%20bird%20names%20edited.pdf</ref> == Lamintə == fsf5vfbvi1ty3y74h6mdmc7r5z8akhu 0 1079 13455 13454 2025-01-31T13:36:06Z Amire80 18 1 revision imported 13454 wikitext text/x-wiki Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (3 May 1469 ⁇ 21 June 1527) shima diplomat Florentinebe wo, ruwowo, falsafawu kuru gargammawo zaman Renaissancebe wo. grf3x84gmq2nnvavq7ghyq1b144nzi7 0 1080 20090 13465 2025-02-09T10:52:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q262241]] 20090 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q262241}} '''Nicki Lynn Aycox''' Sha Chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan sha katambo (26 May 1975) == Bawono == Yim miyon araskin bǝ lan kintawu jimada auwal b3 lan suro saa duwun indin findin indin bǝ lan bawono (16 Nov 2022). Nicki Aycox bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, kuru kayama. ==Lamintǝ== hdu1qkzvtvelcjkv74k0omd5o6ow15g 0 1081 20092 13485 2025-02-09T10:52:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q619]] 20092 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q619}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nicolaus_Copernicus#cite_ref-1</ref>'''Nicolaus Copernicus''' Sha chasambo yim mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan saa duwu mǝyon luko dǝyon fitulurrin yaskin bǝ lan.(19-Feb-1473) == Bawono == Yim fǝndin luko dǝyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwu mǝyon luko uwun fǝdiyon yaskin bǝ lan bawono(24-may-1543) . Nicolaus Copernicus dǝ shi Astronomer cidi prussian bǝ. Nasha Nazar dina yeya, kausu yeya sha nowada. Nazar nzi kura shilan sha notuanaman shima. Kausu dǝ shima dawu (Solar System) bǝ. Na fallin kausu dǝ daa ta . Planets dǝ shima kausu dǝ wa kwakwarjin wo. Nazar nzin gai ro surin . Suro kakkain nzi yen gai wano. Su kakkadi diye shima . (De Revolutionibus oribium Coelestium) == Kenengan nzǝ buro bǝ == == Lamintǝ == kmzix250ww28ysgvbmcqud4fy900l9t 0 1082 20093 13490 2025-02-09T10:52:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q232294]] 20093 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q232294}} '''Nicole Gale Anderson''' Sha Chasambo 29,1990. Biske drama diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ== muuyshp08it0pqcu55sw4b9o4z4e8s7 0 1083 20094 13505 2025-02-09T10:53:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20090225]] 20094 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20090225}} [[Liwuram:Nicolò Barella in 2021.jpg|thumb]] '''Nicolo Barella''' sha chasambo yim tulur bǝ lan kintawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin tulur bǝ lan sha katambo (7/2/1997) dekkel baktema cidi Italy bǝ, kuruman dawu baktema club donyi Seria A bǝ Inter milan lan buwotin dǝn. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20220720023642/https://www.legaseriea.it/uploads/default/attachments/comunicati/comunicati_m/7518/files/allegati/7569/cu126.pdf</ref>== ii8abcc8m7j6llln41bu7tuscu4yico 0 1084 20095 13510 2025-02-09T10:53:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q88668786]] 20095 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q88668786}} Nicotindǝ alkaloiddo kǝska nightshadebe lan sǝtandǝnama (nǝm nguwunzaso tabacco-a Duboisia hopwoodii-a lan) kuru ngǝwusoro nasha kǝnǝngabe lan faidatin alama alama awowa duno-a hangal gǝrzǝwu-a ro. == Lamintǝ == gzkbxm8ra2ezs6pmltgbsjjbjhhih1f 0 1085 13514 13513 2025-01-31T13:36:10Z Amire80 18 3 revisions imported 13513 wikitext text/x-wiki ===Niamey=== Niamey (Faransa lan: [njamɛ]) shima bərni <ref>https://stat-niger.org/wp-content/uploads/2020/05/ETAT_STRUCTURE_POPULATION.pdf</ref>kura lardə Niger ye wo. Niameydə kəla kəmoduwu Nigerben kara, musammanno ci kəmoduwu gədibedən kara. Nəm nguwu Niameybedə 1,026,848 ro somtəna futu kom-komi 2012bedən. Saa 2017 lan, nəm nguwu jamaye fəlezəna bərni kura lardəyedə zauro ganaro wurajin lardədə'a kozənaro, shidoni nəm nguwu am kənzambiye dinalan zauro nguwu'a də.[4] Bərnidə nasha pearl millet baretinlan kara, amma cidaram karewa tandobedə suronzan jalab-a, karewa ceramicbe-a, siminti-a, santə-a mbeji. ==Lamintǝ== t8e6b14vi5gugv1di3bi58ubsnk9yq4 0 1086 22937 21754 2025-04-01T12:20:28Z Jon Gua 66 22937 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1032}} '''Niger'''<ref>http://www.axl.cefan.ulaval.ca/afrique/niger-loi-2001-037-LNG.htm</ref> hukumamen Republic Nigerbe,[b] shima lardə do suro fəte [[Africa]] yen cidi bawo. Shidə lardə fal shiga [[Libya]] yalagədinzən, [[Chad]] gədinzən, [[Nigeria]] anəmnzən, [[Benin]]-a [[Burkina Faso]]-a anəmfətenzən, Mali-a fətenzən, kuru [[Algeria]]-a yalafətenzən. Nəm kura cidibedə 1,270,000 km2 (490,000 sq mi) yeyi, shidə lardə shiro kurawo ba suro Fəte [[Africa]] ben kuru shima lardə kura kən indimi suro [[Africa]] ben ngawo [[Chad]] ben. Cidinzə 80% ma kozənadə Saharalan kara. Nəm nguwu musulumma bedə alamanna miliyon 25 yeyi [<ref>https://population.un.org/wpp/</ref>] [<ref>https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_General/WPP2022_GEN_F01_DEMOGRAPHIC_INDICATORS_COMPACT_REV1.xlsx</ref>] nguwuso suro anəm-a fəte-a lardədəyen napsayin. Bərni kura [[Niemey|Niamey]] də suro Niger ye foto anəmfətenzəyen ci kəmoduwu Niger ye dən kara. Ngawo adin [[Islam]] ye nasha dəro tartəgənayen, Niger də cidiya kəriyewa laayen kara, Mairi [[Kanem-Bornu]]-a Mairi [[Mali]]-a kunten kawu nashanzə nguwu kəriyewa jili Sultanate of [[Agadez]]-a [[Songhai Empire]]-a ro kəltəyinro. [[France|Faransaye]] sha sunotin loktu kəriwu [[Africa]] yedən naptə nasha Faransaye Fəte [[Africa]] yen, suro saa 1922yen kərmai gadero wallono. Tun kərmai kəlabe səwandənan suro saa 1960yen, Nigerye kərmai kərmaiye uwu'a kuru kərmai askərraye diyau'a sətana. Dustur Niger ye kən tulurmin kuru karəngəye də suro saa 2010 yen koktəna, nizam kura lardəye jamiyya kadaye koksəna. Ngawo kərmai bəlin suro saa 2023-yedən, lardədə waltə cidiya kərmai askərrayelan kara. Nabtərammanzədə nəm faraktə gargamma kəlanzabe kaduwuwa laayeya nasha laayeya kuru woktunza kəriye fallan napsanadəa fəlejin. Amma [[Hausa]] yedə sandima kaduwu kurawo lardədən, nəm nguwu ammadəye reta ma kozəna. Faransadə shima təlam lardədəyewo, amma shiga təlam kən indimiro manazayin kuru am ganaye manazayin; təlamma asalye mewudə daraja təlamma lardəye, surodən [[Hausa]] də shima zauro manatinmawo. == Lamintǝ == <references/> t019zapja1wwhyam24if7h30020y4ae 0 1087 20097 13538 2025-02-09T10:53:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q503932]] 20097 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503932}} '''Niger''' Niger dǝ bula donyi yala lardǝ [[Nigeria]] bǝ-a kuru lardǝdo kurama suro lardǝdǝbedǝ nasha laan. Lardǝ Niger bǝ dǝ na siyasa bǝ yakkǝ mbeji, na A-a, B-a C-a. Bərni kura lardәbe dә Minna lan kara. Bǝrniwa kura gade sandima Bidda-a, Kontagora-a Suleja-a. Suro saa 1976 lan kәla North-Western State dәye Niger State-a Sokoto State-a ro yaktәna lan kәrtәna. Ibrahim Babangida-a Abdulsalami Abubakar-a, kura askərra bǝ Najeriya bǝ buroye indibe də shima fato bəladiyabe wo. Nupe, Gbagyi, Kamuku, Kambari, Gungawa, Hun-Saare, Hausa kuru Koro sandima amma asal lardǝ Niger bǝ nguwuso. 9] Lardә dә shima Niger River lan bowotә. Cidawu njiye njibe kura-kura Nigeria bl indi, Kainji Dam-a Shiroro Dam-a, Niger State lan kara, Zungeru Dam bəlin də'a. Shi Jebba Damdə kalangai lardə Niger bǝ-a lardə Kwara bǝ-a ro lejin. Gurara Falls zauro nowata dǝ Niger State lan kara, kuru Gurara Local Government Area dǝ su Gurara River yǝ dǝn bowotǝna, shi dǝwo nji yǝ dǝwa kǝlzǝna dǝn. Kuru na dǝn lardǝ Kainji bǝ mbeji, lardǝ lardǝ Nigeria bǝ kurama wo, na dǝn Kainji Lake, Borgu Game Reserve-a Zugurma Game Reserve-a mbeji. hww71s3vurk5u6dkx4ngcjt8annzs8b 0 1088 22936 22928 2025-04-01T12:19:09Z Jon Gua 66 /* Gargam */ 22936 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1033}} [[Liwuram:The National Assembly Globe.jpg|thumb]] [[Liwuram:Abuja city gate.jpg|thumb]] [[Liwuram:Kashim Shettima office portrait.jpg|thumb|Banama Kura lardǝ Nigeria bǝ ]] '''Nigeria''' ({{IPA|/naˈdʒɪəriyə/}}) dǝ cidi kǝrye fute [[Africa]] bǝn kashara. cidi [[Nijer]] bewa kǝlangai tana nasha yala bǝn, cidi [[Chad]] bǝ gedin futen ,cidi [[Cameroon|Kamerun]] bǝ gediya lan, cidi Benin bǝ futen daji anum lan nji kura Atlantik yǝ. Lardǝ Nigeria bǝ dǝ bula'a (36) fiyasken arasken suro nzǝn birni nzǝ kura (Federal Capital Territory) shima [[Abuja]] ,shima na kura lardǝ bǝ daana wo. Nigeria dǝ nafte kela nzǝ yǝ suro saa (1960) bǝn ciwondo, kerew donyi Biafra bə suro saa 1967 bǝn badiyada har saa 1970 bero cado, daji soja yǝ gomnati dǝ samowu har saa 1999 bǝn donyi karno sadǝ gomnati gadǝ badiyada.ngawo adəyen kərmai kərmai askərraye-a kuru gomnatiwa jamaye demokradiyalan karzana-a hatta karno kura lardə Nigeriaye saa 1999 lan karno [[Olusegun Obasanjo]] Peoples Democratic Party ye kartəna. Attǝson, lardǝdǝ ngǝwusoro zalǝm karnobe sǝbandin, kuru riswa kǝmbudǝ nashawa siyasa Nigeria be gade-gaden tǝragǝna. Nigeria də lardə doni kaduwuwa 250 ma kozəna təlamma gade-gade 500 manazayin, samma ada kada asuzana.[13][14][15] Kaduwu kura yakkədə sandima [[Hausa]] yalalan, [[Yoruba]] fətelan, kuru [[Igbo]] gədilan, sammaso kashi 60% nəm nguwu ammayedəa kozəna.[16] Təlamma hukumayedə shima Nasara, kartənadə kəltə təlammaye daraja lardəyen banatəro.[17] Dustur Nigeriabedəye nəmkambe adinbe tawatsəgəna,[18] kuru shima fato nəmngəwu musulumma-a kəristabe-a dunyalan.[19] Nigeriadǝ alamanna retaro yakkata kate Musulumma, sandido ngǝwunzaso yala lardǝdǝben dasagǝnadǝ-a, kuru Kiristaso, sandi duwo ngǝwunzaso anǝmlan dasagǝnadǝ-a; adin amma asalyedə, alammaanna kaduwu [[Igbo]] yeya [[Yoruba]] yeyadə, sandima ganawo.[20] Nigeriadə duno nasha [[Africa]] be kuru duno dawube lamarra dunyabelan. Shi arzǝnyi Nigeriabedǝ shima kǝn diyaumewo suro lardǝ Africaben, shima kǝn diyaumiwo suro dunyaben nasha GDPben, kuru shima kǝn 27miwo nasha PPPben. Nigeria də sha jamanzaye Giant of [[Africa]] lan bowozayin dalil nəm nguwu jamaye-a kuru buron arziyinzə kura-a nankaro,[21] kuru shidə kasuwu cijinro Bank Dunyaye gozəna. Nigeriadə shima wakil kəlakəl Africaye koktəma kuru wakil karafkawa dunyabe kadaye, suronzan United Nations-a, Commonwealth of Nations-a, NAM-a,[22] karapka arziyibe lardəwa fəte Africabe-a, karapka kəlakəl Islambe-a OPEC-a. Shidə kuru shidə wakil lardəwa MINTbe kuru shidə suro lardəwa arziyibe fuwube mewun tilonben kara. ==Gargam== Kawu Gargam Nigeriabe Latə Dam Kainjibedəye cida suye karnu kən 2nd BC lan fəlezəna. Loktu Neolithicben səta zaman suyero faltədə ngarkime dawu-dawulan tətandin. Am laaye shawari sadəna kəla nzundudə fətero lezəna zərəgə Nileben. Amma zaman suye suro zərəgə kəmoduwu Nigerbe-a nasha karabe-adə alamaram suye suro savanna samibedən saa 800 kozənaro kawuzəna, kuru zərəgə Nileben shiga kawuzəna. Kulashi karəngəye fəlezəna kəla shi sudə kəlanzəlaro suro sub-Saharan Africaben təbandəna. Nok kunkuntǝ, katti Kəlafərəm zamanbe Nokbedə kate saa 1,500 BC-a AD 200-ayen fuwuzəna. Awo-a kəla kəltabe kura-kura sətandəna shidoni awoa kəltabe buro salakye suro sub-Saharan Africaben nowatadəwo. alamanna 550 BC yeyi kuru waneye karnuwa gana laa buron. [26] [27] [28] Shaida su yirtəbedə nashaa Nsukkabe anəmgədi Nigeriaben latəna: saa 2000 BC na Lejjaben[35] kuru saa 750 BCben kuru na Opiben. == Kǝrye wa == # .[[Abia]] # [[Adamawa]] # [[Anambra]] # [[Akwa-Ibom|Akwa]] Ibom # [[Bauchi]] # [[Bayelsa]] # [[Benue]] # [[Borno]] # [[Cross River|Cross]] River # [[Delta]] # [[Enugu]] # [[Edo]] # [[Ebonyi]] # [[Ekiti]] # [[Filato]] # [[Gombe]] # [[Imo]] # [[Jigawa]] # [[Kano]] # [[Katsina]] # [[Kaduna]] # [[Kebbi]] # [[Liwuram:Bola Tinubu portrait.jpg|thumb|Kura lardǝ Nigeria bǝ]][[Kogi]] # [[Kwara]] # [[Lagos]] # [[Neja]] # [[Nasarawa]] # [[Ogun]] # [[Osun]] # [[Oyo]] # [[Ondo]] # [[Rivers]] # [[Sokoto]] # [[Taraba]] # [[Yobe]] # [[Zamfara]] ''Birni kura shima [[Abuja]].'' == Tǝlam wa == # [[Hausa]] # [[Yoruba]] # Nyamuri Telam wa gadǝ sandi ma:Fulani, Ibibio, [[Kanuriya|Kanuri]], Tiv, Bura, Shuwa Arab, Marghi, Kare kare, Ɓachama, Mandara, Higgi, Kilba, Kibaku, Mafa, Glavda, Jukun, Waha, Gamargu, Igala, Nufe, Idoma, Ibibio, Efik, Anang, Ekoi, Awak, Waja, Waka. == Kokta == == Adin == # Adin [[Islam]] bǝ # Adin [[Kristan]] na bǝ. #Adin wa gadewa. ==Laminte<ref>http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=ng</ref>== [[Category:Nigeria]] 3e7g5z0rsj6qaay4wplidatzo8icsk0 0 1089 13595 13594 2025-01-31T13:36:16Z Amire80 18 3 revisions imported 13594 wikitext text/x-wiki '''Nikki Haley'' Nimarata Nikki Randhawa Haley (tambonzə Randhawa; kəntagə Januarybe kawunzə 20, saa 1972lan katambo) siyasama kuru diplomatic Americabe shidoni gomna kən 116me South Carolinabe saa 2011lan səta 2012ro saadənan cidazənadə. 2017 lan kuru shima tamshi U.S. ye kən 29 me kəla United Nations ye lan kəntawu January ye lan. Saa 2017 lan səta Disemba 2018 ro saadəna.[7] Republican, Haley də shima kam indian Americaye buro salakye kərmai kura lardəye lan cidazəna də.[8] Shidə karno kura lardəye Republican Partyye saa 2024yedən kam kuristəma. Kǝnasarnzǝ suro Washington, D.C. ye dǝlan kǝntawu March ye kawunzǝ 3, saa 2024 lan, shima kamu buro salak ye dǝwo gasa kura lardǝ Republican Party ye dǝlan kǝnasar sǝwandǝnama wo. Haley də kasuwu karewa fatonzaye ro kəllatə kawu treasurer ro waljinro kuru daji kura karapka kamuwa kasuwuye lardəye ro waljinro. Shiga majalis wakilla South Carolinabero 2004lan karrada kuru zaman yakkəro cidazəna. Shiga gomna South Carolina ye ro karrada suro saa 2010 yen, shi də gomna kamuye buro salak ye kuru gomna U.S. ye kən indimi kərmai India ye ro wallono, ngawo Bobby Jindal Louisiana ye lan. Loktu shiye gomnaro walzənadən, hangal lardəye səwandəna kəla futu kəriyedəye coci Charlestonbe 2015lan bunduwu lan gotənadəro.[10][11][12] Suro kəntagə Januaryben saa 2017lan, Haleydə shima wakil U.S.be kəlakəl dunyabero wallono kərmai Donald Trumpben.[13] Namtə ambassador U.N. ye lan, Haley də sha nozana kəla Israel ro bowotəyen, kuru faitənzə kəla gomnati Trump ye U.S. ye suro tawadə nuclear Iran ye lan kuru tawadə yanawu Paris ye lan, kuru U.S. ye suro United Nations Human Rights Council yen sutuluwuna. Shiye nəm ambassadorbe kəntagə Disembaye kawunzə 31, saa 2018-lan kolzəna.[14] Haley ye kampainzə kura lardə America ye suro kəntawu February ye saa 2023 lan warmajiwo.[15] Ngawo samno Iowa ye lan, Haley-a Trump-a də sandima am kura’a do Republican ye primaries lan gafsana ma wo.[16] Shiye kampain kəla Trumpben kəntawu indi karəngaro sədin. Haleyye kamfenzə kəntagə Marchbe kawunzə 6, saa 2024-lan dawono ngawo gasawa Super Tuesdaybe ngəwuson sha kənasartənayen. Shima kamu buro salakye kura lardəye Republican ye do kənasar kura lardəye Vermont-a Washington DC-a lan kənasartənayen.[17] Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Aprilbe lan, cidaram Hudsonbedəye Haleydə karapka tafakkarbe dəro kəllatə naptə kura Walter P. Sternbe fuwubero warmajiwo.[18] == Kǝnǝnga buroye == Foto Haleybe saa 1989be kitawunzə saa mowonti kurabe Haley də sha Nimarata Nikki Randhawa lan katambo suro lətari Bamberg County ye suro Bamberg, South Carolina yen, am kura'a Sikh ye hijirawu Amritsar, Punjab, India ye lan. Kawu yala Americabero lejinro, baanzə, Ajit Singh Randhawa (1933-2024), shidə shehu ilmube jamiya barebe Punjabben, kuru yanzə, Raj Kaur Randhawadə, degree sharabe jamiya Delhiben səwandəna. [24] Sandiye nyiyanza dawarzana kuru suro saa 1964 lan lezana sa Ajit ye ​​bana kəra PhD ye Jamiya British Columbia ye lan səmowonadən.[25][26] Ngawo Ajit ye ​​1969 lan digirizə tamozənayen, shiye kəra gultəma Voorhees College lan badiwono, cidaram am sələmye gargamlan, kuru yallanzə South Carolina lan napsana. Raj ye degree master ye ilmuye səwandəna kuru kəra naptəram jamaye mowonti gumnati Bamberg ye lan saa tulur ro kərazəna. Shiye fato kamuwabe kənasartənama, Exotica International dəga kokkono, nadən cida loktu sammabe badiwono.[29][30] Nikki ye bana kitawu gənatəye badiwono sa shiye saa 12. Kasuwu də kazəmu kongawaye ro wallono saa 1993 lan, The Gentlemen's Quarters lan, kuru shagowa indiso kaata hatta Raj ye cida kolzənaro saa 2008 lan. Haley ye yanzəganawa indi-a yanzəgana feroye-a mbeji.[33] Mowonti dawartəye Orangeburgye dəro karaa, 1989lan tamozəna.[34] Jamiya Clemson yen 1994 lan B.S. degree suro isawu-a kuru kungǝna-aben.[35][36][37] Haley də sunzə dawuye lan nozana, Nikki, su Punjabi ye ma'ananzə "gana", tun shiga tamboyen.[38] fqidrc6qxxgnvm40sstqe5uwqser627 0 1090 20099 13631 2025-02-09T10:53:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9036]] 20099 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9036}} '''Nikola Tesla<'''ref>https://books.google.com/books?id=5I5c9j8BEn4C</ref><ref>https://books.google.com/books?id=PW06qF-dj2IC</ref> sha Sha chasambo yim miyon bǝ lan kintawu maram bǝ lan suro saa duwu miyon uskun fiwun araskin bǝ lan sha katambo (10-july-1856). == Bawono == Yim tulur bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon yaskin bǝ lan bawono (7-jan-1943) == Kenenganze buro yl == Nikola Tesla dǝ shi kam cidi serbian bǝ kureman shi malum physics bǝ . Chidan nze nasha (electrical engineering and mechanical engineering). Kasadin nzu filezaina nasha alternating current (AC) Electricty supply system bǝ lan. Bula (smiljan) bǝ lan sha katambo suro kerwǝ austria hungry bǝ lan . Kirmaro kerwǝ shima dǝ (Croatia) bǝ lan botin. Amma ngawo lan Tesla dǝ cidi America ro waltina nabtaro. Tesla dǝ cidan nzu buroyǝ sowon dina bula Budapest bǝ lan suro saa duwu miyon uskun fiskun indin bǝ lan (1882) . (Telephone comparny) bǝ lan. Saa gana ro nadin cidawono daji (United State) ro wallati. Tun loktu shi ganan nzin dǝ Awo ngu sutuluna . Chidan nze shilan sun nzu notunama shima (Electric Motor). Tesla dǝ kosa (coronary thronbosis) su lan botin dǝ sha chezi. Jim nzi hotel ben suro bula (manhattan New York city) bǝ lan. Yim tulur bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin fidiyon yaskin bǝ lan bawono (7-jan-1943). ( Elon musk) sun nzu lan faidatin comparny Motor kilta be Tesla bǝ lan sun nzu notunaman kokkono. == Lamintǝ == mc8qzyevu4cfygdvr6vrgfg3aq91pnl 0 1091 22258 20100 2025-03-18T15:40:04Z Bukr Garbai 213 +s 22258 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q24255698}} <ref>https://pmnewsnigeria.com/2013/08/02/mtn-project-fame-season-6-contestants-unveiled/</ref>'''Niniola Apata''' Sha chasambo yim miyon luko uun bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun Araskin bǝ lan. Niniola sunnzi notunaman kayama, biske drama diyoma kureman attǝyǝy kaya rowotuma Nigeria bǝ. Bisken nzi burobǝ kolzinama sunzu (IBADI) == Lamintǝ == jd0y7xj21mtrx6bo1o0w1s1ktmkef74 0 1092 13652 13651 2025-01-31T13:36:20Z Amire80 18 3 revisions imported 13651 wikitext text/x-wiki '''Nitrogen''' də awo kemikalye; alama N mbeji kuru lamba atomicbe 7. Nitrogen də su gənyi kuru shidə kambaiwo suro kufu 15ben suro tewur loktubedən, ngəwusoro shiga pnictogens lan bowotin. Shidə awo dunyalan nowata, somtəna kən tulurmin nəmngəwunzə suro Milky Way-a Solar System-aben. Nasha temperature-a pressure-a lan, atom indidə kəltana N2, launu ba-a kuru kazəyi ba-a diatomic gasbe. ==Lamintǝ<ref>https://www.ciaaw.org/nitrogen.htm</ref>== 0mkrkjyj6t9jqfw5cs80g1lnhqmf1yx 0 1093 22256 20101 2025-03-18T15:38:27Z Bukr Garbai 213 +s 22256 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17492512}} <ref><nowiki>https://takemetonaija.com/2015/10/singer-niyola-full-biographylife-and.html</nowiki></ref>'''Eniola Akinbo''' sha chasambo yim laarri bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko uwun bǝ lan sha katambo (9 Dec 1985) Niyola bǝ lan sun nzu notuna ma. Kaya rutuma attǝyǝy kuruman biske makar diyoma ==Lamintǝ== dc6rdgx9m39x1vgorcqikefu6x8exe8 0 1094 20102 13676 2025-02-09T10:53:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q180516]] 20102 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q180516}} <gallery> File:Castle De Haar (1892-1913) - 1st Floor, Room 8 - Bedroom of Marie-Hélène De Rothschild - Van Zuylen 8.jpg| </gallery> ===Njím=== Njím dǝ shimá ná donÿì kambǝ kilànzǝró garjin má nafta ro . == Lamintê == <references group="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Rooms" /> fapjkwatolnvhje5i9bbbmvua88rjra 0 1095 20103 13688 2025-02-09T10:53:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3393911]] 20103 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3393911}} '''Nkem Owoh''' sha chasambo yim tulur bǝ lan kintawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun uskun bǝ lan sha katambo (7 Feb 1958) Biske drama diyoma attǝyǝy kuruman saa 2008 bǝ lan Africa Movie Acadamy Award chiwundo ==Lamintǝ== 9d2eupt66yae6si8vbe31y3rj8du0zs 0 1096 20104 13709 2025-02-09T10:53:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q181782]] 20104 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q181782}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nnamdi_Azikiwe#cite_ref-1</ref>'''Nnamdi Azikiwe''' Nnamdi Azikiwe dǝ sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fillaarin diyon bǝ lan(16-nov-1904). Bula (Zungeru) bǝ lan sha chasambo. == Bawono == yim mǝyon tilon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fillaarin araskin bǝ lan bawono(11-may-1996) .'''Nnamdi Azikiwe''' dǝ Shi siyasama kura cidi Nigeria bǝ. == Lamintǝ == rdhk62jzcsrp548iugbmvtb9t6v5j3j 0 1097 13711 13710 2025-01-31T13:36:24Z Amire80 18 1 revision imported 13710 wikitext text/x-wiki Nnamdi Azikiwe faraskəram maara samibe dunyabe IATA: ABV, ICAO: DNAA) shima faraskəram maara samibe dunyabe Abujaro cidajinma, suro bərni kura Nigeriabe. Shima faraskəram maara samibe kura bərni kura Nigeriabewo kuru shiro su kura lardə Nigeriabe buro salakbe, Nnamdi Azikiwe (1904-1996) lan bowotə. Shi faraskəram maara samibedə alamanna 20 km (12 mi) anəmfəte dawu bərnibedən kara, kuru shilan faraskəram maara samibe dunyabe-a fatobe-a mbeji shidoni zawalnzə maara samibedə faldə. e5cv2ry36qckytoqgkhaz3dt08c33yn 0 1098 20105 13725 2025-02-09T10:53:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q291431]] 20105 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q291431}} '''Nneka Lucia Egbuna''' sha chasambo yim miyon luko diyon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun bǝ lan sha katambo (24 Dec 1980) '''Nneka''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma attǝyǝy kuruman biske drama diyoma. <ref>https://www.dw.com/en/artists-after-the-escape-how-nneka-egbuna-found-a-home-in-music/a-41780148</ref> ==Lamintǝ== g8eme5krphoqcunj52r9odwfqic4a4g 0 1099 13727 13726 2025-01-31T13:36:24Z Amire80 18 1 revision imported 13726 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Nneka (Singer)]] 256vcmp8yai55hihe273yv6lo5h7frm 0 1100 20106 13729 2025-02-09T10:53:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q79261670]] 20106 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q79261670}} [[Liwuram:Nneka Abulokwe.jpg|right|thumb]] '''Nneka Abulokwe''' <ref>https://businessday.ng/women-hub/article/women-in-business-nneka-abulokwe/</ref> ==Lamintǝ== k493kxxaf55n3ibyfjxclerskgofib6 0 1101 22724 20107 2025-03-29T23:09:24Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22724 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9049}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Noam_Chomsky#CITEREFPartee2015</ref>'''Avram Noam Chomsky''' Sha chasambo yim tulur bə lan kǝntawu jimada gaji bə lan saa duwun yar laarrin findin uskun bə lan sha katambo (7-December-1928) Avram Noam Chomsky də shi malum tǝlamma bə cidi Amerika bə kureman shi malum philosopher bə, siyasama, kakkadi rowotuma, kureman attəyəy malum mowonti bə (professor). Mowonti (Emeritus of linguistics at the Massachusetts institute of Technology) bə lan kira guljin. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == <references /> 6juaatay1m74sa2txgxh22jvlo6r8js 0 1102 13757 13756 2025-01-31T13:36:26Z Amire80 18 1 revision imported 13756 wikitext text/x-wiki '''Nobel Prize''' (/noʊˈbɛl/ noh-BEL; Swedish: Nobelpriset [nʊˈbɛ̂lːˌpriːsɛt]; Norwegian: Nobelprisen Norwegian: [nʊˈbɛ̀lːˌpriːsn̩] i) sandima darajawa gade-gade uwu do "amdo, suro saa kozənaben, faidanza zaumaro ngəwu adamganabero sadəna ma", futu waltə 1895 na kimiyawu, injiniyawu, kuru industrialist lardə Swedenbe Alfred Nobelbe suwudənadən, suro saa kawu shiye kənəngatənadən. mvo8dj5bljnpi08pva7g0vdstnojomy 0 1103 20108 13764 2025-02-09T10:53:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2495771]] 20108 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2495771}} Mairi'a bəla-bəlaro lezayinma sodə, yimlaan mairi'a steppe empire'a, Central au Inner Asian Empire'a lan bowozaində, sandima mairi'a doni am kənga'a, fər kənta'a, am bəla'a lezayinma soye garzanama suro Eurasian Steppe yen, zaman kureye lan səta (Scythia) zaman badiyaram zaman kərmayero (Dzungars) sadəna. . Sandidə misal siyasa naptəram baye zauro nowata. Mairi'a laa bəla-bəlaro napsayinma sodə, bərni kura lardə'a bəla'a bəla'a kəriwuzanayen koksana, daji cidawu buroye'a, arzinyi kasuwube'a am bəla'a bəla'a bəla'a bəla'a dəye'a də'a faidatayin. Awo jiri adəlan, kərmai nomadic dynastydə adamen lardədo sandiya səmowonadəro kəljin kawu sha kərmaidən tutuluyinro.[2] Ibn Khaldun (1332-1406) ye awo adə samunnam bayanzəna kəla mizan ganayen saa 1377 lan suro tiworinzə Asabiyyah yen. Am gargamma badiyaram zaman medieval kureye də, siyasa adə'a "khanates" (ngawo khan yen, ka'ala mainzaye) lan buwozayin. Ngawo kənasar Mongolye karnu kən 13th yedən kalima orda ("horde") də faidatə badiwono - futu "Golden Horde" yeyi. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nomadic_empire#cite_ref-1</ref>=== dmits5wtivzluhjb4cr6rji1iyiiifc 0 1104 20109 13775 2025-02-09T10:53:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64759114]] 20109 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64759114}} '''chinonso Obinna Amadi''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (1 Sep 1995) Nonso Amadi bǝ lan sun nzu notunama. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== ozpmnvuf4ov2li7pxpj11rq1l923mlb 0 1105 21708 20110 2025-03-08T23:12:38Z Umargana1 21 21708 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q72219440}} <ref><nowiki>https://guardian.ng/life/music/nonso-bassey-releases-debut-single-411/</nowiki></ref>'''Chukwunonso Anozuma Bassey Iwuchukwu''' sha chasambo yim tilon bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (1 Sep 1995) Nonso Bassey bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. Attlyǝy kuruman biske drama diyoma ==Lamintǝ== 5gm4sax7ft97qlr0k4ngy9dyaggnahb 0 1106 13787 13786 2025-01-31T13:36:28Z Amire80 18 1 revision imported 13786 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Asia yala bǝ]] gz1pq142ci7boq16m0fyc7ynu08di63 0 1107 21546 21304 2025-03-04T20:45:08Z Magnefl 379 Population 21546 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20}} ===Norway=== Norway, [a] hukumamen mairi Norway ye, [b] lardə Nordic ye yala [[Europe]] ye lan, kəla Scandinavian Peninsula yen kara, nəm nguwu jamaye miliyon 5.6 suro saa 2025 yen.<ref name="ssbf">{{Cite web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/folketall/statistikk/befolkning|title=Population, 2025-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2025-02-25|accessdate=2025-02-26|language=en}}</ref> Jazira Arcticbe cintəzənadə Jan Mayen-a kuru jazira Svalbardbe-adə nasha Mairi Norwaybero kara. Norway ye kalangai Antarctica Peter I Island-a Queen Maud-a dəga kəlanzəro gozəna. Bərni kura lardə Norway ye də shima [[Oslo]]. Norway də nəm faraknzə kilomita square 385,207 (mi square 148,729). Lardədə kalangai gədibe kuruwu [[Sweden]]'a, kuru [[Finland]]-a [[Russia]]-a yala-gədilan kalangainza. Norway də ci kəmaduwuye kura mbeji shidoni Skagerrak strait'a, kəmaduwu Atlantic yalabe'a, kuru kəmaduwu Barentsbe'a wujinma. Mairi Norway ye kəllatadə suro saa 872 lan kokkada, mairi'a sənana kəltəro kuru saa 1,152-1,153 ro goza kozana. Saa 1537 lan səta 1814 ro saadənan, Norway də nasha Denmark-Norway yero kara, kuru saa 1814 lan səta 1905 ro saadənan, kəlanzə'a Sweden'a kəllata. Norway də daudau kəriwu dunyabe kən tilomidən, kuru kəriwu dunyabe kən indimidən hatta April 1940 lan Nazi Germanyye sha bətərəmzə kuru səmowona hatta kəriwudə dazənaro. == Lamintǝ == 7pnhdi6pua72b2mklce0tn4w78bpejt 0 1108 22577 22576 2025-03-28T14:52:08Z MohammedBama123 36 /* Cida */ 22577 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17612862}} <ref>https://web.archive.org/web/20140826115624/http://hiphopworldmagazine.com/2013/10/27/the-difference-between-church-and-gospel-music-nosa/</ref>'''Nosa Omoregie''' sha chasambo yim miyon araskin bǝ lan kintawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan sha katambo (26 Feb 1981) Nosa bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. Attǝyǝy kuruman [[Warner Music Group]] bǝ lan chidajin. == Cida == Nosa ye awo shiro kurnozəna də shima kaya-a Cociro letə-a, na done nəm ilmunzə wurajin dəga kulastə badiwono. Shiye choir nduliye cocilan badiwono kuru zauro kaiyyawu gospelbe jili Fred Hammond-a Kim Burrell-a kuru R n B group [[Boyz II men]]-aye sha taasirzana. Daren kaya jazz-a soul-a kuru rock-a səraana, nəm kəskezə nankaro. Shiga zauro kənənga Afro-Highlifeye taasirzəna, taganasmaro kaiyya Sonny Okosun-a, Christy Essien-Igbokwe-a, King Sunny Adé-a Onyeka Onwenu-aye, adəye səkə cida nəmganayen cida nzunduye-a, askərra-a, au bikke dekkelye-a kuru kaiyyama-aro wallono. Nosa ye məradənzə kaiyyanzədə shima kotorowo kate genres kayaben kuru tawatsəgə nasha injillabedə fuwu-fuwulan futu genres gadeso yeyi, maana kəltə gade-gade: nzundulan kaiyya robe kəla beat-kənəngaben gənatə, aya kənga-ngəwu'a rock-y provorus'a kuru BP' an singing'a. kawuli kəji kuru hangal gojinma kərtəwuro.[3] Album nzǝ buro salak bə, Open Doors, dǝ kǝntawu March bə kawunzǝ 14 saa 2014 lan cetuluwo kuru single-a "Sambisoro nyiro moduwa", "Abiro wuga sǝrawuna" kuru "Sambisoro kǝlanyilan" banazana.[5] Kuru waltə suro kəntagə May bə saa 2014-lan, shiye [[Nokia]]'wa kəllata kaiyyanzə "Love is Calling" dəga sutuluwuro.[6] Yim kawu kəntawube 16 kəntawu May bə saa 2014, jarida Punch bǝdəye hawarzəna kəla Nosa yǝ cida kasattə bə [[Unilever]] ro mukko səkkəna.[7] Yim kawu kəntawu bə 26 kəntagə February bə saa 2020-lan, shidoni yim tambonzəyero walzəna də, Nosa ye Record Label nzə Salt Music də fəlezəna.[8] ===Kaya shi tilo yǝ=== {| class="wikitable sortable" |- |colspan="3" style="font-size:110%"| {{center|'''As lead artist'''}} |- !Year !Title !Album |- |2009 / 2013 |"Always Pray for You" |rowspan="3"|[[Open Doors (album)|''Open Doors'']] |- |2013 |"Why You Love Me" |- |2014 |"Always on My Mind" |- |2016 |"I am Blessed"<ref>{{Cite web|url=https://www.thenetnaija.com/music/gospel/5178-nosa-blessed|title=Music: Nosa - Blessed|last=Gerardcole|date=2016-10-02|website=NetNaija|language=en|access-date=2019-06-14}}</ref> |- |2016 |"God Is Good"<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.ng/entertainment/music/new-music-nosa-god-is-good/lgcnp62|title=Nosa - 'God is good'|date=2016-09-29|website=www.pulse.ng|language=en-US|access-date=2019-06-14}}</ref> |- |2017 |"Most High" <small>(feat. [[Nathaniel bassey]])</small><ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.ng/entertainment/music/nosa-most-high-ft-nathaniel-bassey/gwblnz1|title='Most high' ft Nathaniel Bassey|date=2017-07-03|website=www.pulse.ng|language=en-US|access-date=2019-06-14}}</ref> |- |2018 |"We Will Arise" <small>(feat. [[London Community Gospel Choir|LCGC]])</small><ref>{{Cite web|url=https://www.360nobs.com/2018/09/music-nosa-we-will-arise/|title=MUSIC: Nosa – We Will Arise|date=2018-09-14|website=360Nobs.com|language=en-US|access-date=2019-06-14}}</ref> |- |2019 |Na Your Way Ft. [[Mairo Ese]]<ref>{{Cite web|url=https://guardian.ng/life/music/listen-to-nosas-genuine-description-of-god-in-na-your-way/|title=Listen To Nosa's Genuine Description Of God In "Na Your Way"|date=2019-09-30|website=The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News|language=en-US|access-date=2019-10-03}}</ref> |- |2020 |"Dry Bones" |- |colspan="3" style="font-size:110%"| {{center|'''UnOfficial Singles'''}} |- |2014 |"Always on My Mind (Remix)" <br><span style="font-size:85%;">(Nosa featuring [[M.I Abaga|MI]])</span> |Non Album Singles |- |colspan="3" style="font-size:110%"| {{center|'''As featured artist'''}} |- |2011 |"Standing" <br><span style="font-size:85%;">(Zee featuring Nosa)</span> |rowspan="3"|Non-album single |- |2013 |"New Day" <br><span style="font-size:85%;">([[Masterkraft (producer)|Masterkraft]] featuring [[Frank Edwards (gospel musician)|Frank Edwards]], Nosa)</span> |- |2014 |"Fly Like The Eagles" <br><span style="font-size:85%;">([[Ice Prince]] featuring [[Dammy Krane]], [[Sasha P]], [[Seyi Shay]])</span> |} ==Karno wa lamba fando wa== {| class="wikitable" |- !Year ! style="width:250px;"| Awards ceremony ! style="width:450px;"| Award description(s) ! style="width:150px;"| Award Recipient(s) ! style="width:75px;"| Results !Ref |- |2013 |African Gospel Awards |Song of the Year |Always Pray for You |{{Nom}} |<ref>{{cite web|title=African Gospel Awards 2013 nominees|url=http://www.ghanafilla.net/africa-gospel-music-awards-nominations-list-released/|archive-url=https://web.archive.org/web/20131030062540/http://www.ghanafilla.net/africa-gospel-music-awards-nominations-list-released/|url-status=usurped|archive-date=30 October 2013|access-date=22 August 2014}}</ref> |- |rowspan="3"|2014 |African Gospel Awards |Song of the Year |Why You Love Me |{{Nom}} |<ref>{{cite web|title=African Gospel Awards 2014 nominees|url=http://www.africagospelawards.com/nominees.html|publisher=African Gospel Awards|access-date=22 August 2014}}</ref> |- |Crystal Gospel Awards |Song of the Year |Why You Love Me |{{Nom}} |<ref>{{cite web|title=Crystal Gospel Awards 2014 nominees|url=http://www.crystalgospelawards.com/nominees|publisher=Crystal Gospel Awards|access-date=22 August 2014}}</ref> |- |Mega Awards |Song of the Year |Always Pray For You |{{Won}} |<ref>{{cite web|title=Mega Awards 2014 winners|url=http://www.megawards.org/past-winners-2014.php|access-date=25 June 2015}}</ref> |- |2014 |YadaMag Readers' Choice Awards |Artiste of the Year |Nosa |{{Won}} |<ref>{{cite web|title=YadaMag Readers' Choice Awards 2014 winners|url=http://yadamag.com/news/the-winners-of-the-2014-yadamag-readers-choice-awards-are/|access-date=25 June 2015}}</ref> |- |2014 |Gospel Touch Music Awards |African Artiste of the year |Nosa |{{won}} |<ref>{{cite web|title=Gospel Touch Music Awards 2014 nominees|url=http://www.gtmusicawards.com/winners.html|access-date=25 June 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150815143711/http://gtmusicawards.com/winners.html|archivedate=15 August 2015|df=dmy-all}}</ref> |<ref>{{cite web|title=Download Latest Gospel Songs|url=https://gospelvibes.com.ng/|access-date=26 January 2025}}</ref> |} ==Lamintǝ== gflr40fecvyclztlq1aqbayzn50z24w 0 1109 20112 13813 2025-02-09T10:53:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7363]] 20112 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7363}} Kǝnza dǝ shi donyi suro dabba donyi vertebrata ye towondǝn dǝn kǝnza dǝ, au nostrils dǝ, shi donyi kǝnza dǝga kǝnǝngatǝro kasam-a kaino-a faidatǝn ma . Ngawo dǝn shi olfactory mucosa-a sinuses-a mbeji. 3whwzi138fwjzjunc8i4xze0sikxirb 0 1110 13823 13822 2025-01-31T13:36:31Z Amire80 18 9 revisions imported 13822 wikitext text/x-wiki == <ref>http://www.nottinghamforest.co.uk/club/history/history.aspx</ref>Nottingham Forest F.C == Nottingham Forest Football Club dǝ karabka dekkel bǝ kərwe Bridgford, Nottingham, [[England]] yǝn. Saa 1865 lan karabka dǝ kokkada, karabka dǝ dekkel nza fato bǝ City grand lan baksan. == Lamintǝ == bk4qbop0uq5wmoaeth4bo53is1zpxck 0 1111 13825 13824 2025-01-31T13:36:31Z Amire80 18 1 revision imported 13824 wikitext text/x-wiki '''novel''' dә shima cida hawarra hawarrabe kureye do kambowo soro suro kitawu lan ruotәna ma. "Kalima Englishbe cida adə bayantəro təbandənadə Italiya lan goatə: novella ""new"", ""news"", au ""kambo gana (awo bəlindəwo)", kəlanzədə Latin lan goatə: novella, su kam falbedə nəm nguwu kammabe novellusbe faidatə, ganawo novusbe, ma'ananzə ""new""" 45yr1d9oj90zus33bdf83ijv27l30nt 0 1112 13852 13851 2025-01-31T13:36:33Z Amire80 18 26 revisions imported 13850 wikitext text/x-wiki == Communism == Communism (Latin communis lan, 'common, universal' lan gowotə) shima ilmu sociopolitical, philosophical, a economic ideology so left-wing to far-left lan suro socialist movement yen, shi doni buronzə də shima kəndaram communist ye, nəmkam socioeconomic ye do kəla amso bə kəlanza' Wa kəmbu so'wa, kuru faltə so wa yen awowa sammaso suro kəndaram yen məradətəna dəga sadin. Communistsdə ngəwusoro kəlanza kəlanzaro kərmaitə məradəzana amma kəla futu adəro kasatsanyi. Adəye nəmgadegade kate katab naptəram jamabe nəmkambe-a, faltə kəlanzəlaro waltə-a, cidawuye kəlanzaro cista-a, kuru katab nəmkərmaiye au jamiyya jamiyyabe-dəwo lardə naptəram jamabe fuwutəgəmen, ngawodən kəriyedə baro waltə-a fəlejin. .[10] Nasha raayi kura fal kəla siyasaben, jamiyyawa communistbe-a letəgəramnza-adə wofila au wofila-ro bayanzana.[11][12] 1va2u75qvh336bm47eekxn2zljv8maf 0 1113 20113 13864 2025-02-09T10:53:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7795]] 20113 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7795}} <ref>http://www.oecd.org/regreform/sectors/2376087.pdf</ref>'''Organization of the Petroleum Exporting Countries OPEC''' Karapka donyi lardəwa kəndawu fetərre tuloma so (OPEC) bǝ lan sun nzu notunama karabka la cidi-cidi dina yǝ kindawo fǝtir sǝlǝdin ma na fallo kilta karabka OPEC diwa kokkada suro saa duwun yar laarrin firakkin luko uwun bǝ lan. Headquarter nza cidi Vienna Mbeji kuru suro cidi Austria bǝ lan mbeji. Yi mǝyon luko diyon bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin firakkin bǝ lan headquarter nza cidi Baghdad wa, cidi Iraq bǝ wa kokkada.cida karabka OPEC bǝ dǝ shima lamarra kindawu fǝtir dina yǝ sandima sorin. Septemberye 14 saa 1960 lan Baghdad lan dawarzanama membaa buroye uwu (Iran, Iraq, Kuwait, Saudi Arabia, kuru Venezuela). Lardәwa 12 sandima dә sandima kashi 30 kǝndawu fetir dina bǝ dәye sadәn. == Lamintǝ == 7e82oblw6yqbrtzgy5ba886v536c2c8 0 1114 20114 13877 2025-02-09T10:53:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4663553]] 20114 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4663553}} <ref><nowiki>https://www.vanguardngr.com/2017/10/obesere-signs-multi-million-dollars-deal-us-record-label-freeworld-music/</nowiki></ref>'''Abass Akande Obesere''' sha chasambo yim findin bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko uwun bǝ lan sha katambo (20 Jan 1965) Omo Rapala bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ ==Lamintǝ== slzp20642jocabbc945isrw9u5tked9 0 1115 13880 13879 2025-01-31T13:38:52Z Amire80 18 2 revisions imported 13879 wikitext text/x-wiki Nəm nguwuso shima lamarra kwasabewo, loktu laan kwasuwa ro gotinma, shi donyi nəm nguwuso suro tiyinzəben tuwandinma də, nlvygf0ozta8w0yodw1yj5w8920kj3f 0 1116 20115 13892 2025-02-09T10:53:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7074993]] 20115 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7074993}} '''Nwokolobia-Agu''' sha chasambo yim laar bǝ lan kǝntawu ajji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin tulurin bǝ lan sha katambo (9 June 1977) Obiora Obiwon bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ ==Lamintǝ== 0x3o3319zcjzmebd81msb5rvnu2lrtc 0 1117 20116 13902 2025-02-09T10:53:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q36614]] 20116 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q36614}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Obolo_language#CITEREFObololanguage.org2015</nowiki></ref>'''Obolo language''' Obolodə (au Andoni) təlamma kura kəmoduwu Nigeriaye. Obolodə shima su asal bəlaye gədi Delta kəmoduwu Nigeryedən, shidoni Andoni lan notənadə (fərtə su dareyedə tawadə ba).[2] Obolodə ammaso, təlammadəa kuru lardədəa. Shidə təlamma kəltəma, SVO kuru təlamma tonalye. == Gargam kasarrata == "Kareya buro salakkin təlamma Oboloyen baktənadə sandima almanac laa kalanda laa shidoni badiyaramma 1940yen baktənadə"[3] Andoni Progressive Unionye. Təlamdən ruwotədə waneye buron baditənaro kasattəna. Ngawo almanac-a calendar-a yen, kitawuwa hymns-a prayer-a kada cociwa laa nadəye baksana. Sandi anyi dawun baro, suro saa 1968, Mr. M.M. Urangdə shima təlam Oboloyen buro salakkin ruwozə. Adə shima kitawu coci gənyi təlamdən baktənadəwo buro salakkin. Loktu adə sammason, orthography tawatəgənyi. Kulashi təlammabe buro salakbe kəla Oboloben tədənadə kate saa 1981-a 1983-aben Dr. Nickolas Faraclas, Jamiya Californiabe, Berkeley shidoni Oboloro Prof. Kay Williamson Jamiya Port Harcourtbe-a kuru cida kərawu kəmoduwube-aye Oboloro amariya cinadə, cidaro. kuru komiti təlamma Obolobe loktudən. Faraclas təlammadəga kulassəna kuru bayanna kəla phonology-a mana təlammadəyen ruwozəna, kuru banazə Orthography dəga kurzəna. wobe == Lamintǝ == b7cglfodkff4otrwl54yyk456j2mjtw 0 1118 20117 13919 2025-02-09T10:54:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q59660249]] 20117 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q59660249}} '''Steven Umoh''' sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kintawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun laarrin bǝ lan sha katambo (16 Oct 1989) Obongjayar bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ kaya rutuma ma, attǝyǝy saa 2022 lan album nzu " Some night i Dream of Doors chido == Laminatǝ == ly9j3thqel1rm76ss5dwatmlexzdcay 0 1119 22806 20118 2025-03-31T05:41:27Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22806 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q231614}} '''Odette Annable Yustman''' 10 May 1985 bǝ lan katambo. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ == <references /> 74o1vypk7a9ddkdn0uh1ec6myeckkad 0 1120 20119 13942 2025-02-09T10:54:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64009388]] 20119 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64009388}} '''Odilon Kosounou''' dǝ sha chasambo yi<ref>https://web.archive.org/web/20230411083751/https://www.hammarbyfotboll.se/aktuellt/nyheter/duo-fran-elfenbenskusten-besoker-hammarby/</ref>m diyon bǝ lan kentawu Razab bǝ lan suro saa duwu indin tilon bǝ lan sha katambo (4/1/2001) dekkel diyoma cidi Ivory Coast yǝ ngawo baktema club donyi Bundesliga bǝ Bayer Leverkusen bǝro kuru cidi nzǝ Ivory Coast yǝwa ro. == Lamintǝ == 02eqrxd8qtt3eo6hshhuov4hjy5ywbp 0 1121 20120 13952 2025-02-09T10:54:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1750413]] 20120 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1750413}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Oduduwa#cite_ref-1</ref>'''Oduduwa''' shidə mai alaktəma Yoruba yǝ, mairi Ifebe koktəma kura kuru alaktəma alaktəma (orisha) adin Yorubaben. Futu shiye dunyalan fəlangzənadə bəladiya Oke Ora lan[1][2] Futu adamen, shima kazadala Olofin Ile-Ifeyedə, bərni kura Yorubayedə.[3] Shiye ganaro Ife lan kərmai sədəna,[4][5] kuru shima kərmai kərmai kəlanzabǝ lardi Yoruba lan sədinmawo. Ada adin Yoruba yǝ, Oduduwadə shiga awo alaktəma au awo alaktəma dawu-dawuro turin shidoni alaktəma Olodumareye, samilan zuzə dunya kəla njiben alaktəro. Imani anyi am ada Yorubayedəye shima furtu hawarnza alaktəyewo. Obatala, yanzəgana Oduduwabe-a, Oduduwa-adə na allan alamaram calabashbe wakilzəna, Obataladə samidə gozə kuru Oduduwadə cidiyadə gozə. Suro hawar adəyen, Oduduwa də sha Olofin Otete lan nowotə, kam do kəndaramma (Igbá Ìwà) Olodumare lan gozənadə. Nasha gaden hawarra gargamye fəlezana shiye hijrazəna suro zərəgə Ifebero Oke Oralan, bəla gədi Ifebe. Loktu-a kuru nəmkuruwu kərmaizəye-adə tawadə ba, amma ruhaniya Yorubabedə Oduduwadə loktu kəlanzəma dinaro kasatsana. Oduduwadə shima mai buro salakbe Ife kəllatayewo, shidoni kawunzəro karapka amma kəlakəl Elu mewun yakkən mbejidə. Shima kuru awa kərmai kəlanzabe kada larde Yoruba lan koksənadə, kuru kuro shiga "kərawuma, kəriwuma, kazadala, kuru awa jili Yorubabe" ro darajazana. == Lamintǝ == nuxllntaqstfcaqo02bbjhdrsmprb78 0 1122 20121 13965 2025-02-09T10:54:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q115688374]] 20121 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q115688374}} <ref>https://web.archive.org/web/20230927134055/https://guardian.ng/saturday-magazine/weekend-beats/odumodublvck-pays-homage-with-declan-rice/amp/</ref>'''Tochukwu Gbubemi Ojogwu''' sha chasambo yim miyon uskun bǝ lan kintawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (18 Oct 1993) '''Odumodublvk''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ kaya rutuma ma ==Lamintǝ== c7hjtbkujtioskmlc4eu1dv3a7q2sir 0 1123 20122 13976 2025-02-09T10:54:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7079630]] 20122 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7079630}} <ref>Evans, Hilary; Gjerde, Arild; Heijmans, Jeroen; Mallon, Bill; et al. "Offiong Edem". ''Olympics at Sports-Reference.com''. Sports Reference LLC. Archived from the original on 18 April 2020. Retrieved 30 June 2016.</ref>'''Offiong Edem''' Edem sha chasambo yim fyakkin tilon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fiskun Araskin bǝ lan.offiong Edem shi table tennis boktu ma . Nigeria ro dekkel table bǝ boksuna sa,a duwu ndin miyon luko indin bǝ lan. == Lamintǝ == e61v1h6s2vg670nc2zp2wepo1z9atc9 0 1124 20123 13991 2025-02-09T10:54:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q836657]] 20123 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q836657}} <ref>https://www.citypopulation.de/en/nigeria/admin/NGA028__ogun/</ref>'''Ogun''' Lardə '''Ogun''' yǝ lardə suro anəm-fəte Najeriya yǝ. Kәntawu February bǝ kawun nzә ǝ suro saa 1976 lan kәla lardә wa fute bǝ dәn kәrtәna. Kərwe ya '''Ogun''' yǝ Republic of Benin'a kalangain na 185 km, '''Oyo''' State'a '''Osun''' State'a (84 km) yala, Ondo State'a gədi lan, '''Lagos''' State'a anəm lan na 283 km, kuru kəmoduwu 16 km'a mbeji Bight of Benin'a anəm lan, Araromi Beach exclave Kərwe ya Ondobe'a kəlzəna. Abeokuta dǝ shima bərni kura lardǝ Ogun yǝ kuru shima bǝrni kura lardǝ dǝwo am nguwu soye mbeji; bǝrniwa kura gade suro lardǝ dǝ yǝ suronzan Ijebu-Ode, bǝrni kura lardǝ Ijebu bǝ dǝ, kuru Sagamu, lardǝ Nigeria bǝ dǝwo kura kura kol nut dǝ. Shi lardǝ Ogun dǝ shima rainforest dǝwo nasha yala-gǝd ibǝ dǝn kǝrmai kǝska bǝ mbeji. 4] Lardə Ogun yǝ dən amnzə 3,751,140 saa 2006 lan, shi doni lardə Ogun yǝ də shima lardə 16th nəm ngəwu am yǝ suro lardə Nigeria bǝn.[ Nasha cidi bǝ lan, lardə Ogun yl shima lardə kən 24th kurawo suro lardə Nigeria bǝn shidonyi nəm farak cidi bǝ də 16,762 square kilometers. 7] "Gateway to Nigeria" lan bowotiyin, lardə də zaumaro noata kəla nəm nguwu na'a sənana bǝ mbeji kuru shima na'a cida bǝ kura lardə Nigeria bǝn. Fatowa kura Ogun yǝ dǝ suronzan Dangote Cement factory dǝ Ibese lan, Nestle, Lafarge Cement factory dǝ Ewekoro lan, Memmcol dǝ Orimerunmu lan, Coleman Cables dǝ Sagamu-a Arepo-a, Procter & Gamble dǝ Agbara-a, kuru gadǝ gadǝ. == Lamintǝ == 3khtas6nw0xg92xdf9atae3cpwoptun 0 1125 22803 20124 2025-03-31T05:40:36Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22803 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7087487}} <ref><nowiki>https://nationaldailyng.com/how-oliver-de-coque-most-kept-secret-took-him-to-early-grave/</nowiki></ref>'''Oliver Sunday Akanite''' Sha chesambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon tulurin bǝ lan sha katambo (14 April 1947) bǝ lan katambo. '''Oliver De Coque''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. == Lamintǝ == <references /> ap17uea8ybln78s791nhloqytijw7x1 0 1126 20125 14028 2025-02-09T10:54:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7088857]] 20125 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7088857}} <ref>https://www.thecable.ng/remi-tinubu-trauma-of-living-in-exile-in-us-led-me-to-christ</ref>'''Oluremi Tinubu''' Oluremi tinubu sha chasambo yim findin tilon bǝ lan kintawu lailahir bǝ lan sa,a duwun yar laarrin firakkin bǝ lan. Shi kam bula Ogun be suro cidi Nigeria bǝ lan. Oluremi tinubu shi kamu gomna lagos bǝ kureye kura lardǝ Nigeria bǝ kǝrma bǝ, Bola Ahmad Tinubu. OLUREMI Senotor sunotǝna lagos lan . Lagos dawubǝ wakilzi cidiya alam All progressives Congress (A.P.C) bǝ lan == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == Oluremi tinubu shima gananzawo suro duriya sandi miyon indin bǝ lan fanzan. Bula Ogun bǝ lan wurawono . Oluremi mowontin nzi secondry be badizina .Our Lady Of Apostles secondry school ladin krawono. Saa duwun yar fitulurrin laarrin bǝ lan. (1979). Kuruman degree kin indin bǝ (PGD) sidina mowonti Redeem chiristian Bible college bǝ lan .saa duwun indin miyon bǝlan(2010) . Degree burobǝ sowondina (B.S.C) mowonti IFE bǝ lan notunama. == Lamintǝ == t5zdza934ozbfn3recww3wtfdp580ve 0 1127 20126 14043 2025-02-09T10:54:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q202006]] 20126 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q202006}} <ref>https://web.archive.org/web/20210921073541/https://m.guardian.ng/art/obasanjos-story-aremu-set-to-hit-the-stage/</ref>'''Olusegun Obasanjo''' Janar Olusengun Obasanjo GCFR, shiye walji janar sojabe dina, kuro siyasama Nigeriyabe, Obasenjo-a tambuna suro saà duwun yar laarrin fyakkin tulurunmin bǝ lan (1937) birni bəla abeokuta fəte lardə Nigeriyaben danama. == Lamintǝ == 9yyeq2xpptrknrowdicsd6q1jwepgg8 0 1128 22999 22998 2025-04-02T13:18:51Z MohammedBama123 36 22999 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Olushola Oluwaseun''' sha chasambo (28/3/1989) sha African boy lan notena ma kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotema. ==Cida== Ajose ye kəsoto ro fəlezəna kəla track "Hussel" M.I.A. album Kala,[8] kuru shima kisandiwu buro salak bə M.I.A. labelnzǝ N.E.E.T. ro musko sǝkǝna. Rekodin (daji Zig-Zag lan bowotin) saa 2007 lan.[9] Remix M.I.A. ye "Maara warak bə" də MySpace nzəro təkkəna shilan Afrikan Boy'wa Rye Rye'wa mbeji. Afrikan Boy də ngaltema radio pirate ye lan fəlezənyi,[3] dama bikke makkar yǝ do genre grime ye lan nowata.[10] Shiye degree ilmu kǝrǝn bə jamiya Brunel bǝn kǝrawono.[11] Banatəro M.I.A. suro saa 2007be KALA Tournzə-a kuru saa 2008 bə Am Vs. Money Tour kuru shiye fuwuma bikkewanzəye sədin, Ajose ye Splash lan fəlewono! kəlele. Yim kawu kəntawu be 26 kəntagə Aji bə saa 2011-lan, mixtapenzə su "What Took You So Long" dəga websitenzən dero cutulo. Yim kawu kəntawube 18 kəntagə Shawur bə saa 2014-lan, LPnzə The ABCDdə Yam Recordslan cutulo. Ajose ye banazəgəna cida DJ Shadow-a [[Africa]] Express-a ro rokko Baaba Maal-a, Femi Kuti-a, Damon Albarn-a Fatoumata Diawara-a yen. Kayanzǝ "Hit Em Up" dǝ kuruson suro kowo biske bidiyoye Forza Horizon 3 saa 2016 ye dǝn mbeji. ==Lamintǝ<ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/918034005</ref>== t3f5h7eude8puc776s6wft2blov525m 0 1129 20127 14067 2025-02-09T10:54:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6725311]] 20127 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6725311}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Rotimi_Akeredolu#cite_ref-1</ref>'''Oluwarotimi Odunayo Akeredolu''' CON SAN, sha Rotimi Akeredolu lan notənama də, (sha chasambo yim 21 kəntawu Yuli bǝ saa 1956) Kam Najeriya bǝ, Siyasama, kura Shara ye, shima Gomna kərye Ondo Najeriya yewo, kuru taidazə masku nasha shara yen har nəm [[Wp/kr/Senior Advocate of Najeriya|Senior Advocate of Najeriya]] (SAN) ciwondo, kuru Fuwuma Sharaa Najeriya bǝ [[Wp/kr/Nigerian Bar Association|Nigerian Bar Association]] bǝro wolgono saa duwu indin luko wuskun lan (2018). Akeredolu də, shiye fal suro Managing partner doni [[Wp/kr/Law Firm|Law Firm]] Olujinmi yeya kuru Akeredolu yeya dən. Law Firm laa, sha Chief Olujinmi ya kəla kəlza catando. Shi Attorney General dina ye kuru Minista Sharaye Najeriya bǝ Dina. == Kenenganze buro yǝ == Akeredoludə kəntagə Maram yǝ kawunzə 21 saa 1956 lan Owolan katambo shiro Reverend J. Ola Akeredolu fato Akeredoluye-a kuru kamu injilma Grace B. Akeredolu də kəranzə buroyǝ də mowonti primary gumnatiye Owo lan badiwono. Shiye Aquinas College Akure ye dəro lewono, Loyola College Ibadan ye dəro lewono kuru mowonti kura Ayetoro ye dəro lewono, kərazə mowonti secondary ye-a shaida mowonti kuraye-a nankaro. Sunzǝ dawubǝ Odunayo dǝ ma'ananzǝ "Saa karǝgǝ kǝjibe" suro Yoruba yǝn. Jamiya Ife yero lezə (kərmadə Jamiya Obafemi Awolowo) shara kərazə kuru suro saa 1977 lan tamozəna.[10] Shiga mowonti sharabe Nigeria bǝro saa 1978 lan cedo. == Lamintǝ == 3j5s1l0s9xlcyjgsp08e3480tnb4pix 0 1130 20128 14077 2025-02-09T10:54:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q26436135]] 20128 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26436135}} '''Oluwatosin Ajibade''' Oluwatosin Ajebade sha chasambo yin mǝyon laarrin bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin tillon bǝ lan. Oluwatosin Ajibade Mr Eazi sunzu notunama kayama cidi Nigeria bǝ,kaya rowotuma,kaya gotuma. Adiyey shima pioneer banku music be. == Lamintǝ == a97yes8eyqvmwcv88vq5zblb0d8j4a5 0 1131 14079 14078 2025-01-31T13:39:02Z Amire80 18 1 revision imported 14078 wikitext text/x-wiki Omar El Akkad (1982 lan katambo) shima kitawu ruwotəma kuru jaridawu lardə Egyptbe-Kanadabe, shi dəwo kitawunzə What Strange Paradise də shima lamba Giller Prizebe saa 2021be zuwunadə. tgro511iwdouwjdn29tj57twb7xfn56 0 1132 23250 23249 2025-04-05T13:15:13Z Mustybdc 38 23250 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Omawumi#cite_ref-1</ref>{{Databox|item=Q16209979}} '''Omawumi Megbele''' sha chasambo yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun indin bǝ lan sha katambo (13 Shawal 1982) bǝ lan katambo. Omawumi bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma. Shima Ambassader for Globacom, Konga.com, Malta Guinness bǝ. Saa 2007 lan West African Idols Award chiwando == Lamintǝ == <references /> pnwt6td5iq1z39asznavhwrv7jd27ni 0 1133 22234 20130 2025-03-18T15:19:44Z Bukr Garbai 213 +s 22234 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3511530}} == <ref><nowiki>https://edition.cnn.com/2014/01/17/showbiz/omotola-jalade-ekeinde-queen-nollywood/index.html</nowiki></ref>Omotola Jalade == <ref>http://edition.cnn.com/2014/01/17/showbiz/omotola-jalade-ekeinde-queen-nollywood/index.html</ref>Omotola Jalade Ekeinde dǝ sha chasambo, yim tulur bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun uskun bǝ lan sha katambo (7/2/1978) kayama cidi Nigeria bǝ kaya ruwotema kuru biske makar bǝ diyoma suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan (1995) bǝn Nollywood biske makar bǝ badiyono. == Kǝnǝnga Nzǝ == == Laminte == lj5zhsdwk2jgpmu683z1pio506ntn62 0 1134 20131 14126 2025-02-09T10:54:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q836654]] 20131 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q836654}} '''ondo''' Lardǝ Ondobe (Yoruba: Ìpínlẹ̀ Oǹdó) lardǝ do suro anǝm-fǝte Najeriya bə. Kǝntawu February bǝn kawunzǝ 3 saa 1976 lan kǝrtǝna, kǝla kǝrmai Western State yǝ dǝn. Nasha [[Ekiti]] yǝ yala lan, Kogiye yala-gǝdi lan 45 km, [[Edo]] ye gǝdi lan, Deltaye gǝdi lan 36 km, Ogunye gǝdi lan 179 km, Osunye gǝdi lan 77 km, kuru Kǝnga Atlanticye gǝdi lan. Bərni kura lardədəyedə shima Akure, bərni kura Mairi Akure kureye wo. Shi lardədə suronzədə mangrove-swamp forest karəngə Bights of [[Benin]] be mbeji. Kǝrye suro anǝmbe lardǝ Ondobe lan "Sunshine State" lan bowotəna, Ondo State dǝ shima lardǝdo 19th nǝm ngǝwu amye suro lardǝdǝben, kuru shima lardǝdo 25th nǝm ngǝwu amye suro lardǝdǝben. 9] Lardә dә nguwuso Yoruba, [1] [2] kuru təlam Yoruba dә zauro faidatin. [ Lardə'a kasuwuye də kasuwu petroleumye də'a ngəwuro faidatin. Cocoa production, asphalt mining, kuru cidaramma do lardəye coastline zauro ngəwu lan kəltəma sodə sandima lamar kasuwuye. 13] Gəmna do hills Idanre inselberg ye də, na do geographical point do zauro saminma suro fəte Najeriya ye də na do mita 1,000 ye'a kozənama. == Lamintǝ == ltf505bxijww7y60pduq7qlfvyokd7v 0 1135 14129 14128 2025-01-31T13:39:04Z Amire80 18 2 revisions imported 14128 wikitext text/x-wiki Futu darewa duwu fal-a fal-a (Arabic) shima tarin hawarra Middle Easternbewo təlam Arabicbe lan suro loktu zaman Islambe Golden Agebe lan sadənadəwo. Suro təlam Nasaraben sandiya Arabian Nights lan nowotə, suro təlam Nasarabe buro salakyen (c. 1706 ?? 1721), shidoni su dəga fasaltə The Arabian Nights' Entertainment. 7xgkyen60wrgqdw5325dl9wl5xpvzuc 0 1136 20132 14148 2025-02-09T10:54:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7095172]] 20132 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7095172}} == <ref>https://web.archive.org/web/20130925231923/http://leadership.ng/nga/articles/38037/2012/10/20/onyenka_onwenu_queen_african_pop_music.html</ref><ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20130925231923/http://leadership.ng/nga/articles/38037/2012/10/20/onyenka_onwenu_queen_african_pop_music.html</nowiki></ref>Onyeka Onwenu == Onyeka Onwenu dǝ sha chasambo, yim miyon yaskin bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun indin bǝ lan sha katambo (13/1/1952) kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotema, kuru biske drama bǝ diyoma, siyasama kuru fato jarida yǝ lan cidatǝma. == Kǝnǝnga Nzǝ == == Laminte == 4nq3tovg0e2chezh4xvm8oz7dxnu1mz 0 1137 22244 20133 2025-03-18T15:29:26Z Bukr Garbai 213 +s 22244 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16231482}} == <ref><nowiki>https://thenet.ng/photos-orezi-tattoos-dat-ghen-ghen-guy-across-his-chest/</nowiki></ref>Orezi == '''Esegine Allen''' , '''Orezi''' lan sha buwozan ma, sha chasambo 28/3/1986 , kayama cidi Nigeria bǝ kaya ruwotema kuru biske makar bǝ diyoma. == Lamintǝ == o7xyms4ou00bpddq9hwc6vjoe1by1ar 0 1138 20134 14173 2025-02-09T10:54:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q35765]] 20134 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q35765}} <ref>https://www.japantimes.co.jp/news/2019/04/08/national/politics-diplomacy/osaka-leaders-projected-win-elections-swap-roles/</ref>'''Osaka''' Osaka (Japanese: 大阪市, Hepburn: Ōsaka-shi, sha [oːsakaɕi] lan bowotin; nguwusoro 大阪, Ōsaka [oːsaka] R) shima bərni doni nasha Kansai [[Japan]] yǝ Honshu Japanyedən bərni kura kura yakkədəye falnza. (Tokyo-Osaka-Nagoya). Shima bərni kura bəla Osaka Prefecture ye dəwo am nguwu'a, kuru bərni kən yakkəme [[Japan]] lan am nguwu'a, ngawo ward'a Tokyo'a Yokohama'a ye lan. Nəm nguwu amyedə miliyon 2.7 suro kom-komi 2020 yen, kuru shima nasha kura Keihanshin Metropolitan Area yedə, shidoni nasha kura kən indimi Japan ye lan. am miliyon kada.[3] Ōsaka də adamen sha dawudi arziyi [[Japan]] ye ro gotəna. Zaman Kofun yedən (300-538) ci njiye bəlaye zauro faida'aro wallono, kuru karnu kən 7th'a 8th century'a lan bərni kura mairi yero wallono. Osaka də zaman Edo ye lan (1603-1867) fuwutə gozə kowono kuru dawudi ada Japanese ye ro notəna. Ngawo Meiji Restoration yen, Osaka də zauro kurazəna kuru cidaram kura kura sədin. Suro saa 1889 yen, Osaka də sha bəladiyaro kokkada. Garsodəye nəm nguwu amsoye səsangəna suro saa mewu fuwu yedən, kuru saa 1900s lan, Osakadə shima dawudi cidaramyewo zaman Meiji-a Taishō-a yedən.Osaka ye bana'a nguwu sədəna waltəm fuwutə'a, bərni'a yasa'a, kuru futu bərni'a yaktəye'a ngawo kəriwu yen, kuru bərnidə zauro fuwuzəna naptə daudi kungənaye kura suro Keihanshin Metropolitan Area yen. Osaka də bərni kungənaye kura lardə [[Japan]] ye lan, kuru sha bərni ada'a kada'a kuru am kada'a lardə Japan ye lan notəna. Bərnidə shima na Osaka Exchange ye kuru na kura kampani'a konnuye lardə'a kadaye alamanna Panasonic'a Sharp'a ye. Osaka də dawudi kulashi-a fuwutə-aye dunyabe kuru jami'a kura kura kadaye sha wakilzayin, masammanno jami'a Osakabe-a, jami'a Osaka Metropolitanbe-a, kuru jami'a Kansaibe-a. Awowa nowata suro bərnidəyedə sandima: Osaka Castle a, Osaka Aquarium Kaiyukan a, Dōtonbori a, Tsūtenkaku suro Shinsekai a, Tennōji Park a, Abeno Harukas a, Sumiyoshi Taisha Grand Shrine a, kuru Shitennō-ji, fato ibadabe Buddhistbe dina suro [[Japan]] bǝn. == Gargam == == Lamintǝ == 6q6wibopvjtefuih8ogcpyb6g342a0u 0 1139 20135 14183 2025-02-09T10:54:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q682721]] 20135 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q682721}} <ref>https://books.google.com/books?id=9h5KDRfZ-JgC&pg=PA35</ref><ref>"Oshun | Yoruba deity | Britannica"</ref>'''Osun''' Lardə Osun (/ˈoʊʃuːn/; Yoruba: Ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun), loktu laan lardədəye Osun lan nowotə, lardədə suro anəm-fəte Najeriya; gədi lan lardə Ekiti-a Ondo-a ye 84 km-a kuru 78 km-a, yala lan Kwara-a yǝ 73 km-a, anəm lan Ogun-a ye 84 km-a kuru fəte lan Oyo-a yǝ, nguwusoro nasha kuluwu Osun yǝn. Shi kəmoduwu Osun dǝro suzǝna, shi kəmoduwu dǝwo lardǝ dǝwa kǝlzǝyinma dǝ shima kǝntagǝ-gǝdi lardǝ Oyo yǝ dǝn kǝntagǝ-gǝdibe kǝn 27 kəntawu August saa 1991 yǝ dǝn kuru shi bərninzǝ dǝ shima Osogbo. Lardəwa Nigeria bǝ 36 dəlan, Osun shima sənana kən diyauwu yǝ suro nashanzə ben kuru shima kən mewun tilon tilowowo suro nəm ngəwu amye sandənadə shima miliyon 4.7 saa 2016 lan. Nasha geography lan, shi lardə də ndikate bəla'a cidibe Najeriya bǝ suro nashanzə nguwusoyen kuru bəla'a cidibe Guineabe dən garratə ⁇ savanna mosaic yala lan. Awo'a na'a kura'a dǝ shima kuluwu dǝwo suronzan shi lardǝ dǝga sunzǝ, kuluwu Osun dǝwo suro lardǝye dǝga yaktin dǝn buron nasha kalangai anǝm-fəte lardǝye dǝga kuru Oyo State dǝwa kuru anǝm-fǝte ro lejin. Kuluwa gade faida'a sandima Erinle-a Oba-a, kuluwa Osun-a doni yala lan lejin kawu kuluwu Osun-a lejinna dən. Kǝskawa lardǝ bǝ dǝn sandima mona monkey-a, common kestrel-a, purple heron-a, kuru royal antelope-a, kuru nasha laa Nigeria-Cameroon chimpanzee-a kuru African forest elephant-a do sandiye kǝrmai sodǝa zauro karǝngǝnza sodǝa kǝndaram Ondo-a Ogun-a so dǝn kuntenro. == Lamintǝ == <references group="https://books.google.com/books?id=9h5KDRfZ-JgC&pg=PA35" /> 71i86ayc4zck07tklffnm33fxbcn65m 0 1140 20136 14190 2025-02-09T10:54:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8442]] 20136 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8442}} Otto, Prince of Bismarck, Count of Bismarck-Schönhausen, Duke of Lauenburg (German: Otto, Fürst von Bismarck, Graf von Bismarck-Schönhausen, Herzog zu Lauenburg, pronounced [ˈɔtoː fɔn ˈbɪsmaʁk] i; 1 April 1815 ⁇ 30 July 1898; cidanzə Otto Eduard Leopold von Bismarck) shima kam lardə Prussian ye kuru dare German ye kuru diplomat ye. Bismarck's Realpolitik-a kərmai dunowa-adə shima səkə sha Iron Chancellor lan bowotiyin == Lamintǝ == da0by76cusxc866lxc2z4tcbuklne0j 0 1141 20137 14210 2025-02-09T10:54:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20851003]] 20137 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20851003}} == <ref>https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000037909703</ref>Masour Ousmane Dembele == '''Ousmane Dembele''' dǝ sha chasambo (15/5/1997) dekkel baktema cidi [[France]] bǝ kuru fuwu baktema karabka donyi Lig 1 bǝ (P.S.G) bǝro kuru cidi nzǝ France bǝ wa ro. == Lamintǝ == 22dwlaeq4il37jhj6h4hp786dgztyxo 0 1142 14214 14213 2025-01-31T13:39:08Z Amire80 18 3 revisions imported 14213 wikitext text/x-wiki Publius Ovidius Naso (Latin: [ˈpuːbliʊs ɔˈwɪdiʊs ˈnaːso(ː) ]; 20 March 43 BC ⁇ AD 17/18), English lan nowatadə Ovid (/ˈɒvɪd/ OV-id), [1] [2] shima kam ruwo Romaye zaman Augustusbe lan kərmai. Shi Virgil-a Horace-a zamanazǝ gana, kuru kambowo soro kam fal suro am kitawuwa Latinbe yakkǝlan kuntenro gotǝnama. ==Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Ovid#cite_ref-parised_1-0</nowiki></ref>== k6mlf8rf109lt0r3s3aq9nisvpzxuhx 0 1143 20139 14224 2025-02-09T10:54:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q109728065]] 20139 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q109728065}} '''Ikuforiji Olaitan Adbulrahman''' 22 April 1997 lan katambo. Oxlade bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya ruwotuma ==Lamintǝ== gg31cqpxshgq77ndkgbttk8qna5v2bv 0 1144 14226 14225 2025-01-31T13:39:09Z Amire80 18 1 revision imported 14225 wikitext text/x-wiki Oxygen dǝ shi chemical element; alama O kuru atomic number 8 ye. Suro karapka chalcogenbe suro periodic tableben kara, shi donyi nonmetal zauro letəgənama, kuru shi donyi oxidizing agent doni oxidewa ngəwuso elementwa gade-gade-a kuru awowa gade-a kəljinma. Oxygen də shima element doni zauro nguwu suro Earth's crust yen, kuru ngawo hydrogen-a helium-a yen, shima element kən yakkəme dəwo zauro nguwu suro dunyaben. Suro kәnәngatә-a kuru dunowa-a yaktә-a lan, atoms indi suro element dәye kəltә dioxygen-a, shi donyi launu-a fulu-a ba-a gas diatomicbe do formula O-a 2. Gas donyi diatomic oxygen ye dә kәrmaa 20.95% kәrmu Dunyabe dәye sәdәna, skkamlns088p79afs2nrnwvpk3543r6 0 1145 20140 14238 2025-02-09T10:54:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q503905]] 20140 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503905}} '''Oyo State''' Lardǝ '''Oyo''' dǝ lardǝdo suro lardǝ Najeriya bǝ suro anǝm-gǝdi bǝ lan. Bərni kura lardə yǝ shima Ibadan, shima bərni kən yakkə mǝ suro lardə yǝ dən kuru buron bərni kən indimi suro Africa bǝ dən. Lardə Oyo yǝ yala lan Kwara State'a 337 km, gədi lan Osun State'a 187 km, nasha laan kuluwu Osun, anəm lan Ogun State'a, kuru fəten lan Republic of Benin'a 98 km. Nasha 7,840,864 suro saa 2016 lan, lardə '''Oyo''' yǝ kən uwu mǝ nguwu suro lardə Nigeria yen. Amma do lardǝ Oyoye dǝ '''Yoruba''' yǝ, kuru tǝlam Yoruba yǝ duno'a ro wallono. 9] "Kara'a kərmai yǝ" lan bowotəna, kərmai '''Oyo''' kərmai dəbe kərmaidəro na maiya-a maiya-a gade-gade be kərmaidəbe kərmaitəro walzəna. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20181016021547/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref>== li18oeofp82cg0kbkm9nygwy0340s2e 0 1146 20141 14265 2025-02-09T10:55:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5593]] 20141 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5593}} '''Pablo Picasso''' <ref>https://books.google.com/books?id=MlNGAQAAIAAJ</ref> sha chasambo saa duwu mǝyon uskun fiskun tilon bǝ lan (25-oct-1881). == Kǝrmu Nzǝ == Saa duwun yar laarrin fitulurrin yaskin bǝ lan (8-apr-1973) cidi faransa bǝ lan bawono. Pablo dǝ bula (Malaga) bǝ lan nadin sha chasambo. Kirmaro (hispania) bǝ lan notunaman keryǝ spain bǝ lan. Chidan nzi kurta kurta ma (fainting). loktun nzin zauro sun nzǝ notuna kam shi yeyi bawo lamar kurta kurta bǝ lan. == Lamintǝ == 952chf54myglln9dsyi1nq620k9stqe 0 1147 20142 14272 2025-02-09T10:55:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q12184]] 20142 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12184}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Pandemic#cite_ref-FedNewsNet_20200327_1-0</ref>Nəm nguwuso shima lamarra kwasabewo, loktu laan kwasuwa ro gotinma, shi donyi kwosa am nguwa sǝtanma loktu fallin nguwuso suro tiyinzəben tuwandinma də, == Lamintǝ. == szu0bu0wro1wve5gygalmmy2bywb8aq 0 1148 20143 14277 2025-02-09T10:55:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q733]] 20143 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q733}} Paraguay (Spain lan bowotin: [paɾaˈɣwaj] i), hukumamen Republic of Paraguay (Spain: República del Paraguay; Guarani: Paraguái Tavakuairetã), shima lardə do suro njiye lan dazənama suro Anəm Americayen. Shidə anəmnzə-a anəmfətenzə-an Argentina-a, gədinzə-a yalagədizənanzə-adə Brazil, kuru yalafətenzən Bolivia. Nəm nguwu amyedə miliyon 6.1 yeyi, miliyon 2.3 karənga bərni kura Asunción yedən napsana, kuru nasha metro ye dərizə kəlzəna'a == Lamintǝ == fhanpft10gz335590dka8thjt1gpgs4 0 1149 20144 14292 2025-02-09T10:55:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q90]] 20144 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q90}} '''Paris''' dǝ shima bǝrni kura lardǝ [[France]] bǝ kuru shima bǝrni kura lardǝ France bǝ. dǝwo nǝm nguwu jamabe mbeji. Kǝla am 2,102,650 kǝla kǝntagǝ January be kǝn 1 saa 2023 bǝ ladǝn, suro nasha nzǝ 105 km2 bǝ ladǝn, Paris dǝ shima bǝrni kura kǝn diyau be kǝn diyau be suro lardǝ wa Europe bǝ ladǝn kuru bǝrni kura 30 bǝ suro dina bǝ la dǝn suro saa 2022 bǝ la dǝn. Karno kǝn 17th bǝ lan, Paris dǝ shima na do dunya bǝ kura kura lamarra kungǝna be, diplomasi, kasuwu, ada, fashion, kuru gastronomy bǝ wo. Futu cidanzǝ do suro ilmu nzunduye-a kuru kuru nzundu lamarra kungna yǝ buroye-a kuru ngǝwu-a, suro karno kǝn 19th century bǝ lan, sha City of Light lan nowotǝ. <ref>https://web.archive.org/web/20230227222303/https://static.data.gouv.fr/resources/repertoire-national-des-elus-1/20221216-172042/rne-maire.csv</ref> Bərni Paris dǝ shima dau lardǝ [[Île-de-France]] bǝ wo, au Paris Region, am 12,271,794 suro lardǝ dǝye kǝla kəntau January bǝ 1, saa 2023, au am 19% suro lardǝ France be dǝro, shi dǝye lardǝ France bǝ dǝwa kurazǝyin. Paris Region dә GDP dәye euro billion 765 (US$1.064 trillion, PPP) suro saa 2021 dәn, suro European Union dәn zauro kura wo. Economist Intelligence Unit Worldwide Cost of Living Survey ye dǝro, suro saa 2022, Paris dǝ shima bǝrni do kǝn yakkǝmi am zauro ngǝwu dǝwo dinan. ==Lamintǝ== 8hoimo0k9u9esn6vl9lw4pxr0lberb3 0 1150 20145 14309 2025-02-09T10:55:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56871058]] 20145 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56871058}} <ref><nowiki>https://dailytrust.com/you-dont-need-abuja-or-lagos-to-become-a-star-patience-ozokwor/</nowiki></ref>'''Patience Ozokwor''' sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun uskun bǝ lan sha katambo (14 Sep 1958) kayama cidi [[Nigeria]] bǝ kaya Gospel yi rutuma, biske makar bǝ diyoma.suro Saa 2021 bǝ lan shima best supporting Actress, saa 2013 la 10th [[Africa]] Movie Acadamy Award chiwundo. ==Lamintǝ== clqwduocj5quelgn2e1lzpzzoipq4gw 0 1151 22246 20146 2025-03-18T15:30:51Z Bukr Garbai 213 +s 22246 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17198434}} <ref><nowiki>https://www.pulse.ng/articles/entertainment/celebrities/celebrity-birthday-patoranking-is-a-year-older-today-2024080510194792266</nowiki></ref>'''Pattrick Nnaemeka Okorie''' Dǝ sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin bǝ lan sha katambo ==Lamintǝ== h15x71jz6arszrkacup0jssl7aykow7 0 1152 20147 14330 2025-02-09T10:55:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q215976]] 20147 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q215976}} <ref>https://www.tvguide.com/celebrities/patricia-arquette/bio/169017</ref>'''Patricia Arquette''' Sha Chasambo 8 April 1968. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ== mxc32jwdgc5b0uvy4klmt593miz0tgk 0 1153 22618 20148 2025-03-29T14:19:42Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22618 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9200}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_the_Apostle#cite_ref-7</ref>'''Paul'''[a] (sandiye sha Saul of Tarsus lan bowotǝna;[b] c. 5  ⁇  c. 64/65 AD), sha Paul the Apostle kuru Saint Paul lan nowotə, shima kiristawuye kərmai Isabe suro dunya karnu kən auwalmiro yikowo. Kəla cidawanzə New Testamentbe dən, kambowo soro kam fal suro am kura kura Apostolic Agebe ro gotəna, kuru shiye lardəwa Kiristaanabe kada Asia Minor-a Europe-a səta dawu 1940s lan səta dawu 1950s AD-a ro suwudəna. == Lamintǝ == <references /> 34ld410qzodiomqlah3hsfpfxcecysz 0 1154 22839 20149 2025-03-31T12:36:16Z Ummusalmasuleiman2001 55 22839 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q185465}} '''Paula Julie Abdul''' Sha Chasambo 19 June 1962. Biske makar bǝ diyoma cidi [[America]] bǝ. ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20070807054909/http://www.rollingstone.com/artists/paulaabdul/articles/story/5927750/paula_abdul_signs_with_mercury_records</ref>== mzp15dtr1qtrodxqvtuko39wv52nkg2 0 1155 20150 14363 2025-02-09T10:55:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q27830470]] 20150 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27830470}} <ref>https://dailypost.ng/2019/08/22/real-reason-buhari-appointed-women-affairs-minister-pauline-tallen/</ref>'''Pauline Tallen''' Pauline kedem Tallen OFR. Sha chasambo yim uskun bǝ lan kintawu razab bǝ lan saa duwun yar laarrin fiwun laarrin bǝ lan (1959) siyasama Nigeria bǝ kureman adeye shima minister kamuwa bǝ kirmaro. Kura Lardə yǝ Muhammadu buhari shima minister diro sha galazi saa duwu indin miyon laari bǝ lan.(2019) == Lamintǝ == 6pg5azhwtvlbsxz32d3uva9pg4q8xr8 0 1156 23544 23543 2025-04-17T14:33:12Z Sakura emad 530 Undo revision [[Special:Diff/23543|23543]] by [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] ([[User talk:Sakura emad|talk]]) 23544 wikitext text/x-wiki Nәlewa pdfigsenwvok68rxgo96cz0pjydpx3p 0 1157 22722 20151 2025-03-29T23:08:43Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22722 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q462118}} <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Barbara_Bain#cite_ref-BB_=_MF_1-1</ref> '''Pearl Bailey''' Sha Chasambo yim mǝyon laarrin be lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin mǝyon uskun bǝ lan sha katambo (29 May 1918) == Bawono == Yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin bǝ lan bawono (17 Aug 1990). Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, kayama, kaya ruwotuma, kakadu ruwotuma. Saa 1946 lan Album nzu "st Louis Woman chido, saa 1968 lan Kayan nzu "Hello Dolly", saa 1986 lan Daytime Emmy Award chiwundo, saa 1952 lan Kayan nzu "Take Two To Tango chido, saa 1976 lan "screen Actor Guild Life Achevement Award chiwundo, saa 1988 lan Presidential Medal of Freedom chiwundo. == Lamintǝ == <references /> aw6gclnjmv8hv05vxpc6bchcbniw8n3 0 1158 14388 14387 2025-01-31T13:39:16Z Amire80 18 11 revisions imported 14387 wikitext text/x-wiki '''Pedri Gonzalez Lopez'''<ref>https://web.archive.org/web/20191227222540/https://www.fifadata.com/documents/FU17WC/2019/pdf/FU17WC_2019_Squadlists.pdf</ref> sha chasambo (25/11/2002) Pedri lan notena ma Dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Barcelona bǝ. == Lamintǝ == 9jk43mw0od2a6skh67bt60p973mvf7k 0 1159 14393 14392 2025-01-31T13:39:17Z Amire80 18 4 revisions imported 14392 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q12190}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Penicillin#cite_ref-1</ref>'''Penicillins''' (P, PCN au PEN) sandima karapka β-lactam antibioticsbe doni buro salakkin Penicillium moulds lan tuwandin, ngəwusoro P. chrysogenum-a P. rubens-a. == Lamintǝ == mya4j928l71p6kl9pioiyvql54b953x 0 1160 20152 14406 2025-02-09T10:55:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q164038]] 20152 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q164038}} <ref>https://www.rsssf.org/miscellaneous/guardiola-intl.html</ref>'''Josep "Pep" Guardiola''' sha chasambo yim mǝyon uskun be lan kǝntawu razab be lan saa duwun yarlaarrin fittulurrrin tilon be lan. Dekkel yikroma kasadiya cidi [[Wp/kr/Spain|Spain]] be di. Adiyey kureman dekkel boktuma dina. Shima dekkel yikroma club [[Wp/kr/Manchester City|Manchester City]] be cidi engla be lan. == Lamintǝ == aavfhqb0qt92mdwvxjlky8cfgaf50d8 0 1161 20153 14421 2025-02-09T10:55:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q26702514]] 20153 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q26702514}} <ref><nowiki>http://www.kusaa.com/Music/Artist/PEPENAZI</nowiki></ref>'''Opeyemi Gbenha Kayode''' Sha chesambo yim miyon araskin bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin fiskun uskun bǝ lan sha katambo (16 April 1988) . '''Pepenazi''' Bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kuru kaya ruwotuma ==Lamintǝ== ho1uvqujrqpmoge0ujf202gjjo9a5vv 0 1162 14423 14422 2025-01-31T13:39:18Z Amire80 18 1 revision imported 14422 wikitext text/x-wiki Persian dǝ waneyi: Am-a awowa-a do Iran lan bowotindǝ, hawar lan sha Persia lan bowotindǝ suro tǝlam Nasaraben Am Persianye dә, kaduwu nguwu so suro lardә Iranye dә, amma Iranye dәga kəltәnyi Təlamma Persianbe, təlamma Iranbe fato Indo-Europeanbe, təlamma asal amma Persianbe Alphabet Persian ye dǝ, fasal ruwotǝye Arabic ye dǝga kǝltǝ Amwa-a awowa-a do zaman Persian Empire-ye dәn. b38dnxi5k79uppidy3q0ogd1kgogjv9 0 1163 23666 20154 2025-04-22T11:24:19Z Mustybdc 38 23666 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Peruzzi_(singer)#cite_ref-1</ref>{{Databox|item=Q55759635}} '''Tobechukwu Vitor Adeyoyin Osubo''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kentawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun la,arrin bǝ lan sha katambo (5-jimada gaji<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Peruzzi_(singer)#cite_ref-1</ref>-1989). Perzzi bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kuru kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== 7ox5xw08sy8m8f4oq7gzb8ch4pdd235 0 1164 20155 14452 2025-02-09T10:55:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16104898]] 20155 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16104898}} '''Peter King Adeyoyin Osubo''' Sha chasambo suro saa duwun yar laarrin fǝyakkin la,arrin bǝ lan sha chasambo (1939-29 Aug 2023) '''Peter King''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Afrobeat yi ruwotuma. == Kǝrmu nzǝ == yim findin laarrin bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwu findin findin yaskin bǝ lan bawono. ==Lamintǝ== 099o4apvh1fubb7qmvbqncsigwwmwas 0 1165 20156 14467 2025-02-09T10:55:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3510850]] 20156 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510850}} <ref>https://web.archive.org/web/20220609115322/https://guardian.ng/news/2023-obi-picks-lp-presidential-ticket/</ref>'''Peter Obi''' (Sha chasambo imfidilarimey 19 kuntau sahilliy saa dufallen yarlarren firankkin tilon ) Notalan siyasama kasuma ,she doye banama kura lardiye karnodey Nigeria saa doyindin miu larimen 2019 tidin nasha kurmai zawa bulle , adaima gwamna dina kre anambrailan, imdoye miu tulurey 17 kuntau lailawaley saa doyennin luko arankǝn im indi 2 kiduye saa doyindin luko arankimey,luktudoye sha silzana laar 9 kuntau shahurren saa duyindin luko tulrurren 2007 gwazu findilaren bə 29 jimada awwollen saa 2007 ngawo sha silzanai. Adaiyanyaye gademillo karro bilin sadina kau miu lari 19 kuntau lailahir be saa 2007 ,sonyay watta Sha klezana gwamna do kau miuderi men 14 kuntau jimada gaji saa 2007 ngawo shero sharai luktu doye saa deyauwe 4 idagaltuye shiro ceda, kǝnasartuna Im arakku 6 kuntau indimey saa 2010 luktu kəndi bə lan daraja zi gwamnaro lezinay, Kirmado shima namturam kura lardey matuma furtu nasha LP; Karnodey saa allan tidindin saa 2023 == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == 467a3841bn593gd7z93pvk0imqv9hfj 0 1166 19191 14471 2025-02-07T11:11:57Z Bukr Garbai 213 ''' 19191 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5599}} '''Peter Paul Rubens''' (/ˈruːbənz/ ROO-bənz, Dutch; 28 June 1577 ⁇ 30 May 1640) shima artist Flemishye kuru diplomatye. 2] Shidə zaumaro kisandi Flemish Baroquebe zaumaro duno'a ro turin. Rubensbe awowa zauro zauro zauro zauro hangal gənatəgənasodə nasha ilmuwu gargamma zaman kurebe-a adin kiristabe-a fəlezəna. Fasal Baroquebe zauro nowatadəye kuru zaumaro nowataadəye hangal gənatəgə, launu, kuru nəmkam, shidoni hangal gənatəgə, fasal kisandibe zaumaro zaumaro hangal gənatəgəna suro Counter-Reformationben. Rubens dǝ kam kǝla fǝrǝm-a, foto-a, landscape-a, kuru foto-a hawarrabe-a kǝla awowa alamawabe-a kuru alamawabe-a ye sǝdin. Shiye waltǝ kartǝnzǝ-a kuru fasal-a karǝgǝram Flemish tapestry workshop-be-a kuru fasal-a fuwuye-a Antwerpbe-a ye-a ye-a sǝdǝna. == Lamintǝ == d0aetwhzk9vexaxo6grnyruoovt5zhd 0 1167 19032 19031 2025-02-04T11:24:43Z Umargana1 21 19032 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Peter''' I (Russian: Пётр I Алексеевич, romanized: Pyotr I Alekseyevich,[note 1] IPA: 9 June [O.S. 30 May] 1672 ⁇ 8 February [O.S. 28 January] 1725), sha Peter the Great lan nowotə shidə Tsar [[Russia]] sammasoye saa 1682 lan səta kuru Emperor [[Russia]] sammasoyǝ buro salakyǝ tun suro saa 1721 lan səta har kərmunzəro saa 1725 lan. Shiga rokko yanzəgana Ivan V yǝn kərmai sadəna har saa 1696 ro saadənan. kərmai dareye kuru kəriye [[police]] yǝ kalkalro dawarzəna.[2][3] Kərmai Peter yǝ nguwuso kəriwu kuruwu kəla mairiwa Ottoman-a Swedish-a ye sha zəwuna. Kamfenzə Azovbedə ngawodən Navy [[Russia]] bǝ koktəna; ngawo kəriwu yalabe kuradən kənasartənayen, Russia yǝ nasha kura gədi Baltic coastlinebedə kəlzəna kuru hukumamen sunzə tsardomlan falzə empirero kalakkatə. Peterye faltə adabe fuwumazəna shidoni nizamwa adabe-a zaman daube-a naptəram jamabǝ-a siyasabǝ-a zamanbǝ-a, kimiyabǝ-a, Nasarabǝ-a, kuru kəlafərəmbǝ-a falzənadə.[4][5] ===Lamintǝ<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2,_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87</ref>=== msgt4ygg95wjffwxxzwo7nj30iriss2 0 1168 20157 14480 2025-02-09T10:55:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7315]] 20157 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7315}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Pyotr_Ilyich_Tchaikovsky#cite_ref-1</nowiki></ref>Pyotr Ilyich Tchaikovsky [n 1] (/tʃaɪˈkɒfski/ chy-KOF-skee;[2] 7 May 1840 ⁇ 6 November 1893) [n 2] shima kam kərmai Russiabe zaman Romanticbe wo.Shi dǝ shima kam kǝn buro salakye Russia ye dǝwo musicnzǝ dǝye zauro hangal gǝrjin dǝwo lardǝwa gade so lan. == Lamintǝ == ct9svkjw591zoy6hnhp530m4uh77c5k 0 1169 14482 14481 2025-01-31T13:39:21Z Amire80 18 1 revision imported 14481 wikitext text/x-wiki kurun (kuru sha kurun gultin), shima kurun donyi faida'a, au kurun donyi bana'a lan faidatin. l5yrtsi7qvx2t7iq696oomrtszhw9in 0 1170 20158 14500 2025-02-09T10:55:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21503256]] 20158 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21503256}} <ref>https://web.archive.org/web/20151118133102/http://newtelegraphonline.com/olamide-pheelz-part-ways/</ref>'''Phillip Kayode Moses''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (5 June 1994). '''Pheelz''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya rutuma. Saa duwu indin findin indin bǝ 2022 lan album nzu "Finesse" chido. == Kenenganze buro ye == ==Lamintǝ== k0sqs4uoik044ubobdatnbneh9z6br8 0 1171 20159 14505 2025-02-09T10:55:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q928]] 20159 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q928}} Philippines də, hukumamen lardə Philippines ye də, shima lardə do suro Anəmgədi Asia ye lan kara. Fəte kəmaduwu Pacificbedən, kərtawa 7,641 mbeji, nəm faraknzadə kilomita square 300,000, sandidə nashawa yakkəro yakkata yalalan səta anəmro saadəna: Luzon-a, Visayas-a, Mindanao-a. Philippines də fətenzən kuluwu Anəm Chinaye sha kəllata, gədinzən kuluwu Philippinesye, anəmnzən kuluwu Celebesye. == Lamintǝ == jquy6l318gck6cjkpz2kggmq8jedldr 0 1172 14507 14506 2025-01-31T13:39:22Z Amire80 18 1 revision imported 14506 wikitext text/x-wiki Philippines, kammabo Republic of the Philippines, shima lardə archipelagicbe suro Southeast Asiaben. Kǝrwe pacificbe fəteyedǝn, ada 7,641 lan kara, nasha 300,000 square kilometers lan kara, sandi doni nasha yakkǝlan yaktinmadǝ north-to-south lan: Luzon, Visayas, kuru Mindanao. Filipinesdə anəm Chinabe fətenzədə, anəm Philippinebe gədinzədə, anəm Celebesbe anəmdə. Shiye kalangai njiye'a Taiwan'a yala lan, Japan'a yala gədi lan, Palau'a gədi'a anəm gədi'a lan, Indonesia'a anəm'a lan, Malaysia'a anəm'a fəte lan, Vietnam'a fəte lan, kuru China'a yala fəte lan. Adә shima lardә do kәn indin-a-falnza dәn nәm nguwunzәn nәm nguwunzәn nәm nguwunzәn, etxokbf1rfcuopiq9b3jwes3unbudg0 0 1173 14509 14508 2025-01-31T13:39:22Z Amire80 18 1 revision imported 14508 wikitext text/x-wiki Photosynthesis (/ˌfoʊtəˈsɪnθəsɪs/ FOH-tə-SINTH-ə-sis) [1] shima diwal biologybe doni kuliwa photosyntheticbe, jili kajimma, algae, kuru cyanobacteria, duno konnube, taganasmaro nur kəngalbe lan, suro duno kemikalbe məradətəna kəndowanzəga banajin. lltvq4ktkhs7tuyksk7pgliu0f7qy9j 0 1174 20160 14526 2025-02-09T10:55:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18001561]] 20160 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18001561}} <ref><nowiki>https://amdb.co/artist/phyno/</nowiki></ref>'''Chibuzo Nelson Azubuike''' 9 Oct 1986 bǝ lan sha chasambo.Phyno bǝ lan shiya buwozan ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya ruwotuma. Saa 2003 lan kaya badiyano, Saa 2014 lan album nzu "No Guts No Glory bǝ dǝ chido. ==Lamintǝ== 3ab2nikgh28m2v3358vy07basdxsgqw 0 1175 20161 14531 2025-02-09T10:55:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q413]] 20161 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q413}} '''Physics''' shima kimiya alagǝbe, suronzǝn kǝra kǝla alagǝben, sandi awowa sandǝnaro faidatinma, letǝgǝnzǝ-a halnzǝ-a nasha-a loktu-a lan, kuru awowa duno-a dunowa-a dǝga sammason. Physics dǝ shima ilmu kimiyabe zauro faidaa, buronzə shima futu dunya dǝga asutǝn ma. == Lamintǝ == lh9u2fn51nljf6wyjbdobkcvlf5olyo 0 1176 14533 14532 2025-01-31T13:39:24Z Amire80 18 1 revision imported 14532 wikitext text/x-wiki Dunyabe dǝ shima awo kura, kokorrata shillewuwabe wo shido shillewu gǝnyi au cidibe gǝnyi. Shi dawari ilmube ngəla kəla shi dunyabedə shima nebula hypothesiswo, shi doni bayannazəgəna kəla shi interstellar clouddə kalkalzəna suro nebulaben shi doni protostar ngəla protoplanetary diskbe shilan kokortinmadəga suwudin. Dunyawa sodə suro disk adəben wurazayin dalil awowa sambisoro kəltəbe doni gravitybe səkə, diwal shiro accretion gultinmadən. Solar System dәn planet kәntagәbe sәdibe sәdi: planetwa cidibe Mercury-a, Venus-a, Dunya-a, Mars-a, kuru planetwa kura Jupiter-a, Saturn-a, Uranus-a, Neptune-a. Kalima planet dә waneyi kalma Greekbe plan ⁇ tai, ma'ananzә dә "wanderers" g2b5v7o2b3kzpufo5raedyewytgjzk7 0 1177 20162 14558 2025-02-09T10:55:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q859]] 20162 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q859}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Plato#cite_ref-FOOTNOTEJones2006_1-0</ref>'''Plato''' Plato də kam darajaa fal cidi Greek, bə kureman adǝyə shi malum philosophy bə . Kenəngan nzun suro saa (348BC) bə lan har saa (427BC) ro lewono. Loktu nzin shi kunguna ma rinta ma . Chirra kara wa fiwu ma kozana sidiyan nzin (50 slaves) kureman shima burozu University Schools koksu. The Academy bə lan botin də. == Kǝnǝnga Nzǝ Buro Bǝ == == Lamintǝ == df3ibbvhqxzm4azbcbku9pcslh5o81q 0 1178 20163 14566 2025-02-09T10:56:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q482]] 20163 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q482}} === <ref>https://web.archive.org/web/20130618104733/http://oxforddictionaries.com/definition/english/poetry?q=poetry</ref>Poetry === "Poetry" (kalima doni kalima Greekbe poiesis lan gowotə, ""shiye səkə"), kuru sha verse lan bowotində, shima jili adabe doni awoa zahirre-a kuru ngəwusoro awoa zahirre-a təlambe faidatin - alamanna, alamaram faidatə-a, kuru metre-a - faidatə ma'ana nzə-a, au na, ma'ana ngəlaro faidatin". Kalamdә shima awo ruwozәna wo, kam kәrawuye ruwozәna, kaida adә faidatin. == Lamintǝ == 0mvdkdk1ihe2m1tkjmo3mu6cuetl58w 0 1179 20164 14572 2025-02-09T10:56:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q36]] 20164 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q36}} Poland, [e] hukumamen Republic Poland, [f] shima lardə Europe daube. Poland də voivodeships mewun arakkəro yakkata kuru shima lardə European Union (EU) ye kən uwumi nəm nguwu jamaye'a, nəm nguwu am miliyon 39 ma kozəna, kuru lardə EU ye kən tulurmin nəm kura'a, nəm kura'a 312,696 km2 (120,733 sq mi ). Shidə kuluwu Balticbedən yalanzən səta Sudetes-a Carpathian-a ro saadəna anəmlan, lardəwa tulur'a kalangaizəna == Lamintǝ == 9bp3g6i8ieee3oyg3wh9czpjh2pd12j 0 1180 14574 14573 2025-01-31T13:39:26Z Amire80 18 1 revision imported 14573 wikitext text/x-wiki Karapka siyasabe dә shima karapka do am kandidatwabe kәla lardә laabe kәrmai kura kurabe dәro letәgәrjinma. Suro jamiwa siyasabeladən raayinza tilo mbeji, kuru jamiwa siyasabeye raayinza taganasbe au siyasabe sadin. Karapkawa siyasabe dә nasha kura siyasabe lardәwa samma so'a ro wallono, futu karapkawa siyasabe zamanye dәye fuwuzana dәn kuru dunya samma so'a lezana dәn karnuwa gana kozәna lan. aeexkfdqzpnw740ge13gv6v7k6qwduq 0 1181 14577 14576 2025-01-31T13:39:26Z Amire80 18 2 revisions imported 14576 wikitext text/x-wiki Siyasa (Greekye zamanne πολιτικά (politiká) 'kəra' lan) shima kəndowa do amsoye sadinma, au awowa gade do nəmkam ndikate amsoye sadinma, misallo nəm nguwu awowa au daraja. Fasal kimiya kǝndarambe do siyasa-a gomnati-a kǝrajinma dǝ kimiya siyasabe lan bowotin.. mo9ofn0590xo181w3qsazlsdi3u5fcl 0 1182 20165 14583 2025-02-09T10:56:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9163]] 20165 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9163}} '''Polytheism''' dә shima amdo allahnza dasosowa kozәna ro kasatsana ma. Oxford Reference ye lan, awowa allah ye duwo asutin ba, kuru adəye səkə adin zahirro polytheistic yeyi, alamanna Chinese Folk Religions yeyi, tawadəro sandima, au awowa gade-gade do abattəye də sandima awowa fəlejin. == Laminatǝ == gv0ofs0k650exqyqf6qq2glywc3jbok 0 1183 14585 14584 2025-01-31T13:39:26Z Amire80 18 1 revision imported 14584 wikitext text/x-wiki Portugal dǝ, hukumazǝ Portugal Republic, lardǝdo suro Iberian Peninsula lan kara, suro anǝm-fǝte Europebedǝn, kuru nashanzǝ Macaronesian archipelagos Azores-a Madeira-a dǝn kuntenro. Kǝla fǝrǝteyen na dǝwo fǝrǝte yalabedǝ suro lardǝwa Europebe lan kara, shi kalangai yalabedǝ kǝrawu-a anǝm-a yala-a yala-a lan, kalangai Portugal-a Spain-a ye. kxr3wfhh405chxh6zdu51vhun98scp7 0 1184 23773 14593 2025-04-28T05:03:18Z Umargana1 21 23773 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Portuguese_Empire#cite_ref-PageSonnenburg481_1-0</nowiki></ref>Portuguese dǝ waneyi: awo laa lardǝ Portugal be-a lardǝ lardǝ Portugalbe-a kǝltǝ au alaka-a Kәmbu Portuguese be, kәmbu adabe Təlam Portugueseye, təlam Romancey e Kalima Portugueseye, təlam Portuguese ye gade-gade Portugalye man o' war, dabba njiye zauro tajirwa ye Am Portugueseye dǝ, kaduwu laa. == Lamintǝ == gwlqu32ocespvrq7g96wpaartq7uhox 0 1185 14596 14595 2025-01-31T13:39:27Z Amire80 18 2 revisions imported 14595 wikitext text/x-wiki Potassiumdə awo kemikalbe; alamaram K (Neo-Latin kalium lan) kuru lamba atomicbe 19. Shidə su bəl liwulabe kuru təlalaro kəskelan kamtin.Su potassiumbedə duwaro oxygen samibe'a kəljin kuru potassium peroxide bəl sədin suro second gana laayen. Buron sha potash lan tuwandin, buwu kəskaye, shilan sunzə təbandəna. Suro periodic table yen, potassium də su alkali ye fal, samma so electron fal suro shell electron ye diyaye lan, shi do ne futu kəske lan tutuluyin ma, ion do charge positive ye’a (shi do anions’a kəlzə manda’a sədin ma). Alamen, potassium də suro manda ionic yen bas tuwondin. Elemental potassium də nji’a zauro kəljin, kawudo nguwu suwudin hydrogen do suro kəltəyen suluwin dəga konnuro kalaktəro, kuru konnu launuwa lilac ye lan warjin. 7pxdv4dbvsvmtlwxiydjhpv17suqy4v 0 1186 20166 14614 2025-02-09T10:56:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20744636]] 20166 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20744636}} <ref><nowiki>http://www.thenet.ng/2015/03/praiz-celebrates-31st-birthday-with-throw-back-picture/</nowiki></ref>'''Praise Ugbede Adejo''' Sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko uwun bǝ lan sha katambo (8-March-1985). '''Praiz''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kuru kaya ruwotuma. ==Lamintǝ== emtf21y3yqntcjaha6l2h59e6n10m1e 0 1187 14616 14615 2025-01-31T13:39:28Z Amire80 18 1 revision imported 14615 wikitext text/x-wiki Futu kǝnzan kǝnzabe dǝ shima loktu do kam fal au kamma kozǝna suro kǝnzabe dǝn fuwujin ma (gestates) wo. 2u1rjjukia35z0hmu73upm5g0gmsfwg 0 1188 14618 14617 2025-01-31T13:39:28Z Amire80 18 1 revision imported 14617 wikitext text/x-wiki Propaganda shima hawar do ne amsoye səkə awo laa sadinma dəga səkə awo laa sadinma dəga səkə, shi adə waneye lamar dəga kəlanzəro tədin ba kuru waneye lamar dəga kəlanzəro tədin kəla awo laa nozəna dəga səkə, au təlamma do ne amsoye səkə awo laa nozəna dəga kəlanzəro tədin. e54vjpbg3yjme1hrozvshbsqwqklapm 0 1189 14620 14619 2025-01-31T13:39:28Z Amire80 18 1 revision imported 14619 wikitext text/x-wiki Prose də shima futu təlamma ruotəyewo (surodən mana ruotəye au mana hawarye) shidoni fuwutə təlammabe, fasallamma təlammabe, au fasallamma ruotəye tawadəa kuru futu ruotəye (suro adəyen ruotə kərabe surodən). Shiye gadezəna futu kakkadiye adabe lan, na shi format də suronzə ruwoye lan kara: ruwo suro layiye dəwo rhythmic metre au shi rhyme scheme dəga wuzayin. Kalima "prose" dǝ buron suro tǝlam Nasarabe lan suro karnu kǝn14min fəlejin. Suro faransaye kureyedən faidatin, shi donyi waltǝ fasal Latinbe prosa oratio (kalkal, mana kalkal au kalkal) lan faidatin. fod0n686kxuc7vlqbspbekehy8d5uv9 0 1190 14622 14621 2025-01-31T13:39:28Z Amire80 18 1 revision imported 14621 wikitext text/x-wiki '''Proteinwa''' sandima biomolecules kura-a macromolecules kura-a sandidoni amino acid residuebe jili fal au kada mbeji. 1v6j93lvra2xi2y6428127yzj1q7oqr 0 1191 20167 14634 2025-02-09T10:56:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q115492435]] 20167 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q115492435}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/PsychoYP#cite_ref-1</ref>'''Nicholas Ihua-Maduenyi''' sha chasambo 28 Oct 1998. '''Psycho YP''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kuru kaya ruwotema. ==Lamintǝ== rm0ujxltv1xu8mpou0dd1safv5tvi6q 0 1192 19164 14636 2025-02-06T22:29:40Z Eurohunter 208 bold, dot 19164 wikitext text/x-wiki '''Psychology''' shima kəra hangal-a hal-a ye. 1] Kǝla lamarǝnzǝbedǝ suronzǝn haldo amsobe-a kuru nonhumansbe-a, lamarra hangal gǝnyibe-a kuru hangal gǝnyibe-a, kuru lamarra hangalbe jili tafakar-a, hangal-a, kuru dalil-a mbeji. Psychologydǝ shima lamar ilmube duno zauro kurawo, kalangai ndikate kimiya alagǝbe-a kuru kimiya kǝndarambe-a dǝga sǝkǝ. Ilmuwu kimiya hangalbe ilmu kimiya kərənnabedəye asutu kəla futu kərənna kərənnabedəga asutəa məradətəna, shi ilmu shimadəga ilmu kimiya kərənnabe-a kəlzəna. Ilmuwu kimiya kǝndaram jamabe, ilmuwu halǝ adamganabe hangalnza sadǝna kǝla haldo amsobe-a kuru karapkawabe-a asutǝro. capk0e2k03lauppv5vr4lj7drset3pt 0 1193 14645 14644 2025-01-31T13:39:29Z Amire80 18 8 revisions imported 14644 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q116265606}} '''Qudus Fakoya Oluwadami Lare''' 30 April 1988 lan katambo. Qdot bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2019 lan best indigenous aritste Award chiwundo. Shima CEO of Yoroba Boi Music record label bǝ Kayan nzu *Turn up *Ijo Gelede *Gbese *La la lu *Ori Emi *Afrawe *Fuel Subsidy *The Story *Alomo Meta *Alhaji *Orijin *Apala New School *Emilokan *Jaiye *German ==Lamintǝ== {{INTERWIKI|Q116265606}} l9jke6o62jsfhert7hn4an676uf0krl 0 1194 20168 14676 2025-02-09T10:56:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7192]] 20168 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7192}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-312-38112-3</ref>'''Qin Shi Huang''' Qin Shi Huang dǝ shima Emperor buroyǝ keryǝ Qin bǝn. Tun yim miyon uskun bǝ lan kintawu sawan bǝ lan saa yar indin fiwun laarrin bǝ lan (259 BC) har yim miyon kintawu lailahir bǝ lan saa yar indin miyon ro lewono (210BC). Shima keryǝ Qin Dynasty burozu koksu kureman attǝyǝy shima Emperor buroyǝ Unified China bǝ. Bula (Ying Zheng) Au (Zhao Zheng) bǝ lan sha katambo.tada mai Qin bǝ lan sha botin loktu shi sa,an nzu miyon yaskin den (13yrs). Loktu sa,an nzu fyakkin uskun ro walzina man Emperor buroyǝ ro wallono (38yrs) suro saa yar indin findin tilon bǝ lan (221BC). lardi wa lardi wa sinana [[china]] bǝ dukso shima kuran nza ro wallono loktu den. == Lamintǝ == ihhi7z6w9zqteudyja31ck20isuk6yn 0 1195 20169 14683 2025-02-09T10:56:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7241]] 20169 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7241}} Rabindranath Tagore FRAS (/rəˈbɪndrənɑːt tæˈɡɔːr/ i; pronounced [roˈbindɾonath ˈ ⁇ hakuɾ];[1] 7 May 1861[2] ⁇ 7 August 1941[3]) shima kam lardǝ Bengalbe shidoni shiro polymath gultinma shidoni kәla kakkadi, ruwo, kakkadi biske makkarye, kakkadi nzundube, falsafa, nǝm-garno nabtǝbe, kuru bikke makkarye diyoma loktu zaman Bengal Renaissanceben. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Rabindranath_Tagore#cite_ref-12</ref>== 5pm26jkeh1fzc3k5jk83z0gbdbk1slw 0 1196 14685 14684 2025-01-31T13:39:31Z Amire80 18 1 revision imported 14684 wikitext text/x-wiki Nǝm gade katti tiyibe dǝ shima nǝm gade katti tiyibe-a nǝm gade katti tiyibe-a kǝltǝbe. Nǝm gade katti tiyibe dǝ raktǝ kǝla lamarra kǝndaram be ladǝn, lamarra laa, au lamarra siyasabe (misallo apartheid) sandi duwo nǝm gade katti tiyibe sodǝro banazǝyin ma au lamarra nǝm gade katti tiyibe sodǝro banazǝyin ma. Raayi duwo nǝm gade katti tiyibe dǝye fǝlezǝna kǝla amso dǝa yaktin suro karapkawa laa gade gade ro yaktin suro hal nza kǝndaram nza so kuru nǝm gade katti tiyibe lan kuru adǝye sǝkǝ sandiya cidiya au nǝm gade katti tiyibe ro yaktin. Raayi nǝm gade katǝbe dǝ kǝndaram nǝm gade katǝbe nguwunzǝ lan bayangatin. Cidawa naptəram jamabe kəllatayedə suronzan nativism, xenophobia, otherness, segregation, hierarchical ranking, supremacism ht8v86h96pgrj2gig0ljfyc1llfg809 0 1197 23652 23651 2025-04-22T11:01:35Z Mustybdc 38 23652 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q348769}} <ref>https://www.national-football-teams.com/player/47652.html</ref>'''Raheem Adewale Lawal''', katambo (4/5/1990) dekkil baktema [[Nigeria]] bǝ. == Cida == Lawal dǝ dekkil cidi [[spain]] bǝ ya kuru cidi turkiya bə lan bacsuna. Karabka wa Baleares, Adana Demispor wa kuru mersin idman yurdu wa. == Lamintǝ == la6blhxmouye20v4cx9y2lb31q5zr3q 0 1198 14706 14705 2025-01-31T13:39:32Z Amire80 18 2 revisions imported 14705 wikitext text/x-wiki Nji dǝ nji n dunowa au nji  samiye lan kǝltǝna dǝwo daji gravity lan kǝlzǝna dǝ. Nji shima awo do na nji cycle ye lan faida'a kuru shima awo do ne nji ngəwu so'a dinaye'a gozu lejin ma. r4ktml586n8mn29xzqt5ewyg4fme83k 0 1199 20171 14716 2025-02-09T10:56:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3090619]] 20171 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3090619}} '''Ranchers Bees Football Club''' dǝ karafka Dekkel bǝ kərwe Kaduna bǝlan. == Lamintǝ == <ref>https://www.facebook.com/pages/category/Sports-Team/RANCHERS-BEES-FC-349294226664/about/</ref> glv9rk0zh8m6vxytuse2gpydf8aoiio 0 1200 14721 14720 2025-01-31T13:39:33Z Amire80 18 4 revisions imported 14720 wikitext text/x-wiki <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Anthony_Blunt</nowiki></ref>Raffaello Sanzio da Urbino [a] (Italian: [raffaˈɛllo ˈsantsjo da urˈbiːno]; March 28 or April 6, 1483 ⁇ April 6, 1520),[2][b] now generally known in English as Raphael (UK: /ˈræfeɪ.əl/ RAF-ay-əl, US: /ˈræfi.əl, ˈreɪfi-, ˌrɑːfaɪˈɛl/ RAF-ee-əl, RAY-fee-, RAH-fy-EL),[4] Italian painter and architect of the High Renaissance. Cidanzədə zauro sha zauro notin dalil nəm zaumaro bayantənzədə, nəm zaumaro faidanzədə, kuru futu suronzən awoa zaumaro zaumaro hangal gənazəna kəla futu Neoplatonicbe nəm ngəla adamganabe fəlezənadəro. ==Lamintǝ== ta4bont94z658bn92gu7zn9m9lpivgi 0 1201 20172 14739 2025-02-09T10:56:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q489039]] 20172 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q489039}} '''Raphaël Varane''' dǝ sha chasambo findin luko uwun bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (25/4/1993) Dekkel baktema cidi France bǝ kuru ngawo jetima karabka donyi Premier League bǝ Manchester United cidi England bǝ dero, kuru cidi nzǝ France bǝ dero dekkel baktema. == Lamintǝ == 8lp5xgbhd2j8423lop8vl0x69yvjnqt 0 1202 20173 14756 2025-02-09T10:56:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q28861547]] 20173 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q28861547}} '''Raphael Dias Belloli'''<ref>https://www.premierleague.com/news/1869523</ref> sha chasambo yim miyon luko diyon bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin araskin bǝ lan sha katambo (14/12/1996) Raphinha lan notena ma Dekkel baktema cidi Brazil bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Barcelona ro kuru cidi nzǝ Brasil bǝ wa ro. == Lamintǝ == 9ps8hgv56vrvgo1xrl9idc756yerid4 0 1203 20174 14777 2025-02-09T10:56:32Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8682]] 20174 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8682}} [[Liwuram:Balónes de Oro at Real Madrid Museum.jpg|thumb]] [[Liwuram:Real Madrid 2010-2011.jpg|thumb]] == <ref>"Real Madrid Club de Fútbol" (in Spanish). Liga de Fútbol Profesional. Retrieved6 January 2019</ref>Real Madrid C.F == Realdǝ karabka dekkel bǝ kərwe Madrid bǝn Karabka Madrid bǝ dǝ La lid cidi [[Spain]] bǝ dǝ baksan. [[Liwuram:Real Madrid CF (ancien logo).svg|thumb]] Saa duwun yar laarrin indin bǝ lan. (1902) karabka dǝ kokkada.tun kawdlub dǝ koksana dǝ karen nza dekkel bǝ fato bǝ bul dǝ falzayi. Su Real dǝ mai nza Cidi Spain bǝ Alfonso xiii shima sandi ro cho saa . Duwun yar laarrin findin bǝ lan. (1920) == Lamintǝ == <references /> rt8osdz818jqorylrn5f5o6jjh5vdgg 0 1204 20175 14795 2025-02-09T10:56:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19955851]] 20175 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19955851}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Reekado_Banks#cite_ref-1</ref>'''Ayoleyi Hanniel Solomon''' 6 Dec 1993 lan katambo. '''Reekado Banks''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. Saa 2014 lan Mavin records bǝ lan chidajin- saa 2018 lan nado kullumi, saa 2014 lan shima Rookie of the year at the Headies, saa 2015 lan kuruman Award the Headies lan chiwundo, saa 2016 lan album nzu buroyi cido. ==Lamintǝ== mtuwn01jp79y5jr4lbb27termbgcld5 0 1205 14797 14796 2025-01-31T13:39:37Z Amire80 18 1 revision imported 14796 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Adin]] 4ebsaec60xz4xgpd5phloyt6jbucf8z 0 1206 22800 20176 2025-03-31T05:40:22Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22800 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q65071082}} '''Divine Ikubor''' Sha chesambo yim tilon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu indin bǝ lan sha katambo (1-May-2000) lan katambo. Rema bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2019 lan kayan nzu "Dumebi" chido, saa 2022 lan kayan nzu "Calm Down" chido. == Lamintǝ == <references /> dz6nfcvxvny3obr4h6pn6idui8u9zc0 0 1207 20177 19192 2025-02-09T10:56:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5598]] 20177 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5598}} <ref>https://www.codart.nl/other/is-the-rembrandt-year-being-celebrated-one-year-too-soon-one-year-too-late/</ref>'''Rembrandt''' dǝ sha chasambo suro bula (lbde cidi [[Holand]] ) bǝ lan. saa duwu mǝyon araskin araskin bǝ lan (15-july-1606) == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == Suro Saa duwu mǝyon araskin firakkin laarrin bǝ lan bawono(4-october-1669) suro bula (Rembrandt kurabma cidi Holand) bǝ lan.shi kurta kurta ma(fainting) == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_drawings_by_Rembrandt</ref> == 68qtksra5ui8ziqqyexm2syea3jlfnw 0 1208 22265 20178 2025-03-18T16:35:13Z Bukr Garbai 213 +s 22265 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16848112}} <ref>https://www.jango.com/music/Reminiscene+Quartett</ref>'''Rimilekun Khalid Sarafa''' Sha chesambo yim findin araskin bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon b3 lan sha katambo (26-Jan-1981). '''Reminisce''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotema, adǝye kuruman biske drama diyoma. ==Lamintǝ== pauod6iwni28w4kkjwrx9xkets5y87a 0 1209 22808 20179 2025-03-31T05:43:04Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22808 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9191}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Cambridge_University_Press</ref>'''René Descartes''' René dǝ sha chasambo yim fyakkin tilon bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan saa duwu miyon luko uwun fillaarin araskin bǝ lan. (31-march-1596) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim miyon tilon bə lan kintawu sawan bə lan saa duwu miyon araskin fiwun bə lan (11-feb-1650) René Descartes də shi philosopher cidi Faransa bə kureman notuna physics wa lisawu wa bə( physicist) loktu nzin kakkadi wa ngu rowozina nasha Physics wa lisawu wa. (Maths) Amma nasha zauro dunawo ro gozuna də shima philosophy. Kam kasadiwa rintama loktu nzin shi yeyi bawo == Lamintǝ == <references /> a36gk6bgbomuclnd7iawd8fsq2kseb9 0 1210 14862 14861 2025-01-31T13:39:40Z Amire80 18 1 revision imported 14861 wikitext text/x-wiki Fasal kǝnǝngabe kǝnǝngatǝbe, kuru sha genital system lan notǝna, shima fasal alagǝbe do suronzǝn alau donyi kǝnǝngatǝ kǝnǝngatǝbe kǝrtǝnzǝdǝn kuntenro. Awowa kənəngatənyi ngəwu jili nji so, hormone so, pheromone so də sandima awowa faida'a do neptəram awowa kənəngatəye so'a. me1t8jdokcujxit45n09dfov9n8zb9x 0 1211 14866 14865 2025-01-31T13:39:40Z Amire80 18 3 revisions imported 14865 wikitext text/x-wiki Republic, kalma Latinbe res publica ('kəriwu jamabe lan tuwondənadə, shima lardədo duno siyasabe amsobe suro wakilnzaben dagənadə, futu kərmai kərmaibe gadejin. 1][2] Nasha wakiljinma suro lardəyedə raksa au raksa amma lardəyedəye asutinba. Republicwa tarihi ngəwuso lan, wakiltədə naptəram kəlanzabe-a kuru naptəram karnobe-a kalkalzəna. Adəye kərmaaro jire ro walzəna; suro lardəwa 159 do kalma republic faidatayinma suro sunza hukumabe lan suro saa 2017, kuru lardəwa gade sandima lardəwa republicbe ro tədəna. == Lamintǝ == pv8qrd0tfp0s80hufxsc2s7w1u2wbxa 0 1212 20180 14898 2025-02-09T10:56:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q29468]] 20180 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q29468}} '''Republican Party''' <ref>http://content.wisconsinhistory.org/cdm4/document.php?CISOROOT=/tp&CISOPTR=46379&CISOSHOW=46363</ref>Jami Republican bǝ dǝ, kuruson GOP (Grand Old Party) lan notənadə, shima jamiyya siyasa bǝ kura-kura indi kərmai bǝ lardə [[America]] bǝ dəyǝ falnzawo. Shidə shima gaska siyasa bǝ kura [[Democratic Party]] bǝ loktudən duno'adəwo dau saa 1850sbǝn, kuru suro jamiyya indidə siyasa [[America]] bǝdən duno'aro walzana. <ref>https://opinionator.blogs.nytimes.com/2011/03/19/a-very-mad-man/</ref>Jamiyya də suro saa 1854 bǝ lan kəla nəm kaliwu kəriwutəma soyǝ kokkada sandi do Kansas-Nebraska Act dəga kasatsanyima, doka doni nəm kaliwu chattel yǝ nasha fəte Kansas-a Nebraska-a yero faraktəgəro banazənadə.[19] Shiyǝ nəmkam bǝ kureyǝ-a razəwu yasa-adə ngawozəna <ref>https://digital.lib.niu.edu/illinois/lincoln/topics/message/parties</ref> kuru nəmkaliwo nashawa nəmkambero kalaktəro kasatsənyi. Jamiyya də buro salakkin Anəmlan zauro gana, amma Yalalan kənasartana.suro Saa 1858 bǝ lan, Whigs kurǝyǝ-a Free Soilers kureyǝ-a ngəwuso kəriyǝ yala yǝ sammason nəm nguwuro səkkə. Am bəl anəmyǝdə tajirwa kasuwu kaliwa bǝ dəro hangalnza cizəna. Karno Abraham Lincoln bǝ suro saa 1860 bǝ lan, kura lardə bǝ Republican bǝ buro salak bǝ də, kəriyǝwa anəm yǝ də [[United States]] lan cetando. Cidiya kərmai Lincoln-a majalisku Republican-ayǝn, jamiyya Republican yǝ də kəriwu kəriyewa kəlakəl America yǝdə'a kəriwutəro fuwuzana, kəlakəldə'a nzəliwo-a nəmkali'a baro diwo-a. Ngawo adəyǝn, jamiyyadə zauro siyasa lardə yǝ dəga sunotəna hatta suro saa 1930s yǝn, sa nəm nguwu majaliskuyǝ fatsaanadən kuru faraskəramma Democrats yǝ New Deal yǝ də zauro nowata ro wallono. Karno Dwight D. Eisenhower yǝ də kate kura lardəyǝ Democratic yǝ lan nəm gadetə do zauro kəske'a kuru shiyǝ kərmai də shima loktu do nəm fuwutə razəwu yǝ ngawo kəriwu dinayǝ kən indimi yǝ lan. Banamanzə kura lardəyǝ kureyǝ Richard Nixon də kəriyǝwa 49 gozəna suro saa 1972 yǝn awo shiyǝ gulzənadə shima nəm nguwu manajin bawo. Karno Ronald Reagan yǝ saa 1980 yǝ də siyasa lardəyǝ waltə falzəna, am kasuwu nəm kəlanzaye'a, am naptəram jamayǝ'a, kuru kəriwu [[Cold War]] yǝ letəram lardə diyaye'a cidiya Republican yǝn sabsəna.[21] Tun suro saa 2009 bǝ lan, jamiyyadə nəmgadǝ-gadǝ suro darajanzayen sətana kuru nəmgadǝ-gadǝ kəmburamro faltəna.. == Lamintǝ == 9wui9a4xb6v53ju36yrbuukg59ny3o4 0 1213 14900 14899 2025-01-31T13:39:42Z Amire80 18 1 revision imported 14899 wikitext text/x-wiki respiratory system (kuru respiratory apparatus, ventilatory system) shima biological system do suronzə organ-a kuru gar-a do gas exchange lan faidatainma suro dabba'a kuru kǝska'a yen. jcdfzrgf0z26a7tklm3qolzcuo0x26s 0 1214 20181 14909 2025-02-09T10:56:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7319236]] 20181 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7319236}} '''Rex Jin Lawson''' 4 March 1938- 16 may 1971. Cardinal Rex bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 1960 lan shima best Highlife Musuician in African bǝ. ==Lamintǝ== d5o47w9ftcy10wv08w8a2xn6tmm99cb 0 1215 20183 14923 2025-02-09T10:56:57Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q55584913]] 20183 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q55584913}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ric_Hassani#cite_ref-1</ref>'''Ikechukwu Eric Hassani''' 16 Jan 1989 lan sha chasambo. '''Ric Hassani''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. ==Lamintǝ== gg9c13to95383chngk16wrutlw155bf 0 1216 22675 22674 2025-03-29T18:21:58Z Bukr Garbai 213 Richard Wagner, 1871 22675 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:RichardWagner.jpg|thumb|Richard Wagner, 1871]] <ref>https://www.britannica.com/biography/Richard-Wagner-German-composer</ref>'''Wilhelm Richard Wagner''' sha chasambo yim findin indin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwu mǝyon uskun mǝyon yasin bǝ lan(181bbula (Leipzig) bǝ lan == Kǝrmu Nzǝ == Yim mǝyon yaskin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fiskun yaskin bǝ lan bawono(1883) bula (venezia) bǝ lan. Richard Wagner shi kayama cidi jamus bǝ. kaya ngu loktun nzin rowozuna suronzan Opera mǝyon luko dǝyon sidina (14 Opera) == Lamintǝ == <references /> 9byxcs6gouxkythvtqxfkyrynku7mzu 0 1217 22831 22830 2025-03-31T12:23:24Z Ummusalmasuleiman2001 55 22831 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503923}} == Rivers == '''Rivers State''', kuru sha '''Rivers''' lan notǝna, shima lardǝdo lardǝ [[Niger Delta]] bǝ suro anəm [[Nigeria]] bǝ (Old Eastern Region). 1967 lan cotto, loktu shiye nasha gədi bǝ buroye lan yaktənadən, Rivers State ye kalangai [[Imo]]-a [[Anambra]]-a yala lan, [[Abia]]-a [[Akwa-Ibom|Akwa Ibom]]-a gədi lan, kuru [[Bayelsa]]-a [[Delta]]-a fəte lan. Bərni kura lardəye, [[Port Harcourt]], shima bərni kura do kasuwu kasuwu kareya kareya kəmoduwu kəmoduwu Nairabe ro gotində.<ref>https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/river</ref> Am 5,198,716 ye suro kərye 2006 yen kuru 7,492,366 suro saa 2023, Rivers State dǝ shima lardǝ 7th ye dǝwo kam ngǝwu so suro lardǝ [[Nigeria]] yǝ dǝn. [[Rivers State]] dǝ lardǝwa gade-gaden kara kuru kaduwuwa kada ro kǝnǝngatin: [[Ijaw]], [[Ogoni]], [[Ikwerre]], [[Ogba]], [[Ekpeye]], Kalabari kuru [[Igbo]]. Lardǝ dǝ taganas maro tǝlamma gade-gade lan nowatama, tǝlamma lardǝbe 28 dǝa kuru tǝlamma gade-gade sandiya Rivers State lan tǝlamma, sandima [[Ijaw]], [[Ogoni]], [[Ogba]], [[Ikwerre]], kuru tǝlamma [[Igbo]] so. Rivers State dǝ shima lardǝdo 26th kurama nasha dǝn, kuru shi geographyinzǝ dǝ kǝla kuluwuwa ngǝwu so yen tuwondin, suronzan kuluwu Bonny yǝ dǝn kunten. == Lamintǝ == hcdoo1tfdvgk85mkorgssf8jxx068e7 0 1218 20186 14976 2025-02-09T10:57:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q926]] 20186 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q926}} <ref>https://archive.org/details/lastplaceonearth0000hunt</ref><ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9788282350013</ref><ref>https://books.google.com/books?id=FFXyKIa_-vgC</ref>'''Roald Amundsen''' sha chasambo yim miyon araskin bǝ lan kintawu maran bǝ lan suro sa,a duwu miyon uskun fitulur indin bǝ lan sha katambo (16-july-1872 ) == Bawono == Yim miyon uskun bǝ lan kintawu Aji bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin findin uskun bǝ lan bawono (18 june 1928) Shi (Explore) cidi (Norwegian) bǝ. Chidan nze nguwun nzuso nasha (Poles) bǝ lan cido. Shima kam buro ye ( South Pole) ro lezina ma kureman walti ( North Pole) ro lewono. Amundsen dǝ shima kam buroyǝ notunama (Northwest) ro lezina ma ( Northwest Passage) bǝ lan sha botin. == Kenenganze buro yǝ == Loktu shi ganan nzin dǝ (Explorer) ro waltaro mawono. Kila am kasadiwa nasha ( Explore) bǝ de suru. Kakkadin nzaso ngwu kirazi attema siki (Explorer) ro waltaro mawono. Kakkadi ( Fridtjaf of nanse and john Franklin) kirazi. Loktu yan nzu ronzuwa dǝ Alkawar shiro gozuna kila nasha na njiya ro lejin ba ro . Amma yadi bazina mowontin sulu(Explore) dǝ badiwono sa,an nzu findin tilon do badiwono (21 years). Suro sa,a duwu miyon uskun filaarin tulurin bǝ lan (1897) (Belgian Antactic Expidition) ro lewono shima baditǝram leti-letin nzu bǝ (his first Explore) . == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/International_Date_Line</ref> == 4ci9fyr8c9a8oxul6j3h99xvud05lgx 0 1219 20187 14991 2025-02-09T10:57:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19958843]] 20187 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19958843}} == <ref><nowiki>http://www.worldfootball.net/player_summary/robert-andrich/</nowiki></ref>Robert Andrich == Robert dǝ sha chasambo (22/9/1994) dekkel diyoma cidi Germany bǝ kuru dawu baktema karabka donyi Bundesliga bǝ Bayer Leverkusen bǝro. == Kǝnǝnga Nzǝ Karabka ye. == Andrich dǝ Hertha BSC lan cidanzǝ badiyono, kawu Dynamo Dresden wa SV Wehen Wiesbaden wa ro lejin lan. Suro kəntawu January saa 2018 lan, Andrich dǝ 1 ro waltǝ sǝdin. FC Heidenheim ro saa 2018 ⁇ 19 dǝro. Ngawo kǝn indimi Union Berlin lan, Andrich dǝ Bundesliga-ye Bayer Leverkusen ro letǝgǝ, shido kontrok kǝn uwu-ro har saa 2026 lan. Yim kəntawu Septemberye 13 saa 2022, shiye gozәnzә buro salakye Champions Leaguebe dәga sәdәna suro kәnasar Atlético Madridye kәla 2 ⁇ 0 lan suro saa 2022 ⁇ 23 lan. Kǝntawu Aprilbe 27 saa 2024, shiye gozǝ suro minti 96th loktu bannabe lan gozǝ 2 ⁇ 2 lan VfB Stuttgart-a, kuru Leverkusen dǝye fuwuzǝnyi suro bikkewa samma so lan suro saa 2023 ⁇ 24 lan. Ngawo kәntagә gana laa kozәna dәn, kәntagә May be kawunzә 2 dәn, shiye gozәna suro na penaltybe dәn suro kәnasar do 2 ⁇ 0 lan kәnasar do Roma ye dәn suro kәnasar semi-final Europa League ye dәn. == Lamintǝ == ggf3p7ls959nge8geilwn4e2w3j8ugl 0 1220 14994 14993 2025-01-31T13:39:47Z Amire80 18 2 revisions imported 14993 wikitext text/x-wiki '''Robert Arthur Williams''' (Kəntawu Januarybe kawunzə 20, saa 1933-kəntagə Yulibe kawunzə 7, saa 2024) shidə kam shawari kənjoma kuru kam siyasabe lardə Canadabe. Shiye Vancouver East'a wakilzəna suro majalis majaliskuye British Columbiaye saa 1966 lan səta 1976 ro saadənan kuru saa 1984 lan səta 1991 ro saadənan naptə wakil jamiyya demokradiyaye bəlinyen (NDP). 68gzr3kfv6fdv5qgrs5socg2uisrbl1 0 1221 20188 15009 2025-02-09T10:57:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15964494]] 20188 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15964494}} == <ref>https://web.archive.org/web/20220902090917/https://www.inter.it/en/teams/first-team/roberto-gagliardini</ref>Roberto Gagliardin == Roberto Gagliardin sha chasambo (7 Shawal 1994) dekkel bactema cidi Italy bǝ kuru man dawu bactema karabka donyi Seria A bǝ cidi Italy ye den. == Kenenga nze karabka ye == Bergamo lan sha chasambo, bawaa nzu malum muwonti ye kuru yaan nzǝ fero Sicilian bǝ, Gagliardini dǝ cida nzǝga badizǝna suro bisketǝram bǝlinma Atalanta lan suro bisketǝram bǝlinmabe-a kuru ngawo adǝben suro bisketǝram bǝlinmabe-an. Shiye suro bisketǝram buroye dǝro fuwuzǝna kǝla saa 2013-14 dǝlan. Yim kәntagә Decemberye 4 saa 2013 dәn, Gagliardiniye bikke makkarbe buro salakye sәdәna, bikke makkarbe lan Sassuolo'a kәnasarzәna, bikke makkarbe Coppa Italia dә ro. == Lamintǝ == nxr1uleg523bxvmtm7ilhp045k1v1oe 0 1222 20189 15023 2025-02-09T10:57:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15644548]] 20189 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15644548}} '''Robin Gosens'''<ref>https://web.archive.org/web/20200904123018/https://media.atalanta.it/wp-content/uploads/2020/01/Atalanta-SPAL-20%C2%B0-giornata-serie-A.pdf</ref> dǝ sha chasambo Yim uwun bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin luko dǝyon bǝ lan (5 maaran 1994) dekkel baktema cidi [[Germany]] bǝ. kuruman attǝyǝy dawu baktema karabka donyi Seria A bǝ cidi [[Italy]] bǝ wa kuru cidi nzǝ [[German]]y bǝ wa. == Lamintǝ == 7ocvv0lml3bdyip62bwxp0s2uu4jxld 0 1223 20190 15031 2025-02-09T10:57:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2376800]] 20190 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2376800}} '''Rochelle Aytes''' Sha Chasambo yim miyon tulurin bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin araskin bǝ lan sha katambo 17 May 1976. Biske drama diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== jrknertcf42abi95u23uqdyr446njtn 0 1224 20191 15040 2025-02-09T10:57:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20994118]] 20191 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:UEFA EURO qualifiers Sweden vs Spain 20191015 Rodri.jpg|thumb]] '''Rodri''' dǝ sha chasambo 22/6/1995 dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru dawu baktema club Premier League bǝ Manchester city bǝ dero kuru cidi nzǝ Spain bǝ ro dekkel diyoma. dk1sa19dar4ngwmn24yrvfs0t8yopdc 0 1225 15057 15056 2025-01-31T13:39:50Z Amire80 18 16 revisions imported 15056 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6110670}} '''Rodrigo Javier De Paul'''<ref>https://web.archive.org/web/20181126100820/http://www.legaseriea.it/uploads/default/attachments/comunicati/comunicati_m/7780/files/allegati/7844/cu59.pdf</ref> dǝ sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko diyon bǝ lan sha katambo (24/5/1994) Dekkel baktema cidi [[Argentina]] bǝ kuru dawu baktema karabka donyi La liga bǝ Atlético Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Argentina bǝ wa. == Lamintǝ == 54pmc1eq2ire0bqxr41487c859glrx1 0 1226 20192 15074 2025-02-09T10:57:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q42728914]] 20192 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Rodrygo 2020.png|thumb]] [[Liwuram:F2 real madrid.jpg|thumb]] '''Rodrygo Silva de Goes'''<ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce44/pdf/SquadLists-English.pdf</ref> dǝ sha chasambo (9/1/2001) sha Rodrygo lan notena ma Dekkel baktema cidi Brazil bǝ, kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Brrazil bǝ wa ro. == Kenǝnga nzǝ == Rodrygo dǝ Dekkel nzǝ karabka donyi Santos bǝdǝn badiyono, naden biske fisku (80) cido kuru dekkel mǝyon wurin jiwo, kawu Club Real Madrid bǝ sha sashaw kǝla kawo (€45 million) bǝlan saa 2019 bǝdǝn. == Lamintǝ == 3qt72qrnmnz827wl3bpe7bh8iq02qt5 0 1227 20193 15082 2025-02-09T10:57:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q842606]] 20193 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q842606}} '''Roman Emperor''' Maiya Romaye shima maiya lardǝwa Romanbe wo, buro salakkin Octavianusro daraja augustusbe cido saa 27 BC lan. "Kalima "emperor"də shima kalma zamanbewo, kuru loktu kərmai dəye dəro gənyi. Ngəwusoro loktu Romaye laan sha emperor ro bayantәgәna dә, ma'ananzә dә shiye ka'ala augustus-a ngawo adәyen basileus-a gowono. Ka'ala gade do faidatain ma dә shima imperator, buro salakye daraja askәrrabe, kuru caesar, buro salakye su fal. "Shiye buro salakkin maiyya'a sodə shima princeps ("" buro salakye "") naptə Republicanye gade'a, notably consul a kuru pontifex maximus a lan faidatayin. == Laminate == 91ete4q147fmc8x419c9vykskf4pcf6 0 1228 22635 21701 2025-03-29T14:23:01Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22635 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Mairi Rom bedə shima loktu kuru lardədo [[Roma]] ye kərmai Octavianbe kəla kərmai kəlanzəbe kərmai Principatebe 27 BC lan, mairi post-Republicanbe Rome kureye lan. Na'a [[Europe]]-a, Yala [[Africa]]-a, kuru Fəte [[Asia]]-a so mbeji kuru mai maibe kərmai dәye kәlanzә kәrmai dәye sәdәna. Mairi [[Rome|Rom]] be Fəte 476 AD lan fəlangdə shima dare zaman kureye kuru badiyaram zaman dawuyedə... == Lamintǝ == <references /> anlbg5bxk6irho32radq1lq1oz6d3px 0 1229 22633 20194 2025-03-29T14:22:46Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22633 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q275971}} '''Roman Reigns'''<ref>https://web.archive.org/web/20130624230227/http://min.scout.com/2/647741.html</ref> Leati josep joè anoa,i. sha chasambo yim findin luko uwun bǝ lan kǝntawu kidi bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun luko-uwun bǝ lan.Roman Reings sunzu notunaman shi dambe wrestlin be diyoma cidi America bǝ lan. Atteyey kure dekkel mukoyi boksuna America la din.kirmaro muko sikina chida badituro WWE ro cidiya comparny smack dwon brand notunaman. Belt wwe universal champion gulzande zuwuna kureman kwayero lezuna belt di mukonzin .zauro belt di mukon nzǝ tussuna dusowa belt di rotan kozuna. == Lamintǝ == <references /> mp9yx4v26cs6gwx71wjensmleoltsnw 0 1230 23220 21550 2025-04-05T10:26:48Z Jon Gua 66 23220 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q220}} [[Rome]] də (Təlam [[Italy|italyan]] a [[Latin]] a lan: Roma, sha [ˈroːma] i lan bowotin) shima bərni kura lardə [[Italy]] ye wo. Shima bərni kura nasha [[Lazio]] ye də, dawu bərni kura [[Rome]] ye də, bəla kura bəlaye shiro Comune di Roma Capitale gultin də. Am 2,860,009 suro 1,285 km² (496.1 sq mi) yen napsanadə,[2] [[Rome]] də shima bərni doni am nguwu'a suro lardədəyen kuru shima bərni kən yakkəmewo suro [[European Union]] yen nəm nguwu jamiyemen. Bərni kura Rome ye də, nəm nguwu am 4,355,725, shima bərni kura do am nguwu'a [[Italy]] lan. 2r8a6l3xjxoxe9bzo9vkdrzb05icbos 0 1231 20196 15126 2025-02-09T10:57:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q313316]] 20196 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q313316}} '''Romelu Lukaku'''<ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce15/pdf/601-IndividualSquadList-English.pdf</ref> dǝ sha chasambo Yim yaskin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin yaskin (13 chidi 1993) dekkel baktema cidi Belgium bǝ, kuruman karabka donyi [[Inter Milan|Inter]] milan sunzu notunaman bǝ ro fuwu bakshin. == Lamintǝ == t9jnhsjikypm5y57fsdpcsm32bgs46u 0 1232 20197 15140 2025-02-09T10:57:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q56332606]] 20197 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56332606}} '''Ronaldo Aroùjo'''<ref>https://web.archive.org/web/20220526140906/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=43861</ref> sha chasambo (7/5/1999) dekkel baktema cidi Uruguay bǝ kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ Barcelona ro kuru cidi nzǝ Uruguay bǝ wa ro. == Lamintǝ == fu4gxah52eurjzgoaw2s6txt56u6d7n 0 1233 20714 20713 2025-02-13T23:54:25Z Umargana1 21 /* Bawono */ 20714 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7231}} '''Rosa Luxemburg''' dǝ sha chasambo yim uwun bǝ lan kentawu chidi bǝ lan saa duwu meyon uskun fitulurrin tillon bǝ lan (1871) bula (Zamosc) bǝ lan == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Yim meyon luko uwun bǝ lan kentawu Razab bǝ lan saa duwu meyon laarrin meyon laarrin bǝ lan bawono(1919)suro cidi [[Berlin]] bǝ lan. Rosa dǝ shi ([[Polish]]-[[Yahudism|Jewish]] Marxist). Kureman siyasama. Chidan nzi cidi indi bǝ lan sidin. Cidi [[Poland]] bǝ wa [[German|Germany]] bǝ wa . Sun nzu yambo ye shima (Rosalia Lexamburg) . Yallan nzu sandi Jewish . Rosa Luxemburg dǝ shima fero uwu ye na yan nzi yen . Ba,an nzi kiska [[Timber]] bǝ lodoma. (Timber trader). == Lamintǝ == chqnork64mtz26ku0nz5e0zz4mmonei 0 1234 15166 15165 2025-01-31T13:39:56Z Amire80 18 1 revision imported 15165 wikitext text/x-wiki '''Rosa Louise McCauley Park'''s (February 4, 1913 ⁇ October 24, 2005) dә shima kam kәrmai kәla kәnәngabe lardә Americabe suro kәrmai kәla kәnәngabe dәn notәnama kәla cida kura dәn suro kәriwu biske Montgomerybe dәn. Kәrye United Statesye dәye shiro "first lady of civil rights" kuru "mumma letәbe nәlewabe dә" ro sha darajazәna. ozr1ga8lkdhztkrybnrwor6743nxawb 0 1235 15168 15167 2025-01-31T13:39:57Z Amire80 18 1 revision imported 15167 wikitext text/x-wiki '''Rosalind Elsie Franklin''' (July 25, 1920 - April 16, 1958) shima British chemist kuru X-ray crystallographer shidoni cidawanzədə zaumaro faidaa nasha molecular structures DNA (deoxyribonucleic acid), RNA (ribonucleic acid), viruses, coal, kuru graphite. machb2uv2sg2w0975dgv9bka6n8928m 0 1236 20199 15179 2025-02-09T10:57:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q109232]] 20199 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q109232}} '''Rosanna lisa Arquette''' Sha Chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fǝwun laarrin bǝ lan bawono 10 Aug 1959. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== 9frp18w7hgg5olnh4txj4my9bcaweg1 0 1237 20200 15196 2025-02-09T10:57:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7367628]] 20200 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7367628}} '''Rose Marie Abdoo'''<ref>https://www.instagram.com/p/ClfjOZPrkiG/</ref> Sha chesambo yim findin uskun bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin indin bǝ lan sha katambo (28-11-1962). Biske drama bǝ diyoma cidi America bǝ ==Lamintǝ== n2vbxycyhr8k1xmbra5js89ekjse3bd 0 1238 23662 23661 2025-04-22T11:16:00Z Mustybdc 38 23662 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q291749}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Rose_Mofford#cite_ref-:0_1-0</ref>'''BoRose Moffordld text''' Rose Mofford (nee Perica; kəntagə Yuniye kawunzə 10 suro, saa 1922 - September yǝ kawunzə 15 suro saa 2016) cidama gomnati [[America]] bǝ kuru siyasama jamiyya Democratic Party be shidoni gomna [[Arizona]] be saa (1988) lan səta 1991 ro saadənama. Cidanzə gomnati kəriyebedə saa 51 gozəna. secretary lan badiwono kuru darajanzəro cidazə secretary state yǝ kamu buro salak yǝ ro wallono, saa 1977 lan səta (1988) ro saadənan cidazəna, kuru gomna kəriyedəyǝ kamu buro salak yǝ. == Kǝnǝnga nzǝ buroyǝ == Mofford də sha Rose Perica lan katambo Globe, Arizona lan kəntawu Yuni yǝ kawunzə 10,suro saa 1922 bǝ lan, nduli arakkəlan shiro ganawo ba. Amnzǝ kura, Frances (Oberstar)wa John Pericawa, Croatia lan United States ro hijra sadǝna, kuru nasha laa Austria-Hungary ye. Kamu buro salak yǝ kura mowonti Globe High School yl lan, nasha ilmu zamtəye-a biske dekkelye-a lan kənasar səbandəna. Basketball bikkejin kuru bikkema softball yǝ America samma bǝ. Suro saa 1939 lan naptə kəra gultuwu ye lan tammaozəna kuru, shawari bawanzə yǝ lan, dama basketball gonyiye All [[American]] Red Heads lan bikketəyǝ waano. == Lamintǝ == 827v3lulumndfk7lsgv0julyhqpc9iu 0 1239 15217 15216 2025-01-31T13:39:59Z Amire80 18 6 revisions imported 15216 wikitext text/x-wiki '''Roseanne Barr''' Roseanne Cherrie Barr (kəntagə Nowambaye kawunzə 3, saa 1952-lan katambo), shi dəwo su fallan Roseanne lan notənadə, bikke makkaryema, bikke makkaryema, ruotəma, kuru tuloma Amerikabe. Cidanzə kasuduwa datəye lan badiwono kawu bikke makkarye telebijinbe Roseanne (1988-1997; 2018) lan su səwandinro. Shiye Emmy-a Golden Globe Award-a zuwuna kəla cidanzə bikke makkaryedən. Barr də bikke makkaryema kasuduwaye ro wallono saa 1980 lan. Dareram saa 1980-a badiyaram saa 1990-a lan, fim Roseanne-a bikkewa gade-a lan su'a səbandəna. Shiye kambiyi səsangəna loktu "The Star-Spangled Banner" bikke baseballye lardəlan tədindən kəntagə Julyye kaunzə 25, saa 1990. Ngawo kaiyyadə futu am ngəwuye notəbaro asuzanadən kaiyya sədənan, shiye kərmunzə gozə tətəfa. Bikke adə kərawu baseballbe-a ruwotəmaso-aye sha zorzana, kuru shiro "nongutə" kura lardəye George H. W. Bush ye bowono. Barr də zauro cidazəna kuru lamar siyasaben manajin. Shiye karno Green Partyye kura lardəye suro saa 2012yen mazənadə kənasartənyi, kuru kurun Jill Steinro shawa. Dare lan sha jamiyya wofilaye Peace and Freedom Party ye karzana, Barr ye karno kura lardəye 2012 ye lan karno 70,000 karənga səwandəna.[2] Ngawo Donald Trump ye kərmai kura lardəye ro walzənayen suro saa 2015 yen, Kelly Weill do Daily Beast ye dəye ruwozəna Barr də "kalkalzəna" siyasanzə lan.[3] Ngawo Roseanne waltə cizənayen, Trump ye shiga bowono kəla daraja bikke makkaryenzəyen shiro karruwu kəjiro kuru banazəro askərzənaro.[4] Shiye ngəwusoro banazə Trumpro faizəna, kuru shiga zorzana kəla kəlanzəro bətərəm sədin-a kuru dawari nəmzalumye fuwuzəyin-a nankaro.[5] Roseanne də waltə cishango saa 2018 lan ABC lan. Ratings kənasartəna, zaman gadero bəlintəgəna amma dawarzana ngawo Barr ye tweet sədənayen sharhabiwu kadaye nəm gadetə launube zortədə. Shiye tweet dəga "kazəyiya batti" lan bowono.[6] Suro saa 2022-yen, fim kasuduwa taganasbe waltəm diwo warmajiwo shidoni Fox Nationlan saa 2023-lan kwaltiyinmadə. '''kenengan nzu buroye''' Barr də Salt Lake City lan katambo, Utah lan fato Yewudiyen katambo. Shima kurawo suro nduli diyau Helen (nee Davis) ye tamboyen, kitawu gənatəma kuru kungəna gənatəma, kuru Jerome Hershel "Jerry" Barr, ladoma. Yallanzə bawanzəyedə Yewudi hijrawu Daula Russiaye lan, kuru kakawanzə yayedə Yewudi hijrawu Austria-Hungary-a Lithuania-a lan.[8] Kakanzə bawanzəye sunzə "Borisofsky" lan falzə "Barr" ro kalaksəna sa United Statesro gagənadən.[9] Barr ye kakanzə kura so dəga cezana loktu Holocaust yen.[10] Shiye tarbiyanzǝ Yewudibedǝ kakanzǝ Yawudi Orthodoxbe dǝye sha sǝkǝna.[9] Amkuraa Barrbedə awo kaduwunza Yewudibedə mashinzaro gərazana kuru gana laa Coci Jesus Christbe Latter-day Saintsbedəro cidazana.[9] Barr ye wono, "Zuma-a, yim Laba-a, yim Lagadə-a suwudən wudə Yewudi; yim Lagadəbe kawudo, yim Talagabe kawudo, kuru yim Larababe kawudo andedə Mormons." == Laminte == 7bg5oedaedctywkta98kptduvo052qw 0 1240 20202 15238 2025-02-09T10:57:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21621168]] 20202 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21621168}} '''Ruben Dias'''<ref>https://web.archive.org/web/20191206135930/https://tournament.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_SQUADLISTS.PDF</ref> dǝ sha chasambo Yim mǝyon luko dǝyon bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin tulurin bǝ lan (14/5/1997) dekkel baktema cidi Portugal bǝ kuruman attǝyǝy ngawo baktema club donyi Premier League bǝ Manchester city cidi England bǝ dero. == Lamintǝ == ijqs3m4f680bu0vdr582lzf4wrj8tgl 0 1241 20203 15251 2025-02-09T10:57:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23541204]] 20203 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23541204}} '''Ngohide Ruby Ann Gyang''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kaya<ref>https://web.archive.org/web/20170828190737/http://www.pulse.ng/music/chocolate-city-record-label-merges-with-loopy-music-id3690106.html</ref>ma cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. [[Wp/kr/Chocolate City|Chocolate City]] bǝ lan chidajin. ==Lamintǝ== 2a71ojv5rgikc43w7ma5auwvv264yjy 0 1242 20204 15261 2025-02-09T10:57:50Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7378568]] 20204 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7378568}} '''Michael Ugochukwu Stehens''' 20 Sep 1973 lan katambo. Ruggedman bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Rap yi rutuma. ==Lamintǝ== i2ij1if70jom0pvnrqg8c41ifq34wu6 0 1243 22811 20205 2025-03-31T05:43:40Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22811 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20489135}} '''Douglas Jack Agus''' Sha chesambo yim miyon la,arrin bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun la,aarin bǝ lan sha katambo (19-Aug-1989) . Runtown bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, Producer == Lamintǝ == <references /> kzo5e5ep84dxuagjqwi2hh021g34tj0 0 1244 23715 20206 2025-04-26T20:57:47Z Umargana1 21 23715 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q159}} <ref>https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/03/17/crimea-six-years-after-illegal-annexation/</ref>'''Russia''',[b] au kəlakəl Russia bǝ,[c] shima lardə doni gədi [[Europe]] bǝ-a yala [[Asia]] bǝ-a kəlzənadə. Shima lardə do nəm kura lan dunyalan kurawo, loktu mewun tilon'a kozəna kuru kalangai cidiye lardə'a mewun diyau'a yeksəna. Russia də lardə do zauro bərni'a kuru bəla'a 16 am miliyon fal ma kozəna. Bərni kura lardənzəye shiro kurawo ba də shima [[Moscow]]. Saint Petersburg də shima bərni kura Russia ye kən indimi kuru bərni kura adaye <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_language</ref>Gədi Slavsyedə kufu asutənamaro [[Europe]] lan kate karnu kən 3me-a 8me-alan ciwono. Kəriye gədi slavicye buro salak yǝdə, kievan rus', karnu kən laar melan fəlango, kuru suro saa 988 yǝn adin [[Wp/knk|kərista]] bǝ orthodoxyedə mairi Byzantineyen gowono. Kievan Rus' də dareram lan tartəna; Grand Duchy [[Moscow]] ye də shima lardə'a Russia ye'a kəlta'a fuwuzə, kuru adəye səkə Tsardom of Russia ye də'a warmatəgə badiwono suro saa 1547 yen. Badiyaram karnu kən 18th ye lan, Russia yǝ zauro faraktəna kəriwu'a, kəlta'a, kuru kasadə'a am bəla'a Russia ye'a wuzəna so'a, Russia ro wallono. Daula, shi doni gargamlan daula kura kən yakkəmewo. Attəson yayi, fitəna Russia yǝ suro saa 1917yen, kərmai kərmaiye Russia yǝ də baro tədəna kuru dareramman Russia yǝ SFSR-- dunyaye kərmai kəla jamaye buro salak yǝ. Ngawo kəriwu fato Russia ye lan, Russia ye SFSR ye Soviet Union dəga kərmai Soviet ye yakkə'a kokkono, surodən shima kam kura kuru kura wo. Kəla am miliyon kadaye kəlanzayen, Soviet Union də suro saa 1930s yen cidaram kura sədəna kuru darelan faida kada sədəna kəriwu dunyabe kən indimi dəro, kasadə kura-kura Eastern Front ye dəro. Badiyaram kəriwu Cold War ye lan, United States'a gaska sədəna kəla nəm nguwu raayibe-a kuru taasir dunyabe-a nankaro. Zaman Soviet ye karnu kən 20th ye də zauro faida'a nzunduye Russia ye lan suruna, surodən sailna kamye sata'a kuru buro salak ye də'a na diyayero suwudəna. == Lamintǝ == tk4hux80l8pvr6wdq8q8stf38c9b5p9 0 1245 15290 15289 2025-01-31T13:40:04Z Amire80 18 1 revision imported 15289 wikitext text/x-wiki Russian ((s) dǝ awoa do Russia-a kǝlzǝyin ma, suronzan: Russians (русские, russkiye), kaduwu do Slavicye gədiyedə, Russia-a lardəa karəngəyen kənəngatə Təlamma Russiabe, təlamma Slavicbe dәn zauro faidatinma Alfabet Russiabe dǝ Kәmbu Russiabe Kǝrawa Russiabe Ada Russiabe Rossiyane (россияне), kalma təlamma Russiabe do am lardǝ Russiabe sammason, kabilaa gade yaye Russian dǝ waneyi ma'ana: Kәmbu Russiabe 0rofap820ijjr8qa6l3o3sy9919xzrh 0 1246 15302 15301 2025-01-31T13:40:04Z Amire80 18 11 revisions imported 15301 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1595620}} <references /> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sa%27adu_Abubakar#cite_ref-themuslim500.com_1-0</ref> '''Muhammadu Sa'ad Abubakar''' CFR (Arabic: محمد سعد أبو بكر) (kəntagə Shawur bǝ kawunzə 24 saa 1956 lan katambo) shima Sultan Sokoto bǝ kən 20 mewo. Sultan Sokoto bǝ nankaro, shiga fuwuma ruhaniya Musulumma Nigeria bǝro gozana.[1][2] Abubakar də shima waratatəma kərmai karnu indiye do kakanzə Sheikh Usman Dan Fodio (1754-1817) ye koksəna də, kura maranta Islamye Maliki ye-a dalami Sufism Qadiri ye-a '''Kǝnǝnga buroye''' Yal Sa'adu Abubakar də yim kawu kəntawube 24 kəntawu Shawur saa 1956-lan, bəla Sokotoben katambo. Shima tada shiro ganawo sultan kən 17 me, Sir Siddiq Abubakar III, shidoni kərmaidə saa fiyakkəro sətanadə.[3 '''Ilmu''' Sa'adu Abubakar də mowonti Barewa ye Zaria lan kərawono kuru mowonti kəriwuye Nigeriaye ro lewono saa 1975 lan, na dəlan shiye wakil kəra kəla kəltəye kən 18th ye dəro wallono.[4] '''Cida askərraye''' Abubakar də sha Lieutenant kən indimiro 1977 lan codo kuru suro askərra Armoured Corps yen cidazəna. Shidə kərmai nzəliwo kura lardəye Armored Corps ye dəwo mai askərrayǝ zamandən, General Ibrahim Babangida'a dareram saa 1980s yen dərizəna də'a kərmairo sədin. Abubakar ye batalion nəlefa gənatəwu Africaye Chad lan badiyaram saa 1980s yen kərmaizəna, naptə nasha karapka kəlakəl Africaye lan kuru shidə cidama kəla kəltəram askərrayǝ lardəwa arziyibe fəte Africaye (ECOWAS) dau saa 1990s yen.[5] Shiga komanda batalion 241 Recce ye ro wallono, Kaduna lan saa 1993 lan.[4] Saa 1995 lan səta 1999 ro saadənan, shidə cidama kəla kəltəram askərra ECOWASbe kuru cidama komandobe, batalion tankbe 231 (cidawa ECOMOGbe) suro Sierra Leoneben, saa 1999 lan səta 2000 ro saadənan.[4] Saa 2003 lan səta 2006 ro saadənan, naptə kəriwuma Pakistanbe lan cidazəna (kuru Iraq-a, Saudi Arabia-a, Afghanistan-a lan notəna) kuru saa 2006 lan naptə jeneral jeneralben cida kolzəna. == Lamintǝ == ft7qzxpon1x3lmqfvjl2wlskqs5ebef 0 1247 20207 15324 2025-02-09T10:57:59Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q209942]] 20207 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q209942}} <ref>https://www.premierleague.com/news/612828</ref>'''Sadio Mane''' dǝ sha chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan saa duwun yar laarrin filaarin indi bǝ lan(10/4/1992) cidi [[Wp/kr/Senegal|Senegal]] bǝn, dekkel baktema karabka donyi [[Wp/kr/Bayern Munch|Al Nassr]] cidi [[Wp/kr/Germany|Saudi Arabia]] bero. == Lamintǝ == 8ergfangnyiurh1day5vcukvfe32vib 0 1248 20208 15343 2025-02-09T10:58:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20195461]] 20208 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20195461}} <ref>https://www.vanguardngr.com/2020/06/sadiya-farouq-group-lauds-buharis-appointment-of-minister/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20230410110659/https://editor.guardian.ng/news/fg-will-address-plight-of-poor-vulnerable-nigerians-despite-economic-challenges-minister/</ref><ref>https://www.bbc.com/pidgin/tori-50003638</ref>'''Sadiya Umar Farouq''' sha chasambo yim uwun bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan saa duwun yar laarrin fitulurrin kuko diyon bǝ lan (1974). Siyasama Nigeria bǝ kura. Kuruman shi minister Am shimotu yǝ Nigeria bǝ suro kermai Kura lardǝ yǝ dinama Mohammadu Buhari. == Lamintǝ == 3dmkdmb36s0edkw35tqibhqgmfv45pq 0 1249 20209 15350 2025-02-09T10:58:04Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6583]] 20209 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6583}} ===Sahara=== Saharadə (/səˈhɑːrə/, /səˈhærə/) shima sahara yala [[Africa]] bə sammason. Nəm kuranzədə kilomita square 9,200,000 (3,600,000 sq mi), shima sahara zauro konnuwa dunya lan kuru shima sahara kura kən yakkəmewo, sahara Antarcticabe-a yala Arcticbe-adə basro gana.[1][2][3] ] Su "Sahara" də Arabic lan gowotə: صَحَارَى, romanized: ṣaḥārā /sˤaħaːraː/, jili ngəwu namgata ṣaḥrā' (صَحْرَاء /sˤaħraːʔ/), maananzə "sahara".[4][5][6] Saharadə nasha yala [[Africa]] bə ngəwuso zamzəna, nasha ci kəmaduwu Mediterraneanbedə-a, kau Atlasbe Maghrebbe-a, kuru zərəgə Nilebe Egypt-a Sudan-adə dawunbaro.[8] Shidə gədilan kəmaduwu kimedən səta yalalan Mediterraneanlan səta fəten kəmaduwu Atlanticbero saadəna, nadəwo cididə gana-ganan saharan səta ci kəmaduwubero faltin. Anəmlan Sahel də sha kalangayya, nasha cidi njiye cidi Niger River ye dəga kuru nasha [[Sudan]] ye sub-Saharan [[Africa]] ye dəga. Sahara də nasha kadaro yaktin, surodən Sahara fəteye-a, kau Ahaggar dawube-a, kau Tibestibe-a, kau Aïrbe-a, sahara Ténérébe-a, kuru sahara Libyanbe-a mbeji. Saa duwu yar kadaro, Saharadə kate sahara-a kajim savanna-ayen faltəna suro saa 20,000yen[9] dalil axis dunyabe (alamanna saa 26,000 yeyi) sau kəngal dərizə kəljinlan, shi doni na yalabedə faljinma. Nǝmngǝla [[Africa|Afrika]] bə. ===Lamineǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Geoff_Capes#cite_ref-1</ref>=== 4thn5olz8wtr2n6u1d4cdxf3b7bq7ot 0 1250 20210 15358 2025-02-09T10:58:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7399579]] 20210 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7399579}} '''Akorede Babatunde Okunola''' sha chasambo 7 Aug 1969. Saheed Osupa Au King Saheed Osupa bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, biske drama diyoma ==Lamintǝ== rprremhowwxvq58xhrkcnuzctwo0ois 0 1251 15361 15360 2025-01-31T13:40:07Z Amire80 18 2 revisions imported 15360 wikitext text/x-wiki Salah ad-Din Yusuf ibn Ayyub[a] (c. 1137 ⁇ 4 March 1193), Saladin lan nowatadə, shima mai Ayyubid dynasty bǝ. 6a1yiydm2num5zmpx77ks6d0uz6fy2x 0 1252 20211 15370 2025-02-09T10:58:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3294502]] 20211 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3294502}} '''Salawa Abeni Alida''' 5 May 1961 lan katambo. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya Yoruba yi ruwotuma.suro Saa 1976 lan album nzu buroyi cido ==Lamintǝ== j5qdflorq02zvy0md5i1t2x2ly83cis 0 1253 22617 15376 2025-03-29T14:13:54Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22617 wikitext text/x-wiki <ref><nowiki>http://dictionary.reference.com/browse/dali</nowiki></ref>'''Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech''', Marquess of Dalí of Púbol gcYC (11 May 1904  ⁇  23 January 1989), nowotə Salvador Dalí (/ˈdɑːli, dɑːˈliː/ DAH-lee, dah-LEE, Catalan: [səlβəˈðo ðəˈli], Spanish: [salβaˈðoɾ ðaˈli]),[b] shima Spanish surrealist artist shidoni nzundu nzundube-a, nəmngəwu nzundube-a, kuru fotowa zauro ajabba suro cidanzəben. Figueres, Catalonia, Spain lan baditǝna, Dalíye ilmu nzundu kisandiye madǝ Madrid lan gowono. Kǝla fǝrǝm Impressionism-a Renaissance masters-a lan sha kǝnǝngatǝnzǝ lan, shiye zauro kǝrǝnzǝ kǝla Cubism-a kuru avant-garde-a lan zauro karǝgǝnzǝna. == Lamintǝ == <references /> 3qecw32qo8qw1m886c4q91bpccyqj4v 0 1254 20212 15382 2025-02-09T10:58:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q234955]] 20212 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234955}} '''Samaire Rhys Armstrong''' Sha Chasambo 31 Oct 1980. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== tpq6g2ao6yoxbd3krgjqv7a458xbtpr 0 1255 15390 15389 2025-01-31T13:40:08Z Amire80 18 7 revisions imported 15389 wikitext text/x-wiki '''Sambo''' tada mai abdukerim kirmai na abdullahi bǝ lan chimawo .shiye mai kir musulum bǝ nanzin kir maidi simowona. Sambo kir mai nzǝ sidina saa duwu uskun fiskun tilon bǝ lan. Duwu uskun fillaarin do lewono == Lamintǝ == 4oon30d4fw61rlox3iq7zhreu5360co 0 1256 20213 15407 2025-02-09T10:58:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q213002]] 20213 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q213002}} '''Samir Handanovic'''<ref>https://web.archive.org/web/20200517205300/https://www.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/22/85/78/fwc_2010_squadlists.pdf</ref> sha chasambo Yim mǝyon luko dǝyon bǝ lan kǝntawu maram bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun luko dǝyon bǝ lan (1984) kam cidi [[Wp/kr/Slovenia|Slovenia]] bǝ, dekkel baktema kuru man shima captain donyi karabka [[Wp/kr/Seria A|Seria A]] bǝ [[Wp/kr/Inter Milan|Inter Milan]] lan buwoten dǝn. == Lamintǝ == mtvk7qhpqe1mhay9zmb8zkmkgmtp4m4 0 1257 20214 15417 2025-02-09T10:58:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7410419]] 20214 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7410419}} '''Samsong Uche mogekwu''' sha chasambo (23 / 1974) Samsong bǝ lan sun nzu notuna ma. Shi kam Delta State bǝ, Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Gospel bǝ ruwotuma ==Lamintǝ== 7u4u8wodxj316woeachf2lru7035svb 0 1258 20215 15429 2025-02-09T10:58:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7415915]] 20215 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7415915}} <ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=F43YjwEACAAJ</nowiki></ref>'''Shehu Umar Sanda ibn Ibrahim Kura al-Kanemi''' Umar sanda dǝ shima Shehu [[borno]] bǝ tun suro saa duwun yar laarrin findin bǝn (1922) har saa duwun yar laarrin fyakkin indin ro lewono (1932). Shi Tada Shehu Ibrahim kura borno bǝ kuru shima yaa Shehu Abubakar Garbai yǝ. == Lamintǝ == 7q8ugodohzd5vzle9oolvjb58h4qcak 0 1259 20216 15447 2025-02-09T10:58:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7415937]] 20216 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7415937}} '''Sanda Wuduroma, Au Abu Sanda bin Buqar al-Kanemi''' shima Shehu [[borno]] bǝ suro saa duwu mǝyon uskun filaarin luko diyon bǝ lan (1894) kir mai nzu ngu ro leziyi. Ngawo ya,an nzu Shehu kyari bazina lan daji Sand Wuduroma. Abba Sanda Limannambǝ sun nzu notunaman Shehu borno yǝ ro wallono suro saa duwu meyon uskun filaarin yaskin bǝ lan (1893) . Loktu Rabih Az-zubayr cidi dǝ jiri,u lan zuwuna dǝn Shehu Abba Sanda dǝ cheza. Askar la Rabih Az-zubayr di yǝ Gadum lan sha bozan dǝ shama Abba Sanda diwa chezi. Su Wuduroma dǝ su ba sha chezana ma. Wuduro su na di yǝ dǝ == Lamintǝ == == Kenenganze buro yǝ == 1ydagpmt7f8qp0olmesjo3r56kjq4m6 0 1260 20945 20944 2025-02-18T08:44:52Z MohammedBama123 36 /* Kǝnǝnga buroye */ 20945 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q207942}} <ref>https://www.thisdaylive.com/index.php/2021/06/16/al-mustapha-how-abacha-died/</ref>'''Sani awacha''' Sani Abacha GCFR ((kərtəgən); (20 September 1943-8 June 1998) shima kərmai askərraye Nigeria yǝ kuru kərmai kərmaiye shidoni Nigeria'a kərmai askərrayelan sədinma saa 1993 lan ngawo kərmai mairiyen səta har kərmunzəro saa 1998 lan.Abacha yǝ kərmaiya səmowodə shima kərmai cotto kənasartəna dareye suro gargam askərra [[Nigeria]] yen. Shiye kərmaidəga halla kəla kəltəyilan sətana kuru kərmainzədəye hakki adammanabega nəmzalumtə təmatənyi suwudəna kuru am siyasabe kada cezəna kuru kasarrataro am siyasabe-a am siyasabe watəmaso-a Nigerialan cezəna. Kərmaizəye lardədəro daraja suwudəna kuru Nigeriadə lardə pariahyero walzəna nasha nəmkam ndikate lardəwa dunyabeyen musammanno kəla kəla kəriwu korbe Ken Saro-Wiwaben.[<ref>https://www.thisdaylive.com/index.php/2021/06/16/al-mustapha-how-abacha-died/</ref>][<ref>https://www.nytimes.com/1998/06/09/world/new-chapter-nigeria-obituary-sani-abacha-54-beacon-brutality-era-when-brutality.html</ref>] Sani Abacha də sha kam do ne zauro nəm zalumtəma karnu kən findiye lan gozana[5] kuru shi də kam do ne zalumtəma do ne dola biliyon 2-5 do US ye zamzəna dəro. Abacha-a yallanzə-a də, awo'a zamzana də'a lardə diyaye Switzerland lan gərazana, kuru lardə'a gade Liechtenstein'a, [[United Kingdom]]'a, [[United States]]'a. Kǝrmu Abacha ye kǝntawu yuni sagǝ 8 saa 1998 ye dǝye sǝkǝ lardǝ Nigeria ye kǝn diyaume dǝga suwudǝ ngawo saa falyen kuru shiga kura lardǝ Nigeria ye dǝro [[General Abdulsalami Abubakar]] ye waratazǝna. == Kǝnǝnga buroye == Abachadə Kanolan katambo kuru wurano fato Kanuriyen shidoni asalnzə kəriye Bornoye kərmayero.[<ref>https://www.thecable.ng/20-things-to-remember-about-gen-sani-abacha</ref>][<ref>https://www.britannica.com/biography/Sani-Abacha</ref>] Moranti ya askərraye [[Nigeria]] ye Kaduna lan kərawono, kuru suro saa 1963 lan sha cidaro cedo ngawo moranti Mons Officer Cadet ye Aldershot, [[England]] ye dəro kərazənayen.[<ref>https://www.nytimes.com/1998/06/09/world/new-chapter-nigeria-obituary-sani-abacha-54-beacon-brutality-era-when-brutality.html</ref>] == Cida askərraye == Abacha də tawadəro suro coups askərraye [[Nigeria]] ye sammason suro kəntawu Julyye saa 1966 lan səta loktu cidanzə askərrayedən. Suro saa 1966 lan, sa shidə kwamison lieutenant kən indimi Battalion kən yakkəme Kaduna lan, shiye suro kəntawu Julyye saa 1966 lan [[Nigeria]] ye kərmai kəriwutəyen cidazəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)</ref>] Shiye raksə Lagos au Abeokuta lan kəriwu January ngawoyedən sədin.[<ref>https://books.google.com/books?id=S1s9EqmAN1IC&pg=PA132</ref>] Suro saa 1969-yen, loktu kərigə fatobe [[Nigeria]] yedən naptə komanda platoon-a batalion-ayen luwala sədəna. Daren shiye komanda Division Infantrybe kən indimibero wallono suro saa 1975ben.[<ref>https://books.google.com/books?id=39JMAgAAQBAJ&pg=PA1</ref>] Suro saa 1983 lan, Abacha də shima cidama kura do Division Mechanized ye kən indimi ye wo, kuru sha wakil majalis askərraye kura ro wallono.[<ref>https://doi.org/10.1057%2F9780230100848_9</ref>] Suro saa faldəyen, Abachaye cida kura sədəna suro kərmai [[Nigeria]] ye saa 1983yen shi doni Jeneral [[Muhammadu Buhari]] kərmairo səkkənadən; kuru kərmai [[Nigeria]] ye saa 1985 lan Buhari'a tutuluwuna kuru Jeneral Ibrahim Babangida'a kərmairo suwudəna.[<ref>http://www.waado.org/nigerdelta/nigeria_facts/militaryrule/omoigui/PalaceCoup-1985.htm</ref>] Sokku [[General Ibrahim Babangida]] kura lardəye kuru Komanda-suro-Kura Askərra [[Nigeria]] ye suro saa 1985yen sha suwudənadən, Abachadə Kura Askərrayero sha suwudəna. Daren shiga Waziri Nzəliwobero 1990lan sha wallono.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-8108-1787-X</ref>][<ref>http://search.eb.com/eb/article-9389478</ref>][<ref>https://books.google.com/books?id=DB6sDwAAQBAJ&pg=PA21</ref>] Abacha də shima kazadala askərraye 1985 lan səta 1990 ro saadənan, 1990 lan səta 1993 ro saadənan shima kazadala askərraye, kuru minista nzəliwoye. Abacha də sha nozana kəla shima cidama askərra Nigeriaye buro salakye daraja generalye səwandəna daraja falma kozənaro.[22] == Duno zamtə == Hawar kura: 1993 lan kərmai Nigeriaye gotə Abacha də shima minista nzəliwoye kuru cidama kura suro daraja askərrayen loktu kəriwu Third Republic yedən. Shiye kərmai kərmaiye 1993 yedə dawarzəna shidoni gomnati lardəye loktu ganaye Ernest Shonekanyedə kərmaidən səsangənadə.[23] Suro warmatǝgǝnzǝ lardǝ sammason, Abachaye kǝrmai dǝga kǝrǝnnaro fǝlezǝna kǝla shido karno kura lardǝbe saa 1993 ye dǝye sǝkǝna dǝro.[24] == Fuwuma lardǝbe == Abacha də shima kura lardəye kuru komanda-in-chief askərraye Federal Republic of [[Nigeria]] ye saa 1993 lan səta 1998 ro saadənan. Suro kəntawu September saa 1994 yen, shiye hukuma gomnatinzə'a kəla sharayen gənazəna. Kaida gadeye shiro hakki kam ndaso yayi kəntawu yakkəro shara baro suro fatoyen datəye cina. Shiye waltə Decree 691 saa 1993 ye dəga dabkono. == Regime cistǝgǝ == Abacha ye askərra nəlefaye kəlanzəye am 3,000 [[North Korea]] lan allamtəna dəga sabkono. Cidama nzəliwobe kura Abachabe Hamza al-Mustaphadə shilan cida nzəliwo askərrabedə su mbeji. Askərra [[Nigeria]] bedə walta allamtə kura sadəna. Kəriyedəye am zaləmma-a am nəmgade-a kəriwuzana, National Democratic Coalition də shiro kəla bom kada lardədən fəletəyen zorzana, kuru jamiwanzə kada cita.[28] Sa [[Moshood Abiola]] ye kəlanzə kura lardəye ro warmajiya, sha furtəro cedo kəla nəmzalumyen kuru darelan suro furtəyen bawono.[29] Kuruson, mai askərraye kureye Olusegun Obasanjo dəga furtəro cedo kəla nəmzalumyen kuru shiga rokko General Oladipo Diya yen kərmai dəga təmzayinro zorzana.[30] Suro saa 1997 lan, Jeneral Shehu Yar'Adua shi done suro fato fursanayen dazana də suro fursanayen bawono. Kərmai Abacha ye də sha hakki adammanaye lan zorzana, musamman maro ngawo kəla kəltəma Ogoni ye Ken Saro-Wiwa ye fəlezanayen (kəla kəltəma Ogoni ye dəwo arziyi Nigeriaye'a kamfani kəndawu feturye lardə'a kadaye, Royal Dutch Shell ye kərmunzə'a cezəna də), shi do kərmunzə'a sətana də. Lardəwa.[31] Wole Soyinka dəga kəla nəmzalumyen zorzana.[20] Shi kǝrmai Abachabedǝ am kǝla kǝlzayinma soye shiga cetando. == Arzǝnyi lardǝbe == Gomnati Abacha ye dəye kungəna lardə diyaye dola miliyon 494 lan səta dola miliyon 1993 lan səta dola biliyon 9.6 ro saadəna dau saa 1997 yen, kuru kusuwu diyaye [[Nigeria]] ye dəga fuluzəna dola biliyon 36 dolaye suro saa 1993 yen səta dola biliyon 27 ro saadəna saa 1997 lan.[32][33] Abacha ye diwal bərniye kate kilomita 25-a 100-a ye garzəna bərni kura kura jili [[Kano]]-a, [[Gusau]]-a, [[Benin]]-a, [[Funtua]]-a, [[Zaria]]-a, [[Enugu]]-a, [[Kaduna]]-a, [[Abia|Aba]]-a, [[Lagos]]-a, [[Lokoja]]-a, [[Port Harcourt]]-a lan. Abacha ye faraskəram kasuwu ye gomnati [[Ibrahim Babangida]] ye də’a dawono, nəm nguwu kare’a ye də’a fuluzə kashi 54% Ernest Shonekan lan waratatəna də’a kashi 8.5% ro saadəna kate saa 1993-a 1998-a yen, amma kare’a lardəye do kəndawu fete ye də, barel fal lan $35. Fuwutə GDP ye də, kashi 2.2% suro saa 1995 ye də’a kozənaro somtəna yayi, nasha kəndawu feturye lan dazəna.[36] == Kungəna kəriyebe zamtə == Kənasar razəwuye təmatənyi də, nəm zalumtə do kərma dəro suro gargam riswa kəmbuye [[Nigeria]] lan turunyi dəga kəllata[37] suro awo do "Abacha loot" lan notəna dəyen. Abacha ye shawarima nzəliwo lardəye, [[Alhaji Ismaila Gwarzo]], sha gomnati kura lardəye [[Olusegun Obasanjo]] ye zorzəna kəla shiye zauro faida'a nasha kungəna'a lardə diyayero kalaktəyen.[39] Tada Abacha be, [[Sani Abacha|Mohammed Abacha-]]<nowiki/>a kuru sawanzə kura [[Alhaji Mohammed M]]. Sada-a ye suro cidadəyen cida mbeji. Hawar buroye do gomnati [[Abdulsalam Abubakar]] ye suro kəntawu November saa 1998 lan baksəna dəye futu do awo dəga tədin dəga bayanzəna. Hawardəye fəlezəna Sani Abachaye Ismaila Gwarzoro wono kungəna nzəliwo lardəye kalkal gənyiro yiwo, shi Abachaye kasatsənadə. Kungənadə ngəwusoro kungəna au check bəlawurowube Bank [[Nigeria]] be Gwarzoro zuzəyin, shiye fato Abachabero gozəna. [[Mohammed Sada]] ye daji kungəna dəga account lardə diyayero yikoye dawarzəna. Ta'adir kungəna dola biliyon 1.4 yeyi futu allan cedo.[40] Suro saa 2004 yen, som kazadala’a mewu do kəlanza’a galiwu’a sədin ma suro saa fiu indi kozənayen kwaltiyin; Suro saa 2002 yen, fantəramma tartəgəna kəla yalla Abacha ye kasatsana dola biliyon 1.2 kalaktəro. Am suro gomnati Obasanjoben dasawunadǝye bayanzana kǝla awo Abachaye sǝbandǝna sammaso gomnatidǝye siyasaro sǝdǝna kǝla waltǝm karnoben.[43] Yim kawu kəntawube 7 kəntawu Augustbe saa 2014, cidaram sharabe [[America|United States]] bedəye gomnati [[Nigeria]] be ro dola miliyon 480 dola US be, shidoni gargamzən shiro kurawo badə, warmajiwo.[44] Jersey ye kungəna dola miliyon 267 ma kozəna səbandəna shidoni nizam banki U.S. ye men zamtəna kuru account Jersey ye lan gənatəna (£210m pound British ye lan). Suro saa 2019 yen, saa 20 kozəna ngawo kərmunzəyen fasal sharaye U.S. ye-a, shararam Jersey ye-a kuru gomnati Nigeria ye-a ye kadari jamaye kəla kungəna dəyen gotə tamozana kuru kate lardəwa dəyen yaktin.[45] == Kənənga-a kərmu-a == Abacha də Maryam Abacha nya'ano kuru tada'a tulur ferowa yakkə'a. Saa 2018 lan, diwowa fiyakkə-yakkə mbeji.[59] Barrawa fuskanzəyedə alamawa kaduwube.[60] Yim kəntawu Monday be kaunzə 8 kəntawu June be saa 1998 lan, Abachadə fato kura lardəbe Aso Rockbe suro Abujaben bawono.[61] Yim shimadǝn shiga rǝbkada futu ada [[Islam|musulumma]] be lan kuru shiye kǝlanzǝn kulashi tǝdǝnyi, adǝye sǝkǝ shiga cezanaro manatǝna.[62][63] Gumnatidəye dalil kərmudəbedə karəgə baktə gana laa asuzəna.[64] Diplomats lardə diyabe soye kasatsana, surodən am hangal gənatəwu United Statesbe mbeji, shiro poison təkkəna loktu shiye kamfani nəmzaluwuben karadən.[65] Cidamanzə nzəliwobe kura, [[Hamza al-Mustapha]], shiro sum cidawu Israelbe kamfani Yasser Arafatbedəye cedoro kasatsəna.[66] Sa kərmunzəyen, kərmaidə gomnati kəlafərəmye ro kalakcinro təmatəna suro kəntagə October saa 1998 yen, suro kəntagə October saa 1995 yen baditəna.[67] Ngawo Abacha ye kərmunzəyen, General Abdulsalami Abubakar də shima kura lardəye wo, shi do kərmaizə ganadən kərmai [[Nigeria]] ye kən diyaume dəga suwudə.[68] <ref>https://www.nytimes.com/1998/06/09/world/new-chapter-nigeria-obituary-sani-abacha-54-beacon-brutality-era-when-brutality.html</ref> == Laminte == 4r6fkigmpm1212qdgou5bf3xf1h0ijy 0 1261 15462 15461 2025-01-31T13:40:12Z Amire80 18 1 revision imported 15461 wikitext text/x-wiki '''Sanskrit''' dǝ tǝlam kureye dǝwo dalami Indo-Aryan ye suro tǝlammado Indo-European ye dǝlan. South Asia lan tuwudəna ngawo təlammado buron faidatayinma dən anəm-fəte lan sandiya lezəna lan suro datəgəram Bronze Age yen. fozjdz97jmg83trvwejqo9fzpkyvqmv 0 1262 20218 15502 2025-02-09T10:58:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4605]] 20218 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4605}} <ref>http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Henriette_Rosine_Bernard_dite_Sarah_Bernhardt/108572</ref>'''Sarah Bernhardt''' (French: [saʁa bɛʁnɑʁt]; '''Henriette-Rosine Bernard''' Sha chasambo yim findin indin bǝ lan AU yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwu mǝyon uskun fidiyon luko diyon bǝ lan sha chasambo (22 or 23-0ctor-1844) == Kenenga nze buro yǝ. == Kәnәnga buroye Bernhardt wa mamanzǝ wa Henriette-Rosine Bernard suro 5 rue de L'École-de-Médecine suro Latin Quarter Paris be dәn kәntawu October bǝ 22 saa 1844 dәn sha chasambo. [note 2] Shi dә shima fero Judith Bernard bǝ wo (kuru sha Julie lan nowotә kuru suro tǝlam France ben (Youle), am Dutch bǝ dәwo am tajirwa'a au am daraja'a soye kәlanzәna ma. Suro loktu ngǝwu yen su baanzǝ yǝ tussuna sakǝyi, amma sha nowotǝ kǝla shima kura kazadala (Le Havre) bǝ dǝn. Bernhardt dǝye kakkadu am baanzeyǝ ro rowozina kila kuna mowonti shiro biyaturo, daji ngawo lan catholic ro baptisma sǝdǝna dǝro, kuru kungǝna nguwu laa kusuro kwalzena loktu shiye kura ro walzǝna dǝn. [ Mumma dә nguwuso bulan nafshǝn ba, kuru kәla dәn gana laa sәraana. Bernhardt dǝ na tada ngnata bǝ lan nguwu soro (Brittany) bǝ lan,kuru daji cottage suro Paris suburb Neuilly-sur-Seine lan == Kǝrmu nzǝ. == Yim findin Araskin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin yaskin bǝ lan bawono (26-march-1923). Benhardt dǝ biske makar bǝ diyoma cidi Faransa bǝ . Loktun nzun kamu shiyǝ yi bawo dinan gairo sorin nasha biske makar yǝ dǝn. Suro saa duwu miyon uskun fitulurrin bǝ lan (1870) biske ngu sidina nasha Europe bǝ lan. Kuru ngawo lan united State ro waltina biske diyoro. Zauro kasadin nzu filezina nasha biske makar bǝn. Kasadin nzi ro +Divine Sarah) bǝ lan sun nzu botin ro wallono. == Lamintǝ == oepmicyselcy0g219o1zqg5ocswuf40 0 1263 20219 15517 2025-02-09T10:58:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20685445]] 20219 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20685445}} <ref>https://web.archive.org/web/20150407135522/http://hiphopworldmagazine.com/close-up-on-stars-sarz-onthebeat/</ref>'''Osabuohien Osaretin''' 17 March 1989 bǝ lan katambo. '''Sarz''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Shi kam Benin city, Edo State bǝ. Saa 2007 lan shima lord of Ajasa's bǝ, Saa izini Wizkid, Naeto c, Banky W, Skale, Shank, Reminisce, Goldie, Harrey, elDee, Wande coal, YQ, Lojay. ==Lamintǝ== 1rm2hte6vuvam69jkkazff04hf9g7la 0 1264 15526 15525 2025-01-31T13:40:16Z Amire80 18 8 revisions imported 15525 wikitext text/x-wiki '''Sasha Alexandra suzana Drobnjakobic'''<ref>https://twitter.com/sashaalexander/status/302295351635890176</ref> Sha Chasambo 17 May 1973. Biske drama diyoma cidi America be,Izuni yuma. ==Lamintǝ== mzn644yaa1xl5028wtizib8y44rth29 0 1265 22247 20220 2025-03-18T15:31:27Z Bukr Garbai 213 +s 22247 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20685053}} <ref>https://ynaija.com/sasha-first-lady-of-hip-hop/</ref>'''Anthonia Yetunde Alabi''' 21 May 1983 bǝ lan katambo. First Lady of Nigeria Hip Hop bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, Kasuma kura, Lawyer. ==Lamintǝ== d70qjwsi2otvmjuejr5dkl5dbzfzwrl 0 1266 15539 15538 2025-01-31T13:40:16Z Amire80 18 1 revision imported 15538 wikitext text/x-wiki Saturn shima dunya kən arakkəmibewo suro kawusuwaben kuru shima dunya kən indimibewo suro kawusuwaben, ngawo Jupiterben. Shidǝ shi gas giant dǝwo radiusnzǝ nǝmkambe duwu-a kǝn yakkǝ-a kǝn yakkǝ-a dǝwo Dunyabe dǝga kozǝna dǝn. 7r0k2myx44rupzrgq1ky9r977taevmc 0 1267 20222 15561 2025-02-09T10:58:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8873]] 20222 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8873}} <ref>https://aaspeechesdb.oscars.org/link/064-24/</ref>'''Satyajit Ray''' Sha chesambo yim indin bǝ lan kintawu chidi bǝ lan sa,a duwun yar laarrin findin tilon bǝ lan (1921) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Kǝrmu Nzǝ == Yim findin yaskin bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fillaarin Indin bǝ lan.(1992) Satyajit Ray dǝ biske indian movie bǝ ro izini yoma (Director) karno 20th century bǝ lan Kam jirin nzi yeyi bawo nasha biskǝ indian movie bǝ lan. Am ngu klan nzi sorin . Bula kolkata bǝ lan sha chesambo == Lamintǝ == 7297zcu4qvwey2cszh712ehfhyevgji 0 1268 19107 19106 2025-02-05T18:12:58Z MohammedBama123 36 19107 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Liwuram:SAUDI FLAG.svg|thumb|Alam Saudiya yǝ]] <ref>https://web.archive.org/web/20120417231457/http://www.saudiembassy.net/about/country-information/facts_and_figures/</ref>Saudi Arabia, [e] lardǝ Saudi Arabiabe (KSA), [f] lardǝdo suro Fǝte Asiabe-a kuru Middle Eastbe-a. Nasha kura lardǝwa Arabiyabe-a cidiyanzǝ 2150000 km2 (830000 sq mi), lardǝdo kǝn uwuye duwo zauro kurama suro Asia bǝn kuru kurama suro Middle East lan. Kǝla fǝteyen Dǝye kuluwu Red Sea-a; yala dǝn Jordan-a, Iraq-a, Kuwait-a; gǝdiya dǝn Persian Gulf-a, Qatar-a, United Arab Emirates-a; gǝdiya dǝn Oman-a; kuru gǝdiya dǝn Yemen-a. Bahrain dǝ lardǝdo kǝnǝngabe dǝga kǝla kǝnǝnganzǝ gədiyen. Nasha Gulf of Aqaba dә suro yala-fǝte lan Saudi Arabia-a Egypt-a Israil-a ye yaktin. Saudi Arabia dǝ shima lardǝdo done kǝntagǝnzǝ-a kuluwu Red Sea-a kuru kuluwu Persian-a ye dǝn, kuru ngǝwuso cidi nzǝ dǝn karǝngǝwa, cidi gana-a, steppe-a kuru kuluwu-a mbeji. Bərni kura lardəye kuru bərni kura kura də shima Riyadh; lardədə shima bərniwa Islamye indidəwo zauro natuna ma dǝ sandima Mecca-a Medina-a Nəm nguwu jamaye də miliyon 32.2 karəngə, Saudi Arabia də shima lardə do nəm nguwu jamaye suro dunya Arab ye lan kən diyaume wo. Kawu Islamro Arabia, shi kalangai do Saudi Arabia zamanbedə, shima na adawa kurebe-a kəla furum zamanbe-a kadaye; gargam Saudi Arabiabedə awowa buro salakbe cidawa adammanabe diya Africaben fəlezəna.[17] Islam, adin kən indimi dunyalan,[18] na kərma Saudi Arabian gultindən badiyaram karnu kən tulurmin fəlango. Nabi Islambe Muhammaddə jama cidi Arabianbedəga kəlzə kuru siyasa adin Islambe fal kokkono. Ngawo kərmunzə suro saa 632 yen, ja'anzə soye kərmai musləmmaye Arabia'a ​​kozənaro faraksana, nasha'a yala Africaye'a, dauye'a, anəm Asiaye'a Iberia'a suro saa mewu mewuyen kəriwuzana.[19][20][21] Mairiwa Arabbe zaman kəmaye saudi arabia lan fəlangzana sodə sandima Rashidun (632-661-a), umayyad-a (661-750), abbasid-a (750-1517), fatimid (909-1171) kərmai kərmaibedə cunza, kuru mairiwa gade kada Asia-a, Africa-a, Europe-a lan coko. ==Lamintǝ== hxocq8vgvc6o80ge3klftp3bv67h290 0 1269 20223 15579 2025-02-09T10:58:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q912172]] 20223 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q912172}} '''Saul Niguez'''<ref>https://www.premierleague.com/players/4931/%C3%BAl-%C3%91%C3%ADguez/overview</ref><ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce15/pdf/601-IndividualSquadList-English.pdf</ref> dǝ sha chasambo(21/11/1994) Dekkel baktema cidi Spain bǝ kuru dawu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro kuru cidi nzǝ Spain bǝ wa ro. == Lamintǝ == fdqoindduutjcsj96spwsrxse81dy9i 0 1270 20224 15586 2025-02-09T10:58:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q336]] 20224 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q336}} Ilmu kimiyabedə shima awoa zaumaro hangal gənatəgəbewo, shidoni ilmuwa garjin kuru kalkalzayin suro bayanna kuru son kəla dinaben tədinma. Ilmu kimiyabe zamanbedə dalami yakkəro yakkata: kimiya alagǝbe (misallo, physics, chemistry, a kuru biology), sandidoni dunya zahirre kərazain; kimiya naptəram jamabe (misallo, econolamintǝmics, psychology, a kuru sociology), sandidoni amsowa kuru jamiwa kərazain; kuru kimiya alagǝbe (misallo, logic, mathematics, a kuru theoretical computer science), sandidoni munduwa alagǝbe kərazain, sandidoni axioms a kuru ka'idawa-a lan notinma. == Lamintǝ == 0zq3lotfisin1hvqldxsme70ny5h5r0 0 1271 20225 15592 2025-02-09T10:58:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22]] 20225 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22}} '''Scotland''' Cidi Scotland bǝ jsoripw5s1g4ihfv28agdg456i61mzj 0 1272 20226 15608 2025-02-09T10:58:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20781862]] 20226 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20781862}} <references /> <ref>https://www.thetoptens.com/dancehall-reggae-artists/</ref> ===Sean Paul=== '''Ryan Francis Henrique'''s dǝ sha chasambo yim laarrin bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin yaskin bǝ lan sha katambo (9/1/1973) shi kayama cidi Jamaika bǝ kuru kǝrma ro cidi Amerika bǝ lan kashara. == Kǝnǝnga Nzǝ == == Lamintǝ == hlk8qik62w78w1lirpi92r82eug360k 0 1273 20227 15619 2025-02-09T10:58:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19321864]] 20227 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19321864}} <ref>http://septin911.com/exclusive-nigerian-artiste-sean-tizzle-married-with-two-kids-iamseantizzle/</ref>'''Morihanfen Oluwaseun Oluwabamidele'''. sha chasambo (15 Dec 1989) '''Sean Tizzle''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. Wonder bane music lan chidajin ==Lamintǝ== 9pnxcwfu1rlhxssp3zjy70pbvhu880w 0 1274 20228 15630 2025-02-09T10:58:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1041]] 20228 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1041}} '''Senegal''', [e] hukumamen Republic of [[Senegal]], [f] shima lardə do fəte [[Africa]] yǝ fətezənawo, ci kəmaduwu Atlantic yǝdən kara. Yalanzən Mauritania'a, gədinzən [[Mali|Mali'a]], anəmgədinzən [[Guinea|Guinea'a]] kuru anəmfətenzən [[Guinea-Bissau]]'a. Senegal yǝ [[Gambia|Gambia'a]] ​​dərizə kəlzəna, lardə do cidi gana ci kəmoduwu [[Gambia]] yǝdən, shidoni nasha Senegal yǝ anəm Casamance yǝ də'a lardə gade'a yekcin ma. Kuruson [[Cape Verde.|Cape Verde]]'a kalangai kuluwu bǝ mbeji. Senegal bəni kuranzə arzənyi'a siyasabǝ'a də shima [[Dakar]]. Senegal də shima lardə do fəteye cidi dina kure yǝ lan, au Afro-Eurasia lan. Sunzədə kəmoduwu Senegal bə dəro təkəna, shidoni gədi-a yala-aro kalangaizənadə. Shi yanawudə zahirro Sahelian, amma loktu sami bǝ mbeji. Senegal də nəm kura cidiye kilomita square 197,000 (mi square 76,000) yǝyi zamzəna kuru nəm nguwu am yǝ də miliyon 18 yeyi. Kəriyedə kərmai kura lardəye fal; lardədə 1960 lan koktənadən, shidə lardə doni zauro nəm kəla kəlzənaro asutəna suro continent [[Africa]] bǝn. Suro 2023 V-Dem Democracy Indices yǝn, Senegal də shima kən 52 me suro demokəradiya karnoye dunya sammason kuru kən 4 me suro demokəradiya karno yǝ [[Africa]] lan. == Lamintǝ<ref>https://theconversation.com/wolof-is-reclaiming-ground-in-senegal-as-the-french-language-wanes-194750</ref> == s72gzdxtl7lqeroo5j93nshr0q65yf8 0 1275 15632 15631 2025-01-31T13:40:21Z Amire80 18 1 revision imported 15631 wikitext text/x-wiki '''Sensory nervous system''' dǝ shima nasha nasha kǝrawuye duwo bayanna kǝla kǝnzǝlibe dǝga kǝndozǝna dǝwo. Fasal hangal gənatəbedə suronzən neurons hangalbe mbeji (surodən cellwa hangal gənatəbe suronzan mbeji), neural pathways, kuru nashawa suro kərənnabe suronzan mbeji hangal gənatəbe-a kuru interoception-a. 845j7fvwodsmwxvjdzd1d3jzjxb98zi 0 1276 15636 15635 2025-01-31T13:40:21Z Amire80 18 3 revisions imported 15635 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sergei_Eisenstein#cite_ref-2</ref>Giacomo Puccini Giacomo Puccini [n 1] (22 December 1858  ⁇  29 November 1924) [1] shima kam Italiyabe gargamnzǝ operabe lan nowotǝnama. Shiga zauro zauro zaumaro kura kuru zaumaro cidawu opera Italybe dəwo Verdi lan ngawozəna lan gotənama ro gotənama ro gotəna, shi dəwo suronzəma am composersbe nguwu soye, zaman baroque dareye lan gozana. Cidanzǝ buroye dǝ suro opera Italybe karnu kǝn 19th be dǝlan zauro duno'atǝna yaye, cidanzǝ dǝ ngawo adǝben fasal verismo be dǝga fuwuzǝna, shido dǝwo shiye kam kǝrmai kura falro walzǝna. Cidanzǝ zauro nowataadǝ sandima La bohème (1896), Tosca (1900), Madama Butterfly (1904), kuru Turandot (1924), sandi samma suro operawa dowo nguwuso sǝdin kuru ruotǝna ma. Fato-a ilmu-a Fato Puccinibe cidanzә kәlanzә kәnәngatәbe dәn Puccini dә Giacomo Antonio Michele Secondo Maria Puccini lan suro Lucca, Italy lan, saa 1858 lan cido. Shi shima kən arakkǝmi suro nduli Michele Puccinibe-a (1813-1864) kuru Albina Magibe-a (1830-1884) lan. Fato Puccinibe Lucca lan dawarratadə shima fero gargambe doni Puccinibe kakkadi kakkadi kakkadəye shiro Giacomo (1712  ⁇  1781) gultinmadə. ==== 3== ==== == nat3 == exturk7wr6yz8lnq8a3507n8hp1128p 0 1277 22624 20229 2025-03-29T14:20:59Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22624 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q703269}} '''Sergi Roberto Carnicer'''<ref>https://web.archive.org/web/20220709051310/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=31380</ref> sha chasambo (7/2/1992) Dekkel babema cidi Spain bǝ kuru dawu baktema karabka donyi La liga bǝ [[Barcelona]] ro kurbǝcidi nzǝ Spain bǝ wa ro. == Lamintǝ == <references /> 9klsfsurxy0hmu9vndqbkf8s4wvz7rz 0 1278 20230 15663 2025-02-09T10:58:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3111214]] 20230 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3111214}} '''Oluseun Anikulapo Kuti''' 11 Jan 1983 bǝ lan katambo. '''Seun Kuyi''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. <ref>http://thenet.ng/2016/01/seun-kuti-all-you-need-to-know-about-felas-son-as-he-turns-33-today/</ref> ==Lamintǝ== 7az3femgs1rj80l0xia9ltrfpzes9b9 0 1279 15665 15664 2025-01-31T13:40:23Z Amire80 18 1 revision imported 15664 wikitext text/x-wiki Jinsodə shima sifa do alauwa jili tilo lan yakcinma dəye gametes konga au konga ye tandoro. 4liy78tevjx1mqrln3eibrwvsh9fln5 0 1280 20231 15682 2025-02-09T10:58:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16752042]] 20231 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16752042}} '''Deborah Oluwaseyi Joshua''' 21 jimada gaji 1985 lan, [5] [6] shiga Seyi Shay lan nozana (Shay-yee Shay lan bowotin), shide kaiyyama Nigeria be, kaiyya ruwotema kuru bikke makkaryema. Suro saa 2008 lan, shiye kaiyyama kura karapka fero popye From Above ye dero wallono. Karapkadeye cida rekodinbe Sony's Columbia Records'a mukko sakkena kuru kamfani kaiyyabe dunyabe Mathew Knowlesbe shiro cistayin.[6] Suro kentawu Jimada auwal saa 2013 yen, Shay ye cidaram telecommunicationye Etisalat ye dega muskozena.[7][8] Suro kentawo Julyye saa 2015-lan, cida rekodbe Island Records-a mukko sekkena. Suro saa 2015 lan, contract saa indiye Pepsi'a muskozena.[10] Shay ye albomnze buro salakye Seyi au Shay dega suro kentage Jimada auwal ye saa 2015 lan cutulo. Suro kentage Razab) ye saa 2021-lan, shiye cidaram kaiyya bakte be Faransabe karapka kaiya baktebe Dunyabe-a mukko sekkena. <ref>https://web.archive.org/web/20140503011933/http://www.punchng.com/spice/my-favourites/men-see-me-as-a-sex-symbol-seyi-shay/</ref> ==Lamintǝ== i9mdkmn8dqf406p1yv169lgwoxtspuo 0 1281 20232 15704 2025-02-09T10:59:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q108180746]] 20232 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q108180746}} <ref>https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Seyi_Vibez&action=edit&section=8&editintro=Template:BLP_editintro</ref>'''Balogun Afolabi Oluwaloseyi''' sha chasambo yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwu indin bǝ lan sha katambo (12 Juil 2000). '''Seyi vibez''' bǝ lan sun nzu notuna ma. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma == Kenengan nzǝ buroyǝ cidan nzǝ wa == Balogun Afolabi Oluwaloseyi dǝ kǝntau 12 Kǝntawu Yulibe saa 2000 lan kayan nzu Ketu lan notunama, Lagos State lan cido, na dǝn kǝnǝnganzǝ buroye dǝga sǝdǝna kawu Ikorodu, Lagos State ro lejin dǝn, na dǝn shiye kǝnǝngatǝ. Seyi Vibez dә suro saa 2019ye dәn single "Anybody"ye lan burozәna. "Godsent" lan kən auwalmiro kambowono suro saa 2020 lan, ngawo saa dən shiye buro salakye albuma No Seyi No Vibez (NSNV) sədənan, albuma Billion Dollar Baby kən indimi dəga Mixtape "Billion Dollar Baby 2.0" lan saa 2022 lan sədəna, albuma dəye lamba 1 na Turntable 50 albums chartbe dən sədəna. 10] Saa fal dǝlan sha MoreBranches dǝye suronzan kam fal suro fannuwa Afrikabe 16 dǝro gowotǝ. ==Lamintǝ== gvh9ebflh1izbwg8zu6e1t3frqghuua 0 1282 15707 15706 2025-01-31T13:40:25Z Amire80 18 2 revisions imported 15706 wikitext text/x-wiki '''Shah Shujah Durrani''' (Pashto/Farsian: شاه شجاع درانی ; kəntawu Nowambaye saa 1785-5 kəntawu Aprilye saa 1842) shima mai Daula Durranibe saa 1803lan səta 1809ro saadənan. lai Sadduzaibe karapka Abdalibe kaduwu Pashtunbe. Shima Mai Durranibe kən uwumiwo n9nfm5y890ltlc2kvbu7mife3umh3kw 0 1283 20233 15717 2025-02-09T10:59:02Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q120943157]] 20233 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q120943157}} <ref>https://notjustok.com/news/shallipopi-launches-plutomania-records-signs-2-artists/</ref>'''Crown Uzama''' 12 April 2000 bǝ lan katambo. '''Shallipopi''' lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Rap yi rutuma. Saa 2023 lan kayan nzu "Elo Musk" chido ==Lamintǝ== chhi4pflo1wtkyunmglw2tmuljovyzm 0 1284 20234 15729 2025-02-09T10:59:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8686]] 20234 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8686}} <ref>https://web.archive.org/web/20170104183445/http://museum.shqp.gov.cn/gb/content/2009-03/03/content_238558.htm</ref>'''Shanghai''' Kanurin Shanghai (/ʃæŋˈhaɪ/;[17] Chinese: 上海; pinyin: Shànghǎi, Shanghainese: Zaon6he5 [zɑ̃̀.hɛ] i, Standard Mandarin pronunciation: [ʂâŋ.xàɪ] i) shima bəladiya do'a diyau do'a lardə People's Republic of [[China]] (PRC) yǝ dəwo. Bəladiya də shima anəm kəmoduwu kuluwu Yangtze yǝ dən kara, kuluwu Huangpu yedəye sha kolzəna. Nəm nguwu bərni bedə shima kən yakkə mewo suro dina ben, am miliyon 24.89 suro saa (2021), amma nashawa bərni be də shima nguwu wo suro China ben, am miliyon 39.3a. Saa (2018) lan, shi Greater Shanghai metropolitan area də kərmaro gross metropolitan product (nominal) do RMB trillion 9.1 ($1.33 trillion) yeyi sədəna. Shanghai dǝ shima na do lamar kungǝna wa, kasuwu wa, arzəyi wa, kulashi wa, ilmu kimiya wa, nzundu wa, cidawa wa, fuwutǝ wa, lamar nǝm gade wa, kuru ada wa, kuru Port of Shanghai dǝ shima na do kontainer yǝ do zauro cida ngǝwuso sǝdin ma dǝwo. == Lamintǝ == h3y0a5kgrbbhvbrxx2u0akao62dqwkw 0 1285 15734 15733 2025-01-31T13:40:27Z Amire80 18 4 revisions imported 15733 wikitext text/x-wiki '''Sharon Pratt''' Sharon Pratt (kəntagə Januarybe kawunzə 30, saa 1944lan katambo), buron Sharon Pratt Dixon-a Sharon Pratt Kelly-a, shidə lawyer Americabe kuru siyasama shi doni mayor bəla Columbiabe saa 1991lan səta 1995ro saadənan, mayor buro salakbe bəla Columbiaben katambo tən Richardben. Wallach shi do ne kərmaiya suro saa 1861 lan gozəna də kuru shima kamu buro salak ye kərmai də lan.[4] == Kǝnǝnga kǝlanzǝbe == Sharon Pratt də sha shararam kura D.C. ye lan katambo. Ngawo yanzə kwasa kansa nonoye lan bazənayen, kakanzə Hazel Pratt-a, bawanzə Aimee Elizabeth Pratt-a ye Sharon-a yanzəgana feroye-a banazana. Pratt də mowonti gumnatibe D.C. Gage ES-a, Rudolph ES-a, mowonti kura MacFarlandbe-a, Roosevelt HS-a (1961, daraja-a) ro karaa. Shidə baseballlan zauro nozəna amma nəmzairolan bikkedə sədinba. Jamiya Howardyen karapka Alpha Kappa Alphabero kara (1964), kuru B.A. suro ilmu siyasaben (1965). Shiye degree J.D. ye mowonti sharaye jami'a Howard ye lan 1968 lan səwandəna.[1] Arrington Dixon'a nya'ano saa 1966 lan kuru fero indi shilan mbeji;[6] ngawo saa mewun arakkəyen dəbkata.[1][3] Kamfenzə sədəna kuru sha karrada kuru mayor DC ye dəga Sharon Pratt Dixon ro kalakca, amma sa James R. Kelly III, kasuwuma New York ye dəga nyazənadən, kəntagə Disembaye kawunzə 7, saa 1991 lan, sunzə Sharon Pratt Kelly ro falzəna. Ngawo 1999 lan dəptanayen, sunzə feroye Sharon Pratt də waltə badiwono.[8] Pratt də shiye wakil Links ye.[9]: 105 == Cida == Buro salakkin dunonzə siyasabedə siyasa lardəbero gozəna siyasa fatobe yayero. Shidə memba komiti lardəye Democraticye District of Columbiaye (1977-1990), kamu buro salakye nasha adə sətanadə. Shidə kungəna DNCbe saa 1985lan səta 1989ro saadənan. Samno Democratic National Conventionye saa 1980yedən, shidə memba komiti Ad Hoc Credentialsbe, memba majalis sharabe, kuru kura komiti dokabe.[2] Suro saa 1982 lan, kamfen mayorye Patricia Roberts Harrisye karno D.C. ye lan sədəna. Suro saa 1983 lan, shiga banama kura nəmkam ndikate jamaye Pepco, D.C. lantarki faidatəye ro cado. Shima kamu buro salakye kuru African American buro salakye cida adə sədinmawo. Saa shima dəlan, shiye lamba kura lardəye karapka am launuwaye fuwutəye (NAACP) lan zuwuna. 2s1c1qivcobr2718wqy3aa24clyj3hk 0 1286 20235 15745 2025-02-09T10:59:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3481633]] 20235 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3481633}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Shawn_Szydlowski#cite_ref-1</ref>'''Shawn Szydlowski''' (Kəntawə Shawur bǝ kaunzə 5, saa 1990bǝblan katambo) shidə gonyi bikke hockeybe kankarabe America bǝ shidoni kərmaaro Fort Wayne Komets ECHLbedən bikkejinma. '''Cida bikkebe''' Kawu gonyiro waljinro, Szydlowski yǝ zaman diyau (2007-11) suro Ontario Hockey League yǝ lan rokko Erie Otters yen bikkezəna. -saa-gaworam-konturok.[1] Saa dareyǝ cidanzə Sabres yǝ lan, Szydlowski də sha kungiya ECHL yǝro cǝdo, Fort Wayne Komets ro loktu saa 2013-14 yǝ lan. Biskewa 63 rokko Komets yǝ lan, shiyǝ points 26 sətana kawu bikkenzə kəriwubǝ suro Kelly Cup playoffs yǝ dəga sədinro kuru points 11 biskewa kadalan sətandinro. Yim kəntagə Maram lan kawunzə 29, saa 2014 lan, Sabres ye contract bəlin ngalwozənyi dəro, Szydlowski yǝ contract saa falye ECHL ye muskozəna Fort Wayne lan naptəro.[2] Saa kən arakkəmin rokko Komets yen saa 2017-18 lan, Szydlowski ye awo sədin dəga sərana kuru ECHL dəga fuwuzəna kuru points 79 suro biskewa 64 yen, karno First All-Star Team yero səwandəna kuru daraja ECHL ye MVP ye səwandəna. == Lamintǝ == begihdm2lpqhm0s3q6x0k7wk4h3j8uo 0 1287 15748 15747 2025-01-31T13:40:27Z Amire80 18 2 revisions imported 15747 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q380668}} '''Shehu Shagari''' Shehu Usman Aliyu Shagari GCFR (Hausa lan bowotin; 25 Fabarairu 1925- 28 Disemba 2018) shima siyasama Nigeriaye shidoni buro salakkin kura lardə Nigeriaye demokradiyalan kartənadə, ngawo kərmai askərraye kura lardəye General Olusegun Obasanjoye suro saa 1979yen falzənayen. citə kərmai Nigeriabe kən indimiro.[2] Siyasawu ilmuma, gana laa maləmmaro cidazəna kawu siyasaro 1951lan gayinro; kuru shiga majalis wakillaye ro karrada suro saa 1954. Loktu gade-gaden kate saa 1958 lan kərmai kəlabe Nigeriaye saa 1960-a 1975-a lan, shiye nəm kura majaliskuye gozəna naptə komishina federalye au minista federalye. Namtə kura lardəye lan, Shagari ye kərmai kəla hijrawu fəte Africaye suro saa 1983 yen dutəyen, shi done hijrawu Ghanaye Nigeriaro lezənadə. 585z6zhd3iliv62ib1j7qsv8r7ptx4e 0 1288 20236 15795 2025-02-09T10:59:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q380452]] 20236 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q380452}} <ref>Loimeier, Roman (2011). ''Islamic Reform and Political Change in Northern Nigeria''. Northwestern University Press. p. 21. ISBN <bdi>978-0-8101-2810-1</bdi>.</ref><ref>http://www.africa.upenn.edu/Articles_Gen/Uthm_Fodio.html</ref><ref>http://www.onlinenigeria.com/links/tarabastateadv.asp?blurb=368</ref>'''Shehu Usman Dan Fodio''' '''Usman dan fodio''' sha chasambo yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar tulurin fiwun diyon bǝ lan. Suro bula marratta bǝ lan nasha Agadez bǝ lan cidi nijar bǝn. == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == yim findin bǝ lan kǝntawu shahul bǝ lan suro saa duwun yar uskun mǝyon tulurin bǝ lan (1817).bula sokoto bǝ lan bawono.Su Usman bin fodio su Arabic bǝ. Fodio kalma jiri fulata bǝ ma,ana Taktima. Su baan nzu bǝ malum Muhammed. Su yan nzu bǝ maluma Maimunatu. durin nzu nguu mbeji. sandi findin tulurin kozana kamuwan nzu niyayǝ sandi usku. Awo sha siki kamuwa usku niyazina dǝ duma yǝ nozuyi.suro durin nzu yǝn guda indi nbeji sunza dina yǝ notunams. Fal konga fal kamu. Su konga di yǝ Muhammed Bello. Su kamu di yǝ NaNa Asma,u. Mujaddadi au Shehu Usman dan fodio bǝ lan sunzu notunaman shima kura fuwutuma au Taktima adin kir musulum bǝ lardi afuno bǝ. Dan fodio malum kura kir musulum bǝ attǝyǝ kureman kakkadi rowotuma. Shima daular fulata bǝ burozu koksi lardi afuno bǝ lan. Malum fulata bǝ zauro awo lardi fuwutu bǝ amziro kudo suraana .shima karabka khalifancin sokoto bǝ burozu koksu == lamintǝ == o9a4t730upxmbctcz9fhw8grc26y8xa 0 1289 20237 15818 2025-02-09T10:59:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4670485]] 20237 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4670485}} '''Abubakar Gumi''' sha chasambo yim uwun bə lan kǝntawu jimada Auwal bə lan saa duwun yar laarrin findin indin bə lan. == Bawono == yim mǝyon tilon bə lan kǝntawu lailahar bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin indin bə lan(1992). Cidi England bə lan bawono. Abubakar Gumi shi malum kura addin kir musulma bə attəyə kureman alkali kura (Grand kadi) kureman shima krafka Izala salafiya su lan notunama burozu koksu. == Kran nzə == Kakkadiwa ngu kirazina kureman attəyəy kakkadi ngu kilan nzin rowozina. Suro kakkadi rowozunaman lu,uran fasar zina afunoro . Kureman shima kam buroyə lu,uran afunoro fasarzina ma. attema siko shiro dama chi Mai saudiya bə king faisal shiro award chaino (king faisal Award).malum Abubakar Gumi dǝ shi Sawa sir Ahmadu bello sardauna sokoto bǝ kureman Aminman nzə sawariman nzə. Suro durin nzə bən Doctor Sheik Ahmad Gumi nbeji == Lamintǝ == <ref>https://books.google.com/books?id=_nKXOThUEpcC&pg=PA551dq=Abubakar+Gumi+1922</ref> lkukg404vn9o2db0pmprhopfcn5rm0r 0 1290 15822 15821 2025-01-31T13:40:32Z Amire80 18 3 revisions imported 15821 wikitext text/x-wiki '''Shia''' Islam dǝ shima dalami Islam bǝ kǝn indimiwo. Shiye wono kərmai Islam bǝ Muhammad bǝ Ali ibn Abi Talib (r. 656 ⁇ 661 CE) shima kərmainzə (khalīfa) kuru shima Imam (kərmai adinbǝ-a siyasabǝ-a) ngawo Ghadir Khummben, amma sha kərmai Muhammad bǝ am Musluman bǝ sodəro gərzəgənyi sawanzə Muhammad bǝ laan (ṣaḥāba) Saqifah lan. == Lamintǝ == mt65g045smkx98yrc1p50u4zq44gim4 0 1291 15829 15828 2025-01-31T13:40:32Z Amire80 18 6 revisions imported 15828 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7881}} Shila tiyi nǝ dǝ shima fasal do tiyi dabbawa bǝ au kam bǝ ngǝwusoye banajinma wo. Awowa skeletonsbe kada mbeji, suronzan exoskeleton, shi donyi shila diyabe dunowa kuru shi donyi suronzə organismbe dəga gojinma; endoskeleton, shi donyi shila surobe dunowa kuru shi donyi organso a soft tissues so dəga gojinma; kuru hydroskeleton, shi donyi shila surobe dunowa kuru shi donyi hydrostatic pressure of body fluids ye dəga gojinma. ==Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Skeleton#CITEREFMish2014</nowiki></ref>== niqvgfupxr37hoob1uyu4hrergutaax 0 1292 20238 15853 2025-02-09T10:59:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7364]] 20238 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7364}} [[Liwuram:Menschliches auge.jpg|right|thumb]] <ref><nowiki>https://doi.org/10.1146%2Fannurev.ne.15.030192.000245</nowiki></ref>'''Shim''' Shimadoə awo, o kla kammən kara, ana kururo faida. Shilan kamme surin. == Lamintǝ == ir9qga7c6n63hun9ieyp7th2wt1sr97 0 1293 22805 20239 2025-03-31T05:41:04Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22805 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9372}} <ref>https://books.google.com/books?id=0121vD9STIMC&pg=PA1094</ref>'''Sima Qian''' Sima Qian ([[Chinese]]: 司[[马]]迁) dǝ Shi malum Tarihi bǝ (Historian) karno ([[Han]] [[Dynasty]]) bǝ lan cidiya kir mai (Emperor WU) bǝ lan suro bula Xia Yang bǝ lan sha katambo. Kirmaro bula shi ma dǝ (Shan Xi Province, Han city) bǝ lan notunaman. Kate-kate saa 135 au 145BC bǝ lan sha katambo. Ba,an nzu shima (Sam Tam) shiye malum tarihi bǝ (Historian) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == <references /> m3v4lrfr2t4j8gdeaaqvxnloaw8728l 0 1294 22248 20240 2025-03-18T15:32:14Z Bukr Garbai 213 +s 22248 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q230686}} <references /> <ref>https://jewishjournal.com/culture/arts/hollywood/176625/actress-shiri-appleby-chats-about-jewish-influences-and-life-on-the-small-screen/</ref> '''Shiri Freda Appleby''' 7,1978 bǝ lan katambo. Shiri Appleby bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ== 9cha4ibea52w7y2844ldb9s8ia7gwgl 0 1295 20241 15898 2025-02-09T10:59:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q239657]] 20241 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q239657}} '''Shirley Chisholm''' <ref>https://web.archive.org/web/20141111182057/http://www.uic.edu/orgs/cwluherstory/jofreeman/polhistory/chisholm.htm</ref>Shirley Anita Chisholm (nee St. Hill; kəntagə Nuwambaye kawunzə 30, saa 1924-kəntagə January ye kawunzə 1,Suro saa 2005) də siyasama America ye shidoni, suro saa 1968 yen, kamu sələm buro salak ye majalisku [[America]] yero kartənadə. 1] Chisholm də majalisku [[New York]] ye kən 12 me wakilzəna, majalisku do Bedford-Stuyvesant, Brooklyn lan dazəna də, zaman tulur ro saa 1969 lan səta 1983 ro saadənan. kamu buro salak ye Democratic Party ye karno kura lardǝbe ro gagǝma. Suro cidanzəyen, shiga "kəla nəmzalum razəgəbe-a, naptəram jamabe-a, siyasabe-ayen kəriwutə" lan nozana, <ref>https://www.jstor.org/stable/10.2979/meridians.13.1.204</ref> [7] [8] [9] Brooklyn, New York lan katambo, sa’anzə uwu səta ləgarro Barbados lan cido, kuru sambisoro kəlanzə’a kam Barbadian ye ro gozəna. Shidə maarantalan zauro ngalwozəna kuru degreenzə mowontibe United Stateslan səbandəna. Cida ilmu duli ganaye badiwono, kuru siyasa Democratic Party fatobero 1950s lan cidawono. Suro saa 1964 lan, kəla shidə kamu nankaro, shiga majalis kəriye New Yorkbero karrada. Ngawo saa diyauyen, shiga majaliskuro karrada, na shimadən faraskəramma kəmbu-a nəm ngəla-a talaawaro yitagattəgəye fuwuzəgə kuru kərmai jamiyyayero cizəna. Majilas lan cida kolzəna suro saa 1983 lan kuru Mount Holyoke College lan kəra gulzəna kuru siyasa dawartə gozə kowono. Shiga ambassadorro Jamaicaro 1993lan karrada yaye, lamarra nəlewabeye səkə shiga kolzəna. Suro saa 2015 yen, Chisholm ro ngawo kərmunzəyen shiro Medal nəmkambe kura lardəye cedo. == Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a == Shirley Anita St. Hill də am kura'a hijirawu ye sha katambo kəntagə Nuwambaye kawunzə 30, saa 1924 lan, Brooklyn, bəla New York ye lan. Shidə kaduwu Afro-Guyanabe-a Afro-Barbadianbe-a. Yanzəganawa feroye yakkə mbeji, [11] indi suro saa yakkəyen katambo kuru fal ngawodən.[12] Baanzə, Charles Christopher St. Hill də, British Guiana lan katambo kawu Barbadosro lejinro. Shiye bərni New Yorkbero Antilla men, Cuba men saa 1923 lan nazəna. Yanzə, Ruby Seale də, Coci Christbe Barbadoslan katambo kuru bəla New Yorkbero 1921lan nazəna. Charles St. Hill də cidama cidaram jaketwa burlapye tandoye lan cidajin kuru banama baktəmaye. Ruby St. Hill də shidə cida tunoye zauro nozəna kuru cidama fatoye shi done cida diya fatoye lan zauro zauro sətana kuru loktu fallan ndulinzə wurajin.[15][16] Dalil adəye səkə, suro kəntagə Novemberye saa 1929 lan, sa Shirley ye saa uwu sətanadən, sha yanzəganawa feroye indi'a Barbados ro MS Vulcania lan zuza kakanza Emaline Seale'a naptəro. Shirley ye dare wono, "Granny ye wuro duno-a, daraja-a, kərawo-a cina. Gananzən wu kam laa səlina. Fitəna sələmye məradənyi wuro awo adə gultəro."[17] Shirley-a yanzəganawa feroye-adə napsana kulo kakanzəye bəladiya Vauxhallye suro Christ Churchyedən, na Shirleyye fato maarantaye njim falye kərazənadən.[18] Shiye United Statesro 1934lan waltəna, New Yorkro kəntagə Maybe kaunzə 19lan maara SS Nerissalan nazəna. Dalil loktunzə Barbadoslan, Shirleyye kənənganzə sammason təlam Indian Fəteyelan manazəna.[11] Suro gargamzə kəlanzəye saa 1970ye lan, Unbought and Unbossed lan, shiye ruwozəna: "Ngawo saa kadayen awo faida'a amnyi kuraabe wuro sadənadə nongin kəranyi buroye maarantawa adabe, zaye Britishye Barbadosyedən kəranyi. Kərmadəro kəskelan manayin kuru ruwoyin maa, ilmu buroyedə shima dalil kurawo."[20] Nzəralan, shidə nasha Quaker Brethren sectbe West Indieslan təbandindəro kara, kuru adində shiro faidaro wallono; adǝgaima, dare kǝnǝnganzǝn, ibada coci Methodistbero lewono.[21] Dalil loktunzə kəla jaziradəyen, kuru tambonzə U.S. ye dəman, sambisoro kəlanzə Barbadian Americanro gojin.[22] 0pbofls1oqmgrolqy3e816ndc3dwnnd 0 1296 20242 15905 2025-02-09T10:59:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q27453751]] 20242 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q27453751}} '''Shola Allyson-obaniyi''' 24;Sep 1971 be lan katambo. Shila Allyson be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya Soul, Folk, Gospel yi rutuma. Saa 2003 lan album nzu " Eji Oworo" chido ==Lamintǝ== t2qjc1s1d65o9osb9u4j0ggtvm7bm7d 0 1297 15907 15906 2025-01-31T13:40:36Z Amire80 18 1 revision imported 15906 wikitext text/x-wiki Shahnameh (Persian: شاهنامه, romanized: Šāhnāme, lit. 'The Book of Kings' dǝ, kammabo Iranian Persian ye zamanne [ʃɒːh.nɒː] ˈme]),[a] sha Shahnama lan bowotə, shima awo ruwoata kuruwu shi amari Persianbe Ferdowsi ye ndikate c. 977 -a 1010 CE lan ruwoata kuru shima kitawu lardəye Greater Iran ye wo. Shahname dә suronzәye 50,000 distichs au couplets (ruwowa layi indi), shi shahname dә shima kakkadi kura dunyabe fal, kuru kakkadi kura kakkadi kam falye sәdәna. m79fvz7xzedjqx6x302907pk3nelh6u 0 1298 20243 15916 2025-02-09T10:59:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5428]] 20243 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5428}} '''Siberia''' <ref>https://web.archive.org/web/20230201134214/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/PrPopul2023_Site_.xlsx</ref>Siberiadə nasha cidiye kura shidoni yala [[Asia]] be sammaso suronzən mbejidə, kau Ural be fəte [[Pacific]] be dən səta har Kǝmaduwu gǝdi lan.<ref>https://www.britannica.com/place/Siberia</ref> Shidə nasha kərmai kərmai Russiabe-a lardəwanzə ngawozənabe-a ro walzəna tun karnuwa kadaro Siberia kəriwutə baditən, shidoni Khanate of Sibirbe dareram karnu kən 16thben sukurinan badizənadə kuru Chukotka'a kəltalan dazənadə suro saa 1778. Siberia. kura kuru am gana, nasha kilomita square miliyon 13.1 (5,100,000 sq mi) ma kozəna, amma fato am [[Russia]] ye kwataye. Novosibirsk'a, Krasnoyarsk'a, Omsk'a də sandima bərni kura kura nasha dəye.<ref>https://www.worldatlas.com/articles/the-largest-cities-in-siberia.html</ref> Sau Siberiadə nasha cidibe-a gargambe-a kuru nasha siyasa be gənyi nankaro, ma'ana kalangainzəbe kalkalma ba. Adamen, Siberiadə cidi sammaso kəla kau Uralben səta kəmaduwu Pacificbero saadəna, kəmoduwu Ura lbe də shima nasha fəteye kalangayyanzə fəteyedəwo, kuru surodən nasha njiye kəmaduwu Arctic be də mbeji. Waltə bayantəna kəla kalangai suro Arctic Circle yalayedən səta kalangai yala Kazakhstanbe-a, Mongolia-a, [[China]] -a anəmlan sətanaro, amma kəla kau yala-dawu Kazakhstanbedəye surodən mbeji.[3][5] Gomnati Russiayedə nashadə'a federal districts yakkəro yaksəna (kəriwuwa federalye Russiayedə), surodən shi dawuyedə bas shiro "Siberian" gultin; indi gadedə sandima Ural-a Far Eastern-a federal districts, sunza Ural-a Russian Far East-a dəwo fəte-a gədi-a Siberia ye yakkə'a kalkalzənadə. [[Siberia]] də sha nozana kəla binəm kuruwu, zauro zauro, kəntawu Razab ye lan -25 °C (-13 °F).[6] Nasha cidiye lan Asia lan yayi, kərmai Russiaye'a amma noto'a karnu kən 16medən nashadə'a ada'a kaduwu'a [[Europe]] yero kalakca.[7] Kashi 85% nəm nguwu ammanzayedə kaduwu Europeye,[8][9] nguwuso Russian (kaduwu Siberiayedə suronzan mbeji), kuru ada gədi Slavicyedə nashadən nguwu.[7] Amma sonyayi, kaduwuwa gana nguwu Asiayedə mbeji, amma Turkicye kada kunten-nguwunzaso, alammaanna Yakutso, Tuvanso, Altai, Khakasso, amma asal lardəyeya-rokkonzən kaduwu Mongolic Buryatsyeya, kaduwu Koreayeya, kuru kufuwa sənana Samoyedicyeya. Amma Tungusicyedə (sandidoni nguwunzaso amma asal lardəye ganaro gomnati Russiaye sandiya gowotə), amma gade kadaa. == Laminte == 2vfin566p25rcbayrdktg752dqka8ir 0 1299 20244 15927 2025-02-09T10:59:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1044]] 20244 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1044}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sierra_Leone#cite_ref-1</ref>hukumamen Republic of Sierra Leone də, shima lardə do ci kəmaduwu fəte [[Africa]] ye anəmfəteye. Anəmgədinzən Liberia-a yalanzən Guinea-a. Nəm kura cidinzəyedə kilomita2 73,252 (mi sq 28,283). Shidə yanawu tropicalbe-a kuru nasha savannaslan səta karaa samibe-aro saadəna. Kom-komi 2023 yedən, Sierra Leone də nəm nguwu jamaye 8,908,040.Freetown də shima bərni kura lardənzəye kuru bərni kura lardənzəye. Lardədə nasha kərmaiye uwuro yakkata, kuru waltə districts 16 ro yakkata. Sierra Leone də lardə kura lardəye, majalisa majalisa falye kuru kura lardəye kartəna. Shidə lardə adinbe. Dusturnzədəye kəriye-a adin-a nəmkambe hangalbe-a yektəro suwudəna (shidoni nəmkambe tafakarbe-a adinbe-a suronzən mbejidə). Musulummadə sandima nəmnguwu jamabedəye kwata yakkən, kuru kəristabe ngəwu mbeji. Nowatadə, kasattə adinbedə zauro ngəwu: shidə ada naptəram jamabe kuru nasha ada lardəbe. == Lamintǝ == lhqrk4j5xdqe0qnmh9deqo0zq04wwfz 0 1300 15929 15928 2025-01-31T13:40:38Z Amire80 18 1 revision imported 15928 wikitext text/x-wiki Sigmund Freud (/frɔɪd/ FROYD,[2] German: [ˈziːkmʊnt ˈfrɔʏt]; sha Sigismund Schlomo Freud lan bowotə; 6 May 1856 ⁇ 23 September 1939) shima Austrian neurologist kuru shima psychoanalysis, shi clinical method do kulashi kuru kurun kwasuwabe dəwo shiga conflict suro psyche yen tuwandin də, futu hawar ndikate am kwasuwabe-a psychoanalyst-a yen. k97zjwdn0nbruj2fvkugvx0fzwjgs18 0 1301 15933 15932 2025-01-31T13:40:38Z Amire80 18 3 revisions imported 15932 wikitext text/x-wiki '''Sikhism''' kuru shiga Sikhi lan notuna ma dǝ (Punjabi: ਸਿੱਖੀ Sikkhī, [ˈsɪk.khiː] i, Sikh, Sikh, 'disciple / learner'), [i] shima adin lardə Indiabe [1] kuru falsafiwo [2] taganasmaro Sikh ethnoreligious karabka do lardə Punjab Indiabe lan tuwondənadə [1] karnu 15th CE lan. lzdoaqthe23j9v0jk5qjp8aai45ly95 0 1302 15938 15937 2025-01-31T13:40:38Z Amire80 18 4 revisions imported 15937 wikitext text/x-wiki '''Sila María Calderón''' Sila María Calderón Serra (kəntagə Septemberye kawunzə 23, saa 1942lan katambo) siyasama Puerto Ricoye, kasuwuma, kuru banama shidoni gomna Puerto Ricoye saa 2001lan səta 2005ro saadənan. Shima kamu buro salakye kərmairo kartənadə. Kawu kərmainzə gomnaro waljinro, Calderón də nasha kada gomnati Puerto Ricoye sədin, surodən Secretary kəriye Puerto Ricoye kən 12me saa 1988lan səta 1989ro saadənan, kuru cidawu kura gomna Rafael Hernández Colónye mbeji. Shidə kuru mayor bəlaye San Juan bərni kura Puerto Rico ye dən saa 1997 lan səta 2001 ro sadənan. == Kənənga-a ilmu-a buroye == Sila Calderón Serra də San Juan, Puerto Rico lan katambo kəntawu Septemberye kawunzə 23, saa 1942 lan, kasuwuma César Augusto Calderón-a Sila Serra Jesús-a ro. Kakanzə yanzəye Miguel Serra Joy də Mallorca lan, kərtawa Balearic ye lan Puerto Rico ro lewono dareram karnu kən 19th ye lan shi done Calderón ro nəm kam Spain ye 2012 lan co. Mowonti kura mowonti kura Santurce, Puerto Rico ye lan kərawono. Suro saa 1964 lan, koleji Manhattanvilleye suro New Yorkyen darajalan tamozəna, digiri kisandiye gumnatiye səbandəna. Dare lan mowonti cidaram jamaye Jamiya Puerto Rico ye dəro karaa.[2][3][4][5][6] == Cida maskube == Saa cidabe buro salakbe: 1973-1985 Cidanzə 1973 lan badiwono sa shiro banama kura Sekretari cidawuye, Luis Silva Recioro sunzə codo. Ngawo saa indiyen, shiro banama taganasbe fuwutə razəgəbe Gomna loktudəye, Rafael Hernández Colónro cado. Ngawo Hernández Colón'a karno kura saa 1976 lan kənasartənayen, Calderón ye cidaro lezə nasha kasuwuye lan cidazəna naptə darekta kasuwu fuwutəye Citibank, N.A. suro San Juan yen.[7] Loktudən, Citibank do San Juan yedə shima John Reed ye dawudi kasuwuye jarabtəye fal. Nasha cidanzə kasuwu fuwutəye lan, Calderón ye kareya faidatəye bəlin kada kurzə kuru kasuwuro sədin shi done taidazə fandi Retail Division Bank ye dəga sərana də. garwa cidaramye kəlanzən kuru cistayin.[6] == Nasha gumnatibe buro salakbe: 1985-1990 == Suro saa 1984 lan, Rafael Hernández Colón waltə gomnaro karrada kuru shiye Calderón'a kura cidawuyero wallono, shima kamu buro salakye nadən cidazənadə. Suro saa 1988 lan, Hernandez Colon ye shiro Sekretari Puerto Rico ye kən 12 me ro suwudəna. Loktu adəlan, Calderón də shiye suro majalis shawari arziyibe Gomnatiye kuru kəla Board of Directors Bank Gomnati Puerto Ricoye fuwutəye kuru na kəra kəla cidaram gomnatiye. Shidə kuru komiti Inversionsbe kamfani fuwutə sanyiyarambedəye kurazəna. Shidə kuru Secretary General Commission do cidawa karnu kən uwumi Americaye asutəye dawarzənadəye.[3] b3ptiz9ru78thwkftchfpmnalbxz0iq 0 1303 20245 15947 2025-02-09T10:59:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9372]] 20245 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9372}} <ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=0121vD9STIMC&pg=PA1094</nowiki></ref>Sima Qian c. 145 ⁇ c. 86 BC) shima gargamma lardǝ [[Chaina]] bewo woktu buroye Han Dynasty bə dǝn. Shiga kam dowo gargam hawarra China be ro kasatsana ma, shidoni ruwozǝ Records of the Grand Historian, hawarra China be do suro saa duwu indi kozǝna ma, badiyaram kǝrmai Yellow Emperor be dǝwa kuru kǝrmai China bə buro salakǝ be dǝ'a kǝrmai Emperor Wu be Han be dǝwa. == Lamintǝ == a7qb7e4781z0ka3rptvqb3i1surl0im 0 1304 20246 15961 2025-02-09T10:59:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23899788]] 20246 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23899788}} <ref>https://www.pmnewsnigeria.com/2019/04/19/adekunle-gold-pens-romantic-message-to-mark-simis-birthday/</ref>'''Simisola Bolatito Kosoko''' 19 April 1988 lan katambo. '''Simi''' bə lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bə, kaya rutuma, biske makartima . Saa 2008 lan album nzu "Ogaju" chido, saa 2022 lan biske drama "Nigeria Idol Tv Show chido, saa 2014 lan kayan nzu " Tiff " chido ==Lamintǝ== sylze8wp66ljbelibfjx3fkaibf8a0t 0 1305 22263 20247 2025-03-18T16:33:35Z Bukr Garbai 213 +s 22263 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q25038599}} '''Simon Bako Lalong'''<ref>https://saharareporters.com/2020/01/20/supreme-court-affirms-lalong-governor-plateau-state</ref> də, katambo yimme kawu uwu 5 kəntawu jimada hawil ye saa dəwun yar ləgarrin firaskə yaskən ye bəla Shendam ye, kərwe filato jos ye dən. Tada Najeriya ye, kuru Loya kuru siyasama, shima Gomna kərwe Filato yewo kərmaro. == Lamintǝ == rut0pfw758ustgqucucw1xc3vhe3r8e 0 1306 20249 15989 2025-02-09T10:59:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7197]] 20249 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7197}} <ref>O'Brien, Wendy, and Lester Embree (eds), ''The Existential Phenomenology of Simone de Beauvoir'', Springer, 2013, p. 40</ref>'''Simone Lucie Ernestine Marie Bertrand de Beauvoir''' Sha chasambo yim laar bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin uskun bǝ lan (9-jan-1908) == Bawono == Yim mǝyon luko dǝyon bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun Araskin bǝ lan bawono. (14-April-1986) (Simone de Beauvoir) dǝ kakkadi rowotuma cidi [[France]] bǝ. Shi maluma philosopher bǝ. Attǝyǝy Kakkadi kila nazar kam bǝ rowotuma. (Novels) Ngu loktun nzin rowozina == Lamintǝ == 7g4nuy8nwivl5oqgyn99ng6lfdfwg7k 0 1307 20250 16010 2025-02-09T10:59:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8605]] 20250 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8605}} <ref>https://web.archive.org/web/20201022015124/https://jorbons.home.xs4all.nl/souterrains/art/venezcol.html</ref>'''Simón Bolívar''' dǝ sha chasambo saa duwu miyon tulurin fiskun yaskin bǝ lan (1783) bawono saa duwu miyon uskun fyakkin bǝ lan (1830) shi askar kura kureman attǝyǝy siyasama kura keryǝ venezuela bǝ. Bula Caracas bǝ lan suro keryǝ venezuela bǝ lan sha chesambo. Keryǝ-keryǝ ngu sandiro encinza mazuna ma spanish Empire bǝ lan (South Amerika). Keryǝ sandiro encinza mazuna dǝ Sandima. Venezuela nbǝji,Colombian nbǝji, Ecuador nbǝji, peru nbǝji attǝyǝy kureman Bolivia nbǝji. Suro sa,a gana bǝ lan sha kura lardi Grand Colombia bǝ ro sha karrada. Amma kirma lardi shima de dinalan bawo. Lardi Bolivia bǝ de su Simón Bolívar de ro bojaa. Enci lardiwa diro mazuna den attema nankaro Central America wa mexico wa ro duno ci sandiyǝ encinza mata badiyada. Suro saa duwu miyon uskun miyon tilon bǝ lan (1811). == Lamintǝ == p2ns44d1aly23ot1fqkyipel9bonh19 0 1308 20251 16021 2025-02-09T10:59:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17151212]] 20251 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17151212}} <ref>https://abcnews.go.com/Entertainment/wireStory/dove-awards-king-country-top-artist-73936832</ref>'''Osinachi Kalo Okoro Egbu''' 30 March 1972 bə lan katambo. '''Sinach''' bə lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bə, kaya rutuma ==Lamintǝ== 7v261x5p3tr1m9bsl3faf7b2t3s01af 0 1309 20252 16026 2025-02-09T10:59:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q413]] 20252 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q413}} Singapore, kammabo Republic of Singapore, shima lardǝdo islandye kuru lardǝdo bǝrnibe suro namtǝram Southeast Asiabe. Kǝla digri fal latitudebe (137 kilometres au 85 miles) yala equatorbe lan kara, cidi Malay Peninsulabe lan, shidoni Malacca Strait so dǝga kǝla fəte lan, Singapore Strait so dǝga kǝla anǝm lan kuru Riau Islands so dǝga suro Indonesiaye lan, South China Sea so dǝga kǝla gǝdi lan, kuru Johor Strait so dǝga suro lardǝ Malaysiabe Johor so dǝga kǝla yala lan. Nasha lardәye dәn kәntagә kura fal, kәntagәwa nzәrtaliwuwa 63-a, kuru kәntagә gana laa gade-a mbeji; nәm sandima adәye suronzan nәm 25% ro kozәna sau lardә dә nәlewabe dәn sәkkә kulashi cidibe zauro ngәwu so dәn. == Lamintǝ == 6m0nbsff8tsmwuim46vsphtada6u6vo 0 1310 22791 16028 2025-03-31T05:36:16Z Bukr Garbai 213 ''' 22791 wikitext text/x-wiki '''Sir Isaac Newton FRS''' (25 December 1642 ⁇ 20 March 1726/27[a]) shima ilmuwu ilmube lardǝ Englandbe wo shido ilmuwu isawube-a, physicist-a, astronomer-a, alchemist-a, theologian-a kuru kakkadi ruwobe-a lan cidazǝna wo, shido loktǝnzǝdǝn falsafa alagǝbe ro bayanzǝna. 7] Shi shima kam zaumaro faidaa suro Scientific Revolution a kuru Enlightenment a dəwo fuwuzəna dən. gc2ppj12weurstpelxzqu6uoebaiipl 0 1311 20736 20728 2025-02-14T22:34:01Z Umargana1 21 20736 wikitext text/x-wiki {{Databox}} === Sisqo === <ref>https://www.baltimoresun.com/news/bs-xpm-2001-02-21-0102210061-story.html</ref>Mark Althavan Andrews dǝ sha chasambo (11/9/1978) Sisqo lan sha nozana ma shi kayama cidi [[America|Amerika]] bǝ kuru biske makar yǝ diyoma. == Cida == Ngawo Woody ye Dru Hill kolzənayen suro saa 1999 lan cida shi tilo ye diwo nankaro, shawari gozana kəla membawa gadedəye sha zasayin kuru album nza solo ye satuluwin. Sisqó ye solonzə buro salak bǝ, Unleash the Dragon də, Def Soul Records lan suro kəntagə Nuwambaye saa 1999 lan kwaltiyin. Hit do runway ye, "Thong Song" kuru ngawonzǝn, "Tamotǝnyi", sandima hit kura do Billboard Hot 100 chart ye dǝlan, "Thong Song" dǝ sha lamba yakkǝro sǝdǝna, kuru "Tamotǝnyi" dǝ #1 ro lezǝna. Kǝnasar adǝye sǝkǝ Play Along Toys ye karama Sisqó ye saa 2001 lan cetando. Sisqó ye 1999 lan kokkono, LovHer də shima kamu buro salakye Def Soul lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sisq%C3%B3#cite_note-6</ref> Sandiye falnza "How It's Gonna Be" də suro kowo Rush Hour 2 ye saa 2001 lan fəlezana.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Sisq%C3%B3#cite_note-7</nowiki></ref> Kazǝyi suro Dru Hill ye dǝye karapka dǝga walta kǝlanzaro dafsǝna futu 2000 lan dawarzana dǝro. Adǝye shima kazǝyi loktuye loktu Sisqó ye solo LP nzǝ kǝn indimi dǝga gozayin dǝro. Loktu adəlan, Sisqó ye faraskəram gasa fartəye Sisqós Shakedown MTV lan sədinro wallono, kuru fimro wallono, fim Get Over It (2001) lan cida banatəye gozəna rokko Kirsten Dunst-a Snow Dogs-a (2002) rokko Cuba Gooding-a, Jr-ayen. 1). LPnzǝ kǝn indimi, Return of Dragon, suro kǝntawu yuni sagǝ 2001 lan kwaltindǝ, gana-ganan platinumro wallono yayi, kaiyyanzǝ "Can I Live"-a "Dance for Me"-adǝ zauro tǝmazanadǝga cidazǝnyi (United Kingdomlan dawunbaro, na "Dance for Me"dǝ shima kaiyyanzǝ kǝn yakkǝmewo). Saa 2002 lan, Sisqó-a Dru Hill-a walta kəllata, shidoni LP-nzə kən yakkəmedə dareram saa 2002-lan cutulowo. == Lamintǝ == s8zkgdrj7sty2llotiof2e65s0fb8jh 0 1312 22240 20253 2025-03-18T15:25:43Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */+s 22240 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17466567}} '''Raoul John Njeng-Njeng''' 1 April 1991 bə lan katambo. '''Skales''' bə lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bə, kaya Rap yi rutuma ==Lamintǝ<ref>https://pmnewsnigeria.com/2014/05/08/singer-skales-floats-record-label/</ref>== m5j3ktlmw8lh79uaj05byzsli3ep95u 0 1313 20668 16048 2025-02-13T16:00:54Z Pppery 204 Interwiki on a redirect doesn't make much sense 20668 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Shila tiyi bǝ]] rbfa4bwp2hlncsx5t6kveh0xntvcu7q 0 1314 16050 16049 2025-01-31T13:40:44Z Amire80 18 1 revision imported 16049 wikitext text/x-wiki Kǝrma dǝ shima am laabe awo laa sǝdǝna, taganasmaro kǝla cidawanzǝben. 1] Kǝrma dǝ nguwusoro cida dunowa sǝdin, na cidabe-a kǝnǝngatǝbe-a nǝm kam dǝwo sandiro kǝrma dǝga sǝdinma dǝye sǝkǝ. rezjquv6yv0kejyuhclqo0tcvz60pnr 0 1315 20254 16061 2025-02-09T10:59:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q52595240]] 20254 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q52595240}} <ref>https://www.vanguardngr.com/2021/08/davis-exotic-homes-unveils-slimcase-mercy-alexander-as-brand-ambassadors/</ref>'''Oluwafemi Oladapo''' 22 Aug 1982 bǝ lan katambo. '''Slimcase''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma, biske drama diyoma ==Lamintǝ== qmhg4xoncn2jwutd77y1upnvekrvdtc 0 1316 20255 16073 2025-02-09T10:59:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q63107626]] 20255 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q63107626}} <ref>https://www.legit.ng/1105294-small-doctor-biography.html</ref>'''Adekunle Temitope''' sha chasambo 27 May 1996. '''Small Doctor''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Afropop yǝ ruwotuma. Suro Saa 2018 lan (Award The Headies) lan chiwundo ==Lamintǝ== smv9nw8dfuudfa5tf49rdaz3ssrpm14 0 1317 16075 16074 2025-01-31T13:40:46Z Amire80 18 1 revision imported 16074 wikitext text/x-wiki intestine gana au intestine gana dǝ shi organ suro gastrointestinal tract dǝn na dǝwo ngǝwuso kǝnǝngatǝ dunowa soye kǝnǝngatǝdǝn tǝdin dǝ. Suro kǝnǝngabe-a kǝnǝnga kurabe-a lan kara, kuru bile-a pancreatic juice-a kǝnǝnga pancreatic duct-a lan kǝnǝngatǝro banajin. Nji gana dә nәm kәnәnganzә dәye mita 5.5 (18 feet) kuruwu kuru loktuwa kada lan kәnәnganzә ro kәlzәyin hh2iiv5pxm3qy7xpk4qcld3sg4cst73 0 1318 16079 16078 2025-01-31T13:40:46Z Amire80 18 3 revisions imported 16078 wikitext text/x-wiki '''Kəndaramma''' razuwuye də falsafa kasuye wa siyasabe wa shidoni nəmgade kasuye-a jamabe wa dəga surinma, sandidoni kəndaramma kareya kasuye wa, kuru kəndaramma kəlanzəye wa. gvmdvx2ob1uvyr82i48tbdt1rxnnbdm 0 1319 16082 16081 2025-01-31T13:40:46Z Amire80 18 2 revisions imported 16081 wikitext text/x-wiki Kəndaramma jammaiye də, futu amsoye kəltə kəndaramma kəltəye, au futu kura kəndaramma kəltəye, na fallin kəndaramma fal au na kəndaramma fal, nguwusoro duno siyasa bǝ fal kuru ada falma. 8xagjjrd76kc4lnzx0gd0qqf8f6plz4 0 1320 20256 16100 2025-02-09T10:59:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q913]] 20256 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q913}} '''Socrates''' Sha chasambo suro saa yar yaskin fillaarin laarrin bǝ lan (399BC) == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Bawono == Suro saa yar diyon fitulurrin bǝ lan bawono (470BC) Socrates dǝ shi malum philosophy bǝ kǝryǝ greatest Greek bǝ == Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=wGjTooom3rcC</ref> == 6vj0pelap9dygf6pkdpicemcixy0gz0 0 1321 20257 19065 2025-02-09T10:59:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q503941]] 20257 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q503941}} Lardə '''Sokoto''' yǝ (Afunon: Jihar Sokoto; Leydi Sokoto)kanurin:bula sokoto bǝ) lardəwa 36 lardə [[Nigeria]] bǝn falnza, yala-fəte lardə bǝ dən. Kəla-a fəte-an Republic of the Niger sha kərma-a 363 km (226 miles), kuru lardəwa [[Zamfara]] yǝ sha gədi-a, kuru Kebbi sha anəm-a fəte-a, nasha laan kuluwu ka. Bərni kura-a bərni kura-adə shima Sokoto. Sokoto dǝ karǝngǝ kǝltuwu Sokoto River-a Rima River-a yǝ dǝn kara. Kəntawu 2005 yen am million 4.2 ye'a kozənama mbeji. Bəladiya Sokoto bǝ buron naptə kəriwu Sokoto bǝ dəro kara, bərni dən ngəwusoro am Musulumma yǝ mbeji kuru shima na ilmu Islam bǝ lardə Najeriya bǝ zaumaro faidaawo. Sultan do kərmai bǝ də shima am Musulumma Najeriya bǝ yǝ kərmai ruwobǝ wo. == Lamintǝ == fxjyia53vislcevtf7gexuqndh98nvf 0 1322 16112 16111 2025-01-31T13:40:48Z Amire80 18 1 revision imported 16111 wikitext text/x-wiki Shi Solar System də shima gravitationally bound system of the Sun kuru awoa do shilan kokkatadə. 2enec4dyyj2ymdfrpb59hgmvo1a7yzb 0 1323 20258 16127 2025-02-09T11:00:00Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q117463727]] 20258 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q117463727}} '''Somadina''' sha chasambo 22 March 2000. Kayama cidi Nigeria be, kaya ruwotuma. Saa 2018 lan kaya badiyuno. ==Kenǝnga nzǝ buro ye== Somadina dǝ shiya Port Harcourt lan, cidi Nigeria yen katambo kǝntawu Maris ye kawunzǝ 22 saa 2000 lan, yanzaso awanzaso am [[Nigeria]] yǝ. Saanzə fallan, Netherlands ro lewono dalil baanzə nadən cidajin nankaro.[7] Ngawo kərazə secondaryye maranta St. George yǝ, Ascot, maranta feroye kəlanzəye naptəramzəye'wa kuru maranta kawusuye'wa Berkshire, [[England]] lan, London, [[England]] ro lezə nadən degree jamiyaye kəla Sociology yǝn Jamiya Warwickyen səwandəna. Ngawo degreenzǝ London lan sǝbandǝnaben, [[Nigeria]] ro waltǝ cidanzǝ kaiyyabe dǝga sǝdinro.[8] Ilmunzǝ kaiyyabe dǝ ganalan badiwono dalil bawanzǝbe kaiyya sǝrawuna nankaro.[9][10] Fatolan kaiyya-a sǝrayinlan wurazǝnadǝn, kaiyyanzǝ buro salakbedǝ sagǝnzǝ tulurlan sǝtandǝ kuru sagǝnzǝ lǝgarlan darasǝ kaiyyabe badiwono. Shiro malǝm kaiyabe Russiabe futu piano zaye sǝkǝlina.[11] Saa mewun yakkənzən, bikke makkaryema buro salakye kəlele tambo yanzəye kən 40th yedən bikke makkaryema ro wallono.[3] ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20230403235447/https://editor.guardian.ng/life/somadinathe-rebirth-of-africas-songbird/</ref>== ajcvfo2ryjorjztp4kk3hn9kr62oghk 0 1324 20259 16133 2025-02-09T11:00:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1045]] 20259 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1045}} '''Somalia''', hukumamen shiro Republic of Somalia gultində, shima lardə doni gədi Africabewo. Lardǝdǝ suro Horn of Africaben kara kuru fǝtenzǝn Ethiopia-a, yala-fǝtenzǝn Djibouti-a, anǝmfǝtenzǝn Kenya-a, yalanzǝn Kǝmaduwu Adenbe-a, kuru gǝdinzǝn Kǝmoduwu Indiabe-a. Somaliadə shima ci kəmaduwube zauro kuruwuwo cidi Africabedən. Somalia lan nəm nguwu amyedə miliyon 18.1, surodən miliyon 2.7 bərni kura Mogadishu lan napsana. Kashi 85% amma nadən dadaanadə kaduwu Somaliaye kuru təlamma lardədəyedə Somaliya Arabicya, amma buroyedə shima təlamma kurawo. Somaliadə nəmkam gargamye-a adinbe-a dunya Arabbe-a mbeji. Adə nankaro am Somaliayedə musulumma, ngəwunzaso Sunni. == Laminate == 2bs8xpet8d5jhcovgmyqcqe60r76k8q 0 1325 20260 16144 2025-02-09T11:00:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7561716]] 20260 wikitext text/x-wiki '''sonia ann johnson'''{{Databox|item=Q7561716}} Sonia Ann Johnson, (Haris lan sha katambo;suro kəntagə Fabarairu ye kawunzə 27,suro saa 1936 be lan sha katambo) [1] shidə kəla kamuwayen kəla kəltəma kuru kakkadu ruwotəma lardə [[America]] be. Shidə banama Equal Rights Amendment (ERA) ye kuru dareram saa 1970s yen nasha Coci Jesus Christ of Latter-day Saints (LDS Church) ye dəga zorzəna, shi dəwo shiye wakilzəna də, kəla awo təmazana dəyen. yasa. Dareram lan shiga cocidən duwada kəla cidanzəyen. Shiye kitawuwa kəla kamuwaben baksəna, suro saa 1984 yen kura lardəbe ro gasayin, kuru manama kamuwa be nowata ro wallono. '''kenengan nzu buroye''' Sonia Ann Harris,bula Malad Idaho lan sha katambo də shima Mormon zaman kən uwu bewo. Jamiya kəriye Utah ye dəro karaa kuru Rick Johnson'a nya'ano ngawo digiri tamozənayen. Shiye digiri master be-a kuru liyita ilmu be-a Rutgers Collegelan səbandəna. Shiga maləmma Nasara be loktu ganaro cidaro gozana jamiyawa United States be-a lardə diya be-a indison, kwanzəga ​​zəgayin na cidabe bəlinro. Shiye duli diyau sətana suro saa anyiben. Sandiye walta lardǝ [[America]] be ro saa 1976 lan wallada.[2][3] Suro saa 1991 lan, yanzə Johnson ye, Ida Harris də, nəlefa feronzəye ro hangalzə cizəna ngawo fantəram kərmu Sonia ye fanzənayen kuru feronzəro waya lan barazana səwandənan. Hangalza dəga karəngəro gozə, Ida ye Sonia ye Wildfire Community ro lewono suro kəntawu November ye saa 1991. Ngawo kəntagə arakkəyen, Ida ye saa 86 lan bawono Sonia ye rokkonzən. Ida də Logan, Utah lan rəbkada, amma Sonia də shiro funeral dəro lezənyi dalil yanzəro Utah ro waltəyiro wadə gozənayen. == Laminte == gvandd5q7wj5gkvx89em2tucigxm8xc 0 1326 16151 16150 2025-01-31T13:40:50Z Amire80 18 6 revisions imported 16150 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7235}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sophocles#cite_ref-1</ref>[[Sophocles]] (c. 497/496 ⁇ winter 406/405 BC) [1] shiye kura lardǝ [[Greek]] be wo, shido shiga notǝnama kam fal suro yakkǝben shidowo biske makkar yǝ falnza kǝnǝngatǝna. Biskewanzə buro salak bǝ də ngawo Aeschylus bǝ-a, au zamanzə-a lan ruwotə; kuru buron, au zamanzə-a lan, Euripides be-a. [[Sophocles]] yǝ biskewa 120 kozəna, amma biskewa arakkə yǝ cotto kənəngatəna: Ajax, Antigone, [[Women]] of Trachis, Oedipus Rex, Electra, Philoctetes, kuru Oedipus at Colonus == Lamintǝ == 92dhx7b6q8jeq1y2ep320c3cn5yy0h2 0 1327 16154 16153 2025-01-31T13:40:50Z Amire80 18 2 revisions imported 16153 wikitext text/x-wiki '''Ruhi kambǝ''' m1q0ex0pp4kqrtyg7oz71mstcvi1to9 0 1328 20261 16163 2025-02-09T11:00:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7564718]] 20261 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7564718}} '''Olanrewaju Abdul-Gamu Fasasi''' Sha chasambo 27 Nov 1976-11 Jul 2021. Kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma, biske makar bǝ diyoma ==Lamintǝ== az1ylwt3p0d1j3r8mqolj5uvuqkp04k 0 1329 16177 16176 2025-01-31T13:40:52Z Amire80 18 13 revisions imported 16176 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q884}} '''South Korea''' <ref>http://www.law.go.kr/%EB%B2%95%EB%A0%B9/%ED%95%9C%EA%B5%AD%EC%88%98%ED%99%94%EC%96%B8%EC%96%B4%EB%B2%95/(13978,20160203)</ref>Korea Anəm yǝ də, [c] hukumamen kərmai [[Korea]] yǝ (ROK) də, [d] shima lardə do gədi [[Asia]] yǝ. Shidə nasha anəm Korea Peninsula bǝ də kuru kalangai [[North Korea]] bǝ nasha Korea bǝ Askərranza bayen; sonyayi shiye kalangai cidi bǝ [[China]]-a [[Russia]]-a yedə gozəna. South Korea də shima gumnati shara bǝ kəriyedə sammaso-a jazirawa shitinzəye-aye dayingata. Nəm nguwu amyedə miliyon 51.96, retanzadə Seoul Capital Area lan napsana, bərni kura kən ləgarmi nəm nguwu jamaye dunyalan. Bərniwa kura kura gadedə sandima Busan'a, Daegu'a, kuru Incheon'a. Kərye Korea bǝ də zaman Paleolithic cidiya bǝ dən nabsana. Mairinzə buro salak də gargamma [[china]] be badiyaram karnu kən 7th BCE lan nowata. Ngawo mairi'a yakkə korea bǝ silla-a balhae-a ro kəltanayen dare karni kən 7me lan, korea də mairi kaduwube goryeo-a (918-1392)-a mairi joseon-a (1392-1897) sandima sunotin. Mairi korea (1897-1910) do kənasartəna madə suro saa 1910 lan mairi japan bǝ ro kəllono. Kərmai [[Japan]] yǝdə dawono ngawo Japan yǝ kəriwu dunyabe kən indimidən kəlanzə'a cina yǝn, ngawo adəyen Koreadə nasha indiro yakkata: nasha yalabedə, shidoni [[Soviet Union]] yǝ səmowonadə, kuru nasha anəmyedə, shidoni [[United States]] yǝ səmowonadə. Ngawo kəla waltəm kəltəyen shawari tədinbayen, nasha anəmyedə Republic of Korearo wallono suro kəntawu August saa 1948 yǝn, kuru nasha yala yǝ də Republic of Korea ro wallono kəntawu fuwu yǝ dən. == Lamintǝ == i80934pylcdhr6ied33eezxrh33vg8a 0 1330 16179 16178 2025-01-31T13:40:52Z Amire80 18 1 revision imported 16178 wikitext text/x-wiki Spaceflight (au space flight) də shima application of astronauticsbewo kəla awowa lenəmbe, ngəwusoro spacecraftbewo, suro au saminzə lan, au amso'a au amso'a baro. Ngəwusoro shi spaceflightdə am cidama'a'a gənyi kuru samənzəna naura kəla samiye alamanna satellites suro orbit Dunyabe lan, amma suronzan shi space probes də suronzan flights kəla Earth orbitben dagənadə mbeji. 9v2djq1oapvfrfcrtt6foahbjhngwdk 0 1331 20262 18835 2025-02-09T11:00:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q29]] 20262 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q29}} '''Spain''' Spain, [f] shima mairi Spain yǝ wo, [a] [g] shima lardə do anəmfəte [[Europe]] yǝ lan, kalangai nzə yala [[Africa]] yǝ lan. Lardə wakil kəlakəl bǝ. Kambowo cidi Iberianbedə'a kozəna, kalangainzədə kərtawa Canarybe suro kəmaduwu Atlanticbedə-a, kərtawa Balearic bǝ suro kəmaduwu [[Mediterranean]] bǝ-a, kuru bərniwa kəlanzabe Ceuta-a Melilla-a suro [[Africa]] bǝ-a mbeji. Kəriwu Spainbedə yalanzən [[France|Faransa]]-a, Andorra-a, Bay Biscay-a; gədi-a anəm-a lan kəmaduwu Mediterraneanbe-a Gibraltar-a; kuru fətenzən Portugal-a kəmaduwu Atlantic bǝ-a. Bərni kura lardə [[Spain]] yǝ də bərni shiro kurawo ba də shima Madrid, bərni'a kura kura gade sodə sandima [[Barcelona|Barcelona'a]], [[Valencia|Valencia'a]] Zaragoza'a. Zaman kureyedən, cidi Iberianbedə Celts-a, Iberians-a, amma kawu Romanbe-a nabsana. Kəriwu Iberianbedə Romanbe kəriwuzənadən, kəriye Hispaniabedə kokkatə. Ngawo Romanization-a Christianity-a Hispaniayedən, sukuri mairi Romeye fəteyedə hijra təlamma Europe dawuyedə suwudəna, Visigoths kunten, sandidoni mairi Visigothicye dawu Toledoyen koksanadə. Badiyaram karnu kən uskuyedən, kəriyedə'a nguwuso Umayyad Caliphate ye sha bətərəmzəna, kuru zaman kərmai Islamye badiyaram lan, Al-Andalus də kərmai kəriyedəye duno'a ro wallono kuru Córdoba lan kara. Mairiwa kəristabe kada yala Iberiayen fəlangzana, kuranzadə Asturias'a, León'a, Castile'a, aragon'a, Navarre'a Portugal'a; askərraye anəmro faraktə-a nəm nguwu jamaye-a sədin, shidoni Reconquista lan notənadə, kərmai Islambe Iberia lan dutə, shidoni kərmai kəristabe Nasrid Kingdom Granadabe suro saa 1492 lan səmowonadə. cidiya mairi Catholicyedən shima Spain'a lardə-kəriyero gotəna. Loktu zaman awowa bəlin notəyen, Spain də shima dunya bəlin dəga kulastə badizə, shima buro salakkin dunya dəga dəriza kəlzə kuru shima mairi kura gargamye dəga suwudə.[12] Mairi Spainbedə daraja dunyabe nazəgəna kuru continents sammason tartəgəna, citə nizam kasuwube dunyabe doni su'a tamanna'a lan faidatin də'a banazəgəna. Karnu kən 18th ye lan, Bourbon ye faltə cidi Spain ye dəga dawuzəna.[13] Suro karnu kən 19yen, ngawo Napoleonye kərmai səmowona-a kəriwu kərmai kəlabe Spainye kənasartəna-ayen, yektə siyasabe kate am nəmkambe-a am nəmkambe-aye səkkə lardəwa Americabe ngəwunzaso yekkono. Yaktəwa siyasabe anyi darerammo karnu kən 20thmedən kəriwu fatobe Spainbedən kəlta, kərmai Francoistbedə suwudəna shidoni har saa 1975ro saadənadə. kuru siyasa lan. Tun loktu Siglo de Oro yen, kisandi Spain ye-a, fasal garye-a, kaya-a, nazəmu-a, fenti-a, adab-a, kəmbu-a də dunya sammason zauro faida'a, taganasmaro fəte Europe-a America-a lan. Futu nəm arzinyi adabe kuradə fəlejinro, Spaində shima lardə kən indimi dunyalan zauro ziyaratinmawo, shidə na'a dunyabe zauro ngəwu'a, kuru shima na fuwurawa Europebe zauro saraanawo.[14] Fandoram adayedə Hispanophones miliyon 600 ma kozənaro lezəna, Spanishdə təlamma asalye kən indimi dinalan manatin kuru təlamma Romanceye dinalan zauro manatin. == Laminte == a2ia42tge0i5gkrev7q0l3enk57bsa4 0 1332 21704 21703 2025-03-08T23:04:24Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Spanish]] to [[Spanish (Tǝlam)]] 21703 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Spanish (español) au Castilian (castellano) shima təlamma [[Romance]] ye [[Indo]]-[[European]] bewo kuru təlamma Latin Vulgar bewo təlamma Iberian [[Peninsula]] [[Europe]] be lan manazayinmadən fuwuzəna. Kǝmaaro, shima təlam dinabewo amma təlamma manazayin million 500 yeyi, ngǝwuso lardǝ [[America]] be-a [[Spain]] be-a lan, kuru million 600 yeyi sa təlamma kən indimiye manazayin kunten. == Lamintǝ == boc176nt3mr9tgheq9d3mj8guvdn144 0 1333 20263 16196 2025-02-09T11:00:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q79037]] 20263 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q79037}} === Spider Man === Spider Man də kam kura suro kitawuwa kasuduwa Amerikabe Marvel Comicsye baksənadən. Ruwotəma-tartiptəma Stan Lee-a kisandima Steve Ditko-aye sha sadəna, buro salakkin kitawu kasuduwa Amazing Fantasy #15 (kəntagə Ogustabe saa 1962) lan fəlewono suro zaman kitawuwa kasuduwaben. Shiga kitawuwa kasuduwa-a, faraskəramma telebijinbe-a, fimma-a, biskewa bidiyobe-a, kitawuwa-a, bikkewa makkarbe-an fəlezana. Kam-Spider-mandǝ shima sirro Peter Benjamin Parkerbewo. Buro salakkin, Peter də fuwura maaranta kuraye zairo kuru yatima bawanzə May-a Awanzə Ben-aye New York City lan cizana ngawo amnzə kura, Richard-a Mary Parker-a, tajirwa maaraye lan bazanayen. Lee-a, Ditko-a, kuru dareye fim dəga tandomaso-a dəye fim dəga kəla kəriwu nəm kura-a nəm gana-ayen fəlezana kuru shiro fim banama kada cedo, alamanna Flash Thompson-a, J. Jonah Jameson-a, Harry Osborn-a; kərawo kərawobe Gwen Stacy-a, Mary Jane Watson-a, kuru Ngam Sələm-a; kuru watəma jili Doctor Octopus-a, Goblin kəli-a, Venom-a. Suro hawarnzǝ kǝrtǝben, Peterdǝ dunonzǝ-a kuru raktǝnzǝ-a sǝbandǝna ngawo shiga gǝrǝm radioactiveye cizǝnaben. Dunowa anyiye suronzan duno adamganabe-a, nəmkəske-a, awowa fəletə-a, duno-a, nəmngəwu-a, nəmkalkal-a, nəmkalkal-a; suro-a kuru silin-a ro njifkata alama spider yeyi; kuru tajirwa asutə raktənzə asutəbe shiro "spider-sense" gultindən. Shiye awo muskoro təkkinma "web-shooter" ye garzəna shi done spider-webs kəlanzəye gojinma, shi done kəriwu-a bəlawuro-aro faidatinma, au webswing suro bərniyen. Peter Parker ye buro salak lan dunonzə faidatə kəlanzəro, amma ngawo Awanzə Ben dəga nəm baruwuye cezənayen Peter ye raksə dafcinba, shiye dunonzə faidatə nəmzalum kəriwutə badiwono Spider-Man ro waltəlan. fv0ajsqsatm3cr0nqaedvs4ntzj8i9s 0 1334 20264 16203 2025-02-09T11:00:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q108273396]] 20264 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q108273396}} '''Oludipe Oluwsanmi David''' sha chasambo 1 Oct 1990. Spyro be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya rutuma. Saa 2022 lan kayan nzu " billing " chido ==Lamintǝ== bhevl24tt1u4k40p4r8nbam3bowwk32 0 1335 20265 16214 2025-02-09T11:00:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q113593776]] 20265 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q113593776}} <ref>https://sunnewsonline.com/nigerian-singer-st-seii-talks-about-afrobeat-with-mark-lyod-on-dubai-eye-103-8-fm/</ref>'''Jalal St. Tobi l. Lyonagbe''' Sha chasambo 2 May 1990. '''St. Seiî''' be lan sun nzu notuna ma, Kayama cidi Nigeria be, kaya ruwotuma == Kǝnǝngan nzu buro yǝ == Lagos state be lan katambo ==Lamintǝ== fpbnzd6nsras2bcr0akgjdpksqx5s0t 0 1336 22723 20266 2025-03-29T23:09:05Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22723 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2001}} <ref>https://forward.com/culture/345528/the-secret-jewish-history-of-stanley-kubrick/</ref><ref>http://www.thehugoawards.org/?s=Kubrick</ref>'''Stanley Kubrick''' dǝ sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu maram bǝ lan sa,a duwun yar laarb n findin uskun bǝ lan (1928) == Kǝrmu Nzǝ == Yim tulur bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan sa,a duwun yar laarrin fillaarin laarrin bǝ lan (1999) Stanley Kubricbdǝ biske makar bǝ izini yowo ma (Director) keryǝ Amerika bǝ. Karno 20th century bǝ lan kam shi yeyi bawo na biske makar bǝn izini yowon. Bula New York bǝ lan sha chasambo Amma Kǝnǝngan nzǝ nguwun zuso keryǝ England bǝn chido.Stanley Kubrick dǝ kam kasadǝwa rintama loktu nzin Amso bǝ zauro bisken sara,ana . Amma bisken nzi burobǝ izini china dǝ zauro mana girzina. (sex and violence) ngu mbǝji suro biske yǝ din attǝma siki amsobǝ sandiyi ro biske dǝ sorin. Su biske diyǝ di shima (Clockwork Orange) sa,a duwun yar laarrin fitulurrin tllon bǝ lan (1971) biske shima dǝ kwallono == Lamintǝ == <references /> pcds20xd34qsusgr582prq8lho9tt4d 0 1337 20267 16260 2025-02-09T11:00:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q106558182]] 20267 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q106558182}} '''Stanley Omah didai''' Sha chasambo yim miyan laarrin kintawu kidi be lan saa duwun Yar laarrin filaarin uskun(19-may-1997). Omah lay sunzu notunama kayama cidi Nigeria bǝ kureman producer.kayanze burobǝ notunama Shima (Kada ku dama) kintawu shawal bǝ lan saa duwu indin filaarin lan kayan nzu burobǝ kollono (Headies Awards) shiro sadina suro saa duwu indin findin bǝ lan. (2020) == Kenengan nzǝ buro bǝ == Omah lay shi Kam ikwere be suro bula rivers bǝ lan notunama.mowontin nzu secondary bǝ suro bula rivers bǝ lan chido adiyǝy kureman mowontin nzu Fuwu secondary bǝ bula portakot lan chido.Omah lay kakan nzu shiyǝ kayama kura cidin sha notunama .highlife Celestine ukwu saa duwun yarlaarrin fittulurin tulurin bǝ lan bawono.(1977) == Lamintǝ<ref>https://notjustok.com/article/interviews/meet-omah-lay-the-brazen-bad-boy-of-new-school-afrobeats/</ref> == pfteztwgf398b58phg6u1de38mkuqf4 0 1338 16262 16261 2025-01-31T13:42:53Z Amire80 18 1 revision imported 16261 wikitext text/x-wiki Shillewu dǝ shima spheroid plasmaye shillewuye dǝwo kǝlzǝ gravity lan kǝltǝna dǝwo. 1] Shillewu doni Dunya ro karǝgǝnzǝdǝ shima Kǝngalwo. Shillewuwa gade ngәwu so dә suro bәne dәn kәlanzә ro turin h5wjxq4rnm5vq5ohcqfd287bz996hlr 0 1339 20268 16273 2025-02-09T11:00:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q195953]] 20268 wikitext text/x-wiki == <ref>https://web.archive.org/web/20200203092301/https://www.fifadata.com/document/FWC/2014/pdf/FWC_2014_SQUADLISTS.PDF</ref>Stefan de Vrij == [[Liwuram:Stefan de Vrij.jpg|thumb]] Stefan de Vrij dǝ sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan sha katambo (5 sawan 1992) dekkel bactema cidi Holland bǝ kuruman dawu bactema club Seria A bǝ Inter milan bewa cidi nzǝ Holland bǝ wa. == Lamintǝ == tb9zyejeavtjffppu7m4zrqrg63pipj 0 1340 20269 16288 2025-02-09T11:00:28Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7607054]] 20269 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7607054}} '''Stella Damascus''' 24 April 1976 be lan katambo. Kayama cidi [[Nigeria]] be, kaya ruwotuma, biske makar bǝ diyoma.suro Saa 2009 lan [[Africa]] Movie Acadamy Award chiwundo, Saa 2007 lan best Actress Award chiwundo Nigeria Entertainment be, saa 2012 lan Award Two brides and a Baby lan chiwundo == Kenengan nzu buro yǝ == Bula [[Benin]] city be lan sha katambo suru [[Edo]] State, Nigeria be. Kuramiyan nzu diyau samma firuwa ==Lamintǝ== jygyn0w7sl3j9l38b51lwpiaecwhhoo 0 1341 16299 16298 2025-01-31T13:42:54Z Amire80 18 10 revisions imported 16298 wikitext text/x-wiki '''Steven Savic'''<ref>http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=56992</ref> sha chasambo (8/1/1991) dekkel baktema cidi montenegro bǝ kuru fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro wa ro kuru cidi nzǝ montenegro bǝ wa ro. Savic dǝ Mojkovac lan sha chasambo, club Brskova bǝlan kǝnǝnga nzǝ Dekkel bǝ badiyono daji BSK Borca ro wallatǝ kuru partizan ro. == Lamintǝ == 131c4ec0e8eu1w6xux0jkush350ufvn 0 1342 20270 16325 2025-02-09T11:00:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8877]] 20270 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8877}} <ref>http://www.afi.com/laa/laa95g.aspx</ref>'''Steven Allan Spieberg''' Steven Spielberg sun nzu notunaman, sha chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwun yar laarrin fidiyon araskin bǝ lan.(1946) Spielberb dǝ biske makar bǝ ro izini yoma kerwǝ Amerika bǝ (American filmmaker) Asibiti Jewish bǝ lan (Mercy Healt) bǝ lan sha chasambo. Bula cincinati suro cidi Ohio bǝ lan. == <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/Steven_Spielberg#cite_ref-forbes1_2-0</ref>Lamintǝ == 502m6s46r3kxayzijj7uko2mjm8948q 0 1343 16329 16328 2025-01-31T13:42:56Z Amire80 18 3 revisions imported 16328 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Benue State bǝ''' 89.9 – Benue State University, BSU FM, Makurdi 90.5 - Brothers FM, Makurdi 93.3 – Choice FM, Oju 95.0 – Radio Benue, Makurdi 95.5 - Agate Radio, Star FM, Makurdi 96.5 – Joy FM, Otukpo[14] 98.5 – ASKiNG RADiO Tiv (Online) 99.9 – Ashiwaves FM, Katsina-Ala 103.1 – Sun Rays FM, Korinya City, Konshisha 103.5 – Harvest FM, Makurdi == Lamintǝ == te9qdtgn5cjedz4i2eck06w5mkoqu92 0 1344 16335 16334 2025-01-31T13:42:56Z Amire80 18 5 revisions imported 16334 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio yǝ Cross River State bǝ''' # CRBC, Ikom 92.3 # Sparkling FM, Calabar 92.6 # Cross River Radio 93.1 # FAD FM, Calabar 95.9 # Hit FM, Calabar97.3 # Correct Fm, Calabar99.5 # Canaan City FM, Calabar105.5 # CRBC (Paradise) FM, Calabar == Lamintǝ == e0uxkxs0dlh2nwdmgyegsiu571yef1e 0 1345 16340 16339 2025-01-31T13:42:56Z Amire80 18 4 revisions imported 16339 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio [[Delta]] State bǝ''' 83.3 – Demodels Nigeria FM 88.6 – Melody FM, War 89.9 – Crown FM, Effurun. 89.1 – Mega FM, Udu, Warri 93.1 – Quest FM, Ughelli-Patani Road, Ogor[19] 94.7 – Crown FM, Asaba[20] 95.1 – JFM, Otu Jeremi 96.1 – Raypower, Oghara 96.5 – Hot FM, Asaba 97.9 – Voice of Delta Radio, Asaba 98.7 – Bridge Radio, Asaba[21] 100.5 – Kpoko FM, Warri (Pidgin Broadcast) 100.9 – Trend FM, Asaba[22][23] 103.7 – Delta State University (Delsu FM), Abraka 106.7 – Rize FM, Warri[24] 90.7 - Current fm, Effurun == Lamintǝ == . gs8307qk55oxu2o3ewe0uebinacosiz 0 1346 16344 16343 2025-01-31T13:42:56Z Amire80 18 3 revisions imported 16343 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Ebonyi State bǝ''' 98.1 – Salt FM, Abakaliki 101.5 – Unity FM, Abakaliki 104.7 – AE FUNAI FM, Abakaliki 93.3 – EBSU FM, Abakaliki == Lamintǝ == 7i8dhjohmmpwqxdo9xj4zkbfjbd4mt9 0 1347 16349 16348 2025-01-31T13:42:57Z Amire80 18 4 revisions imported 16348 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio [[Ekiti]] [[State]] bǝ''' 89.9 FM – Voice FM, Ado-Ekiti 91.5 FM – Ekiti FM (BSES), Ilokun, Ado-Ekiti 92.7 FM – New Cruse FM, Ikere-Ekiti 95.1 FM – Ayoba FM, Fajuyi, Ado-Ekiti 100.5 FM – FRCN Progress FM, Iworoko Road, Ado Ekiti 104.1 FM – Our People's FM, Fajuyi, Ado Ekiti 106.9 FM – Fresh FM, Falegan, Ado-Ekiti == Lamintǝ == 3yi7xdi9y0a1exosnc442xcq4mi3lzd 0 1348 16353 16352 2025-01-31T13:42:57Z Amire80 18 3 revisions imported 16352 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Enugu State bǝ''' 91.1 – Soundcity Radio, Enugu 91.1 – Lion FM (University of Nigeria, Nsukka) 92.5 – Dream FM, Enugu 92.9 – Coal City FM (FRCN) 94.5 – Urban Radio, Enugu 96.1 – Sunrise FM, Enugu 96.7 – Voice FM, Nsukka (FRCN) 98.7 – Caritas University Radio 99.5 – Owelle FM 99.9 – Family Love FM, Ngwo, Enugu 100.9 – Solid FM 101.3 - Divine FM, Trans Ekulu, Enugu 102.9 – Correct FM, Enugu 104.9 – Prime sports FM, Enugu 106.5 – Stallion FM (Federal College of Education, Ehu-Amufu) 106.5 – ESUT RADIO, Enugu 106.9 – Gouni FM (Godfrey Okoye University) Radio, Enugu 107.2 – IMT RADIO, Enugu == Lamintǝ == 97c05z08b8503di6e5nt1m1w3qy3nwj 0 1349 16357 16356 2025-01-31T13:42:57Z Amire80 18 3 revisions imported 16356 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Gombe State bǝ''' AM 1404 – Gombe (GMC) AM FM 89.1 FUK Campus FM 91.9 – Gombe (GMC) FM 92.7 – Vision FM 93.1 – Raypower FM 97.3 – Progress Radio FM 98.1 – Amana radio FM 103.5 – Jewel (FRCN) FM Online Zamani Radio Naka Sai Naka Radio Nagari Radio Hausaxpress24 Radio == Lamintǝ == ox01dtrkso5ogkn673pqnpqgcet8el1 0 1350 16361 16360 2025-01-31T13:42:57Z Amire80 18 3 revisions imported 16360 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Imo State bǝ''' 89.3 – Gold FM, Owerri 90.1 – Radio Oguta, Oguta[28] 90.9 – IMSU STAR FM 92.7 – One Radio[28] 93.9 – Rock FM, Owerri 94.1 – Ojemba FM, Owerri. 94.5 – Orient FM (Imo Broadcasting Corporation), Owerri 97.3 – Megaband FM, Owerri 98.1 – Groove FM, Owerri 98.7 – Federal Polytechnic Owerri FM 99.5 – Hot FM, Owerri 100.5 – Heartland FM, Owerri 101.1- My Radio FM, Owerri 104.9 – The Reach FM 105.7 – Zanders FM, Owerri 106.1 – Ojimba FM, Orlu 107.3 – Darling FM, Owerri 96.1 – Osiza Radio, Owerri Online Shekinah Radio, Owerri == Lamintǝ == b3hn3v40vf271uqvykpyj7j7f0r1tt2 0 1351 16366 16365 2025-01-31T13:42:57Z Amire80 18 4 revisions imported 16365 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Jigawa bǝ''' 1026MW – Radio Jigawa AM FM 93.5 – FM Andaza 95.5 – Dutse New world FM (JRC) 95.5 – Radio FM Hadejia (JRC) 95.5 – Community FM, Birnin Kudu (JRC) 95.5 – Kazaure Community FM 97.5 – FM Radio Kaugama (JRC) 99.5 – Freedom Radio, Dutse 100.5 – Horizon FM, Dutse, FRCN 104.9 - Sawaba FM, Hadejia == Lamintǝ == laork3t3a5bwz02kc10kg2vqjan3ave 0 1352 16373 16372 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 6 revisions imported 16372 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Kaduna State bǝ''' AM 639 MW – [[Kada]] 1 (KSMC) 747 MW – Nagarta Radio 594 MW – FRCN (Hausa), Kadu na 1107 MW – FRCN (English), [[Kaduna]] Online radio PEOPLE VOICE NO1 RADIO FM 88.9 – Brila FM 89.5 – Hyai FM 89.9 – Kada 2 FM, Kaduna (KSMC) 89.9 – Rockside FM, Kafanchan (KSMC) 90.9 – Capital Sounds FM, Kaduna (KSMC) 91.7 – Liberty Radio (English), Kaduna 92.1 – Karama FM, Kaduna (FRCN) 92.5 — Vision FM, Kaduna 92.9 – Freedom Radio FM, Kaduna 93.1 – NUBA FM (Nuhu Bammalli Polytechnic Radio) 93.7 – FCE Zaria FM 94.1 – Queen FM, Zaria (KSMC) 94.3 – Correct FM, Kaduna 96.1 – Supreme FM, Kaduna (FRCN) 97.7 – Alheri Radio FM, Kaduna 98.5 – KASU FM (Kaduna State University Radio) 98.9 – Invicta FM, Kaduna 99.9 — Human Right Radio, Kaduna 101.1— ABU Samaru FM, Zaria 102.5 – Teachers Radio (Nigeria Institute of Teachers NTI) 102.7 – Spider FM (Kaduna Polytechnic Radio) 103.1 – Liberty Radio (Hausa), Kaduna 106.5 – Raypower, kaduna == Lamintǝ == pysqmu0utgd6104952mm5254f0eulte 0 1353 16377 16376 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 3 revisions imported 16376 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Kano State bǝ''' AM 549 – Manoma Radio AM 729 – Radio Kano I FM 88.5 – Dala FM 89.3 – Radio Kano II FM 90.3 – Express Radio 90.7 – Ammasco FM 91.1 - Himma Radio Fm↵ 91.3 – SoundCity FM 92.3 _ Muhasa FM 92.5 – Vision FM Kano 93.1 – Arewa Radio 93.7 _ Hikima Radio 94.5 _ Rebrand Radio 94.7 – Guarantee Radio 94.9 _ Gidauniya FM 95.1 – Wazobia FM 96.9 – Cool FM↵ 97.3 – Rahma Radio 98.1 – Jalla Radio 98.5 – Nasara Radio FM 98.9 – B.U.K FM 99.5 – Freedom Radio 100.7 – Correct FM 101.1 – ARTV FM 101.9 - GCMX Gezawa 102.7 – Premier Radio 103.3 – Liberty Radio Kano 103.5 – Pyramid FM (FRCN) 103.9 – Aminci Radio 104.1 – S-Radio FM 105.5 - Kanawa FM 106.5 – Raypower, == Lamintǝ == ax9pxl0ed394svp6j1apqs6z52dkjde 0 1354 16382 16381 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 4 revisions imported 16381 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Katsina State bǝ''' AM 972 MW – [[Katsina]] State Radio, Katsina FM 88.9 – Martaba FM, Funtua 91.5 – Alfijir Radio, Katsina 92.1 – Vision FM, Katsina 92.9 - Hamada FM, Katsina 97.5 - Gram FM, Katsina 98.7 - Legend FM, Daura 104.5 – Radio Nigeria Companion FM, Katsina (FRCN) 106.5 – Raypower, Katsina == Lamintǝ == 4o8a51xhopiy2799zechjlhv5gkyvzd 0 1355 16388 16387 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 5 revisions imported 16387 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Kwara State bǝ''' 612.8 – Radio [[Kwara]], Ilorin FM 88.7 – Diamond FM Ilorin 89.3 – Unilorin FM 89.9 – Albarka FM, Ilorin 90.9 – Igbomina FM 92.5 – O FM, Gaa-Imam Area, Ilorin 95.1 – Royal FM, Ilorin 96.3 – SBS FM, Oloje, Ilorin 99.1 – Midland FM (Radio Kwara), Ilorin 101.9 – Sobi FM, Ilorin 102.5 – Tiwa ni Tiwa (TNT) FM, Ijagbo 103.5 – Harmony FM FRCN (Radio Nigeria), Idofian 103.9 – Kwasu FM, Malete 105.7 – Okin FM, G.R.A, Ipee Road, Offa 106.5 – Raypower FM, Ilorin 106.7 – Radio Al-Hikmah == Lamintǝ == qoq8d30lwvtbhoggqso4j7rm2unqr4j 0 1356 16392 16391 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 3 revisions imported 16391 wikitext text/x-wiki '''su Fatowa Radio lagos State bǝ''' 87.9 – Best Afro FM 88.5 - U FM 88.9 – Brila FM[29] 89.3 – Yabatech Radio 89.7 – Eko FM (Lagos State Radio), Ikeja[30] 90.1 – Lasgidi FM 90.3 – VOP FM (Voice of the People Radio), Airport road, Ikeja[31] 90.9 – Top Radio FM[32] 91.3 – Lagos Talks FM[33] 91.5 - Access 24 91.7 – W FM 91.7, Lagos 92.3 – Inspiration FM[34] 92.7 - Super FM 92.9 – Bond FM (FRCN)[35][36] 93.1 - Adamimogo FM, Lagos[37] 93.3 – Hot Fm, Lagos[38] 93.7 – Rhythm FM, Lagos[39] 95.1 – Wazobia FM, Lagos[40] 95.3 - Radio now 95.7 – LASU Radio (Lagos State University Radio), Ojo 96.1 – Lagos Traffic Radio[41] 96.5 – Urban96 FM 96.9 – Cool FM, Lagos 97.3 – Classic FM[42] 97.7 – Metro FM (FRCN) 98.1 – SMOOTH FM, Lagos 98.3 - Mainland FM 98.5 – Soundcity Radio, Lagos 98.7 - Smailz Radio 98.9 – Kiss FM, Lagos 99.3 – Nigeria Info 99.7 – Jubilee FM, Igando 99.9 – The Beat FM, Ikoyi[43] 100.5 – RayPower FM, Alagbado 101.3 - MILIKI FM 101.5 – Star FM, Ikeja 102.1 - Hi-Impact FM 102.3 – Max FM Lagos 102.7 – Naija FM[44] 103.1 – Unilag FM (University of Lagos) 103.5 – Choice FM (Radio One) (FRCN) 103.9 – LAW FM Lagos 104.3 – Correct FM 104.7 – SMAFM, Lagos 105.1 – City FM[45] 105.3 – Fresh FM, Oregun 105.5 – Jordan FM 105.9 – NOUN FM (National Open University of Nigeria), Victoria Island 106.5 – Faaji FM (Raypower FM) 107.1 - R2 Radio 107.5 – Radio Lagos (Eko FM), Ikeja Online Rock FM Nigeria, Lekki == Lamintǝ == e4zc4shlfnj00v9vg0qnqoi35pl37em 0 1357 16396 16395 2025-01-31T13:42:58Z Amire80 18 3 revisions imported 16395 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Nasarawa State bǝ''' 91.1 – Platinum Radio, Keffi 92.3 – Option FM, Akwanga 92.5 – NBS, Keffi 95.9 – Maloney FM, Keffi 97.1 – Nasarawa Broadcasting Service, Lafia 99.9 - Breeze FM, Lafia[46] 101.1 – Nasarawa State University Mass Communication Department FM 102.5 – Precious FM, Lafia (FRCN) 108 – Kizito FM == Lamintǝ == 7awhe0rbghwbcpaz20fxew7qp43zt3e 0 1358 16400 16399 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 3 revisions imported 16399 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Niger State bǝ''' 88.5 – Zuma FM, Suleja 89.1 – Click FM, Lapai (Ibrahim Babangida University Radio) 89.3 – Standard FM, Bida (The Federal Polytechnic Bida) 90.1 – Badeggi Radio, Minna 90.5 – Victory FM, Minna↵ 91.2 – Crystal Radio, Minna 91.3 – Crystal Radio, Bida 91.7 – Prestige FM, Minna 92.3 – Search FM, Minna (Federal University of Technology Minna Radio) 100.5 – Power FM, Bida (FRCN) 103.9 – Ultimate FM, Minna (College of Education Minna Radio) == Lamintǝ == esqipp7ii2czxuxeodolkvhkc5233ek 0 1359 16404 16403 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 3 revisions imported 16403 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Ogun State bǝ''' AM 603 kHz - OGBC 1, Abeokuta FM 102.5 EAGLE FM, ILESE-IJEBU OGUN STATE 87.5 – Arystocratz Radio (AR87.5fm), Cele, Ijebu-ode 87.9 – Best Afro FM, Abeokuta 88.1 – Smash FM Abeokuta, Abiola way, Abeokuta. 88.5 – Family FM Radio, Abeokuta↵ 89.1 – Hope FM, Ilisan-Remo (Babcock University Radio) 89.5 – FUNAAB Radio, Abeokuta (Federal University of Agriculture Abeokuta Radio) 90.5 – OGBC FM, Abeokuta 91.7 – Women FM, Arepo, Isheri 92.1 – OOU FM, Ago-Iwoye (Olabisi Onabanjo University Radio) 93.1 – Miliki FM, Gudugba, Ewekoro 94.1 – Rainbow FM 94.5 – Paramount FM, Abeokuta (FRCN) 94.7 – Dux FM, Arepo 95.9 – Hebron FM, Ota (Covenant University Radio) 96.3 – Super FM, Fatai Agbolade Street, Ijebu-ode 97.1 – Roots FM, Abeokuta 97.5 – Cowry FM, Iyana Oloke, Abeokuta↵ 101.9 – Rockcity FM, Rockcity Avenue, Asero, Abeokuta 104.1 – Kennis FM Radio 104.7 – S.M.A FM, Ikofa, Ijebu-Ode 106.1 – RCCG Radio, Redemption Camp, Mowe 106.7 – Splash Fm, Abiola Way Abeokuta 107.1 – Sweet FM, Ibadan-Abeokuta Expressway, Abeokuta 107.9 – Fresh FM, Hill Top Gate Abeokuta FM EAGLE 102.5 FM ILESE-IJEBU OGUN STATE == Lamintǝ == n9czeni8illbxtvx4rleq8ro2b480uw 0 1360 16408 16407 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 3 revisions imported 16407 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Plateau State bǝ''' 88.65 – Radio Plateau 1 AM 1224, Jos 90.5 – Peace FM, Jos 93.3 – Unity FM, Jos 93.7 – Rhythm FM, Jos 96.1 – ICEFMUJ (University of Jos) 98.9 – Rock FM (Plateau Polytechnic) 100.5 – Raypower FM, Jos 101.5 – Highland FM, Jos (FRCN) 101.9 – Jay FM, Jos 103.9 – KT FM, Bukuru 104.3 – Tin City FM, Jos == Lamintǝ == nwsldmnzi88zrzwc884diszf987sut3 0 1361 16413 16412 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 4 revisions imported 16412 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Rivers State bǝ''' 88.5 – Uniport Unique FM (University of Port Harcourt) 89.9 – Garden City FM 91.1 – Classic Fm Port Harcourt 91.7 – Wave FM 92.3 – [[Nigeria]] Info 92.7 – Naija FM, Port Harcourt 93.3 - Super FM, Port Harcourt 93.7 – Rhythm FM 94.1 – Wazobia FM 95.1 – Today FM 95.9 – Cool FM 97.7 – [[Family]] Love FM 98.5 – Treasure FM (FRCN) 99.1 – Radio Rivers 99.5 – Wish FM 99.9 – Beat FM, Port Harcourt 103.7 – Radio UST FM (University of Science and Technology) 106.5 – RayPower FM == Lamintǝ == ehgmjw3wu7w3uy9rr6by3vu8svpy9c1 0 1362 16417 16416 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 3 revisions imported 16416 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Sokoto State bǝ''' 91.9 – Caliphate Radio (Nagari FM) 92.5 – Vision FM 95.5 – Garkuwa FM 97.1 – Rima FM 99.5 – Freedom FM == Lamintǝ == 5prader549bna6q24vlxalqyflwn1es 0 1363 16419 16418 2025-01-31T13:42:59Z Amire80 18 1 revision imported 16418 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Zamfara State bǝ''' 103.5 – Pride FM Gusau o9a57xs331nml1elm61xunfx3uuq2av 0 1364 16424 16423 2025-01-31T13:43:00Z Amire80 18 4 revisions imported 16423 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio kebbi State bǝ''' AM 945.0 – [[Kebbi]] State Radio, Birnin kebbi FM Brinkle FM 93.9, Zuru Kebbi 92.9 – Vision FM, Birnin Kebbi 103.5 – Equity FM, Birnin Kebbi Rayhaan Radio 99.9FM Birnin Kebbi == Lamintǝ == puy658uw3e6y6mxtyw3d2h5ddlismvq 0 1365 16428 16427 2025-01-31T13:43:00Z Amire80 18 3 revisions imported 16427 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Kogi State bǝ''' * 91.7 – Fusion FM, Anyigba (Kogi State University Campus Radio) * 93.5 – Radio Kogi, Otite * 94.0 – Confluence FM, Lokoja * 95.5 – Grace FM, Lokoja * 97.1 – Kogi FM, Egbe * 101.5 – Prime FM (FRCN) * 101.9 – TAO FM, Okene * 102.7 – JATTO FM, Okene * 102.7 - OTITE FM rzfu8zqnk0x2tqjs9b5esvu0mrwv1hz 0 1366 16432 16431 2025-01-31T13:43:00Z Amire80 18 3 revisions imported 16431 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio ondo State bǝ''' 106.1 – Crest FM, Alagbaka, Akure 88.9 – Adaba FM, Ilara-Mokin, Akure 102.9- FRESH FM Opposite school of nursing, Alagbaka GRA,Akure 90.3 – AAUA Radio, Akungba-Akoko (Adekunle Ajasin University Radio) 91.9 – Breez FM, Ijoka, Akure 93.1 – Futa FM, Akure (Federal University of Technology Akure Radio) 93.7 – Ejule-Nen Community Radio, Okitipupa 94.1 – Awawa FM Ayeka, Okitipupa 94.5 – Orange FM, Akure 96.1 – Raypower FM, Oba-ile, Akure 96.5 – Sunshine FM, Alalaye, Orita-Obele, Akure 100.1 – Kakaki Ondo Community Radio, Ondo city 101.9 – SunCity FM Radio, Ondo City. 100.9 – Eki FM, Ondo city 102.5 – Positive FM (FRCN) 104.5 – Empire FM, Akure 106.5 – Music & Culture FM, Ondo city 107.3 – Varsity Radio, Akungba-Akoko (Adekunle Ajasin University Radio) Online Adeyemi College of Education Online Radio Rodmed Online Radio == Lamintǝ == k0dcmpyzmnmwewvx7ca7ldtruf5ktxh 0 1367 16436 16435 2025-01-31T13:43:00Z Amire80 18 3 revisions imported 16435 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa radio yobe state be''' 89.5 – Yobe broadcasting corporation (YBC), Damaturu Sunshine FM 104.5 , Potiskum Gashua Community Radio aj2788fin3eoh6tr46tsqg240hwvls4 0 1368 16440 16439 2025-01-31T13:43:00Z Amire80 18 3 revisions imported 16439 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa radio Taraba state be''' 88.6 – TSBS Taraba Radio, Mararaba 90.6 – TSBS Taraba Radio, Jalingo 97.6 – TSBS Taraba Radio, Serti 104.5 – Gift FM, Jalingo 92.5 – Bliss FM, Jalingo 92.4 - Rock FM, Jalingo[52] 92.9 - Shinmo FM, Jalingo == Lamintǝ == 6qgiyia7v09xiq1t49m6d9fvco09oub 0 1369 16446 16445 2025-01-31T13:43:01Z Amire80 18 5 revisions imported 16445 wikitext text/x-wiki '''Suwa banki Nigeria bǝ''' Arawu A lan baditina :[1] 1.Access Bank Plc 2.Fidelity Bank Plc 3.First City Monument Bank Limited 4.First Bank of Nigeria Limited 5.Guaranty Trust Holding Company Plc 6.Union Bank of Nigeria Plc 7.United Bank for Africa Plc 8.Zenith Bank Plc This is a list of Commercial banks with National Authorization in Nigeria, arranged alphabetically:[1] Citibank Nigeria Limited 9.Ecobank Nigeria 10.Heritage Bank Plc 11.Keystone Bank Limited 12.Optimus Bank Limited 13.Polaris Bank Limited. The successor to Skye Bank Plc.[2] 14.Stanbic IBTC Bank Plc 15.Standard Chartered 16.Sterling Bank Plc 17.Titan Trust bank 18.Unity Bank Plc 19.Wema Bank Plc This is a list of Commercial banks with Regional Authorization in Nigeria, arranged alphabetically: 20.Globus Bank Limited[3] 21.Parallex Bank Limited 22.PremiumTrust Bank Limited 23.Providus Bank Limited 24.SunTrust Bank Nigeria Limited This is a list of non-interest banks in Nigeria, arranged alphabetically:[1] 25.Jaiz Bank Plc 26.LOTUS BANK 27.TAJBank Limited[4][5] This is a list of Microfinance Banks in Nigeria:[1] Mutual Trust Microfinance Bank Rephidim Microfinance Bank Shepherd Trust Microfinance Bank Empire Trust Microfinance Bank Finca Microfinance Bank Limited Fina Trust Microfinance Bank Accion Microfinance Bank Peace Microfinance Bank Infinity Microfinance Bank Pearl Microfinance Bank Limited www.pearlmicrofinancebank.com Covenant Microfinance Bank Ltd Advans La Fayette Microfinance Bank This is a list of Online-Only Microfinance Banks in Nigeria:[1] 28.FairMoney Microfinance Bank 29.Sparkle Bank 30.Kuda Bank 31.Moniepoint Microfinance Bank 32.Opay 33.Palmpay 34.Rubies Bank 35.VFD Microfinance Bank 36.Mint Finex MFB 37.Mkobo MFB 38.Raven bank 39.Rex Microfinance Bank This is a list of Merchant banks in Nigeria, arranged alphabetically:[1] 40.Coronation Merchant Bank[6] 41.FBNQuest Merchant Bank[7] 42.FSDH Merchant Bank[8] 43.Rand Merchant Bank 44.Nova Merchant Bank.[9] This is a list of non interest window banks in Nigeria: 45.SunTrust Bank Nigeria limited NIB 46.Stanbic Ibtc NIB == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_banks_in_Nigeria#cite_ref-1R_1-1</ref> == qa8w8h1i0vof6vjk47c9o3qmavccijt 0 1370 16448 16447 2025-01-31T13:43:01Z Amire80 18 1 revision imported 16447 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Su fatowa Radio yerwa bǝ]] t6zj5k8i4cceb3ifd86d5xz516hs2bt 0 1371 16452 16451 2025-01-31T13:43:01Z Amire80 18 3 revisions imported 16451 wikitext text/x-wiki '''Su fatowa Radio Abia State bǝ''' 88.1 – Broadcasting Corporation of Abia State (BCA) Radio, Umuahia 89.7 – Buzz FM, Aba 90.9- Gregory FM (GUU) 93.3 – Rhema FM, 94.3 - Enyimba FM Aba 94.9 – Flo FM, Umuahia 98.3 - Legend Fm, Aba 99.1 – Real FM, Aba 99.9 – Love FM, Aguiyi Ironsi layout, Umuahia 101.9 – Rose FM, Aba 102.9 – Magic FM Aba 103.5 – Pace Setter FM, Amakanma old Umuahia 104.1 – Vision Africa, Umuahia 107.1 – Green FM, (MOUAU). == Lamintǝ == 47na8f4jipcx446yneqcs9nenhh5w7k 0 1372 16458 16457 2025-01-31T13:43:01Z Amire80 18 5 revisions imported 16457 wikitext text/x-wiki <ref>https://citizenfm.ng/live-radio/</ref>'''Su fatowa Radio Abuja bǝ''' 87.9 – Best Afro FM[1] 88.9 – Brila FM[2] 90.3 – Central FM 90.9 – Max FM 92.1 – Vision FM 92.9 – Kapital FM (FRCN) 93.5 – Aso Radio[3] 93.7-- Citizen FM https://citizenfm.ng/live-radio/ 93.9 – Jordan FM[4] 97.9 – Beat FM, Abuja 94.7 – Rhythm FM, Abuja 95.1 – Nigeria Info 95.5 – Boss FM[5] 96.1 – Urban Radio 96.3 – Soundcity Radio, Abuja 96.9 – Cool FM, Abuja 94.3 – Classic FM[6] 98.3 – Hot FM, Abuja[7] 98.7 - Bright FM 99.1 – Nigeria Police Radio[8] 99.5 – Wazobia FM Abuja 99.9 – Kiss FM 100.5 – Raypower, Abuja 101.1 – Human Rights Radio, Abuj [9] 102.3 – Eagles F M 104.1 - Rahma Radio Abuja 104.5 – Family Love[10] 105.7 – Greetings FM 106.3 – WE FM 106.7 – Nigeria Customs Broadcasting Network 107.1 – National Traffic Radio 107.7 – Armed Forces Radio == Lamintǝ == 89foc0c40hmi5znei8zfly1nq20jtyt 0 1373 20271 16464 2025-02-09T11:00:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q123131633]] 20271 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q123131633}} '''Su fatowa Radio Adamawa State bǝ''' 917 – AM Radio Gotel, Yola 1440 – ABC AM, Yola FM 88.7 - pakka FM, Mubi 89.9 – NAS FM, Yola 91.1 – FM Gotel Yola 96.7 - HD press FM Mubi 92.3 – Pulaaku FM, Yola 95.4 - Usaku FM, Yola 95.7 – ABC FM, Yola 99.6 - Amana FM Gella, Mubi 101.5 – Fombina FM Yola 105.5 - NAS FM, Mubi 106.3 - ABC Hong 108.0 - Federal Poly FM, Mubi == Lamintǝ == o2a5glt80a8n9q7ho0hrb7wz6mlrymy 0 1374 16468 16467 2025-01-31T13:43:02Z Amire80 18 3 revisions imported 16467 wikitext text/x-wiki '''Su fatowa Radio Akwa Ibom State bǝ''' 88.7 - THE MIXX 88.7 FM 89.9 - Premium FM 90.5 – AKBC 90.9 - Memories 90.9 FM 94.5 – Passion FM 95.1 – Comfort passion FM[11] 100.7 – UNIUYO FM (University of Uyo) 101.1 – Planet FM[12] 102.7 - TangSio FM 104.5 – Atlantic FM[13] 101.5 Redemption FM 104.9 – Heritage FM (Heritage Polytechnic, Eket) 105.5 – Paradise FM 105.9 – Inspiration 105.9 FM 106.9 – XL 106.9 FM 107.5 – Gospel Revolution FM == Lamintǝ == qwbwdugxc68g3f8s0iauf4q01s64hwa 0 1375 16473 16472 2025-01-31T13:43:02Z Amire80 18 4 revisions imported 16472 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Anambra State bǝ''' 88.5 – Anambra Broadcasting Service, Awka 88.9 – Brila FM, Onitsha 89.4 – Minaj FM, Obosi 89.7 – City Radio, Onitsha 90.1 – Lumen FM, Uga 90.7 – Anambra Broadcasting Service, Onitsha 91.5 – Blaze FM, Oraifite 91.9 – Authority FM, Nnewi 97.1 - Choice fm, Nnewi 93.3 – Madonna Radio (Madonna University) FM, Okija 93.7 – Wazobia FM, Onitsha 94.1 – Unizik (Nnamdi Azikiwe University) FM, Awka 95.3 – Radio Sapientia FM, Onitsha 97.8 – Moment FM (Federal Polytechnic Oko), Oko 98.3 – Ogene FM, Awka 99.1 – Odenigbo FM, Obosi 101.7 – Omega FM, Umuchu 101.9 – Kpakpando FM, Mbaukwu 102.5 – Purity FM, Awka (FRCN) 103.5 – Gist FM, Ogidi 106.1 – Uniojukwu FM, (Chukwuemeka Odumegwu Ojukwu University), Igbariam 106.5 – Alpha FM, Nnobi 107.1 – Tansian Radio (Tansian University) FM, Umunya == Laminte == 8gkbs5xdhezvapz9i7yfvvmnxuwxk0x 0 1376 16477 16476 2025-01-31T13:43:02Z Amire80 18 3 revisions imported 16476 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Bauchi State bǝ''' 990 kHz- BRC1 AM, Bauchi FM 94.6 MHz – BRC2 FM, Bauchi 95.7 MHz – Raypower, Bauchi 97.5 MHz – Albarka Radio, Bauchi 98.5 MHz – Globe FM (FRCN), Bauchi 99.5 MHz – ATAP FM (ATA Polytechnic), Bauchi == Lamintǝ == 5yrhj3i74ynjjsf9natmkc479esnnyf 0 1377 16480 16479 2025-01-31T13:43:02Z Amire80 18 2 revisions imported 16479 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Bayelsa State bǝ''' 93.1 – People FM, Oxbow Lake Swali, . Yenagoa 94.7 – Silverbird Rhythm FM, Oxbow Lake Swali, Yenagoa 95.5 – Royal FM, Agudama-Epie, Yenagoa 97.1 – Bayelsa State Broadcasting Corporation (BSBC) Glory FM, Radio Bayelsa, Ekeki Yenagoa 98.1 – Wilberforce Island FM, Ndu Radio 102.5 – Raypower, Elebele, Yenagoa 106.5 – Creek FM, Radio Nigeria, Yenagoa == Lamintǝ == 3hhavkjv98jdosoqc9idqrl8p6zjdta 0 1378 20272 18859 2025-02-09T11:00:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q123131633]] 20272 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q123131633}} <ref>https://www.livefromnaija.com/radio/best-afro-fm/</ref>'''Su fatowa Radio yerwa bǝ''' Ǝ 96.1 - Al Ansar Radio 90.7 – GAME FM 94.5 – BRTV Borno Radio, Maiduguri 95.3 – BRTV Metropolitan FM, Maiduguri 97.7 – Kanem FM (Unimaid Radio) 98.9_ Dandal Kura Radio, Maiduguri 99.5 – Freedom Radio, Maiduguri 102.5 – Peace FM (FRCN) 108.0 - Lafiya Dole, Maiduguri. == Lamintǝ == qtz42iziqrhwm5ha6tquw5l4jjek6w5 0 1379 20273 16502 2025-02-09T11:00:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q30585926]] 20273 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q30585926}} <ref>https://www.thestar.com.my/news/nation/2013/11/23/johor-weekend-rest-day/</ref>Su kawu mawu yǝ == 1.Saturday-subdi == ==== 2.Sunday-Ladi ==== ==== 3.Monday-Litirin ==== ====== 4.Tuesday-Talawu ====== == 5.Wednesday-Larawa == == 6.Thursday-Lamisu == == 7.Friday-Zuma == == Lamintǝ == gjz8r3aiwe5emp8zu30dsmm05llpd1d 0 1380 16512 16511 2025-01-31T13:43:03Z Amire80 18 9 revisions imported 16511 wikitext text/x-wiki '''kintawu kanuri be''' == (January -Razab) == ( Febuary -Sawan ) (March -Armalan ) (April-Shawal ) (May -chidi ) (June -Aji ) (July -Maram ) (August -Shawur ) (September -Lailahir ) (October -Lailahar ) (Nubember -Jimada auwal ) (December -jimada gaji) 2ovk0ps38qkzfobjx52mfwolxjllf74 0 1381 20274 16529 2025-02-09T11:00:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1049]] 20274 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1049}} Sudan, hukumamen Republic of Sudan, shima lardǝ do yala-gǝdi [[Africa]] bǝ wo. Anəm-fətenzən Central African Republic'wa, Chad'wa fətenzən, cidi [[Libya]] 'wa yalafətenzə'a, Egypt'wa yalanzən, kuluwu kime'a gədilan, Eritrea'wa [[Ethiopia]] 'wa anəmgədinzən, kuru anəm Sudan'wa. Sudan də nəm nguwu am miliyon 50 karənga suro saa 2024 yen kuru kilomita square 1,886,068 (mil square 728,215)sətana. shiga lardə Africa bǝ kən yakkəme nəm kuranzaro sədin kuru shima kən yakkəme nəm kuranzawo suro Arab Leaguebǝn. Shima lardə kura nasha Africaye-a kuru Arab League-a lan hatta South Sudan ye 2011 lan yeksəna dəro; Bərni kura Sudan ye kuru bərninzə zauro jama nguwu'a də shima Khartoum. Nasha do kərma Sudan lan bowotin də Khormusan (c. 40000-16000 BC) ye shadazəna, ada Halfan yǝ (c. 20500-17000 BC), Sebilian (c. 13000 BC-10000 BC), Ada Qadanbe (c. 15000-5000 BC), kəriwu Jebel Sahababedə, kəriwu buro salak be dunyalan nowatadə, saa 11500 BC yeyi, ada A-Group be (c. Saa 3800 BC-3100 BC), Mairi Kerma bǝ (c. 2500-1500 BC), mairi [[Egypt]] bǝ bəlin (c. 1500 BC-1070 BC), kuru mairi Kush bǝ (c. 785 BC-350 AD). Ngawo Kush ye sukurinan, am Nubiaye mairiwa kərista be yakkə Nobatia, Makuria, kuru Alodiaa cetando. Kate karni 14th-a 15th-ayen, Sudan nguwuso hangal-hangallin am [[Arab]] bǝ nabsana. Karnu kən 16 lan səta 19ro saadənan, Sudan dawubewa gǝdiya bǝwa Funj sultanate sandima sunotin, amma Darfurdə fətenzən sunotin kuru Ottomansdə gədinzən sunotin. Suro saa 1811 lan, Mamluksodə kəre Dunqulahlan kokkada naptə na kasuwu kaliwabe nankaro. Cidiya kərmai Turco-Egyptian ye Sudan yen ngawo saa 1820s yen, kəndo kala'a kasuwuye də nasha yala-anəmye lan fəlangzəna, kara'wa bətərəmtə nasha anəm lardəye lan tədin, kuru kala'a Egypt'wa mairi Ottoman yewa ro gozayin. == Laminte == 31fdeucra76h0432kqykwjmmdq5c6rs 0 1382 16532 16531 2025-01-31T13:43:04Z Amire80 18 2 revisions imported 16531 wikitext text/x-wiki '''Sufism''' kuru Tasawwuf lan nowatadə, shima adin adinbe duwo suro Islamben tuwondinmawo shidoni hangalnzə kəla nzəkko Islambe-a, nəmkambo-a, k nowatadə. ax6um5e5vlcief4bouro7j3e6lk8xfe 0 1383 20275 16553 2025-02-09T11:00:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8474]] 20275 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8474}} <ref>https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9781444338232.wbeow612</ref>'''Suleiman I Au Suleiman the Magnificent''' Sha chasambo yim Araskin bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwu mǝyon luko diyon filaarin uwun bǝ lan (1459) == Bawono == Yim uwun b lan kǝntawu lailahir b lan saa duwu mǝyon luko uwun firakkin araskin b lan (1566) Suleiman the Magnificent d shima Sultan ottoman Empire miyau b wo (10th sultan) saan nzu findin araskin bǝ lan sultan di ro wallono. (26yrs) . Saa fidiyon araskin sidi kila kir maiy den. Tun sa,a duwu miyon luko uwun bǝ lan (1520) har saa duwu miyon luko uwun firakkin araskin ro lewono (1566) Dusowa kozuna tussun kila kir maiyǝ den. Suleiman the Magnificent bǝ lan sha botin nasha musulma yǝ lan. == Lamintǝ == hg3un3719766h7w8z9jmm9gn52h0qhi 0 1384 16556 16555 2025-01-31T13:43:05Z Amire80 18 2 revisions imported 16555 wikitext text/x-wiki '''Sultan Mohammad Khan''' (Pashto/Farsian: سلطان محمد خان; 1795-1861), kuru shiga Ghazi Sardar Sultan Muhammad Talaei lan nozana, kuru shiga sulan nozana, Sultan Muhammad Khan dinarre [2] shidə minista kura Afghanistanbe kuru re . Shidə ya-a Emir Dost Mohammad Khanbe duno'a, mai Afghanistanbe shilan kərmai Kabulbe səmowonadə. Kawu-a loktu-a kərmai Dost Mohammad Khanbero, Sultan Muhammad Khan Telaidə shima minista kura kuru gomna nashawa Afghanistanbe kadabe, Kabul-a, Peshawar-a Kohat-a kunten (nasha indi darebe Pakistanbe kərmadə). Shima buro salakbe Musahibanbewo, kərmai Mohammadzaibe shilan badizə kuru saa 150-ma kozənaro Afghanistan'a sunotəna, futu kadalan alamanna emir-a, mai-a au kura lardəbe-a saa 1823lan səta 1978ro saadənan. 4rsce8zj67qs1dvok6prhjf7n9oxuzc 0 1385 20276 16562 2025-02-09T11:00:46Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7362]] 20276 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7362}} Sumo dǝ shima organ do kǝla lan towondin ma (mammal-a lan) nǝmngǝlai kǝlanzǝbe-a kalkalzǝyin dǝwo faidatǝ fasal donyi vestibular be lan. Kǝla mammalsben, sumo dǝ nguwusoro nasha yakkǝ lan bayantin: kǝrǝn diyabe-a, kǝrǝn dawube-a kuru kǝrǝn surobe-a. sbqmm88f8d9ocadlzbuqah4um6s77uw 0 1386 20277 16576 2025-02-09T11:00:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7362]] 20277 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7362}} <ref>https://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=4062</ref>'''sumo''' Sumo dǝ shima nasha la tǝyi kam bǝ kǝla lan kara shilan kam bǝ mana fanjin. Kuru dabba,a Mammals sandiro gulzan dǝ Nguwun nza so sumon nza,a == Laminatǝ == hdet3dznardl7bax0p8n9jc3yl1thog 0 1387 16578 16577 2025-01-31T13:43:06Z Amire80 18 1 revision imported 16577 wikitext text/x-wiki Kǝngal dǝ shi shillewu dǝwo suro kǝngalye dǝn dawunzǝna dǝ. Shidə duno plasmabe zaumaro dunowa, konnu zaumaro konnuwa, kuru duno konnube shiro nuclear fusion reaction gultinmadəye səkə konnuwa dəga fulujin. Nəm konnu adəye nasha laa sədin na'anzə'a lezəna lan nur turin, ultraviolet, kuru infrared radiation, nəm konnu ngəwuso duno kənənga Dunyabe suwudin. Kǝngal dǝ adawa ngǝwu lan awo laa abattǝnama. Shidə awo zaumaro faidaa nasha kulashi ilmu shillewuben tun zaman kureyedən. Kǝngalbe dawu galacticbe dәga kәla nәlewa saa konnube 24,000-a 28,000-a lan kokkatin...... rbnvks8m3365odwhg4kdjdbte8cdir8 0 1388 20278 16601 2025-02-09T11:00:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8573]] 20278 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8573}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Sun_Yat-sen#cite_ref-1</ref>'''Sun Te-Ming or Sun Yat-sen''' Sha chasambo yim mǝyon Indin bǝ lan kǝntawu jimada auwal bǝ lan saa duwu miyon uskun firakkin araskin bǝ lan.(1866) == Bawono == Yim mǝyon indin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwun yar laarrin findin uwun bǝ lan. '''Sun Te-Ming''' dǝ shi kam China bǝ kureman siyasama kura cidi chinese bǝ . Banan nziwa Qin Dynasty kirmai mukanzan somowu sura saa duwun yar laarrin miyon tilon bǝ lan.(1911) Attema imperial Dynasty dare ye yo cidi china bǝ den. Sha awa china bǝ lan botin. (Father of nation) . Kura lardi Republic of china ro walzina suro saa duwun yar laarrin miyon indin bǝ lan. == Lamintǝ == lrfnp2tn7yszr8p2yfyydv2ao6ryv0a 0 1389 22798 20279 2025-03-31T05:39:54Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22798 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q117640054}} ''' Sunmisola Agbebi Elizabeth''' sha chasambo yim indin be lan kǝntawu chidi be lan suro saa duwu indin yaskin be lan sha katambo (2-May-2003) be lan katambo. Sunmisola Agbebi be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya rutuma. Saa 2020 lan album nzu " Amazing" chido. == Lamintǝ == <references /> 9rjt1x41iz9vxi647f73thnvqbw6q8w 0 1390 20280 16635 2025-02-09T11:00:56Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22676]] 20280 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22676}} '''Suno''' shimadoyə awoo amsoyə yinzaro sakinma ləzanma. == Laminatǝ == 6yeogn3erno7d7kc4jels5ironyakyv 0 1391 22661 20281 2025-03-29T17:56:29Z Bukr Garbai 213 /* Laminte */ 22661 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22279}} <ref>https://www.newscentermaine.com/article/news/politics/maine-politics/no-labels-political-party-maine/97-9b14cdbf-5144-470f-8974-37babdc4fa39</ref>'''Susan Collins''' Susan Margaret Collins də (suro kəntawu jimada gaji bǝ lan kaunzə 7,suro saa 1952 be lan sha chasambo) siyasama lardə America yǝ senator kura lardə America yǝ Maine lan cidajin. Wakil [[Republican Party]] ye, suro saa 1997 lan naptəramzə sətana kuru shima wakil majalisku yǝ [[Maine]] yǝ zauro kuruwuro cidazənawo. suro bula Caribou, Maine bǝ lan sha katambo, Collins də jami'a St. Cidanzə banama cidama Senator William Cohen yǝ lan badiwono suro saa 1975 bǝ lan, shiye darekta cidamayǝ kəla komiti gumnatiyǝ kəla lamarra gomnati yǝ yǝn (shi do dare komiti nzəliwo fatoyl-a lamar gomnatiyǝ-a ro wallono) Gomna [[John R. McKernan]] Jr. ye daji komishinanzə fasal cidayǝ-a kungənayǝ-a Maine yǝ dəro wallono suro saa 1987 bǝ lan.<ref>https://www.hsgac.senate.gov/about/history</ref> Suro saa 1992 yǝn kura lardə yǝ [[George H. W. Bush]] yǝ darekta ofis kasuwu ganaye Boston yǝ dəro wallono. Collins də banama kungənayǝ lardəyǝ ro wallono ofis kungənayǝ kuru kungəna mowoma kura Massachusetts ye suro saa 1993 yǝn. Ngawo Maine ro waltənayen 1994 lan, shi yǝ kam Republican yǝ karno gomna Maine yǝ ro wallono karno kura 1994 yǝ lan. Shima kamu buro salak yǝ jamiyya kura yǝ karzanawo, kən yakkəmelan tamozəna suro gasa diyau yǝn kashi 23% karnoye lan. Ngawo gomnaro waltəyen suro saa 1994 be lan, darekta daudi kasuwu fatoyǝ jamiya Husson yǝ Bangor, Maine yǝ dəro wallono. Collins də buro salak lan Senate ro karrada suro saa 1996. Sha walta karrada suro saa 2002, suro saa 2008, suro saa 2014, kuru suro saa 2020. Shi də kura komiti Senate yǝ kəla nəm kurayǝ tun saa 2015 lan səta 2021 ro saadənan kuru komiti Senate yǝ kəla nəlefa fatoyǝ-a Gomnatiyǝ-a lan.suro saa 2007 ro saadənan. Collins də kamu kura [[Republican Party|Republican]] yǝ suro majalisku yǝ lan, shi də dean wakilla majaliskuyǝ Maine yǝ, kuru shima New England Republican yǝ bas majalisku kən 116, 117, kuru 118 lan. Majilas kən 118th yedən, Collins də shima Republican bas do kəriyǝ yala-gədiyǝ wakiljin ma suro majalisku yǝn. Sha Republican dawu-dawu lan bowozana, kuru nguwusoro karno faida'a majalis kura lan. Kuwa kərma dəro, Collins də shima kamu Republican yǝ do zauro kuruwuro cidazəna ma suro majalis kura yǝn, kuru suro saa 2019 yen, shima cidama Republican yǝ do kərmai kəriyǝ [[Maine]] yǝ lan sədin ma. Collins, shi do kəlanzə'a karno [[Republican Party|Republican]] yǝ ro bayanzəna də, kambiyi kada suwudəna kəla karno zə Brett Kavanaugh'a shararam kura ro tawattəgəyen. Shiyǝ karnon zə də Kavanaughye Roe v. Wade'a kəriwutəro banazəyinbaro kasatsana; suro kəntawu yuni sa'a 2022-yen, Kavanaugh yǝ raayi ngəwuro kəllatə suro Dobbs v. Jackson Karapka Nəlefa Kamuwa bǝ, shi doni Roe'a kolzənadə. Loktu shara [[Bill Clinton]] yǝ kəla kərmaiyen, Collins də shima kamu fal suro senators [[Republican Party|Republican]] yǝ 10 do karza shiga shara buroyǝ lan kolzana kuru fal suro uwu yǝn karza sha shara kən indimi lan kolzana, kuru loktu Donald Trump yǝ sharanza kəla kərmai yen, Collins də Senate sammaro kəllatə. [[Republican Party|Republicans]] amma faldə karza shiga shara buro salak bǝ dən baro sadəna, kuru Republicans sammaso yǝ shara kən indimidən baro sadəna. Shima senator Republican bǝ bas do karno kəla Amy Coney Barrett'a shararam kuraro tawatsəgənyi suro saa 2020. Yim kəntagə February bǝ kawunzə 13, saa 2021, shidə fal suro senatorwa Republican bǝ tulur do karno Trump'a kəla fitəna səsangənayen sharanzə kən indimidən. == Kǝnǝngan nze buroyǝ == Collins dǝ shima Fal suro nduli arakkə yǝn, Collins də bula Caribou, Maine lan sha katambo, na do yallanzə kasuwu kəskayǝ kakanzə kura [[Samuel W. Collins]] yǝ koksəna də suro saa 1844 lan. Amnzǝ kura, Patricia-a (1925-2018), falnzawoso mayor Caribou bero cidazǝna. Baanzə, kəriwu dina yǝ kən indimiyǝ zayetəna, kuru majalis majalis kuyǝ Maine yǝ lan cidazəna, zaman fal fato majaliskuyǝ lan, kuru diyau majalisku majaliskuyǝ lan. Yanzə Collins yedə Barranbeja, [[Colombia]] lan sha chasambo, am kura'a [[America]] yǝ lan. Collins də kaduwu Nasara-a Irish-a yǝ. Awanzə, [[Samuel W. Collins Jr]]. də, shararam kura [[Maine]] yǝ lan napsəna saa 1988 lan səta 1994 ro saadənan kuru majalis kura Maine yǝ lan cidazəna saa 1973 lan səta 1984 ro saadənan. == Lamintǝ == <references /> 9n5fy88bo9htpef40nq3i2w3ywiixei 0 1392 16675 16674 2025-01-31T13:43:10Z Amire80 18 2 revisions imported 16674 wikitext text/x-wiki '''Susana Martinez''' Susana Martinez (July 14, 1959 lan katambo) siyasama kuru loya America ye shidoni gomna kən 31 me New Mexico ye saa 2011 lan səta 2019 ro saadənama. ][2] Shima kamu buro salakye Gomna New Mexicoye, kuru kamu Hispanicye buro salakye gomna United Statesye.[3] El Paso, Texas lan katambo, Martinez də jami'a Oklahoma ye lan tammaozəna. Ngawo sha shararam kəriye New Mexico yero gozanayen, cidanzə sharaye 1986 lan badiwono naptə banama shararam bəlaye kən yakkəme New Mexicoye, shidoni Las Cruces lan karadə. Shiga banama loya bəlaye ro wallono saa 1992 lan. Jami Republican Party yero kara kuru loya bəlayero gasayin saa 1996 lan, zaman yakkəro cidazəna, saa 1997 lan səta 2011 ro saadənan. Ngawo Gomna kərmayen Bill Richardson ye zamanzə ganazənayen, Martinez ye 2010 lan kərmai gomnayero waltəro warmajiwo. Shiye karno Republicanye am uwu'a kənasartəna kuru gomna New Mexicoye Diane Denish'a kənasarzəna kashi 53% karno kurayen. Ngawo saa diyauyen, walta karrada kashi 57% karnoye lan kəla Attorney General New Mexicoye Gary King yen. Suro saa 2013 lan, Martinez də sha am 100 do zauro faida'a dunyalan majalla Time ye dəro suwudəna.[7] == Kǝnǝnga buroye-a, ilmu-a, kuru cida buroye-a == Susana martinezdə kəntagə Yulibe kaunzə 14 saa 1959-yen shiga el paso, Texaslan katambo. Shiga fato daraja daube kaduwu Mexicoben wurano. Baanzə, Jacobo "Jake" Martinez də, boksama U.S. Marines ye loktu kəriwu Koreaye lan, kuru ka'ala Golden Gloves ye yakkə sak 1950s ye lan zuwuna. Shidə banama sheriff El Paso Countybero cidazəna.[9] Yanzə, Paula Aguirre də, ofiswa gade-gaden cidazəna. Susana Martinez də yanzəganawa indi mbeji, yanzəgana feroye-a yanzəgana feroye-a. Martinez də shima sharaye yanzəgana feroye Letitia "Lettie" Martinez dəro cistama, shi done kərgən kərmuye mbeji kuru nasha wuratəye lan nəm makarrema. Lettie də sa'anzə 64 lan bawono kəntagə Ogustaye kawunzə 13, saa 2021 lan.[13] Martinez də diwo kura kəriwuwu Mexicoye Toribio Ortega ye. Martinezdə mowonti kura kəmoduwube El Paso, Texaslan karaa. Fuwura lan, zauro kungiya-a majaliswa-a kadaro cidazəna. Shiye gasa kuru nəm kura karapka fuwurawaye saa kurayen zuwuna.[9] Fuwura darajaye nankaro, kəra valedictorian ye lan tamozəna suro saa 1977 yen. Digirizə bachelorye kəla nəm adayen Jamiya Texas ye El Paso lan saa 1981 lan səwandəna. Oklahoma ro lezə kuru degree J.D. ye Jamiya Oklahoma College yen səwandəna. doka ye. Suro saa 1986 lan digirizə tamozəna.[15] 5ux84mgzc0wsxiywsy5glqtf0ta3ekw 0 1393 16679 16678 2025-01-31T13:43:11Z Amire80 18 3 revisions imported 16678 wikitext text/x-wiki '''Susan Anton''' Sha Chasambo 12 Oct 1950. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ, kayama, kaya ruwotuma . ==Lamintǝ== ishcfpc4ddjddt48fh19p0izhx48q24 0 1394 22698 20282 2025-03-29T22:34:32Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22698 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q235635}} <ref>https://www.upi.com/Top_News/2019/01/05/UPI-Almanac-for-Saturday-Jan-5-2019/9081546481545/</ref>'''Suzy Cameron''' Sha Chasambo yim uwun bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin indin bǝ lan sha katambo 5 Jan 1962. Biske drama diyoma cidi America bǝ. == Lamintǝ == <references /> 7yksuuucu63541updhs88xawxpesddc 0 1395 16690 16689 2025-01-31T13:43:11Z Amire80 18 2 revisions imported 16689 wikitext text/x-wiki '''Swahili''', kuru sha Kiswahili lan nowatadə, shima təlam Bantuye do amma Swahiliye manazanadə, sandidoni kammabo soro lardəa Tanzania-a, Kenya-a Mozambique-a lan tuwondinma (kərtədo Africaye gədibe-a kuru na'a coastalbe gade-a). 0yo3wtygwtvbt06waop5ttbd7zmjxfi 0 1396 20283 16695 2025-02-09T11:01:05Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q39]] 20283 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q39}} Switzerland, hukumamen Swiss Confederation lan bowotin, shima lardə do suro cidiyen dazənama fəte-dawu Europe lan kara. . Switzerlanddə nasha cidiben kate Swiss Plateau-a, Alps-a Jura-ayen yekkata; Alps də nasha kura də'a səmowona, amma am lardəye miliyon 9 də suro plateau yen, shidoni bərni'a kura kura'a dawudi arziyibe'a, Zurich'a, Geneva'a, Basel'a kunten. == Lamintǝ == hnegir07kdhn6cjtvlzr4v5y3rd5ziz 0 1397 16697 16696 2025-01-31T13:43:11Z Amire80 18 1 revision imported 16696 wikitext text/x-wiki '''Syllabe''' dǝ shima unit kǝla fasal tǝlambe dǝwo kǝla tǝlambe dǝga wuzǝyin ma, shi donyi nucleus syllabbe lan tuwandin ma (ngǝwusoro vowel) kuru marjinzǝ badiyarambe-a darebe-a (ngǝwusoro consonants). Syllables dǝ nguwusoro sandiya "buildi" phonologicalbe ro turin. 7znmhn3izx0yycs5v1qcxgj7un341zp 0 1398 20284 16705 2025-02-09T11:01:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q376]] 20284 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q376}} '''Sâ''' suro àwó bə́ kòmtə́. == Lamintǝ == [[Liwuram:MontreGousset001.jpg|right|thumb|Líwù rò]] czhcdqtkb36heau94uke0l22u0ixrhk 0 1399 22988 22984 2025-04-02T12:51:22Z MohammedBama123 36 22988 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[São Paulo]] də shima bərni do nəm nguwu am nguwuye [[Brazil]]'a, [[America]]'a, fəte dunyabe'a lan kuru shima bərni kura kəriye São Paulo ye wo. Globalization'a World Cities Research Network (GaWC) ye sha bərni kura dinaye ro somzəna, nasha kasuwu'a, ləman'a, kisandi'a, biskeye'a lan taasir dinaye sədin. shima bərni kura nəm nguwu jamaye diya [[Asia]] yen kuru bərni təlam Portuguese manajinma zauro nguwu dunyalan. Su bərnidəye Paul Apostle dəga darajazəna kuru am bərnidəyedə sandiya paulistanos lan nowotə. Bərnidəye mottonzə Latinbedə shima Non ducor, duco, shidoni fasarzənadə "Wu gǝnyi fuwutuma dǝ, , Suro saa 1554 yen maləmma Jesuit ye ​​sha kokkada, bərni də dawudi am bandeirantes ye zaman kərmai [[Brazil]] ye lan napsana yǝ, amma zaman [[Brazil]] ye coffee cycle dən dau karnu 19th century yen duno arziyi ye ro wallono kuru dareye faidanzə kura arziyi lardəye ro wallono. [[Brazil]] lan karnu kən 20th ye lan, bərni də'a bərni kura do am kura'a Arab ye'a, [[Italy]] ye'a, Japanese ye'a dunya lan dasawuna so'wa. a6nlj2xu8x0vn7mvzh2shu78sfc26ez 0 1400 20285 16730 2025-02-09T11:01:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q221155]] 20285 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q221155}} == T-Pain == Faheem Rashad Najm dǝ sha chasambo yin fyakkin bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun luko diyon bǝ lan (30/9/1984) T.Pain bǝ lan sun nzu notunaman shi kayama cidi Amerika bǝ kureman kaya ruwotema, biske makar bǝ diyoma. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/T-Pain#cite_ref-carter2014factfiction_1-1</ref> == d39wwj0mgmzrphm4d268vk0tig7rxhh 0 1401 20286 16740 2025-02-09T11:01:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20687449]] 20286 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20687449}} '''Toyin Sokefun-Bello''' Sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fitulurrin uskun bǝ lan sha katambo (14 jan 1978). TY Bello ne lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya ruwotuma, foto gutuma. Nigerian (Photohraphy Collective) be lan chidajin. ==Lamintǝ== 33whz5yehgbqaz7pvjv6n57a8vzr3i7 0 1402 16746 16745 2025-01-31T13:43:14Z Amire80 18 5 revisions imported 16744 wikitext text/x-wiki Duli au tada dǝ shima tada kamyǝ do gana kawo wurazǝ kamro waljinro == Lamintǝ == jfwlhdh2nwqdz0wtaqnjg0dm513okwd 0 1403 16750 16749 2025-01-31T13:43:14Z Amire80 18 3 revisions imported 16749 wikitext text/x-wiki ===Tahoua=== Tahoua də bərni Niger ye kuru dawudi kərmaiye fella Tahoua ye'a nasha Tahoua kura ye'a.[3] Shima bərni kura kən diyaume suro lardədəyen, nəm nguwu am 117,826 (2012 Census) ==Gargam == Tahouadə bəladiya sənana Bilbis'a Fakoua'a lan badiwono kuru karni 17medən wuratə badiwono kufuwa kada nadəro hijra badizanadən, alammaanna Fulani'a Tuareg'a. Am animistbe kada (au Azna) nadəro sowosa badizana kərmaiwu musləmmabe yalabedən sandiya zalumtəro.[4] Suro saa 1990 yen, Tahoua də shima HDI score nzə ganawo suro gargamyen, 0.172. dmenkr3eddplyhk71awal71bwlo2uiw 0 1404 16756 16755 2025-01-31T13:43:14Z Amire80 18 5 revisions imported 16755 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q217040}} ===Tamale=== Tamale (Dagbani: [ˈtamali]) shima bərni kura nasha yala Ghana ye wo. Shima bərni kura Ghana ye kən yakkəme wo, nəm nguwu am 371,351 (2010 lan).: 67 Bərni də shima bərni do zauro wurajin ma suro Fəte Africa ye lan.[4] Tamale də suro mairi Dagbon yen kara, mairi Ghana ye dina.[5] Kaduwu kurado Tamalelan nabsanadə sandima Dagomba-a, Gonja-a, Mamprusi-a, Akan-a Dagaaba-a. Bərnidə bəladiya ganalan wurazə dawudi arziyibe faidaaro wallono Northern Territories lan ngawo Britishye kərmai kərmaiye nadən koksanayen. Bərni kura nasha yalaye ro wallono saa 1960 lan. Tamaledə nasha kisandibe-a adabe-a fuwuzəna, fatowanzə kisandibe kadadən, nazəmuwu-a, kaiyawu-a lan shaida. Studiowa kisandibe kada bərni sammason tartəgəna. Kəlelewa saa woson bərni sammason tədin, alama kawuske konnuyeso, Eid ul-Fitrso, Eid Adhaso kuru Dambaso. ===Lamintǝ<ref>http://ghanadistricts.com/districts/?r=6&_=80&rlv=location</ref>=== cuvxf739iijuhbcmzjl6ozc6my5emd1 0 1405 22823 20287 2025-03-31T05:58:45Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22823 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16832114}} '''Tamara Eteimo''' sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kintawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan sha katambo (24-july-1987). Tatama Jones bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma.suro Saa duwu indin miyon tilon bǝ lan (2011) biske drama Nollywood bǝ lan Award chiwundo. == Lamintǝ == <references /> ia8nl0igzfcmpm5nnljhixh77l1jjwo 0 1406 20288 16784 2025-02-09T11:01:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23322756]] 20288 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23322756}} <ref>http://www.iaaf.org/athletes/nigeria/tameka-jameson-238686</ref>'''Tameka Jameson''' Sha chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu shahur bǝ lan saa duwun yar laarrin fiskun laarrin bǝ lan.(1989) Tameka Jameson kasoma Nigeria bǝ . Gasa kaso bǝ ro ga,ana kaso mita 4×400 saa duwu findin miyon araskin bǝ lan. Cidi amerika bǝ lan sha chesambo == Lamintǝ == hfosus9nffll6pch8yh7dkezy33xc68 0 1407 20289 16819 2025-02-09T11:01:20Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8462]] 20289 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8462}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Timur#cite_ref-3</ref>'''Timur (Emir Timur) or Tamerbeg''' Sha chasambo yim laarra bǝ lan kintawu shawal bǝ lan saa duwu miyon yaskin fyakkin Araskin bǝ lan (1336) == Bawono == Yim miyon tulurin bǝ lan kintawu sawan bǝ lan saa duwu miyon luko diyon uwun bǝ lan (1405)) shima Turco-mongol jiri,u lan zuwuna suro karno 14th century bǝ lan. Tamerlane dǝ kam zauro kasadiwa rintama loktu nzin shi kam duno Askarra bǝ wa. Shima Timurid Empire burozu koksu suro saa duwu miyon yakkin fitulur bǝ lan. Empire shima dǝ zauro kura .suro Empire bǝ den keryǝ-keryǝ ngu nbǝji. Suron nzan Turkestan nbǝji, Afghanistann nbǝji, Persia nbǝji, Suria nbǝji, Qurdistan nbǝji, Baghdad nbǝji, Geogia nbǝji attǝyǝy kureman nasha la Asia bǝ wa. == Lamintǝ == pkgriv9800230tsdabo1ehe34maepx4 0 1408 19174 16825 2025-02-06T23:08:58Z Eurohunter 208 -redundant link to ENWP and template 19174 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9598}} '''Taoism''' au Daoism shima ada gade-gade lardǝ Chinabe wo, falsafa-a kuru adin-a ro bayanzana. Taoismbe hangal gənatəgənzədə nəmtilo Taobe-a kalkallo asuzəna kəla shima awoa asutu bawobe, diwal kaziyiya faltəbe dəwo darenzən awoa jirebe fəlezayinma. == Lamintǝ == mgysi953yohd3hn7mg0oz27rwid8be7 0 1409 18815 16843 2025-01-31T18:18:14Z Umargana1 21 18815 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q463959}} '''[[Taraba]] State''' dǝ lardǝ yala-gǝdi Nigeria bə wo, Taraba River lan bowotǝ, shi doni nasha lardǝbe yalabedǝa lejinma. Bərni kura lardǝ Taraba bə dǝ shima Jalingo. Kalimanzә dә shima Nature's Gift to the Nation wo. Kaduwu kaduwuyedə sandima Mumuye, Mambilla, Jukun, Tiv, Kuteb, Wurkun, Yandang, Ndola, Itchen, Jenjo, Tigun, Jibu kuru [[Fulani]]. Nashanzə yala bedən Mumuye-a, Wurkuns-a, Yandang-a, Jenjo-a, Kona-a [[Fulani]]-a sandima nguwuro nabsan. Nasha anəmbe dən Jukun-a, Chamba wa, Tiv wa, Kuteb wa kuru Ichen-a sandima nguwuso. Nasha daube dən Mambilla wa, Ndola wa, Tigun wa, Jibu wa, Wurbo wa, Daka wa Fulani wa sandima nguwuso kənəngatayin. Lardә dәn kaduwuwa gade-gade 77 mbeji, kuru təlamma sandima dәn.<ref>https://web.archive.org/web/20181016021547/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/</ref> ==Laminatǝ== sp39e6xqhz4q5mgm210qwo7710e04vu 0 1410 20290 16853 2025-02-09T11:01:23Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7685177]] 20290 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7685177}} == <ref>https://www.goal.com/en-ng/news/4111/npfl/2015/12/27/18728392/fc-taraba-players-to-receive-two-months-salary-on-Tuesday</ref>Taraba F.C == '''Taraba Football Club''' dǝ club dekkel bǝ kərwe jalingo bǝn daana ma. Karafka dǝ Premier League Nigeria bǝlan dekkel nza baksan. == Lamintǝ == qj7usxccbvidqojfu4x9nek2fqn5t3x 0 1411 16858 16857 2025-01-31T13:43:18Z Amire80 18 4 revisions imported 16857 wikitext text/x-wiki '''Tatyana Marisol Ali''' Sha Chasambo 24 Jan 1979. Kayama cidi America be kaya rutuma, biske drama diyoma. ==Lamintǝ== gr23k9tvb4jsnb7gg76yhtci627bd9r 0 1412 20291 16869 2025-02-09T11:01:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1357]] 20291 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1357}} '''Tau-Tau''' Tau-Tau dǝ kuri la yi uskuwa kureman jǝn nzin faton nze sǝtandin. Kuriya jiri shima dǝ (Arwneae) tǝlam nasaran bǝ lan sandiya bozan == Lamintǝ == 56g3j4zdkwiaj03chj2e9y3l26gn74q 0 1413 16871 16870 2025-01-31T13:43:19Z Amire80 18 1 revision imported 16870 wikitext text/x-wiki '''Taxdə''' shima kungəna ləmanbe dunowawo au awo gade doni kam doni haraji kamtənadəye (kam fal au cidaro) cidaram gomnatibe sədəna ma'ananzədə kungəna gomnatibe, kungəna jamabe, au futu awowa bannazəna bannatəga kaltəgə kuru fulutəga. i1h8q89thbxgyijsonjxb8spwhbr9yo 0 1414 16873 16872 2025-01-31T13:43:19Z Amire80 18 1 revision imported 16872 wikitext text/x-wiki Ilmu technology də shima  futu waltə faidatində. Kalima technology də awowa faidatə zaman adəye suwudin dəga maananzədə, suronzan awowa faidatəye alamanna kareya cidaye au mashinye so, kuru awowa faidatəye alamanna software so mbeji. Ilmu technology də nasha ilmu kimiya ye lan, o4kl63g90crm8h8de3paopescxzvh4f 0 1415 20292 16886 2025-02-09T11:01:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q22807439]] 20292 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q22807439}} '''Tekno''' Tekno (Musuician). Augustine Miles Kelechi Sha chasambo yim miyon tulurin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin indin bǝ lan sha katambo (17 Dec 1992). Tekno bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == s4jeugyecsx2dwll7wzctdl2jbebv9q 0 1416 20293 16891 2025-02-09T11:01:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q33935]] 20293 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q33935}} [[Liwuram:Tel-Aviv InstitutFrancais 8116a.jpg|thumb]] === Tel Aviv === Tel Aviv-Yafo (Hebrew: תֵּל אָבִיב-יָפוֹ, təlam romanbe: Tēl ʾĀvīv-Yāfō, IPA: [tel aĈviv jaˈfo]; Arabic: təlam təlam ʾAbīb-Yāfā), yimlan sha Tel Aviv-Jaffa lan bowotin, kuru nguwusoro Tel Aviv lan bowotin, shima bərni doni am nguwu'a nasha Gush Dan Israel yedən. Shidə ci kəmaduwu Mediterranean Israelbedən kara kuru nəm nguwu ambedə 474,530, shima dawudi arziyibe-a nzundube-a lardədəbe kuru dawudi nzundube kura dunyabewo. Gədi Jerusalembedə nasha Israelbero gotiya, Tel Avivdə shima bərni kən indimi lardədən nəm nguwu jamabewo, ngawo Jerusalemben; ba ma, Tel Aviv də shima bərni do am nguwu'a wo, kawu fəte Jerusalem ye lan.[a] Tel Aviv də sha bəla Tel Aviv-Yafo ye sha sunotin, kərmainzə Mayor Ron Huldai, kuru shima fato embassies Israel ye lardə diyaye nguwuso. Tel Aviv də shima lardə do arziyinzə kura kən yakkəme au kən diyaumewo kuru shima arziyinzə kurawo suro Middle East yen.[11][12] Tel Aviv də shima kən 4 mewo nasha cida baditəram dunyabe lan kara.[13][14] Bərnidə kərmaaro shima bərni doni kənəngabe zauro ngəwu'a dunyalan.[15][16] Tel Aviv də ziyarawu dunyabe miliyon 2.5 samin saa woson səbandin. q8clhcjhsn6sgjvkcqju4g7eiv32sd9 0 1417 20294 19110 2025-02-09T11:01:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q72759173]] 20294 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q72759173}} '''Tems''' Tems.. Temilade Openiyi sha chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan (11-June-1995) bǝ lan sun nzu notuna ma. Tems bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya rutuma. Saa duwu findin findin bǝ lan (2020) kayan nzu "Essence" sha [[Wizkid]] a chido. Suro saa 2020-yen, Temsye bikke makkaryenzə buro salakbe, For Broken Ears-də cutulo. Biskenzə kən indimi, If Orange Was a Place (2021) də, kwaltiyin ngawo RCA Records'a cida rekodbe musko səkkənayen. Suro saa 2022 lan, kaiyya Tems ye kaiyyanzǝ "Higher" ye dǝ Future ye kaiyyanzǝ fal, "Wait for U" lan samzǝna, adǝye sǝkǝ shiga rokko [[Drake]] ye lan kisandima kura ro gozana. Sami Billboard Hot 100 lan badiwono, shi də shima kisandima Africaye buro salakye lamba fallan cido kuru kisandima Nigeriaye kən indimi dəwo sami chart dəyen cido.[5][8] Kayadəye shiro Grammy Award kəla bikke Rapbe ngəlaro səwandəna.[9] Tems ye [[Bob Marley]] ye "Kamu ba, mowo ba" dəga zakkono Black Panther ro: Wakanda Forever ye albomnzə kowoye suro kəntagə Julyye saa 2022 lan. R&B/Hip-Hopbe kurtənzǝ. Shiye kuru kaiyya ngawoye "Lift Me Up" Rihanna ye dəga ruwozəna kuru sədəna, shi done karnowanzə Academy Award ye kaiyya asalye ngəlaro səwandənama, [13] shi Golden Globe Award ye kaiyya asalye ngəla ye dəro [14] kuru Grammy Award ye kaiyya ngəlaro ruwotəna dəro. Suro saa 2024-yen, Tems-ye albomnzə buro salakbe Born in the Wild-də cutulo kuru amsoye saraana. Album də Netherlands-a, Switzerland-a United Kingdom-a lan sami fiyakkəro nazəna na done lamba 24 ro lezəna də. Tems ye karno yakkə səwandəna suro [[Grammy Awards]] saa ye kən 67th ye lan kəla album kaiyya dunyabe shiyeyi baro, "Burning" kaiyya R&B ye shiyeyi baro kuru "Love Me JeJe" də shima kaiyya [[Africa]] ye shiyeyi baro səwandəna. Suro cidanzəyen, Tems ye lamba kada səwandəna, surodən lamba Grammy indi mbeji, lamba kamuwa kaiyyabe Billboardbe-a, lamba fotobe NAACPbe diyau-a, lamba BETbe diyau-a lamba kaiyyabe Soul Trainbe yakkə-a. == Lamintǝ == dvm61mha2rw9ftzppe4qv8kt4wvqlbw 0 1418 20295 16919 2025-02-09T11:01:35Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q58301979]] 20295 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q58301979}} '''Teni''' Teni (Singer) Teniola Apata sha chasambo yim findin yaskin bǝ lan kintawu jimada gaji bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (23 Dec 1993). Teni bǝ lan sun nzu notuna ma shi Kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotuma == Lamintǝ == eoppsry5kbmt7r2q1ydk1ewhdbw90s2 0 1419 16922 16921 2025-01-31T13:43:21Z Amire80 18 2 revisions imported 16921 wikitext text/x-wiki '''Terorism''' futu zaumaro faraknzǝdǝn, shima faidatǝ kazǝmube-a surobe-a faidatǝ lamar siyasabe au raayibe-a suwudin. Kalma shimadǝ faidata nasha adǝben faidaaro nasha kǝriwu nabtǝbe loktu kǝndarambe au suro kǝriwube kǝla am kǝriwube gǝnyibe (shima am bǝrnibe-a askǝrbe nǝmngǝlabe-a). 44toodbg2reqi4f80a6k3yicvq9p8rf 0 1420 20296 16939 2025-02-09T11:01:37Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18637375]] 20296 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18637375}} <ref>https://web.archive.org/web/20141129044903/http://www.punchng.com/entertainment/e-punch/fatherhood-has-humbled-me-terry-g/</ref>'''Terry G.''' '''Gabriel Oche Amanyi''' Sha chasambo yim mǝyon tulurin bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fǝskun araskin bǝ lan sha katambo (17 March 1986). Terry G bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Rap yi rutuma. Saa 2013 lan album nzu "Book of Ginjah" chido. == Lamintǝ == 57z931emntznyjm49qxxf3qa846f0hz 0 1421 16944 16943 2025-01-31T13:43:22Z Amire80 18 4 revisions imported 16943 wikitext text/x-wiki Thailand,[b] shima lardǝdo lardǝdo suro Gǝdi-Fǝte [[Asia]] bǝ suro Indochinese Peninsulaben. Am miliyon 70 ro sәdin, nәm karәngәnzә dә shima 513,120 square kilometers. 13e86qo2qlnlpjvn2kg0hh94t80jqsi 0 1422 22606 20297 2025-03-29T13:35:38Z Bukr Garbai 213 ''''' 22606 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8251}} '''''The Art of War''''' ([[Chinese]]; pinyin; lit. Sūnzǐ bīngfǎ; lit. 'Sun Tzu's Military Method') shima kitawu sojabe kureye shiro [[Chinese]] [[military]] treatise gultinmadəwo datəgəram loktu Spring-a Autumn-a (karnu 5th BC) lan. Cida dә, kam do askәrra Chinabe kureye Sun Tzu ("Master Sun") ro walzәna dә, suronzan bab 13 mbeji. == Lamintǝ == 9p8u29ivcq2722ss01xxa140x2tmqki 0 1423 22646 20298 2025-03-29T17:50:38Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22646 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1299}} <ref>https://simple.wikipedia.org/wiki/The_Beatles#CITEREFHasted2017</ref>'''Beatles''' Beatless də karabka la English rock bə Liverpool bǝ lan karabka shi ma dǝ kokkada. saa duwun yar laarrin firakkin bə lan (1960) suro karabka diyən John lennon mbeji, paul mcCartney mbeji, George Harrison nbeji kureman attəyəy Rango Starr mbeji. Amso bə karabka shima diwa karabka ndaso suwa kozuna ro gozana loktun zan. == Kenenganza buro yǝ == == Lamintǝ == <references /> 03p2k3mo4hbugx77okij7pam41ddz5f 0 1424 16989 16988 2025-01-31T13:43:24Z Amire80 18 15 revisions imported 16988 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510872}} == The president of Nigeria == Shima shugaba kura mananzǝ fantinma. kureman Askara lardǝ be dukso shima kuranza wo. Gawon zabe kura cidi din sandina din sha karrada. Duk gawon saa diyon bǝ lan zabe di sandin. Shugaba Nigeria be buroyǝ shima [[Wp/kr/Nnamdi Azikiwe|Nnamdi Azikiwe]] chida badiyono kintawu lailahir bǝ lan saa duwun yar laarrin firakkin yakkin bǝ lan. Shugawa kirmaye shima [[Wp/kr/Bola Ahmed Tinubu|Bola Ahmed Tinubu]] chida badiyono yim findin laarrin bǝ lan kintawu kidi bǝ lan suro saa duwu indin findin yakkin bǝ lan. Shima shugawa lardi Nigeria miyon araskin bǝ (16). Shugawa Nigeria bǝ Bola Ahmed Tinubu luwuran kǝlanzǝ ro zuwuna kawo shiro chida sadin ro. Eagle square Abuja lan nadin shiro chida di chedo yim fyakkin bǝ lan kintawu kidi bǝ lan saa duwu indin findin yakkin bǝ lan. == Lamintǝ<ref>http://www.premiumtimesng.com/news/headlines/184046-buhari-to-earn-n14-million-as-annual-salary-allowances.html</ref> == gvw7lvoepqztknsjv5yr7sxqh9o2sck 0 1425 16991 16990 2025-01-31T13:43:24Z Amire80 18 1 revision imported 16990 wikitext text/x-wiki The Tale of Genji (源氏物語, Genji monogatari, pronounced [ɡeɲd ⁇ i monoɡa ⁇ taɾi]), kuru Genji Monogatari lan nowatadə shima cida adawa Japanesebe kureye doni badiyaram karnu kən 11th lan ruwozənama, kakkadi, kuru kamu-a-kəltabe Murasaki Shikibu. Kitawu ruwotəbe buro salakbedə, loktu Heianbe sammason tədəna, kərmaaro ba. "Concertina" au fasal orihonben tədəna: liwuram kadaye kəllata kuru fal falro fallatə iea10q31fqef6kig6bha7r674yuk9kx 0 1426 22860 22859 2025-03-31T13:02:34Z Ummusalmasuleiman2001 55 22860 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Theodore Roosevelt, Jr.''' (kəntagə kəntawu Octoberbe kawunzə 27, saa 1858-kəntagə kəntawu Januarybe kawunzə 6, saa 1919), shi dəwo Teddy au T.R. lan notənadə, shima kura lardə [[America]] be kən 26 mewo, saa 1901 lan səta 1909 ro saadənan cidazəna. gomna kəriyedəye kən 33 me saa indiro. Shima banama kura lardəye cidiya kura lardəye William McKinley yen kəntawu arakkəro suro saa 1901 yen, ngawo McKinley'a cezənayen kura lardəye gozəna. Nasha kura lardəye lan, Roosevelt də shima kura jamiyya Republican Party ye wo kuru shima duno do ne amso'a kambiyi'a fuwutə'a wuzəna ma. Tada dondi asthma lan, Roosevelt ye kazəyiya nəlewaye dəga kənənga zauro duno'a lan kəriwuzəna. Shidə mowonti fatolan kərazəna kuru ilmu alagəwabe suro kənənganzəben badiwono kawu Harvard Collegero lejinro. Kitawunzə The Naval War of 1812 dəye sunzə gargamma kuru ruwotəma nowatayero səkkəna. Roosevelt də shima kazadala jami Republicans ye majalisku kəriye New York ye dəro wallono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Theodore_Roosevelt#CITEREFMorris1979</ref> == Laminte == s5rozkpwj6jy8upzmcrhj9uy14y19gu 0 1427 20299 17011 2025-02-09T11:01:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q73360]] 20299 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q73360}} == <ref>https://archive.is/20120707194803/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=14518</ref>Thibaut Courtois == <ref>https://web.archive.org/web/20180730202943/https://www.fifadata.com/documents/FWC/2018/pdf/FWC_2018_Squadlists.pdf</ref>'''Thibaut Courtois''' sha chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (11/5/1995) Dekkel baktema cidi Belgium bǝ, kuruman fato jetima club donyi La Liga bǝ Real Madrid cidi Spain bǝ dǝro. == Lamintǝ == f75cevpigvq83d5g5y6vrd1ykpw8knn 0 1428 20300 17017 2025-02-09T11:01:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9438]] 20300 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9438}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Aquinas#cite_ref-diobeth_1-0</ref>Thomas Aquinas OP (/əˈkwaɪnəs/, ə-KWY-nəs; Italian: Tommaso d'Aquino, lit. "Thomas of Aquino"; c. 1225 ⁇ 7 Kǝntawu Marchbe 1274), shiye Franciscan Franciscanbe lardǝ Italybe-a kuru Dominican friar-a kuru priest-a, falsafawu kuru theologian-a, kuru lamar sharabe suro adawa scholasticismbe lardǝ Aquinobe suro maiya Sicilybe-an. Thomas shima kam do ilmu alagǝwa nzǝa fǝlezǝna ma kuru shima malǝm ilmube (kǝla ilmu alagǝwa nzǝa kuru falsafabe) do sha Thomism lan nowotǝma dǝwo. Shiye kambiyizəna kəla Allah də shima asulu nurdo dalil alagǝbe-a nurdo kǝrmaibe-a. == Lamintǝ == bv264rvh1s48904qjpe9y0iu9iwlfd8 0 1429 20301 17031 2025-02-09T11:01:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8743]] 20301 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8743}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Adrian_Wooldridge</ref>'''Thomas Alva Edison''' Sha chasambo yim miyon tilon bǝ lan kintawu shawul bǝ lan saa duwu miyon uskun fidiyon tulurin bǝ lan(11-feb-1847) == Bawono == Yim miyon uskun bǝ lan kintawu lailahar bǝ lan saa duwun yar laarrin fyakkin tilon bǝ lan (18-oct-1931) '''Thomas Alva Edison''' dǝ shi kasuma kureman attǝyǝy (Inventor) loktu nzin awowa ngu sutuluna . == Lamintǝ == iwyvy8g6ax7dxix3749pj51e5wgeh9s 0 1430 20302 17046 2025-02-09T11:01:54Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q15081905]] 20302 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15081905}} == <ref>https://web.archive.org/web/20210304121000/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57319</ref><ref><nowiki>http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57319</nowiki></ref>Thomas Lemar == Thomas Benoit Lemar sha chasambo (12/11/1995) Dekkel diyoma cidi France bǝ kuru dawu baktema karabka donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro. Lemar dǝ dekkel nzǝ Caen lan badiyono saa 2013 belan. == Lamintǝ == rqlyqhh19afc88j00ufhnr8iffpolh3 0 1431 17048 17047 2025-01-31T13:43:26Z Amire80 18 1 revision imported 17047 wikitext text/x-wiki Suro awoa ngəwusoyen, kalima tafakar-a tafakar-adə awoa hangal gənatəgəbe hangal gənatəgə-a fəlezayin sandi doni hangal gənatəgə hangal gənatəgəben wajin. Awowa sandima anyibe zaumaro faidaa sandima hangal gənatə, tafakar gənatə, tafakar asutə, kaziyi sulhu gənatə, kuru tafakar gənatə. Amma awowa hangalbe gade, alamanna tafakar, taktə, au tafakar, ngəwusoro suronzan mbeji. Lamarra anyi waneye suro hangal lan wajin nasha alauwa hangalbe lan, futu asutənadəye gənyi. Amma loktu asutәna ma'ana zauro zau lan, awo hangalye sammaso futu tafakarye ro asutin. mlewb58hzpngzs1socwefvg2i622zbc 0 1432 17059 17058 2025-01-31T13:43:27Z Amire80 18 10 revisions imported 17058 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q34129}} '''Tigre''' Tigredə (kuru Tigrélan bowotin; ትግሬ,[2][3] təgré[4] au ትግራይት tigrayit[1]) shima təlamma Eritreaye Semiticye shidoni Kangadi Africayen manatinma, asalmanmaso amma Tigreye Eritrea yǝ.[5] Rokko Tigrinyayen, shidə təlamma Ge'ez'a karəngənro kasattəna, shidoni kuwami yaye təlamma adinye Coci Eritrea yǝ Orthodox Tewahedoyeya Ethiopia yeya Coci Orthodox Tewahedoyeya faidatinma. Tigre də nəm samun kalmayedə kashi 71% Ge’ez'a kuru kashi 64% Tigrinya'a.[1] Saa 1997lan, Tigredə amma Tigreye 800,000 yeyi manazan Eritrealan.[6] Tigredə nguwuso fəte Eritreayen nabsana, amma sandidə yala cidi Eritreayedən nabsana kuru nasha Sudanye shitiyinzəro lezəna, kuru Eritreaye ci kəmaduwu kime yala Zulayedən. Sudandən amma təlamma Tigreye manazandə gana, kuru amma təlamma təlammadəye manazandə diasporalan mbeji.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tigre_language#cite_ref-e27_1-1</ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Tigre_language#cite_ref-e27_1-2</nowiki></ref> Amma Tigre yedə sandiya mashi'nza anəmyedəa tuskatəyi, amma Tigrinyaye Eritreayedəa kuru Tigrayan Ethiopia yǝ dəwa, sandidoni təlamma Tigrinyaye manazandə. Tigrinyadə təlamma Geʽezyedən gowotə, amma Tigre'a gade sudə samun yaye. == Lamintǝ == 7monemguqdoha04lt9w2khn4vg4l2vd 0 1433 22644 20303 2025-03-29T17:49:18Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22644 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q80}} <ref>https://www.ukwhoswho.com/view/article/oupww/whoswho/U12699</ref>'''Sir Timothy John "Tim" Berners-Lee''' Sha chasambo yim uskun bǝ lan kǝntawu Aji bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan (8-june-1955) shi inventor cidi England bǝ. Shima (Wold wide web) burozu sutulu. Kureman attǝyǝy shima Telam burin computer bǝ sutulu (Hypetext Markup Language) HTML bǝ lan notunaman. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == <references /> d45r6xpk647hrmlb2m4l9ne1vlopi8a 0 1434 23676 20304 2025-04-22T11:37:34Z Mustybdc 38 23676 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7804587}} <ref>https://web.archive.org/web/20230322042011/https://teehint.com/timaya-biography-and-net-worth-1082</ref>'''Inetimi Alfred Timaya Odon''' Sha chasambo (15 Shawur 1980). '''Timaya''' be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] be, kaya ruwotuma. Saa 2005 lan album nzu "Dem Mama" chido, saa 2008 lan album nzu "Plantain Boy" chido, saa 2013 lan kayan nzu "Tomato" chido. ==Lamintǝ== 3svjlm8wri9bqpg7z1fq1sp22h0mzqj 0 1435 20305 17093 2025-02-09T11:02:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4207134]] 20305 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4207134}} <ref>https://tribuneonlineng.com/why-i-fear-for-the-future-of-my-children-timi-dakolo/</ref>'''Timi Dakolo''' sha chasambo 20 Jan 1981. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Saa 2007 lan Award Idol West African lan chiwundo ==Lamintǝ== rv1zb1vpstfi2tqj57eevy2eyoefym7 0 1436 20306 17107 2025-02-09T11:02:03Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7810465]] 20306 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7810465}} <ref>https://www.ascap.com/repertory#/ace/search/workID/913071746</ref>'''Tiwatope Omolara Savage''' 5 Feb 1980 be lan katambo. '''Tiwa Savage''' be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. Suro Saa 2009 lan chida Sony/ATV Music Publishing lan badiyunu, saa 2012 lan album nzu "Once upon a Time" chido, saa 2013 lan kayan nzu "Kele-Kele Love" chido,suro sa,a 2014 lan Award Nigerian Entertainment lan chiwundo,suro Sapa 2015 lan kayan nzu "My Darlin " chido, 2016 lan Roc Nation lan chida badiyunu, saa 2017 lan album nzu "R.E.D" chido,suro saa 2018 lan best Africa Act chiwundo, Saa 2019 lan Universal Music Group lan chida badiyunu, saa 2020 lan kayan nzu "Attention" chido, saa 2021 lan kayan nzu "Water and Garri" chido, saa 2022 lan muwunti University of Kent bǝ lan karawo no ==Lamintǝ== ndkzxxxx0fb38eoadtw0bkkiafgc9tm 0 1437 17109 17108 2025-01-31T13:43:29Z Amire80 18 1 revision imported 17108 wikitext text/x-wiki Tambo dǝ shima su donyi kǝskawa genus Nicotiana ye dǝwo kǝska Solanaceae ye dǝa, kuru shima kalma do awowa kǝskawa adǝye lan tǝdin ma wo. mg21fpzznq6h5rzjhvhqvpc9kov0b7o 0 1438 17118 17117 2025-01-31T13:43:29Z Amire80 18 8 revisions imported 17117 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1490}} '''Tokyo''' Tokyo də shima bərni kura lardə [[Japan]] ye kuru bərni kura do nəm nguwu jamaye dinalan, nəm nguwu am miliyon 14 ma kozəna suro bərnidəyen saa 2023 lan. shi do Tokyo'a nasha'a prefectures shitizəna'a arakkə'a də, shima bərni kura do am nguwu'a dunyalan, am miliyon 41 napsana suro saa 2024 yen.<ref><nowiki>https://japantoday.com/category/business/japan-opens-up-to-foreign-direct-investors</nowiki></ref> Tokyo də kəla Tokyo Bay yen kara, Tokyo də nasha Kantō ye do dawu ci kəmaduwu Honshu ye lan kara, kərye kura Japan ye də. Tokyo də shima dawudi arziyi Japan ye kuru na gomnati Japan ye'a Emperor Japan ye'a. Gomnati Tokyo Metropolitan yedə shima ward'a Tokyoye dawuye 23 də'a sunotin (shidoni buron Tokyo City də'a sədinma), bəla'a bəla'a lenəmaye'a bəla'a sənana'a nashanzə fəteyedən, kuru kərtawa diyaye indi Tokyo Islands lan notəna də'a. Am dunyabe nguwuso Tokyo'a bərniro asuzana yaye, tən 1943 lan kərmainzədə prefecture'a samun Governor'a Assembly'a də gomnati'a bəladiyaye sənana do bərni kura də'a sadin də'a kozain. Wards taganasbe nowata Tokyobedə suronzan Chiyoda mbeji, na gar kəmbube lardə bǝ'wa kuru mairi Tokyo bǝ'wa; Shinjuku, bərnidəye dawudi kərmaiye; kuru Shibuya, na kasuwube-a, adabǝ'wa, kasuwubǝ'wa bərnidən. == Lamintǝ == ecpuywgghmlitqsj2hwcrhf4ctjtc1y 0 1439 22636 20307 2025-03-29T14:23:12Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22636 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q131234}} '''Toni Kroos'''<ref>https://web.archive.org/web/20181224185413/http://www.fifadata.com/document/FCWC/2013/pdf/FCWC_2013_SquadLists.pdf</ref> dǝ sha chasambo yim diyon bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin bǝ lan sha katambo (4/1/1990) Dekkel baktema cidi Germany bǝ kuru dawu baktema club donyi LaLiga bǝ Real Madrid bǝ ro kuru cidi nzǝ Germany bǝ wa. == Lamintǝ == <references /> 916qnk6oi674we0ifxh7j496v9h174j 0 1440 20308 17149 2025-02-09T11:02:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1371393]] 20308 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1371393}} '''Tony Olasupo Allen''' 20 July 1940 - 30 April 2020. Tony Allen be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya rutuma, ganga buktuma ==Lamintǝ== q3it2qmbq1tb2fza7kpwyyx2tiev1my 0 1441 22254 20310 2025-03-18T15:36:33Z Bukr Garbai 213 +s 22254 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21282387}} '''Tonye Garrick''' Sha chasambo 27 Aug 1983. '''Tonye''', Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma. Sa a 2011 lan shima Nigeria Youth President bǝ.<ref>https://trueafrica.co/article/tonye-garrick-the-singer-getting-nigeria-dancing/</ref> ==Kǝnǝngan nzu buri yi== England lan sha katambo, France lan wuraano. Saa 2013 lan kaya badiyuno, saa 2015 lan kayan nzu "[[Wp/kr/Ari Belema|Ari Belema]]" chido, saa 2015 lan Nigeria Entertainment Award chiwundo, saa 2016 lan chida Made Men Music Group bǝ lan badiyunu. ==Lamintǝ== oexmyv7mewye737mk1uih627tipca13 0 1442 17170 17169 2025-01-31T13:43:32Z Amire80 18 7 revisions imported 17169 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3993334}} '''Tonye Patano''' sha chasambo yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tilon bǝ lan sha katambo (16 Oct 1961). Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma == Lamintǝ == f8vos964x4q6sbmncbm7ce2zhkbfcf8 0 1443 17176 17175 2025-01-31T13:43:32Z Amire80 18 5 revisions imported 17175 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tope_Alabi#cite_ref-1</ref>'''Tope Alabi''' sha chasambo 27 Oct 1970.Agbo Jesu bǝ lan sun nzu notuna ma, Kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya Gospel yi rutuma. ==Lamintǝ== sm7p5t93zb5yn26nw6r79cxdccwn6zt 0 1444 20311 17199 2025-02-09T11:02:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q650829]] 20311 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q650829}} [[Liwuram:Toronto Blue Jays Opening Day 2017.jpg|thumb]] <ref>https://www.mlb.com/bluejays/history/logos</ref><ref>https://www.mlb.com/bluejays/news/the-blue-is-back-in-blue-jays/c-25993468</ref>'''Toronto Blue Jays''' Toronto blue Jays dǝ krafka kura baseball bǝ cidi canadian bǝ. Bula toronto bǝ lan == Lamintǝ == lxv1gg9diogtpk6s0yjbu7pghsuryfl 0 1445 17201 17200 2025-01-31T13:43:33Z Amire80 18 1 revision imported 17200 wikitext text/x-wiki Fasari dǝ shima bayan dowo ma'ana hawar do təlamma buroye dǝye faidatainma wo, hawar do təlamma dǝye ma'ananzǝ dǝye faljinma dǝn. Təlam Nasarabedə nəmgade təlammabe suwudəna (shidonyi təlamma samma son gənyi) ndikate fasaribe (ruwo ruwotəbe) kuru fasari bayantəbe (hawar kəltəbe au hawar ruwotəbe ndikate am təlamma gade-gade faidatəmasoyen); nəmgade adəlan, fasaribedə badijin ngawo ruwotə təlammame suro lardə təlammadəben təbandənaro. ksgeg575k4vpvtadu0ph49ta1t89kdm 0 1446 17203 17202 2025-01-31T13:43:33Z Amire80 18 1 revision imported 17202 wikitext text/x-wiki '''Trimurti''' Sanskrit: lit. 'fasal au trinity yakkə'a, IAST: trimūrti,) shima trinity shi allah do lardəa Hinduyedəye, shidoni cidawa dunyabe kənəngatə-a, kənəngatə-a, kuru futə-a də sandima triad deities lan bowotində. 11a8im52ljmla3o9wpn7qarzwy4s9ir 0 1447 20312 17210 2025-02-09T11:02:16Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q508384]] 20312 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q508384}} <ref>https://www.tcm.com/tcmdb/person/3048%7C0/Trini-Alvarado#overview</ref>'''Trinidad Albarado''' 10 Jan 1967 bǝ lan katambo. '''Trini Alvarado''' bǝ lan sun nzu notuna ma, biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. ==Lamintǝ== liphjyag8fofn2podei1s6td1vtgrpv 0 1448 17216 17215 2025-01-31T13:43:34Z Amire80 18 5 revisions imported 17215 wikitext text/x-wiki ===Tripoli=== Tripoli də, gargam lan sha Tripoli-of-the-West lan notəna, bərni kura [[Libya]] ye də, nəm nguwu am miliyon 1.317 suro saa 2021 yen. Shidə yala-fəte [[Libya]] ben cidiya saharaben kara, na cidi kawu-kawube suro kəmaduwu Mediterraneanbero suluwuna kuru bay sədin. Surodən ci njiye Tripolibe-a kuru lardədən dawudi kasuwube-a karewa tandobe-a kura mbeji. Kuru shima na jami'a Tripolibewo. Tripoli də karnu kən 7th BC lan am Phoenicians ye sha kokkada, sandiye su Libyco-Berber ye Oyat (Punic: 𐤅𐤉𐤏𐤕, romanized: Wyʿt) codo kawu musko Greek yero kojinro. maiwa Cyrenaicabedə Oea (Greek kurebe: Ὀία, romanize: Oiya).[7] Dalil gargam bərnidəye kuruwu nankaro, na'a kada faida'a archaeologicalye Tripoli lan mbeji. Tripoli də sha'biyah (nasha kərmaiye kura suro nizam [[Libya]] yen) gultin, shi Tripoli District də. 6f4zbjt2hpvlg7hsvli731r53iabj8d 0 1449 17218 17217 2025-01-31T13:43:34Z Amire80 18 1 revision imported 17217 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:TJC-liaison-office.jpg|right|thumb|270px|True Jesus Church.]] "True Jesus Church" dǝ coci kǝlanzǝbe duwo Beijing, [[China]]-a suro saa 1917 lan baditǝna. Kerma ro isina, am miliyon 1.5 suro lardǝwa arakkǝn-a kuru nasha dunya arakkǝn lan mbeji. Coci dә karapka Pentecostal [[Christianity]]be doni badiyaram karnu kən findiyen fəlangatәna dәn kara. Suro saa 1979 yen, coci dǝ lardǝ [[Nigeria]]be lan kokkada. Sandiye muradәnza dә bishara dә lardәwa samma ro waajin kawu Isaye Kәnindimi ro waljinno. Karabka-a mǝyau coci diwa kasatsasa na sandima: #Holy Spirit #Baptism #Feet Washing #Holy Communion #Sabbath Day #[[Jesus|Jesus Christ]] #[[Bible]] #Salvation #The church #Final Judgement 7koeutzba8tp2yxqye4p1xvb2nbyhse 0 1450 17220 17219 2025-01-31T13:43:34Z Amire80 18 1 revision imported 17219 wikitext text/x-wiki ===Tuareg=== Amma Tuaregyedə (/ˈtwɑːrɛɡ/; kuruson Twareg au Touaregro ruwotin; sunza: Imuhaɣ/Imušaɣ/Imašeɣăn/Imajeɣăn[10]) sandima kaduwu Berberye kurawo, adamen sunyimaso, sandidoni nguwuso nasha Saharayedən nabsanadə. anəmfəte Libyabe anəm Algeriabe-a, Niger-a, Mali-a, Burkina Faso-a, kuru yala Nigeriabe-a ro saadəna. Tuaregdə təlamma su fal manazan, kuru sandiya Tamasheqlan nowotə, shidoni dalami Berberye fato Afroasiaticyedə.[13] Sandidə amma dawu-dawudo kammabowoso adin Islamye sadində, kuru sandiya asal Berberye yala Africayedən kasharu, kaduwunzadə mosaic yala Africayeya (Taforalt), gədi dawuyeya, Europeyeya (barewu Europeye burwoye), sandiya bayantəna. kuru cidiya Saharabe Africabe-a, kawu musulummabe Maghreb-a kəriwuzayinro.[14][15] Kulashiwu laaye fərtə kaduwu Tuaregyedə Garamantesdo Fezzan (Libya)lan nabsanadə'a kəllata karnu duwu kən tilomi BClan səta karnu kən 5mi ADro saadənan.[16][17] Amma Tuaregyedə sandima kərmai Islamye yala Africayeya nasha Sahelye shitiyinzəyeya tarzayin.[18] Garno naptəramma Tuaregyedə adamen nəm kaduwuye mbeji, daraja naptərammameya kuru daraja kaduwuyeya suro kəlakəl siyasaye woson.[19][20][21] Tuaregdə diwalwa kasuwuye trans-Saharanye kada sunotin kuru sandima am faida'a kəriwuwa nasha Saharayedən woktu kərmai kərmaiye-a ngawo kərmai kərmaiye-ayen.[19] fokadiujy4j0h5vp5ak7nyitea51sf9 0 1451 20313 17225 2025-02-09T11:02:19Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q89]] 20313 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q89}} '''Tuffa''' Tuffa dǝ shi tada kǝska bǝ. Kǝli mbeji kuru kimǝ yǝ mbeji == Misall == Duliya Tuffa zowin == Lamintǝ == 2myu0veig9359mous1prruv3gdydlhr 0 1452 20314 17232 2025-02-09T11:02:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q11033658]] 20314 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q11033658}} <ref>https://www.ethnologue.com/language/krt</ref>'''Tumari kanuri''' Tumari Kanuri, kuru sha Niger lan Kanembu lan nowotə (amma Kanembu Chad lan gade), shima təlamma Kanuribe gade, təlamma Nilo-Saharanbe dalami Saharanbe. Niger lan təlamma adə manazayin suro Diffa Region suro anəm gədi Niger yen, karəngə kalangai Chad-a Nigeria-a yen. Tumari Kanuri dǝ tǝlam Movar Yerwa Kanuri ye dǝga karǝgǝnzǝ mbeji. Tumari Kanuri dǝ kalma kalma subject-object-verb (SOV) ye, na dǝwo subject dǝ kalkal ro kalma dǝga fuwuzǝna, kuru ngawo dǝn object dǝga fuwuzǝna. Fonoologically lan, Tumari Kanuri dǝ fasal duno konsonants-a kuru vowels-a ye, suronzan nǝm gade kate short-a kuruwu vowels-a ye mbeji == Laminate == 3e12nuyb7e60976mni3hvxfju5983g7 0 1453 20315 17244 2025-02-09T11:02:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1934800]] 20315 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1934800}} <ref>https://web.archive.org/web/20110104204654/http://worldmusic.nationalgeographic.com/view/page.basic/genre/content.genre/juju_740/en_US</ref>'''Tunde King''' Sha Chasambo (24 Aug 1910) bawono(1980). Shima CEO juju Music bǝ Saa din, Saa 1920 lan Kayan nzu "Palm Wine" chido. ==Lamintǝ== cer21ac9ro3s58y5d1z82csdgjvf69x 0 1454 17252 17251 2025-01-31T13:43:36Z Amire80 18 7 revisions imported 17251 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tunde_Nightingale#cite_ref-waterman_1-1</ref>'''Earnest Olatunde Thomas''' Sha chasambo 10 Dec 1922-181. '''Tunde Nightingale''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya juji yi ruwotuma. ==Lamintǝ== tvdcxp7wu4ixoims3yhzlb8wdmgv8p1 0 1455 17259 17258 2025-01-31T13:43:36Z Amire80 18 6 revisions imported 17258 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tunji_Oyelana#cite_ref-Daily_Sun_-_2_August_2014_-_Encounters_with_Soyinka_1-0</ref>'''Tunji Oyelana''' Sha chasambo 4 Oct 1939. Kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Folk yi rutuma, biske drama diyoma, malum muwuntiyi. Saa 1980 lan Award Noble Price for litorature lan chiwundo, saa 1994 lan biske drama "un disu" chido, saa 1996 lan kayan nzu "Beatification of Area Boy" chido, saa 2021 lan album nzu "I Love my country. ==Lamintǝ== 95i0is8j4k8e9nq6nywyzgj4ctby1h5 0 1456 21046 20316 2025-02-19T21:44:52Z Ummusalmasuleiman2001 55 21046 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6107}} <ref>https://medium.com/music-for-inspiration/tupac-the-greatest-inspirational-hip-hop-artist-7118f02747ed</ref> '''Tupac Amaru shakur''' sha chasambo bula Lesane Parish Crooks bə lan.'''Tupac''' lan sun nzu notuna ma, Yim miyon araskin bə lan kintawu Aji bə lan saa duwun yar laarrin fitulurrin tillon bə lan. (16-june-1971) kuru suwanzə 2Pac-a Makaveli-a lan notəna, shidə kam raptəma kuru bikke makkaryema Americabe. Shiga kam kura kuru taasir rapperbe zaman sammason gozana. Ilmuwuye shiga kam kayawu karnu kən 20th ye dəro gozana kuru kəla siyasayen kəla Black Americayen nowata.[1] Cidanzə kaiyyabedən, Shakurye nazəmu ruwozəna kuru fimlan cidazəna. Shidə suro am kayawu zauro saladinben kara, rekodda miliyon 75 kozəna dunya sammason səladin.[2] Kaiyyanzǝdǝ nǝmzalǝm naptǝram jamabe-a, lamarra siyasabe-a, kuru am African-Americanbe gadeso-a koltǝro nowata,[3][4] amma shidǝ kuru gangsta rap-a kuru kaiyya fitəna-a sammaso tilo.[5] Shakur də bəla New York yen katambo am kura'a am siyasaye'a kuru jami Black Panther Party ye'a. Yanzə Afeni Shakur ye sha cizəna, Baltimore ro saa 1984 lan lezə kuru San Francisco Bay Area ro saa 1988 lan lewono. Shakur ye kənasar kura-kura kasuwuye-a səwandəna albumwanzə Strictly 4 My NGRGZ... (1993)-a Me Against the World-a (1995)-a lan. Albumnzǝ Diamondye All Eyez on Me (1996) dǝ, albom kuruwu indiye buro salakbe suro gargam hip-hopben, kaiyyanzǝ kǝlanzǝbe dǝga kolzǝna kǝla rap gangstabe dǝro.[9] Cidanzə kaiyyabedən, Shakurye fim Juice-a (1992)-a, Poetic Justice-a (1993)-a, Above the Rim-a (1994)-a, Bullet-a (1996)-a, Gridlock'd-a (1997)-a, Gang Related-a (1997) lan cidazəna. Kayawa Shakurbe zauro nowatadə suronzan "California Love-a," "Faltə-a," "Mama darajaa," "Hail Mary-a," "Kəlanzə'a Haftə," "Sandi'a Raktə," "Shim samma kəlanyiro," "Injil Ghettobe," "Kəragə nankaro," "Shimo ngəwuro kəngatə-a," "Kənəngatə-a." Amerikaye zauro məradətəna," "Brendaye tada sətana" kuru "Wuye dərizəna." Rokko cidanzə soloyedən, Shakurdə nasha karapka Thug Lifeyen mbeji kuru kisandiwu jili Snoop Dogg-a, Dr. Dre-a, Outlawz-a ro cidazəna. Loktu dareram cidanzəyen, Shakur dəga loktu uwuro bunduwun baksana suro lobby studio rekodin New Yorkyedən kuru kazəyiya sharaye sətana, surodən furtəro təkəna mbeji. Shiye kəntagə uskuro fato fursənayen cidazəna kəla zortə jima'iye lan, amma sha salamzana kəla sharanzə 1995 lan appeal tədinro.[10] Ngawo sha kwalzanayen, Marion "Suge" Knight ye Death Row Records ro musko ciko kuru zauro gaska hip-hop ye gədi coast-fəte coast ye dəro cidazəna.[11] Yim kəntagə Septemberye kawunzə 7, saa 1996 lan, Shakur dəga kam asutənyiye diyauro bunduwun bakkono suro Las Vegas yen; ngawo kawu arakkəyen bawono. Ngawo shiga cezənayen, shi B.I.G. buro salakkin shiga kam do zantəna ro gozana dalil nəm luwalanza jamaye nankaro; shiye kuru motolan bunduwu lan cezəna ngawo kəntagə arakkəyen suro kəntagə March 1997yen, sa Los Angelesro ziyara sədindən.[12][13] Yim kawu kəntawube 22 kəntawu Septemberbe saa 1996, samno nəlefabe mashidi Maryamlan Louis Farrakhanbe sədəna kəla shiga cezənaben.[14] Shakur ye albumnzə indi ngawo kərmunzəye Greatest Hits (1998) də fal suro albumwanzə indi done sutuluwunayen-kuru fal suro albumwa hip-hopye ləgaryen-shi done United States lan Diamond ro shaidatəna də.[15] Albumwa uwu gade Shakurye kərmunzən kwaltiyin, surodən albomnzə ngawo kərmunzəye Don Killuminati: The 7 Day Theory (1996) cidiya sunzə Makaveliyen, sammaso platinum kadaye United Stateslan tawattəgəna. Suro saa 2002 lan, Shakur dəga suro njim kura Hip-Hop ye dəro cedo.[18] Suro saa 2017 lan, sha Rock-a-Roll Hall of Fame-ro saa buro salakyen sha sadǝna.[19] Rolling Stone ye Shakur'a suro kisandiwu kura-kura 100 ye dǝro sǝkǝna.[20] Suro saa 2023-yen, shiro shillewu ngawo kərmunzəyen Hollywood Walk of Fame-lan codo.[21] Taasirnzǝ nasha kayabe-a, cidawu-a, kaya ruwotǝ-a, kuru nasha adabe gadeso-adǝ shima mauduwu kǝra ilmubewo.[22][23] == Bawono == Bawono yim miyon yaskin bə lan kintawu lailahir bə lan saa duwun yar laarrin fillaarin araskin bə lan. (16-june-1996)Tupac lan sunzu notunaman kayama cidi Amrika bə, kaya rowotuma, kureman attǝyǝy biske drama bǝ diyoma. == Lamintǝ == 8z4jyycv7s8hk0o3ehcmu8j7n7t7np5 0 1457 21827 20735 2025-03-12T00:32:14Z Umargana1 21 21827 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q43}} '''Turkey''', rasmi Republic of Türkiye (Turkish), lardǝdo Anatolia lan suro Fǝte [[Asia]] be lan, nasha gana laa sha East Thrace lan bowotǝ suro Anəm-Gǝdi [[Europe]] bǝ lan. Yala lan kәriwu [[Black Sea]]-a; fuwu lan [[Georgia]]-a, [[Armenia]]-a, [[Azerbaijan]]-a, [[Iran]]-a; anәm lan [[Iraq]]-a, [[Syria]]-a, [[Mediterranean Sea]]-a (kuru [[Cyprus]]-a) -a; anәm lan kәriwu [[Aegean]]-a, [[Greece]]-a, [[Bulgaria]]-a. Am million 85 yeyi lardǝ [[Turkey]] ye dǝn kǝnǝngatǝna; nguwuso kaduwu Turkiye, amma kaduwu Kurdiya ye dǝ kaduwu gana kura dǝwo. 4] Lardǝ [[Turkey]] bǝ duno gǝnyi ro wallono, amma lardǝdǝdǝ ngǝwuso [[Islam|Muslimma]]. Ankara dǝ bərni kura lardǝ Turkeybe-a kuru bərni kura kǝn indimi; [[Istanbul]] dǝ shima bərni kura lardǝbe-a, kuru bərni kura lardǝ [[Europe]] bǝ-a. Bərni kurawa gade sandima İzmir, Bursa, Antalya, Konya kuru Adana. == Lamintǝ == 7dqb5havt0acxrj1gibb2cbx8aa4m48 0 1458 21498 21438 2025-03-03T14:43:17Z MohammedBama123 36 MohammedBama123 moved page [[Turkish]] to [[Tǝlam Turkish yǝ]] without leaving a redirect: Misspelled title 21438 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Təlamma Turkiyedə (Turkiye Turkiye Turkiye Turkiyaye') shima təlamma Turkiyedo zauro manatinmadə, amma miliyon 90 yeyi manazan. Shidə təlamma lardə Turkey be kuru təlamma [[Cyprus]] be indidəye falnza. Kufuwa sənana təlamma Turkishye manazandə [[German]] yeya, [[Austria]] yeya, [[Bulgaria]] yeya, yala [[Macedonia]] yeya, [[Greece]] yeya, nasha gade [[Europe]] yeya, [[Caucasus]] anəmyeya, kuru nasha laa [[Asia]] dawuyeya, [[Iraq|Iraq ya]], [[Syriaya]]. [[Turkish]] də shima təlamma kən 18 me dinalan zauro manatin wo Nasha fəteyedən, nəm duno Ottoman Turkishyedə- təlam Turkishye jili kada doni təlam kərmaiye-a adabe-a mairi Ottomanbero faidatinmadə-tartəgəna loktu mairi Ottomanbedə farakcinlan. Suro saa 1928 lan, Atatürkbe faltənzə fal suro saa badiyaram Republic of Turkeyben, ruwo Perso-Arabicbedəga ruwo Turkishbe Ottomanbedə ruwo Latinbe Turkishbedəga faltəna. Alama laa təlamma Turkish yedə ​​sandima nəmkam kəltə vowel be-a kuru nəmkam kəltə ngəwu-a. Tartip kalma Turkishbedə shima mauduwu-awo-cida. Turkish də shilan aji sube au jinsi manabe ba. Təlammadə daraja faidatin kuru nəm gadetə T-Vye dunoa mbeji shidoni nəm ngəla gade-gadeya, nəm cintə amma, nəm kuraa, nəm ngəla au nəm sawa amma manatəmadəro. Suwuram kam-kən indimibe-a kuru jili cidabe-adə kam falro faidatin daraja nankaro. == Yayaktǝ == Hawar kura: Təlamma Turkicbe Turkishdə shiye suro kufu Oghuzbe fato Turkicbedən kara. Wakil gadedə suronzan təlamma Azerbaijanyeya, Azerbaijanlan manatin kuru yala-fəte [[Iran]] yeya, Gagauz Gagauziyayeya, Qashqai anəm Iranyeya Turkmen Turkmenistanyeya.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_language#cite_ref-Studia_Turcica_1971_21-0</ref>] Gargammamen fato Turkicyedə sha dalami fato Altaicye kurayero turin, Japanese-a, Korean-a, Mongolian-a Tungusic-a kunten, fato təlamma gade kadaye ilmuwu təlammaye kəlzaro shawari sadəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_language#cite_ref-22</ref>] Tiwori Altaicyedə təlamma 1960lan faidatə baro wallono, kuru ilmuwu təlammayedə kərmadə təlamma Turkicyedə təlamma gadeya letanyiro gozana, amma shi jarabi Altaicyedə kuwami yaye bana gana təlamma ilmuwuye sətana.[<ref>https://oxfordre.com/linguistics/display/10.1093/acrefore/9780199384655.001.0001/acrefore-9780199384655-e-35</ref>] Karnu kən mewun lagarmen dawari ilmube [[Ural-Altaicye]] də, shidoni təlamma Turkishyedəa təlamma [[Finnish]] yeya, [[Hungarian]] yeya [[Altaic]] yeya kəlzənadə, shidə zauro kasattənyiro gotəna kəla Altaicye waatənzəyen.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_language#cite_ref-Ural-altaische_Jahrb%C3%BCcher_1958_24-1</ref>] Shi dawari ilmubedə ngəwusoro kəla təlamma anyi alamaram yakkəben kara: nəmkam kəltə-a, nəmkalkal vowel be-a kuru jinsi manabe ba-a.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_language#cite_ref-Ural-altaische_Jahrb%C3%BCcher_1958_24-0</ref>] == Gargam == Kuru wune: Am Turkishbe-a kuru am Turkicbe-a § Gargam Karnu kən-9me Irk Bitig au "Kitawu Raayibe" Ruwowa Turkicbe kureye nowatadə sandima ruwowa Orkhonbe kura-kura yakkə [[Mongolia]] zamanben təbandində. Gartəna kəla daraja mai [[Kul Tigin]]-a yanzəgana mai [[Bilge Khagan]]-a yero, zaman adə Turkic Khaganate kən indimiro waltəgəna (saa 682-744 CE).[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_language#cite_ref-25</ref>] Ngawo awoa tarihibe anyi'a latə'a kuru kawu'a kəllatadə'a ilmuwu archaeologists [[Russia]] be nasha kura [[Orkhon Valley]]'a dərizə kəlzənadən kate saa 1889-a 1893-ayen, təlam kəla awoa ruwotənadə shima təlam Turkicbe kureye shidoni alphabet turki lan ruwotənadə " runes" au "runiform" dalil nəm samun gana [[alfabet Germanic]] yeya.[<ref>http://www.runiform.lingfil.uu.se/</ref>] Turkicye faraktənzədən woktu badiyaramma karnu dauyedən (c. karnu kən 6th-11th), amma təlamma Turkicye manazandə Asia dawuyedən tartaana, nasha kura gozəna Siberialan səta Europero hatta Mediterraneanro saadəna. Seljuqs Oghuz Turksyedə, taganasmaro, təlamma nza Oghuzdə- kaka təlamma Turkishye kuroyedə-Anatoliaro karnu kən 11medən saudəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0-19-517726-6</ref>] Kuruson loktu karnu kən 11medən, ilmuma təlamma Turkicye buroyedə, [[Mahmud al-Kashgari]] Kara-Khanid Khanatelan, kitawu təlamma Turkicye kəzəkkəma buro salakyedə bakkono kuru taswirado təlamma Turkicye manazandə suro Dīwān- Turkwan Lughat2). == Turki Ottoman be == Kitawu Dede Korkutbe karnu kən 15me Hawar kura: Turkiya Ottomanbe Kuru wune: Turkiya Anatoliabe kureye Ngawo kərmai Islamye saa 950 lan Kara-Khanid Khanate-a Seljuq Turks-aye gozanayen, sandi indiso kaduwu-a ada-a Ottomansyero gotənadən, təlamma kərmaiye kəriyewa anyiyedə kalmawa ngəwu təlam [[Arabic]]-a Persian-ayen gozana. Adab Turkishbe zaman Ottomanbedə, taganasmaro nazəmu Divanbedə, [[Persian]] be zauro sha taasirzəna, surodən mita nazəmube gotə-a kalimawa lardə diyabe kada-a mbeji. Təlamma adabe-a hukumabe-a zaman Mairi Ottomanbedə (c. 1299-1922) sha [[Ottoman]] Turkish lan bowotin, shidoni tuskano Turkish-a, [[Persian]]-a, [[Arabic]]-a shidoni zauro gadezanadə kuru Turkish zamandəyedə asutinba. Təlamma Turkishye sambisoro notənadə, kaba Türkçe au "vulgar Turkish" lan notənadə, amma ilmu gana'a amma bəladiyaye manazandə, kalimawa asalye nguwu mbeji kuru shima təlamma Turkishye zamanyewo.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Misha_Glenny</ref>] Sokku nasha kate Adıyaman-a Adana-a dəro ziyara sədindən, Evliya Çelebiye "təlamma Turkman" dəga ruwozə kuru təlammanzə Turkishyedəa ratalləgəna: == Laminte == godyja0phlsa407l48mr40kz2touk93 0 1459 21217 21216 2025-02-22T23:24:02Z Umargana1 21 21217 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Tyson Luke Fury (12 kəntawu Ogustabe saa 1988 lan katambo) shima kam boksabe gonyi [[British]] bewo. Shiye gasawa dunyabe kada suro nəmkərawuben sətana, surodən ka'ala kəllata saa 2015lan səta 2016ro saadənan, ka'ala Ring magazinebe indiro kate saa 2015-a 2022-ayen, kuru ka'ala World Boxing Council (WBC)be saa 2020lan səta 2024ro saadənan. Karapka Boxingbe Dunyabe (IBO) zaman kərmaizə buro salakbedən naptə kam kurayen. Nasha amateurben, shiye medal ngarkime suro gasa dunyabe juniorbe saa 2006ben zuwuna; dinar suro gasa EU Juniorbe saa 2007ben; silver suro gasa Europebe saa 2007ben; kuru ABA super-heavyweight ye suro saa 2008 yen zuwuna. Daraja nasha ye lan, shiye gasa heavyweight ye kada sədəna, surodən ka'ala British ye indi kate saa 2011-a 2015-a ye mbeji; ka'ala Europebe saa 2014 lan səta 2015 ro saadəna; kuru ka'ala Commonwealth ye saa 2011 lan səta 2012 ro saadənan. ir45i5zq0xx38mo9lcwymx66td66tx7 0 1460 17311 17310 2025-01-31T13:43:38Z Amire80 18 24 revisions imported 17310 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Tongue.agr.jpg|right|thumb]] '''Təlam''' shima donyi awo suro chi kamma yən kara, ana sha banajinma manajinma. 210mhh3g6arqsl1s1ompewxyoy3k6s3 0 1461 20317 19396 2025-02-09T11:02:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q36094]] 20317 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q36094}} kanuri də təlam doni lardə [[Nigeria]]. [[Niger]], [[Chad]] kuru [[Cameroon]]na kuru adaima bulaa sənana anəm [[Libya]] yǝ kuru diaspora [[sudan]] bǝ lan manatin ma.<ref>Laurie Bauer, 2007, ''The Linguistics Student’s Handbook'', Edinburgh</ref> == Usullunza == Təlam shima də am fatə niloye [[Kanuriya|Kanuri]] də jiridoni sha kanem [[borno]] wa. kuru mayya kaduwu bǝ borno bǝ ya kəllata. Sandi doni ngawnanza badku kəmodu yǝ chadi bǝ lan. nabsanama. saa dəwu kadaro. The basic word order of kanuri.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Kanuri-language|title=Kanuri language|website=Encyclopedia Britannica}}</ref>Futu kalma Kanuri yǝ suro jamuwu yedə shima:Subject, object and verb. Sha təlam gadeya radaltəə nasha awo ikowoltə yeya kuru kənganti fəletə bǝya də zauro gadegade. Misallo: Bintu's pot kanurin maa Nje bintu bǝ. Kanuri də, kowonzə manabe yaskə. Kowo habkata mbeji, kowo dawudawuwa mbeji kuru kowo hamgataa mbeji. Nasha arawu consonant njirtəyedən kowodə zauro hamtəyin. Misallo : sandi = They + zasəwuna =have eaten. Təlam shimadə dina sammaye gənyi. faidatənzə bannaada kərwu ganalaa ngawoye kozənadən. Təlam buro salakkedə shima daji ngawodən Arabbi au biya Afuno. Təlam am daudi fəte lardə sahara niloye. kanuri də jiri doni sha kanemma kuru lardə Borno yeya dasawunaye. Sandi doni ngawanza kate kəmadəwu chad bǝ satanama saa dəwu kadaro. ==Lardǝ kanuri bǝ== Shi kanuri də, sha manatin gəwusoro nasha gəre kəmadəgu sadə gen. Rokko nzan manawu lardə Cameroon ye mbeji, sadə kəlanzə diyǝ mbeji, lardə Niger ye mbeji, Nijeria ye mbeji, Sudan ye mbeji kuru adaima lardə Libyyaye shiye mbeji. == Ndəkate == Kəra təlamme diyoma soye yayakkada kanuri diwa futu adəgai ro. Kuru Laa daunzadən misallo kam shiro cyffer saa dəwun yar ləgarrin filaar ləgarrin guljindən. Kurunzə la dən təlam am jiri fallaye. Yaskə beji daudən kanuri wusəl manatin kuru sandiye kurunzadən təlam jiri kanuri yǝ kada. * Kanuri dauye mbeji. * Manga kanuri mbeji. * Təmari kanuri mbeji. * Bilma kanuri au biyi Bilms mbeji. * Adaima kanənbu mbeji. Fadawuu kanuri mbeji.) Futu təlam diye yakətə nzədə amsoye tawat chaa saa dəwun yar tulurrin ngaworo kozənalan. Kuru kanəmbu də nur ləwuranne ro. Daji kərama adinnesoye manazana kwamison am sandima adə. ==Phonology== ==Consonants== Adaima kuru kowo laa mbezai sandi doni kənza men kasam səluwin ma.Misallo /mb/, /nd/ kuru /ng/ mbeji. Tawadə maro sandi adə, arawu gade ro tawattəə nyi. Shi kowo doni /p/ də, ishin ngəwusoro nabtə /b/ gaiiro laktə arawu doni sha zəgayin madə kasam ba maa. Adaima Kuru laktulaa lan faltə /f/ gairo fantin. Amma attəman yaye, kuwamison fəlezəyin suro fadal arawu kanuri be lan.<ref>{{Cite book|last=Hutchison|first=John P.|title=The Kanuri Language: A Reference Grammar|publisher=University of Wisconsin|year=1981|location=.}}</ref> Kowo mbeji kasamma ro sandiya bowotin kuru bayenta yin au biyi fantin nabtə /f/ gairo kawu arawu fuwu yedə vowel ro wollono maa. Vowel də sandima Misallo /o/ /u/. Kowo doni Misallo də,bayantin nabtə /b/ gairo loktu na bayantin də ndi kate vowel idigen maa. Adaima kowo də, shiye bayantin nabtə /p/ gairo loktu arawu ngawonzə kəngama də, vowel maa. Kuru ndi kate vowel dau ye lan maa. Daji kuru kowo doni dungokkata ma adə, sha fantin loktu /l/ də ngawonzə kəngama də /I/ maa. shiye bayantin nabtə arawu doni /n / gairo fuwunzə dən kowo Amusu ishin kuru consonant maa. Ngəwuro soro kowo mana datəə yedə, sha baro tədin au fantimba. Adəmaro, sai kowo kənzamen səluwin /n/ də, shima ngəwu soro fantin.<ref>{{Cite book|last=Cyffer|first=Norbert|title=A sketch of Kanuri|publisher=Köln: Rüdiger Köppe Verlag.|year=1998}}</ref> Kowo vowel fuwuye ∆ dauye kuru ngawo kəlgata ye Misallo /i/ /u/ Kuru dau-kəlgata /e/ / o/ Dau dau ye /ə/Dau fərəmgataye A Kuru fərəmgatama /a/ [ ] də fantin alamanna kowo /ə/ gairo. ==Kalma fal-fal ni== {| class="wikitable" style=text-align:center ! ![[Wp/kr/Front vowel|Front]] ![[Wp/kr/Central vowel|Central]] ![[Wp/kr/Back vowel|Back]] |- style="text-align:center;" ![[Wp/kr/Close vowel|Close]] |i |(ɨ) |u |- style="text-align:center;" ![[Wp/kr/Close-mid vowel|Close-mid]] |e | |o |- ![[Wp/kr/Mid vowel|Mid]] | |ə | |- style="text-align:center;" ![[Wp/kr/Open-mid vowel|Open-mid]] | | |ʌ |- style="text-align:center;" ![[Wp/kr/Open vowel|Open]] | |a | |} ==Ruwo Kanuri bə== Shi Kanuri də sha ruwotə kakkadə doni Ajami Arabic lan notəna dən. Gəwu nzəso nasha adinnen au biyi nasha sharayen saa alamanna gananzə yaye yar diyau gai. 400, karəngə adəmaro, laktula lan sha ruwogada kitawu latinbe lardə [[Rome]] ye kəreyata dən. Kitawu doni sha gospel John be lan notənadə ləbkada saa dəwun yar ləgarrin fidewu wurin təlam lardə Rome gen kuru Arabbiyen ruwo zana. ==Arawu== Futu kalkaltə nasha arawu [[Rome|roman]] be sha (Kanuri standard orthography Nigeria) lan sha notəna də, cigaba cewonda nasha ilmu təlam Kanuri be barəbega kuru hukuma jiri Kanuri be nankaro gartə na fumen cigaba cewonda.Futu naa sandima adə ge fərəmtə nzəga kuru cigaba diwonzə gadə, kəla təlam Yerwagen. Shidoni ləbsa badigada na doni ( orthography commitee of kanuri) maana, komiti doni Arawu jiri kanuribe bowotəbe lan sha notəna ma, shidoni nəm kazaa dala Abba Sadiq, Waziri Yerwabe lan.Daji adaima am kurawa hukuma jiri kanuribe dəgen kasad kada saa dəwun yar ləgaryin fitulur wuri kozəna la dən.<ref>''Dictionary of the Kanuri language''. Norbert Cyffer, John P. Hutchison, 1990. {{ISBN|90-6765-412-4}}</ref> Arawuga doni kanurigabe faida tayin də shima, a b c d e ə f g h i j k l m n ny o p r ɍ s sh t u w y z.<ref>According to [https://web.archive.org/web/20090627072551/http://www.sciences.univ-nantes.fr/info/perso/permanents/enguehard/recherche/Afrique/alphabet_kanuri.htm ''alphabet kanuri — arrété 213-99 de la République du Niger''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090627072551/http://www.sciences.univ-nantes.fr/info/perso/permanents/enguehard/recherche/Afrique/alphabet_kanuri.htm |date=2009-06-27 }} (Chantal Enguehard – Université de Nantes) the letter schwa used in Kanuri is encoded in Unicode with U+01DD instead of U+0259, and its uppercase is Ǝ U+018E instead of Ə U+018F.</ref> Futu bowotin diye shima: *Singular mbeji maana ( Fal) plural mbeji maana ( indin səta kəla saminna) *First person mbeji maana ( nasha kamro manatəə ben, kam buro salakbe) misallo ( wu) aubiyi (u) ( ande) *Kuru Second person mbeji maana ( kam kən indime) misallo ( Nyi) ( Nandi) au biyi ( Nayi) *Kuru third person mbeji maana ( kən yask3mi) misallo ( Shi) (Ti) ( Sayi).<ref>{{Cite web|url=http://www.rogerblench.info/Language/Nilo-Saharan/Saharan/Manga%20dictionary%20Unicode.pdf |title=Microsoft Word - Manga dictionary Unicode.doc |format=PDF |date= |accessdate=2021-03-08}}</ref> ==Bibliography== * Norbert Cyffer & John P. Hutchison (eds.) ''Dictionary of the Kanuri Language (Publications in African languages and linguistics, 13)''. Foris Publications 1990. ISBN|90-6765-412-4. * Norbert Cyffer, ''We Learn Kanuri'' (book and 2 audio cassettes), ISBN|3-927620-01-7, Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1993. * Norbert Cyffer, ''English-Kanuri Dictionary'', ISBN|3-927620-44-0, Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1994. * Norbert Cyffer, ''A Sketch of Kanuri''. Rüdiger Köppe Verlag: Köln 1998. *[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=kau Documentation for ISO 639 identifier: kau] ==Usulu== * Barth, Heinrich 1854. Schreiben an Prof. Lepsius uber die Beziehung der Kanori- und Teda-Sprachen. ''Zeitschrift für Erdkunde'', 2: 372–74, 384–87. * Bulakarima, S. Umara 1997. Survey of Kanuri dialects. in ''Advances in Kanuri Scholarship'', ed. N. Cyffer and T. Geider. Pp.&nbsp;67–75. Cologne: Rudiger Koppe. * Chonai, Hassan 1998. ''Gruppa teda-kanuri (centraľnosaxarskaja sem’ja jazykov) i ee genetičeskie vzaimootnošenija (ėtimologičeskij i fonologičeskij aspekt).'' Moskva: PhD. Dissertation (Rossijskij gosudarstvennyj gumanitarnyj universitet). * Hutchison, John P. 1981. ''The Kanuri Language. A Reference Grammar''. Madison: University of Wisconsin. * Koelle, Sigismund Wilhelm 1854. ''Grammar of the Bornu or Kanuri Language''. London: Church Missionary Society. * Lange, Dierk 1972. Un vocabulaire kanuri de la fin du XVIIe siècle. ''[[Wp/kr/Cahiers d'Études africaines|Cahiers d'Études africaines]]'', 12(46): 277–290. * Lukas, Johannes 1937. ''A Study of the Kanuri Language. Grammar and Vocabulary''. London: Oxford University Press. ==External links== *[http://wold.clld.org/language/5 Kanuri Vocabulary List] (from the World Loanword Database) *[http://www.bisharat.net/wikidoc/pmwiki.php/PanAfrLoc/Kanuri PanAfrican L10n page on Kanuri] *[https://web.archive.org/web/20090627072551/http://www.sciences.univ-nantes.fr/info/perso/permanents/enguehard/recherche/Afrique/alphabet_kanuri.htm ''Alphabet Kanuri''] *[http://www.rogerblench.info/Language/Nilo-Saharan/Saharan/Manga%20dictionary%20Unicode.pdf Dictionary of Manga Kanuri] == Lamintə == rqxlcurtc9ksav0iw1m6je44ukn6olq 0 1462 17416 17415 2025-01-31T13:43:45Z Amire80 18 1 revision imported 17415 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Təlam Kanuri bǝ]] f536znzfny2t2z2er7zkzlt3m9uqctb 0 1463 20318 17430 2025-02-09T11:02:31Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18756]] 20318 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18756}} == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/UEFA</ref>UEFA Champions league == (UCl aw loktu laan '''UEFA''' CL) bǝ lan notunaman. biske Dekkel bǝ sa,a sa,a lan baksan ma . karafka,a donyi Union of European Football Association (UEFA) bǝ kǝljin ma kuru karabka,a Dekkel bǝ kərye Europe bǝ baksan ma. Biske champions League bǝ dǝ suro saa duwun yar laarrin fiwun luko uwun bǝ lan badiyada.(1955). == Lamintǝ == h7np7514uayyf9xzrhxxh2vftmbqgmo 0 1464 17432 17431 2025-01-31T13:43:45Z Amire80 18 1 revision imported 17431 wikitext text/x-wiki United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) [a] shima cidaram United Nations (UN) do lamar nǝm kam dunyabe-a nǝm ngǝla dunyabe-a letǝgǝram lardǝwabe-a lamar ilmube-a adabe-a lan. kqcfytazalc9ji3f3k6doci0betmp8r 0 1465 17434 17433 2025-01-31T13:43:45Z Amire80 18 1 revision imported 17433 wikitext text/x-wiki Umar ibn al-Khattab (Arabic: عُمَر بْن ٱلْخَطَّاب, romanized: ʿUmar ibn al-Khaṭṭāb; c. 583 ⁇ November 644) shima khalifa kən indimewo, kərmai August 634 lan səta kərmai November 644 lan gozəna ro. Sawandәna zauro kura-a kәnәm-a annabi Islamye Muhammadbe 7xhljsva6uzhv7p9yzvo1wvk1dajylv 0 1466 21828 17440 2025-03-12T00:33:17Z Umargana1 21 21828 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Shehu Umar Ibn Muhammad dǝ shima Shehu Sanda Kyarimi, CBE, CMG, KBE, shima Shehu Dikwa bǝ kate-kate 1922 - 1937 kuru Shehu Borno bǝ ro wallono suro saa 1937 har saa 1967 ro lewono == Loktun nzu == Shehu Umar (shi Shehu Kyari Bornobe dәye) shima Shehu Dikwabe kate 1922 - 1937 -a kuru Shehu Bornobe 1937 - 1967. Suro saa 1955 yen, shiye durbar kura Kaduna yedəro lezəna loktu Elizabeth II ye ziyara sədənan. Saa adǝma dǝn, shiye haji Makka ro lewono. ry70byige5htxrt0cxbvh9fsjlujr3o 0 1467 20319 17449 2025-02-09T11:02:34Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q64747648]] 20319 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Umar_Usman_Kadafur#cite_ref-1</ref>{{Databox|item=Q64747648}} '''Umar Usman Kadafur''' (31 chidi 1976 lan katambo) siyasama Nigeria yǝ shidoni banama gomna kəriyǝ Borno yǝ tən chidi 2019 lan cidazənadə. Kadafur də kəranzə buroyedə maranta buroye Mbulamel, Biu lan səbandəna. Ngawo adəyen mowonti secondary kimiyabe gumnatibe Monguno ro lezə shaida mowonti secondary koltəye səwandəna. Ngawo adəyen, kəranzə Jamiya Maiduguri lan gozə kowono, nadən cida gumnatibe kərawono. '''Gomna Cidabe''' Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Aprilbe saa 2021, Gomna Babagana Umara Zulum, majalis kəriye Borno bǝro ruwozə kasada Kadafur'a gomnaro təkkəro mazəna yim kawu kəntawube 29 kəntawu Shawal səta kəntawu Maybe kawunzə 19 saa 2021 ro saadənan. == Lamintǝ == ji8k00i6p4i6arpzhe15wgat33cw8z7 0 1468 20321 17462 2025-02-09T11:02:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q23908113]] 20321 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q23908113}} <ref>https://fdp.fifa.org/assetspublic/ce4/pdf/SquadLists-English.pdf</ref>'''Unai simon Mendibil''' Sha chasambo (11/6/1997) dekkel diyoma cidi Spain bǝ kuru fato jetima karabka donyi La liga bǝ Atlétic Bilbao ro wa kuru cidi nzǝ Spain bǝ wa ro == Lamintǝ == 05zucyxf41jgsuhmr3u8kcyqtfmx4zx 0 1469 17465 17464 2025-01-31T13:43:47Z Amire80 18 2 revisions imported 17464 wikitext text/x-wiki United Nations (UN) dә shima diplomatic-a siyasa-a [kuruwu dunyabe] do sandima dalilnza bayanzәna dә sandima nәlewa lardәwa dunyabe-a nzәlewa-a, nәlewa lardәwa ndikate lardәwabe-a fuwutәbe-a, , kuru naptә dunowa kalkalzәna. mdbjsyan2ndqu8ws6kqsdtjiixskv59 0 1470 17467 17466 2025-01-31T13:43:47Z Amire80 18 1 revision imported 17466 wikitext text/x-wiki United States dollar (simbol: $; currency code: USD; kuru sha US$ lan kurtǝyin, kuru shilan dollar-a kuru kunguna gade-a lan notin; dollar, U.S. dollar, American dollar, au colloquially buck) shima kunguna lardǝ United Statesbe-a lardǝwa gadebe-a. Kaida shiro Coinage Act sa'a 1792 dәye dola U.S. dә'a dola spaniyabe dә'a tilo sadәna, dola dә'a cent 100 ro yaktәna, kuru kәrmu dola-a cent-a lan kәrmu dә'a sәdin. Lardә U.S.be dә kkui3wawj94uzb44m5hznp64fo4x46i 0 1471 17469 17468 2025-01-31T13:43:47Z Amire80 18 1 revision imported 17468 wikitext text/x-wiki Universal Declaration of Human Rights (UDHR) dǝ shima kakkadi lardǝwa gadebewo shido General Assembly lardǝwa United Nationsbeye kǝrtǝnzǝdǝye hakkinza-a nǝmkambe-a amsobe samma soye sǝkǝ. Komitet lardǝwa dunyabe Eleanor Rooseveltye kǝlanzǝ kǝrtǝnzǝdǝn, General Assemblyye sha Resolution 217 lan karǝngǝ kǝn yakkǝminzǝ kǝn 10 December 1948 lan Palais de Chaillot suro Paris, France lan gowono. lb84zgj6vqcne2f01m6fvt506e9ppz9 0 1472 17471 17470 2025-01-31T13:43:47Z Amire80 18 1 revision imported 17470 wikitext text/x-wiki Dunya dǝ samma na-a loktu-a kuru awowa sandilan mbeji. Shi dǝwo suronzǝn awoa mbeji samma so, awoa faidatan sammason, awoa zahirre-a kuru awoa zahirre-a, kuru adǝye sǝkǝ, jili dunowa-a awowa-a, kuru awowa sandilan tuwondinma so, sub-atomic particles lan galaxies sammason. icioch65hoii8bc17l7f851e8qwe0pm 0 1473 20322 17497 2025-02-09T11:02:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3509668]] 20322 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3509668}} <ref>https://web.archive.org/web/20200213115242/https://ngedunews.com/courses-offered-in-unimaid/</ref><ref>https://www.campus.africa/university/university-of-maiduguri/</ref>'''University of Maiduguri''' (UNIMAID) bǝ lan sun nzu notunaman. Suro bula maiduguri bǝ lan kara burni kura cidi Borno State Nigeria bǝ. Suro saa duwun yar laarrin fitulurrin luko uwun bǝ lan (1975) mowonti dǝ kokkada. Loktu dǝn mowonti dǝ shima mowonti kura wo keryǝ Nigeria bǝn zauro ilmu ngla ro diliwun nza ro gulzan. Daliwu duwu findin luko uwun ma kozana mowonti dǝn. Vice chancellor mowonti dǝ bǝ shima ( professor Umar Kyari Sandabǝ) == Lamintǝ == dfkk3twwr8y6dkqwlbarwyu5a89keye 0 1474 17499 17498 2025-01-31T13:43:48Z Amire80 18 1 revision imported 17498 wikitext text/x-wiki Uranus dǝ shi dunya kǝn tulurbe wo suro kǝngalben. Shidǝ gas jili cyan-colored ice giant. Nasha ngǝwuso dunya dǝ nji, ammonia-a methane-a lan tuwondin suro awowa zauro faida'a lan, shi donyi suro ilmu shillewuben 'kankara' lan bowotin ma. gmyb3ctuca6nokl8k1zvo19ktt76iip 0 1475 20323 17506 2025-02-09T11:02:42Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q77]] 20323 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q77}} Uruguay (Spain: gədi Uruguay) (Spain: Republica Oriental del Uruguay), shima lardə do Anəm Americaye. Kalangainzə [[Argentina]] 'a fətenzə-a anəmfətenzə-a yekkata kuru [[Brazil]] 'a yalanzə-a yalagədizənanzə-a yero kalangaizəna, kuru anəmnzən Río de la Plata'a anəmgədinzən kuluwu Atlanticbe'a. Shidə nasha Cone Anəm Americabe. Uruguay də nashanzə alamanna kilomita square 176,215 (68,037 sq mi) yeyi. Nəm nguwu amyedə miliyon 3.4 yeyi, suronzan miliyon 2 karənga bərni kura lardədəye kuru bərni kuranzə Montevideo lan napsana == Lamintǝ == 68n8gsbvtbbt2c1syljf26innh6bk58 0 1476 20324 17525 2025-02-09T11:02:45Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q165911]] 20324 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q165911}} '''Usher Raymond''' <ref>https://web.archive.org/web/20160923190311/http://www.people.com/people/usher/biography/</ref> (Usher Raymond IV sha chasambo ( 14, 1978), shidoni sha Usher lan nowotǝnama, shima kayama lardǝ Americabǝ, kaya ruwotuma kuru bikke makkarbe diyoma. Shi donyi kaya suro R&B-a pop-a zamanbǝ lan nowatama sidinma. Usher dǝ buro salaklan album kǝlanzǝye shiro self-titled sidina suro saa (1994) lan sǝdǝna, kuru shiro daraja suro dare saa 1990s lan ngawo album kǝn indimi shiro sadina, My Way (1997) dewa sutuluna lan. "Nice & Slow" dǝ shiye Billboard Hot 100 kǝn buro salakǝlan kǝn indimi fallo sǝdǝna, kuru "You Make Me Wanna... " dǝa kǝn indimi fallo sǝdǝna. "Albumnzǝ kǝn yakkǝmi, 8701 (2001) dǝ kǝnasar fuwujin kuru suronzǝ lan singl-a indi do lamba fal lan gozana, "U Remind Me" kuru "U Got It Bad", kuru "U Don't Have to Call" dǝ shima kǝn yakkǝmi wo". Kǝla dinaye dǝn miliyon 8 sǝladǝna kuru shiye Grammy Awards indi buro salakye dǝga suwondǝna nasha Best Male R&B Vocal Performance lan suro saa 2002-a 2003-a lan. == Lamintǝ == 1y4sckgsa1s7724tjhzfap1c3yx4z6m 0 1477 22861 17532 2025-03-31T13:03:19Z Ummusalmasuleiman2001 55 22861 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q13140885}} '''Usman Jibrin''' (17 kəntawu Nuwamba yǝ saa 1938[1] – 25 kəntawu Nuwamba yǝ saa 2018) shidə cidama askərraye [[Nigeria]] yǝ shidoni gomna kəriye yala-dawuye (kərmaaro kəriye Kaduna yǝ), [[Nigeria]] yǝ ngawo nasha yalaye dən shiga koktənayen loktu kərmai askərraye General Yakubu yen. Gowon.[2] Namtə cidama askərraye lan, Kyari də suro fitəna batalion cidiyanzəyen ngawo kəriwu Nigeria yǝ July 1966 yen sədənan kəngatə. Daren shiye cizə soja'a Nigeriaye 1 Brigade-a kuru dalami soja'a artilleryye-a ro wallono. Suro kəntagə Mayben saa 1967 lan, shiga gomna kəriye yala-dawubero wallono cidiya gomnati askərra Yakubu Gowonben. Shiye cidadə saa uskuro sətana kuru dawari kura bərni Kaduna yǝ fuwutəye yitagatsəgəna. == Lamintǝ == 3lf9st04q87eui0hhcr8vcxgxlmmmhv 0 1478 20325 17542 2025-02-09T11:02:47Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7902054]] 20325 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7902054}} Air Vice-Marshal '''Usman Mu'azu''' (1942-2008) shima gomna askərraye kəriye Kaduna yǝ, Nigeria yǝ, kəntawu Razab bǝ saa 1984 lan səta kəntawu Shawur bǝ saa 1985 ro saadənan loktu kərmai askərra bǝ General [[Muhammadu Buhari]]. Nasha, kəriye [[Kaduna]]) Nigeria yǝ, suro saa 1942. Mowonti secondary lardəye Zaria lan kərawono, kuru mowonti kərmaiye jami'a Ahmadu Bello yǝ Zaria lan kara. Shiyǝ mowonti nzǝliwobe Nigeria bǝ, Kaduna dǝro karaa, kuru allamtǝ gade Fǝte Jamus bǝwa kuru lardǝ America bǝwa lan sǝdǝna. Muazu ye cida kada sədəna suro askərra samiye Nigeria yǝ lan, suro dən cida suro askərra samiye Nigeria yǝ lan cidazəna, kolleji cidawu bewa, Jaji'wa kuru kolleji allamtə bǝwa, sammaso Kaduna lan. == Lamintǝ == 9s98qibj31x0hqso2f8mqi0k4uu1y8a 0 1479 20326 17553 2025-02-09T11:02:49Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q265]] 20326 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Flag of Uzbekistan (CMYK).png|thumb|flag of Uzbekistan ]] === Uzbekistan === {{Databox|item=Q265}} Lardə Uzbekistanbedə, shima lardə doni cidi indiro kəllata kuru suro Asia dawubedən kara. Lardəwa uwuye shiga dəriza kəlzana: [[Kazakhstan]] yalanzən, Kyrgyzstan yalagədinzən, Tajikistan anəmgədinzən, [[Afghanistan]] anəmnzən, [[Turkmenistan]] anəmfətenzən, adəye sha lardəwa indi kəla dunyaben dasagənadəye falro sədin, faldə shima Liechtenstein. Uzbekistan də suro lardə Turkic ye lan kara, kuru shiye suro karabka lardəwa Turkic ye lan kara. Uzbekdə shima təlamma ngəwuwo, amma [[Russian]] də zauro manatin kuru asutin. Islamdə shima adin kurawo cidi din, kuru Uzbeksdə ngəwunzaso Musulumma Sunni bǝ. == Lamintǝ == mghlo1lc81mypfpc8xlsddez3rr43fd 0 1480 17556 17555 2025-01-31T13:43:51Z Amire80 18 2 revisions imported 17555 wikitext text/x-wiki Bəladiya '''Vansbro'''yedə bəladiya Dalarna County suro Sweden dawuyedən. Naptəramzə bəla Vansbro lan kara. Loktu gomnati ganaye 1971 lan Järna'a, Nås'a Äppelbo'a kəlta bəla Vansbroye bəlində kokkada. Sudə bəla Vansbro lan gowotə, shidoni kuru na bəladiyayero walzənadə. Shi alamaram suye fǝlejin, ax (alama cidaram katakauye) kuru kashagǝr. ===Lamintǝ=== gj8opdkplbfava7gyueuxq1maln3llc 0 1481 20327 17575 2025-02-09T11:02:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7328]] 20327 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7328}} '''Vasco da Gama''' Vasco da Gama dǝ sha chasambo (1460s-24,dec 1524) shi kam cidi (portuguese) bǝ kureman shi (sailor) shima kam European bǝ buro yǝ indian ro lezinama suro maran nzu inji yǝn ( Cape of Good Hope) sun nzu notunaman. Yaski ro india diro lewono suro ma'ara inji yǝn == Kǝnǝnga nzǝ Buro yǝ == Vasco da gama bula donyi ( Sines ) bǝ lan suro kerwǝ Portugal bǝ lan sha katambo , birthday nzu yim 5th bǝ lan, kureman shi askar bula ( Sines ) bǝ din suro saa 1490 bǝ lan yim ( 4-july-1497 ) da Gama dǝ ma'aran nzu jiye guda diyau gozu india diro lewono ( The sao Gabriel, The sao Refael, The Berrio and a Storage ship of unknown) sandi attima su ma'aran nzu jiye diyau diwo. == Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_C._Wells</ref> == 6yzkqzvdfnbad9pmc1xabcbq3wjd0tm 0 1482 21044 20328 2025-02-19T21:37:02Z Ummusalmasuleiman2001 55 21044 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q237}} Bərni Vaticanye (/cvtɪkənˈsɪti/ c), hukumamen bərni Vatican yǝ kəriyedə (Italian: Stato della Città del Vaticano; ] bərni-kəriye, kəriye gana, kuru nasha dərizə kəlzəna, kuru gargamlan nasha [[Rome]], [[Italy]] ye.[18][19] Italy lan kəlanzə kəlanzəye cowondo saa 1929 lan, Lateran Treaty lan, kuru shidə kalangai gade cidiya "kənganzə samma, kərmai kəlanzəye, kuru kərmai kərmaiye'a huwom'a" Holy See yedən, kəlanzəma kərmai kərmaiye cidiya shara dunyabeyen, shidoni bərnidə'a cissəyinma. kərmai kəriyebe loktu ganabe-a kərmai-a, diplomacy-a, kuru nəmkam ruhaniya-a. Vatican də shiye su pope ye'a, bərni-kəriye'a kuru gomnati Coci Catholicye dunya sammabe'a Holy See'a, [[Roman|Roma]]<nowiki/>n Curia'a. 2023. Nəm kuranzədə hectares 49 (acres 121) [c] kuru saa 2023 lan nəm nguwu jamayedə 764, Shima bərni kura lardəye kən indimi nəm nguwu jamaye dinalan. Futu Holy See ye sha sunotin yeyi, kəriye Vatican City ye də kəriye coci ye au mairi'a Pope ye sha sunotin, shi do bishop Rome ye kuru kura Coci Catholic ye.[6][22] Cidawu kəriyebe kurakuradə samma maləmma adin Catholicbe asalnza gade-gade. Ngawo kərmai Avignon ye lan (1309-1377) pope so də nguwuso mairi apostolic ye dən napsana suro bərni Vatican ye lan, amma loktu laan mairi Quirinal ye lan napsayin suro Rome yen au na gaden. bl9dnhb8z9xsxvniia0bw24wbw3i25e 0 1483 17586 17585 2025-01-31T13:43:52Z Amire80 18 1 revision imported 17585 wikitext text/x-wiki Venus dǝ shi dunya kǝn indimiwo kǝngalbe lan. Shidə dunya terrestrialbe wo kuru shima zauro karəngə suro nəmngəwunzə-a nəmkura-a lan na dunowanzə Earthbe karəngənzə-a dəro. Venus dǝ zauro nowatama sau shi dǝwo kǝndaramnzǝ dǝwo dunonzǝ duno'a dǝn zauro duno'a wo, shi dǝwo nguwusoro carbon dioxide lan tuwondin dǝn, kuru sulfuric acid globeye dǝga sanin nzin tuwundin. atesaammnkutu0nplhteu9tdoy2k1cx 0 1484 22621 20329 2025-03-29T14:20:17Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22621 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q112120810}} <ref>https://web.archive.org/web/20220103230455/https://rosbena.com/biography/musician/victony/</ref>'''Anthony Ebuka Victor''' 5 Jan 2001 bǝ lan katambo. '''Victor''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Rap yi rutuma. Saa 2020 lan album nzu "Saturn" chido, sa,a lan kayan nzu "Ina Benz" chido. == Lamintǝ == <references /> 5awlijaxd78k19njnfbe4i5pw23kh9m 0 1485 20330 17603 2025-02-09T11:03:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q535]] 20330 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q535}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Victor_Hugo#cite_ref-1</ref>Victor-Marie Hugo (French: [viktɔʁ maʁi yɡo] i; 26 February 1802 ⁇ 22 May 1885), loktu laan sha su'a namtǝram Ocean Man lan bowotǝ, shima ruwotǝwu lardǝ Francebe kuru siyasawu. Loktu cida kitawube saa arakkә kozәna dәn, shiye suro jili-a fasal-a kada lan ruwozәna == Lamintǝ == r0xaeru8q2i5ll47luzjijvhr7vc7oy 0 1486 22696 20331 2025-03-29T22:34:05Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22696 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q25253293}} <ref>https://www.90min.com/posts/the-25-best-strikers-in-world-football-ranked</ref><ref>"Nigeria" (PDF). Confederation of African Football. 15 June 2019. p. 16. Archived (PDF) from the original on 13 July 2020. Retrieved 13 August 2019.</ref> '''Victor Osimhen''' sha chasambo sa,a duwun yar laarrin fillaarin uskun bǝ lan. Shi dekkel baktuma. Cidi nze [[Nigeria]] bǝ ro dekkel boksuna saa duwu findin tulurin bǝ lan. Fuwu baktema karabka donyi [[Wp/kr/Seria|Serie]] A bǝ [[Wp/kr/Napoli F.C|Napoli F.C]] bǝ dero. == Lamintǝ == <references /> j1uuox3b2dhehm5ox5sua8ut2jeyvkx 0 1487 20332 17637 2025-02-09T11:03:07Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7926410]] 20332 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7926410}} '''Victor Efosa Uwaifo''' Sha chasambo yim mǝyon luko diyon bǝ lan kǝntawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon tilon bǝ lan sha katambo (14 March 1941) == Bawono == Yim findin uskun bǝ lan kǝntawu shawal bǝ lan suro saa duwu find findin tilon bǝ lan bawono ( 28 Aug 2021) .Victor Uwaifo be lan sun nzu notuna ma, Kayama cidi [[Nigeria]] be, kaya ruwotuma.suro saa 1964 lan Award First Gold Disc Africa lan chiwundo. ==Lamintǝ== o8gbl7btjj6r6kj4yljujeojixkihu8 0 1488 21581 21580 2025-03-06T01:27:02Z Umargana1 21 21581 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Vietnam]] də, shima lardə do gədi cidi anəmgədi [[Asia]] ye də, nəm nguwunzə kilomita square 331,000 (128,000 sq mi) kuru nəm nguwu jamiye də miliyon 100 ma kozəna, adəye sha lardə do nəm nguwu jamaye dinaye kən mewun lokko uwumi ro sədin. Lardəwa indi [[Marxist]]-[[Leninist]] be suro Anəmgədi [[Asia]] bedə falnza, Vietnamdə kalangai cidibe [[China|China'a]] yalazənadən, kuru Laos'a Cambodia'a fətenzən. Shidə'a kalangaiyya kuluwube sha [[Thailand]] 'a yeksəna kuluwu Thailandbe men, kuru [[Philippines]] 'a, [[Indonesia]] 'a, [[Malasia|Malaysia]] 'a kuluwu [[South China|South China b]]<nowiki/>be men. Bəlanzə kuradə shima [[Hanoi]] kuru bərni shiro kurawo badə shima [[Ho Chi Minh City.]] Vietnam də zaman [[Paleolithic]] ye lan napsana, kəriye sodə karnu duwu buroye BC lan kəla kəmoduwu [[Red River Delta]] ye yala Vietnam zaman kəmayedən kokkada.[15] Kawu kərmai Han ye bətərəm sədinro, Vietnam də adin'a, ada'a, ada'a naptəram jamaye'a kəllata.[16] Mairi han ye də, yala Vietnam ye'a dawuye'a kəllono, sandi doni dare cidiya kərmai [[Chinese]] ye lan 111 BC lan səta har kərmai buroye suro saa 939 lan tuwandənaro. Mairi kərmaiye kənasartana sodə, adin [[Confucianism]] 'a [[Buddhism]] 'a men, kərmai [[Chinese]] ye'a gowotə, kuru anəmro tarta'a [[Mekong Del Champa]]'a kəriwutə. Kambo karnu 17th-a 18th-a yedən, Vietnamdə sha indiro yekkatə Đàng Trong-a [[Đàng Ngoài]]-a. [[Nguyễn|Nguyễn də]]- mairi dareye də-[[France]] ro kəlanzə'a codo suro saa 1883 yen. Suro saa 1887 yen, kalangaizə'a [[France]] Indochina ro kəllata nasha gade-gade yakkəro. Ngawo kəriwu dunyabe kən indimiyen, kəlakəl lardəbe [[Viet Minh]] də, kərmainzən kərmai kərmaibe [[Ho Chi Minh]] də, kəriwu Augustbe badizə kuru Vietnam ye kərmai kəlabe kərmai [[Japan]] bedən warmajiwo saa 1945lan. Vietnam də kəriwu kuruwu karnu kən 20th ye lan sədəna. Ngawo kəriwu dunyabe kən indimiyen, [[France|Faransa]] ye waltə kərmai kərmai kəla kəltəye waltə mowo kəriwu Indochina ye buro salakyedən, shilan Vietnamye kənasar səbandəna suro saa 1954. Dalil tawadə kate [[Viet Minh]]-a [[France|Faransa]]-aye musko sakkənayen, Vietnam ye indiro yekkata. Kərigə Vietnam bedə ngawo gana laayen badiwono, kate Vietnam Yalabe, [[Soviet Union]]-a [[China]]-aye banazanadə-a, kuru Vietnam Anəmye-a, [[United States]] ye ngawo sətana-a. Ngawo kənasar Vietnam yalaye saa 1975 lan, Vietnam də waltə kəlanzə'a kəllatə kəriye falro cidiya Communist Party of Vietnam (CPV) yen saa 1976 lan. Razəwu do faida'a gənyi'a, kasuwu'a Nasara'a ye dabtə'a, kuru kəriwu'a [[Cambodia]] 'a [[China]] 'a yedə lardə'a waltə nazəgəna. Suro saa 1986 yen, CPV ye yasa’a razəwu ye’a siyasa ye’a badizəna, yasa’a razəwu ye [[China]] ye də’a samunnam, lardə də’a kasuwu razəwu ye do [[Socialism|socialist]] ye ro kalaksəna. Yasadəye banazə Vietnam ye waltə nasha razəwu dunyabe-a siyasabe-aro gawo. Vietnam də lardə fuwujinma kuru fandinza gana-dawu-dawu-a. Shidə riswa kəmbu ngəwu mbeji, sasərtə-a, lamarra korbe-a kuru hakki adammanabe batti-a mbeji. Shidə nasha cidaramma dunyabe-a kuru gomnatiwabe-a suronzan ASEAN-a, APEC-a, Non-Aligned Movement-a, OIF-a, WTO-a mbeji. Shiye indiro naptəram majalis nzəliwobe [[United Nations]] bedə gozəna. == Ilmu asalbe == Hawar kura: Suwa Vietnambe Su Việt Namdə (sha [viətˀ nāːm] lan bowotin, chữ Hán: 越南), ma'ananzə "Viet Anəmye" tartip kalma Vietnameseye au "Anəm Vietnamye" tartip kalma Chineseye kureye.[17] Sudəye faltənzə, Nanyue (au Nam Việt, 南越), buro salakkin karnu kən indimi BC lan ruwotəna.[18] Kalima "Việt" (Yue) (Təlam Chinese: 越; pinyin: Yuè; Cantonese Yale: Yuht; Wade-Giles: Yüeh4; Vietnamese: Việt) təlam Chinese dawuye badiyaramlan buro salakkin ruwotə logograph "戉" lan faidatə axe nankaro (ruwo kəla shilayen). (c. 1200 BC), kuru dare "越" lan bowono. Loktudən, amma au kazadala yala-fəte Shangyedəro maanazə.[20] Badiyaram karnu kən 8th BC yedən, təlamma dawu Yangtze yedə sandiya Yangyue lan bowotin, kalima do dare amma anəmye ro faidatin ma.[20] Kate karnu kən 7-a kən 4-a BC ye lan, 'Yue'/'Việt' də kəriye Yue ye cidiya Yangtze basin ye dəga amnzə'a.[19][20] Karnu kən 3me BClan, kalimadə faidatin juwu Chineseye gənyima anəm [[China]] yeya yala Vietnamyeya, kaduwu taganasbe sandiya Minyue, Ouyue, Luoyue (Vietname: Lạc Việt), gadeya, sammanzaso VichỶ Việt bowotin. pinyyin: təlam Yalebe: təlam Vietnambe: təlam Vietnambe; Kalima 'Baiyue'/'Bách Việt' də buro salakkin kitawu Lüshi Chunqiu ye saa 239 BC lan sabsənadən fəlewono. Karnu 17th-a 18th AD-adən, amma Vietnamye ilmuzanadə kəlanza người Việt (amma Vietnamye) au người Nam (amma anəmye) lan bowozayin.[23] người Việt 🊛越 lan ruwotəna Jili Việt Namyedə (越南) buro salakkin karnu kən 16medən nazəmu manaye Sấm Trạng Trìnhdən gowotə. Sudə kuruson kəla steles 12ben təbandəna suro karnu 16th a kuru 17th a, suronzan faldə Bao Lam Pagoda suro [[Hải Phòng]] ben təbandəna shidəwo saa 1558 lan təbandənamadə.[24] Suro saa 1802 yen, nguyễn Phúc Ánh (shidoni dare Iyer Gia Long'ro walzənama) maiya Nguyễn də'a kokkono. Saa kən indimi kərmaizəyen, mai [[Jiaqing Emperor]] kərmai [[Qin Shi Huang|Qing]] ye dəro shiro ka'ala 'King of Nam Việt / Nanyue' (南越 suro halla [[Chinese]] yen) co ngawo kərmai Annam ye səmowonayen. Mai shiro mairi gultindəye mowo dalil su shimadə Zhao Tuo's Nanyue'a leyata nankaro, shidoni nashawa Guangxi'a Guangdong 'a fəte [[china]] be'a lezənama. Mai [[Qin Shi Huang|Qing]] yedə, adə nankaro, nadə'a "Việt Nam" lan bowotəro shawari cido, [j] [26] ma'ananzə "Anəm Viet ye" tartip kalma [[Chinese]] ye kureye lan amma Vietnamese ye sha "Viet Anəmye" tartip kalma Vietnamese ye lan asuzana.[17] Kate 1804-a 1813-ayen, su Vietnamdə mai Gia Longye faidatəna. Lardədə sha Annam lan bowotin hatta saa 1945 ro, sa gomnati mairi Huế yedə Việt Nam gozənadən.[28] == External links == {{Sister project links|voy=Vietnam}} * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1243338.stm Vietnam profile] from [[BBC News]] * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/vietnam/ Vietnam]. ''[[The World Factbook]]''. [[Central Intelligence Agency]]. (CIA) * [https://web.archive.org/web/20121003000923/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/vietnam.htm Vietnam] from ''UCB Libraries GovPubs'' (archived 3 October 2012) * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/628349/Vietnam Vietnam] at ''[[Encyclopædia Britannica]]'' * {{wikiatlas|Vietnam}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=VN Key Development Forecasts for Vietnam] from [[International Futures]] === Government === * [http://chinhphu.vn/portal/page/portal/English Portal of the Government of Vietnam] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200520095711/http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/English |date=20 May 2020}} * [http://cpv.org.vn/ Communist Party of Vietnam] – official website (in Vietnamese) * [http://quochoi.vn/en-US/Pages/default.aspx National Assembly] – the Vietnamese legislative body * [http://www.gso.gov.vn/Default_en.aspx?tabid=491 General Statistics Office] * [http://www.mofa.gov.vn/en/ Ministry of Foreign Affairs] * [https://web.archive.org/web/20131005015634/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/VM.html Chief of State and Cabinet Members] (archived 5 October 2013) === Tourism === * [http://www.vietnamtourism.gov.vn/english/ Official tourism website] {{Vietnam topics}} {{Navboxes |list = {{Countries and territories of Southeast Asia}} {{Countries of Asia}} }} {{Portal bar|Asia|Vietnam}} {{Authority control}} {{coord|16|N|108|E|display=title}} [[Category:1976 establishments in Vietnam]] [[Category:Communist states]] [[Category:Countries in Asia]] [[Category:Member states of ASEAN]] [[Category:Member states of the United Nations]] [[Category:One-party states]] [[Category:Republics]] [[Category:Southeast Asian countries]] [[Category:States and territories established in 1976]] [[Category:Vietnam| ]] == Lamintǝ == klaw800b92bbcggqizr51itw0u74lqj 0 1489 20333 17656 2025-02-09T11:03:09Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q116743]] 20333 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q116743}} '''Vincent'''<ref>https://www.tff.org/Default.aspx?pageId=526&kisiId=1928215</ref> də katambo saa(1992) bəlan, dekkel boktuma cidi kamerun bə. Kamerun ro Dǝkkel suro saa duwu indin miyon bǝ lan badiywo no(2010) == Lamintǝ == tdue7gz9m9ahhrcvvtvdropg1gmpmot 0 1490 20334 17682 2025-02-09T11:03:12Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q5582]] 20334 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q5582}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA/English</ref>'''Vincent van Gogh''' sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan saa duwu ubn fiwun yaskin bǝ lan (1853) == Kenenganze buro ye == Vincent Willem van Gogh dә kawu 30 kәntawu saa 1853 lan Groot-Zundert lan, lardә Catholicye North Brabant yǝ Netherlands lan dәn cido. 24] Shi shima tada Theodorus van Goghbe buroye do kənəngatəna wo (1822 ⁇ 1885) Minista Coci Dutch Reformed ye, kuru kamun nze, Anna Cornelia Carbentus (1819 ⁇ 1907). Van Gogh dә sunzә kakanzәye-a yannzәye dә-a dәn suwandәna kiramin nze dǝ gaiduma sunza fal. == Kǝrmu Nzǝ == Yim mi yon laarrin bǝ lb kǝntawu maram bǝ lan sa,a duwu uskun fillaarin bǝ lan (1890) Vincent van Gogh kurta kurta fainti bǝ diyoma. Bula Groot-zundert bǝ lan sha chesambo kirmaro (Holand) bǝ lan notunama. Sa,a duwu uskun fiwun yaskin bǝ lan. Bula Auvers-sur-oise (faransa) nadin babno saa (1890) bǝ lan. == Lamintǝ == dadg9fugcmbyqsaojltbq7982euibbg 0 1491 20335 17698 2025-02-09T11:03:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q28973866]] 20335 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q28973866}} [[Liwuram:Vinicius Jr 2021.jpg|thumb]] <ref>https://web.archive.org/web/20201001085806/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57351</ref>'''Vinícius Júnior''' au '''Vini Jr.''' sunze notunama sha chasambo yim miyon indin bǝ lan saa duwu indin bǝ lan. Vinícius Júnior dekkel boktuma cidi Brazil be. Kasadanzǝ ro dinalan sunzu notuna. == Lamintǝ == dciwko0tfhdaiklqlgnrd4srwyz10av 0 1492 17703 17702 2025-01-31T13:43:57Z Amire80 18 4 revisions imported 17702 wikitext text/x-wiki '''Publius Vergilius Maro''' (Classical Latin: [ˈpuːbliʊs wɛrˈɡɪliʊs ˈmaroː]; traditional dates 15 October 70 BC ⁇ 21 September 19 BC), sha Virgil au Vergil lan bowotin (/ˈvɜːrdʒɪl/ VUR-jil) suro tǝlam Nasarabe lan, shiye kazadala Romanbe zaman Augustanbe wo. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Virgil#cite_ref-6</ref>== 2giud4xljfbl47am2561lvrzyh49fx1 0 1493 17707 17706 2025-01-31T13:43:57Z Amire80 18 3 revisions imported 17706 wikitext text/x-wiki Adeline Virginia Woolf (Stephen; 25 January 1882 ⁇ 28 March 1941) shima kakkadi ruwotuma lardǝ [[England]] bewo. Shima kam falro gotəna kəla kitawuwa zamanbe zauro faidaa karnu kən 20th belan. Shiye zaumaro faidata stream of consciousness ye dǝga fuwuzǝna kǝla awo laa hawarbe ro. kx7qln83j5fdkvqj17h2mvdir7ouw3y 0 1494 20336 17736 2025-02-09T11:03:17Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1394]] 20336 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1394}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin#CITEREFMccauley2014</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin#CITEREFRandom_House_Webster's_Unabridged_Dictionary</ref>'''Vladimir IIlyich Ulyanov''' '''Vladimir Lenin''' bǝ lan sun nzi notunaman Sha chasambo yim mǝyon bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan suro saa duwu miyon uskun fitulurrin bǝ lan(1870) == Bawono == Yim findin tilon bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin findin luko diyon bǝ lan(1924). Vladimir Lenin dǝ shi fuwutu cidi Russian bǝ (Revolutinary) kureman attǝyǝy shi lawyer. Shima kura karabka (Bolshevik Party) bǝ . kureman attǝyǝy (October Revolution) shima kuran nza wo. Lenin shima kura lardi (USSR) buroye kureman shima Russia diwa sumowu suro saa duwun yar mǝyon tulurin bǝ lan (1917) kam zauro kasadiwa rintama loktu nzin attema nankaro cidan nzi (Lǝninism) bǝ lan botin. == Lamintǝ == gp9w8x7tjddjkk9syc7v4lq6sjyaqu2 0 1495 20337 17759 2025-02-09T11:03:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9068]] 20337 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9068}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Voltaire#cite_ref-1</ref>'''Voltaire''' (François-Marie Arouet) Voltaire. bə lan sun nzu notunaman də shi malum philosophy bə cidi Faransa bə . Suro saa duwu mǝyon araskin filaarin luko diyon bə lan suro Bula (Poitou) bə lan wura wono. == Kenenganze buro yǝ == François-Marie Arouet dә Paris lan cido, ndusoye uwu François Arouet dәye dәn, laure dәye kam gana laa kәriwuye dәye, kuru yanzә, Marie Marguerite Daumard dәye, ndusoye dәye suro daraja kәlanzәye dәn gana laa dәn. Tawadǝa laa kǝla loktu Voltaire be kǝnǝngatǝnzǝ dǝga wuzǝna, dalilnzǝdǝ shiye gulzǝna kǝntagǝ Februarybe 20 saa 1694 dǝlan, shiye kam kǝnǝngatǝnzǝ kǝlanzǝye, Guérin de Rochebrune au Roquebrune. Yanzә indi dә, Armand-François-a Robert-a dә kәla kәnәngalan dәn kәmuza, kuru yanzә Armand-a yanzә Marguerite-Catherine-a dә kәnәngalan dә kәmuzanzәn saa tulur-a saa tulur-a. "Zozo" lan bowotiyin, Voltaire dә kәntawu Novemberbe kawunzə 22 saa 1694 lan, François de Castagnère, abbé de Châteauneuf-a Marie Daumard-a, kamu kamu kamuwanzәye dәye, sandiya kәrmuwa kәrmuwabe ro sadәna. 13] Jesuitye Collège Louis-le-Grand (1704 ⁇ 1711) lan ilmu nzundu Latinbe-a, ilmu adinbe-a, kuru ilmu rhetoricbe-a sǝraana; ngawo saa kadayen shiye tǝlam Italianbe-a, Spanishbe-a, kuru Englishbe-a tǝlamzǝna. Loktu shiye sǝkǝra dǝga kolzǝna dǝn, Voltaire dǝ shawari sǝdǝna kǝlanzǝ ruwozǝro, raido bawanzǝye kǝlanzǝro, shidoye sǝkǝ shi lauye ro walzǝna dǝn. Voltaire, Paris lan cida kam notary'a banazǝyin, loktǝnzǝ ngǝwuso kǝla kǝrawunzǝben sǝdǝna. Sa babanzәye adәga asuzәna dәn, Voltaire ro kәrawu kәrawo ro zuwuna, adәro Caen, Normandy lan. Amma kam dәye fuwuzәna ro ruwozәna, kitawuwa-a kәrawu-a hawarrabe-a fando. Voltairebe nәm hangalnzә dәye sәkkә shiye zauro notәna suro fatowa aristocraticbe laa dәn shiye kәltayin dәn. Suro saa 1713 lan, baanzǝye cida sǝdǝna kǝla shiye katiwu amari Faransabe bǝlinbe Netherlands lan, marquis de Châteauneuf [fr], Voltaire's godfather's brother. Suro The Hague yen, Voltaire dǝ zauro kam lardǝ Francebe lardǝ Protestantbe Catherine Olympe Dunoyer lan bowozǝna dǝro kǝrawuzǝna (shido shiga 'Pimpette' lan nowotǝ). Kǝla lamar kǝrawunzǝbe dǝ, zaumaro zaumaro zǝkcin, de Châteauneuf dǝye asuzǝna kuru Voltaire dǝye sǝkǝ lardǝ France yǝ ro waltǝ sǝkǝ suro saa dǝben. == Kǝrmu nzǝ == Suro bula (Paris) bǝ lan bawono. Suro saa duwu mǝyon tulurin fitulurrin uskun bǝ lan (1778) == Lamintǝ == qy3qts73lvgflrjir5ph4yvxhxipmx8 0 1496 20338 17781 2025-02-09T11:03:25Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7817]] 20338 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7817}} <ref>http://www.un.org/en/sections/about-un/funds-programmes-specialized-agencies-and-others/index.html</ref>'''WHO''' World Health Oganization bǝ lan sun nzu notunaman karabka la nasha (UN) bǝ Headquaters nza bula (Geneva) bǝ lan suro cidi (Switzerland) bǝn. Yim tulur bǝ lan kǝntawu chidi bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fidiyon uskun bǝ lan karabka dǝ kokkada. (7-April-1948). Karabka shima dǝ dinaro bana diyo ro kokkada (UN) sandi ma karabka shima dǝ koksa. == Laminatǝ == m6ajj3xovokwmotz9vdz32iuluumoxw 0 1497 20339 17788 2025-02-09T11:03:27Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21872807]] 20339 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21872807}} '''Obinna Kelvin Anyanwu''' sha chasambo 10 Aug 1983. Waconzy be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya rutuma, Izuni yuma. Saa 2010 lan kayan nzu " I Celebrate " chido, saa 2013 lan kayan nzu "Money Back Guarantee" chido. ==Lamintǝ== 4x6rnygvi6t96qe3hhidwmn63pzw1gb 0 1498 20340 17798 2025-02-09T11:03:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q97483826]] 20340 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q97483826}} === Waidi Ayinla === Waidi Ayinla yusuf gbogbolowo , Ayinla omowura lan sha buwozan ma, Sha chasambo 1933-6/5/1980 shi kayama cidi Nigeria bǝ kuru kaya ruwotema. ==Laminte<ref>https://www.theafricareport.com/67977/nigerias-ayinla-omowura-the-original-gangster-and-patron-saint-of-abeokutas-working-class/</ref>== 1nph7vs9qrexzf3z4moll5ybr960tak 0 1499 17812 17811 2025-01-31T13:44:02Z Amire80 18 13 revisions imported 17811 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Wole-Soyinka-2015gdhsgd.webp|thumb]] '''Wale Soyinka''' akinwale oluwale babatunde soyinka sunze yoro<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wole_Soyinka#cite_ref-1</ref>balan notunama sha chasambo yim miyon yakkin bǝ lan kintawu maram bǝ lan saa duwun yarlaarrin fyakkin lukodiyon bǝ lan. Wale Soyinka biske diyoma adiyey kureman kakkadi rowotuma (novel). == Lamintǝ == lkh554euxlr13cwwn5mf5qltgilrssx 0 1500 22611 20341 2025-03-29T13:40:59Z Bukr Garbai 213 W. E. Disney 22611 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8704}} <ref>https://www.newspapers.com/image/380710879/</ref>'''Walter Elias Disney''' bǝ lan sun nzu notunaman sha chasambo yim uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa duwun bǝ laarrin tilon bǝ lan.(5-December-1901) == Kenenganze buro yǝ == == Bawono == Yim mǝyon luko uwun bǝ lan kǝntawu jimada gaji be lan suro saa duwun yar laarrin firakkin araskin bǝ lan (15-December-1966) kasuma keryǝ Amerika bǝ , Biske animation bǝ diyoma, kakkadi rowotuma, Attǝyǝy kureman biskǝ makar bǝ ro izini yoma. Walt Disney kam kasadiwa rintama zauro dinalan sun nzu notuna. Nasha biskǝ biske bǝ lan karno 20th century bǝ lan kam jirin nzǝ yǝyi bawo. Gudumuwan nzǝ zauro china nasha biske makar bǝn. Shima (Walt Disney company) burozi koksu. == Lamintǝ == 8eceg84dch6xrnsgt8fcjzy69iz7gdm 0 1501 18856 17869 2025-02-01T04:00:23Z Minorax 87 18856 wikitext text/x-wiki '''Wanda Vázquez Garced''' Wanda Emilia Vazquez Garced (July 9, 1960 lan katambo) siyasama kuru loya Puerto Ricoye shidoni Gomna Puerto Ricoye saa 2019 lan səta 2021 ro saadənama. Kawu kərmainzə gomnayero waljinro, shidə secretary sharaye kən 19 me, saa 2017 lan səta 2019 ro saadənan. Wakil jamiyya fuwutəye bəlin-a jamiyya Republicanye-a Puerto Rico ye, Vázquez də shima gomna kamuye kən indimi suro gargam Puerto Rico ye lan, ngawo Sila María Calderón yen. . Shiye ofis dəga səmowona ngawo Ricardo Roselló ye cidanzə kolzənayen, kuru sharaye gomnati Pedro Pierluisi ye dəga baro sədənan, ngawo Telegramgate Scandal yen. Yim kəntagə Ogustabe kawunzə 16, saa 2020-lan, karno Gomna Puerto Ricobero karno Jami Fuwutəbe Bəlinye səwandənyi suro karno saa 2020-yedən, Pedro Pierluisi-ro shawa. Vazquez Garced ye kərmairo kərmai də shima dawudi shawari kura do shararam kura Puerto Rico ye gozənama, kəla lamarra Senado de Puerto Rico v. Hon. Pedro R. Pierluisi; Adəye gomnati Pedro Pierluisi ye dəga baro sədəna, kuru doka 1952 ye dəga dunowaro sədin kəla gomnati kərmaitəyen. Yim kawu kəntawube 4 kəntawu Augustbe saa 2022-lan, Vázquez-a FBI-ye cita, kəla riswa kəmbuyen, kəla rishwa kəla kampainzə gomnatiye saa 2020-yedən; shiye Komishina cidaram kungənaye dəga kolzəro mazəna.[10][11] == Kənənga-a ilmu-a buroye == Vazquez də Santurce lan katambo, San Juan lan kuru Guynabo lan wurano. Amnzǝ kura cidaram lan cidazayin, babanzǝ dǝriwu. Yanzə bawono sa'anzə 53. Babanzə waltə nyiyazəna saa findiro. Shiye yanzəgana gana-a yanzəgana feroye kura-a mbeji. Kəranzə buroyedə mowonti Ramón Marin-a Margarita Janer-a Guaynabo, Puerto Rico lan badiwono. Vázquez də gananzən shara kəratə badiwono. Suro koro laayen wono shiye faraskəramma TVye alamanna Hawaii Five-O yeyi rokko bawanzəyen kurun, adəye səkə shiye cida jili anyi zəgaiya səraanaro asuwono. Vázquez də Jamiya Puerto Rico yen kərawono, nadən digirizə bachelorye tamozəna. Ngawo adəyen, liita Jurisbe (J.D.) dəga tamozəna Jamiya Interamericabe Puerto Ricobedən.[13] == Cida == [alama] Nasha adə ngalwotəgə məradəzəna. Rangǝnǝm banagǝmin shiro yiralan. (Kǝntawu Ogustabe saa 2019) Suro saa 1980s yen, Vázquez də cidaram fatowa Puerto Rico ye lan cidawono. Daji naptə loya bəlaye fasal sharaye Puerto Ricoye lan saa 20 ro cidawono. Vázquez də lamar fitəna fatoye-a jinsiye-a lan nozəna. Kuruson nasha nəmzalumye ofis prosecutor Bayamónyedən cidazəna. Suro saa 2010 lan, Vázquez də sha Ivonne Feliciano'a falzə kura Ofis Hakku Kamuwaye jaziradəye ro wallono.[14] Yim kawu kəntagə Nuwambaye kawunzə 30, saa 2016 lan, Gomna kartəna Ricardo Rosselló ye sha nəm shara Puerto Rico yero karzəna. Shiga tawattəgəna kuru rawozana kəntagə Januarybe kaunzə 18, saa 2017-lan.[15] rnrx2kh6fo7sgtdhxxbk8hqy2lgk1tk 0 1502 17873 17872 2025-01-31T13:44:04Z Amire80 18 3 revisions imported 17872 wikitext text/x-wiki '''Wandala language''' Wandaladə, kuru Mandara au Mura'lan notənadə, təlamma Chadicye suro təlamma Afro-Asiaticyedən, Cameroon-a Nigeria-alan manatin.[2] == Samtǝ nasha cidiben == Wandaradə amma 23,500 manajin yala Cameroonben kuru am 20,000 manajin Nigerialan.[2] Cameroonlan, Wandaladə Mora-a kornzə-alan manazan (suro Mora massif-a kuru sədiya dərizə kəlzənadən) amma 23,500 manazan. Kuru shidə təlammado nasha Mayo-Savaye sammasoye, kaduwuwa yala kau Mandarayedəye.[3] ajumflih2d8auhycxhlcp2b0uhnjpgp 0 1503 17875 17874 2025-01-31T13:44:05Z Amire80 18 1 revision imported 17874 wikitext text/x-wiki Kәriwu dә shima kәriwu askәrbe dunowa kate lardәwa, gomnatiwa, jamiwa, au karapkawa askәrwa kәriwube jili askәrwa kәriwuye, am kәriwuye, kuru askәrwa kәriwuye. oxwg502sp9hm92jhlt6yyouwihefjbk 0 1504 20342 17890 2025-02-09T11:03:36Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q61]] 20342 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q61}} <ref>https://boundarystones.weta.org/2019/07/15/washingtons-official-song</ref>'''Washington, D.C.''' saində sandiro saində District of [[Columbia]] kuru nowatadə shi Washington aw D.C. lan notənadə shima bərni kura lardə [[America]] ye kuru district of Columbia ye. Bərnidə kəla kəmoduwu Potomacben kara, [[Virginia'a]] farzəna, kuru kalangai cidibe Maryland'a yalanzə-a gədinzə-a lan kara. George Washington, kura lardǝ Amerikabe buro salak be dǝ ro sunzǝ codo. District də sunzə [[Columbia]], kamu lardədəye. Dustur U.S. ye suro saa 1789 ye dəye federal district cidiya kərmai majalisku U.S. ye lan koktəro bowono. Adəye səkə, Washington, D.C. də, nasha kərye ndasoye gənyi, kuru kəlanzəma gənyi. Residence Act də, kəntawu July ye kawunzə 16,suro saa 1790 lan gotəna də, bərni kura lardəye ci kəmoduwu Potomac ye də'a koktəro kasatsəna. Bərni də'a saa 1791 lan kokkatə, kuru majalis kən 6 me də samno buro salak ye də'a gar Capitol ye tamotənyi lan saa 1800 lan cedo ngawo bərni kura də Philadelphia lan zuzənayen. Suro saa 1801 yen, bəla Columbia yedə, buron nasha Maryland'a Virginia'a yedə kuru naptəramma [[Georgetown]]'a [[Alexandria]]'a də'a surodən mbeji də, hukumamen sha bəla kərmaiye ro asutəna; buro salakkin, bərnidə naptəram gade suro district kurayen. Suro saa 1846 yen, majalisku ye cidi do [[Virginia]] ye cezəna də'a kalaksa, bərni [[Alexandria]] ye də kunten. Suro saa 1871 be lan, bəladiya fal nasha district də ye gafsənadəro kokkono. Kasadəwa kada kənasartənyi kəla district də'a kəriyero kalaktəyen tən suro saa 1880s lan; bill kəriyebedə majalis wakilla ye suro saa 2021 be lan kozana amma majalis kura U.S. yedəye kasatsənyi. suro Saa 1791 be lan [[Pierre Charles L'Enfant]] ye sha kurzə, bərni də'a na diyau ro yakkata, dawu gar Capitol ye də'a kuru nguro'a 131 suronzən mbeji. Kom-komi 2020 ye lan, bərni də nəm nguwu am 689,545.<ref>https://dccouncil.gov/councilmembers/</ref> Am bəladiya Maryland'a Virginia'a yedə nəm nguwu am bərnidəye'a miliyon fal'a kozənaro səsangəna loktu cida magəyen.[12] Nasha bərni kura Washington yedə, shidoni nasha laa Maryland'a, Virginia'a, West Virginia'a suronzən mbejidə, shima bərni kura kən tulurmin lardədən, nəm nguwu am miliyon 6.3 suro saa 2023 yen.[6] Mayor bəlaye kartəna'a kuru majalis am 13'a də sandima district də'a sunotin tən saa 1973 lan, amma majalisku ye kərmai doka bəlaye'a faltəyedə nanzan mbeji. [[Washington, D.C.]] lan am bəladən dasawunadǝ, daraja federalben, siyasamen hakkinza bawo sau am bǝladǝn dasawunadǝ wakil karnobe suro majaliskuben ba nankaro; am bərnidəye wakil majaliskuye fal karzayinba majalis wakilla [[U.S]]. yero karzayin. Kartəwu bərnidəye kartəwu kura lardəye yakkə karzayin futu doka Twenty-third Amendment ye lan == Laminte == c7q9uy9fxmcqf8516886oe4u1nbc3i0 0 1505 20343 17901 2025-02-09T11:03:39Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18922679]] 20343 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18922679}} <ref>http://allure.vanguardngr.com/2018/04/fuji-singer-pasuma-gets-honoured-georgia-state-citizenship/</ref>'''Wasiu Alabi Oletola (Pasuma)''' sha chasambo yim findin tulurin bǝ lan kintawu jimada auwal bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin tulurin bǝ lan sha katambo (27-Nov-1967). '''Oganla''' be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya Fuji yi rutuma, biske drama diyoma. ==Lamintǝ== 870cp30c8e81n5b85bhe8i68054tojr 0 1506 17904 17903 2025-01-31T13:44:06Z Amire80 18 2 revisions imported 17903 wikitext text/x-wiki '''Amir Akbar Khan''' (امير اکبر خان), shima mai Barakzai ye, jeneral, emir saa falro, kuru dareram lan wazir/waratatəma Dost Mohammad Khan ye hatta kərmunzə saa 1847 lan. Suwanzə kəriwu Jamrud ye saa 1837 lan badiwono. Wazir Akbar Khan də kəriwu Anglo-Afghan ye buro salak ye də lan cidazəna, shi do saa 1839 lan səta 1842 ro saadəna ma də. Shi də zauro nowata kəla kərmai jamiyya lardəye Kabul ye lan saa 1841 lan səta 1842 ro saadənan, kuru soja'a Elphinstone ye'a Gandamak lan cezəna kawu 1842 ro saadənan. bas kənəngatəma, banama liyita William Brydon, nazəgəna suro saa 1842 lan, suro saa 1842 lan, suro saa 1842 yen, shima mairi Afghanistan ye ro wallono, kuru shima kərmai dəga sunotə hatta Dost Mohammad Khan ye waltəna suro saa 1843 yen. m7njeukaws6vfvmf9smnw4af20dy2cr 0 1507 20344 17912 2025-02-09T11:03:41Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7980319]] 20344 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7980319}} '''Adesola Adesimbo Idowu''' 9 july 1970 belan sha katambo. Shola Idowu be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya Rap yi rutuma, umurni tuma ==Lamintǝ== jwmntno49kj1ug4ycui051eon02idk1 0 1508 20345 17925 2025-02-09T11:03:43Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q454691]] 20345 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q454691}} <ref>http://www.weekinrewind.com/2010/10/interview-whitney-able-of-monsters.html</ref>'''Whitney nees Able''' Sha Chasambo suro saa duwun yar laarrin fiskun indin bǝ lan sha katambo 1982. Biske makar bǝ diyoma cidi America bǝ. Saa duwu indin mǝyon be lan 2010 biske makar nzu ye "Monsters" su lan notunaman chido. ==Lamintǝ== h78ksw3rb86dj54vpwrptqu0giht8ob 0 1509 22302 22301 2025-03-20T14:06:31Z MohammedBama123 36 22302 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q52}} '''Wikipedia'''<ref>Sidener, Jonathan (December 6, 2004). "Everyone's Encyclopedia". ''U-T San Diego''. Archived from the original on January 14, 2016. Retrieved October 15,2006.</ref> ( /Wikipedia/(fanedo) wik-ih-PEE- dee- au biyi /wiki-/( kǝrǝnnedo) wik-ee-) insakulofidiya də, shi deye shidoni tǝlam gade-gade kada sabkataa suronzǝn shidoni jami bana diyomasoye Sha rowozayin(kǝranyewu) ngawana kǝlliyau fete farakko ( ngulji-ngulji so baro) amdoni Sha rowotǝma (Editors) dǝ, sandiya wikipedians lan bowotin. Wikipedia dǝ shi na nazaru kǝndoye kurama, duksur ilmu dina yǝdǝn. shi wikipediya dǝ, shiye fal dau shafi-a je tattawu yǝ Sandi mewu dinaye ye la dǝn. Futu daji Similar web diye xx ; har saa dǝwu indin findin indin ro ciwudo son, wikipedia dǝ shima kǝn tulur miye dau shafi'wa je tattawu ye dina yǝ dǝn. == Lamintǝ == <references/> nez8htjggd5fmllgz6j7skfgkbhw3g1 4 1510 17956 17955 2025-01-31T13:44:08Z Amire80 18 8 revisions imported 17955 wikitext text/x-wiki '''Wikipedia Community Portal''' Adamgana woso kambe katambo ye daraja-a hakkiwa-ason kalkalye. Hankal-a nazaru-asoro kəzəpkə ye suro hal nəmharamiben kamazasoga letaiyin ye. ==Votes== *[[Wikipedia:Administrators|Votes for administrators]] *[[Wikipedia:Bots|Bot bit request]] du5hatpfmkrli9qc6fds7nfjpl0z4gb 0 1511 23025 23024 2025-04-02T14:11:24Z MohammedBama123 36 23025 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Will Aitken''' də kitawu ruwotəma, hawarwu kuru fim bastəma [[America]]-[[Canada]] ye. Asalnzədə Terre Haute, Indiana lan, shidə Montreal, Quebec lan kara tun bərni shima dəro lezə jami'a McGill yero saa 1972 lan kərawono. Montreal lan, shima bərni dəye kitawuwa [[LGBT]] yǝ buro salakye, Librairie L'Androgyne, suro saa 1973 yǝn koksənamawo. Kuruson naptə hawarwu kisandi bǝwa fim bastəma-aro fatowa hawarbe kadaro cidazəna, [3] CBC-a, [[BBC]]-a, Radio jamaye lardə bǝwa, Globe'wa Mail'wa, Maclean-a, Paris Review-a, Christopher Street-a National Post-a kunten. Shiye kitawunzə buro salak bə, Terre Haute, suro saa 1989 lan bakkono.[4] Shiye kitawuwa gade yakkə baksəna.[3] Shiye kəra fim bə kərazəna Dawson College suro Montrealyen.[1] Suro saa 2011 lan, kərmu Venice lan baksəna: Fim Queerbe Kulashi, kulashi kəla fim Luchino Visconti bə saa 1971 bə kərmu [[Venice]] lan, naptə nasha Arsenal Pulp Pressbe Fim Kulashibe.[1] Kitawunzǝ saa 2018 bə, Antigone Undone: Juliette Binoche-a, Anne Carson-a, Ivo Van Hove-a kuru Nzundu Rattǝgǝbe-adǝ jami'a Regina bə baksǝna. Kitawudə shima dareramma Hilary Westonbe 2018be shiro Trust Prize gultindəro. == Lamintǝ == 303uadbtfxmfm80wjjihruv2jkb66e0 0 1512 17960 17959 2025-01-31T13:44:09Z Amire80 18 1 revision imported 17959 wikitext text/x-wiki '''William''', Mai Wales ye ('''William Arthur''' '''Philip Louis'''; 21 June 1982 lan katambo), shima kərmai British ye waratatəma. Shidə tada kura mai Charles III-a Diana-a, mai Walesbe-aye. William də sha zaman kərmai kakanzəye, Maira Elizabeth II ye lan katambo. Mowonti Wetherby-a, mowonti Ludgrove-a, moranti Eton-a lan kərawono. Jamiya St Andrews yen degree kəra cidiye səwandəna na do kamunzə fuwuye Catherine Middleton'a kəllatənadən. Sandiye nduli yakkǝ satana: George-a, Charlotte-a Louis-a. Ngawo jami'a yen, William ye mowonti askərraye royal Sandhurst lan kərazəna kawu regiment Blues-a Royals-a ro cidajinro. putbf0c85pek8fiya4fq5qh5f90fir2 0 1513 17965 17964 2025-01-31T13:44:09Z Amire80 18 4 revisions imported 17964 wikitext text/x-wiki '''William Ezechukwu Onyeabor''' Sha chasambo 2017. William Onyeabor be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria be, kaya Funk yi rutuma, Kasuma kura. ==Lamintǝ== 3xftbjxf74lgh43h0zc39jbp98y6yv4 0 1514 22702 20347 2025-03-29T22:51:45Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22702 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q692}} <ref>http://www.shakespeare-online.com/biography/wordsinvented.html</ref>'''William Shakespeare''' William Shakespeare sha chasambo yim findin araskin bǝ lan kintawu shawul bǝ lan saa duwu miyon luko uubfirakkin diyon bǝ lan (1564 Bapt) == Bawono == yim findin yaskin bǝ lan kintawu shawul bǝ lan sa,a duwu miyon araskin miyon araskin bǝ lan (1616) William Shakespeare kakkadi rowotuma keryǝ inglanbǝ, biskǝ drama bǝ rowotuma, kayama, attǝyǝy kureman biskǝ drama bǝ diyoma. William Shakespeare kam zauro kasadiwa rinta . Dinalan kam jirin nze yeyi bawo na kakkadi tilam nasara bǝn robtun gairo amso bǝ sorin. Kureman attǝyǝy na biskǝ drama bǝ lan rowotun zauro dinalan sun nzu notuna. Shuhuran ziro (Bard of Avon) ro sha bowozan. Au (Bard) gai. == Lamintǝ == <references /> sxyoqwpihul8ynl9092qoege323tuml 0 1515 23653 22712 2025-04-22T11:03:23Z Mustybdc 38 23653 wikitext text/x-wiki '''William Kazmaier''' (kəntagə Disembaye kawunzə 30, saa 1953 lan katambo) də kam Americaye kam kura dunyabe duno'a, kam duno'a kuru kam ngalwo'a. Loktu cidanzə kuradən, rekod dunyabe duno-a kam duno-aye 40 samin sətandəna, kuru gasa dunyabe indi kəlakəl duno-a dunyabe (IPF)-a kuru ka'ala kam duno'a dunyabe yakkə-a zuwuna. Suro saa 1980s yen, Kazmaier də zauro nowata ro wallono kəla shi "kam duno'a dəwo ngaltema kənəngatəma də" duno am duno'a karnu kən 20th ye dəga kalkalzə kuru kozəna lan. Shiga kam duno'a biske makarrema zaman sammabe ro gozana, kuru shiga International Sports Hall of Fame ro saa 2017 lan sadǝna. == Lamintǝ == ronu3dy38v8rl90au0b5jd5vletrtmf 0 1516 20348 18015 2025-02-09T11:03:52Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8016]] 20348 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8016}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Winston_Churchill#CITEREFPrice2009</ref>'''Winston Churchill''' Sir Winston Leonard Spencer-Churchill. Winston Churchill bǝ lan sun nzu notunaman Sha chasambo yim fyakkin bǝ lan kǝntawu jimada gaji bǝ lan saa duwu mǝyon uskun fitulurrin luko diyon bǝ lan(1874) == Bawono == Yim findin luko diyon bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan saa duwun yar laarrin firakkin luko uwun bǝ lan (1965) Winston Churchill dǝ siyasama kura keryǝ English bǝ . Prime minister indi ro chido cidi United kingdom bǝ din. Buro bǝ loktu kiru dina bǝ indin bǝ din.(World war II) . Kin indin bǝ suro saa duwun yar laarrin fiwun bǝ lan.(1950)Winston Churchill dǝ shima kam buroye prime minister indiro rozu. Gwawonzun dumaye waltu rozuyi. == Lamintǝ == tb2slxf9ueomx5d6qi440h67s2l1lh8 0 1517 20349 18029 2025-02-09T11:03:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16233663]] 20349 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16233663}} '''Wizkid''' ayodeji ibrahim balogun sha chasambo yim meyon arakkin bǝ lan kentawu maram bǝ lan saa duwun yar laarrin fillaarin. (July 16, 1990) shi kam guro surulere bǝ suro bula lagos bǝ lan notunaman. Wizkid sunzu notunama kayama Nigeria bǝ rintama atteyey kaya rowotuma. == Kenengan nzǝ buro yǝ == == Lamintǝ == t3hv1qplye6m6e3hi56ia02h8yzunhd 0 1518 23564 23563 2025-04-18T05:10:25Z Umargana1 21 23564 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q254}} [[Wolfgang Amadeus Mozart]] (27 kəntawu Razab yǝ suro saa 1756-5 sha katambo) kəntawu Jimada gaji yǝ suro saa 1791 bawono) shima kayama kura kuru taasir zaman kurebǝwo. Kənənganzə gana dəman, nəm duwan awo ləbtəye-a nəm ilmunzə-aye cidawa 800 ma kozəna suwudəna shidoni genre fəteye zamanzəye sammaso wakiljinma. Kayawa anyi ngəwunzaso samno [[symphonicbe]]-a, [[concertante]] be-a, [[chamber]] be-a, [[operatic]] be-a, [[choralbe]]-aro notəna. Mozart də sha kayama kura falro gozana suro gargam kaya fəteyedən,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart#cite_ref-1</ref> kayawanzə "shawa kaiyyabe-a, nəm shawanzə-a nəm kəji-a nəm kəji-a" nankaro saraana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart#cite_ref-2</ref> [[Salzburg]] lan sha katambo, Mozart də gananzən nəm ngalwo fəlezəna. Saanzə uwulan, [[keyboard]]-a [[violin]]-a lan nozəna, kaya ləbtə badizəna, kuru kawu mairi Europebero cidazəna. Baanzəye sha [[Europe]] ro lezəna kuru [[Italy]] ro yakkəro lezəna. Saa 17 lan, shidə kaiyyama [[Salzburg court]] lan amma naptəramzə ba kuru nasha ngla matəro bəlawurozəna. Mozart ye cida matəye səkkə [[Paris]]-a, [[Mannheim]]-a, [[Munich]]-a, kuru walte [[Salzburg]]-a lan daraja səwandəna, loktudən kaiyyawanzə [[violin]] ye uwu, [[Sinfonia Concertante]]-a, Kaiyya [[Flute]]-a Harp-aye-a, adəgaima kayawa darajaa-a jama-a, [[motet Exsultate]]-a [[operate]]-a [[Jubilado]]-a, ruwozəna. [[Sa Vienna]] ro suro saa 1781 lan ziyara sədindən, Mozart dəga nashanzə [[Salzburg]] yedən duwada. [[Vienna]] lan napkono, nadən su səwandəna amma nzəliwo kungənaye gana. Saa mozartbe saa burobe Viennadǝn, cidawa nowata kada sǝdǝna, alamanna cidawa ganadǝn, alamanna biske makkarbe Die [[Entführung aus dem Serail]]<nowiki/>be-a, tandoram Mass kura [[C minor]] be-a, “Haydn” Quartetsbe-a symphoniya gade-a. Saa [[Vienna]] lan, Mozart ye [[concerts piano]] ye kada sidina, am nguwuye kənasarwanzə kura ro gozana. Saa dareye kǝnǝnganzǝyen, Mozartye cidawanzǝ nowata kada ruwozǝna, suroladǝn kayawanzǝ dareye yakkǝ mbeji, [[Jupiter Symphony]]-a, kaiyya [[Eine kleine Nachtmusik]]-a, [[Clarinet Concerto]]-a, [[opera]]-a [[Nyiya Figaro]]-a, Don [[Giovanni]]-a, [[Cosìc Requiem]]-a [[Magic]]-a-a. Requiem də nguwusoro tamotənyi loktu kərmunzə saa 35 lan, kəndaram də tawadə ba kuru hawar ngəwuro tədin. == Lamintǝ == 9ledc3jsedu49ruzknjtk86qtpnrbt2 0 1519 18063 18062 2025-01-31T13:44:38Z Amire80 18 2 revisions imported 18062 wikitext text/x-wiki kamu dә shima kamu kura kamma. Kawu kamu ro waljin ro, kamu dǝga fero lan bowotǝ (kǝrawu kamuwa au ferowa). fz0a3e0qv1cm79rlouj2ugfizs89l1w 0 1520 18065 18064 2025-01-31T13:44:38Z Amire80 18 1 revision imported 18064 wikitext text/x-wiki Kalima dǝ shima awo do tǝlam ma dǝwo ma'ana sǝdǝna wo, sha kǝlanzǝ lan faidatain, kuru kalkaljin ba wo. Amma sonyayi amma təlamma manazayinma ngəwusoro sandiye bayanna kəla kalmaben sadin, amma ilmuwu təlammame sandidəye bayanna kəla maananzəben kasatsənyi kuru ngəwusoro sandiye ngəwusoro futu kalkal kəla shi kalmabedəga asutəgəro ngəwusoro faidatayin. q3ml9qmgtu65wyu8bm6ea816vi0a1mw 0 1521 20351 18078 2025-02-09T11:04:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7164]] 20351 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7164}} <ref>https://www.nytimes.com/2007/12/15/world/15worldbank.html</ref>'''World Bank''' World Bank de shima banki kura dina ye. Sandima kunguna kusuro sadinma cidi-cidi dina ye ro. Cidi yasa nanka ro au awola gade nankaro. Dalil banki kura dina ye kokta shima nim tala,a hulutu dinalan nankaro banki diwa kokkada. Kintawu chidi be lan suro sa,a duwun yar laarrin fidiyon luko uwun be lan Banki diwa kokkada (july-1945) cidi-cidi miyan fiskun araskin wa kozuna banki dǝn faidatan. Shugawan nzu kirma ye shima (Ajay Banga). == Lamintǝ == rz2frkvpn0oay44fvsz6gn2m69dvy4g 0 1522 18080 18079 2025-01-31T13:44:38Z Amire80 18 1 revision imported 18079 wikitext text/x-wiki '''World Health Organization''' (WHO) dǝ shima cidaram lardǝwa United Nationsbewo nasha lamarra nǝmngǝla dunyabe kǝla nǝmngǝla jamabe lan cidajinma wo. Kәrmu kura dә Geneva, Switzerland lan kara, ofis'a nashawabe arakkәn-a ofis'a nasha 150 dinaye-a mbeji dunya samma lan. kg3fisj2u1xh6dqnccafm71v7gu1d41 0 1523 22064 22062 2025-03-16T05:05:13Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Karabka kura kasuwu dina yǝ]] to [[Krabka kura kasuwu dina yǝ]] 20352 wikitext text/x-wiki <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/World_Trade_Organization#cite_ref-1</nowiki></ref>{{Databox|item=Q7825}} '''World Trade Oganization (WTO)''' dǝ shima krabka kura kasu dina yǝ. suro sa,a duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan krabka shima dǝ kokkada (1995). Suro sa,a duwu findin miyon uskun bǝ lan memban nzu miyan fiskun luko diyon mbeji (164) suro cidi-cidi gadǝ-gadl findin yakkun bǝn . Dalil krabka diyǝ kokta shima cidi gadǝn kare yiwu miya cidi gadero yatimin ma,a gunu ba ro yatimin. Boder far nimin maa karenum satan ba. Shugawan nzu kirma yǝ shima (Ngozi Okonjo-Iweala). == Lamintǝ == 2c2sxk8eicoo4zz7jyqe8u742lf9y5z 0 1524 22061 18095 2025-03-16T05:01:06Z Umargana1 21 22061 wikitext text/x-wiki {{Databox}} World Trade Organization (WTO) dǝ shima karapka lamarra gumnatibewo suro Geneva, Switzerland lan bowotǝgǝnama shido kasuwu dunyabe lamarra kasuwuye sǝdinma kuru letǝgǝram sǝdinma. mmkc34i7v4fla6u81ova5w8r3e9ny5g 0 1525 18097 18096 2025-01-31T13:44:39Z Amire80 18 1 revision imported 18096 wikitext text/x-wiki Fasal ruotəbedə alamaram laa taganasbe mbeji, sandiya ruotəlan bowotin, kuru kaidawa ruotəbedə təlam laa taganasbe wakiljin. Fasal ruwotəbedə futu alamaramdəye faidatanaro yaktin, sandiya alamaram ngəwusobe sandima alphabets-a, syllabaries-a, kuru logographies-a. 4i6slhceo50zl5pn3wbptcz6tkvf6c3 0 1526 23021 23020 2025-04-02T14:04:17Z MohammedBama123 36 /* Cida */ 23021 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16232036}} '''Sadiq Onifade''' Yim indin bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun tulurin bǝ lan sha y (2-Jan-1987) . Wurld be lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bə, kaya ruwotuma,[[Lagos]], [[Nigeria]] lan katambo, WurlD də Atlanta, [[Georgia]] ro lezə kəra secondary ye kərazə kuru kaiyya gozə. Shiye fasal kaiyyanzǝ bedǝ electro-fusionro bayanzǝna.[1] Shiye EP nzǝ buro salak bə Evolution dǝ suro saa 2013 bǝn cutulo.[2] == Kǝnǝnga nzǝ buro yǝ == [[Lagos]], [[Nigeria]] lan katambo, WurlD də US ro lezəna loktu shi ganadən kuru kəranzə mowonti kuraye Georgia State University lan səwandəna, ilmu komfuta ye kərajin. Loktu maarantalan, WurlD ye zauro hangalzə kaiyya diwoye səbandəna. == Cida == Dareram saa 2012 lan, WurlD ye kaiyyanzǝ buro salakbe, "Beyond Our Dreams" dǝga cutulo suro EPnzǝ buro salakbe shiro Evolution gultin dǝn, loktu kǝngal saa 2013 lan. Satuluwuna dəga kəllatalan, SESAC ye kəlele kərtəye taanasye ofisnza [[Atlanta]] yedən WurlD ye Evolution EP fuwujin dəro sədəna.[3] Badiyaram saa 2013 lan, WurlD də suro studio rekodin yen rokko [[Mario]] yen, kaya ruwojin album shillewu R&B ye fuwujin dəro. Ngawo gana laayen, bidiyo kaiyyabe Evolution bə kən indimi, "Alive", Black Shield Entertainment bə tandoma Hood Beatzye sətandənadə, MTV men basro bikkezana: The Wrap Up kəntagə Chidi bə kawunzə 2 saa 2013. WurlD yǝ kuru kisandima Timbaland be, BK Brasco'a kəllata naptə kisandima kura "Be"yen. Shiye kuru suro video kaiyya dǝben suluwuna.[4] Suro kəntagə Chidi bǝn saa 2016 lan WurlD yǝ "Show You Off" rekod ro-afro-be Walshy Fire-a kuru shi-a Afro-beat tandoma Shizzi-aye sutuluwuna. Suro kəntagə Yuniben saa 2016lan WurlDye kaiyya kəlakəlbe "Better Days" rokko Sir Felixben cutulo; WurlD (Sadiq Onifade) ye kaiyya "Blow my Mind" [[Davido]] ye Chris Brown wa 2019 lan ruwozəna. Kaya də Davido ye loktu kuruwuro kəltəma Shizzi də shima sutuluwu. Suro koronzǝ African Folder ye do saa 2023 lan baksana dǝn, Wurld ye bayanzǝna kǝla shiye kaiyya miliyon kada ruwozǝna suro cidanzǝ kaiyya ruwotǝma yen. [6] ==Lamintǝ== 1b1xrdwyfoup0rnu6pz2kqfdqv1dufl 0 1527 23243 20415 2025-04-05T10:38:27Z Jon Gua 66 23243 wikitext text/x-wiki '''Yahudism''' (Hebrew: יַהֲדוּת Yahăḏūṯ) shima adin ibrahimabe, adin kammabe, kuru adin kaduwuye. Adəye suronzan awoa zahirra, ada'a, ada'a, kuru doka'a am Yahudiye soye mbeji, sandidoni asalnza adin kəratəye lan badiyatə suro Middle Eastyen loktu zaman Bronzebe lan.Yewudiwa adinbedə adin Yehudiyabedə shima diwalnza wadə Musabedəga kəngawo, shidəwo kate Ala-a Israelites-a, kakanzaso-aben koktənadə.[11] Adində adin buro salakbe dunyalan falro gotəna. Kaida adin Yewudibedə kitawuwa kada-a, kəndowa-a, darajawa adinbe-a, kuru jiliwa karapkabe-a suronzən mbeji. Suro kitawuwa adin Yehudiyabedən Tauren mbeji, kitawuwa uwu buro salakbe Bible Hebrewbedə, kuru samno kitawuwa Hebrewbe kurebea. Tanakh də, shi do ne təlam Nasarayen Hebrew Bible lan notəna də, awo suronzən dagəna də shima kitawu kureye adin kəristabe dəga tilo. Nzəra kitawu ruwotənadən, shi Oral Torahdə kitawuwa darebe shiga wakilzayin, misallo Midrash a kuru Talmud a. Kalima təlam Hebrewbe torahdə maananzə "kəra gultə", "doka", au "amariya", [[Category:Yahudism]] jbah6bnfi5as3apu1o0uonq5agnlld7 0 1528 20354 18125 2025-02-09T11:04:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q452476]] 20354 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q452476}} <references /> == Yakubu Alfa == '''Yakubu Alfa''' dǝ sha chasambo (31/12/1990) Dekkel bak<ref>https://web.archive.org/web/20091013164551/http://www.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/10/28/62/fwyc_2009_squadlists.pdf</ref>tema cidi Nigeria bǝ,kuru dawu baktema karafka Dekkel bǝ Niger Tornadoes bero. == Kenenganze buro yǝ == == Lamintǝ == hntx251cahq0dax2bit7zjtt75ud13x 0 1529 20355 18150 2025-02-09T11:04:10Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q354695]] 20355 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q354695}} <ref>https://web.archive.org/web/20230401043511/https://guardian.ng/opinion/general-yakubu-jack-gowon-at-85/</ref>'''Yakubu Gowon''' sha chasambo yim meyon laarrin lan kentawu lailahir bə lan suro saa duwun Yar laarrin fyakkin luko diyon bə lan (1934) buladiya Lur bǝ lan. Buladoyyi suro platu [[jos]] lan natunama. Yakubu gowon shi askar cidi bǝ kura Dina. adiyey kureman shugaba lardi [[Nigeria]] bǝ rozuna kentawu shawur lan suro saa duwun yarlaarrin firrakkin arakkin bə lan. har kentawu maram bǝ ro saa duwun Yar laarrin fitulurrin kuko uwun do zubkono. Yakubu Dan-Yumma "Jack" Gowon GCFR (19 October 1934 lan sha katambo) shima kura lardə [[Nigeria]] yǝ kuru kam lardəye shidoni kəriwu gomnati askərra yǝ lardə Nigeria yǝdə fuwuzəna ma də. Gowon ye mana suwan nzu guljinma shima "no victor, no vinquished" dəga cina dareram kəriwudəyen kəla nəm ngatə-a sulhu-a fuwutəgəro. Kəriwu [[Nigeria]] yǝ də shima kəriwu done zauro amso'a cezənawo suro gargam zaman bǝn, am laaye Gowon'a nəmzalum kəla adammanaben zorzana kuru nəmzalum sədin. Gowon yǝ wono loktu kəriwu dǝ yǝn awo laa batti sədənyi kuru kərmaizəye lardədə wa səkaana. Kirista Anglican bǝ kaduwu Ngasye gana yala Nigeria yǝ dən, Gowon dǝ lardə Nigeria yǝ, kuru kəla kəltə-a nəmfal Nigeriaye-a kasatsəna. Gowon bǝ kərmairo cizənadə ngawo kəntawu July bǝ suro saa 1966 yǝn kərmai askərraye [[Nigeria]] lan səsangənayen. Adəye səkə, Gowon də loktu kuruwuro kura lardə Nigeria yǝ ro cidazəna, saa ləgar karəngaro kərmai sədin hatta kərmainzə 1975 lan Brigadier [[Murtala Muhammed|Murtala Mohammed]] yǝ kərmainzə'a sətanaro. == Lamintǝ == 38taydxwx8uf1tubop63c40nkxo49oo 0 1530 20356 18165 2025-02-09T11:04:13Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q4284482]] 20356 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q4284482}} == <ref>https://web.archive.org/web/20221123211206/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa2?cod_primaria=1000144&CodActa=46580</ref>Yannick Carrasco == '''Yannick Ferreira Carrasco''' sha chasambo yim diyon bǝ lan kǝntawu lailahir bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (4/9/1993) dekkel baktema cidi Belgium bǝ, kuruman fuwu baktema club donyi La liga bǝ Atlético Madrid ro wa kuru cidi nzǝ Belgium bǝwa ro. == Lamintǝ == 9lbv4nzk9ejkadhfnc94n5ltbok7s98 0 1531 20357 18176 2025-02-09T11:04:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q21620854]] 20357 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21620854}} '''Yaro Bature''' (sha chasambo 15 haji 1995) dekkel baktuma cídí Nigeria bə. Sáá duwu mǝyon luko uwun (2015) bə ladən [[Nigeria]] ró dekkel bàdiwono. == Lamintǝ == a99ancgmhgfva9b14y14klwohtwmqlg 0 1532 22266 20358 2025-03-18T16:36:10Z Bukr Garbai 213 +s 22266 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21281870}} <references /> <ref>https://www.bellanaija.com/2015/10/olamide-jumps-on-the-remix-to-jagaban-by-ycee/</ref> '''Oludemilade Martin Alejo''' sha chasambo yim findin laarrin bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin yaskin bǝ lan sha katambo (29-Jan-1993). '''Ycee''' bǝ lan sun nzu notuna ma, Kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya Raping bǝ diyoma. ==Lamintǝ== 23ths4o6whfwekxtqdl4fl2cg6fyia4 0 1533 22760 22751 2025-03-30T18:20:56Z Umargana1 21 22760 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q56287}} '''Yedina language''' Yedinadə, kuruson Budumalan notənadə (Boudouma), təlamma [[Chadic]] yǝ dalami Biu-Mandarayǝ shidoni batau kəmaduwu [[Chad]] yǝ fəte [[Chad]] yǝ dən manatinma kuru mashi Cameroon yǝya [[Nigeria]] yǝya.[1] Manama 200 [[Cameroon|Cameroon lan]] nabsana, kuru gabsənadə [[Chad]] lan nabsana.[2] ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9789956796069</ref>=== iymc60nc1znabv2khsatx48x3o6gy6f 0 1534 20360 18207 2025-02-09T11:04:22Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q18016138]] 20360 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q18016138}} '''Yemi Eberechi Alade''' Sha chasambo yim miyon yaskin bǝ lan kintawu shawur bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fiskun laarrin bǝ lan sha katambo (13-March-1989). '''Yemi Alade''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ kaya Afro pop yi ruwotuma,kasuma kuru, biske drama bǝ diyoma. ==Lamintǝ<ref>https://www.undp.org/content/undp/en/home/news-centre/news/2020/Nigerian_Afropop_star_Yemi_Alade_joins_UNDP_call_for_urgent_action_to_protect_those_hit_hardest_by_COVID-19_surge.html</ref>== 70xu9ww109818rr9tnr7tqagvxkf60m 0 1535 20361 18225 2025-02-09T11:04:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q20492429]] 20361 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q20492429}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Diario_AS</ref>'''Yeray Alvarez Lopez''' Sha chasambo yim findin luko diyon bǝ lan kintawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (24/1/1995) dekkel diyoma cidi Spain b kuru ngawo baktema club donyi La liga b Atlétic Bilbao ro == Kǝnǝnga Nzǝ == == Lamintǝ == tvzvk1cer90hvftgsbbx8pl2xnkg1a1 0 1536 18229 18228 2025-01-31T13:44:44Z Amire80 18 3 revisions imported 18228 wikitext text/x-wiki === Yim kǝrmai kǝlabǝ tuwon dina ma === Yim kərmai kəlabe, shiga October Firstlan notəna ma, shima yim batalla lardə Nigeria Yewo, yim kəntagə Octoberbe 1lan tədin. Shima Nigeriaye kərmai kəlabe kərmai Britishben yim kəntawu Octoberbe kawunzə 1 saa 1960lan warmatəgəwo. == Gargam == Ngawar kǝla Nigeria bǝn Suro saa 1914 lan, kərmai Nigeriaye anəmyedə'a kərmai yala Nigeriaye'a kəllata kərmai Nigeriaye'a kərmai noto'a codo, shidoni kalangai'a Nigeria zamanye'a də.[2] Dareram saa 1950s yen, kəriyewa kərmai kəlabe Africaye bowotə-a kuru mairi Britishye ngawotə-aye səkkə lardədəro kərmai kəlabe suro kəntawu October yǝ kawunzə 1 saa 1960 bǝ lan kəlakəl Nigeria bǝro cedo.[3] Ngawo saa yakkəyen, doka lardəyedə faltəna kuru lardədə'a Federal Republic of Nigeria ro warmatəgəna Nnamdi Azikiwe, buron Gomna-General, shima kura lardəye buro salakyewo.[4] Yim kərmai kəlabe buro salakbe Suro saa 1960 lan, Lieutenant David Ejoor, shidoni darelan kazadala askərraye ro walzənadə, daraja gardə'a kərmaitəye səbandəna kəlele alama dawu bənyeyen.[5] Kǝlelewa Batalla shima adǝ saa woson gomnati lardǝ Nigeriabe shiga tǝdin. Kəleledə kura lardəye jamaro manazənadən baditin, shidoni radio-a telebijin-alan warmatəyinmadə.[6] Kuruson kəlelewa nashawa sammason Nigerialan mbeji, surodən Askərra Nigeriabe-a, Askərra Nigeriabe-a, Mowonti Lamarra Diyabe-a, cidawu-a kuru cidawa ilmube lardəbe-a mbeji. Misallo, mowontiya primary-a secondary-a yedə bərni kura lardəye'a na'a gomnati gana'a lan kəlele kəleleye sadin.[7] Diwalwadə kəlelelan səmbərtəna amso-a kufuwaso-a kəli-bəl-kəli samin diwalro lezayin.[8] Ofiswa-a kasuwuwa-a Nigerialan yim kəntawu Octoberbe kawunzə 1lan zaksana. Saa karəngə adən jamaye kasattə badəye kəlelewadəga suwudə, dalil kəndaram razəgəbe-a nəmgadetə kaduwube-aye səkkə.[9] 0rvcwqiov2xab6ip0ug72p324zjzp5x 0 1537 20362 18239 2025-02-09T11:04:26Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19668381]] 20362 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19668381}} <ref>https://web.archive.org/web/20150211131800/http://newtelegraphonline.com/how-yinka-ayefeles-father-died-after-birthday-celebration/</ref>'''Olayinka Joel Ayefele''' Sha chasambo 1 Feb 1968. '''Yinka Ayefele''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya Gospel yǝ ruwotuma. ==Lamintǝ== 898ytftw7otwcmxgq4i3lo0blqf2qs0 0 1538 20363 18250 2025-02-09T11:04:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q682777]] 20363 wikitext text/x-wiki <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Yobe_State#cite_ref-PHC_Tables_1-0</ref>{{Databox|item=Q682777}} '''yobe''' Yobe dǝ lardǝdo yala-gǝdi Nigeria be lan kara. Lardǝdo zauro lamar kǝrawunzǝye, kǝntagǝ Augustbe 27 saa 1991 lan cetando. Lardә Yobe yǝ dә Borno State dәn koltәna. Bərni kura lardǝ Yobebedǝ shima Damaturu, kuru bǝrni kura nǝlewabe dǝ shima Potiskum. Fune dǝ shi kura kura nasha cidiye dǝn, Potiskum Local Government Area dǝ shima na kǝrawuye-a kasuwuye-a, kasuwu ngǝwusoye kura kura suro [[Afrika]] be dǝ Potiskum lan kara. Geography Lardә dә lardәwa diyau'a kәla kәnza: Bauchi, Borno, Gombe, kuru Jigawa. Lardə Yobe ye kalangaiyya'a nasha Borno ye'a gədi lan km 421 ye'a, nasha Gombe ye'a anəm lan km 140 ye'a (nəm kəmoduwu Gongola ye dən), nasha Bauchi ye'a km 188 ye'a kuru nasha Jigawa ye'a km 193 ye'a gədi lan kuru nasha Republic of Niger ye'a yala lan km 352 ye'a. 5]Nasha yalabe lan nasha Diffa-a Zinder-a Nigerbe-a kəlzəna. Dalil kərmai dә shima nasha dәye dәn dәn, kәnda dә zaumaro na'a kuruwuye dәn, kәnda dәye zaumaro na'a kuruwuye dәn, suro kәnәnga dәn gәnyi maa, kәndә dәye suro kәnәnga dәn nәm nguwu ro kәnәngәna. == Laminatǝ == 2679vxkm8ym8t77zwzjerr2av42lkt9 0 1539 20364 18259 2025-02-09T11:04:30Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q48792730]] 20364 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q48792730}} '''Yobe Desert Stars Football Club'''<ref>http://www.goal.com/en-ng/news/yobe-desert-stars-seal-nigeria-professional-football-league/13sugdmix14ux1soekz8xcaebn</ref> dǝ karafka Dekkel bǝ kərwe Damaturu cidi Yobe lan daana ma. == Lamintǝ == m5ilfs7pl5iwfvbxhaho7c191gaarjm 0 1540 18263 18262 2025-01-31T13:44:46Z Amire80 18 3 revisions imported 18262 wikitext text/x-wiki '''Yoga'''. 'yoke' au 'union' shima karapka awoa zahirre, hangalbe, kuru hangalbe au lamarra ilmube doni cidi India kureye lan tuwandinma kuru hangal gənatəgə (yoke) (Chitta) kuru fitina dinabe (Duḥkha) notənyi.. kpo5ymoju1r54p9dr04vo8apitoomyb 0 1541 20365 18287 2025-02-09T11:04:33Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q866]] 20365 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q866}} [[Liwuram:YouTube full-color icon (2017).svg|thumb]] <ref>https://www.hollywoodreporter.com/business/digital/youtube-ad-revenue-tops-8-6b-beating-netflix-in-the-quarter-1235085391/</ref>'''YouTube''' YouTube dǝ shafi kura video yiko yə internet lan. cidi lardi America bə lan. Hedikwatan nzə San bruno California bə lan. Yim miyon luko diyon bə lan kintawu sawan bə lan suro saa duwu indin luko uwun bə lan.(2005) shafi shimadi ka,ada . Steve chen, wa. Chad hurley, wa. Jawed karim wa. Sandima shafi YouTube bə di kaza saadin. Amma kirmaro company kura Google bə lan Sunzu notunaman kaannza YouTube dǝ. Adiyey YouTube shima shafi fal kura suro sandi indin bə lan shafi daso sowa kozuna am nguu lan. Buroyə shima Google search . Kintawu lan am billion duwu indin luko uwun kozuna shafi YouTube bə dǝ kazanma. Suro kəntawu Mayye saa 2019 ye lan, bidiyo so dǝ awa 500 ro kozǝna suro minti falyen, kuru suro saa 2021 ye dǝn, video duwu biliyon 14 ye mbeji. Suro kәntawu Octoberye saa 2006 lan, YouTube dǝ Google ye $1.65 billion ye ro suwudәna (suro saa 2023 yen $2.31 billion yeyi). == Lamintǝ == 2pnwargwr7qt246mppimpxsbvapds6f 0 1542 22643 20366 2025-03-29T17:49:06Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22643 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q21574887}} <ref>https://notjustok.com/news/chocolate-citys-young-jonn-relationship-with-ybnl/</ref>'''John Saviours Udomboso''' Yim mǝyon araskin bǝ lan kǝntawu sawan bǝ lan suro sa,a duwun yar laarrin filaarin luko uwun bǝ lan sha katambo (16-Feb-1995) bǝ lan katambo. '''Young Jonn''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya ruwotuma kuru Izini yoma. == Lamintǝ == <references /> g8qjek50zhc5jamacozmcey0yqk1jan 0 1543 18303 18302 2025-01-31T13:44:47Z Amire80 18 1 revision imported 18302 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[YouTube]] hws3bj0ube7uq7abq72ewsdt1pc8yjv 0 1544 20367 18312 2025-02-09T11:04:38Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q16233024]] 20367 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q16233024}} '''Onome Onokohwomo''' sha chasambo 8 July 1989. '''Yung6ix''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya Hip Hop yi rutuma ==Lamintǝ<ref>https://web.archive.org/web/20141110161821/http://sublimemg.gnbo.com.ng/_item?item_id=042001</ref>== my560t0ozwhxd2yg4h0uyvu4j0rgga4 0 1545 20368 18337 2025-02-09T11:04:40Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7327]] 20368 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7327}} '''Yuri Alexeyevich Gagarin''' sha chasambo yim laarrin bə lan kǝntawu Armalan bə lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin luko diyon bə lan sha katambo (9-march-1934). == Bawono == Yim findin tulurin bǝ lan kǝntawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin firakkin uskun bǝ lan bawono (27-march-1968) yuri dǝ shi kam cidi sovit and Russian bǝ kureman shi (Astronaut) shima kam buroyǝ space ro lezina ma. == Kenengan nze buroyǝ == Yuri Gagarin dǝ bula donyi (Klushino) bǝ lan sha katambo nasha (Gzhatsk) bǝ lan Kirmaro nadi (Smolersk, Oblast Russia) bǝ lan notunama yim laarrin bǝ lan kintawu Armalan bǝ lan suro saa duwun yar laarrin fyakkin luko diyon bǝ lan sha katambo (9-march-1934). Ba'an nzu shima ([[Wp/kr/Alexey Ivanovic Gagarin|Alexey Ivanovic Gagarin]]) yan nzu shima ([[Wp/kr/Anna Timofeyevna|Anna Timofeyevna]]) sandi indi so cida kulo yǝ sadin. == Lamintǝ<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Yuri_Gagarin#CITEREFHallShaylerVis2007</nowiki></ref> == 35ft2y5vn8w9zg270z0jycluan461s1 0 1546 20369 18345 2025-02-09T11:04:44Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q3510533]] 20369 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q3510533}} <ref>https://web.archive.org/web/20190920122937/https://jesperstromback.files.wordpress.com/2009/12/jgmcvol2no1-2.pdf</ref>'''Yusuf Olatunji''' Sha chasambo 1905-1978. '''Baba Legba''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, Kaya Sakara rutuma. ==Lamintǝ== 8x8k2pj93ajpymjs5fbmw6wvowwea1u 0 1547 21049 20416 2025-02-20T03:26:11Z 186.108.89.65 21049 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q15637215}} <ref>https://www.ethnologue.com/language/knc</ref>'''Yǝrwa kanuri''' Yerwa Kanuridə au Kanuri dawuyedə təlamma Kanuriye jili kada manatin nguwusoro nasha Nigeriayeya, Nigeryeya, Cameroonyeya, Chadyeya kuru amma Sudanlan nabsanadəye. Yerwa Kanuridə sandima manazayin amma Kanuriye kurawo fəteya dawu Africayelan kuro. Yerwa Kanuridə shima jili Kanuriye kurawo, kuru shilan faidatin zande ciye-a ruwoye-a Cameroonlan kuru shidə suro dalami Saharaye təlamma Nilo-Saharayedəro yakkata. Yerwa Kanuri təlamma Kanuriye Nigerialan ruwotənadə ruwo Ajamiye alfabet Arabicyedən faidatin.<ref>https://www.britannica.com/topic/Kanuri-language</ref> why yall ignoring my edits Yerwa Kanuridə təlamma fantəgəye kura (LWC). Təlamma De factoye kəriyewa Borno-a, Yobe-a, Gombe-a Nigeriayedən, ilmulan faidatin; faidatə zauro tartəgəna. Təlamma Kanuriyedə, shima təlammado kəriye Bornoyeya, Yobeyeya, Gombeyeya, ilmulan faidatin kuru nasha adəlan zauro manatin. Nasha Sahara anəmyedən fəlangzanadə, amma Kanuriyedə nasha kəmaduwu Chadyedən tartaana dareram karnu kən 7medən. Sandima kaduwudo kəriye Bornoyedən nguwuwo kuru təlamma nzadə dawu karnu kən 19medən zauro nowata, kasuwulan faidatin, kəndaramma kullumyeya, adin, adablan, kəriyewa gultənadən bas gənyi amma dawu Africayen.<ref><nowiki>https://www.ethnologue.com/language/knc/</nowiki></ref> Nasha morphologyben, shidə futu kəltəbe fəlejin, prefixes-a, suffixes-a, kuru infixes-a kəlzəna shilan nəmgade-gade manabe-a maanabe-a gəmtəyin. Nasha sautiben, Central Kanuridə sha consonants kada-a vowels-a lan bayantəna, vowels kənzabe-a kunten. Təlamdə nəmgade-gade sautibe faidatin, maana lexicalbe-a grammarbe-aro banazəyin.[5] Nasha manaben, Central Kanuridə tartip kalmabe mauduwu-awo-cidabe (SOV) zayin, mauduwudə cidadəga kawuzəna kuru awodəbe zəgayin. Surodən alamaram manabe kada mbeji misallo kasattə jinsibe-a, aji sube-a, kuru nizam manabe tuskaata loktu-a, futu-a, hangal-a fəletəro. Darasə suyedə faida kada sədin suro Central Kanuriyen, nəm tilo adjectives-a, pronouns-a, kuru verbs-a dəga faljin.[5] Postpositions suro Central Kanuriyedə faidatə nəmkam ndikate awowaben bayantəro kuru faida nəmkam na-a loktu-a fəletəro. Verbsdə zauro inflected, nasha grammarbe kada fəlejin kuru asutə kəndowa-a lamarwa-aye cin. Təlamdəye suronzən futu manalan faidatəye mbeji kalma bəlin tando-a kuru maana gəmtə-aro.[5] Yerwa Kanuridə sudə təlamma Yerwaye doni Nigerialan manatindən bowotə. Təlammadə təlamma kada mbeji, laadə amma təlamma Central Kanuriye manazandə amma laadə asuzayin ba. Təlamma Kwayamyedə amma təlamma Yerwa Kanuriye manazandə asuzanyi amma təlamma Maiduguriyedə su bəla Maiduguriyen bowotənadə təlamma Yerwa Kanuriye gadedəa asuzayin.[4][5] == Lamintǝ == 7hzd1ob61iocvi89jj8fbjocdc7k64n 0 1548 18365 18364 2025-01-31T13:44:50Z Amire80 18 6 revisions imported 18364 wikitext text/x-wiki ===Zainab Al-Ghazali=== Zainab Al-Ghazali ,kàtàmbǒ (2 muhàŕŕàm 1917-3 sámàn 2005) fer̀o cìd́i màsàr bə shimá kungíyá dónyí kàmúwá músúlmà bə́ cìdì masár bedə́ kóksu (jama at al sayyidat muslimat.) == Lamintə<ref>https://web.archive.org/web/20121026133104/http://www.scribd.com/doc/18540888/Return-of-the-Pharaoh-Memoirs-in-Nasirs-Prison-</ref> == 5txpgnhc96wwr5dcb930sf729yw9p86 0 1549 20371 18372 2025-02-09T11:04:48Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q145793]] 20371 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q145793}} Zamfara (Afunon: Jihar Zamfara; Fulatan: Leydi Zamfara; Adlam: ⁇ ⁇ )(kanurin: bula zamfara bǝ) shima lardədo yala-fəte Najeriyabǝ wo. Bərni kura lardǝ Zamfarabedǝ shima Gusau kuru gomna nzǝdǝ shima Dauda Lawal. Saa 1996 ro, nashawa adə nasha lardə Sokotobǝ Zamfara (Hausa: Jihar Zamfara; Fula: Leydi Zamfara; Adlam:  ⁇   ⁇ ) shima lardədo yala-fəte Najeriyabǝ wo. Bərni kura lardǝ Zamfarabedǝ shima Gusau kuru gomna nzǝdǝ shima Dauda Lawal.suro Saa 1996 ro, nashawa adə nasha lardə [[Sokoto]] bǝ. Zamfara dǝ nashawa Hausabǝ ngǝwuso nabtǝ. Zamfarawa dә nguwuso suro nashawa Anka-a, Gummi-a, Bukkuyum-a Talata Mafara-a lan. Gobirawa dә naptә kәrmai Shinkafiye dәn nabsan. 4] Gobirawa dǝ tawadǝro Gobir Kingdom lan hijratǝna. Burmawa sodǝ Bakura lan tuwondin kuru Fulani sodǝ Bungudu, Maradun, Gusau lan nabtǝ kuru lardǝ samma so lan tuwondin. Chafe, Bungudu-a Maru-a lan, ngəwuso [[Katsina]] wa, Garewatawa-a Hadejawa-a. Amma Alibawayedə Kaura Namoda-a Zurmi-a lan kara, Alawan Shehu Usmanu Fulani's də Birninmagaji lan kara. == Lamintǝ == bmzpyj0uxwhcjo3mbq9e59kirsrukz5 0 1550 20372 18383 2025-02-09T11:04:51Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2178141]] 20372 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2178141}} == <ref>https://web.archive.org/web/20120229173916/http://www.tribune.com.ng/sat/index.php/sports/563-abandoned-zamfara-utd-player-cries-out.html</ref>Zamfara United F.C == Zamfara United football club dǝ karafka Dekkel bǝ kərwe Gusau, Zamfara Nigeria bǝn. == Lamintǝ == 58ti9tvoc30605q6yaf7pvsn27t7trh 0 1551 20373 18404 2025-02-09T11:04:53Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8067629]] 20373 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8067629}} [[Liwuram:Flag of the Zaria Emirate.svg|197px|right]] '''Zazzau''', kuru sha '''Zaria Emirate''' lan notuna ma, shima lardǝ adabe wo kuru kura kǝrye Zaria, lardǝ [[Kaduna]], [[Nigeria]]. Mai Zazzawu yǝ kərmayǝ shima H.E Alhaji Ahmed Nuhu Bamalli CFR, shido amari maiye buroyl, Alhaji Shehu Idris dǝa kǝnasartǝ. == <ref>http://allafrica.com/stories/201001040759.html</ref>Mairi hausa bǝ buroyǝ == Awo do zauro faidaa kəla hawar kureye Zazzau ye də shima ruwo do badiyaram karnu kən 20th yǝ lan tədəna ma. Shiye hawar adabe kəla futu mairi Hausa bǝ dəga Bayajidda lardǝ Arab yǝ Baghdad lan gozǝna dǝa gulzana, kuru hawarra maiye-a loktu suwudǝna. Kǝla loktu adǝben samma gulzana. Mairi [[Hausa]] bǝ au Habebe buro salakbedǝ karnu kǝn 11th bǝ lan faidatǝ, Mai Gungu ma yǝ gǝnatǝgǝ. Adəye səkə shima lardə Hausa Bakwai yǝ tulurdən fal nza.Mai Zazzawun yǝ buro salakkin kərmai zauro nowata dә shima ya Maira Amina, shi doni dawu karnu 15th au dawu karnu 16th lan kərmai sәdәna ma. Kuru sha Muhammed Bello, hausa bǝ gargamma badiyaram karnu kən 19th be-a kuru Sultan Sokoto bǝ kən indimibe-a, shima kam buro salak yǝ maiya hausa bǝ koksuna ma. == Lamintǝ == bx7t4g3ovcf70kkprd13gvcvoguwu2c 0 1552 18406 18405 2025-01-31T13:44:51Z Amire80 18 1 revision imported 18405 wikitext text/x-wiki '''Zen''' (Japanese; from Chinese "Chán"; in Korean: Sŏn, and Vietnamese: Thiền) shima malumma Mahayana Buddhismbe doni suro lardǝ Chinabe zaman Tang dynastybedǝn fuwuzǝna shima malumma Chanbe (Chánzong, "malumma hangal gǝnatǝbe") au malumma hangal Buddhabedǝ (foxin zong) p6or1814n4oj7eb7my3blt920szzjvf 0 1553 20374 18413 2025-02-09T11:04:55Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q7333]] 20374 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q7333}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Zheng_He#cite_ref-FOOTNOTEDreyer200711_1-0</nowiki></ref>Zheng He (simplified Chinese: ⁇ 和; traditional Chinese: ⁇ 和; pinyin: Zhènghé; Wade ⁇ Giles: Chêng-ho; 1371 ⁇ 1433 au 1435) shima amari cina ye, amari kərawuye, amari diplomaye, amari kurunye, kuru amari maiye suro zaman dau Ming ye buroye lan. Buron Ma He lan suro fatowa Muslimye lan sha chasambo, kuru ngawo adǝben su Zheng ye sha Emperor Yongle ye cin. == Lamintǝ == 8lnrxsdj18ce3s1rj56r2a0246u5a91 0 1554 20375 18433 2025-02-09T11:04:58Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q9397]] 20375 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q9397}} '''Zhu Xi or Chu Hsi''' Zhu Xi sha chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu lailahar bǝ lan saa duwu fallin yar fallin fyakkin bǝ lan (18-oct-1130) == Bawono == Yim findin yaskin bǝ lan kǝntawu shawul bǝ lan saa duwu fallin yar indin bǝ lan bawono(23-Apr-1200) Zhu Xi dǝ shi kayama (Confucian) bǝ Cidi [[China]] bǝ loktu Dynasty bǝ lan == Kenengan nzǝ buroye == == Lamintǝ<ref>https://en.m.wikipedia.org/wiki/John_C._Wells</ref> == fhbf2yo8ldpvbjetcbziyqtd9a7azyn 0 1555 18438 18437 2025-01-31T13:44:53Z Amire80 18 4 revisions imported 18437 wikitext text/x-wiki ===Zinder=== Zinder (fatolan, Damagaram), buron Sinder lan bowotin də, shima bərni kura kən yakkəme Niger lan, nəm nguwu am 235,605 suro isawu 2012 yen.[2] Shidə kilomita 861 (mi 535) gədi bərni kura Niameybedən kara kuru kilomita 240 (mi 150) yala bərni Nigeriabe Kanoben kara. ==Gargam== Zinderdə asalnzədə na bəladiya Hausaye Zengouyedə.[3] Bəladə zauro faida'a ro wallono ngawo am kura'a Kanuri ye suro saa 1736 yen, sandiye bəla bəlin Birni lan bowotin də'a anəm lan garzana kuru bəla Zinder də'a bərni kura Sultanate of Damagaram ye suro saa 1736 yen warmajiya.[3] Ngawo adəyen Zinder də dawudi kasuwu Trans-Saharan ye ro wallono kuru dawudi kasuwuye kura anəmye Kano men kuru gədi Bornu ro lejin.[4] Sultanate də kərmai Borno Empire yero kara hatta kərmai Sultan Tanimoune Dan Souleymane ye dau dau-datəram karnu kən 19th ye lan, shi do kərmai kəlabe warmajiwo kuru duno'a faraktə badizəna də. ===Lamintǝ<ref>http://citypopulation.de/Niger-Cities.html</ref>=== oroh0l3ettln1zqjzx4cdjfx4l2uzmy 0 1556 20376 18457 2025-02-09T11:05:01Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q108181101]] 20376 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q108181101}} '''Oniyide Azeez''' Sha Chasambo 21 April 2000. '''Zinoleesky''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi [[Nigeria]] bǝ, kaya ruwotuma "Chrome Eccentric" dǝro kǝlanzǝ kǝlanzǝro sǝdǝna, suronzan "Ma Pariwo" kuru "Kilofeshe" dǝa mbeji. == Kǝndaram buroye == Zinoleesky dә kәntagә Aprilbe kawunzә 21, saa 2000 lan Mr. dәga Mrs. Oniyide lardǝ Lagosbe amma asalnza lardǝ Ogunbe, Nigeriabe. Shiye Agege, [[Lagos]] State lan tadazǝna kuru Lively Kiddies Nursery-a Primary School-a lan fǝlangono. Shiye kəraanzǝ secondary ye dǝ Boys Secondary School Agege, Lagos State lan gowono. ==Lamintǝ<ref>https://www.gistreel.com/zinoleesky-debunk-claim-of-being-27-years-old-reveals-real-age-video/</ref>== mniow0zm9tlu9j2ppnrxomlll0v8skw 0 1557 18461 18460 2025-01-31T13:44:53Z Amire80 18 3 revisions imported 18460 wikitext text/x-wiki '''Zizilivakan language''' Zizilivakan (Zizilivakan, ziliva, Àmziriv), kuru sandiya Fali Jilbuyeya Ulan Mazhilvənyen notənadə, shima təlamma Chadicyedo Cameroonlan manatin kəriya yala cintəyedən kuru shiti Nigeriayeya. Shidə fal suro kada nadən su Fali lan bowotindən. Zizilivékendə Cameroonlan amma yer gana bas manazan (Crozier-a Blench-a 1992), kalangai Nigeriaye karəngalan. Fətə Guiliyen manatin (Bəla Bourrhaye, fella Mayo-Tsanagaye, Nasha Yalaye Cintə). Kuruson Nigerialan bəla Jilvuben manatin. Cameroonlan, Nigerialan manatinba.[2] ===Lamaintǝ<ref>https://www.ethnologue.com/18/language/ziz/</ref>=== 7wtagb7qr8y4v5tiis0hamrpjqm8ij1 0 1558 22630 20377 2025-03-29T14:22:13Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22630 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q64010220}} <ref>https://tribuneonlineng.com/joy-as-ijurin-ekiti-opens-community-library/</ref>'''Omoniyi Temidayo Raphael''' (kəntagə jimada gaji yǝ kaunzə 19 saa 1994 lan katambo), shiga Zlatan Ibile lan nozana, shidə kam rap kuru kaiyyama Nigeria bǝ. Shima cidawu kura kuru Zanku records dəga koktəma. Suro saa 2014 lan, bikkǝ nəm ilmuye One Mic yǝ do Airtel yǝ banazəyin ma saa 2014 lan, Abeokuta, kəriye Ogun ye lan zuwuna.[4] Dareram saa 2018 ye lan, Raphael yǝ kaiyya fal su "Zanku" lan bowotin dəga cutulo, fartə bəlin su fal dəga.[5] Yim kawu kəntawube 3 kəntagə Nuwambaye saa 2019-lan, albomnzə buro salakbe Zanku-də cutulo, su shiro Zlatan Abeg No Kill Us gultində. Shiye sunzǝ Zlatan Ibrahimović ro ciko, sau shiye biske dekkel shiye sǝragǝna. '''Kənənga-a cida-a buroye''' Omoniyi Temidayo Raphael də Ikorodu lan katambo kuru wurano, kəriyǝ Lagos yǝ lan amma fərtənzə Ijurin, kəriyǝ Ekiti lan. Suro saa 2011 lan, diploma lardəye kəra kasuwuye Moshood Abiola Polytechnic lan tamozəna. Raphael yǝ cida kaiyayǝ kəratəro shawari cido ngawo mowonti secondary tamozənayen.[12] Sa shiye saa 19 lan, shiye gasa kaiyabe "One Mic Campus Tour" ye do Airtel ye banazəyinma saa 2014 yǝ dəga zuwuna, shi do Abeokuta, kəriye Ogun yǝ lan tədən də.[13] Sanyaram kaiyyabǝ Nigeria lan shiga nozana ngawo "My Body"—Olamide-a suro saa 2017 bǝn kolzǝna bǝn. == Lamintǝ == <references /> s00nt0lweya7bgdjc2zyz83yuvqlgo5 0 1559 18486 18485 2025-01-31T13:44:54Z Amire80 18 8 revisions imported 18485 wikitext text/x-wiki '''Owoh Chimaobi Chrismathner''' 20 March 1990 bǝ lan katambo. '''Zoro''' bǝ lan sun nzu notuna ma, kayama cidi Nigeria bǝ, kaya rutuma. Kayan nzu # Mabuza 2016 # Ogrer 2016 # Achikolo 2016 # Landlady 2017 # One on One 2018 # Escorpion feat. Yerch 2021. ==Lamintǝ<ref>http://www.informationng.com/2018/04/indigenous-rapper-zoro-buys-another-new-car-photo.html</ref>== 3pj1e6nv19eq3mwnqq01p128guhs0rw 0 1560 18488 18487 2025-01-31T13:44:54Z Amire80 18 1 revision imported 18487 wikitext text/x-wiki '''Zoroastrianism''', kuru Mazdayasna kuru Behdin lan nowotə, shima adin Iranbewo. Adǝ shima adin dinaye kurebedǝwo, shido kǝrawu Avestabe-a annabi Iranbe Zoroasterbe-a lan tuwondin. q0wrgcdlt3t6balwb44ro05mbcdgb9h 0 1561 22057 22056 2025-03-15T20:22:54Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Cat]] to [[Ngam au fatu]] 22056 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Ngamdə (Felis catus), kuru shiga ngambe fatobe au ngambe fatobe gulzain, shidə dabba fatobe gana kəmbuma. Shima jili alagǝwa fatobe baswo suro fato Felidaeben. Fuwutə ilmu archaeologybe-a geneticsbe-aye fəlezəna ngam fatowaro waltədə gədi karungu 7500 BC yen wakawono. s0ygb997f068rfjwa9oe73jw0msg8o2 0 1562 20378 18504 2025-02-09T11:05:06Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q2102]] 20378 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q2102}} '''kadi''' Kadi dǝ dabba la tiyi kuru wa yinzi ba . Kuru sandi dabba,a gadǝ kumbun nza wo. Jiri jiri kadi bǝ duwu yaskin yar diyau kozuna mbeji. (3,400 species) tun zaman buro yǝn kadiya mbeji keman saa million miyan fidiyon yaskin au saa million miyan firakkin tulurin ngawon. (Jurassic period) bǝ lan zaman dǝ botin. == Lamintǝ == b8z4v7j6iz1t8w67nz50rb3x3xoudbm 0 1563 20379 18544 2025-02-09T11:05:08Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q13140547]] 20379 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q13140547}} <ref>HASC, population, area and Headquarters Statoids</ref>'''Kaduna North''' Gomnati lardǝbe, shima na gomnatibe lardǝ Kadunabe, lardǝ Nigeriabe. Bərni kura lardǝ Kaduna ye dǝn kuru fato kura lardǝye dǝ suro bǝrni Doka yen kara. Lamba postbe dǝ 800. Nǝm faraknza 70.2 km2 ye. == Gargam == Kaduna Yaladǝ shima gomnati naptǝbe kambowo suro lardǝbedǝn. Sekretarianzǝ Magajin Gari, Doka lan kara. == Demographics == Kaduna Yaladǝ ndikate latitude 10:35 Yalabe-a longitude 7:25 Gǝdibe-a dǝn kara. Yala-a Fəte-a lan bəla Igabi ye'a, anəm-fəte lan bəla Kaduna South ye'a, gədi lan bəla Chikun ye'a ye'a. Suronzə 72 km2'a kuru nəmkərawu 5,883.1 nəm/km2a. Nasha Kaduna yala yedə 423,580 yeyi suro kərye Nigeriabe saa 2006 yen. == Kәrye wa cidibe == Na Kərye Gəmnatiye Yala-Gədiye Kaduna Yedəye suronzan nashawa 12 (nashawa kəndaramma kən indimiye) au nashawa kura-kura, sandima: Badarawa Dadi Riba dǝ Hayin Banki Kabala Kawo Maiburiji Sardauna Shaba Unguwan Dosa Unguwar Rimi Unguwar Sarki Unguwar Shanu Unguwar kanawa == Geologya == Lardə Kadunabedə sammason cidiyanzədə Nəm kərtəbedə gana-gana, nəm cintəwuye 600-a 650-a lan suro nashawa kura lardəye sodən. Na'a laan mita 650 kozənaro samiye (a.m.s.l.) lan kara, kuru mita 500 lan cidiya na'a do kuluwu ro lezəna lan. == Kǝndaram au yanayi bula dǝyǝ == Kaduna Yalabe sammason suro nashanzə Africabe fəteyen kara, nasha yalabe kalangai ndikate na'a kəmoduwuye (ITCZ) yanayi bula dǝyǝ loktu namusu yǝ zungu ro lejin kuru loktu zungu yǝ kojiya nji fijin . == Nasha ilmu yǝ == Suro yala Kaduna yen jami'a ilmuye nguwu mbeji, sandiya gomnati'a nafta kilan ziyǝ'wa sammaso mbeji, mowonti pramiry bǝ 160 gomnatiyǝ mbeji nafta kilannza bǝ 40 mbeji , samma so na fallo killimi ya primiry 200 yeyi mbeji nasha den, kuru secondary ye 13 gomnatiye mbeji nafta kilannza bǝ 13 mbeji. Mowonti'wa kura kura jami,a be mbeji suro gomnati bǝ sandima; Kaduna State University, Nigerian Defence Academy, Mando Advance College of Animal Science. == Nasha kasugu yǝ == Kaduna yala dǝ shima cidaram kura do kasuwu lardǝ Kaduna ye dǝro banazǝna wo, kamfani'a fatowa kura-kura-a nguwu mbeji kuru kasuwuwa gade-gade mbeji. Kasuwu kura lardǝbe dǝ na adǝlan kara, Kaduna Central Market dǝ shima kasuwu Abubakar mahmud gumi dǝwo nowotǝnama dǝ == Kәndaram kәjibe == Na'a gade-gade na gomnatiye bǝ na'a kasuye-a na'a sandǝ nama mbeji, na'a gade-gade nguwu mbeji, na'a Ahmadu Bello Stadium-a kuru Ranchers Bees Stadium-a, na'a lardəye Murtala Square-a də na'a lenəmbe kərmaaro na'a Sandǝ nama mbeji, na'a ASAA Pyramid-a, Hamdala Hotel-a, Hotel Seventeen-a, Crystal Garden-a, Side Resort-a, Arewa House-a, National Museum-a, kuru gade- gade kada. == Lamint == g0n792y9uo1iwp1x43su2j9wmq4l5ht 0 1564 20380 18556 2025-02-09T11:05:11Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q6345763]] 20380 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q6345763}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kaduna_South#cite_ref-1</ref>'''Kaduna south''' Kaduna South dǝ Gomnati Lardǝye Kǝre Kaduna bǝ lardǝ Kaduna bǝ lardǝ Nigeria bǝ ladǝn. Fato kura dә Makera lan kara. Nashawa gadǝ sandima == Kalangaiyya == Nasha Gomnatiyǝ Kəre Kaduna South (LGA) shima kalangainzə na'a Gomnatiyǝ Kəre yakkə'a kəlzəna: Kaduna North LGA yala lan, Chikun LGA anəm lan kuru Igabi LGA yala-fətǝ lan. 4][5] == Kәrmai cidibe == Na Kəre Gəmnatiyǝ Kaduna South də suronzan nashawa 13 mbeji (nashawa kəndarammabǝ kən indimi au nashawa), sandima: [1] Badiko Barnawa Kakuri Gwari dǝ Kakuri Hausabe Makera Sabon Gari Yalabe Sabon Gari South dǝ Telebijin Tudun Nupawa Tudun Wada Yalabe Tudun Wada Kǝraye Tudun Wada Fəte Unguwan Sanusi == Demographics == Nǝm faraknza 46.2 km2 kuru am 402,731 ye suro kǝrnobe saa 2006 yen. 2] Amsoyǝ Na shimadǝ kǝla fǝrǝm jamabǝ mbeji, suronzan kaduwuwa Nigeriabǝ-a sandima: Adara-a, Atyap-a, Bajju-a, Gbagyi-a, Ham-a, Hausa-a, Idoma-a, Igala-a, Igbo-a, Nupe-a kuru Yoruba-a, gade gade-a, adin gade-gade faidatayin. kasuwuyǝ Kasuwu dә lamar kasuwuye zauro faida'a kaduna south lan, na dәn karewa kada kasuwu lan kashara'a: makera, kakuri-a kasuwa-a. Cida'a faida'a do am sodǝyǝ sadin madǝ sandima dabba'a, fando'a, kuru cida nzunduyǝ. 7 == Lamintǝ == hn7j287flobdu45xc6u5gyevcjhz9p3 0 1565 18559 18558 2025-01-31T13:44:57Z Amire80 18 2 revisions imported 18557 wikitext text/x-wiki '''Kǝmowon''' dǝ dabba la karaa bǝ shi diyau wa ci kuruwa Nguwun nzu so kajim kumbun nze wo. Dabbawa jiri shima dǝ (mammals) sandi ro gulzan nasaran. n6x341gkgssvmx89yk2teihc0aiz296 0 1566 20381 18569 2025-02-09T11:05:14Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q17592]] 20381 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q17592}} <ref>https://www.iucnredlist.org/species/22732795/95049558</ref>'''Kerǝwu''' Molybdophanes), kuru shiro blue-necked ostrich gultin dǝ, shima ngudo kura dawu kuru-a amma samiro chijinba ma dawo lardǝ Horn of Africa bǝ lan tuwondinma. 4] Shidǝ jili indi , gade dǝ shima . Kawu buro yǝ lan sha subspecies do common ostrich yǝ ro gowotǝ, amma 2014 lan shi jili shima dǝ ba fattǝna gairo sorin 1] == Lamintǝ == o8c66j4whez93zonqeon6zr7iwwqk6s 0 1567 20382 18579 2025-02-09T11:05:15Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q571]] 20382 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q571}} <ref>https://www.worldcat.org/oclc/50480180</ref>'''Kitawu au kakkade''' Kitawu dǝ shima awo hawar ruwotu yǝ au fotowa yǝ dǝn, hawarra kada (papyrus, parchment, vellum, au paper) kǝlzǝna kuru kǝlanzǝ dǝn kunkunzǝna. 1] Kuru rakko ruwozayin au ruwozayin cida fictionbe au nonfictionbe ro waljin, ngəwusoro hawarra ruwozayin au ruwozan. Kalma izunuyǝ awoa zahirye adәye shima (plural, codices). Hawarra ruwobe dәn, kitawu codex dә ruwo muko lan tǝdinama au computer bǝ baksina ma, rowo ro waljin. Lamba fal suro codex ye dǝ leaf fal kuru kǝla leaf ye dǝ fal fal na fallo sabtǝya ngawon nzu zaktǝya shima kitawu cin. Kǝla awo ilmube sǝkǝn ma. Suro lamar laa kalkallan, kitawu dǝ kam kǝlanzǝye sǝdinma. == Lamintǝ == 9ca7l7gf1vj3cqdf1me1nhq1037bl8d 0 1568 20383 18590 2025-02-09T11:05:18Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q19707]] 20383 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q19707}} <ref>https://www.goal.com/en-in/news/why-is-there-a-saturday-football-blackout-in-the-uk-for-live/1bs2qnkj73shx1uryui898tax6</ref><ref>Mason's World Encyclopedia of Livestock Breeds and Breeding</ref>'''Koro''' dabba donyi kәnәmye. Shidǝ dabba lardǝ Africabe, Equus africanus, lan gowotǝ, kuru waneye subspecies, Equus africanus asinus, au jili gade, Equus asinus, ro yaktin. 1]: 1 Shidǝ lardǝ Africabe lan saa 5000 ⁇ 7000 kozǝnalan kǝnǝngatǝnama, [1]: 2 [2]: 3715 [3] kuru shima dabba cidabe ro faidatain sa loktu shimadǝn. Koro miliyon 40 kozәna dә dina lan mbeji, nguwuso lardәwa kilan nza katiyi koro la dǝn faidatan , na dәn sandiya nguwuso dabba gade au dabba sinana lan faidatin. Korowa cidabe dә ngәwusoro sandi do na fallin sabsan, korowa gana laa suro lardәwa fuwuye dәn dabba biske yǝ ro korowa dǝ gozan Koro kwanga dǝ shima jack au jackass bǝn botin,koro kamu dǝ jenny au jennet bǝn botin, kuru koro tada gana dǝ foal bǝn botin nasaran. 6] Jacks so dǝ nguwusoro kamu fur bǝ wa mazan (mares) sowa kǝltǝyin; tada chasanbiya hybrid (stallion) bǝ lan botin. jenny au hinny. == Lamintǝ == snev7k47ct1ir381bim1pkeeki28y8p 0 1569 18594 18593 2025-01-31T13:44:58Z Amire80 18 3 revisions imported 18592 wikitext text/x-wiki kwosa dә shima awo laa kalkal gәnyiye shidonyi kәndaram au kәndaram duno organismbe kojinma sammason au nasha laa dәye sәdәna dә kuru sandi dә kalkal gәnyi dalil kәnәngaro zәktәye nankaro. 1][2] kwosa ngəwuso sandiya notənama futu kwosa laa sandiya alamawa laa filetinma kəllata. tu3ddzyc15to1xmaat63x3eoq40am0l 0 1570 18598 18597 2025-01-31T13:44:59Z Amire80 18 3 revisions imported 18596 wikitext text/x-wiki myocardial infarction (MI), shi donyi sha Windstream tuno karu bǝ lan nowotǝnama dǝ, okl4ia8htig1ru48qngnc80t3n8xfwk 0 1571 18603 18602 2025-01-31T13:44:59Z Amire80 18 4 revisions imported 18601 wikitext text/x-wiki Kǝmattǝn dǝ shima alau donyi suro do dabba donyi vertebrate lan tuwandin ma wo, shido cida biologybe faida'a ngǝwu sǝdin ma, jili kǝnǝngatǝ kǝnǝngatǝbe yaktǝbe, kuru protein-a biochemical-a do kǝnǝngatǝ-a kǝnǝngatǝ-a nankaro mǝradǝtǝna ma. qpvhqs14egmwcvvobaeg0y1thcayb0j 0 1572 20384 18609 2025-02-09T11:05:21Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q144]] 20384 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q144}} '''Kǝri''' dǝ dabba laa shi diyau wa. faton ginazanma au kulolan ginazan au Askarra shilan faidatan nasha security bǝ lan. Kǝri dǝ shima jili buro salakye dǝwo am soye kǝnǝngatǝnzǝ sǝdǝna wo. Ilmuwu soye kәla kәrye dәye kәrye so dә kәrye dә kәn 15,000 kozәna ro, shi dә kәndaram kәndaramye dә fuwuzәna ro. Dalil kәnәngatәnza dәn, kәrwa so dә sandiya kәnәngatәna kәla am nguwu so ro kuru sandiya kәnәngatәna kәnәngatәna kәmbu kәnәngatәye dәn, kәmbu kәnәngatәye dә kәmbu kәnәngatәye dә kәmbu kәnәngatәye dә kәnәngatәnyi. Kǝri dǝ karǝngǝ saa duwu kadaro kǝltǝnama halla kada nankaro, nǝmngǝla hangalbe-a, kuru nǝmngǝla zahirbe-aro. Ngudowa so dә nәlewa-a,nәlewa-a, kuru launu-a lan gadejin. Sandiye cidawa ngǝwu amsobe sadin, jili dabba fandobedǝ, dabba'a gǝrjin, karewa so'a gǝrtin, polisiya so'a askǝr so'a banazayin, kammabo so'a banazayin, kuru amwa karǝgǝnzaye so'a banazayin. Saa duwu kadaye lan, kərwa sodə halla adamganabe ro walta, kuru alaka adamganabe-a kərwabe-a ye lamar kərabe ngəwuro walzəna. Tǝlam adǝ kǝla kǝndaram adamganabe lan sandiya "am kamsoye zauro karǝgǝnzadǝ" suwanzǝ suwudǝna. n7f5aug2p75c2osqetvk7ylfi8fn3bg 0 1573 18615 18614 2025-01-31T13:44:59Z Amire80 18 5 revisions imported 18613 wikitext text/x-wiki Kәrmu dә shima cidawa biologybe ==Lamintǝ== 1nci13rvzmj9on630ichdg7u3hywpzh 0 1574 18621 18620 2025-01-31T13:44:59Z Amire80 18 5 revisions imported 18620 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio [[Edo]] State bǝ''' 88.1 - Super FM Benin 90.5 – Okada Wonderland FM, (Igbinedion University Radio) Okada 92.3 – Independent Radio, Benin city[25] 92.7 – K-U FM, Benin-Auchi road, Benin city[26] 93.7 – SilverBird Rhythm FM, Ugbowo, Benin city. 94.1 – Hillside FM (Auchi Polytechnic Radio), Auchi 94.3 – Izibili FM, Ikpoba Hill 95.7 – Edo Broadcasting Service, Aduwawa 96.9 – Speed FM, Benin City 97.3 – Vibes FM, [[Benin]] city[27] 100.1 – Uniben FM (University of Benin Radio), Benin city 101.5 – Bronze FM (FRCN), Aduwawa 105.5 – RayPower FM, Ikhuen Niro, Benin city. == Lamintǝ == n2i21ztd9azw6ig0evjp9rqlc3ttq8h 0 1575 18625 18624 2025-01-31T13:45:00Z Amire80 18 3 revisions imported 18624 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio osun State bǝ''' 88.5 - Diamond FM Ilesha. 88.3 - Ayekooto FM,[47] Iwo 89.5 – Orisun FM, Ile-Ife 90.3 – Tungba FM, Igbajo 90.9 – Oodua FM, Toll Gate, Ile-Ife 91.7 – Rave FM, Oroki Estate, Osogbo 94.1 – Timsed FM, Oke Agboja, Ijebu Jesha 94.5 – Great FM, Ile-Ife (Obafemi Awolowo University, OAU Radio) 95.1 – Raypower FM, Oke Pupa, Osogbo 95.5 – Gold FM, Iloko-Ijesa road, Ilesa (FRCN) 96.3 – Odidere FM, Sky Limit area, Iwo 101.5 – Crown FM, Eleyele, Ile-Ife 101.9 – Bowen Radio, Iwo (Bowen University Radio) 103.1 – Unique FM, Ara Station, Okesa, Ilesa 103.5 – Redeemer's FM, Ede (Redeemer's University Radio) 104.5 – Living Spring FM, Ile-Awiye, Oke Baale, Osogbo 104.9 – Fresh FM, Osogbo Al Qudus Islamic Internet Radio, Darul Hijirah, Iwo Online Trybe City Radio[48] | Africa's #1 Campus Online Radio Station Saabada FM - Modakeke Akoraye FM - Modakeke == Lamintǝ == 32l35v9trhztpo5hf4buzfv8fezcdaj 0 1576 18629 18628 2025-01-31T13:45:00Z Amire80 18 3 revisions imported 18628 wikitext text/x-wiki '''Su Fatowa Radio Oyo State bǝ''' AM 756 kHz – Radio O.Y.O, Ile-Akade Orita Bashorun FM 87.7 Omoluabi FM, Alaafia Street, Mokola Hill, Ibadan 88.1 – Gravity FM, Igboho 88.7 – Agidigbo FM, Ibadan[49] 89.1 – Lead City University Campus Radio FM, Ibadan – Lagos Toll Gate, Ibadan 89.3 – Ogo-Ilu FM, Oko, Ogbomoso (FRCN) 89.3 – Wellsradio 89.3 FM, Oluyole Estate, Ibadan. 89.7 - Prince FM Radio 90.1 – Space FM, Liberty Road, Ibadan 90.3 – Brave FM, Igbo-Ile, Ikirun Road, Ogbomosho 91.1 - Crest FM,Galilee Bus stop, Olodo, Ibadan 91.5 – Star FM, Secretariat, Ibadan[50] 92.1 – Ajilete FM, Gambari, Ogbomoso 92.5 – Impact Business Radio, Akobo, Ibadan 92.9 – Royal Root FM, Jericho Area, Ibadan 93.5 – Premier FM, Dugbe, Ibadan (FRCN) 93.7 - Vintage FM, Oluyole, Ibadan 93.9 – Solutions FM, Oke – Bola, Ibadan 94.3 - Almond FM, Ikolaba, Ibadan 94.9 – 32FM, Cocoa House, Ibadan 95.1 – Raypower FM, Dugbe, Ibadan 95.5 – J.FM, Jejelaiye Garden City Area, Saki 95.7 – Soul FM, Orita Challenge, Ibadan 96.3 – Oke-Ogun FM, Alaga 96.7 – Lagelu FM, Felele, Ibadan 97.9 – Beat FM, Bodija, Ibadan 98.3 - Blast FM, Ibadan 98.5 – Oluyole FM, Old Ife Road, Ibadan 99.1 – Amuludun FM, Moniya, Ibadan 99.5 – Correct FM, Ibadan 100.1 – Jamz FM, Lagelu Estate, Felele Area, Ibadan 100.5 – Inspiration FM, Orita Basorun, Ibadan 101.1 – Parrot FM, Kinnira, Ogbomosho 101.1 – Diamond FM, University of Ibadan, Ibadan 101.5 - JDN Radio, Joyce B Road, Oke Ado, Ibadan 101.7 – Yes Radio 102.3 – Petals FM, Old Bodija, Ibadan 102.7 – Naija FM, Bodija, Ibadan 103.3 - I-flier FM, Ogungbade, Adegbayi, Ibadan 103.5 – Honor Fm, Ibadan 103.9 – King Fm, Ibadan 105.5 – Splash FM, Felele, Ibadan 105.9 – Fresh FM, Lagos-Ibadan by-pass, Ibadan[51] 106.3 – Lead Radio, Ibadan. 106.5 ~ TIWANTIWA RADIO AMINLUJINJIN , Yinka Ayefele music house, Ibadan. 106.7 – Pensioners FM, Ibadan 107.1 – Noble FM, Ibadan 107.5 – Life Radio, Ibadan Online Alóore Radio Agodi Ibadan www.alooreradio.com Spice Radio, Mokola-Sango, Ibadan Orisun Asa Radio Partytrain Radio Crystal Radio, Ogbomoso JMPBliss Radio & TV, (https://jmpbliss.com/online-radio) Ibadan Imole Radio & TV, Ogbomoso Salt FM online Radio, Ibadan Water Radio, Ibadan Primus Radio Fortress Radio Ibadan Stride Radio, Ibadan Ambassadors Radio Crown Radio and TV == Lamintl == cdda7capllcs6aegwmx6sqsvg9w0goi 0 1577 20385 18649 2025-02-09T11:05:24Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q8436]] 20385 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q8436}} '''Family''' Au yalla dǝ gulzai ya sandima am na fallin naffasana ma kunbun nzawa kunan nzawa ayin zaso na fallin sadin. Kureman attǝyǝ amanza banazan. == Lamintǝ == 5z8vg8w00s04di40fazxvczpsm8qj9r 0 1578 18651 18650 2025-01-31T13:45:01Z Amire80 18 1 revision imported 18650 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Athletic Bilbao]] pmyyp1s8wq78oo8rxorzgyfxqpejvjg 0 1579 20388 20386 2025-02-09T16:18:38Z MohammedBama123 36 20388 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q29950055}} '''Éder Militao'''<ref>https://web.archive.org/web/20210115011432/http://actas.rfef.es/actas/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=57650</ref> dǝ sha chasambo yim mǝyon uskun bǝ lan kǝntawu Razab bǝ lan suro saa duwun yar laarrin filaarin uskun bǝ lan sha katambo (18/1/1998) dekkel baktema cidi [[Brazil]] bǝ,kuru ngawo baktema karabka donyi La liga bǝ [[Real Madrid CF|Real Madrid]] ro wa kuru cidi nzǝ [[Brazil]] bewa ro. == Lamintǝ == g4nxo6oa2x8drycy629upef22v5aqhz 0 1580 20387 18680 2025-02-09T11:05:29Z JhsBot 33 bot: Removing interwiki template; the page is now connected to [[d:Q1631]] 20387 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1631}} Édith Piaf (ciwonzǝ Édith Giovanna Gassion;sha katambo ( yim 19 bl lan Kǝntawu jimada gaji bǝ lan suro saa 1915) bawono ( yim 10 Kǝntawu October suro saa 1963) shima kayama cidi France bǝ zauro nowotǝnama nasha cabaret-a kuru chanson zamanbe-a lan. ==Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89dith_Piaf#cite_ref-yahoomusicbio_1-1</ref>== do8ktrdt6w6zup7x1sfz9bgzunzt6wq 10 1586 18715 18714 2025-01-31T13:45:04Z Amire80 18 2 revisions imported 18714 wikitext text/x-wiki <div style="border:0; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); background: -webkit-gradient(linear, left top, left bottom, color-stop(75%,#fff), color-stop(100%,#F5F5F5)); background: -webkit-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: -o-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: -ms-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: linear-gradient(top, #fff 75%,#fff 100%); height:auto; padding-left:10px; padding-right:10px; padding-bottom:5px; padding-top:5px; margin:5px 5px 5px 5px; {{{style|}}}"> {{{content|{{lorem ipsum}} }}} <div style="clear:right"></div><div class="plainlinks noprint" style="font-size:90%; float:right;">{{{line|<noinclude>line line line</noinclude>}}}</div> <div style="clear: both"></div> </div> <noinclude></noinclude> nyf3yzi7skdbtj80gwfc4fqvvv3xcp8 10 1587 18717 18716 2025-01-31T13:45:04Z Amire80 18 1 revision imported 18716 wikitext text/x-wiki <div class="plainlinks" style="border: 1px solid {{{3|orange}}}; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); {{gradient|{{{1|#ffff80}}}|{{{2|gold}}}|vertical}} height:auto; {{{padding|padding-left: 7px; padding-top:5px; padding-bottom:5px;}}} margin-left:5px; margin-right:5px; {{{style|}}}"><div style="{{{style2|font-size: 120%; font-weight:bold;}}}"><noinclude></noinclude> 7dtfkm01q0wq0wbuf73d87rviey3uvk 10 1588 18721 18720 2025-01-31T13:45:05Z Amire80 18 3 revisions imported 18720 wikitext text/x-wiki <cite style="font-style:normal;"><includeonly>{{ #if: {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{title|{{{titulo|}}}}}} |1}}}} ||Eroro: [[Jiri:cite web]]: Vu mustas precize definar la parametri '''url''' e '''title''' }}</includeonly>{{#if: {{{author|{{{last|}}}}}} | {{#if: {{{authorlink|}}} | [[{{{authorlink}}}|{{#if: {{{last|}}} | {{{last}}}{{#if: {{{first|}}} | , {{{first}}} }} | {{{author}}} }}]] | {{#if: {{{last|}}} | {{{last}}}{{#if: {{{first|}}} | , {{{first}}} }} | {{{author}}} }} }} }}{{#if: {{{author|{{{last|}}}}}} | {{#if: {{{coauthors|}}}| <nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coauthors}}} }} }}{{#if: {{{date|{{{dato|}}}}}} | &#32;({{{date|{{{dato}}}}}}) | {{#if: {{{year|{{{yaro|}}}}}} | {{#if: {{{month|{{{monato|}}}}}} | &#32;({{{month|{{{monato}}}}}} {{{year|{{{year}}}}}}) | &#32;({{{year|{{{year}}}}}}) }} }} }}{{#if: {{{last|}}}{{{author|}}}{{{year|{{{year|}}}}}} | .}}{{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{title|{{{titulo|}}}}}} | &#32;[{{{url}}} {{{title|{{{titulo}}}}}}]{{#if: {{{language|{{{linguo|}}}}}} | &#32;({{{language|{{{linguo}}}}}}) }}.}} }}{{#if: {{{format|{{{formato|}}}}}} | &#32;({{{format|{{{formato|}}}}}}) }}{{#if: {{{work|}}} | &#32;''{{{work}}}''. }}{{#if: {{{pages|{{{pagini|}}}}}} | &#32;pp. {{{pages|{{{pagini}}}}}} }}{{#if: {{{publisher|{{{editisto|}}}}}} | &#32;{{{publisher|{{{editisto|}}}}}}. }}{{#if: {{{accessdate|{{{acesodato|}}}}}} | &#32;URL vidita ye la {{{accessdate|{{{acesodato}}}}}}{{#if: {{{accessyear|{{{acesoyaro|}}}}}} | , {{{accessyear|{{{acesoyaro}}}}}} }}. }}</cite><noinclude> == Faidatǝ == <pre>{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | date = | year = | month = | url = | title = | format = | work = | pages = | publisher = | language = | accessdate = | accessyear = }}</pre> <code><nowiki>{{cite web|last= |first= |authorlink= |coauthors= | date= |url= |title= |format= |work= |pages= |publisher= | language= |accessdate= |accessyear= }} </nowiki></code> === Parametri bezonata === * '''url''': URL of online item. * '''title''': Title of online item. * '''accessdate''': Date (Month Day) when item was accessed. Should be [[ISO 8601]] YYYY-MM-DD format. ** '''accessyear''': Year when item was accessed. (Optional if ISO 8601 date used) === Parametri fakultativa === * '''author''': Autoro ** '''last''' works with '''first''' to produce <code>last, first</code> ** '''authorlink''' works either with '''author''' or with '''last''' & '''first''' to link to the appropriate article ** '''coauthors''': allows additional authors * '''date''': Full date of publication, in [[ISO 8601]] YYYY-MM-DD format, eg. ''2006-02-17''. Must not be wikilinked. ** OR: '''year''': Year of publication, and '''month''': Name of the month of publication. If you also have the day, use ''date'' instead. Must not be wikilinked. * '''format''': Format, i.e. PDF. HTML implied if not specified. * '''work''': If this item is part of a larger work, name of that work. * '''publisher''': Publisher, if any. * '''pages''': Pages, if any, especially if pdf format * '''language''': language of publication __NOEDITSECTION__ {{esoteric}} </noinclude> nfnpxfkwjp22faenb5riz3smtbxiiph 10 1589 18724 18723 2025-01-31T13:45:05Z Amire80 18 2 revisions imported 18723 wikitext text/x-wiki <inputbox> type=create width=50 bgcolor=#ffffff preload=Template:Standard content for new page editintro=Template:Instructions default= buttonlabel=Article Bǝlin yikko (Create a New Article) </inputbox> k1kiir1te9k4hje0cod9xw5bpzg2lbx 10 1590 18726 18725 2025-01-31T13:45:05Z Amire80 18 1 revision imported 18725 wikitext text/x-wiki {{#invoke:Databox|databox}} rltanani0spzqhywo9z8lvv3sf81nqd 10 1591 18730 18729 2025-01-31T13:45:05Z Amire80 18 3 revisions imported 18729 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Databox|databox}}</includeonly> <noinclude><pre><nowiki>{{Databox generic}}</nowiki></pre></noinclude> dnvtlzyvzp0eq5qfo4me8ei8ily3bfq 10 1592 18738 18737 2025-01-31T13:45:06Z Amire80 18 7 revisions imported 18737 wikitext text/x-wiki <span class="IPA" style="white-space: nowrap; font-family:Arial Unicode MS, Doulos SIL, Code2000, Chrysanthi Unicode, Gentium, GentiumAlt, TITUS Cyberbit Basic, Bitstream Cyberbit, Bitstream Vera, Lucida Sans Unicode; font-family /**/:inherit;">{{{1}}}</span><noinclude></noinclude> c46hm6db0t4008fd5khwt6e9t7un8us 10 1593 18743 18742 2025-01-31T13:45:06Z Amire80 18 4 revisions imported 18742 wikitext text/x-wiki <div class="center"> <br />'''[[Liwuram:Flag of the Kanuri people.svg|450px|link=https://incubator.wikimedia.org/wiki/Main_Page|]]''' Flag of the Kanuri people.</div> 1te34ncntm7wiaiadqb9w6ydxmm0s7g 10 1594 22296 22295 2025-03-19T06:45:06Z Jon Gua 66 22296 wikitext text/x-wiki [[File:Flag of the Kanuri people.svg|197px|right]] kanuri də təlam doni lardə [[Nigeria]]. [[Niger]], [[Chad]] kuru [[Cameroon]]na kuru adaima bulaa sənana anəm [[Libya]] yǝ kuru diaspora [[sudan]] bǝ lan manatin ma. == Usullunza == Təlam shima də am fatə niloye [[Kanuriya|Kanuri]] də jiridoni sha kanem [[borno]] wa. kuru mayya kaduwu bǝ borno bǝ ya kəllata. Sandi doni ngawnanza badku kəmodu yǝ chadi bǝ lan. nabsanama. saa dəwu kadaro. The basic word order of kanuri. Futu kalma Kanuri yǝ suro jamuwu yedə shima:Subject, object and verb. Sha təlam gadeya radaltəə nasha awo ikowoltə yeya kuru kənganti fəletə bǝya də zauro gadegade. Misallo: Bintu's pot kanurin maa Nje bintu bǝ. Kanuri də, kowonzə manabe yaskə. Kowo habkata mbeji, kowo dawudawuwa mbeji kuru kowo hamgataa mbeji. Nasha arawu consonant njirtəyedən kowodə zauro hamtəyin. Misallo : sandi = They + zasəwuna =have eaten. Təlam shimadə dina sammaye gənyi. faidatənzə bannaada kərwu ganalaa ngawoye kozənadən. Təlam buro salakkedə shima daji ngawodən Arabbi au biya Afuno. Təlam am daudi fəte lardə sahara niloye. kanuri də jiri doni sha kanemma kuru lardə Borno yeya dasawunaye. Sandi doni ngawanza kate kəmadəwu chad bǝ satanama saa dəwu kadaro. hkcexiwwl55km2g6aohi2y64uqfey5o 10 1595 23210 18754 2025-04-05T07:52:40Z Jon Gua 66 23210 wikitext text/x-wiki {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="5" style="background: transparent;" |- valign="top" | style="width: 50%; padding-right: 1em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="5" style="background: transparent;" | [[Liwuram:Globe-Star of life.svg|50px|link=]] | '''Kimiya lan faidatǝ'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Architecture]] &bull; [[Communication]] &bull; [[Electronics]] &bull; [[Engineering]] &bull; [[Farming]] &bull; [[Health]] &bull; [[Industry]] &bull; [[Medicine]] &bull; [[Transport]] &bull; [[Weather]]</span> <!----------------------------------------------> |- <!----------------------------------------------> | [[Liwuram:Books-aj.svg aj ashton 01f.svg|50px|link=]] | '''Am'a kǝra naptǝram jama bǝwa'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Anthropology]] &bull; [[Archaeology]] &bull; [[Geography]] &bull; [[Education]] &bull; [[History]] &bull; [[Language]] &bull; [[Philosophy]] &bull; [[Psychology]] &bull; [[Sociology]] &bull; [[Teaching]]</span> <!----------------------------------------------> |- <!----------------------------------------------> | [[Liwuram:Crystal Project colors.png|50px|link=]] | '''Kǝnǝnga sambiso yǝ, art and culture:kisandi'a ada,A'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Animation]] &bull; [[Art]] &bull; [[Book]] &bull; [[Cooking]] &bull; [[Custom]] &bull; [[Culture]] &bull; [[Dance]] &bull; [[Family]] &bull; [[Game]]s &bull; [[Gardening]] &bull; [[Leisure]] &bull; [[movie|Movies and films]] &bull; [[Music]] &bull; [[Radio]] &bull; [[Sport]]s &bull; [[Theatre|Theater]] &bull; [[Travel]] &bull; [[Television]]</span> <!----------------------------------------------> |} | style="width: 50%; padding-left: 1em;" | {|width="100%" cellspacing="0" cellpadding="5" style="background: transparent;" | '''kimiya asal yǝwa isawu wa'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Algebra]] &bull; [[Astronomy]] &bull; [[Biology]] &bull; [[Chemistry]] &bull; [[Computer science]] &bull; [[Earth science]] &bull; [[Ecology]] &bull; [[Geometry]] &bull; [[Mathematics]] &bull; [[Physics]] &bull; [[Statistics]] &bull; [[Zoology]]</span> | [[Liwuram:Gnome-applications-science.svg|50px|link=]] <!----------------------------------------------> |- <!----------------------------------------------> | '''Gumnati'a Shara'a'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Copyright]] &bull; [[Defense (military)|Defense]] &bull; [[Economics]] &bull; [[Government]] &bull; [[Human rights]] &bull; [[Law]]s &bull; [[Military]] &bull; [[Politics]] &bull; [[Trade]]</span> | [[Liwuram:Gnome-applications.svg|50px|link=]] <!----------------------------------------------> |- <!----------------------------------------------> | '''Adin'a imana'a'''<br /><span style="font-size: 0.95em;">[[Atheism]] &bull; [[Bahá'í Faith|Bahá'í]] &bull; [[Buddhism]] &bull; [[Christianity]] &bull; [[Esotericism]] &bull; [[Hinduism]] &bull; [[Islam]] &bull; [[Jainism]] &bull; [[Judaism]] &bull; [[Mythology]] &bull; [[Paganism]] &bull; [[Sect]] &bull; [[Sikhism]] &bull; [[Taoism]] &bull; [[Theology]]</span> | [[Liwuram:ReligiousSymbols.svg|50px|link=]] <!----------------------------------------------> |} |} <noinclude> </noinclude> 80cif7nep2o3eehthp901d74al7iz5g 10 1596 18766 18765 2025-01-31T13:45:08Z Amire80 18 11 revisions imported 18765 wikitext text/x-wiki [[Taanas:Prefixindex/|{{PAGESINCATEGORY:Wp/knc}}]]<noinclude> </noinclude> pkl0bj5scyqdaac9b5ouh9o68lvdshh 10 1597 18769 18768 2025-01-31T13:45:08Z Amire80 18 2 revisions imported 18768 wikitext text/x-wiki {| style="margin:0.5em auto; width:95%; background-color:#FFFACD; border:2px solid #88A; padding:5px; text-align:center" !Article adǝa waltǝ kǝltǝro mǝradǝ |}<includeonly>[[Nakka:Kaidawa do waltǝ tǝdin ma dǝ]]</includeonly> <noinclude></noinclude> mk16td86sfm66sgaijahq65tmldhx54 10 1598 18858 18849 2025-02-01T04:00:33Z Minorax 87 18858 wikitext text/x-wiki {|style="width:100%;margin-top:-.7em;" |style="width:60%;"| <div class="center"><p style="font-size:150%; font-weight:bold; font-family:Verdana; color:Midnightblue; margin:0 0 0 2em;">Wushe kǝnshero kanuri Wikipedia bǝro</p></div> |} eueik55ix86u9bzf5z5hrk47an8ffqc 14 1599 18774 18773 2025-01-31T13:45:08Z Amire80 18 1 revision imported 18773 wikitext text/x-wiki Bǝrbǝr i3oh9s8lvd483uh07phm1kzjf1or8jq 14 1600 18778 18777 2025-01-31T13:45:09Z Amire80 18 3 revisions imported 18775 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 828 1601 18781 18780 2025-01-31T13:45:09Z Amire80 18 2 revisions imported 18779 Scribunto text/plain local property_blacklist = { 'P360', --is a list of 'P4224', --category contains 'P935', -- Commons gallery 'P1472', -- Commons Creator page 'P1612', -- Commons Institution page 'P373', -- Commons category 'P3722', -- Commons maps category 'P1151', -- topic's main Wikimedia portal 'P1424', -- topic's main template 'P910', -- topic's main category 'P1200', -- bodies of water basin category 'P1792', -- category of associated people 'P1464', -- category for people born here 'P1465', -- category for people who died here 'P1791', -- category of people buried here 'P1740', -- category for films shot at this location 'P2033', -- Category for pictures taken with camera 'P2517', -- category for recipients of this award 'P4195', -- category for employees of the organization 'P1754', -- category related to list 'P301', -- category's main topic 'P971', -- category combines topics 'P3876', -- category for alumni of educational institution 'P1753', -- list related to category 'P3921', -- Wikidata SPARQL query equivalent 'P1204', -- Wikimedia portal's main topic 'P1423', -- template's main topic 'P1709', -- equivalent class 'P3950', -- narrower external class 'P2888', -- exact match 'P1382', -- coincident with 'P527', -- has part 'P2670', -- has parts of the class 'P3113', -- does not have part 'P2737', -- union of 'P2738', -- disjoint union of 'P2445', -- metasubclass of 'P1963', -- properties for this type 'P3176', -- uses property 'P1889', -- different from 'P460', -- said to be the same as 'P2959', -- permanent duplicated item 'P2860', -- cites 'P5125', -- wikimedia outline 'P5008', -- on focus list of Wikimedia project 'P2559', -- Wikidata usage instructions 'P1343', -- described by source 'P972', -- catalogu 'P1282', -- OSM tag or key 'P4839', -- Wolfram Language entity code 'P6104', -- Maintained by Wikiproject 'P5996' -- Category for films in this language } function valuesToKeys(array) local result = {} for _, v in pairs(array) do result[v] = true end return result end local p = {} function p.databox(frame) local args = frame:getParent().args local itemId = nil if args.item then itemId = args.item end local lang = mw.language.getContentLanguage() local item = mw.wikibase.getEntity(itemId) if item == nil then mw.addWarning("Wikidata item not found") return "" end local databoxRoot = mw.html.create('div') :addClass('infobox') :css({ float = 'right', border = '1px solid #aaa', ['max-width'] = '300px', padding = '0 0.4em', margin = '0 0 0.4em 0.4em', }) --Title databoxRoot:tag('div') :css({ ['text-align'] = 'center', ['background-color'] = '#f5f5f5', padding = '0.5em 0', margin = '0.5em 0', ['font-size'] = '120%', ['font-weight'] = 'bold', }) :wikitext(item:getLabel() or mw.title.getCurrentTitle().text) --Image local images = item:getBestStatements('P18') if #images >= 1 then databoxRoot :tag('div') :wikitext('[[Liwuram:' .. images[1].mainsnak.datavalue.value .. '|frameless|300px]]') end --Table local dataTable = databoxRoot :tag('table') :css({ ['text-align'] = 'left', ['font-size'] = '90%', ['word-break'] = 'break-word', ['width'] = '100%', ['table-layout'] = 'fixed', }) dataTable:tag('caption') :css({ ['background-color'] = '#f5f5f5', ['font-weight'] = 'bold', ['margin-top'] = '0.2em', }) :wikitext(item:formatStatements('P31').value) local properties = mw.wikibase.orderProperties(item:getProperties()) local property_blacklist_hash = valuesToKeys(property_blacklist) property_blacklist_hash['P31'] = true --Special property local edit_message = mw.message.new('vector-view-edit'):plain() for _, property in pairs(properties) do local datatype = item.claims[property][1].mainsnak.datatype if datatype ~= 'commonsMedia' and datatype ~= 'external-id' and datatype ~= 'quantity' and datatype ~= 'wikibase-property' and datatype ~= 'geo-shape' and datatype ~= 'tabular-data' and not property_blacklist_hash[property] and #item:getBestStatements(property) <= 5 then local propertyValue = item:formatStatements(property) dataTable:tag('tr') :tag('th') :attr('scope', 'row') :wikitext(lang:ucfirst(propertyValue.label)):done() :tag('td') :wikitext(frame:preprocess(propertyValue.value)) :wikitext('&nbsp;[[Liwuram:OOjs UI icon edit-ltr.svg|' .. edit_message .. '|12px|baseline|class=noviewer|link=https://www.wikidata.org/wiki/' .. item.id .. '#' .. property .. ']]') end end --Map local coordinates_statements = item:getBestStatements('P625') if #coordinates_statements == 1 and coordinates_statements[1].mainsnak.datavalue and coordinates_statements[1].mainsnak.datavalue.value.globe == 'http://www.wikidata.org/entity/Q2' then --We build the call to mapframe local latitude = coordinates_statements[1].mainsnak.datavalue.value.latitude local longitude = coordinates_statements[1].mainsnak.datavalue.value.longitude local geojson = { type = 'Feature', geometry = { type = 'Point', coordinates = { longitude, latitude } }, properties = { title = item:getLabel() or mw.title.getCurrentTitle().text, ['marker-symbol'] = 'marker', ['marker-color'] = '#224422', } } databoxRoot:wikitext(frame:extensionTag('mapframe', mw.text.jsonEncode(geojson), { height = 300, width = 300, frameless = 'frameless', align = 'center', latitude = latitude, longitude = longitude, zoom = zoom })) end return tostring(databoxRoot) end return p kq0ey3nbz2v7e34eopnrisk743wk3ek 10 1602 18790 18789 2025-01-31T13:51:45Z Amire80 18 8 revisions imported 18789 wikitext text/x-wiki <includeonly>__EXPECTED_UNCONNECTED_PAGE__<p id="wminc-interwiki" data-wikidata-id="{{{1|{{{qid|}}}}}}">{{#invoke:IncubatorInterwiki{{#ifeq:{{SERVERNAME}}|incubator.wikimedia.org||EXPORT}}|interwiki|qid={{{1|{{{qid|}}}}}}}}</p></includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> 8lcerbshhnt6eq9bvcfpd9jyjwy31ht 828 1603 18795 18794 2025-01-31T13:51:45Z Amire80 18 4 revisions imported 18794 Scribunto text/plain -- This module should remained unused in the Wikimedia Incubator. -- It is meant to be exported to newly created wikis and be used there -- with the {{INTERWIKI}} template until Wikidata support is enabled -- for the wiki, and the template and module can be removed and deleted. local p = {} -- language codes with underscore '_', have to be translated to '-', to be readable for MediaWiki local langcode = { ['bat_smg'] = 'bat-smg', ['be_x_old'] = 'be-x-old', ['cbk_zam'] = 'cbk-zam', ['fiu_vro'] = 'fiu-vro', ['map_bms'] = 'map-bms', ['nds_nl'] = 'nds-nl', ['roa_rup'] = 'roa-rup', ['roa_tara'] = 'roa-tara', ['zh_classical'] = 'zh-classical', ['zh_min_nan'] = 'zh-min-nan', -- a comma has to be added when new lines are added ['zh_yue'] = 'zh-yue' } local function endsWith(str, ending) return ending == '' or str:sub(-#ending) == ending end local function getProjectAndLanguage() local server = mw.ustring.gsub(mw.site.server, '//', '') local serversplit = mw.text.split(server, '%.') local lang = serversplit[1] local project = mw.ustring.gsub(serversplit[2], 'wikipedia', 'wiki') return {lang, project} end p.interwiki = function(frame) local s = {} -- If the page is connected to Wikidata, this module should do nothing. if mw.wikibase.getEntityIdForCurrentPage() then return '' end local qid = frame.args.qid or frame:getParent().args[1] or frame:getParent().args.qid or '' local thislang = getProjectAndLanguage()[1] local thisproject = getProjectAndLanguage()[2] thislang = mw.ustring.gsub(thislang, '-', '_') thislang = mw.ustring.gsub(thislang, 'be_tarask', 'be_x_old') if not mw.ustring.match( qid, '^[Qq][1-9]%d*$' ) then return '' else if qid then local entity = mw.wikibase.getEntity(qid) if entity and entity.sitelinks then for i, j in pairs(entity.sitelinks) do if endsWith(j.site, thisproject) then local lang = mw.ustring.gsub(j.site, thisproject, '') if (langcode[lang] or #lang <= 3) and lang ~= thislang then -- Special case for the Norwegian Bokmål Wikipedia; -- use 'nb' instead of 'no' for that one site if j.site == 'nowiki' then lang = 'nb' end lang = langcode[lang] or lang local iwtext = '[[' .. lang .. ':' .. j.title .. ']]' table.insert(s, iwtext) end end end end end end return table.concat(s, '\n') end return p fyq0scgsenehwap3fdrmq6oqlwswhgn 0 1604 19182 18797 2025-02-07T09:59:04Z Ayane Fumihiro 212 resolve double redirects. 19182 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikipedia:Shafi kura]] 40je1enrziwpvd6o5kehb6iuj20gskm 0 1607 18812 2025-01-31T16:59:43Z Koavf 7 Koavf moved page [[Shafi kura]] to [[Wikipedia:Shafi kura]]: Main page is not an article. 18812 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikipedia:Shafi kura]] 40je1enrziwpvd6o5kehb6iuj20gskm 0 1609 22083 22082 2025-03-16T15:42:51Z Aliyu Cisse 43 Aliyu Cisse moved page [[Fire]] to [[Konnu]] 22082 wikitext text/x-wiki Konnudə shima duwaro awo laaye oxidationnzə (shi kəndawudə) suro kemikal exothermicbedən, kawudo-a, nur-a, awowa gade-gade kalaktəbe-a koljin. flames lan faidatin. Təlamdə shima nasha konnuye turinmadəwo. Konnudə suronzən badiyaramman kabon daiwoksaid-a, kawudo njibe-a, oxygen-a naitrojin-a mbeji. Waneye zauro konnuwaro waljiya, i gasdə raksə ionizedzə plasma sutuluyin. == Laminte == 54mtw9ysv0oww98h9vvuhojcac8ovfs 0 1610 18822 18821 2025-01-31T20:36:35Z Banabulama 37 18822 wikitext text/x-wiki konnu karaye, konnu karaye, au konnu karayedə konnu dawartənyi, kaltəgənyi kuru təmatənyi na kajim konnuye lan. Jili kajimye dəro wutəgəmen, konnu karayedə shima konnu karaye (Australia lan), konnu saharaye, konnu kajimye, konnu kəla kauye, konnu peatye, konnu prairieye, konnu kajimye, au konnu karaye. Karaa laadə konnu karaabe lan kara. Kararo cista zamanbedə ngəwusoro konnu wartə fulutə-a kuru karaa alagəlabe fuwutə-aro cidajin. Attəson yayi, wartə kaltəgənadə raksə konnu karaabero waljin taltəlan. Konnu karaabedə dalil konnu fəlejin-a, awowa zahirye-a, karewa konnu warjinma mbeji-a, kuru futu yanawuye konnudəga lejin-aro yaktin. eog0fa4bevq7y4zfgia3cziixvpq1ji 0 1611 22994 22993 2025-04-02T13:01:52Z MohammedBama123 36 22994 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Yanawu Dunya yǝ faltǝ (Climate Change)''' də suronzən gəttəgə dunya bə mbeji—tərayin temperature dunya bə kuru shiye futu dunya be gəttəgə'wa. Faltə yanawu bə futu faraklan kuruson suronzən faltəwa dunya bə loktu kuruwu bə mbeji. Shi kǝrmagǝ kawudo dunya bedǝ kundo ambe shiga suwudin, taanasmaro alagǝwa cidin rǝpkata bə wartə ngawo zaman cidaramso ben.Fossil fuel faidatə-a, karaa kəlta-a, kuru cidawa barebe-a sanyiyarambe-adə gas greenhousebe sutuluyin.[5] Sandi gaswa anyi kawudo laa Dunyabe sutuluyin ngawo kəngalbe kawudo sətanaben, sami cidiyabedəga zəmzəmjin. Carbon dioxide, shi gas buro salakbe doni dunya gəttəgə suwudinmadə, nəmngəwunzə kashi 50% ro tərana tun zaman kawu zaman cidaramsoben səta saa miliyon kadaro turunyiro saadəna.[6] Futu yanawu dunyabe faltǝdǝ zaumaro kǝndaram lejin. Sahara sodə farakcin, amma kawudo-a konnu karaabe-adə ngəwujin.[7] Arctic lan gəttəgə nguwutəye banazəgə permafrost dəga yizəna, glaciers ye ngaworo kalaktə-a kuru kankara kuluwuye fulutə-a.[8] Kawudo ngəwudəye karwa zauro duno'a, fəram'a, kuru yanawu gade'a suwudin.[9] Faltə kəndaram kəla kauye-a, coral reefs-a, kuru Arctic-ayedəye jiliwa alagəwa kada na falro napsayin au baro walzayin.[10] Kasadəwa fuwun gəttəgə fulutəyedə kənasartəna yayi, awowa laadə karnuwa kadaro gozaa kozain. Suronzan kawudo kəmaduwube-a, kəmaduwu acidification-a kuru nəmngəwu kəmaduwube-a ===Lamintǝ=== 0z4kjrevpvwvrn6uc5wfzzu7vt9u7td 0 1612 18834 18833 2025-01-31T21:22:10Z Banabulama 37 18834 wikitext text/x-wiki Shi ice coredə shima samfur corebewo shidəwo suro kankaraben au kəla kau kuraben tutuluyinmawo. Kankaradə suro gartə kankara saaben təbandənadən, kankara cidiyabedə samibedəga kozəna, kuru dawu kankarabedə suronzən kankara saa kadaro təbandəna mbeji. Coresdə augers muskobe lan latin (bəla cidiyazəna nankaro) au drill duno'a; raksa nəm cidinza mil indi (3.2 km) ma kozənaro lezayin, kuru suronzan kankara saa 800,000 sətana mbeji. ===Lamintǝ=== tiq6x0y1kj81yofmcpv3l90svjqmsj8 0 1613 18836 2025-01-31T21:28:10Z Banabulama 37 Created page with "Suro ilmu kankaraben, shi kankaradə, kuru shiga continental glacier lan nowotə,[2] shidə kankara ngəwu shidoni na dərizə kəlzənadə kuru nəmkuranzədə 50,000 km2 (19,000 sq mi) kozəna.[3] Kankara kərmabedə sandima kankara Antarcticbe-a kankara Greenlandbe-a bas. Kankaradə kankara au alpine glaciers'a kozəna. Nəm nguwu kankarabe 50,000 km2 yeyi gənyidə shiro ice cap gultin. Shi ice capdǝ shima glaciers kada nasha shitinzǝben sǝdin." 18836 wikitext text/x-wiki Suro ilmu kankaraben, shi kankaradə, kuru shiga continental glacier lan nowotə,[2] shidə kankara ngəwu shidoni na dərizə kəlzənadə kuru nəmkuranzədə 50,000 km2 (19,000 sq mi) kozəna.[3] Kankara kərmabedə sandima kankara Antarcticbe-a kankara Greenlandbe-a bas. Kankaradə kankara au alpine glaciers'a kozəna. Nəm nguwu kankarabe 50,000 km2 yeyi gənyidə shiro ice cap gultin. Shi ice capdǝ shima glaciers kada nasha shitinzǝben sǝdin. 1igaze8o1oui52hs5sa04tnjc920sku 0 1614 23251 22107 2025-04-05T13:15:58Z Mustybdc 38 23251 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Glaciologydə (Latinlan glaciers 'kankara, kankara' kuru Greek kurebe λόγος (logos) 'mauduwu'; lit. 'kəra kankarabe') shima kəra kimiyabe kəla kankaraben, au, ngəwusoro, kankara-a kuru awoa alagəbe suronzan kankara mbeji-a. Glaciologydə shima ilmu dunyabe fannuwa kada kəlzəna shido geophysics-a, geology-a, geography zahirbe-a, geomorphology-a, climatology-a, meteorology-a, hydrology-a, biology-a, ecology-a kəlzənadə. Futu kankaraye amso'a lezənadə fannu geography adammanabe-a anthropology-a mbeji. Fodutə kankara njibe kəla Kəmballe a, Mars a, Europa a kuru Pluto a lan awo gade dina gadeye sərana nasha dəro, shi done "astroglaciology" lan bowotin də. Lamintǝ 9ohwm2auskm0sqwiqg8u820ct2jpq5p 0 1615 23672 23671 2025-04-22T11:33:10Z Mustybdc 38 23672 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Human_geography#cite_ref-2</ref>Human geography au anthropogeography də shi ilmu geography ye shi dəwo nəm kam kəltə na'a kate amsoye'a, adanza'a, razəwu'a, kuru futu sandiya lezana'a kərajin ma, misalnzədə bərni'a faraktə'a bərni'a waltəm fuwutə'a. == Lamintǝ == ekpwxbfyvwpzzbwf7fbi0fsxnei8o6t 0 1616 22100 18839 2025-03-16T16:04:42Z Aliyu Cisse 43 22100 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Geomorphology (Greek kureye lan γῆ (gê) 'dunya' μορφή (morphḗ) 'futu' kuru λόγος (lógos) 'kəra') [2] shima kəra ilmu kimiyabe kəla gədi-a fafaltə-a alamaram cidibe-a bathymicalbe-aye. au awowa alagəlabe cidajinma kəla au karəngə dunyaben. Geomorphologists sodə ayi nankaro cididə futu dagənaro turin də asutəro məradəzana, futu cidiye-a gargam naye-a fafaltə-a asutəro kuru awo faltinma notə-a kəltəram na cidiye-a, kulashi zahirye-a kuru numerical modelling-a men. ezs5ckm6d825noeczw32yv1bgcwuck4 0 1617 21839 18841 2025-03-12T21:46:43Z XXBlackburnXx 410 Reverted edit by [[Special:Contributions/190.16.2.156|190.16.2.156]] ([[User talk:190.16.2.156|talk]]) to last revision by [[User:Banabulama|Banabulama]] 18840 wikitext text/x-wiki Engineering geology də shima faidatə geology ye kəra nzunduye ro dalil do awoa cidiye'a wuzəna ma kəla na'a, zaye'a, gar'a, cida'a kuru cida'a nzunduye'a asutə'a kuru isaftə'a. Ilmuwu nzundu cidiye ilmuwu nzundu cidiye'a shawariya sadin, kulashi'a, kuru zaye'a fuwutə adammanabe'a garwa jili kada'a leyata. ribfp3yl6t7jwrflv1ewaem44wto7wb 0 1619 18870 2025-02-01T10:34:19Z Banabulama 37 Created page with "Social media də nzundu do awo’a kəltəye banazəyin ma, awo’a yaktə’a, awo’a sabtə’a (alamanna raayi’a, awo sara’ana’a, awo gade bayantəye’a) kate jama mewu ye lan.[1][2] Siffawa nowatadə sandima:[2] Fasal intanetye do faidatəmasoye awo surodən dagənama tando-a kuru tartəgə-a kuru nəmkam kəltəram jamaye ro gawo-a.[2][3][4] Awo faidatəmaye sətandində- misallo awo ruwotəna au raayi, fotowa digitalbe au videowa, kuru bayanna kəla intanet..." 18870 wikitext text/x-wiki Social media də nzundu do awo’a kəltəye banazəyin ma, awo’a yaktə’a, awo’a sabtə’a (alamanna raayi’a, awo sara’ana’a, awo gade bayantəye’a) kate jama mewu ye lan.[1][2] Siffawa nowatadə sandima:[2] Fasal intanetye do faidatəmasoye awo surodən dagənama tando-a kuru tartəgə-a kuru nəmkam kəltəram jamaye ro gawo-a.[2][3][4] Awo faidatəmaye sətandində- misallo awo ruwotəna au raayi, fotowa digitalbe au videowa, kuru bayanna kəla intanetten təbandin.[2][3] Profail cidabe taganasbe doni cidaram social mediabe kurzə kuru cissəyinma.[2][5] Social media də banazəyin fuwutə social network online ye ro, futu faidatəmaye awo kam gade’a au kufu gade’a kəljin lan. pn6ist3eu77v96k2ifegyke9vvdaprl 0 1624 19212 19211 2025-02-07T12:28:59Z Bukr Garbai 213 Lamintǝ 19212 wikitext text/x-wiki '''Moringen''' də bəla do suro Northeim yen, nasha anəm Saxony ye lardə Germany ye lan. Bəladə dawu Moringenye'a bəladiya'a dərizə kəlzəna usku'a mbeji, Fredelslohdə falnza<ref>https://wahlen.statistik.niedersachsen.de/KW2021/reports/DW/20210912_DW_Uebersicht.pdf</ref> == Lamintǝ == 71bkzre5lik2c4okv31xusd140uehow 0 1625 18880 2025-02-01T22:00:05Z Banabulama 37 Created page with "'''Twitter''', hukumamen X lan nowotə tən saa 2023 lan, shima sabis jama mewuye. Shidə dunyalan faraskəramma social mediaye kura fal kuru shima zauro amsoye ziyarazayinmawo.[4][5] Am faidatəmasoye raksa kawuliwa gana-gana, fotowa, kuru videowa-a suro awo gana-ganayen "tweets" (hukumamen "posts") lan notənadə-a kuru awo faidatəmaso gadeye-a.[6] Fasal dəye suronzən watiya daataro gənatə-a, video-a, awo kowoye-a, bookmarks-a, list-a, jama-a, chatbot-a (Grok), ci..." 18880 wikitext text/x-wiki '''Twitter''', hukumamen X lan nowotə tən saa 2023 lan, shima sabis jama mewuye. Shidə dunyalan faraskəramma social mediaye kura fal kuru shima zauro amsoye ziyarazayinmawo.[4][5] Am faidatəmasoye raksa kawuliwa gana-gana, fotowa, kuru videowa-a suro awo gana-ganayen "tweets" (hukumamen "posts") lan notənadə-a kuru awo faidatəmaso gadeye-a.[6] Fasal dəye suronzən watiya daataro gənatə-a, video-a, awo kowoye-a, bookmarks-a, list-a, jama-a, chatbot-a (Grok), cida kulashi-a,[7] kuru Spaces-a, awo kowoye jamaye-a mbeji. Am faidatəmasoye raksa karzayin kəla awo faidatəmasoye kasatsanayen faidata Community Notes lan faidatayin. Twitter də suro kəntagə Maci saa 2006 yen Jack Dorsey-a, Noah Glass-a, Biz Stone-a, Evan Williams-a ye cogada, kuru suro kəntagə Yuliye saa dən badiza. Twitter də zauro wurazəna; saa 2012 lan faidatəma miliyon 100 ma kozəna tweets miliyon 340 suro yimlan sadəna. gul4n0qb7de7qal5kg9m3k0nau3gros 0 1626 18881 2025-02-01T22:06:06Z Banabulama 37 Created page with "Telephone, shi do ne phone lan bowotin də, shima awo do ne faidatəma indi au indi kozənaro zande sadin ma, sa nəm cintəza’a kuru kəske lan fantin ba ma. Telefon də kowo faljin, tawadəro kuru zauro ngəlan kowo adamganabe, alamaram lantarkiyero shidoni kebul men kuru diwalwa fantəgəbe gadeso men telephone gadero gəmtəyinma shidoni kowodə faidatəmaro sutuluyinma. Kalmadə Greek kureyedən gowotə: τῆλε, romanized: tēle, lit. 'cintə' kuru φωνή (..." 18881 wikitext text/x-wiki Telephone, shi do ne phone lan bowotin də, shima awo do ne faidatəma indi au indi kozənaro zande sadin ma, sa nəm cintəza’a kuru kəske lan fantin ba ma. Telefon də kowo faljin, tawadəro kuru zauro ngəlan kowo adamganabe, alamaram lantarkiyero shidoni kebul men kuru diwalwa fantəgəbe gadeso men telephone gadero gəmtəyinma shidoni kowodə faidatəmaro sutuluyinma. Kalmadə Greek kureyedən gowotə: τῆλε, romanized: tēle, lit. 'cintə' kuru φωνή (phōnē, kowo), sammaso maananza kowo cintə. hd4asmqra31bc98x0ao8noaxnedt2zt 0 1627 22049 22048 2025-03-15T20:17:12Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Car]] to [[Moto]] 22048 wikitext text/x-wiki {{Databox}} motodə moto do garegare'a. Ma'ana motoye nguwusoye gulzana kəla diwal lan lezayin, am fal səta uskuro napsayin, garegare diyau mbeji, kuru nguwusoro amso'a lezayin karewa'a gənyiro.[1][2] Motowa biliyon fal yeyi faidatin dunya sammason. Tandoma Faransaye Nicolas-Joseph Cugnot də shima moto do konnu lan faidatin ma buro salak ye suro saa 1769 yen cetando, amma kam Swiss ye François Isaac de Rivaz ye moto do suro lan konnu lan faidatin ma buro salak ye suro saa 1808 lan kurzə kuru cetando. faidatə-- sha saa 1886 lan tətandəna, loktu tandoma Germanbe Carl Benz də hakkinzə Benz-Motorwagen dəga sətandənadən. Motowa kasuwubedə karnu kən 20yen zauro tuwandinro wallono. fpj2frbydjlvj2v8kcttteu8yy4ysi3 0 1628 22052 18883 2025-03-15T20:19:00Z Umargana1 21 22052 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Carl (au Karl) Friedrich Benz (Jamus: [kaʁl Friedrich Micheal Vaillant] katambo; kawunzə 25 kəntawu Nuwambaye saa 1844 - kawunzə 4 kəntawu Aprilye saa 1929) də kam Jamus ye injin zaye kurtama kuru nzunduma motoye. Benz Patent-Motorwagen nzə saa 1885 ye də shima moto zamanye buro salakye kuru moto buro salakye tando badizana wo.[1] Shiye hakki motobedə suro saa 1886 lan səbandəna, saa shimadən buro salakkin hakki Benz Patent-Motorwagen dəga motozənadən.[2] Kamfaninzǝ Benz & Cie., shido Mannheim lan dagǝnamadǝ, shima kamfani motobe dunyalan buro salakkin kuru shiro kurawo ba. kj2u77eq1q3ln9t7jqeqp2lzwk50qpo 0 1629 18884 2025-02-01T22:29:34Z Banabulama 37 Created page with "Mercedes-Benz (Futu Jamus lan bowotin də, sha Mercedes lan bowotin kuru loktu laan Benz lan bowotin, shidə jili motoye Jamus ye do saa 1926 lan koktəna də. (cidaram cidaram Mercedes-Benz ye, suro saa 2019 yen koktəna) shidə suro Stuttgart, Baden-Wurttemberg, Germany lan kara.[1] Mercedes-Benz AG də motowa nəm kəji'a kuru motowa kasuwuye kambai'a sətandin, samma su Mercedes-Benz lan bowotin. Kəntawu Nuwambaye saa 2019 səta fuwuro saadənan, motowa kasuwube kur..." 18884 wikitext text/x-wiki Mercedes-Benz (Futu Jamus lan bowotin də, sha Mercedes lan bowotin kuru loktu laan Benz lan bowotin, shidə jili motoye Jamus ye do saa 1926 lan koktəna də. (cidaram cidaram Mercedes-Benz ye, suro saa 2019 yen koktəna) shidə suro Stuttgart, Baden-Wurttemberg, Germany lan kara.[1] Mercedes-Benz AG də motowa nəm kəji'a kuru motowa kasuwuye kambai'a sətandin, samma su Mercedes-Benz lan bowotin. Kəntawu Nuwambaye saa 2019 səta fuwuro saadənan, motowa kasuwube kura-kura Mercedes-Benz-be tandodə (motowa kura-a bus-a) Daimler Truck shiro cistayin, shi doni Mercedes-Benz Group-a yakkata cidaram kəlanzəye datəgəram saa 2021-yen. j83e1df5knkh6s8u8mq7ee9lb21mxn3 0 1630 18885 2025-02-01T22:32:02Z Banabulama 37 Created page with "Wilhelm Maybach (Jamus: 9 Fabarairu 1846-29 Disemba 1929) shima injin kurtəma kuru sanyaramma Jamusbe buroyewo. Suro saa 1890s yen sha France lan sha saraana, daji dawudi moto tandoye dunyabe, naptə "King of Designers" yen. Dareram karni kən 19 lan Wilhelm Maybach, rokko Gottlieb Daimler ye lan, injinna konnu ye duwa-duwa, cidi-a, nji-a, kasam-a faidatəro sandənama cetando. Sandi anyi moto buro salakbe dunyalan, maara njiye, kuru ngawo kərmu Daimlerben, moto bəlin..." 18885 wikitext text/x-wiki Wilhelm Maybach (Jamus: 9 Fabarairu 1846-29 Disemba 1929) shima injin kurtəma kuru sanyaramma Jamusbe buroyewo. Suro saa 1890s yen sha France lan sha saraana, daji dawudi moto tandoye dunyabe, naptə "King of Designers" yen. Dareram karni kən 19 lan Wilhelm Maybach, rokko Gottlieb Daimler ye lan, injinna konnu ye duwa-duwa, cidi-a, nji-a, kasam-a faidatəro sandənama cetando. Sandi anyi moto buro salakbe dunyalan, maara njiye, kuru ngawo kərmu Daimlerben, moto bəlin dareram saa 1902ben tuwudəna, shi Mercedes modeldə, futu Emil Jellinekbe bayanzənaro gartəna. nt36azcqf7f0pu7514c8h4b8afv07ai 0 1631 22109 18886 2025-03-16T16:15:41Z Aliyu Cisse 43 22109 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Gottlieb Wilhelm Daimler (Jamus: 17 March 1834 - 6 March 1900)[1] shima kam nzunduma Jamusbe, kam sanyiyarambe kurtəma kuru kam sanyiyaramma suro Schorndorfben katambo (Mairi Jamusbe kəriye Württegmberbe). kərmadə Jamus. Shidə fayoniya injinwa konnu suroye-a motowa tando-aye. Shima injin kəndawu kəndawu feturbe-njiya-ngəwuro cidajinmadə sutuluwu. Daimler-a gawilmanzə kasuwube Wilhelm Maybach-adə sandima awowa bəlin tandoma indi do məradənza injinna sənana, duwa-duwaye tandowo shi do awo jilifi yayiro təkkinma. Suro saa 1883 lan sandiye fasal cylinder bowata injin kəndawu feturye nji'a charge'a dəwo məradə Daimler ye injin kawudo'a galzəna də'a galzəna, adəye sha faida'aro sədin nasha lenəmare yen. Injin adə sha Daimler's Dream lan bowotin auekf0q7thmzm4o149efcgjucfzfwz7 0 1632 18888 18887 2025-02-01T22:37:36Z Banabulama 37 18888 wikitext text/x-wiki Moworonti Latinbedə shima mowonti manabewo karnu kən 14th səta 19th Europebewo, attəson yayi kalma dareyedə Englandlan zauro nowata. Kalmawa gade faidatayində sandima Lateinschule lardə Germanybewo, au daren Gymnasium wo. Moranti ya Latin ye də lardə America ye lan kokkada. Hangal gənatəna kəla Latin kəliwoyen, buro salakkin futu Latinye zaman dauyedən. Nahawudə shima nasha kura trivium-a liberal arts-ayewo. Moranti ya Latin ye də fuwurawa jami’a ro dawartə nyiyanza, kuru am dauye də’a banazayin. Adə nankaro duli talaabe mowonti Latinbero kəratədə awo ajabba gənyi, musammanno cida suro cociyen gozayinro təmazanaro waljiya.[1] Moranti ya Latin ye də nasha Europe ye lan karnu kən 14th ye lan mbeji yayi, kuru am kura’a ro kaata, kawu Coci ye də moranti ya Latin ye də’a kasatsəna dalil am do ne yim la’an maləmma adin yero walzayin də’a allamtə bas nankaro. ===Laminte=== 51agksbowqmi7z6r5xfszirznl2ov9i 0 1633 18889 2025-02-01T22:55:55Z Muhammedgana 148 Created page with "'''landfill''' də shima na karewa kadawuye fəletəye. Shima jili kadawu fəletəye shiro kureyewo kuru nowatawo, amma kadawudəga rəptə sambisoro, dawu-dawu-a dareram-adə suro saa 1940sben badiwono. Buro salakdən, kadawudə suro bəlaayen koltin au bəlaaro gəbtəyin (archaeologylan middens lan nowotə). Landfillsdə cidi ngəwu gojin kuru korro tajirwa suwudin. Nawa kadawu fəletəye laadə dalilla kadawuro cistaye nankaro faidatin, misallo loktu ganaro gənatə..." 18889 wikitext text/x-wiki '''landfill''' də shima na karewa kadawuye fəletəye. Shima jili kadawu fəletəye shiro kureyewo kuru nowatawo, amma kadawudəga rəptə sambisoro, dawu-dawu-a dareram-adə suro saa 1940sben badiwono. Buro salakdən, kadawudə suro bəlaayen koltin au bəlaaro gəbtəyin (archaeologylan middens lan nowotə). Landfillsdə cidi ngəwu gojin kuru korro tajirwa suwudin. Nawa kadawu fəletəye laadə dalilla kadawuro cistaye nankaro faidatin, misallo loktu ganaro gənatə-a, na falro kalaktə-a na falro kalaktə-a, au kataffa kada kadawu sasərtə-a, alama yayaktə-a, ngalwotəgə-a, au waltəm faidatə-a. Sandidə kalkaltəgənyi maa, na cidi fəletəyedə zauro gəzəktin au cididə njiro waljin loktu cididə gəzəkcinlan. Loktu təmzənaro waljiya, na kəla landfillben dəga waltəm faidatə gadero tədin nlpm7aeiysheuii262aaljmws2xncj7 0 1634 18890 2025-02-01T23:01:59Z Muhammedgana 148 Created page with "Samidə shima kururam kəla cidiben samiro daftəyiwo. Suronzan sami-a kuru sami-a mbeji. Kuruson shidə na ndikate cidibea kuru samibea ro gotin, adəye səkə gade diyabea.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Journal_of_Experimental_Psychology:_General</ref> Nasha ilmu falakbe lan, shi sami dǝga kuruson celestial sphere lan bowotin. Adə awo turinbama, dawu Dunyaben, shi doni kəngal-a, kəmballa-a, dunyawa-a, shillewuwa-a dərizayinro turinma. Shi celestial sphere dǝ..." 18890 wikitext text/x-wiki Samidə shima kururam kəla cidiben samiro daftəyiwo. Suronzan sami-a kuru sami-a mbeji. Kuruson shidə na ndikate cidibea kuru samibea ro gotin, adəye səkə gade diyabea.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Journal_of_Experimental_Psychology:_General</ref> Nasha ilmu falakbe lan, shi sami dǝga kuruson celestial sphere lan bowotin. Adə awo turinbama, dawu Dunyaben, shi doni kəngal-a, kəmballa-a, dunyawa-a, shillewuwa-a dərizayinro turinma. Shi celestial sphere dǝ nowata ro shiga na-a constellations lan bowotin ro yakkata. Ngəwusoro, kalma samidə kururam kəla dunyaben maanazə; attəson yayi, maana-a faidatə-adə gadejin. Kam kuruma kəla dunyaben raksə nasha gana laa samibe surin, shidəwo dome-a samunzənadə (loktuwalaan shiga sky bowl lan bowotin) shidə kawusuwalan flatterro turin bənyero kozənaro.[1] Loktuwalagǝ gadeson, misallo zande kǝla yanawuben, shi samidǝ shima cidiya, sami zaumaro ngǝwudǝ basro maanazǝyin. o4ajzokc8xvr69an39yc4htungi62yb 0 1635 22640 19217 2025-03-29T17:48:15Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22640 wikitext text/x-wiki {{Databox}} John Felix Anthony Cena (SEE-nə; kəntagə Afəriluye kawunzə 23, saa 1977 lan katambo) də bikke makkaryema Americaye kuru kam ngalwoma. Nasha wrestler ye lan, shiye WWE ro 2001 lan musko sǝkǝna kuru shima gasawu dunyabe loktu 16 ye WWE ye rokko Ric Flair ye lan asuzǝna dǝ, [a] shi dǝ kam kura wrestler ye ro gozana. Cena də California ro saa 1998 lan lezə cida tiyi gartəye kərazə kuru suro saa 1999 yen nəm ngalwo gonyiyero faltə, cidanzə buro salak ye Ultimate Pro Wrestling (UPW) ro cido. Suro saa 2001 lan, WWE-a (daji WWF) ro musko sǝkǝna kuru nashanzǝ fuwutəbe Ohio Valley Wrestling (OVW) ro sha cedo, na shimadǝn gasa OVW Heavyweightbe-a kuru OVW Southern Tag Team-a zuwuna. Ngawo WWE ye roster kura ro lezənayen SmackDown lan saa 2002 lan, shiye kənasar kura ro wallono ngawo halla rapper mana kadawuye gozənayen. Ngawo gasa WWE Championship buro salakbe saa 2005 lan zuwunayen, fuskanzə faltə halla nəmkərawube ro wallono, shi done "Superman shoes indi ngəla" lan bayanzənadə. Cena ye kampani dəga fuwuzəna naptə biske makarrema franchise ye lan kuru fuska jamaye dau saa 2000s lan səta datəgəram saa 2010s ro saadənan. == Lamintǝ == <references /> mr7f3c85ycv3vgqbz2r563ptpua67ce 0 1636 22882 22881 2025-04-01T05:03:05Z Umargana1 21 22882 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jonathan Dwight Jones''' <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Jon_Jones#cite_ref-Jonesfullname_1-0</ref>(July 19, 1987 lan katambo)<ref>http://www.sherdog.com/fighter/Jon-Jones-27944</ref> shima kam America be gonyi dambǝ be tuskaatawo. Kərma dəro shiye gaska nəm kərauye suro gasa dambǝ dareye (UFC) ye dəro gasayin, na do kərma dəro shi də shima gasa nəm kərauye UFC ye dəwo. Gaskama gonyiye saa 2008 lan, Jones də buron shima gaska UFC ye kəla nəm kərauye lan saa 2011 lan səta 2015 ro saadənan kuru saa 2018 lan səta 2020 ro saadənan, kuru shima kam kura UFC ye kəla nəm kərauye lan saa 2016 lan. Kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 19, saa 2024 lan, shi dǝ shima #2 suro daraja kongawa UFC ye dǝlan. Shiga kam kura martial artists ye ro gozana. Jones də shima kam ganawo suro gargam UFC yen kənasar zə kəla Maurício Rua yen sa'anzə 23 lan. Shiye rekodda UFC ye kada rozəna suro division light heavyweight ye lan, surodən title faitə nguwu mbeji, kənasar nguwu, kuru kənasar kuruwu. Loktu kərmai gasayen, Jones də sha kam zauro dambǝ pound-for-pound ye dinalan sədinro gozana. Ngalte dazənyi kuru ngalwozənyi loktu cidanzəyen, Jones ye awo sədənadə shima [[Matt Hamill]]'a kalkalzənyi; jaza do Hamill-a kura UFC ye [[Dana White]]-a ye gashiptana də. == Lamintǝ == <references /> tqoolp6x0t88h3qqpjgv703ksae2esm 0 1638 21470 19203 2025-03-02T21:00:19Z Umargana1 21 21470 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mohammad Reza Pahlavi''' (26 kəntawu Octoberbe saa 1919-27 kəntawu Julybe saa 1980), shiga dunya fəteyedən Mohammad Reza Shah lan bowotin, au biya Shah, shima mai darebe Iranbe (Persiabe). Suro saa 1941 lan shiye baanzə Reza Shah'a waratazə kuru kərmai kərmaiye Iranbedə sunotin hatta saa 1979 lan sa kəriwu Iranbedəye shiga kərmaidən səsangənadən, kərmaidə'a baro sədin kuru kərmai Islamic Republic of Iranbedə kokkono. Suro saa 1967 lan, ka'ala Shahanshah (maiya maiwabe') gowono, kuru ka'ala gade kada sətana, Aryamehr (nur Aryansbe)-a Bozorg Arteshtaran-a (komanda askərraye kura) kunten. ). Shima mai kən indimi kuru dareye kərmai Pahlavibe. Shiye kururamnzǝ kǝla "Kǝlafǝrǝm zamanbe kura" (تمدن بزرگ) dǝ shima fuwuma do sanyiyaram-a askǝrra-a zamanbe-a, kuru arzǝnyi-a kuru kǝndaram jamabe-a lardǝ Iranbe-a suwudǝ. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, Anglo-Sovietbe Iranro bətərəm sadənadə Reza Shah'a kərmainzə kolzə kuru Mohammad Reza Shah'a kərmainzəro səkkə. Loktu kərmaizəyen, cidaram kəndawu fetebe Britishyedə ​​prime minister Mohammad Mosaddeghye lardəro kalaksəna, shi doni majalisa lardə Iranbe banazənadə; sonyayi, Mosaddegh dəga kərmaidən kərmai 1953 lan səsangəna, shi done askərra Iranbe cidiya kərmai United Kingdom-a United States-ayen sadənadə. Ngawo adəyen, gomnati Iran ye də kərmai də'a cidiya Shah yen dawarzə kuru kampani'a kəndawu fetəye lardə diyaye'a waltə cidaram lardəye dəro suwudəna, tawadə Consortium Agreement 1954 ye men.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mohammad_Reza_Pahlavi#cite_ref-3</ref> == Lamintǝ == swl677nf4g84m6edrjlz7wujxv9x59l 0 1639 19207 18895 2025-02-07T12:23:58Z Bukr Garbai 213 + Lamintǝ 19207 wikitext text/x-wiki '''Muhammad bin Salman Al Saud''' (Arabic: محمد بن سلمان آل سعود, romanized: Muhammad bin Salman Āl Su'ud; 31 Ogusta 1985 lan katambo), kuru shiga MBS au MbS lan nozana, shima mai kərmai Saudi Arabiabewo. 1] shima kərmai kərmaiye-a Waziri-a. Shima waratatəma kərmai Saudibe, tada kəntulurmin mai Salman Saudi Arabiabe, kuru diwo kam lardədəga koksənabe, Ibn Saud. Mohammed shima tada buro salakbe mai Salman bin Abdulaziz-a kamunzǝ kǝn yakkǝme, Fahda bint Falah Al Hithlain-abewo. Ngawo degree sharabe jamiya King Saud lan səbandənayen, shiye shawarima baanzəyero wallono saa 2009. Shiga banama mairibero wallono kuru minista nzəliwobe ro wallono ngawo babanzə mairo walzənayen saa 2015lan, daji mairiro walzəna saa 2017lan. Waziri kura suro saa 2022-yen. Tun shiga kərmairo 2017 lan təkkənadən, Mohammed ye awowa kada naptəram jamabe-a razəgəbe-a yasaye sədəna; suronzan duno adin Wahhabibe fulutə dunowa polis adinbe daptə-a kuru hakkuwa kamuwabe ngalwotəgə-a, kamuwa moto gǝrtəbe suro saa 2018ben daptə-a, kuru nizam konga-a njistəgəbe suro saa 2019ben dunowaro diwo-a mbeji. hakkuwa kəla kəltəwu. Shiye faraskəramzə Saudi Vision 2030 yedə nyiyanzə shima razəwu Saudi ye kəndawu fetərre təngatəgə fulutə nasha gadero zar yikoyen misallo nzundu-a bəladəriye-a, shi do banazəgə arziyi lardəye'a gadezəna də; amma, lardədə zauro kəndawu fetərro təngatəgəna. == Lamintǝ == n8ivloek4g3copfhv5uxahb79ni70un 0 1640 19218 19213 2025-02-07T16:56:58Z Umargana1 21 19218 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum''' (Arabic lan: muhammad bin Rashid Āl Maktūm; 15 July 1949 lan katambo) shima siyasama Emirati ye kuru mairi do kərma dəro mai Dubai ye kuru mai kura lardəye. minista UAE ye. Mohammed ye yanzəgana Maktoum bin Rashid Al Maktoum'a banama kura lardə UAE ye'a, kura lardə UAE ye'a, kuru mai Dubai ye'a ngawo kərmunzə suro saa 2006 yen. Billionaire, Mohammed də fandinzə nguwuso fato'a gartəlan səbandin kuru shi də "am fato'a gartəmaso nowata dunyalan" ro bowotəna. Kate kadari Gomnati Dubai ye-a kadari fato Al Maktoum ye-a lan lai mbeji. Cidi shiye kəlanzən də shima awo kəriyebe ro cistayin. Shiye wuratə Dubai ye bərni dunyabe ro waltəye dəga wuzəna, kuru cidaram gomnatiye kada Emirates Airline'a, DP World'a, kuru Jumeirah Group'a dəga badizəna. Laanzadə Dubai Holding lan kara. Mohammed də shima cidawa laa Dubai lan tədin dəga wuzəna, misallo Palm Islands a kuru Burj Al Arab hotel a, kuru Burj Khalifa a, gar shiro kuruwuwo ba dunyalan saa 2024 lan. Mohammed də shima mai Dubai ye kuru shima prime minister UAE ye wo, nasha do kura lardəye sha suwudəna ma. == Lamintǝ == pid67xv46yer69d0qeocphbs78wglpx 0 1641 19206 18897 2025-02-07T12:23:20Z Bukr Garbai 213 + Lamintǝ 19206 wikitext text/x-wiki '''Sheikh Mohamed bin Zayed bin Sultan Al Nahyan''' (Arabic lan: Muḥammad bin Zayid Āl Nahyan; 11 March 1961 lan katambo), kuru shiga MbZ lan nowotə, shidə mairi Emiratibe kuru siyasama shidoni kən yakkəme kuru kərmaaro kura lardədəbe kuru mai Abu Dhabi ye suro saa 2022 yen. Mohamed də kəranzə Abu Dhabi-a Al Ain-a lan tamozəna kuru mowonti askərraye Sandhurst lan suro kəntawu Aprilye saa 1979 lan tamozəna.[5] Dare lan askərra UAE yero kara kuru nasha kada sədin kawu pilot askərra samiye UAE ye ro waljinro; shiga generalro saa 2005 lan kalakca.[5] Mohamed də tada kən yakkəme Sheikh Zayed bin Sultan Al Nahyan ye, kura lardə UAE ye buro salak ye kuru mai Abu Dhabi ye kən 16 me. Mohamed də shima mai Abu Dhabi ye wo suro kəntawu November ye saa 2004 lan, ngawo bawanzə bazənayen, sa yanzəgana Sheikh Khalifa də kura lardə UAE ye kən indimi kuru mai Abu Dhabi ye ro wallono.[8] Suro saa 2014 yen, Sheikh Khalifa də kwasuwa shiro stroke gultin dəga sətana kuru Mohamed də shima kura lardə UAE ye kuru mai Abu Dhabi ye wo. Mohamed də kura lardə UAE ye ro wallono kuru mai Abu Dhabi ye ro wallono, ngawo majalis kura UAE ye sha karzənayen, ngawo yanzəgana ye kərmunzə yen yim kawu 13 kəntawu May ye saa 2022 lan.[6] Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Marchbe saa 2023-lan, Mohamedye tadanzə Sheikh Khalidga mai Abu Dhabibero kuru fuwun shiga waratatəmaro wallono. == Lamintǝ == j72a398b0vbmsx3llxq2l0xv268kq9j 0 1642 19204 18898 2025-02-07T12:22:07Z Bukr Garbai 213 + Lamintǝ 19204 wikitext text/x-wiki '''Mohamed Abdel Moneim Al-Fayed''' (27 kəntawu Januarybe saa 1929- 30 kəntawu Augustbe saa 2023) də kasuwuma lardə Egyptbe shidoni naptəramzə-a awo kasuwube-adə suro United Kingdomben dawu saa 1960sben sətana. Awowa kasuwube səraanadə suronzan kənga Hôtel Ritz Parisbe-a, kanti Harrodsbe-a kuru kungiya dekkel shibe Fulhambe-a mbeji. Sa kərmunzə saa 2023 lan, Forbes ye arziyinzə dola biliyon indi US ye somzəna.[1] Fayed də Samira Khashoggi'a nya'ano saa 1954 lan səta 1956 ro saadənan. Tadanza mbeji, Dodi, shi do Diana, Princess of Wales'a kərawo'a, sa indiso tajirwa motoye Paris lan saa 1997 lan bazanadən. dalil nəmzalumye, surodən tajirwadə MI6 ye dawarzəna kəla amariya Princeben Philip, Duke Edinburghbe. Suro saa 2011 lan, Fayed ye kungəna lan banazəna fim hawarbe Unlawful Killing do kwaltiyin ba dəro, shi done awowa wakazəna dəga fəlezəna də. Saa 1995 lan səta fuwuro saadənan, Fayed də shima mauduwu kulashi fato hawarbeye kuru kulashi kəla nəmzalum jima'iye-a nəmngautə-a do Harrods lan sədənaye, nəmzalum jima'iye-a nəmzalum-a. Kulashi buroye kəla nəmzalum jima'iye kəla Al-Fayed yen tədənadə fulutəna dalil shiye kəla sharayen zortəyen. Shiye su'a səbandəna kəla kungəna ngəwu kəla shara fatowa hawarbe shiro zortə jima'iye gulzanayen cezənayen. Suro saa 2024 lan shiga ngawo kərmunzəyen zortə kada kəla nəmzalumyen zorzana, kamuwa 200 ma kozənaye cida sharaye kəlan zorzana suro kəntawu Septemberye saa shimadəyen. == Lamintǝ == 1easa7bakqgll7vrqaz0xl5nn7udvoo 0 1643 19205 18904 2025-02-07T12:22:26Z Bukr Garbai 213 + Lamintǝ 19205 wikitext text/x-wiki '''Mohamed Mohamed Morsi Eissa Al-Ayyat''' (/ˈmuːrsi/; Arabic: محمد محمد مرسي عيسى العياط IPA: [mæˈħæmmæd ˈmoɾsi ˈʕiːsæ (ʔe)l.ʕɑjtˈjɑ77 2019) siyasama Egyptbe, injiniya, kuru shehu ilmube shido kura lardə Egyptbe kən uwumiwo,[1] saa 2012 səta 2013ro saadənan, loktu General Abdel Fattah el-Sisiye shiga kərmainzən tutuluwunadən ngawo zanga-zanga suro kəntawu Juneben. 2] Musləmmaye karapka Ya'ana Musulummabe'a kəllata,[3] Morsidə karapka nəmkambe-a nəm ada-ayedə saa 2011 səta 2012ro saadəna. Morsi də El Adwah lan katambo, Gomnati Sharqia yen, kawu ilmu nzundu suye kərajinro Jamiya Cairo yen kuru ilmu kimiya karewaye Jamiya Southern California yen kərajinro. Shidə kəra gultuwuye suro jami'a kəriye Californiaye, Northridge lan, saa 1982 lan səta 1985 ro saadənan kawu Egyptro waltə jami'a Zagazigben kəra gultəro lejinro. Muslim Brotherhood'a kəllata, shidoni kərmai kura lardəye Hosni Mubarak lan dapsanadə, Morsidə kam kəlanzəye karno majalisaye saa 2000yedən cizəna. Ngawo fitəna Egyptbe saa 2011bedən, shi doni Mubarakbe kərmainzə kolzənaben, Morsidə shima kura jamiyya nəmkambe-a nəmadalbe-aro wallono. Karno majalisaye 2011-12 lan jamiyya kura ro wallono kuru Morsi də kura lardəye ro karrada karno kura lardəye 2012 lan. Yim kawu kəntawube 30 kəntawu Junebe saa 2012 lan, SCAF ye kərmaidə Morsi ro cedo, kərmai askərraye saa 6 ye dəga dawono. == Lamintǝ == 3v4mnwceqb00opvrku0rd0fjz3fwwc2 0 1645 22035 18914 2025-03-15T20:06:13Z Umargana1 21 22035 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Komandan-in-Chief (Farmandehe Koll-e Qova (Farsian: ممداده كل قوا), buron Bozorg Arteshtārān (Farsian: بیزرگ ارتشتاران) lan notənadə, shima kərmai askərra kərmai Islambe Iranbe sammasoye, kuru daraja askərrabe kurawo. suro Islamic Republic of Iran yen nasha də zaman kərmai Persian ye lan kokkada futu doka lardə Iran ye lan, nasha də kərmai kura lardə Iran ye dəro təkkəna. Ngawo kəriwu Iranye saa 1979 ye lan kuru kawu 15 ngawo kura lardəye buro salak ye Abolhassan Banisadr ye suro kəntawu February ye saa 1980 lan, Ayatollah Ruhollah Khomeini ye sha kərmai kura ro cido. Futu [[Akbar Hashemi]] Rafsanjani ye wono, awo adəye dalilnzədə shima kwasuwa Ayatollah Khomeini ye kuru kazəyiyanzə kəla fuwu do kəriwudəyen (shi ba lan). ojlseox2vbdhc6itzditrvq0hkiflkq 0 1646 21943 21942 2025-03-15T00:00:55Z Banabulama 37 /* Kakkadiya */ 21943 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abolhassan Banisadr''' (Farsilan: سید ابوالحسن بنی صدر; 22 Maci 1933-9 Octoba 2021) shima siyasama, ruwotəma, kuru siyasa watəma Iranbe. Shima kura lardǝ Iranbe buro salakbewo ngawo 1979 lan kǝriwu Iranbe dǝye kǝrmai dǝga baro sǝdǝna dǝn, suro kǝntawu Februarybe saa 1980 lan sǝta hatta majaliskuye shiga kǝrmai dǝga sǝtayinro suro kǝntawu June ye saa 1981 lan.Kawu shiye kura lardǝbe ro waljinro, shidǝ Waziri Lamarra Diyabe suro Gumnati Loktuben. Ngawo shiga kərmaidən təmzaanayen, Banisadrdə Iranlan cuwoso kuru Francelan nəmkam siyasabe səbandəna, nadən shiye majalis lardə Iranbe kəriwutəbe kokkono. Banisadr ye dare hangalzə kəla cidanzə kəriwube-a kuru gomnati Iranbe zortənzə-ayen ruwo siyasabe ro kalaksəna. Shidə Fuwuma kura Ali Khamenei-a futu lardədəye karno 2009ye gozənadə-a zortəma ro wallono. ==Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a== Banisadr də kəntawu Marchye kawunzə 22 saa 1933 lan Baghcheh lan katambo, bəladiya gana yala Hamedan ye lan. Baanzə, Nasrollah də, maləm adinye Shia ye shidoni buro salakkin Bijar, Kurdistan lan nadəro lezənadə.[4][5] Fuwura lan, Banisadr ye shara-a, ilmu tauhidbe-a, kuru ilmu naptəram jamabe-a kərawono Jamiya Tehran yen.[6] Shiye karapka fuwurawa Shah-a kəriwutəye dəro suro saa 1960s yen cidazəna, shi done shiga indiro fursanaro cedo kuru zau fanzəna loktu fitəna saa 1963 yen.[5][7] Ngawo loktu gana laayen, dalil cidanzə siyasabe nankaro, Banisadrdə Faransaro cuwoso,na shiye kəra kungənaye-a razəwuye-a kərazəna Sorbonne lan.[6][8] Shiye kitawu kəla kungənaye kəla Islamyen ruwozəna, Eghtesad Tohidi, shi do ne fasartəna də “Razəwu kəla Allah falyen.”[9] Suro saa 1972 lan, baanzə Banisadr ye bawono kuru na shitəra Iraq ye dən na shiye buro salak lan Ruhollah Khomeini'a nozana də.[7] Dare lan karapka kəriwuwa Iranye do Khomeini ye fuwumanzəro sədin dəro kəllatə, shawari kənjomanzə zauro duno'a ro wallono.[5][7] Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Februarybe saa 1979-lan, datəgəram fitəna Iranbe karəngəzənadən,Banisadr-a rokko Khomeini-a ye lardədəro walzana.[10] ==Cida== Gomnati loktu ganayedə Iran'a sunotindən, Banisadr də banama minista kungənaye ro wallono kəntawu Februarybe kawunzə 4 saa 1979 lan.[11] Amari Khomeini ye lan, shiye wakil majalis kərmai kərmai islamye ro wallono, naptəram Mehdi Bazargan ye gozə, shi do ne prime minister ro walzəna də.[11] Yim kawu kəntawube 12 kəntawu Novemberbe saa 1979, ngawo gomnati Iranbe loktu ganabedə wurtənaben, Banisadrdə majaliskuye sha Ebrahim Yazdi'a Waziri Lamarra Diyabe ro kalakca.[10] Kǝntawu shimadǝn, yim kawu 17 Nowambalan, Banisadr dəga minista kungənaye ro kalakca, Ali Ardalan do kərmai dəga falzəna dəga falzəna. Suro kəntawu Januaryben saa 1980, Banisadrye kəlanzə'a ruwozəna kəla shiye kam kura lardə Iranbe bəlinro waltəro. Shidə maləm adin Islambe gənyi; Khomeini, shi do ne loktudən kura lardə Iran ye shi do ne siyasawu'a dujin ma, shiye wono am malumma adin ye də'a nəm kura gumnatiye ro gasayin ba ro wono.[12] Yim kawu kəntawube 25 kəntawu Januarybe saa 1980-lan, Banisadrdə sha kura lardəbe saa diyauro karrada, kashi 78.9 karnoye səwandəna.[13] Kəlelewa buro salakbedə kəntawu Februarybe kawunzə 4-lan liitarin na Khomeini ngatə sədindən wakawono.kwasuwa karəgəbe lan.[14] Suro kəntawu August-a September-a saa 1980 lan, Banisadr də tajirwa maara cidiye indi nasha kalangai Iran-Iraq ye lan.[15] Loktu kəriwu Iran-Iraq yedən, Banisadr də sha Khomeini ye kərmai kura ro cido yim kawu 10 kəntawu June ye saa 1981 lan.[16] ==Kulashi== Majlis (Majilas Iranbe) ye Banisadr'a kərmainzən kərmainzən sətana kəla shi bayen yim kawu 21 kəntawu Juneye saa 1981 lan, [17] dalil kəla maləmma adinbe kərmaidən, [18] musammanno Mohammad Beheshti, loktudən kura nizam sharabe. Khomeini kəlanzəma shima kərmaidəga təmmaro səsangə, kuru wazənanzəro musko səkkəna.[12] Futu gargamma Kenneth Katzman ye bayanzəna yeyi, Banisadr ye kasatsəna kəla malumma adinye də wande Iran dəga daataro sunotin ba kuru shi də am Mujahedin Iran ye (MEK) banazayinro gozana.[12] Wakil fal bas, Salaheddin Bayani, shima Banisadr'a banazə loktu shiga kərmaidən təmzayindən.[19] Banisadr ye referendum bowono, kəla amsoye hakki kartəye mbejiro wono, kuru fəlezəna shiye karno miliyon 10 ma kozəna səwandəna karno kura lardəye lan kuru IRP ye karno majaliskuye lan miliyon 4 sətənyi səwandəna.[20] Kawu Khomeini ye musko kəla kərmai dəga təmzayin dəro, Revolutionary Guard də garwa kura lardəye dəga səmowona kuru ruwotəma dəga furtəro cedo jarida do Banisadr'a karəngən dəro.[21]Kawu gana fuwuyedən, gumnatidəye sawa'a Banisadrbe karungu-a shawarima-a kada cezəna, kuru am kəriwuwu kada kərmaidəro kanjimaribaro gozanadəga cezəna.[17][21] Ayatollah Hussein-Ali Montazeri də suro am gana do Banisadr'a banazayin dəyen mbeji, amma darelan kərmainzə'a cotulowo.[21] Banisadr də kawu ganaro Tehran lan gərazəna kawu sha tutuluyinro, MEK ye banazəna.[17][22] Na shimadən, kəlakəl jamiwa Khomeini-a watəmasoye kərmai waltəm mowo nankaro jarabkono, MEK-a, Kurdistan Democratic Party-a kunten.Banisadr də kawu ganaro Tehran lan gərazəna kawu sha tutuluyinro, MEK ye banazəna.[17][22] Na shimadən, kəlakəl am Khomeini'a watəmasoye kərmai waltəm mowo nankaro jarabsəna, MEK-a, Kurdistan Democratic Party-a, Fedaian Organization-a (Minority)-a kunten, amma am kərmai kəriwutəmaso'a kəltəro dabcin.[22] Shiye loktu kadaro kəla kəlzana loktu shiga kura MEKbe Massoud Rajavi'a gərazanadən kəlakəl dawartəro. Attəson yayi, ngawo kəntagə Julyye kawunzə 27 saa 1981 lan wakil MEKye nowata Mohammad Reza Saadati'a cezənayen, Banisadr-a Rajavi-a ye Iranlan naptədə nəlewa ba wono.[22] ==Fartə-a duno-a== Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Julybe saa 1981 lan, Banisadr-a Rajavi-adə sandiya mara samibe Boeing 707 lan codo. Shiye dawari samiye sambisoro tədinma dəga zəgayin kawu cidi Iranben suluwu na Turkishbero lejinro kuru Parislan zəpcinro.[17] Nasha nəmgadetəyen, Banisadrye shimzə-a cində-a shazə kuru səket səkkəna.[23][24] Banisadr-a Rajavi-a ye Paris lan nəm ngalwo siyasabe sowondəna, shartəwa kəla cidawa Khomeini-a kəriwutəye France lan datəyen.[5] Dabtə adə'a cistəgənyi ngawo France ye embassy nzə Tehran ye dəga kolzənayen.[5]Banisadr-a, Rajavi-a, kuru jamiyya Kurdishbe-adə majalis kəriwube lardə Iranbe Parislan suro kəntawu Octoberbe saa 1981ben koksana. Saa 1984 lan, sonyayi, Banisadr-a Rajavi-a kəla kəlzana, shiga raayiwa kərmai nəmzalumye-a fitəna-a sədinro zorzəna.[10] Sonyayi, Banisadr ye am kəriwu balimiyaye Rajavi ye badizəna kuru sədin dəga kasatsanyi kuru susudəro bana Iran ye mazəna loktu kəriwu Iraq ye lan.[10] ==Sambinyi Manabe== Suro saa 1991 lan, Banisadr ye fasari Nasaraye kitawunzə saa 1989 ye dəga sutuluwuna: Iran, Fitəna-a kuru awowa sirye U.S. ye-a. Suro kitawudəyen, Banisadr ye wono kəla nəmkam ndikate kampain kura lardəye Ronald Reagan ye-a kazadalawa Tehran ye-a kəla kəriwu Iran ye dəga kuruwuro tədin kawu karno kura lardəye United States ye saa 1980 ye dəro.[26] Shiye waltə wono Henry Kissinger ye kəriye Palestine ye suro lardə Iran ye Khuzestan lan koktəro dawarzəna kuru Zbigniew Brzezinski ye Saddam Hussein'a kəla Iraq ye 1980 lan Iran ro bətərəm gənatəro dawarzana. Lloyd Grove Washington Postbeye rowono: "Kakkadidə awo ngəlaro saladinro kozənadə gəyi.Intabiu kada jaridawu Faransabe Jean-Charles Deniau ye sədənadən kəltəgəna, ngaltema daataro gənyi sa awo asutinbaro waljiya, ngaltema kəske gənyi sa awo asutinbaro waljiya." kakkadi laa mbeji shidoni Bani-Sadrbe daawanzəro kasattə suwudinma."[25] Kirkus Reviewsye shiga bowono "awo tamtamma-attəson yayi ngəwusoro awo ajabba kuru sambisoro kəlanzəro cidajinma" kuru wono "nguwusoro zortəwa hangal gojinmadəye hawarnzəga ​​zauro ajabbaro sədin, sharhi kəla nəmzalum Iranian Revolutionben."[28] ==Kuru== Suro saa 1980 lan, Banisadr ye fetero kəriwu Iran ye dəga zorzəna, shiye wono kəriwu də Iran'a dunya kən yakkəme lan yakcin kuru "kəriye suro kəriyeyen" sədin wono.[29] Suro koro saa 2008 ye lan Voice of America ye lan, Banisadr ye wono Khomeini də shima fitəna do dunya musulumma ye dəga suwudə kuru wadə do Khomeini ye suro lardəyen cina də ngawo fitənayen namtəna.[30] Suro kəntawu Julyye saa 2009 lan, Banisadr ye fete ro hal gomnati Iran ye dəga zorzəna ngawo karno kura lardəye do kəlanzən gashiptəna dəyen shiye wono "Khamenei ye karno kura lardəye dəga nəm zalumtəro amariya cina kuru am zanga-zanga sadin dəga kəriwutəro amariya cina."[31]Nzəralan, Banisadr ye wono gumnatidə "kərmaidə fitəna-a nəmzalum-a men rozəna", kuru kazadalanza'a zorzəna kəla arzinyi kamye sabsayin am Iranye gadero banna sədinro.[31] Suro ruwowa kəla zanga-zanga karno kura lardə Iranbe saa 2009ben baktənadən, Banisadrye wono kəndaram siyasabe kawu karnodə badijinro gomnatiye nəm shawanzə fəletə məradəzənaro bayanzəna,[32] shi doni fattəgəna wono.[33] Shiye waltə wono fitəna kəlanzəlaro wakazənadəye gomnatidəga nəm shawanzə siyasabe-a baro sədin, kuru Khameneibe zortənzəye səkə fitəna-a nəmzalum adinbe-a baro sədin.[33] ==Kənənga-a kərmu-a== Saa 1981 lan baditəna, Banisadr də Versailles lan napsəna, karəngə Paris ye lan, fato kura done askərra Faransaye dərizana lan. Fero Banisadr ye, Firouzé də, Paris lan Massoud Rajavi'a nyawono ngawo dunonza'a. Daren dəbkata, kuru kəlakəl kate shi-a Rajavi-a yedə dawono [5][34] Ngawo dondi kuruwuyen, Banisadr də suro litari Pitié-Salpetrière yen Paris lan kəntawu October ye kawunzə 9 saa 2021 lan bawono, saa 88 lan. Versailles lan sha rəbkada, suro kawarram Gonards ye lan.[39] ==Kakkadiya== * ''Touhid Economics'', 1980{{cite web|url=https://www.ca-c.org/online/2006/journal_eng/cac-04/16.bekkinen.shtml|title=IRAN: EXPERIMENTING WITH THE ISLAMIC ECONOMY|publisher=CAC.org|accessdate=9 October 2021|archive-date=10 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211010005835/https://www.ca-c.org/online/2006/journal_eng/cac-04/16.bekkinen.shtml|url-status=dead}} * ''My Turn to Speak: Iran, the Revolution and Secret Deals with the U.S.'' Washington, D.C.: Potomac Books, 1991. {{ISBN|0-08-040563-0}}. Translation of ''Le complot des ayatollahs''. Paris: La Découverte, 1989{{cite magazine|url=https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1991-12-01/my-turn-speak-iran-revolution-and-secret-deals-us|title=My Turn To Speak: Iran, The Revolution and Secret Deals with the U.S|date=28 January 2009|publisher=Foreign Affairs|accessdate=9 October 2021|last1=Qu|first1=William B.}} * ''Le Coran et le pouvoir: principes fondamentaux du Coran'', Imago, 1993{{cite web|url=https://www.abebooks.com/9782902702756/Coran-pouvoir-Principes-fondamentaux-collection-2902702752/plp|title=Le Coran et le pouvoir: Principes fondamentaux du Coran (Hors collection Imago) (French Edition)|publisher=AbeBooks|accessdate=9 October 2021}} * ''Dignity in the 21st Century'', Doris Schroeder and Abol-Hassan Banisadr, with translation by Mahmood Delkhasteh and Sarah Amsler{{Cite web|url=https://banisadr.org/index.php?option=com_content&view=article&id=775:dignity-in-the-21st-century&catid=9&Itemid=141|title=banisadr.org - Abolhassan Banisadr: Dignity in the 21st Century|website=banisadr.org}} * Books after 1980{{Cite web|url=https://banisadr.org/index.php?option=com_content&view=article&id=177:1360&catid=9&Itemid=141|title=banisadr.org - تالیفات بنی صدر از 1360 به بعد|website=banisadr.org}} ==Laminǝ== ld8g9palerv1hf3se47nx95lf9z5vye 0 1647 21469 21468 2025-03-02T20:59:00Z Umargana1 21 21469 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ruhollah Musavi Khomeini''' (17 May 1900 au 24 September 1902-a 3 June 1989) də kam kərmai [[Islam]] be [[Iran]] be, siyasama kuru kazaadala adinbe shidoni kazadala kura [[Iran]] be buro salakbe saa 1979 lan səta har kərmunzəro saa 1989 ro saadənadə. shima kərmai [[Islam]] be [[Iran]] bedə koksə kuru shima kazadala kura fitəna Iranbewo, shi doni [[Mohammad Reza Pahlavi]]'a kərmainzən səkkə kuru Mairi [[Iran]] be. Nasha raayiben shidə [[Islam]] ma [[Shia Islam|Shia]] be, Khomeinibe raayiwanzə adinbe-a siyasabe-adə Khomeinismlan nowotə. Khomeyn lan katambo, na kərmadə lardə Iranbe Markazi lan bowotindən, baanzə suro saa 1903 lan cezəna loktu Khomeinidə saa indi bas sətanadən. Gananzən Alquran-a [[Arabic]]-a kəra badiwono kuru kəranzə adinbedən yallanzə banazana, yanzəgana yanzəganabe-a yanzəgana kura-a kunten. Khomeinidə maləm adinbe darajaa suro [[Shia Islam|Shi'ism]] mewun indimiyen, ayatollah, marja' ("futu nganzatəbe"), [[mujtahid]] au [[faqīh]] (gonyi shariabe), kuru kitawuwa 40-ga kozəna ləbtəma. Shiye kəla [[White Revolution]] yen kəriwutəye səkə shiga Bursaro 1964lan duwatə. Ngawo saa falye karəngayen, Najafro lewono, nadən manawanzə kəla tiwori siyasa adinbe kəla Guardianship of the Juristben cinadə Gomnati [[Islam]] bero sabkatə. Khomeini də shima [[Time magazine]] ye kam saa ye suro saa 1979 ye lan kəla nəm dunonzə dinaye lan kuru sha "fuska [[Islam]] [[Shia Islam|Shia]] ye suro ada nowata fəteye lan", na do sha nozana kəla banatə am do am sandiya gozanayen loktu kəriwu [[Iran]] ye lan, fatwa nzədə kəla kəriwu ruwotəma [[British]] [[India|Indian]] ye [[Salman Mudie]] States ro bowono. "Shatan kura" kuru Israeldə "Shatan gana". Ngawo kəriwudəyen, Khomeini shima kazadala kura lardədəye buro salakyewo, nasha shima adə suro dustur Islamic Republicben koktəna kəla shima kazadala siyasabe-a adinbe-a lardəbe kurawo, shi dəwo sətanadə har kərmunzəro. Loktunzə kərmaiyedə ngəwuso kəriwu Iran-Iraqbe saa 1980-1988bedəye gozəna. Ali Khamenei shiga waratatə yim kaunzə 4 Yuni sa'a 1989-lan. Mauduwu kəla nəmkamye zauro tartəgəna, Khomeini də sha Imam Khomeini lan nozana suro [[Iran]] yen kuru ngawo kənatwunzə dunya sammason. Shi funeralnzǝdǝ am miliyon 10 saminro hadarzana, au fal suro uwuben nǝmnguwu am [[Iran]] be, shi funeral kura fal kuru samno amsobe suro gargamben.[7][8] [[Iran]] lan, kawarnzə dinarbe suro cemetery Tehranbe Behesht-e Zahrabedə na ibadabe am shiga nganzazanabero walzəna, kuru shiga sharaye "namtəyi" ro gozəna, kuru shiga zortədə sharaye haramzəgəna.[9] Ngawo kənatwunzəye shiga kam kərmai [[Islam]] be waltəm bəlintəgəbe-a, nəmkadiyi gade-gade-a, nəmkam kəlabe-a, lardəwa diyabe lardə [[Iran]] be fulutə-a, kuru kərmai kərmaiye-a kəriwutə-aro sorin.[10] Bastəwuye shiga zorzana kəla mana-a Nasarawa-a Semitic-a watə-a, kəndowa demokradiya-a watə-a, kuru hakki adammanabe zamtə-a surodən fursanawa siyasabe [[Iran]] be duwu kada cezəna suro saa 1988ben, [11][12] kuru adəgaima askərra duli faidatə zauro loktu kəriwu [[Iran]]-[[Iraq]] ben bǝtǝrǝm. [13] [14] [15] == Lamintǝ == ampvmshegp3jxemkxo6tgwerd6cgsvg 0 1648 18917 2025-02-02T07:00:00Z Banabulama 37 Created page with "Islam Shiabedə shima Islam Shiabe siyasalan faidatəwo. Kəra-a hawarra-a kəla Islamben ngəwuso kəla letəgəramma Islambe Sunniben cedo [note 1] Shia Islambe, buron zauro gana, ngawo Fitəna Iranbe Ruhollah Khomeiniye fuwumanzəro walzənadən zauro nowata, shi duwo letəgəramwanzə Islambe Shiabedə Khomeinismro notənadə.[2] ][3] Sonyayi, kuruson karapkawa kərmusəlimbe shiaye diya Khomeinismben mbeji, alama karapka Dawa kərmusəlimbe Muhammad Baqir al-Sadrbe-..." 18917 wikitext text/x-wiki Islam Shiabedə shima Islam Shiabe siyasalan faidatəwo. Kəra-a hawarra-a kəla Islamben ngəwuso kəla letəgəramma Islambe Sunniben cedo [note 1] Shia Islambe, buron zauro gana, ngawo Fitəna Iranbe Ruhollah Khomeiniye fuwumanzəro walzənadən zauro nowata, shi duwo letəgəramwanzə Islambe Shiabedə Khomeinismro notənadə.[2] ][3] Sonyayi, kuruson karapkawa kərmusəlimbe shiaye diya Khomeinismben mbeji, alama karapka Dawa kərmusəlimbe Muhammad Baqir al-Sadrbe-a kuru karapka Sadristbe Muqtada al-Sadrbe-a. 7wzbytff6jfpq249g6gn4o5bwyv9gpl 0 1649 18918 2025-02-02T07:22:50Z Banabulama 37 Created page with "'''Muhammad Baqir al-Sadr''' (Arabic: محمد باقر الصدر, rumanbe: muḥammad Bāqir al-Ṣadr; 1 kəntagə Mars 1935-9 April 1980), kuru shiga al-Shahid al-Khamislan nowotə (Arab: الشهيد الفہ, rumanbe: al-Shahī -Khāmis, lit. 'shahid kən uwumi'), shidə maləmma Islambe Iraqbe, falsafama, kuru shima Jami Islambe Dawa Partybedə koksə, suro saa 1990ben katambo. Kadimiya, Iraq lan. Shidə Muqtada al-Sadr-a, ya-a Muhammad Sadr-a Limam Musa-Sadr-aye...." 18918 wikitext text/x-wiki '''Muhammad Baqir al-Sadr''' (Arabic: محمد باقر الصدر, rumanbe: muḥammad Bāqir al-Ṣadr; 1 kəntagə Mars 1935-9 April 1980), kuru shiga al-Shahid al-Khamislan nowotə (Arab: الشهيد الفہ, rumanbe: al-Shahī -Khāmis, lit. 'shahid kən uwumi'), shidə maləmma Islambe Iraqbe, falsafama, kuru shima Jami Islambe Dawa Partybedə koksə, suro saa 1990ben katambo. Kadimiya, Iraq lan. Shidə Muqtada al-Sadr-a, ya-a Muhammad Sadr-a Limam Musa-Sadr-aye. Babanzǝ Haydar al-Sadr dǝ shima malǝm adinye Shi'a ye daraja kura. Kaduwunzə Muhammadro waltəyin Imam Shia kəntulurmin Musa al-Kazim men. Muhammad Baqir al-Sadr dǝga suro sagǝ 1980 yen kǝrmai Saddam Husseinbe rokkonzǝn yanzǝ ferobe, Amina Sadr bint al-Huda-a cezǝna. orr2kk3gxc1v4rqyqdl35nrtknnphtb 0 1650 23665 23664 2025-04-22T11:21:00Z Mustybdc 38 23665 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Musa ibn Ja'far al-Kazim (Arabic lan: Musa ibn <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Musa_al-Kazim#CITEREFKohlberg2012</ref>Ja'far al-Kazim; 745-799) shidə zuriya nawi Islambe Shiverwel Islam Muhammadbe-a. Musadə ngəwusoro shiga al-Kazim (lit. 'forbearing') lan nozana, zahirro kanadinzə-a halnzə ngəla-a nankaro. Shiga suro saa 745 CE lan Madinalan Ja'far al-Sadiqro katambo, shi liman Shiabe kən arakkəmidə, shi dəwo suro saa 765 ben bazənadə fetero warratatəmanzəga ​​suro gəratə kalifawa Abbasidben sətanyiro. Kaziyi warratabe ngawodən wakazənadə al-Kazimro sulhu təbandəna, karapka nəmgade-gade, kərmadə Isma'ilis lan notənadə, Shia'a yakkata. == Lamintǝ == iags0tdxmhtz8av14ot6i3t9rmgmlja 0 1651 18920 2025-02-02T07:28:39Z Banabulama 37 Created page with "Musa ibn Ja'far al-Kazim (Arabic lan: Musa ibn Ja'far al-Kazim; 745-799) shidə zuriya nawi Islambe Shiverwel Islam Muhammadbe-a. Musadə ngəwusoro shiga al-Kazim (lit. 'forbearing') lan nozana, zahirro kanadinzə-a halnzə ngəla-a nankaro. Shiga suro saa 745 CE lan Madinalan Ja'far al-Sadiqro katambo, shi liman Shiabe kən arakkəmidə, shi dəwo suro saa 765ben bazənadə fetero warratatəmanzəga ​​suro gəratə kalifawa Abbasidben sətanyiro. Kaziyi warratabe n..." 18920 wikitext text/x-wiki Musa ibn Ja'far al-Kazim (Arabic lan: Musa ibn Ja'far al-Kazim; 745-799) shidə zuriya nawi Islambe Shiverwel Islam Muhammadbe-a. Musadə ngəwusoro shiga al-Kazim (lit. 'forbearing') lan nozana, zahirro kanadinzə-a halnzə ngəla-a nankaro. Shiga suro saa 745 CE lan Madinalan Ja'far al-Sadiqro katambo, shi liman Shiabe kən arakkəmidə, shi dəwo suro saa 765ben bazənadə fetero warratatəmanzəga ​​suro gəratə kalifawa Abbasidben sətanyiro. Kaziyi warratabe ngawodən wakazənadə al-Kazimro sulhu təbandəna, karapka nəmgade-gade, kərmadə Isma'ilis lan notənadə, Shia'a yakkata. pdh1al3b6bqcl9b0c5hxyxidksvgvsw 0 1652 18921 2025-02-02T07:32:00Z Banabulama 37 Created page with "'''Isma'il ibn Ja'far''' (Arabic lan: Isma'il ibn Ja'far al-Mubarak) shima tada Ja'far al-Sadiqbe kurawo kuru shima Limam kən arakkəmewo adin Isma'ilben. Shiye su al-Mubarakbe gozəna, kəla shiben karapka Isma'ilibe buro salakbe faldə Mubarakiyyaro wallono. Alama Mubarakiyyadə, buro salakkin ngawo kənta Isma'ilbe kawu Muhammad ibn Isma'ilga Imamnzaro kasatsayinro. Adəgaima, Mubarakiyyadə shima su buroye Isma'iliyyabewo, kalmadə am darebe bid'a kəratəmasoye sad..." 18921 wikitext text/x-wiki '''Isma'il ibn Ja'far''' (Arabic lan: Isma'il ibn Ja'far al-Mubarak) shima tada Ja'far al-Sadiqbe kurawo kuru shima Limam kən arakkəmewo adin Isma'ilben. Shiye su al-Mubarakbe gozəna, kəla shiben karapka Isma'ilibe buro salakbe faldə Mubarakiyyaro wallono. Alama Mubarakiyyadə, buro salakkin ngawo kənta Isma'ilbe kawu Muhammad ibn Isma'ilga Imamnzaro kasatsayinro. Adəgaima, Mubarakiyyadə shima su buroye Isma'iliyyabewo, kalmadə am darebe bid'a kəratəmasoye sadəna. Jami Mubarakiyyabedə darelan Isma'ilis Fatimidbero wallono, Imamatdə gozaa kozayin suro zuriya al-Mubarakben, al-Mubarak kəlanzəma Imamnza kən arakkəmiro kasatsana. Somtə adə darerammo dalamiya Isma’ilibe kadaye gozana. oir0myeef6z8y34roeyjmw0cnyygce5 0 1653 20704 20702 2025-02-13T21:44:51Z Ummusalmasuleiman2001 55 20704 wikitext text/x-wiki '''Abdallah al-Afṭaḥ ibn Jafar al-Sādiq''' (Arabic: عبدالله الافطح بن جافر الصادق, 766 CE / 149 A.H.) [1] shima tada kura Jafar al-Sadiqbewo (ngawo kərmu al-Sadiqbe) -ya Isma'il bin Jafarbe.[2] Abdallah ye ka'ala "al-Aftah" də kalma Arabic ye lan gowotə "aftah al-ra's" (kəla farak) au "aftah al-rijlayn" (shi farak) shilan faidatə zahirnzə bayantəro.<ref>https://books.google.com/books?id=u5jO3QzVtPUC&q=AL-AFTAH&pg=PA30</ref> ==Lamintǝ== n5qt39gqf5za4kchnfx7m1ltz5s751p 0 1654 21888 18925 2025-03-13T21:20:28Z MohammedBama123 36 21888 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abu Hanifa'''[a] (Arabic: أَبُو حَنِيفَة, romanized: Abū Ḥanīfa; Satumba 699-767)[5] shidǝ malǝm musulummabe, malǝm fiqhbe, ilmuma adinbe, ascetic,[3] kuru su mazhab Hanafibe fiqh Sunnibe, shido gafsǝnadǝ. shido zauro kuro faidatinma.[3] Mowontinzədə Asia daube-a anəmbe-a, Turkey-a, Balkans-a, Russia-a, nashawa laa dunya Arabbe-a lan ngəwu. rt8vxcyqb069pg0igkbdklcepqwkdn0 0 1656 19044 19043 2025-02-04T18:07:40Z Umargana1 21 19044 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Isma'il''' (Arabic: إِسْمَاعِيْل ʾIsmāʿīl) də Musulumma ye sha nabi Islambero gozana. Abraham-a Hagar-a ro katambo, shidə su Ishmaelitesbe, sandidə shilan zuwuna. Suro [[Islam]] bǝn, shiga Makka-a kuru gar Kaaba bǝ suro Masjid al-Haram kurobedə-a kəllata, shidəwo na Islambe shiro tahirwo badə. Musulummaye shiga kaka Muhammad bǝ ro gozana. Ya-nzə babayedə shima Isaac, kaka am Israel bǝ. == Lamintǝ == roxnxc2pmpwle6y05ivhzulk0hf0vgx 0 1657 18963 18962 2025-02-02T22:57:47Z Umargana1 21 18963 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Hājar''' (Arabic: هَاجَر), suro kitawu [[Hebrew]] bǝn Hagarlan notənadə, shima kamu [<ref><nowiki>https://www.worldcat.org/oclc/963178846</nowiki></ref>] kura kura kuru nabi Islam bǝ Ibrahim (Ibrahim) kuru yaanzə Isma'īl be (Ishmael). Shidə kamu daraja'a suro adin [[Islam]] bǝn. Futu musləmma yǝ kasatsanadən, shidə cidama mai [[Egypt]] bǝ shidoni kamu [[Ibrahim]] bǝ Sarahro cainodə.[<ref><nowiki>https://isrcpk.com/wp/blog/2019/10/11/hagar-the-princess/</nowiki></ref>]: 90–98 Suro Alqur'anben bowotənyi yaye, shiga hawar 1990ben gulzana kuru bayantəna. kwanzǝ. Shiye darerammo sahara Paranben napkono, kururam [[Islam]] bǝn Hejazro turin, tadanzə Ishmael'a. Hajar də sha darajatəna kəla shima matriarch faida'a kəla tauhid bǝn, sau Ishmael də shima kaka nabi ([[Muhammad]] S.A.W) bǝwo. == Lamintǝ == p2r4px0ui582qtd02u4x1lghcmspr89 0 1658 20712 20711 2025-02-13T22:11:46Z Ummusalmasuleiman2001 55 20712 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abraham'''[a] də nabi-a kuru manzo-a [<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Tafsir_al-Alusi</nowiki></ref>][<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tafsir_Ibn_Kathir</ref>] Alabe futu Islambe gulzənadə, kuru shidə kaka Arabwa Ishmailbe-a Israelitesbe-aye.[5][7] Abrahamdə misal adin Yehudiyabe-a, adin Kəristabe-a, adin Islambe-aro zauro faidazəna.[5] Imani Musulumbero, Abrahamye sharawa-a jarawawa-a Alaye shiga suro kənənganzəyen cina sammaso səmbəliwu. Dalil shiye Alaro imaninzǝ dunowa dǝye sǝkǝ, Abraham dǝro Allahye wadə gozǝna kǝla shiye fuwuma lardǝwa dunyabe sammaro waljinno.[8] Alqurandə Abrahamga awo misaltəye, misallo, kəngaye kuru awo sandiro ibadatəma gənyiro fəlezəna. ==kenengan nze buro ye== Abraham was born in the city of Ur, in ancient Mesopotamia (modern-day Iraq), into a family of idol worshippers. Abraham thought that worshipping idols was useless and argued against idolatry. He began to question and reject the practices of his people. == Lamintǝ == kxowevr94sfbrneve6y74umfr03utjf 0 1659 23241 18954 2025-04-05T10:37:50Z Jon Gua 66 23241 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Elisha''' də, futu [[Bible]] [[Hebrew]] bǝ gulzənadə, nawi Yewudi bǝ kuru cida ajabbabe. Sunzə nguwusoro Nasararo fasartəna Elisharo [[Hebrew]] men, Eliseusdə [[Greek|Greeklan]] kuru Latinlan, Elishe (Yeghishe/Elisha) Armenianlan au Alyasalan [[Arabic]] lan, kuru Elyasa au Elyesalan [[Turkish]] lan. Kuruson suro kitawu New Testament bǝn[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Elisha#cite_ref-duffy_5-2</nowiki></ref>] kuru Alquran bǝn bowotəna,[6:86][38:48] Elishadə adin Yehudiya bǝ-a, adin Kirista bǝ-a [[Islam]] bǝ-an nawiro darajazana kuru ruwowa adin Bahá'íbedə shiga sulan bowozana.[ <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Elisha#cite_ref-4</ref>] Kawu Samarialan napcinro, Elisha yǝ loktu gana laa kəla Kau Carmel bǝn sədəna.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Elisha#cite_ref-duffy_5-1</nowiki></ref>] Shiye saa 892 lan səta 832 BCE ro saadənan nabtə shawarima maiwa Judah bǝ kən yakkəme səta kən uskuyero saadənan cidazəna, kərmai "nawi Israelbe" rozəna. Shiga patriot lan bowotin dalil bana askərra-a maiwa-aro sədin nankaro. == Lamintǝ == 5i9st8b2omnmrzc6fk98ikv2pxfguv7 0 1660 18946 18945 2025-02-02T22:17:23Z Umargana1 21 18946 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ayuba''' (Arab: ايوب, Roman: Ayūb) də suro [[Islam]] bǝn nawiro nozana kuru suro [[Alquran]] bǝn shiga bowotəna.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abdullah_Yusuf_Ali</ref>][<ref>https://quran.com/an-nisa/163</ref>] Hawar Ayuba bǝ suro [[Islam]] bǝn hawar [[Bible]] [[Hebrew]] bǝ-a gade, amma awo shiro hangal gənatənadə shima Ayuba bǝ Alaro njilartəgə; suro kitawu Alqur'an bǝn zande Ayuba bǝ sawa'anzə'a sədənaye gultənyi, amma darelan adab musulumma bǝyǝ wono Ayubadə yanzəganawa mbeji, sandiye kamdəga kəla awo shiga suwudənaben gashiptana. Sharhiwu musulummabe laaye Ayuba də shima kaka am [[Roma]] bǝwo wono.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Job_in_Islam#cite_ref-Wheeler171_3-0</ref>] Adab [[Islam]] bǝ dəye kəla loktu Ayubabe-a na cida nabibe-ayen sharhinzə cina, shiye wono ngawo Joseph ben suro kitawuwa nabi bǝdən isəna kuru shiye amnzəro wa'azəna kəla shiga jama laaro zutəgəro. Adaye waltə bayanzəna kəla Ayubadə shima fuwumawo suro Saminben karabka "am kanadiro kanadi gozana dəbe". == Lamintǝ == 0wemo3832s5m6ljm824qd02ju9tvy8k 0 1661 19193 18935 2025-02-07T11:18:00Z Bukr Garbai 213 ''' 19193 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''David''' (/ˈdeɪvɪd/; [[Hebrew]] [[Bible]] be: דָּוִד , romanized: Dāwīḏ, "kam kərawo")[a][5] shima mai Israel-a Judah-aye kureye kuru mai kən yakkə mǝ kərmai kəlakəl be,[6][7] futu [[Bible]] Hebrew bǝ-a kitawu Dina bǝ-a lan. Futu cidawa Yewudi bǝ jili Seder Olam Rabbah-a, Seder Olam Zutta-a, Sefer ha-Qabbalah-a (sammaso ngawo saa duwu kozənayen ruwotəna), [[David]] də mai Yehudi bǝ suro saa 885 BCE yǝn kərmaidəro ciwono.[8] Shi Tel Dan steledə, kawu təlam Aramaic bǝn ruwoata mai Aram-Damascus bǝ suro dareram karnu kən 9/badiyaram karnu kən 8 BCE bǝn garzənadə kənasar kəla maiwa watəma indi bǝn səbandənadə taktəro, suronzən jumla bytdwd (𐤁𐤉𐤕𐤐use) də mbeji. David bǝ" maləmma ngəwusoye. Shi Mesha steledə, shi mai Mesha Moabbe suro karnu kən 9 BCE lan cizənamadə, waneye shiro "House of David" gultin, attəson yayi kəlanzən manatin. == Lamintǝ == qeu7j0x35oo1c14673r84vpff3p6i05 0 1662 22111 18968 2025-03-16T16:19:41Z Aliyu Cisse 43 22111 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Johann Heinrich Barth''' (/bɑːrθ, bɑːrt/; [1][2] Jamus: [ba]; 16 Fabarairu 1821- 25 Nuwamba 1865) shima kam Jamusbe kəla Afrikaye kulashima kuru maləmma. Barth də shima kam kura do Europe lan Africa'a kulasana dəye falnza, dalil ilmunzə kəraye-a, raktənzə mana-a ruwo-a Arabic ye-a, təlamma Africaye kəliwo-a, halnzə-a dəye səkə shiye hangal gənazə ada'a do ziyara sədənaye də'a ruwozəna. Shidə kam buro salakkin faidatə gargam ciye amsoye asuzənadə, kuru am kada sabkono. Shiye nəm sawa'a kərmaiwu Africabe-a maləmma-a sətana suro saa uwu bəlawurozəyen (1850-1855). Ngawo sawa'a Europebe indi bazanayen, bana am Africabe lan bəlawurowanzə tamozəna. Ngawo adəyen, kitawu uwu kəla bəlawurowanzəyen ruwozə kuru baksəna təlam Nasara-a Jamus-a indison. Shidə zauro faida'a maləmma zamanzəye-a kuru zamanzən-a. q2lufe8ejwricxgq2zq68k1h9grak81 0 1663 22053 18971 2025-03-15T20:19:52Z Umargana1 21 22053 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Carl Ritterdə''' (kəntagə Ogostabe kaunzə 7, saa 1779-kəntagə Septemberye kaunzə 28, saa 1859) də ilmuma cidibe lardə Germanye. Rokko Alexander von Humboldt ye lan, shi də kam do geography zaman ye də'a badizəna ma,[1] sau sha fannu ilmu kimiyaye kəlanzəye ro gozana.[2][3] Saa 1825 lan səta har kərmunzəro, shima kuris buro salakbe kəra geographybe Jamiya Berlinbedən səmowona. qio7bc4d3aeexm3lgmnmabhdjm8gdph 0 1664 21871 18972 2025-03-13T10:35:28Z Umargana1 21 21871 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander von Humboldt''' (14 September 1769 - 6 May 1859) shima kam Jamusbe ilmuwu kadabe, ilmuma cidibe, ilmu alagəbe, kulashima, kuru fuwuma falsafabe-a kimiyabe-a.[5] Shidə yanzəgana waziri Prussiabe, falsafama, kuru ilmuma təlambe Wilhelm von Humboldtbe (1767-1835). Humboldt ye cida nzǝ nguwu ye kǝla botanical geography ye dǝ shima furtu donyi biogeography ye dǝ, amma shiye bowotǝnzǝ dǝ shima geomagnetic zaman ye dǝa kuru meteorology ye dǝa wuzǝna ma.[9] [10] Humboldt-a Carl Ritter-a sandi indiso ilmu geography zamanbe kunkunzanaro gozana sau sandiye ilmu kimiyabe namtə kəlanzabe kokkada. jnkafvu1qa8m9bsam55fm3fmlqg6093 0 1665 18980 18978 2025-02-02T23:25:14Z Umargana1 21 18980 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Tripoli,_Libya#cite_ref-cia.gov_1-1</nowiki></ref>Tripoli də, gargam lan sha Tripoli-of-the-West lan notəna, bərni kura Libya ye də, nəm nguwu am miliyon 1.317 suro saa 2021 yen. Shidə yala-fəte Libyaben cidiya saharaben kara, na cidi kawu-kawube suro kəmaduwu Mediterraneanbero suluwuna kuru bay sədin. Surodən ci njiye Tripolibe-a kuru lardədən dawudi kasuwube-a karewa tandobe-a kura mbeji. Kuru shima na jami'a Tripoli də karnu kən 7th BC lan am Phoenicians ye sha kokkada, sandiye su Libyco-Berber ye Oyat (Punic: 𐤅𐤉𐤏𐤕, romanized: Wyʿt) codo kawu musko Greek yero kojinro. maiwa Cyrenaicabedə Oea (Greek kurebe: Ὀία, romanize: Oiya).[7] Dalil gargam bərnidəye kuruwu nankaro, na'a kada faida'a archaeologicalye Tripoli lan mbeji. Tripoli də sha'biyah (nasha kərmaiye kura suro nizam Libyaye) dəro bowotin, Tripoli District. == Lamintǝ == cge9t2fi6krd08idiz9narjci13a2eo 0 1666 18993 18992 2025-02-03T09:54:06Z Banabulama 37 18993 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Friedrich Wilhelm Christian Karl Ferdinand Von Humboldt''' sha chasambo (22 kəntawu June bǝ suro saa 1767) bawono( 8 kəntawu April bǝ suro saa 1835) shima falsafama lardə [[German|Jamus]] bǝ wo, ilmuma təlam bǝ, cidama gumnati bǝ, diwalla, kuru kunkuntəma Jamiya Humboldt bǝ lardə [[Berlin]] bǝ.suro Saa 1949 lan, Jamiyadə sunzə gozana kuru yanzəgana shiro ganawo, '''Alexander von Humboldt''', ilmu alagəwaben. Shidə ilmuma təlamma bǝ duwo nasha falsafa təlambe-a, ethnolinguistics-a, kuru tiwori-a futu ilmu zamtəbe-aro bana sədəna. Shiye bana kura sədəna fuwutə nəmkambero ilmudə diwal mowontə kamye asutəro kuru diwal raayiwa adabe nəmzairoro fəletəro cida au cida nabtəram jamabero sandiya kalkaltəro gənyi. == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_von_Humboldt#cite_ref-1</ref>Lamintǝ == 1e1u69iouehzfkc12jhwaf3u7dzmznz 0 1667 23355 18984 2025-04-11T15:10:18Z Umargana1 21 23355 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Marie-Elisabeth von Humboldt''' was born on December 8, 1741 in Berlin and died on November 19, 1796 at Tegel Castle. Born Colomb, widow von Holwede, she was the mother of Wilhelm and Alexander von Humboldt, born from the union with Alexander Georg von Humboldt her second husband. 8zkuggvzp2403dnrxjuj5uau7tupa9f 0 1668 22706 18995 2025-03-29T22:53:26Z Bukr Garbai 213 22706 wikitext text/x-wiki '''William Howard Durham''' də (kəntagə Yunibe kaunzə 10 saa 1873 suro Brodheadbe-a, kəntagə Yulibe kaunzə 7 saa 1912 suro Los Angelesbe-a) shima wa'azitəma Pentecostalbe burwobe kuru ilmuma tauhidbe, shiga kaidawa cida tamotənaben bowotəlan nozana. syfyqm1in9spb37gmxjmnct6oasgxbo 0 1669 23258 23257 2025-04-05T13:50:02Z Mustybdc 38 23258 wikitext text/x-wiki {{Databox}}° '''Johann George Ad'''<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Forster#cite_ref-FOOTNOTEGordon19759_1-0</ref>'''am Forster''', shi do ne Georg Forster lan notəna də (Futu Jamus lan bowotin də, 27 kəntawu Jimada auwal ye saa 1754-10 kəntawu Razab ye saa 1794), shi də ilmuma cidiye, ilmuma alagəwaye, ilmuma kaduwuye, bəlawuroma. Gananzən, baanzə, Johann Reinhold Forster'a sortəna, bəlawurowa kimiyabe kadaro, bəlawuro James Cookbe kən indimi Pacificro lezənadən kunten. Hawarranzə kəla bəlawurodəyen, A Voyage Round the Worlddə, zauro banazəna nasha kaduwu amma Polynesiayedən kuru cida darajaayero wallono. Dalil hawardəbe səkə, Forster, shidəwo kərmai Royal Societybero gagənamadə sa’anzə findin indin, shiga kam faldəwo adab bəlawurobe kimiyabe zamanbedəga koksənadəro gotəna. == Lamintǝ == oz2p1a1if5shwwyxwcynmowrbjxc1c1 0 1670 21665 21607 2025-03-08T12:08:36Z MohammedBama123 36 /* Kənənga-a ilmu-a buroye */ 21665 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Alexander Georg von Bunge''' (Russia: kǝntawu Lailahar bə kawunzǝ 6 saa 1803 - 18 kǝntawu Maaram be saa 1890) shidǝ ilmuma kǝska kǝska bə lardə [[Russia]] be. Shiga zauro taktəyin kəla bəlawuro ilmu kimiyabe [[Asia]]-a musammanno Siberia-aro lezənaben. ==Kənənga nzǝ wa ilmu'wa buroye== Bunge də sha su Alexander ye lan katambo kəntawu Lailahar ye kawunzə 6 [O.S. 24 Lailahir] 1803 lan Kyiv lan tada kən indimi fato do am gana [[Germany]] ye suro Tsarist [[Russia]] ye lan. Baanzə, Andreas Theodor də kurun kəratəma shidoni gədi Prussia lan [[Russia]] ro hijrazənadə kakanzə'wa karnu kən 18th lan kuru yanzə Elisabeth von Bunge, Fuhrmann lan. Sandiye Dorpatro saa 1815 lan lezana ngawo baanzə bazəna yen saa 1814 lan, kuru maaranta kura kərawono saa 1818 lan səta 1821 ro saadənan.[1] Dorpat lan kərawono, na do gymnasium ro kərazəna saa 1821 lan səta 1825 ro saadənan.[2] Daji kurun kərazə kuru degree doctorate kurunbe Jamiya Tartuben suro saa 1825 bǝn səwandəna.[3] Shiye kuru nasha shimadǝn ilmu kǝskaye kǝrawono cidiya Carl Friedrich von Ledebour ben kurushiye nazarunzǝdǝ tamozǝna shiro De relate methodi plantarum naturalis suro vires vegetabilium medicalis ben [4]. ==Siberiaro bəlawuro== Badiyaram kəntawu Razab yǝn, shiye cida kəla suwuben sədin suro cidaram Kolyvan-Voskresenskerben cidiya P.K. Frolovben kuru shidə kurun liitabe suro Barnaulben (Gomnati Tomskbe) shidoni Anəm [[Siberia]] bǝn karadə.[1] Saa faldən shiye Ledebour-a Carl Anton von Meyer-a ro lezana kəla bəlawuro kimiyabe faida'a Kazakh Steppe-a Kau Altai-aro lezana. Sandiye magǝ uwuro suro [[Russia]] bǝn Barnaulro lezana loktu kǝngal bǝn kuru awo kǝska bə 1,600 sabsana, shidonyi kǝrtǝ Flora Altaica bewo. Kitawu adə kate saa 1829 wa 1833 wa lan jili diyau lan bakkada.[4][5] Ngawo bǝlagǝro tǝdǝnaben, Bunge də Kolyvan lan napsəna kuru Zmeinogorsk ro lewono hatta saa 1830 ro. Ngawo shawari Alexander von Humboldt ye cinayen, shi donyi Bunge ye saa 1829 lan kəla kəlzəna loktə Humboldt ye Altai ro lezənadən, shiro cida kimiyabe Peking ro cedo mowonti St. Humboldt də bəlawurolan karo kungəna Tsar Nicholasbe banazənalan kara. Shiga Colonel Ladijenski-a sortǝgǝna naptǝ pristav-a kuru Dr. P. Kirilov də shi kurunma. Shiga dawun kulashiwu gade mbeji, suronzan Georg Albert von Fuss ilmu shillewube-a kuru ilmu yanawube-a, kuru Kovanko ilmu mineralobe-a. Sammaso suro kǝn mewuntilonmiben kasharu mission cocibe, shidoni kəla kəlan wakajinma də, kuru shiye wakilla cocibe kən mewunzəro gotə. Sandiye bəla kalangai Kjachta lan Peking ro lezana datəgəram OS Sawur 1830 yen Urga men suro September 1830 yen, kuru Peking ro lezana kəntawu November ye kawunzə 17 saa 1830 lan ngawo sahara Gobi ye farzanayen, kuru Peking lan zaman binəmye dəga təmzayin. Bunge ye kulashinzə gozə kowono suro kəntawu March saa 1831 yen na banna shiro Tsagan Balgasun gultindəro lezə shi dəwo Khalgan (Zhangjiakou) lan karadə. Kulashinzǝdǝ darerammo suro kǝntawu Mayben saa 1821 lan dawono dalil shiye nəmkərawu hukuma [China] bə suwudəna loktu shiye Buddhist Monastery lan napsənadən kuru shiro izni Pekinglan suluwube səwandənyi [6] Sandiye [[Russia]] ro waltaana yim kawu kəntawube 6 kəntawu maaram bə saa 1831lan wakilla cocibe kən mewunzəyedəga diwal fəteye Kalgan-a Urga-a kozənadə zayin.[6] Sandiye [Russia] ro isa badiyaram September 1831 lan awo kǝskaye 450 sabsana. Nzəra kəskawa Bunge ye kuliwa gana laa sabsəna, sandi donyi Franz Faldermann ye kitawunzə Coleopterorum ab illustrissimo Bungio suro [China] boreali, Mongolia, kuru Montibus Altaicis ye bayanzəna də.Ngawo bəladəro letəyen Bungedə Irkutsklan napkono loktu winterbe gafsənadən. Shiye loktunzə awowa sabsənadə bayantəlan bannazəna. Kamboso suro herbarium donyi Russia Academy of Sciences ye suro Saint Petersburg ye dǝlan gǝnatǝna kuru nasha gana laa suro herbarium donyi jami'a Halle ye dǝlan gǝnatǝna kǝla shi donyi herbarium lan gǝnatǝna dǝro kuru awo donyi St. Pitersburg.[1] Kǝska fal donyi sunzǝ Viburnum fragrans Bunge (daren sunzǝ faltǝna, ngawo William T. Stearn yen) kuru shiye suro kǝska donyi China lan tuwandin ma dǝa bayanjin.Suro kəntawu Aprilben saa 1832 Bungedə cidanzə kurunbe Barnaullan waltəna, amma ngawo loktu gana laayen shiye bəlawuro gade mowonti kimiyabe Russiabedəro lezə Chuyaro lewono, shidəwo gədi kau Altaiben karadə.[1] Shiye St. Petersburg saa 1833 lan sha karrada jami'a ilmu kimiyaye Russia ye ro kuru shiye farfesa ilmu kǝskaye ro wallono jami'a Kazan ye lan.[3] Bunge ye saa yakkǝ jamiya adǝlan sǝdǝna, kuru loktu adǝlan, shiye bǝlawuro kǝskawa kǝskaye Volga steppe lan sǝdǝna kawu Dorpat ro waltǝyinro saa 1836 lan, shiye professor botany ye ro walzǝ suro jami’a Dorpat ye dǝlan kuru darekta botanical garden ye ro walzǝna.[4] Ledebour falzǝna, shi donyi cida kolzǝna ma.Loktu shiye kəra gultuwuyen Bunge ye bəlawuro ilmu kimiyabe Khorasan-a Afghanistan-aro saa 1857-58 lan sədəna, [4] kuru bəlawuro gade Persiaro Herat men saa 1858-1859 lan sədəna, Nikolai Vladimirovich Janykov shima fuwumanzəwo. Kǝla kulashi adǝben, Bungeye kitawu botanicalbe lǝbsǝna kǝla mowonti kimiyabe Russiabero kuru shiye wakil darajabe mowontidǝbero wallono saa 1875 lan.[6] Shiye Diederich Franz Leonhard von Schlechtendal, ilmuma kǝskaye suro jami'a Halle ye dǝa kǝltǝna, wasika lan, ruwo donyi suro mujalla "Linnaea" yen baktǝna ma dǝa kuru kǝska donyi herbarium ye faltǝ lan.[1] Bunge də suro saa 1867 lan kəra gultuwuye kolzəna kuru Heinrich Moritz Willkomm shiga waratazəna. Dorpatlan napkono hatta saa 1881ro, saa dareyedə nadən kulashi kəska Estoniaben sədin.[2] Bunge ye kitawu donyi Flora ye Liv-a, Esth-a Kurlands-a ye dǝga saragǝna.[8] ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Shidə awa ilmuma kəla tiyiye Gustav von Bunge (1844-1920) [2] kuru Alexander von Bunge (1851-1930), kulashima kuru ilmuma dabbawaye.[9] Yanzə kura, Friedrich Georg von Bunge (1802-1897) də, shima gargamma sharaye wo. Bunge də kəntawu Julyye kawunzə 18 lan bawono [O.S. 6 kəntawu Yuliben saa 1890 suro Dorpatben. ==Kǝlele== ;Taxa * F''lora Altaica; scripsit Carolus Fridericus a Ledebour, adiutoribus Car. Ant. Meyer et Al. a Bunge. Tomus I'' (1829)''<ref>{{Cite book |last1=Ledebour |first1=Karl Friedrich von |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/6618 |title=Flora Altaica |last2=Bunge |first2=Alexander von |last3=Meyer |first3=Carl Anton |date=1829 |publisher=G. Reimeri |volume=I |location=Berolini |doi=10.5962/bhl.title.6618}}</ref>'' * ''Flora Altaica; scripsit Carolus Fridericus a Ledebour, adiutoribus Car. Ant. Meyer et Al. a Bunge. Tomus II'' (1830)''<ref>{{Cite book |last=Ledebour |first=Carl Friedrich “von” |url=https://books.google.com/books?id=OshaAAAAcAAJ&q=flora%20altaica;%20scripsit%20carolus%20fridericus%20a%20ledebour,%20adiutoribus%20car.%20ant.%20meyer%20et%20al.%20a%20bunge |title=Flora Altaica. Scripsit D. Carolus Fridericus A Ledebour ... Adiutoribus D. Car. Ant. Meyer Et D. Al. A Bunge |date=1830 |publisher=Reimer |volume=II |language=la}}</ref>'' * ''Flora Altaica; scripsit Carolus Fridericus a Ledebour, adiutoribus Car. Ant. Meyer et Al. a Bunge. Tomus III'' (1831)''<ref>{{Cite book |last1=Ledebour |first1=Karl Friedrich von |url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/29331 |title=Flora Altaica |last2=Bunge |first2=Alexander von |last3=Meyer |first3=Carl Anton |publisher=G. Reimeri |volume=3 |location=Berolini}}</ref>'' * ''Flora Altaica; scripsit Carolus Fridericus a Ledebour, adiutoribus Car. Ant. Meyer et Al. a Bunge. Tomus IV'' (1832)''<ref>{{Cite book |last1=Ledebour |first1=Carl Friedrich von |url=https://books.google.com/books?id=Mxg4No_qtBQC |title=Flora altaica: scripsit D. Carolus Fridericus a Ledebour ... |last2=Bunge |first2=Alexander von |last3=Meyer |first3=Carl Anton |date=1833 |publisher=typis et impensis G. Reimeri |volume=IV |language=la}}</ref>'' * ''Enumeratio plantarum quas in China boreali collegit Dr. Al. Bunge. Anno 1831.'' (1832)''<ref> 4dd84b26oi2ahwuqxdi3x4gyrt5tcjj 0 1671 22102 18998 2025-03-16T16:07:05Z Aliyu Cisse 43 22102 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Georg Ludwig Cancrin''' (Russian: 16 November 1774-10 September 1845) də kam daraja’a kuru siyasama lardə Russia ye do ne fuwuma nizam kungənaye lardə Russia ye lan nozana ma. 75by94x35m039ebmxdl28inuk0ul78p 0 1672 22440 21894 2025-03-24T00:19:26Z Mustybdc 38 22440 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Alexander Theodor Von Middendorf''' dǝ (Russia: Aleksandr Fiyodorovich Middendorf; 18 Shawur 1815-24 Razab 1894) shidǝ ilmuma dabbawa Russia bǝ kuru kulashima lardǝ Baltic bǝ lardǝ Jamus bǝ-a Estonia bǝ-a. Shiga suro saa 1843-45 lan yala-a gədi-a Siberiabero lezənadən nozana, futu permafrostbe dabbawa-a kəskawa-a tartəyin dəga bayanzəna. ==Kenenganze buro yǝ== ==Lamintǝ== <ref>https://personen.digitale-sammlungen.de/baltlex/Blatt_bsb00000445,00178.html?prozent=</ref> s79x2zaiax7mj2mf8yt08oii0v29e16 0 1673 19035 19034 2025-02-04T16:51:05Z Umargana1 21 19035 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ivan V Aleksayevich''' 6 Satumba [O.S. Kǝntawu Ogusta bǝ kawunzǝ 27] saa 1666-kǝntawu sawan bǝ kawunzǝ 8 [O.S. 29 kəntawu Razab bǝ suro saa 1696) shima Tsar [[Russia]] sammasoye kate saa 1682-a 1696-ayen, rokkonzən yanzəgana Peter I'a kərmai sədin. Alexis yǝ kamunzǝ kǝn indimi Natalya Naryshkina yǝ. Kərmai Ivanbedə titular bas dalil shidə kazəyiya zahir-a hangal-aye zauro sətana. ===Laimntǝ<ref>https://books.google.com/books?id=pNYNAQAAMAAJ&pg=PA480</ref>=== 12i2u2x38n4u68vrx58lwkuj6o071vl 0 1674 23364 19019 2025-04-11T15:18:02Z Umargana1 21 23364 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Maria Ilyinichna Miloslavskaya''' (1 kəntawu Aprilye saa 1624-18 kəntawu Augustye saa 1669) də shima mairi Russiayewo kuru shima kamu mairi Alexis Russiayewo. Shidə yanzə mairi Feodor III Russiabe-a, mairi Ivan V Russiabe-a, kuru nana maibe Sophia Alekseyevna-aye. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Miloslavskaya#cite_ref-1</ref>=== qh0edyrm1il5t1hor3jl7mdrfdz5w2j 0 1675 19027 19026 2025-02-04T11:14:45Z Umargana1 21 19027 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Tokiharu Abe''' (3 April 1911-9 August 1996) də shima ilmuma kəla bənyiyen [[Japan]] yǝ kuru cidama gomnati yǝ cidaram bareye-a karaye-aye. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Tokiharu_Abe#cite_ref-mourn_1-2</ref>=== <references /> ng872gy2wupp16yktz8a09lsu8d0e2d 0 1676 19018 19017 2025-02-04T09:46:03Z Banabulama 37 /* Laimntǝ */ 19018 wikitext text/x-wiki '''Elzéar Emmanuel Arène Abeille''' de Perrin (3 kəntawu Januarybe saa 1843, Marseille - 9 kəntawu Octoberbe saa 1910, Marseille) də ilmuma dabbawa dabbawabe lardə Faransabe. Abeille de Perrin dǝ shi lawyer dǝ Marseille lan kara. Shiye loktunzə deye samma ilmu dabbawaye ro cina kuru shiye wakil karapka dabbawa dabbaye France ye saa findiro. Shidə zaumaro hangalnzə kəla jili cave Pyreneesben mbeji. Kakkadəwanzə nowatadə sandima Monographie des malachites (1869), kəra kəla dabbawa suro bəlaayen, bayan kəla dabbawa bəlin Faransaye 27 (1872), Ruwowa kəla dabbawa faransaben (1878), kuru bayan kəla dabbawaben (1878). ===Laimntǝ<ref>https://species.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Elz%C3%A9ar_Abeille_de_Perrin</ref>=== ba8dux4slcul517ofc9n056htuiuzcd 0 1677 19013 2025-02-04T05:49:04Z Banabulama 37 Created page with "Charles Conrad Abbott də (kəntagə yuni sa'a 4, saa 1843 - kəntagə yuniye kawunzə 27 saa 1919) də shima ilmuma kəla kareya tarihibe notəma lardə America be wo." 19013 wikitext text/x-wiki Charles Conrad Abbott də (kəntagə yuni sa'a 4, saa 1843 - kəntagə yuniye kawunzə 27 saa 1919) də shima ilmuma kəla kareya tarihibe notəma lardə America be wo. c9gg1wvtzdvwj53pgesv702klqhh2ri 0 1678 19016 19015 2025-02-04T09:32:29Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 19016 wikitext text/x-wiki '''Charles Conrad Abbott''' də (kəntagə yuni sa'a 4, saa 1843 - kəntagə yuniye kawunzə 27 saa 1919) də shima ilmuma kəla kareya tarihibe notəma lardə America be wo. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_Abbot_(entomologist)#cite_ref-Sorensen_1-0</ref>=== 9hj2tmehvyy8qcveok1xmv9pc4y74sh 0 1679 22634 22407 2025-03-29T14:22:51Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22634 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Makka''' Makka (/ˈmɛkə/; hukumamen Makkah al-Mukarramah,[a] nguwusoro Makkahro kasarrataro) shima bərni kura kəriye Makkabe nasha Hejazbe fəte Saudi Arabiabedən; shidə bərni shiro tahirwo ba futu Islamben.[<ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=Co_VIPIJerIC&pg=PA724</nowiki></ref>] Shidə 70 km (43 mi) suro cidiben Jeddah lan kəla kuluwu kimeben, suro zərəgə kəpkata 277 m (909 ft) sami kuluwuben. Nəm nguwu am bəla'anzəye suro saa 2022 yedə miliyon 2.4, adəye sha bərni kən yakkəme nəm nguwu amye suro Saudi Arabia yen ngawo Riyadh-a Jeddah-a yen. Kashi 44.5% nəm nguwu jamayedə jama Saudiye kuru kashi 55.5% də musulumma lardə gadeye.[<ref><nowiki>https://www.citypopulation.de/en/saudiarabia/makkah/makkah_al_mukarramah/02002__makkah/</nowiki></ref>] Hajjwudə nəmngəwunzadə yakkəro kozəna saa woson loktu hajj Ḥajjben, kəntawu Hijribe kən mewun indimi Dhūl-Ḥijjahben tədin.[6] Kusotowa dunyabe miliyon 10.8 samin suro saa 2023ben, Makkadə shima bərniwa mewu dunyalan zauro ziyaratənadəbe falnzawo.[<ref><nowiki>https://www.euromonitor.com/press/press-releases/dec-2023/euromonitor-internationals-report-reveals-worlds-top-100-city-destinations-for-2023</nowiki></ref>] Makkadə shima "futu kuru fərtə Islambe" ro gotəna.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-674-28614-6</nowiki></ref>][<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-136-17016-4</nowiki></ref>] Makkadə suro Islamben darajatəna kəla shima na tambo nabi Islambe Muhammadbewo. Kul Hirabe kəla Jabal al-Nurben ("Kau Nurbe"), diya bərnidəben, shima nadəwo Musulummabe kasatsanadəwo Alqurandə Muhammadro buro salakkin fəlezanadə.[<ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=ZcMHD5WWL7AC&pg=PA26</nowiki></ref>] Makkaro Ḥajjro ziyara diwodə musləmma sammaro wajib. Shi Mashidi Makkabe kuradə, shiga Masjid al-Haram lan nowatadə, shima na Ka'bahbewo, Musulumma soye kasatsana shiga Abraham a kuru Ishmail a garzana. Shima na Islambe zauro tahirwo kuru na salabe (qibla) Musulumma dunya sammasoro.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Hossein_Nasr</nowiki></ref>] == Lamintǝ == <references /> iybluy086bptqonmh66k6m1pt8bgp33 0 1680 19061 19060 2025-02-04T18:38:11Z Umargana1 21 19061 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jerusalem''' Jerusalem də bərni do suro Levant anəmye lan, kəla kau Judaean ye kate [[Mediterranean sea|Mediterranean]]-a kuluwu Dead Sea-a ye lan. Shidə bərni kura dinaye fal, kuru adin Abrahambe kura-kura yakkədəro sha darajaro gozana—[[Judaism]]-a, [[Christianity]]-a, [[Islam]]-a. Kəri Israel ye'a Palestine ye'a indiso Jerusalem də bərni kura lardənzayero gozana. Israel də cidarammanzə gomnatiye kuradə nadən rozəna, kuru kəriye [[Palestine]] bǝdə shima kərmainzəro surin. Dalil ndaso ma dunyalan asutənyi.[note 3][<ref><nowiki>https://www.theguardian.com/us-news/2017/dec/06/donald-trump-us-jerusalem-israel-capital</nowiki></ref>] Suro gargamzə kuruwuben, Jerusalemdə gananzə yayi indiro bannatəna, loktu 23ro butəgəna, loktu 44ro sətana kuru waltə sətana, kuru loktu 52ro bətərəmtəna.[<ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20080603214950/http://www.momentmag.com/Exclusive/2008/2008-03/200803-Jerusalem.html</nowiki></ref>] Nasha Jerusalemye shiro City of David gultində alama naptəram buro salakbǝ fəlezəna suro saa duwu kən 4th BCE yǝn, futu sandi diyimasoye.[<ref>"From Shiloah to Silwan – A Visitor's Guide"</ref>] Loktu zaman Canaaniteben (karnu kən 14th BCE), Jerusalemdə shiro Urusalim gultin kəla tablet [[Egypt]] bǝ kure bǝn, waneye maananzə "Bərni Shalem bǝ" ngawo awo alaktəbe Canaaniteben. Loktu zaman Israelite bǝn, cida garbe faida'a Jerusalemlan karnu kən 10th BCE lan badiyetə (Iron Age II), kuru karnu kən 9th BCE lan, bərnidə dawudi adin bǝ-a cida bǝ-a mairi Judah bǝ ro wallono.[10] Suro saa 1538 lan, garu bərnidəbedə waltə gartəna dareramro nasha Jerusalem bǝn cidiya Suleiman shi kura kərmai [[Ottoman]] bǝ dən. Kudəro garuwa anyi bərni kureyedə'a bayanzana, shidoni karnu kən 19th lan na'a diyauro yakkata- na'a Armenian'a, [[Christianity|Christian'a]], [[Jewish|Jewish'a]], [[Islam|musləmma'a]].[11][12] Bərni kureyedə na awo kaduwube dunya bǝ ro wallono suro saa 1981 lan, kuru suro awo kaduwube dunya bǝ tajirwaben kara.[13] Tun saa 1860 lan, Jerusalem də kalangayya bərni kureye də'a kozənaro wurazəna. Suro saa 2022 yen, Jerusalem lan nəm nguwu am 971,800 yeyi mbeji, surodən kashi 60% yewudiwa kuru kashi 40% Palestinian yǝ. Musulumma 353,800 (37.2%), kəristanna 16,300 (1.7%), kuru 10,800 sandiya yaktənyi (1.1%).[16] Futu [[Bible]] [[Hebrew]] bǝ fəlezənadə, Mai David də bərnidə'a Jebusites lan səmowona kuru bərni kura [[United Kingdom]] of [[Israel]] bǝro kokkono, kuru tadanzə, King Solomon, shima gar fato ibadabe buro salakbedə suwudə. Israelitesdə am Canaanitebe-a adanza-adən suluwuna fuwutə monolatrousbe gade-gaden—kuru dare adin fal-adin El/Yahweh lan kara.[18][19] == Lamintǝ == bnt8kfy05n6h1wtt4i4733aj8p02ddg 0 1681 19150 19149 2025-02-06T20:32:57Z Umargana1 21 19150 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Giuseppe Acerbi''' dǝ sha chasambo (May 3, 1773) bawono (Ogusta 25, 1846) shi kam Italy ye ilmu alagǝwabe, kulashima kuru kayama. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== Giuseppe Acerbi də sha kəntagə Mayye kawunzə 3, suro saa 1773 lan, bəla Lombardy yǝn sha katambo. Shidə ilmuma alagəwa bǝ [[Italy]] bǝ, bəladiya kuru kayama. Suro saa 1798yǝn, Acerbiye Laplandro bəlawurozəna, awo kəlanzən asuzənadə suro bəlawuro [[Sweden]]-a, [[Finland]]-a Lapland-a yala Capero saa 1798-a 1799-a (1802) lan baksəna.[1] Cidanzə laadə na kərabe jama New Yorkbe suro [[New York city|New York]], New Yorkben təwandin. Shiye kuru cidawa gade ruwozəna rokko kayawa nowataben.[2] Sokku bəlawurowanzəyen, kaiyyawa Finnishbe-a kaiyyawa adinbe-a sabkono, faldə Clarinet Concertolan faidatəna. Adə shima kaiyya Finnishbe buro salakye kaiyya zauro faidatənadəwo.[3] ===Lamintǝ=== ooew5cu01s3gpm8ictz07cgbijj286s 0 1682 22693 19129 2025-03-29T22:33:12Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22693 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Charles Baker Adams dǝ Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 11, saa 1814-kǝntawu Januarybe kawunzǝ 19, saa 1853)[1] shidǝ ilmuma kuru ilmuma alagǝwabe lardǝ Americabe.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/James_Grant_Wilson</nowiki></ref> == Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 11, saa 1814-kǝntawu Januarybe kawunzǝ 19, saa 1853)[1] shidǝ ilmuma kuru ilmuma alagǝwabe lardǝ Americabe.Gargam == Dorchester lan katambo saa 1814 lan, tada Charles J. Adams-a Hannah Baker-a ye. Shiye mowonti Phillips Academy yen saa 1830 lan tamozəna kuru Amherst College lan saa 1834 lan daraja kura lan tamozəna (Jamiya Yale yen Amherst ro saa 1832 lan faltəna), kuru banama Edward Hitchcock ye ro wallono suro kulashi cidiye New York ye lan saa 1836 lan. Shiye kolzə shehu ilmube kimiyabe-a gargam alagəlabe-aro wallono Middlebury Collegelan suro saa 1838, nasha shimadən napkono saa 1847ro. Shima ilmuma cidiye kəriye Vermont ye buro salak ye saa 1845 lan səta 1848 ro saadənan cidazəna. Suro saa 1847 lan, Middlebury kolzə professor ilmu falakbe-a, zoology-a, kuru gargam alagəlabe-aro wallono Amherst College lan, nasha shima dəga gozəna har kərmunzəro saa 1853 lan, saa 39 lan. konkoloji. Shiga Fellow mowonti adabe-a kimiyabe-a Americabe suro saa 1849-lan karrada.[3] == Cidan nze == Bana Alonzo Gray Brooklyn, New Yorkbe lan, cida kəla ilmu cidiben baksəna. Shima ləbtəma kitawuwa banaye mewun tilon kəla Conchologyben, kitawuwa kəla Stoastoma-a Vitrinella-a, kuru kitawuwa Shellsbe Panamalan sabtəna-a (New York, 1852). == Lamintǝ == <references /> gqqzbhmzo762gxdwktuewkliyvg17vf 0 1683 21915 19377 2025-03-14T05:31:49Z Umargana1 21 21915 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Arthur Adams''' (1820 suro Gosport, Hampshire - 1878) dǝ kurun diwoma kuru ilmu alagǝwa be Nasarawa. Adams də banama liyita kəriwube Royal Navy ye kəla HMS Samarang yen loktu kulashi jazirawa gədi Archipelago ye dəga sədindən, saa 1843 lan səta 1846 ro saadənan.[1] Shiye kitawu Zoologybe kəla bəlawuro H.M.S. Samarǝn (1850). Adam White ye shiga kəla kəlzana kəla bayan kəla Crustacea yen suro bəlawurodəyen. Suro saa 1857 lan, loktu kəriwu Chinabe kən indimidən loktu Surgeon HMS Actaeonlan cidajindən, shiye Canton'a kəriwutəlan mbeji kuru shiro Medal kəriwu Chinabe codo. Cidama liyitaye maara njiye kura HMS Royal Adelaide Plymouth lan saa 1870 lan cida kolzəna. Shidə ilmuma malacologistbe duwo "jili alagəwabe yer kada, ngəwunzaso bayantənyi kuru ngəlaro asutənyi" bayanzəna ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamintǝ<ref>https://books.google.com/books?id=ZWtjNPH5w58C&pg=PA23</ref>=== bz5r3hxkdqumnbbijtyv3st1uvnoemh 0 1684 21907 19100 2025-03-14T05:22:57Z Umargana1 21 21907 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Andrew Leith Adams FRSE, FRS (21 kəntawu Marchbe saa 1827-29 kəntawu Julybe saa 1882) shidə kurun askərra Scotlandbe, ilmuma alagəwabe kuru ilmuma cidibe. Shiye samfurra ngudowa-a dabbawa mammals-aye sabsə kuru bayanzəna, kuru kəla bəlawurowanzə Asia-a gədi daube-ayen na shiye loktuwa kadaro cidazənadən ruwozəna. Shidə kitawu ruwotəma Bertha Jane Grundy'a nya'ano kuru shima baba ruwotəma Francis Adamsbewo. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamintǝ=== qowjgexzjhnkxboyjxptv998hyq0luo 0 1685 19101 2025-02-05T13:44:28Z Banabulama 37 Created page with "'''Edward Adams''' (24 kəntawu Fabarairuye saa 1824-12 kəntawu Nuwambaye saa 1856) də cidama soja'a njiye Nasaraye, liyita soja'a njiye, ilmuma awowa alagəlaye, kisandima kuru Arctic'a kulashima. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamintǝ===" 19101 wikitext text/x-wiki '''Edward Adams''' (24 kəntawu Fabarairuye saa 1824-12 kəntawu Nuwambaye saa 1856) də cidama soja'a njiye Nasaraye, liyita soja'a njiye, ilmuma awowa alagəlaye, kisandima kuru Arctic'a kulashima. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamintǝ=== e4ny25eiuy4tbsdyf99gnvmyyr070en 0 1686 22622 19187 2025-03-29T14:20:39Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22622 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Henry Brooks Adams''' (1813-1877) shima ilmuwu alagǝwa Nasara bǝ kuru ilmuma kǝndaram njibǝ. Rokko yanzǝ Arthur Adams, shiye ilmuma conchologistbe nowata, shiye genera Mollusca karǝngǝbedǝ ruwozǝna: futu sandiya tartipzanadǝro kitawu yakkǝ, 1858.[1] Bawanzə də ilmuma garye HM Customs yǝ hayazəna. == Lamintǝ == <references /> 5nqx8ydyvbs5sdie8zx63r7gbojqorc 0 1687 19148 19115 2025-02-06T20:27:37Z Umargana1 21 19148 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jean Louis Rodolphe Agassiz''' (FRS) FRS (For) FRSE (Kǝntawu Maybe kawunzǝ 28, saa 1807-kǝntawu Disembaye kawunzǝ 14, saa 1873) shima kam Swiss-lan katamboma kǝla ilmu alagǝwabe kuru ilmuma cidibe shido ilmuma gargam Earthbe ro nozanama. Kənənganzə buroyedə Switzerland lan sədin, Erlangen lan PhD səwandəna kuru Munich lan degree lətaribe səwandəna. Ngawo kəra gultəwu Georges Cuvier a Alexander von Humboldt ga Parisladən, Agassiz sha gultəwu gultəwu gultəwu alagəlabero Jamiya Neuchâtelbero katarrada. Shiye suro saa 1847 lan United Statesro lewono ngawo Jamiya Harvardbe ziyarazənayen. Shiye gozə shehu ilmube ilmu dabbawabe-a ilmu cidibe-a Harvardlan wallono, kuru mowonti kimiyabe Lawrencebedəro kurawono, kuru fato awowa adabe gənatəbe ilmu dabbawabe rataltəgəbe kokkono. (FRS) FRS (For) FRSE (Kǝntawu Maybe kawunzǝ 28, saa 1807-kǝntawu Disembaye kawunzǝ 14, saa 1873) shima kam Swiss-lan katamboma kǝla ilmu alagǝwabe kuru ilmuma cidibe shido ilmuma gargam Earthbe ro nozanama. Kənənganzə buroyedə Switzerland lan sədin, Erlangen lan PhD səwandəna kuru Munich lan degree lətaribe səwandəna. Ngawo kəra gultəwu Georges Cuvier a Alexander von Humboldt ga Parisladən, Agassiz sha gultəwu gultəwu gultəwu alagəlabero Jamiya Neuchâtelbero katarrada. Shiye suro saa 1847 lan United Statesro lewono ngawo Jamiya Harvardbe ziyarazənayen. Shiye gozə shehu ilmube ilmu dabbawabe-a ilmu cidibe-a Harvardlan wallono, kuru mowonti kimiyabe Lawrencebedəro kurawono, kuru fato awowa adabe gənatəbe ilmu dabbawabe rataltəgəbe kokkono. ouf7h7f7oqi25oo9pnwwm6ysfl7xcrm 0 1688 21213 21212 2025-02-22T23:18:06Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Gargam */ 21213 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref><nowiki>https://books.google.com/books?id=7c4eAQAAIAAJ&q=%22Rudolph+Agassiz%22+polo&pg=PA35</nowiki></ref>'''Alexander Emmanuel Rodolphe Agassiz''' (kəntagə Disembaye kawunzə 17, saa 1835-kəntagə Maciye kawunzə 27, saa 1910), tada Louis Agassizbe kuru tadanzə Elizabeth Cabot Agassizbe, shidə ilmuma kimiyabe kuru nzunduma Americabe. == Gargam == Agassiz də Neuchâtel lan katambo, Switzerland lan katambo, kuru amnzə kura'a, Louis-a Cecile-a (Braun) Agassiz-a, saa 1846 lan hijra sadəna. Jamiya Harvard yen suro saa 1855 lan tamozəna, darelan ilmu nzunduye-a chemistry-a kərawono, kuru degree Bachelor of Science ye mowonti kimiyabe Lawrence ye suro saa 1857 yen gowono; suro saa 1859 lan banama kulashi ci kəmaduwu United Statesbe ro wallono.[3] Fuwulan shidə gonyi ilmu njiye ichthyologybe ro wallono.[4] Agassiz də sha karrada kəla mowonti kisandi-a kimiyabe-a Americabe suro saa 1862 lan.[5] Hatta zaman kəmaye saa 1866 ro saadənan, Agassiz də banama kura fato awowa gargamye gənatəye shi do baanzəye Harvard lan koksəna dəlan cidazəna.[2]E.J. Hulbert, sawanzə Agassizbe yanzəganabe, Quincy Adams Shaw, shiye nəmngəwu ngarkime shiro Calumet gultində kəla cidi Keweenawbe suro Michiganben səbandəna. Hulbert ye sandiya, rokko sawa’anzayen, cidaram lamar bəlaye dəga yiwo ro shawari cina, shi do dare lan Calumet a Hecla Mining Company lan notənama dəwo Calumet, Michigan lan da’ana də. Summer shimadən, shiye bəlawurozə kəlanzəro minesdə kururo lezə kuru ngawodən shiye treasurer cidaramdəyero wallono. Suro winter saa 1866-a badiyaram saa 1867-a yen, cida latədəye fulutə badiwono, dalil copper suro conglomerate dəyen latədə zauro zau nankaro. Hulbert ye awo suro mines ye dəga səladin kuru cida gadero lewono. Amma Agassiz ye təma kəla mines ye dəga kolzəro waano. Shiye waltə minedəro suro kəntagə March 1867yen, kamunzədə-a tadanzə gana-a. Loktu shimadən, Calumetdə naptəram cintə, loktu binəmyen gayinba kuru kəla furumgatadən zauro cintəzəna loktu kawusuwaben yayi. Karewa suro bəladiyayen sətinba dəro, Agassiz ye ngənəwuzəna nəm kalkalro, amma Boston ro waltənadən, Shaw də kusuwuye sha sətana kuru awo məradənzaye wurtəna. Shaw ye bana kungənaye John Simpkins lan səwandəna, shi do ne cidaram dəye cidanzə gozə kozəna də.Agassiz də Calumet lan naptə gozə kowono, hangal-hangallin fuwutə sədin nasha cida latədəyen, hatta shiye raksə latədəga kolzə cidiya manaja kurayen kuru Bostonro waltə saa 1868 kawu winterye zawal manəm kuruyedə zakcinro. Lamar cidabedə fuwutə gozaa kowada kuru suro kəntawu Mayben saa 1871, cida cidabe kada kəlta Calumet-a Hecla-a Mining Company-a Shawdə shima kuranza buro salakbewo. Suro kəntagə August saa 1871 lan, Shaw ye "cida kolzəna" kəla Board of Directors yen kuru Agassiz də kura lardəye ro wallono, nasha shima dəlan səta har bawono. Kawu karnudə baditənan, kamfani adə shima copper tandoma kurawo lardə United Statesben, saa kadaro reta jumladəbe kozəna sətandin. Agassiz də shima dalil kura do kənasar mine ye dəga gozə kozəna kuru mine dəga saa indiro ziyara sədin. Shiye awo bǝlin sutuluwuna injin kura laa yikolan, shiga Superior lan nowotǝ, shido raksǝ kawu ton 24 suro mita 1,200 (gowodǝ 3,900) hafcinma. Shiye kuru zawal maara cidiye garzəna kuru zawal njiro letəye lazəna. Son yaye, ngawo loktu laayen mines də hangalnzə loktu sammabe məradəzənyi, saa sammason, kuru shiye waltə awo sədinma kəla gargam alagəlabe Harvard lan sədin dəro wallono. Suro arziyinzə copperben, shiye dola US$500,000 Harvardro ceno fato awowa adabe gənatəbe zoologybe-a dalilla gade-aro.[6]Ngawo bawanzə bazənayen suro saa 1873 lan, Agassiz ye kəriye gana laa Newport, Rhode Island lan səbandəna, shidoni kururam Narragansett Bay ye fəlejinma. Na allan fato kura-a laboratory-a garzəna nanzə kəndaramzəye nankaro. Fatodə suro saa 1875 lan tamowatə kuru kuro shiga Inn at Castle Hill lan nowotə. Shidə memba ilmuwu kimiyabe-kəla South Americabero saa 1875lan, na shiye kulashi copperbe Peru-a Chile-abedə kulassəna, kuru kulashi kada kəla kəmaduwu Titicacaben sədəna, kazəyiya karewa kurebe Peruvianbe faida-a sabsənadən,[2] shidəwo Museum of Comparative Zoology (MCZ)ro cinadə, shidəwo buro salakkin shi181. amari yioma hatta kərmunzəro saa 1910 lan, katiwunzə kəlanzəye Elizabeth Hodges Clark də shima cidaram MCZ ye dəga sunotin sa cidanzəye sha diyaro səkkənadən. Shiye Charles Wyville Thomson'a banazəna kəla kulashi-a yaktə-a kəla awowa sabtənaben suro saa 1872ben, kuru ruwozəna kəla Echiniben (2 vols., 1872-1874) suro hawarraben. Kate saa 1877-a 1880-a yen, shiye suro bəladiya yakkə do mara njiye Blake of the Coast Survey ye dəro cidazəna (sunzə United States Coast-a Geodetic Survey-a ro faltəna suro saa 1878 yen), kuru hawarnza samma kitawu indi lan bayanzəna (1888).[4] Kuru suro saa 1875-yen, shiga wakil karapka falsafawu Americabero karrada.[10] Suro saa 1896 lan, Agassiz ye Fiji-a Queensland-a ro lezə kuru Great Barrier Reef dəga kulassəna, kəla lamar shima dəyen kakkadi laa baksəna saa 1898 lan. Agassizbe ruwonzə gade kəla zoology njibedən, ngəwunzaso suro bulletins-a kuru memoirs-a fato awowa adabe zoologybe kəltəben mbeji. Son yaye, suro saa 1865 lan, shiye rokko Elizabeth Cary Agassiz, yanzə kura, kəra kəla kəmaduwuben suro gargam alagəlaben baksəna, cida loktu fallan kalkal kuru hangal gənajinma. Sandiye kuru suro saa 1871 lan, Dabbawa suro njiye Massachusetts Bay ye dəga baksana.[4]Shiye Order Germanbe Pour le Méritebe kəla kimiyabe-a nzundube-a suro kəntagə Augustbe saa 1902lan səbandəna.[11] Agassiz də kura mowonti kimiyabe lardəye, shi done suro saa 1913 lan shiro Alexander Agassiz Medal gultin dəga cin. Suro saa 1910 lan maara njiye RMS Adriatic lan bawono kəla zawal New Yorkro Southampton lan lejindən. Shi-a kamunzǝ Anna Russell-a (1840-1873) sandima awanza tada yakkǝbe- George Russell Agassiz (1861-1951), Maximilian Agassiz (1866-1943) kuru Rodolphe Louis Agassiz (1871-1933). ==cida== Alexander Agassiz də sha su ilmu kimiyabe jili gorjamabe shiro Anolis agassizi gultində-a kuru bənyi shiro Leptochilichthys agassizii gultində-a lan taktəyin. Gunki Alexander Agassizbe suro saa 1923ben gartənadə Calumet, Michiganlan kara, batau fatonzə zaman kəndawuben na shiye napsənadən loktu cidanzə kura kamfani Calumetbe-a Heclabe-a sədindən. Headquarter kampanibedə, gunki Agassizbe, kuru garra gade kada kuru alamawa cidibe kamfani kərmaaro baro walzənadə kuro sandiya Keweenaw National Historical Park shiro cistayin kuru shiro cistayin, shi dəwo gunki Agassizbedəga surin.[15] Gar kura tasha njiye Hopkinsbedə shiro sunzə bowotəna. ==Kakkadəwa ləbtə== *Agassiz, Alexander (1863). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/30465#page/25/mode/1up "List of the echinoderms sent to different institutions in exchange for other specimens, with annotations".] ''Bulletin of the Museum of Comparative Zoology'' '''1''' (2): 17–28. *Agassiz, Elizabeth C., and Alexander Agassiz (1865). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/16902#page/7/mode/1up ''Seaside Studies in Natural History.''] Boston: Ticknor and Fields. *Agassiz, Alexander (1872–1874). [https://www.biodiversitylibrary.org/page/4327273#page/7/mode/1up "Illustrated Catalogue of the Museum of Comparative Zoology, at Harvard College. No. VII. Revision of the Echini. Parts 1–4".] ''Memoirs of the Museum of Comparative Zoology'' '''3''': 1–762. [https://www.biodiversitylibrary.org/item/24338#page/6/mode/1up Plates] *Agassiz, Alexander (1877). [https://www.biodiversitylibrary.org/page/4304836#page/9/mode/1up "North American starfishes".] ''Memoirs of the Museum of Comparative Zoology'' '''5''' (1): 1–136. *Agassiz, Alexander (1881). [https://web.archive.org/web/20161118100508/http://www.19thcenturyscience.org/HMSC/HMSC-Reports/Zool-09/htm/doc.html "Report on the Echinoidea dredged by H.M.S. Challenger during the years 1873–1876".] ''Report of the Scientific Results of the Voyage of H.M.S. Challenger During the Years 1873–76. Zoology.'' '''9''': 1–321. *Agassiz, Alexander (1903). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/95214#page/7/mode/1up "Three cruises of the United States Coast and Geodetic Survey steamer 'Blake' in the Gulf of Mexico, in the Caribbean Sea, and along the Atlantic coast of the United States, from 1877 to 1880. Vol I".] ''Bulletin of the Museum of Comparative Zoology'' '''14''': 1–314. *Agassiz, Alexander (1903). [https://www.biodiversitylibrary.org/page/28876145#page/1/mode/1up "Three cruises of the United States Coast and Geodetic Survey steamer 'Blake' in the Gulf of Mexico, in the Caribbean Sea, and along the Atlantic coast of the United States, from 1877 to 1880. Vol II".] ''Bulletin of the Museum of Comparative Zoology'' '''15''': 1–220. *Agassiz, Alexander (1903). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/32751#page/13/mode/1up "The coral reefs of the tropical Pacific".] ''Memoirs of the Museum of Comparative Zoology'' '''28''': 1–410. [https://www.biodiversitylibrary.org/item/32464#page/3/mode/1up Plates I.] [https://www.biodiversitylibrary.org/item/25357#page/3/mode/1up Plates II.] [https://www.biodiversitylibrary.org/item/91611#page/1/mode/1up Plates III.] *Agassiz, Alexander (1903). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/96343#page/11/mode/1up "The coral reefs of the Maldives".] ''Memoirs of the Museum of Comparative Zoology'' '''29''': 1–168. *Agassiz, Alexander (1904). [https://www.biodiversitylibrary.org/item/25650#page/11/mode/1up "The Panamic deep sea Echini".] ''Memoirs of the Museum of Comparative Zoology'' '''31''': 1–243. [https://www.biodiversitylibrary.org/item/91621#page/11/mode/1up Plates.] ===Lamintǝ=== 0g4tlwidc0potmwb3j9matxdx03yatq 0 1689 19143 19119 2025-02-06T20:21:22Z Umargana1 21 19143 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Christoph Gustav Ernst Ahl''' (kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 1 saa 1898 - kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 14 saa 1945) dǝ ilmuma dabbaye lardu Germanye, Berlin lan katambo. Shidə darekta fasal ilmu bənyi-a bənyi-aye suro fato awowa adabe gənatəyen. Shima kuru edita kura kəla Das Aquariumben saa 1927lan səta 1934ro saadənan. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, Ahldə daraja Wehrmachtben kəriwuzəna - Polandlan, Yala Africaben, kuru dare, Yugoslavialan. Shiga ceza loktu suro Yugoslaviayen nzəliwo sədindən, ngawo am partisansdəye shidə kam Germanye nozanayen. 0c6mpcmhpfyc0ybw9ij738r6zggdant 0 1690 19142 19120 2025-02-06T20:20:19Z Umargana1 21 19142 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jon Edward Ahlquist''' (27 July 1944[1] - 7 May 2020[2]) shidǝ ilmuma alagǝwabe-a ngudowabe-a lardǝ Americabe shido ilmu alagǝwa alagǝwabe nozǝnama. Shiye zauro Charles Sibley'a kəllata, musammanno Jamiya Yaleben. Saa 1987 lan, Ahlquist-a Sibley-a indiso Yale kolzana. Suro saa 1988 lan, Ahlquist-a Sibley-a ro daraja Daniel Giraud Elliotbe mowonti kimiyabe lardəbeye cedo. Suro kǝntawu Januarybe saa 1991 (ngǝwusoro 1990ro somtǝyin), Charles Sibleyya Ahlquistbe phylogeny ngudowabea yakktǝdǝa lǝpkata, shido tartif ngudowabe bǝlin sadǝna futu DNA-DNA tartipwa kǝltǝben, shidonyi Sibley-Ahlquist taxonomyi lan notǝnama. 3jat1f9hlnfxrtksh8379g71kyrjzgz 0 1691 19135 19134 2025-02-06T20:03:22Z Umargana1 21 19135 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref><nowiki>https://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/1989/1989-appendix-1.htm</nowiki></ref>'''Akihito''' (kawu kəntawu December ye kawunzə 23 saa 1933 lan katambo) shi də memba fato mairi Japan ye do kərmai kən 125 me Japan ye lan səta saa 1989 lan səta har kərmainzə kolzənaro saa 2019 lan. Saa 1933 lan katambo, Akihito də tada kən uwumi kuru tada buro salakbe mai Shōwa-a Mai Kōjun-aye. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, shiye Tokyo lan lezə sawanzə'a kuru Nikkō lan napsana hatta saa 1945 ro saadənan. Suro saa 1952 lan, kəlelenzə Coming-of-Age ye-a kuru naptə mairibe-a tədən, kuru shiye cida kərmaibe diwo badiwono.Saa fuwuyedən, bəlawurozə buro salakbe diyaro sədəna kuru Japan wakilzəna kəlele Elizabeth II Londonlan. Shiye kəranzə jamiyaye suro saa 1956 lan tamozəna. Suro kəntawu Aprilye saa 1959 lan, Michiko Shōda, kam tala'a dəga nyawono; shima nyiya mairibe buro salakye Japanlan telebijinlan fəlezanadə, kuruwu miliyon 15 yeyi gozəna.[<ref><nowiki>https://www.japantimes.co.jp/news/2009/04/09/national/imperial-marriage-created-bond-with-people/</nowiki></ref>] Kamu-a kwa-adə nduli yakkə satana: Naruhito-a, Fumihito-a, Sayako-a. Akihito ye kərmai kərmaiye Chrysanthemum Throne ye dəga kənasarzəna kuru mairo wallono ngawo kərmu bawanzəyen suro saa 1989 yen, kəlele kərmai kərmaiye suro saa 1990 yen tədəna. Shidə zauro kənənga alagəlabe-a nzəliwo-a, kuru gargam Japanbe-a dunyabe-a səraana.[<ref><nowiki>https://web.archive.org/web/20071201092521/http://www.kunaicho.go.jp/e03/ed03-01.html</nowiki></ref>] Akihito ye suro saa 2019 yen kərmainzə kolzəna, nəm kurazə-a nəlefanzə ngawotə-a səkkə, [4] kuru ka'ala Emperor Emeritus (上皇, Jōkō, lit. 'Mai Dazəna') dəga gowono. == Lamintǝ == 9xg2yq5m6wfiue3sii9gibvh7dbfnpi 0 1692 19141 19140 2025-02-06T20:18:35Z Umargana1 21 19141 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Millennium_Tower_(Abuja)#cite_ref-CN_1-1</nowiki></ref>'''Millennium Tower (Abuja)''' Shi cida Millennium Towerbe-a kuru Dawu Adabe-adə shima cidawa kada suro bərni kura Nigeriabe Abujaben tədinmadəbe falnzawo. Mita 170 (560 ft) lan, shima gar adamganabe shiro kuruwuwo ba suro Abujaben. Shi towerdə Manfredi Nicoletti shiga kurzə kuru shidə nasha shi Nigeria National Complex dəwo suronzən na adabe Nigeriabe mbeji, shi gar-usku, sami gana, kuru shi pyramid shaped na adabe. Gar towerbedə suro saa 2006 lan baditəna kuru suro saa 2014 lan cizəna amma na adabedə kuwami yaye gartin.[<ref>"Emporis building ID 278966"</ref>][4] Nadə diwal kura shiga sədin, adəye səkə garra indidə arcade cidiya cidiben kəltin. Shi towerdə suronzən garwa cylindrical concretebe yakkə mbeji kuru datənza gade-gade kuru na fallin kəllata nasha shi towerdəbe buro salakbedən shi nasha shiro disc-shaped section gultində shi dəwo suro cidinzə indiben na kurube-a kuru na kəmbube-a gənatəro nyatənadə. Nasha shiwowa towerbedən, fefeto suye yakkə kəla cidiya towerdəben kəlzana kuru gana-ganan diyaro kazayin futu fan-like fashionben loktu datə towerbedəga hazayinlan.[5] == Lamintǝ == 3h19ur11xj2bkbyqa1tl5jjwq4z9k5j 0 1693 19163 19156 2025-02-06T22:26:56Z Eurohunter 208 bold 19163 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Sweden''' də, mairi Sweden ye də, lardə Nordic ye do kəla cidi Scandinavian yen yala [[Europe]] yen kara. Fəte-a yala-a lan [[Norway|Norway'a]] kalangaizəna, kuru gədinzən Finland'a kalangaizəna. Kilomita square 450,295 (173,860 sq mi) lan, [4] Sweden də shima lardə Nordic ye kurawo kuru shima lardə kura kən uwumi [[Europe]] lan. Bərni kura lardənzəye shiro kurawo ba də shima [[Stockholm]]. Sweden lan nəm nguwu amyedə miliyon 10.6,[10] kuru nəm nguwu amyedə gana 25.5 kilomita square falyin (66/sq mi); Kashi 88% am Swedes yedə bərnilan nabsana.[11] Sandidə ngəwunzaso reta dawu-a anəm-a lardədəyen kara. Nashawa bərniye Sweden yedə sammaso kashi 1.5% nasha cidinzəye zamzəna. [[Sweden]] də yanawunzə gade kada dalil nəm kuruwu lardədəye nankaro, shidoni 55°N lan səta 69°N ro saadənadə. Sweden də zaman kureye lan nabsana alamanna 12,000 BC yeyi. Amma nadən nabsanadə Geats (Swedish: Götar) kuru Swedes (Svear) lan fəlangzana, sandima amma kuluwulan lezayinma Norsemen lan notənadə. Kərye Swedishye kəlakəltənadə dareram karnu kən 10medən kokkatə. Suro saa 1397 yǝn, Sweden ye [[Norway|Norway'a]] [[Denmark|Denmark'a]] ro kəllatə kəlakəl Scandinavian Kalmar Union ye dəga koktəro, shi do Sweden ye suro saa 1523 yen kolzəna də. badiyaram karnu kən 18th. Loktu adəlan Sweden ye kuluwu Baltic ye nguwuso səmoyin. Nashawa kəriwutəna ngəwuso diya Scandinavian Peninsulaben karnu kən 18th-a 19th-a lan fatkatəgə. Raita gədi Sweden ye də, [[Finland]] kərma ye də, Imperial Russia ye sha 1809 lan cezəna. Kəriwu dareye do Sweden ye kəlanzə'a səkkəna də shima 1814 lan, loktu do Sweden ye askərra lan Norway'a kəlakəlro səkkəna də, kəlakəl də har saa 1905 ro lezəna. Sweden də lardə zauro fuwuzəna kuru shima kən uwumiwo suro fuwutə adammanaben.[13] Shidə kərmai kərmaibe kuru demokəradiya majalisabe, duno majaliskubedə Riksdag wakilla 349-yedəro təkkəna. Shidə kəriye fal, lardəwa 21-a bəla-a 290-aro yakkata. Sweden də nizam kəndaram jamaye Nordic ye dəga sunotin shidoni nəlewa dunyabe-a ilmu kərabe-a jamanzaro cinma. Shima GDP kəla jamaye dunyalan kən 14 mewo kuru darajanzə zauro kura nasha nəm ngəla kənəngabe-a, nəlefa-a, ilmu-a, nəmkambe jamaye nzəliwo-a, gaska razəgəbe-a, nəmkalkal fandibe-a, nəmkalkal jinsube-a, nəm fuwutə-a lan.[14][15] Sweden də [[European Union]] ro kəllata kəntawu January ye kawunzə 1 saa 1995 lan kuru NATO ro kəllata kəntawu March ye kawunzə 7 saa 2024 lan. Kuru shidə wakil kəlakəl [[United Nations]] ye ro kara, nasha Schengen ye dəro, majalis Europe ye dəro, majalis Nordic ye dəro, karapka kasuwu dunyabe-a kuru karabka kəlakəl arziyibe-a fuwutə-a (OECD). == Lamintǝ == fsbju733p445ph96k5oth7kos9sg84h 0 1694 23675 19162 2025-04-22T11:36:29Z Mustybdc 38 23675 wikitext text/x-wiki <ref>https://stat.fi/en/publication/cm1jg8tr20lco07vwvoif9s6i</ref>{{Databox}} '''Finland''' [a] hukumamen shiro Republic Finland gultində, [b] [c] shima lardə Nordicbe yala [[Europe]] be. Yala-fətenzən [[Sweden|Sweden'a]], yalanzən [[Norway|Norway'a]], gədinzən Russia'a, fətenzən Gulf of Bothnia'a anəmnzən Gulf of Finland'a, Estonia'a wujin. [[Finland]] də nəm kuranzə kilomita square 338,145 (130,559 sq mi) sətana, surodən nəm kura cidiye kilomita square 303,815 (117,304 sq mi) ye mbeji, kuru nəm nguwu amye də miliyon 5.6. [[Helsinki]] də shima bərni kura lardəye kuru bərni kura lardəye. Kammabowo nəm nguwu ammayedə kaduwu Finland yǝ. Təlamma hukumayedə sandima Finnish-a Swedish-a; Kashi 84.9% ammayedə təlamma buroyedə manazan kuru kashi 5.1% dareyedə manazan.[1][11] Finlandbe yanawunzədə anəmlan kəlilan səta yalalan borealro saadəna. Cididə ngəwunzəso karaa borealbe, kəmoduwuwa 180,000 ma kozəna mbeji.[12][13] Finlanddə buro salakkin saa 9000 BC lan napsana ngawo zaman kankarabe dareyedən.[14] Loktu zaman Stone Age yen, adawa kada fəlangatə, sandiya gadezana futu jili ceramics be lan. Zaman ngarkime-a zaman suye-adə adawa gade Fennoscandia-a nasha Baltic-aye kəltaye sandiya suwudəna.[15] Dareram karnu kən 13me dən, [[finland]] də nasha [[Sweden]] bero kara dalil kəriwu crusades yalabeyen. Suro saa 1809 yen, dalil kəriwu Finland ye lan, Finland də Sweden lan sha səmowona kuru kərmai kəlanzəye ro wallono suro daula [[Russia]] ye lan. Loktu adəlan, kisandi Finlandbedə zauro fuwuzəna kuru letəram kərmai kəlabe badiwono. Finland də shima kalangai do [[Europe]] lan buro salak yin hakki karnoye cinama suro saa 1906 yen, kuru shima kalangai buro salak ye do am kura'a ro hakki kərmai gomnatiye ro cinama wo. Kərigə fatobe Finlandlan saa fuwubedən tədəna, am bəldə kənasartana. Finland ye darajanzə republic ye də suro saa 1919 lan tawattəgəna. Loktu kəriwu dinaye kən indimi yen, Finland ye kəriwu [[Soviet Union]] ye'a kəriwu Winter ye'a kəriwu goza kotəye'a lan kəriwuzana, kuru dare kəriwu Lapland ye lan Nazi Germany'a kəriwuzana. Dalil adəye səkə, nasha laa kalangaizəye [[Soviet Union]] ro fatsəgəna amma kərmai kəlabe-a demokradiya-a rozəna. Finland də lardə bareye zauro nguwu hatta saa 1950s ro saadəna. Ngawo kəriwu dunyabe kən indimiyen, duwaro cidaram sanyaramye fuwuzəna kuru razəwu fuwuzəna kokkono, lardə nəlefabe kəla Nordic modelben gartəna. Adəye səkkə lardədə'a nəm fuwutə'a kuru fandi nguwu'a səwandəna.[17] Loktu kəriwu Cold War yedən, Finland ye hukumamen letəgəram nəm dawudiye kasatkono. Tun loktudən, shiye wakil [[European Union]] yero wallono saa 1995 lan, Eurozone saa 1999 lan, kuru ngawo [[Russia]] ye Ukraine ro bətərəm sədənan, NATO ro saa 2023 lan kara. Lardədə zauro cida ngəla sədin nasha cida lardəye lan, surodən ilmu-a, gaska razəwube-a, nəmkambe jamaye-a, nəm ngəla kənəngabe-a, fuwutə adammanabe-a mbeji.[18][19][20][21] == Lamintǝ == rdvncjykbqk9gzp8r68rkl548nupu7o 0 1697 19226 19216 2025-02-07T21:20:52Z MohammedBama123 36 19226 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''James S. Albert''' dǝ shehu ilmube ilmu alagǝwabe suro jami'a Louisianabe suro Lafayetteben. Dr. Albert də shima kakkadi ilmu kimiyabe 100 ma kozəna kəla futu bənyiwaye fafaltənza-a nəm gade-gadenza-ayen ləbtəma,[2] kuru shidə masku kəla futu bənyiwa lantarkiye Neotropicalbe (Gymnotiformes) yen. Dr. Albert-a kuru sawanzǝ-aye jili alagǝwa 50 bǝlin bayanzana. 3uu76p495erf0ra7ijcz5wfer8ww27c 0 1698 21342 21341 2025-02-26T08:22:23Z MohammedBama123 36 21342 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Madrid=== Madrid (/ma-DRID; Spanish: [ma] Ma)[n. 1] shima bərni kura lardə [[Spain]] yǝ kuru am nguwu'a. Am bəladən napsanadə miliyon 3.4<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Madrid#cite_note-ine-11</nowiki></ref> kuru nəm nguwu am bəla kurayedə miliyon 7 yeyi. Shima bərni kura kən indimi suro [[European Union]] (EU) yǝn, kuru nashanzə kura də shima bərni kura kən indimi suro EU yǝn.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Madrid#cite_note-demographia-2</nowiki></ref><ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Madrid#CITEREFMoreno_Fern%C3%A1ndez2020</nowiki></ref><ref><nowiki>http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html</nowiki></ref>Bəladə nasha cidiye 604.3 km2 (233.3 sq mi) zamzəna. Madrid də kəla kəmoduwu Manzanares yen kara suro dawu Iberian Peninsula yen kuru mita 650 sami kuluwuye lan kara. Bərni kura lardə [[Spain]] ye də'a kuru bəla'a kəlanza kəlanzaye Madrid ye də'a (1983 lan),<ref><nowiki>http://www.madrid.es/UnidadesDescentralizadas/UDCObservEconomico/MadridEconomia/Ficheros/MadridEconomia2010Ingles.pdf</nowiki></ref>: 44 kuru shima bərni kura siyasa'a, arziyi'a, ada'a lardəye. Shi yanawu Madrid bǝ də suronzən kawudo-a amusu-a mbeji. Dawu Madrid yǝ də, na askərraye garu'a, dareram karnu kən 9th ye lan badiyetə, cidiya Emirate of Córdoba yǝn. [[Christianity|Christians]] ye sha 1083 au 1085 lan zuwuna, dareram zaman dauyedən bəla kura Crown of Castile yero wallono. Fuwutə Madrid ye naptə dawudi kərmaiye ro waltəgəna də ngawo saa 1561 yen, dalil də shima naptəram shararam Hispanic Monarchy ye ro wallono. == Lamintǝ == apxdc063rnpit91f1lblsnlon7rf7m8 0 1699 19235 19234 2025-02-07T21:39:59Z Umargana1 21 19235 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Valencia (Valencia) də shima bərni kura bəla Spain ye də. Shima bəladiya nəm nguwu amye kən yakkəme suro lardədəyen, am 825,948 nadən napsana.[<ref><nowiki>https://ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2903</nowiki></ref>] Nasha bərni Valencia yedə am miliyon 1.5 mbeji amma bərni kuradə am miliyon 2.5 mbeji.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Wayback_Machine</nowiki></ref>] Shidə ci kəmaduwu Turiaben kara, gədi ci kəmaduwu Iberianbe kəla kəmaduwu Mediterraneanben kara Valencia də sha kərmai Roman ye lan kokkatə suro saa 138 BC yen cidiya su Valentia Edetanorum yen. Bərni kəlanzəye dareram zaman kureyedən, nadə'a askərraro kalaktə ngawo tajirwa Byzantine ye Anəmro suwudənan, shi doni Visigothic Kingdom of Toledo'a kəlta'a dareram karnu kən 6th ye lan.[8] Kərmai Islambe-a ada-adə karnu kən 8medən badiwono, rokko nizamwa bareye-a kəskawa-a bəlin-ayen. Kərista kəristabe Aragonese yedə suro saa 1238 lan waka'ano, kuru bərnidə bərni kura mairi Valencia yero wallono. Nəm nguwu am bərnidəyedə karnu kən 15th ye lan zauro tərana, dalil kasuwu nasha Iberian Peninsula ye'a, ci njiye Italy ye'a, na'a gade Mediterranean ye'a, bərni kura Europe yero wallono dareram karnu dəyen. Kasuwu dunyabe Atlanticbedəye kasuwu Mediterraneanbedə'a zauzəna, kuru nəmkazəyiya Barbary piracyye suro karnu kən 16th yedən suwudənadə'a, cida arziyi bərnidəyedə kaziyi'a sətana ngawo Moriscos'a dutənayen suro saa 1609 yen. Karnu kən 18me. Loktu kəriwu fato'a Spain ye lan, bərni də shima naptəram gomnati Spain ye saa 1936 lan səta 1937 ro saadənan.[9] == Lamintǝ == 3146l26w6rw64vejzi7nx2npcumfz9g 0 1700 19246 2025-02-08T06:06:07Z Banabulama 37 Created page with "'''Luigi Maria D'Albertis''' (21 kəntawu Nuwambaye saa 1841-2 kəntawu Septemberye saa 1901) shima kam Italybe ilmuma alagəwabe kuru kulashima shidoni, suro saa 1875ben, shima kam Italibe buro salakye kəmoduwu Flybe suro na kərma Papua New Guinea lan bowotindən kurtəmawo. Shiye bəlawuro yakkə kəla kəmoduwu adəyen sədəna saa 1875 lan səta 1877 ro saadənan, na buroyedə mara njiye SS Ellengowan lan sədəna kuru indi gafsənadə mara gana shiro "Neva" gultin..." 19246 wikitext text/x-wiki '''Luigi Maria D'Albertis''' (21 kəntawu Nuwambaye saa 1841-2 kəntawu Septemberye saa 1901) shima kam Italybe ilmuma alagəwabe kuru kulashima shidoni, suro saa 1875ben, shima kam Italibe buro salakye kəmoduwu Flybe suro na kərma Papua New Guinea lan bowotindən kurtəmawo. Shiye bəlawuro yakkə kəla kəmoduwu adəyen sədəna saa 1875 lan səta 1877 ro saadənan, na buroyedə mara njiye SS Ellengowan lan sədəna kuru indi gafsənadə mara gana shiro "Neva" gultindən shidoni Gomnati New South Wales lan hayatənadə. Suro bəlaro yakkədən, D'Albertisdə sambisoro kəriwu amma asal ci kəmoduwudəyen dasagənadə'a sədin, bunduwu-konnu'a, rockets'a dynamite'a faidatə amma bəladiyaye'a cejin. k4sy466i4c4a9yk097bn0412d1waaq0 0 1701 22667 21634 2025-03-29T17:58:51Z Bukr Garbai 213 /* Lamint3 */ 22667 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Alfred William Alcock''' CIE FRS (23 kəntawu Yunibe saa 1859 suro Bombay-kəntawu Marchbe kawunzə 24 saa 1933 suro Belvedere, Kent) shidə kurunma lardə Britishbe, ilmuma alagəwabe, kuru ilmuma kansabe. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== Alcock də tada kəmanzə kəmaduwuye, John Alcock Bombay, India lan cida kolzəna Blackheath lan naptəro. Yanzə də fero Christopher Puddicombe ye, tada Devon ye fal də. Alcock də mowonti Mill Hill ye lan kərawono, mowonti Blackheath ye lan kuru mowonti Westminster ye lan. Suro saa 1876 lan baanzəro asarra kungənaye sətana kuru sha maarantalan goza Indiaro Wynaad districtro zuzaana. Na allan shiro yallanzə coffee-planting lan cidazayin dəye cistayin. Saanzə 17 lan loktu kara Malabar ye lan sədin. ==Cida== Wynaad lan kofi kəltadə ngawozəna kuru Alcock ye ofis wakil komishinye Calcutta lan cida səwandəna. Ofis adə tinyi zaktəna, kuru saa 1878 lan səta 1880 ro saadənan Purulia lan cidazəna naptə wakil cidawu ilmu ba'a gadəna shayi Assam yero gotəyen. Loktu na allan notəma, Duncan Cameron, shiro kitawu Macmillanbe Michael Fosterbe kəla ilmu tiyibe kolzəna. Kitawu adə, suro ruwonzə gargamzəyen ruwozəna, "Kitawu gana shimadə wuro awo nur samibe St. Paulro suwudənadə. Shiye fuskanyi nasha kimiya alagəlabero kalaksəna." Shiye nəmkayiwu fanzəna kəla shiye Michael Foster'a nozənyiro, "amma suro kənənganzə sammason shiga fuwura yeyiro takkəna, kəla Primernzəben kuru kəla kitawunzə Textbook of Physiologyben shidoni Primernzə notənyidən səbandənadə. Ruhinzə falsafabedə zauro wuga kurnozəna."[1] Sawa gade shiye Purulia lan sǝdǝnadǝ shima Lieut.-Col. J.J. Wood, kuru banama komishina nəlewabe nadən. Wood ye shiga kəra botany-a, gargam alagəbe-a chemistry-aro bowono. Loktu adəlan Alcockye kawar lazəna tiyi adamganabe kəratəro. Shiye shila kərazəna Holden's Osteology lan faidatə – "Daji wuye Nicholson's 'Manual of Zoology' lan faidatə kəla kərtə kamye-a kuru 'Futu alauwa jilitiloaye-a." Wuye kərmadə liyita waltəro shawari cido, amma futu awodə wakajinro taktənyi."[1] Suro saa 1880 lan cida banama masterbe mowonti kongawa Europebe Darjeelinglan gowono. Na allan Colonel Wood ye tadanzə cidiya kəra Alcock yen kolzəna. Suro saa 1881 lan yanzəgana Alcockbe kuradə Indiaro lewono sau kwanzədə cidama daraja'a cidaram Indian Civil Serviceben. Alcock ye daji raksə fatoro lezə kəra lətaribe badiwono. Shiye jami'a Aberdeen ye razəwu'a səbandəna kuru Marischal College ro kara'a suro kəntawu October yen, saa 1881. Saa buroye dən shiye medal də'a gowono suro darasə Henry Alleyne Nicholson ye kəla gargam awowa alagəlayen. Sa "sandiro kalkalzənyi" dəman shiye liyita fatobe suro Aberdeen Royal Infirmaryyen cidazəna. Suro saa 1885 lan M.B., C.M., "daraja'a" tamozəna kuru cida liitabe Indiabero kara.[1] Alcock ye suro saa 1886 lan India ro lezə kuru kalangai yala-fəteyedən cidazəna rokko Sikh-a Punjab-a yen. Baluchistan lan shiye lamarnzə buro salakbe kadiye Echis carinatusye cizənadəga wuzəna. Suro saa 1888 lan shiye Surgeon-Naturalist ro wallono kəla kulashi njiye Indiabe kəla kulashi mara njiye Investigatorben. Na allan ilmu dabbawa suro njiye kərazəna kuru kakkadi kada baksəna rokko ilmuma dabbawaye James Wood-Mason-a am gade-a. Shiye kəla saa anyiben ruwozəna suro A Naturalist in Indian Seas (1902) shidəwo suro bəlawuro gargam alagəlaben kuraro gotənadə.[1]Suro saa 1892 lan Alcock ye cidanzə kolzəna (daraja major ye səwandənan)[2] kuru banama komishina nəlewaye gədi Bengal ye ro wallono. Suro saa 1893 lan Wood-Mason fatoro lewono kuru Alcockye shiro cida diwo kasatkono loktu shi badən. Wood-Mason də bawono kəla zawalnzə Englandro lejindən kuru Alcock də sha kəla fato awowa adabe gənatəye Indiaye ro wallono. Suro saa 1895-96 lan shidə kəla Pamis Boundary Commissionben kara kuru jaza gargam alagəlabe kəla bəladiyadəben ruwozəna. Na kareya adabe gənatəbe Indianbedən, Alcockbe cida kəla fatowa awoa adabe suro cidiben dasagəna-a, bənyiwa-a kuru dabbawa shila ngawobe-a ngalwotəgəben cidazəna. Sir George King, shi do ne kura am kura’a wuzəna ma də, shiga banazəna; sonyayi, ngawo cida kolzənayen, Alcockro bana gana laa cedo. Lord Curzon ye shawari cina kəla awoa sabtənama fato kareya adabe Indian Museum ye dəga fəletəro kəla Queen Victoria ye suro saa 1903 yen kuru Alcock ro amariya cina kəla "na kareya adabe gənatəye dəga kolzə loktu gana laa lan." Alcock ye trustees ro zanga zanga cina kəla "zauro nongutəgəro waljin gallery Invertebrates ye dəga wurtə shi do ne suronzən awoa kantana-malariyaye təbandəna dəga, loktu do ne awoa təbandəna də alamaram kəla kəla British ye dəwo jire kura dəwo kəra zoology ye dəga faidatə awo laaye." Gallery dəga koltəna amma library dəga təmowo. Awoa anyiye səkə Alcock ye cida kolzə kuru fatoro waltə suro saa 1906 lan Gomnati ro ruwozəna "shiro awo do ne Superintendentship of the Museum gultin də mowonjin bawo gulzəna kuru shiga ngalwozəgəro ngodo kəla Science of Zoology a kuru am do ne waratazana dəga." Suro wasika Alcockben ruwozǝna kǝla shi Zoologydǝ "dalami ilmu kimiyabe tahirdo awo adamganabe sǝragǝnama", kǝredǝro faida "lamar ilmube-a, lamarra barebe-a kuru dabbawabe-a, kuru lamar nǝlefa jamabe-a." Shiye shawariya cina kǝla "India Zoological Survey" dǝga koktǝro, shidonyi fato kareya adabe gǝnatǝye-a kuru laboratory-a shidonyi ilmuwu zoologybe soye cidazayin ma, futu kulashi Geological-a kuru Botanical-a ye dǝlan.[1] Shiro cidanzə kolzə kuru waltə wadəwa yasabe na kareya adabe gənatəbe Indianbedəro kəllataro təkəna, attəson yayi shiye ruwozəna kəla "Wuye shawarinyi kəla shi nasha kareya adabe gənatəbe Indianbedə kasadənyimen ngalwotəgəro waljiya kam duno'a Simlabedə ngaltema awo kəlanzən səbandəna gulzənyi." Londonro waltənadən Sir Patrick Manson'a nozana, shi doni zaman fuwurayen nozənadə. Shiye cida kurun kəla cidi kawudoben badiwono mowonti kurun kəla cidi kawudoben suro Lətəri Albert Dock Seamenbe, Albert Dockben.[1] Alcock də sha kəlakəl kərmai kərmaiye ro karrada saa 1901 lan. Shiga kəla kəltəram kərmai indiye (CIE) yero cado saa 1903 lan daraja Durbar ye lan, kuru medal Barclay ye dəga kəlakəl Asiatic Society of Bengal ye lan səwandəna saa 1907 lan. Suro saa 1897 lan Margaret Forbes Cornwall, Aberdeen ye dəga nya'ano. ==Kǝnasarra== Alcock də buro salak lan systematist, alauwa jili kada bayanjin. Shiye nasha ilmu alagǝbe-a kuru physiology bǝnyibe-a, tartǝnza-a, fǝlangonza-a kuru halnza-a lan cidazǝna. Cidanzə laa sodə suro "Zoological Gleanings suro R.I.M.S. ' Kulashiwuben' " baktəna suro "Kimiyabe Cidawu Liitabe Askərra Indiabe," Nasha XII, Simla, 1901.[1] Shiye kəla Bənyiwa-a, Decapod Crustacea-a, kuru Corals suro kəmaduwuben cidazəna. Shiye suro mujalla Asiatic Society of Bengalben baksəna, shi Annals-a kuru Mujalla-a kəla Gargam Alagəbe-a kuru kitawuwa fato awowa adabe gənatəbe Indiabe baksəna-a. Shiye "Kurtəwa kəla Zoologybe R.I.M.S. ' Kulashiwube,' ", jili-jili kurtəwa am Indiabe (nguwusoro A.C. Chowdhary-a S.C. Mondul-a) shidə zaumaro nəm shawa-a nəmkalkal-aro gotəna.[1] Alcock ye kərazə mowonti kura-a adab-a ye dəye səkə shiye futu adab Victorian ye lan ruwozəna. Shidə ilmu kuliwabe kərazəna, kitawu kərabe "Entomology cidawu liitabero" ruwozəna (kitawu kən tilomi saa 1911, kən indimi saa 1920), kuru kəla gargam Sir Patrick Mansonben cidazəna.[1][6] Suro herpetologyben, Alcockye jili alagǝwa bǝlin uwu bayanzǝna, laanzadǝ kǝla kǝlza ilmuma nguruwube Nasarabe Frank Finn.[7] ==Jili alagǝwabe== * ''[[Bathynemertes alcocki]]'' <small>[[Frank Fortescue Laidlaw|Laidlaw]], 1906</small> * ''[[Sabellaria alcocki]]'' <small>[[Charles Joseph Gravier|Gravier]], 1907</small> * ''[[Pourtalesia alcocki]]'' <small>[[René Köhler|Koehler]], 1914</small> * ''[[Aristeus alcocki]]'' <small>[[M M Ramadan|Ramadan]], 1938</small> * ''[[Pasiphaea alcocki]]'' <small>([[James Wood-Mason|Wood-Mason]] & Alcock, 1891)</small> *The '''Alcock’s deep-reef basslet''', ''[[Plectranthias alcocki]]'' <small>[[Kinattum Kara Bineesh|Bineesh]], [[Achamveetil Gopalakrishnan|Gopalakrishnan]] & [[Joy Krushna Jena|Jena]], 2014</small> is a species of [[fish]] in the family [[Serranidae]] occurring in the Western [[Indian Ocean]] == Lamintǝ == <references /> tbqki3z476yubhfkbuue88s9j4oebxt 0 1702 19290 19248 2025-02-08T14:29:11Z Umargana1 21 19290 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ulisse Aldrovandi''' (11 Satumba 1522-4 May 1605) dǝ shima ilmuma alagǝwabe lardǝ Italibewo, shido duno gadǝna kǝskaye Bolognabe dǝro gǝrzǝyinma, shima buro salakkin Europe lan. Carl Linnaeus-a comte de Buffon-a ye sha awa kəra gargam alagəlabe ro gozana. Shiga ngəwusoro bowotin, musammanno suro adab kimiyabe kurebe təlam Latinben, shiro Aldrovandus gultin; sunzǝ tǝlam Italian ye dǝ Aldroandi lan bowotin 9si3fosotpnvzb31diuku53slut5qiy 0 1703 19293 19292 2025-02-08T14:31:52Z Umargana1 21 19293 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Boyd Alexander''' (16 kəntawu Januarybe saa 1873-2 kəntawu Aprilbe saa 1910) shidə cidama Nasarabe suro askərra Britishbe, kuru shidə kulashima kuru ilmuma ngudowabe. == Kǝnǝnga buroye == Boyd də shima tada kura (yanzəgana kauwbe'a) Lt Colonel Boyd Francis Alexander ye. Nasha yanzəyen shidə diwo David Wilsonye, ​​shi done Great Eastern Hotel Calcuttaye koksənadə. Swifts Park lan Cranbrook lan katambo kuru Radley-a Sandhurst-a lan kərawono. Alexander də sha batalion kəriwube Rifle Brigade (Prince Consort's Own) lan cidaro cedo, kuru suro kəntagə October saa 1900 yen cida batalion kəriwube dəro cida badiwono. Lieutenant ro kalaktəgədə kəntagə Januarybe kawunzə 22 saa 1902 lan jasha.[1] Suro saa 1902 lan shiye Gold Coast Colony ro ziyara cina, na shimadǝn kulashi ngudowabe sǝdǝna, kuru suro kǝntawu Septemberben saa shimadǝn shiye Bonin Islandsro lezǝ kulashi kǝla ngudowaben sǝdǝna.[2] sd4ztyee0s3ltmo3vmz4c0thdd6vtjh 0 1704 22901 22900 2025-04-01T10:06:45Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 22901 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Annie Montague Alexander''' (kəntagə Disembaye kaunzə 29 saa 1867 - kəntagə Setumbaye kawunzə 10 saa 1950) shima bəladiya kulashima, ilmu alagəwabe, ilmu dabba'a kureye sabtəma, kuru am bana banatəma. Shiye jami'a Californiabe fato kareya adabe gǝnatǝbe (UCMP) kuru fato kareya adabe gǝnatǝbe dabbawa ngawoye (MVZ) kokkono. Saa 1908 lan koktənadən səta suro saa 1950 lan bawono shiye awowa fato kareya adabe gənatəyedəro kungəna cina kuru banazəgəna kəla kulashi paleontologybe fəte United Statesbe sammason. Alexander kəlanzəma bəlawurowa anyi ngəwuro cidazəna, awoa kada fossilsbe-a dabbawa biskebe exoticbe-a sabsəna shidoni dare fato kareya adabe gənatəbero banazəyinma. Alexander də sha Jamiya California ye dəye taksana, Berkeley də shima "gartəma Berkeley ye" kuru shima banama fato awowa adabe gənatəye dəro.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Annie_Montague_Alexander#cite_ref-hjh94_1-1</ref><ref>https://ucmp.berkeley.edu/about-ucmp/history-of-ucmp/annie-alexander/</ref> ==Lamintǝ== 5q1zngxho1lhonpzduq50l9u2ayzdtu 0 1705 19251 2025-02-08T06:32:22Z Banabulama 37 Created page with "Charles Paul Alexander (kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 25, saa 1889, gloversville, new york - kǝntawu Disembaye kawunzǝ 3, saa 1981) shidǝ ilmuma dabbawa kuliwabe lardǝ Americabe shidonyi masku kuliwa kuliwabe Tipulidae lan nozǝnama. Charles paul Alexander də tada Emil Alexander-a Jane Alexander-a ye. Emil (bawanzə) hijrazə lardə Americabero saa 1873 lan lezə kuru sunzə Schlandensky lan falzə Alexander ro kalaksəna. Charles də Jamiya Cornell yero saa 1909 lan..." 19251 wikitext text/x-wiki Charles Paul Alexander (kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 25, saa 1889, gloversville, new york - kǝntawu Disembaye kawunzǝ 3, saa 1981) shidǝ ilmuma dabbawa kuliwabe lardǝ Americabe shidonyi masku kuliwa kuliwabe Tipulidae lan nozǝnama. Charles paul Alexander də tada Emil Alexander-a Jane Alexander-a ye. Emil (bawanzə) hijrazə lardə Americabero saa 1873 lan lezə kuru sunzə Schlandensky lan falzə Alexander ro kalaksəna. Charles də Jamiya Cornell yero saa 1909 lan kara, suro saa 1913 lan digiri ilmu kimiyabe səwandəna kuru Ph.D. suro saa 1918. Kate saa 1917-a 1919-a yen, shidə ilmuma kəla awowa suro jami'a Kansas ye lan, kuru saa 1919 lan səta 1922 ro saadənan, suro jami'a Illinois yen. Daji shiye shehu ilmube ilmu kuliwabe mowonti barebe Massachusettsbe suro Amherstben wallono. Shiye Diptera kərazəna, musamman maro suro fato Tipulidae yen.[1] Shiye jiliwa kambiwube 11,000 samin bayanzəna, shidəwo ta'adir jiliwa kambiwube yim fallan cidanzə sammason bayantəro fasartənadə. Suro saa 1920-yen, Alexanderdə karapka kəra kuliwabe Americabe ro wallono. ky22dnfxw606i4n95w7fssb0s2on6w5 0 1706 23669 23668 2025-04-22T11:30:12Z Mustybdc 38 23669 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://archive.org/stream/NLBW24#page/n15/mode/2up</ref>'''Horace Gundry Alexander''' (18 kəntawu Aprilye saa 1889- 30 kəntawu Septemberye saa 1989) də maləm Quakerye Nasaraye, ruwotəma, nəmkəlewama kuru ilmuma ngudowaye. Shima tadawa diyau Joseph Gundry Alexanderbe (1848-1918) shiro ganawo bawo, [1] tadawa indi gadedə sandima ilmuwu ngudowabe Wilfred Backhouse Alexande. == Lamintǝ == t4mchtkped1xrfjmlbxq91e247h2hg6 0 1707 22700 19253 2025-03-29T22:43:36Z Bukr Garbai 213 ''' 22700 wikitext text/x-wiki '''Wilfrid Backhouse Alexander''' (kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 4 saa 1885 - kǝntawu Disembaye kawunzǝ 18 saa 1965) dǝ ilmuma ngudowa ye kuru kuliwa ilmuye. Shidə ya-a Horace Aleksander-a Christopher James Aleksander-aye. Alexander də Croydon suro Surrey yen, England lan katambo sa'a 1885 lan, kuru sha gargam alagəbe ro rawawanzə indi James-a Albert-a Crosfield-a sadəna. Moranti ya Bootham ye lan kərawono [1] suro York ye lan kuru moranti ya Tonbridge ye suro Kent ye lan, kuru kəra ilmu kimiyaye suro jami'a Cambridge ye lan kərawono. Loktu adən awo shiye zauro səraanadə shima botany, suro saa 1909 lan daraja kən tilomin tamozəna. k4hfuow6ws7kl2othtit4l8opnu95ea 0 1708 21903 19255 2025-03-14T05:19:19Z Umargana1 21 21903 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Anastasio Alfaro''' (Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 16, saa 1865-kǝntawu Januarybe kawunzǝ 20, saa 1951) shima ilmuma dabbawa Costa Ricabe, ilmuma cidibe kuru kulashima. Alfaro də shima darekta fato awowa adabe gənatəye lardə Costa Rica ye wo,[1] kuru loktu shiye cida adə sədindən awowa Costa Rica ye fəletəye dəga dawarzəna suro awowa gargam Americaye fəletəye Madrid lan.[2] Kuli limonbe shiro Oedipina alfaroi gultində shiro sunzə bowotə kqasxdryc5aqf1s8xfp0q24s4oj5j54 0 1709 19298 19297 2025-02-08T14:41:04Z Umargana1 21 19298 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Edgar Johnson Allen''' CBE FRS [1] (6 kəntawu April bǝ saa 1866-7 kəntawu jimada gaji bǝ suro saa 1942) shima ilmuma kəla awoa suro njiben dasagənama lardə Britishbewo. Shiga karapka kərmai mairibero karrada suro saa 1914lan[1] kuru medal dinarbe karapka Linneanbe saa 1926lan kuru karapka mairibe Darwin medal suro saa 1936lan zuwuna.[2][3] Allen də shima darekta kən uwumi do Marine Biological Association do United Kingdom ye Plymouth lan, cidazəna saa 1894 lan səta 1936 ro saadənan. == Lamintǝ == jt9un4war4t5f8epmcux27b95zexkr8 0 1710 19289 19258 2025-02-08T14:27:36Z Umargana1 21 19289 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Joel Asaph Allen''' (Kǝntawu Yuliben kawunzǝ 19, saa 1838-kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 29, saa 1921) shima ilmuma dabbawabe-a, ilmuma ngudowabe-a, ilmuma ngudowabe-a lardǝ Americabe. Shima kura kəlakəl ilmu ngudowabe Americabe buro salakyewo, ngudowa-a dabbawa mammals-a kəla awowa adabe gənatəyen suro fato awowa adabe gənatəyen, kuru shima kazadala buro salakbe fato awowa adabe gənatəyen. Shiga Allen's rule lan taktəna, shi donyi tiyi endotherms (dabba donyi bu zǝmzǝm) dǝ zadǝnzǝ gadejin futu yanawu ye lan, shi donyi kǝndaram nza suro kǝndaram kawudo ye dǝlan tǝrayin kawudo fulutǝro, kuru kǝndaram nzaye suro kǝndaram amusuye dǝlan fulujin, kawudo gǝnatǝro. jam5sch5bbaiyiega0bdy8uwljjykop 0 1711 19313 19287 2025-02-08T15:09:51Z Banabulama 37 19313 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Arthur Augustus Allen''' (28 kǝntawu Disembaye saa 1885-17 kǝntawu Januarybe saa 1964) dǝ shima shehu ilmu ngubbabe lardǝ Americabe suro jami'a Cornellben. Smithsonian ye shiro jaza cina kəla shi ornithologydə ngudowa cetə-a sabtə-aro hangal gənatəgəlan, ngudowa kuru-a nzəliwo-aro hangal gənatəgəro.[1] Allen də Buffalo lan katambo, New York lan, tada Daniel Williams Allen-a Anna Moore-a ye. Jamiya Cornell yen kərawono, nadən Bachelor of Arts suro saa 1907 lan səwandəna, Master of Arts suro saa 1908 lan kuru Ph.D. suro saa 1911. Nazarunzǝdǝ sunzǝ "Ngudo Blackbird-Wingedbe: Kǝra kǝla Ecology Cattail Marshben". Saa 1911 lan səta 1912 ro saadənan Colombia ro lezəna, kuru saa 1912 lan səta 1916 ro saadənan, shiga Cornell lan maləmma zoologybero wallono. Kamfani kasuwube kureye Albert R. Brand də fuwuranzə digiribe fal. Brand ye fasal nzunduye Cornell ye'a kəllataro kaiyya ngudoye gozayin, kitawuwa indi fotowa'a baksana. ===Lamint3=== s1o3fz50r643q7li7f2xthmtjb5yxfv 0 1712 19286 19260 2025-02-08T14:25:30Z Umargana1 21 19286 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Glover Morrill Allen''' (Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 8, saa 1879- Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 14, saa 1942) shima ilmuma dabbawa lardǝ Americabewo.[1] Walpole-lan katambo, New Hampshire-lan, tada Diwalla Nathaniel Glover Allen-a Harriet Ann (Malumma) Allen-aye, Jamiya Harvardben kərawono. Sokku fuwura lan, Allen ye kitawu ngudowa Massachusetts ye-a ngudowa New Hampshire ye-a ləbkono.[1] Ngawo suro saa 1901 lan digiri tamozənayen, shiga kərawu kərabe ro wallono kəla Boston Society of Natural Historyben, kuru suro saa 1904 lan, Ph.D. Harvard lan.[2] Saa 1924 lan, shiye ilmu dabbawaye Harvard lan darasə cina kuru nasha dabbawa mammalsbe suro fato awowa adabe gǝnatǝyedǝn kara. Shiye zauro bəlawurozəna, dau-a anəm-a Americabe-a, gədi-a fəte-a Africabe-a, Nile-a, Belgian Congo-a naptə wakil am uskube bəlawurowu Harvardbe liitabe Africabe (1926-1927),[3] kuru Australia naptə wakil am arakkəbe bəlawurowu Harvardbe Australiabe (1931-1932) rokko fuwuranzə Ellis Nilsonlben. 5y1a70ge38dswsfeq6f3u3mguayii8q 0 1713 19285 19261 2025-02-08T14:24:04Z Umargana1 21 19285 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gerald Robert "Gerry" Allen''' də (kəntagə March ye kawunzə 26, saa 1942 lan katambo) shi də kam America lan katambo kəla ilmu bənyiye lan. Cidanzə saa 1963 lan badiwono, sa shiye semester fal Jamiya Hawaii yen sədindən, nadən shiye PhD suro zoology suro njiye lan saa 1971 lan səwandəna.[2] Suro saa 1972 lan, Allen ye kakkadi doctorate ye kəla systematics-a biology-a bənyi anemone ye lan ruwozəna. Suro saa 1974 lan, shiga kəla fato awowa adabe gənatəbe fəte Australiabe suro Perthben səta saa 1997ro saadəna, na shi Allendə nasha awowa adabe gənatəbe dunyabero lezənadən, naptə kazadala karapka kimiyabeben cidazə kulashi bənyiwa coral reefbe suro Papua New Guinea-a, Indonesia-a, kuru Philippines-aben sədin har saa 2003ro saadənan.[3] Allen ye kitawuwa 33 ruwozəna kuru kakkadi kimiyabe 400 yeyi ruwozəna.[4] Saa 2003 lan, shiye lamba K. Radway Allen Award ye sǝbandǝna kǝla kǝndaram donyi ilmu bǝnyi ye lardǝ Australia ye lan, kǝla kǝndaram donyi ilmu bǝnyi ye lan sǝbandǝna dǝro. mgd6jct3xmzebxhx92ts3f071bkyocr 0 1714 21707 19284 2025-03-08T23:09:47Z Umargana1 21 21707 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Harrison Allen''' (kəntagə Afəriluye kawunzə 17, saa 1841-kəntagə Nuwambaye kawunzə 14, saa 1897) də shima kurunma kuru ilmuma tiyiye lardə [[America]] bǝ. Shiga [[Philadelphia]], [[Pennsylvania]] katambo, kəntawu Aprilye kawunzə 17, saa 1841. Shiye fasal liyitabe jamiya [[Pennsylvania]] yen suro saa 1861yen tamozəna, [1] kuru suro saa 1862yen liyita suro askərra [[United States]] bero wallono kuru cidazəna hatta datəgəram kəriwu fatobe suro saa 1861. Suro saa 1865 lan shiga shehu ilmu bl kəla anatomy-a zoology liyitabe-a Jamiya [[Pennsylvania]] ben cedo. Suro saa 1878-yen shiga kuris physiologybero kalakca, shilan napkono har saa 1895-ro. Suro saa 1867-yen, shiga wakil karabka falsafawu [[America|Amerika]] bero karrada. == Lamintǝ == la9ndpvuszt97h3bjtmh1c27smy9l1n 0 1715 19281 19263 2025-02-08T14:21:01Z Umargana1 21 19281 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Carlo Allioni''' (23 kǝntawu Septemberye saa 1728 suro Turin yen - 30 kǝntawu Yuliye saa 1804 suro Turin yen) shi dǝ kurun donyi Italy ye kuru shehu ilmu kǝskaye suro jami'a Turin ye lan.[1] Cidanzǝ zauro faidaa dǝ shima Flora Pedemontana, kǝska donyi 1755 lan, kǝska donyi Piedmont lan tuwandin ma, shi donyi jili kǝskaye 2813 somzǝna ma, suro lan 237 dǝ buron notǝnyi. collo. l77jjdxrdbluivr9kmohcfcq5rykauh 0 1716 21583 21582 2025-03-06T01:30:19Z Umargana1 21 21583 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Baron Clas Alströmer''' (9 August 1736 - 5 March 1794) shima ilmu alagǝ Swedishbe shido fuwura Carl Linnaeusbe jami'a Uppsalaben. Saa 1760 lan səta 1764 ro saadənan, Anəm Europebe sammason bəlawurozəna, kəskawa Linnaeusro sabsəna. Shiye gadǝna kǝskaye-a kuru fato kareya adabe gǝnatǝye-a karǝngǝ Gothenburgben kokkono shido ilmuma kǝskaye nowata Anders Dahl, fuwura Linnaeusbe gade shima sǝdinmawo. Alströmer də tada kamfani cidama Jonas Alströmer ye. Jili donyi Alstroemeria dǝ sunzǝ Linnaeus lan bowotin. ==Notes== {{reflist}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Alstromer, Clas}} [[Category:1736 births]] [[Category:1794 deaths]] [[Category:18th-century Swedish botanists]] [[Category:Uppsala University alumni]] [[Category:Members of the Royal Society of Sciences and Letters in Gothenburg]] [[Category:Members of the Göttingen Academy of Sciences and Humanities]] {{Sweden-botanist-stub}} == Lamintǝ == koa73bmpx4dh8o6hjwa0iygp6gggxrj 0 1717 19288 19278 2025-02-08T14:26:59Z Banabulama 37 19288 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Dean Arthur Amadon''' (kəntagə Yunibe kawunzə 5, saa 1912-kəntagə Januarybe kawunzə 12, saa 2003) shidə ilmuma ngudowabe lardə Americabe kuru shima kəla ngudowa kəmbubeyen nozənamawo. Amadon də sha Milwaukee lan katambo, Wisconsin lan Arthur-a Mary Amadon-a. Shiye BS suro koleji Hobartben suro saa 1934ben səbandəna kuru Ph.D. Jamiya Cornell ye lan saa 1947 lan. Suro saa 1937 lan shiye fato awowa adabe gənatəye America ye dəro kəllatə kuru shima kura fasal kəra ngudowaye nadən saa 1957 lan səta saa 1973 ro saadənan. Suro saa 1942 lan, Octavia Gardella nyazə kuru ferowa indi: Emi Yvo Avis-a. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamint3=== o0fpqaj2wdt7k3aqnlrvaiue6hnqpqg 0 1718 19277 19267 2025-02-08T14:17:25Z Umargana1 21 19277 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Florentino Ameghino''' (katambo Giovanni Battista Fiorino Giuseppe Ameghino; Satumba 19, 1853- Ogusta 6, 1911) shima kam Argentinabe ilmu alagəwabe, ilmuma awowa kaduwube, ilmuma adammanabe kuru ilmuma dabbawabe, shidoni awowa kaduwube suro cidi Pampasben səbandənadə, taganasmaro kəla United Statesben suro karnu Patagoniaben. . Rokko yanzəganawa indi - Carlos-a Juan-a - Florentino Ameghino də shima kam zauro faida'a do ilmu kəla awowa kureye'a America anəmye lan. beoxha2ohr1zqjyfnilxwrle605ddm9 0 1719 19276 19268 2025-02-08T14:16:56Z Umargana1 21 19276 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Charles Jean-Baptiste Amyot''' (23 Satumba 1799, bǝla Vendreeuv - 13 Kǝntawu October, saa 1866, bǝris Paris be shi luwala a kuru ilmu dabbawa dabbawa be shi donyi Hemiptera lan tamtam zǝ cina ma. Ngawo baanzə bazənayen, Amyotdə mashinzə, kasuwuma galiwu, kuru shidə ilmuma kuliwabe, Jean Guillaume Audinet-Serville'a napsana. Sawa donyi kǝnǝnga samma so ro wallada, kuru Audinet-Serville ye Amyot ro shawari cina kǝla shiye Hemiptera lan nozǝro, shi donyi loktu dǝlan ilmuwu kuliwa ye dǝye sha kollada. Saa 1822 lan, Amyotdǝ lawyerro wallano, sonyayi Hemiptera kǝranzǝ gozǝwu kowono. Suro saa 1833 lan, kitawu kəla shara jamaye lan ləbkono, cidaramma, ou Principes des lois civiles (cidaramma, au kaidawa shara jamaye).[1] Suro saa 1843 lan, rokko Audinet-Serville yen, shiye kitawu gargam kuliwa hémiptèresbe (gargam kuliwa Hemipterabe) bakkono. 2n502nn6dqtp8m5k5u3rk09mbm7auvg 0 1720 19275 19274 2025-02-08T14:16:03Z Umargana1 21 19275 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''César Marie Félix Ancey''' (15 <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9sar_Marie_F%C3%A9lix_Ancey#cite_ref-1</nowiki></ref>kǝntawu Nowambaye saa 1860-10 kǝntawu Octobaye saa 1906) dǝ shima malǝm ilmu dabbawa be-a dabbawa be-a lardu Faransabe. Saa 23 ro Ancey də shima 'nzəliwoma' awowa sabtəye Charles Oberthür (1845-1924) ye Rennes lan. Ancey də sadən 'cidama' Mascara lan hatta bawono. Jili Anceya ye dǝ shiro Jules René Bourguignat ye sha sadǝna. == Gargam == César Marie Félix Ancey, cidama Mascara, Algeria lan, Marseille, France lan katambo, 15 kəntawu November ye saa 1860. Baanzǝ, shi donyi zauro nowata kǝla kitawuwa kǝla ilmu dabbawa yen lǝbtǝna ma kuru kitawu faida donyi kǝla ilmu dabbawa yen lǝbtǝma dǝ, shiye ilmu dabbawa ye dǝro ngǝnǝktǝna. Saa findin yakkəlan shiga kəla awowa Oberthurbe entomologicalbe Renneslan sabtənadəro gənatəma ro wallono. Nasha adə kənasar karewabe sədinba, Marseillesro waltəgəna, nadən shara kərawono, kuru diplomanzə suro saa 1885yen səbandəna. Daji cidaram gumnatibe Algeriabero gagəna. Saa 1889 lan nya'ano, kuru saa shima dəlan banama kərmaiye ro wallono, kuru nasha'a kada Fort National-a, Boghari-a Dra-el Mizan-a lan səmbəliwu. Ngawo saa mewun yakkən na shimadən sədənan shiga cidawu Mascarabero kalakca. Shima shimtiti nəm ngalwozəye kuru daraja shiye səwandənaye dau cidawa ngəwusoro hal zauro zauyen.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9sar_Marie_F%C3%A9lix_Ancey#cite_ref-Anonymous_1908_2-3</nowiki></ref>] Mr. Ancey ye təmazəna karəngəro cida kəriyebe Cape Verde Islandsro sədin, shidəwo tawadəro dama kəra malacologybe suwudinma. Ngawo dondi gana laayen Mascara, Algeria lan bawono, kəntawu Octoberye kawunzə 10 saa 1906. Kərmunzədə zauro ajabba am ilmu kimiyabe ro.[2] == Lamintǝ == 0kxrj3cfeom52ux3epgsidjs7odyfim 0 1721 19312 19311 2025-02-08T14:54:20Z Umargana1 21 19312 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''isa Ali Pantami''' shi do ne Isa Ali Pantami lan notəna də, siyasama Nigeria ye kuru maləm adin Islam ye, shi do minista fantəgəye-a razəwu digital ye-a ye saa 2019 lan səta 2023 ro saadənan. ofis kəntawu Ogustabe kawunzə 21 saa 2019. Pantami də suro kəratəwu tulur yen mbeji (farfesowa banama) shi do ne gomnati jami’a nzunduye Owerri (FUTO) ye sha Farfesaro kalaksəna də samnonzə kən 186th ye do ne yim Zəma’a, kəntawu August ye kawunzə 20 saa 2021 lan tədəndən.[4][5][6][7] Attəson yayi, fuwutə adə kambiyi suwudin, kuru zauro ilmuwu laaye korozana kəla shiye futu do ne professorshipro waltəgəye suro jami ilmuye Nigeriaye dəga zəganyiyen. Loktu kambiwuwa anyi sammason, kalma laa Pantami lan fantənyi.[8][9]. == Cida == Pantami də maləmma jami’a Abubakar Tafawa Balewa ye lan, Bauchi lan kəra nzundu hawarye lan kawu jami’a Islamye Madinah ye dəro kəljinro, nasha kəra komfutaye’a nizam hawarye’a yen naptə kura ruwo nzunduye lan saa 2014 lan.[3][10][11]. == Waziri fantəgəbe-a razəwu zamanbe-aye == Ngawo kura lardəye Muhammadu Buhari waltə kartənayen kuru majalisnzə faltənayen suro saa 2019 yen, Pantami də sha minista fantəgəye-a razəwu digitalye-a buro salakyero wallono ngawo sudə faltənayen "Digital Economy" ro wallono. Futu jaza do cidaram nəlefaye lan tuwandin ma ngawo SIM card do kalkalro rajista tənyi dəga waltəm tawattəgəyen suro kəntawu September ye saa 2019 yen kuru am do SIM nza waltəm tawattəgəro terəna dəga dabtəyen, Pantami ye Nigerian Communications Commission ro amariya cina kəla SIM card dəga rajistatə-a faidatə-a dəga faidatəro amma kam falye lamba SIM ye dəga tawatsəyin. faidatəma bəlin faidatəma buroyedəye bayannanza NINsnzalan bəlinzayin kawu kəntawu Decemberbe kawunzə 1, 2020ro 2gz8nq569wssmcuk63c3x5mssqb659e 0 1722 19314 2025-02-08T15:19:32Z Banabulama 37 Created page with "'''Knud Christian Andersen''' (29 Afərilu 1867 suro Frederiksbergben- darerammo kənəngatin kəntagə Yuni sa'a 1918 lardə Englandben turuna) shidə ilmu dabbawabe lardə Danishbe. Kulashinzədə kəla kəmowunben hangal gənazəna." 19314 wikitext text/x-wiki '''Knud Christian Andersen''' (29 Afərilu 1867 suro Frederiksbergben- darerammo kənəngatin kəntagə Yuni sa'a 1918 lardə Englandben turuna) shidə ilmu dabbawabe lardə Danishbe. Kulashinzədə kəla kəmowunben hangal gənazəna. nfv0k4lxut7v56py3u6wqj4zw87oncr 0 1723 19316 19315 2025-02-08T15:36:40Z Banabulama 37 19316 wikitext text/x-wiki '''John Anderson''' (4 kəntawu Octoberbe saa 1833-15 kəntawu Augustbe saa 1900) shidə kam Scotlandbe ilmuma tiyibe-a dabbawabe-a shi doni Indialan cidazənadə shima kəla fato awowa adabe gənatəbe Indiabe, Calcuttalan. ===Kenengan nzǝ buro yǝ=== ===Lamint3=== lcxajb6di02jqh6bymjebar7s8mp65t 0 1724 19317 2025-02-08T15:38:52Z Banabulama 37 Created page with "'''Rudolph martin anderson''' (kəntagə yuni sa'a 30, saa 1876 - kəntagə yuni sa'a 21 saa 1961) də ilmu dabba'a bəla'a lardə Canada ye katambo. ===Kenegan nzu buro ye=== ===Lamint3===" 19317 wikitext text/x-wiki '''Rudolph martin anderson''' (kəntagə yuni sa'a 30, saa 1876 - kəntagə yuni sa'a 21 saa 1961) də ilmu dabba'a bəla'a lardə Canada ye katambo. ===Kenegan nzu buro ye=== ===Lamint3=== 52cz9ewl8ocs3fmcs970hjpkx9mt1zm 0 1725 22705 19319 2025-03-29T22:52:33Z Bukr Garbai 213 /* Lamint3 */ 22705 wikitext text/x-wiki '''William anderson''' (kǝntagǝ kǝntawu Disembaye kawunzǝ 28 saa 1750 yala Berwick be ladǝn, gǝdi Lothianbe - kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 3 saa 1778 bering kuluwu beringbe ladǝn) shima ilmu alagǝwa Scotlandbe wo. ===Kenegan nzu burp ye=== == Lamintǝ == <references /> 4zmn7l9ca9j813pam0gn68c8vp410u9 0 1726 21904 19321 2025-03-14T05:20:14Z Umargana1 21 21904 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Anatoly Petrovich Andriyashev''' (Russian: Анатолий Петрович Андрияшев; 19 August 1910-4 January 2009) də shima ilmuma kəla dabbawa suro njiye, ilmuma kəla dabbawa suro njiye, kuru ilmuma kəla dabbawa suro njiye Arctic-a yala Pacific-aye lan nowata. ===Kenegan nzu buro ye=== ===Lamint3=== 57w41ciedg6jror22azfevoi30pdzw8 0 1727 22668 22104 2025-03-29T17:58:57Z Bukr Garbai 213 /* Lamint3 */ 22668 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''George French Angas''' (25 kəntawu Aprilye saa 1822-4 kəntawu Octoberye saa 1886), kuru shiga G.F.A. lan notənadə, shidə bəladiya Nasarabe, ilmuma alagəwabe, fentitəma kuru nazəmuma shidoni Australiaro hijrazənadə. Kurtənzə sodə na kisandi jamaye Australiaye kadalan gənatəna. Shidə tada kura George Fife Angasye, shidoni zaman buroye kərmai Australiaye kərmaitəyen zauro nowatadə. ===Kenegan nzu buor ye=== == Lamintǝ == <references /> f4ti37wqugl68rygy3h9tpex4fbpnst 0 1728 19323 2025-02-08T16:11:01Z Banabulama 37 Created page with "'''Thomas Nelson Annandale''' CIE FRSE (15 June 1876, suro Edinburgh yen - 10 April 1924, suro Calcutta yen) shima malǝm dabbawa be, dabbawa ilmu be, hal adam gana be, kuru ilmu dabbawa be nozǝna lardu British be. Shima darekta kulashi Zoologicalbe Indiabedə koksə. ===Lenegan nzu buro ye=== ===Lamint3===" 19323 wikitext text/x-wiki '''Thomas Nelson Annandale''' CIE FRSE (15 June 1876, suro Edinburgh yen - 10 April 1924, suro Calcutta yen) shima malǝm dabbawa be, dabbawa ilmu be, hal adam gana be, kuru ilmu dabbawa be nozǝna lardu British be. Shima darekta kulashi Zoologicalbe Indiabedə koksə. ===Lenegan nzu buro ye=== ===Lamint3=== 8mo3qhleme8ekqj61or0cy82j7hb6xz 0 1729 19325 19324 2025-02-08T16:43:22Z Banabulama 37 19325 wikitext text/x-wiki '''Dr. Miguel Telles Antunes GOIHdə''' (11 kəntawu Januarybe saa 1937lan katambo) shima maləmma bəla Portuguesebewo, shidə ilmu dabbawa kurebega, ilmu dabbawabega kuru ilmu cidibega nozəna. Antunesdə shiye wakil kura mowontiya kadaye, suronzan maranta kimiyabe Lisbonbe-a, jami'a Novabe Lisbonbe-a, kuru fato awowa adabe gənatəye Lourinhãbe-a ilmu kaduwube-a. Antunes də shima su do kimiya ye alauwa jilitiloa kadaye, dinosaurs lan səta kuli ro saadəna, dalil nəm su'a nasha ilmu dabba'a kaduwuye'a, shi do zauro nowata də shima Lourinhanosaurus antunesi, dinosaur do zaman Jurassic ye lan. ===kenegan nzu buro ye=== ===Lamint3=== tgpf88a9wfa5688o0t9qdkgpns90pll 0 1730 19326 2025-02-08T17:25:10Z Banabulama 37 Created page with "'''Jakob Johan Adolf Appellof''' (Garda kǝla Gotlandben kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 2 saa 1857- Uppsala kǝntawu Januarybe kawunzǝ 5 saa 1921) shima ilmuma dabbawa njibe Swedenbewo. Appellöf də jami'a Uppsala ye lan kərazəna saa 1877 lan, PhD nzə saa 1886 lan səwandəna kuru suro saa 1887 lan docent zoology ye ro wallono. Shiga professor anatomybe suro saa 1910 lan Uppsala lan sha wallono. Bana kam kura sawmillbe Bünsow lan, Appellöf ye Klubban Biological Stati..." 19326 wikitext text/x-wiki '''Jakob Johan Adolf Appellof''' (Garda kǝla Gotlandben kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 2 saa 1857- Uppsala kǝntawu Januarybe kawunzǝ 5 saa 1921) shima ilmuma dabbawa njibe Swedenbewo. Appellöf də jami'a Uppsala ye lan kərazəna saa 1877 lan, PhD nzə saa 1886 lan səwandəna kuru suro saa 1887 lan docent zoology ye ro wallono. Shiga professor anatomybe suro saa 1910 lan Uppsala lan sha wallono. Bana kam kura sawmillbe Bünsow lan, Appellöf ye Klubban Biological Station Jamiya Uppsala ye dəga kokkono, nasha kəra biology suro njiye do fəte ci kəmaduwu Sweden ye lan kara. Suro saa 1919 lan shiga wakil mowonti kimiyabe mairi Swedishbe ro karrada kuru suro saa 1920 lan karapka kimiyabe mairibe Uppsalabe ro karrada. Shiye bana kada sǝdǝna kǝla ilmu cephalopodsben. ===Kenegan nzu buro ye=== ===Lamint3=== 7hryliv8dq5n9dh17mip8seg86i68un 0 1731 22677 19327 2025-03-29T18:23:03Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22677 wikitext text/x-wiki '''Richard Archbold''' (Afrilu 9, 1907 - Ogusta 1, 1976) də ilmu dabbaye lardə America ye lan ilmuma dabbaye banama. Shidə kəlanzəlaro galiwu, shidə diwo kam zar kənjoma John Dustin Archboldbe. Mowonti kəlanzəye lan kərawono kuru darelan Columbia University lan kərawono amma ngaltema digirizə tamozənyi. Shiye arzinyi yallanzǝbe faidatǝ buro salakkin kulashi kǝla awoa alakkataben New Guinearo letǝro banazǝgǝ nasha kareya adabe American Museum of Natural Historybero, kuru darelan kulashi alagǝwabe Floridalan koksǝ, cistǝgǝ, kuru banazǝgǝ. Suro saa 1929 lan, Archbold də daraja jami kəla kəltəwu New York ye dəro kəllatə. ===Kenegan nzu buro ye=== == Lamintǝ == <references /> 5cib7s3aimrcqheb19s1isimogqxkrx 0 1732 22687 22103 2025-03-29T22:32:02Z Bukr Garbai 213 /* Lamint3 */ 22687 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''George James Allman''' FRS FRSE (sagǝ 1812-24 kǝntawu Nowambaye saa 1898) shima ilmuma kǝskaye, ilmuma kǝskaye kuru ilmu dabbaye, shi donyi ilmuma gargam alagǝwa ye suro jami'a Edinburgh ye suro Scotland ye lan cidazǝna ma. ===Kenegan nzu boru ye=== == Lamintǝ == <references /> chr9gdhyui4xu9stdg8n6b7x9krrbk0 0 1733 22678 19379 2025-03-29T18:23:24Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22678 wikitext text/x-wiki '''William Archer''' FRS (6 May 1830 (1827?)-14 Ogusta 1897) shima ilmu alagǝbe Irish be kuru ilmu dabba kurun kurun dasawunadǝ musammanno Protozoa-a Desmids-a tamtamzǝma. Shidə cida kərabe buro salakbe kərabe lardə Irelandbe (NLI) saa 1878 səta 1895ro saadənan cidazəna. ===Kenengan nzu buro ye=== William Archer də kəntagə Mayye kawunzə 6 saa 1830 lan bəla Maghera yen katambo. Shima tada kura Reverend Richard Archer-a (1849 lan bawono) kuru Jane Matilda-a (Campbell-a (1866 lan bawono)) ye. William Frazier, Archer ye cidamanzə na kərabe lardə Ireland ye də, suro kitawu Archer ye lan ruwozəna shi də "tada kura" wono. Frazier ye kitawunzən Archer ye "yanzə bas, Holt Waring Archer" dəga gulzəna. Son yaye, nasha kadaye yanzəganawa indi gulzana: Holt Waring Archer-a Richard Henry Verling-a (H.V.) Archer-a, kuru yanzəgana feroye fal, Matilda Jane Humphreys-a (Archer). Nasha laa kəla yanzəganawa Archerbe-a futu tambonzabe-ayen gadezana, ngəwusoro yanzəganawa gadedə gulzayin amma William gənyi. Swanzyye gaworamzə Rev. Richard Archerro tadanzə kən indimi Holt-a, tadanzə kənyakkəme Richard H.V.-a, feronzə Jane-a bayanzəna, amma William Archerdə tadanzə buro salakyero somtənyi. Baanzə Archer ye də Wexford lan katambo kuru sha kura kura ro kalakca saa 1823 lan. Am kura’a Archer ye də Dublin lan nya’ada saa 1825 lan, saa shima də lan Rev. Archer ye jami’a Trinity College Dublin ye lan tamozəna də. Rev. Archer də shima kərmai kura bəla Maghera ye saa 1825 lan səta 1835 ro saadənan, kuru kərmai kura Clonduff ye ro wallono. Rev. Archer də Hilltown Glebe lan bawono kəntagə Octoberye kawunzə 23 saa 1849 lan. Kərmunzəye "yalla gana laa kəndaram zauro kuttuwa lan" kolzəna. Yanzəganawa Archerbe indiso shiga kawu: Richard H.V. Archer də saa 1863 lan bawono kuru Holt Waring Archer də saa 1883 lan bawono. Yanzəgana feroye Matilda Jane də Dr. Kakanzə bawanzəye sandima William-a Mary Archer-a. Archer ye rawanzə kura nasha yanzəyen, Reverend Holt Waring də, shima Dean Dromore ye wo. Kakanzǝ nasha yanzǝyedǝ shima Watkins William Verling Dublin lan. Yanzəgana Richard də Barrister shararam cidiye Cavan lan. Archer də Dublin ro lewono saa 1849 lan, na do banazə Dublin Microscopical Society dəga səbandəna kuru kəra ilmu kimiyabe-a kəra kərabe-a ro cidazəna shi do kənənganzə-a cidanzə-a fasarjin ma, shiye "kənənganzə buroye dəga bannazəna... kəlanzəlaro kulashi ilmu kimiyabe ro cido kuru shiye waltə kərazəna. dunya kimiyabe turinba." == Lamintǝ == <references /> ibibyguiydyfq2o6disl3vx3v53dmao 0 1734 19343 19342 2025-02-08T20:25:09Z Ummusalmasuleiman2001 55 19343 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Farfesa '''Micheal Archer''' AM, FAA, Dist FRSN (katambo saa 1945, Sydney, New South Wales) shima ilmuma kəla dabbawa kureye suro lardə Australiaben nozənama. Shidə shehu ilmube mowonti Biologybe-a, Dunyabe-a, Jamiya New South Walesbe-ayen. Wakiltəwanzə buroyedə suronzan Darekta fato kareya adabe gənatəbe Australiabe saa 1999-2004 kuru Dean kimiyabe Jamiya New South Walesbe saa 2004-2009. ===Kenegan nzu boru ye=== ===Lamint3=== 3jebzskwxoofp9evw9w0vr3vo37duaj 0 1735 22638 19384 2025-03-29T17:47:48Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22638 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gilbert John Arrow''' (kǝntagǝ kǝntawu Disembaye kawunzǝ 20 saa 1873 sagǝ London - kǝntawu Octobaye kawunzǝ 5 saa 1948) dǝ shima ilmu dabbawa kuliwa be wo Nasara be. Gilbertdə tada john garner arrowbe streatham Londonbe. Buro salakkin shiye fasal garbe kərazəna amma kuliwa kəratə badiwono saa 1896 lan loktudən shidə banama cidawu fato gargam alagəlabe Londonlan saa 1896 səta saa 1938 ro saadənan. Shiye cida kəla Coleopteraben sədin kuru stridulation suro larvae Lacorllimebe-a adbe-aben asuzəna. ===Kǝnǝngan nzu buro yǝ=== == Lamintǝ == <references /> k8qs5f9egev88o1ilvzhcp3nl5w80js 0 1736 19341 19335 2025-02-08T20:20:30Z Ummusalmasuleiman2001 55 19341 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ''Mohammed Buba Marwa''' CON (kawu kəntawu Septemberye kawunzǝ 9 saa 1953 lan katambo), shidə jeneral askərra Nigeriaye cida kolzəna, shidə shima kura cidaram shara kurun kəmbuye lardəye (NDLEA) tən kəntawu Januarybe saa 2021 lan. Abdulsalami Abubakar kuru gomna kəriye Borno bǝ saa 1990 lan səta 1992 ro saadənan zaman kərmai askərra Jeneral Ibrahim Babangida bǝn 20efc63p1djygdwpliaz4rxu1tr0bqn 0 1737 20932 20931 2025-02-17T14:26:34Z Umargana1 21 20932 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abubakar Waziri''' (28 kəntawu Lailahir yǝ saa 1940)<ref>https://www.google.com/search?tbm=bks&q=Abubakar+Waziri+28th+September,+1940</ref> shima gomna askərra ye kəriye Bendelye [[Nigeria]] ye kəntawu July yǝ saa 1978 lan səta kəntawu Septemberye saa 1979 ro saadənan loktu gomnati askərraye gomnati kəla kəltəyen cidiya General [[Olusegun Obasanjo]]<nowiki/>yen<ref>http://www.edoworld.net/Governors_1963_to_date.html</ref>. Dare lan shidə gomna askərrayǝ kəriyǝ [[Borno]] ye kəntawu Januarybe saa 1984 lan səta kəntawu Shawur bǝ saa 1985 ro saadənan loktu kərmai Jeneral [[Muhammadu Buhari]] ben<ref>http://www.worldstatesmen.org/Nigeria_federal_states.htm</ref>.Waziri də suro kəriye Fika yen katambo.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Abubakar_Waziri#cite_ref-izekor_4-0</ref> Waziri də shima referee fal do "Exercise SunStroke" ye dəwo, awo do kawu mewu lan tədəna ma badiyaram saa 1975 yen shi do ne awo kəla kəriwu askərraye 29 July 1975 lan wazəna ma dəro wallono, loktu do General [[Yakubu Gowon]] dəga kərmai lan tutuluwu Mulaham ye sha falzəna dən. Loktu gomna kəriye Bendel ye lan, Waziri də shiye komanda askərraye, askərra mashinye 4, askərra Nigeriaye bərni Benin ye lan.[2] Cidawa lətaribe kəriye Bornobedə loktu kərmai sədindən (January 1984 səta August 1985ro saadənan) gana.am 65,000 woson liita fal mbeji.[6] Kəriyedə loktu adəlan baram zauro sətana, kəska ton 660,000 samin fatsəgəna.[7] Waziri ye faraskəram kəmbu kənjoye mowontiya secondary [[Borno]] ye lan badizəna fuwurawa dəga am kəlanzaye faidatin baro tawattəgə nankaro.[4] Waziri də jeneral kura lan cida kolzəna.[2] Ngawo demokəradiyaro waltənayen suro saa 1999 yen, Waziri ye siyasa lan zauro cidazəna.[8] ==Lamintǝ== 8mngb9elg1z3ahommze3a4kptnx62wl 0 1739 19358 19356 2025-02-08T20:50:46Z Ummusalmasuleiman2001 55 19358 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Yorubadə (US: /jjːrəbə/,[2] UK: /ˈjoj˒rʊbə/;[3] Yor. Yorbá [jōrùbá]) shima təlamma Niger-Congoye shidoni Fəte Africayen manatinma, usammanno Anəmfəte-a Dawu Nigeriaye-a, Benin-a, kuru nasha laa Toye-alan. Amma Yorubaye sha manazayin. Am təlamma Yorubaye manazandə alamanna miliyon 47 yeyi, surodən am təlamma kən indimi manazandə miliyon 2 yeyi mbeji.[1] Nasha təlamma kadayedən manatin, nasha təlamma Nigeriayeya, Beninya, Togoya amma sənana hijrawu Côte d'Ivoireya, Sierra Leoneya Gambiayalan manatin.<ref>https://www.ethnologue.com/language/yor</ref> Kalimawa Yorubayedə adin amma Africayedən faidatin alammaanna adin Afro-Brazilye Candombléyedai, adin Caribbeanye Santeríaye alammaanna təlamma Lucumíye adinyedən, kuru adin Afro-Americaye yala Americayeya. Kammabo adin adəa zamanne Americayedə təlamma Yorubaye nozanyi, amma kuwami yaye kalimawa Yorubaye faidatayin kaiyyaro au chantsro—ada adayedən fərtənza. Cidawu jili anyiro, kalma Yorubayedə zauro nowata dalilla adayero, kuru futu zamannedəye futu bəlin gozəna shidoni təlamma bəlayedəro təngatəyima.[4][5][6][7] Təlamma Yoruboidye kuradə, Yorubadə təlamma Itsekiri (Niger Deltalan manatin) Igala (Nigeria dawulan manatin) adə'a karəngən. == Gargam == Bayan gade: təlamma Volta-Nigerye-a təlamma Benue-Congoye-a. Yorubadə suro təlamma Edekiriyedən yekkata, shidoni Itsekiri'a Igala'a yakkatadə kufu təlamma Yoruboidyedə suro dalami Volta-Nigerye fato Niger-Congoyedən. Kəltə təlammabe fato Niger-Congobedə kawu gargammabedən badiwono, somtənadə saa 11,000 kozənalan (datəgəram Upper Paleolithicbe).[8] Nigeria kərmayedən, təlamma Yorubaye manazandə miliyon 50 yeyi mbejiro somtəna, kuru amma miliyon kadaye diya Nigeriayen manazandə, adəye sha təlamma Africaye diya continentdəyen zauro manatinro sədin. Adab kada təlamma Yorubayen mbeji, suronzan kitawuwa, jaridawa, kuru pamphlets.[9] Yorubadə radiolan faidatin kuru telebijinlan faidatin kuru martawa buroye-a, secondary-a, tertiary-a lan kəratin.[9] == Jili gade-gade == Təlamma Yorubayedə təlamma kada mbeji. Təlamma Yorubaye kada suro Yorubalandyedə nasha təlamma kura uwuro yaktin: yalafəte, yalagədi, dawu, anəmfəte, kuru anəmgədi.[10] Kalangaiyya fetero kurtinba, amma nashaa cidiya təlammadəyedə təlamma batawunzayedə'a samun. Yala-Fəte Yorubabe (NWY) [[Egba]], [[Ibadan]], [[Ọyo]], [[Lagos]] ([[Eko]]), [[Onko]], [[Ibarapa]] == laminte == nm7jrvsqhf8xkvj0myimuzhj04qw94s 0 1740 19374 19369 2025-02-08T21:29:43Z Umargana1 21 19374 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Igbo (Nasaran: /ˈiːboʊ/ EE-boh, [5] US ye kuru /ˈɪɡboʊ/ IG-boh; [6] [7] Igbo daraja: Ásụ̀sụ́ Ìgbò [asʊ̀sʊ̀ ìɡ͡bò təlamma kura amma Igboye] ⓘ) kaduwu do suro Anəmgədi [[Nigeria|Nigeriaye]] lan. Təlamma Igboyedə amma miliyon 31 manazayin.[1] Nəm nguwu təlamma Igboidyedə futu kamye təlammadəga təlamma gadero yakcindən kara, adə nankaro təlamma Igboye gadegade 35 yeyi mbeji. Nasha Igboyedə, au Igbo properdə, təlamma falro gowotə amma kate kufuwa gadegadeyen asutə gana (yala, fəte, anəm kuru gədi). Təlamma ruwoye nowatadə shiro 'Igbo izugbe' gultində (ma'ananzə "igbo samma") sha garratə kuru dare 1972lan gowotə, fərtənzadə Orlu (təlamma Isuye), Anambra (təlamma Awkaye) kuru Umuahia (təlamma Ouwayeya), nəm gadetə kənzayedəa kuru ahuhuesyedəa kollono. == Gargam == Kitawu buro salakye kalma Igboye baksənadə shima gargamma cida yanzəganawa Evangelicalye Caribbeanlan ([[German]]: Cida Evangelicalyedo Caribbeanlan), 1777lan bakkada.[8] Ngawo gana laayen suro saa 1789yen, hawar kəla kəndaramma Olaudah Equianoyedə [[London]] lan, [[England]] lan bakkada, Olaudah Equianoye ruwozə, shidoni kali kureyedə, kalimawa Igboye 79 mbeji.[8] Hawardəye lamar kəndaramma Igboye kada bayanzəna, futu Equianoye bəlanzə Essakayen nozənadən.[9] Ngawo bəlawurodo Britishye Nigerro 1854-a 1857-ayedən, Samuel Ajayi Crowtherye, kitawu Igboye ləbkono shidoni gana Igboye sunzə Simon Jonasye ruwozənadə, shidoni rokkonzən Abohro 1857lan bəlawurozənadə.[10]<ref>https://books.google.com/books?id=dGAyDwAAQBAJ&pg=PA132</ref> Təlammadə cociye faidatəlan kalkalzəna kəlakəl [[Igbo]] [[Bible]] ye (1913).[11] Igbo dawuyedə, təlammado amma indi kufu Ezinifiteye Igboye suro kəriye Owerriye dawuyedə kate bəla Owerri-a Umuahia-a gədi Nigeriayedən kara.[12] Shawari shiye suro saa 1939 lan Ida C. Ward ye sədənadən, hangal-hangallin missionaries-a, ruwotəma-a, kuru baktəma-a nasha sammason kasatsana.[13] Standard Igbodə məradənzə Igbo dawuyedəa kalma təlamma Igboye gadeya kəlta, kalima sartəye gotəlan.[8] Chinua Achebeye kasadə təlamma kalkaltəyedə zauro zorzəna, kəlakəl Igboyen badizə dawuyero saadəna kuru darenzə Igbo kalkalro, suro darasə 1999yen Roman Catholic Archdiocese Owerriye banazənadən.[14][15] == Samtə == Igbo (kuru təlammanzə-a) shima təlammado lardə [[Nigeria]] ye :[3] Kǝre [[Abia]] be Kǝre [[Anambra]] be Kǝre [[Ebonyi]] be Kǝre [[Enugu]] be Kǝre [[Imo]] be Kǝre [[Delta]] Yalabe Kǝre Kǝmoduwube == Laminte == 08mxpmurreuhjdb7zln3frxtg3exano 0 1741 19382 19381 2025-02-08T23:21:42Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* laminte */ 19382 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Kashim Shettima=== Kashim Shettima Mustapha GCON (2 kəntawu Septemberye saa 1966lan katambo) siyasama [[Nigeria]] yǝ kən 15me kuru kərmaaro banama kura lardə Nigeriaye. Shidə buron senator [[Borno]] Centralye saa 2019 lan səta 2023 ro saadənan, kuru gomna kəriye [[Borno]] ye saa 2011 lan səta 2019 ro saadənan. Shettima də [[Maiduguri]] lan katambo saa 1966 lan, Jamiya [[Maiduguri]] ye-a Ibadan ye-a ro kərawono. Ngawo maaranta sətanayen, kasuwu-a banki-aro kara, gana-ganan cida kura-kura bankin sədinro wallono. Dawu saa 2000 yen, Shettima də shima manaja Zenith Bank ye dalami Maiduguri ye dəwo kawu nasha də kolzə kabinet kəriye Governor Ali Modu Sheriff ye ro saa 2007 lan gayinro. zamanzə kərmaiyedə fitəna [[Boko Haram]] yǝ zauro ngəwu. Shettima ye kərmainzə kolzəna suro saa 2019 yen, kuru sha majalis kura ro karrada. Ngawo karno primary Senate ye 2022 lan kənasartənayen, karno dəga kolzə [[Bola Ahmed Tinubu]] ye kam kura ro wallono. Kaka-Shehu Lawan də shiga falzə kam majaliskuye karzənaro wallono. ==Kǝnǝnga nzǝ buro yǝ== Kashim Shettima də sha fato Shettima Mustafa Kuttayi bə yen katambo kəntawu Septemberye kawunzə 2 saa 1966 lan [[Maiduguri]] lan, nasha yalaye lan. Shiye Nana Shettima nyazəna, kuru nduli yakkə satana. Shettima də mowonti primary Lamisula ye [[Maiduguri]] lan saa 1972 lan səta 1978 ro saadənan kərawono kuru mowonti secondary gomnatiye ro lewono, Biu suro anəm kəriye [[Borno]] ye lan saa 1978 lan səta 1980 ro saadənan. 1983. Jamiya [[Maiduguri]] lan kərawono kuru degree (BSc) suro ilmu arziyi bareye lan səwandəna saa 1989 lan. Shiye wakilnzə saa falye kəla cidaram nəmzaye lardəye, au NYSC, na banki kəlakəl bareye [[Nigeria]] ye, Calabar, bərni kura kəriye Cross River yǝ suro South-South, [[Nigeria]] ye, saa 1989 lan səta 1990 ro saadənan. [[Ibadan]], anǝmfǝte Naijiria bə. Ngawo digirizə tamozənayen, Shettima də jami’a [[Maiduguri]] yen cidazəna naptə maləmmayen nasha fasal razəwu bareye lan kuru suro jami’a dəyen cidazəna saa 1991 lan səta 1993 ro saadənan. ==Kǝnǝnga nzǝ cida yǝ== Kashim Shettima də sha fato Shettima Mustafa Kuttayibe yen katambo kəntawu Septemberye kawunzə 2 saa 1966 lan [[Maiduguri]] lan, nasha yalaye lan. Shiye Nana Shettima nyazəna, kuru nduli yakkə satana. Shettima də mowonti primary Lamisula ye [[Maiduguri]] lan saa 1972 lan səta 1978 ro saadənan kərawono kuru mowonti secondary gomnatiye ro lewono, [[Biu]] suro anəm kəriye [[Borno]] ye lan saa 1978 lan səta 1980 ro saadənan. 1983. Jamiya [[Maiduguri]] lan kərawono kuru degree (BSc) suro ilmu arziyi bareye lan səwandəna saa 1989 lan.[8] Shiye wakilnzə saa falye kəla cidaram nəmzaye lardəye, au NYSC, na banki kəlakəl bareye Nigeriaye, Calabar, bərni kura kəriye Cross Riverye suro South-South, [[Nigeria]] yǝ, saa 1989 lan səta 1990 ro saadənan. Ibadan, anǝmfǝte Naijiriabe. Ngawo digirizə tamozənayen, Shettima də jami’a [[Maiduguri]] yen cidazəna naptə maləmmayen nasha fasal razəwu bareye lan kuru suro jami’a dəyen cidazəna saa 1991 lan səta 1993 ro saadənan. ===Laminte=== j1vem4fxxw8tvs8hj4mrh4ha5lr533l 0 1742 19391 19385 2025-02-09T00:22:34Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Lamintǝ */ 19391 wikitext text/x-wiki '''Peter Artedi aubiya Petrus Arctaedius''' (kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 27 saa 1705 - 28 Satumbaye saa 1735) dǝ shima kam Swedish be duwo sha "awa ilmu dabbaye" gultuwu lan nozanama. Artedi də suro lardə Anundsjö yen katambo. Maləm adinbero waltəro nyazənadə, ngawo maaranta Härnösandlan sətanayen, suro saa 1724, Jamiya Uppsalaben ilmu tauhidbe kərawono, amma hangalnzə ilmu kurunbe-a gargam alagəbe-aro kalaksəna, musammanno ichthyology, ilmu kimiyabe shiye zauro taasirzəna. Suro saa 1728 lan kam lardənzəye Carl Linnaeus də Uppsala ro lezəna, kuru nəm sawa'a kate sandiya indiyen saa 1729 lan təbandəna (sau Artedi də suro saa 1728 lan bawo dalil kərmu bawanzəye nankaro). Suro saa 1732 lan indiso Uppsala kolza, Artedi Englandro lewono, Linnaeusdə Laplandro lewono; kawu yaktanaro kamanzaro kitawunza muskobe-a kuru kitawunza-a warakazayin, falnza gadedəga kozənaro cidanza tamozayinro kasatsana. ===Lamintǝ<ref>https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Artedi,_Peter</ref>=== g55u2yrf67sq107q47ga6fawtxzd31z 0 1743 22709 19386 2025-03-29T22:58:22Z Bukr Garbai 213 W. H. Ashmead 22709 wikitext text/x-wiki '''William Harris Ashmead''' dǝ shi kam lardǝ America be dǝ ilmuma dabbawa be suro saa 1955 yen bǝla Philadelphia yen katambo. Kǝntawu Octobaye kawunzǝ 17 saa 1908 lan Washington D.C. lan bawono. Ngawo kəranzə Philadelphia lan sədənan, Ashmead də baktəma JB Lippincott & Co ro cidawono. Dare lan, Florida lan napkono na do fato kitawu baktəye kəlanzəye bare ro cido. Shiye kuru Florida Dispatch dəga badizəna, majalla bareye magəwoson shidoni nasha kəla kuliwa zauro zaujinmayen mbejidə. Suro saa 1879 lan, kakkadi ruwo badiwono kitawuwa ilmu kimiyabe nankaro kuru, suro saa 1887 lan, shiye ilmuma entomologistbe ro wallono cidaram Agriculture Floridabe lan cidajin. Saa fuwuyedən, shidə ilmuma kuliwabe na kulashi barebe Lake Citybedən wallono. f4tur0409yqus0c28ehkomc3gupank3 0 1744 19397 2025-02-09T08:03:15Z Banabulama 37 Created page with "'''Ignacio Jordán Claudio de Asso y del Río''' (June 4, 1742-May 21, 1814) də kam Spain ye diplomatic, ilmuma alagəwaye, luwala kuru gargamma. Shiye loktu laan su fal Melchor de Azagra lan faidatin. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== ===Lamintǝ===" 19397 wikitext text/x-wiki '''Ignacio Jordán Claudio de Asso y del Río''' (June 4, 1742-May 21, 1814) də kam Spain ye diplomatic, ilmuma alagəwaye, luwala kuru gargamma. Shiye loktu laan su fal Melchor de Azagra lan faidatin. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== ===Lamintǝ=== n42nwzpccwbs6hcqd00039pb9pp4rfv 0 1745 22703 20414 2025-03-29T22:52:04Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22703 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''William Stephen Atkinson''' Satumba 1820-15 kəntawu Januarybe saa 1876, Rome) shidə ilmuma kəriwube Britishbe shidoni kənənganzə ngəwuro [[India]] lan cidazənadə. William də tada kura Rev. Thomas D. Atkinson ye, Chesterton ye, suro Suffolk ye lan. Cannock Chase lan awowa alagəlabe səraana, sa baanzə Vicar Rugeleybero walzənadən. Shiye Lepidoptera Britishbe sabtə badiwono. Trinity College Cambridge ro lewono saa 1839 lan kuru suro saa 1843 lan kəriwuma kən 26 me ro wallono. Daji injiniya garye kərazəna, amma shiro nəm kura mowonti kuraye Martiniere College lan cedo kuru Calcutta (kərmadə Kolkata) ro lewono suro kəntawu November saa 1854. Miss Montford fero Vicar East Winch ye dəga nyawono. Calcutta lan karapka Asiaticbero kara kuru darelan katiwunzəro wallono. Shiye Lepidoptera Bengalbedəro tamtamzə badiwono kuru kuliwa ngəwutə badiwono kuru Henry Tibbats Stainton'a zandezəna. Suro saa 1857 lan shiye wakil karapka Entomologybe ro wallono. Suro saa 1860 lan shiye Darekta kəra jamaye [[Bengal]] lan wallono kuru Darjeeling ro ziyara sədəna nadən awowa ngəwu sabsəna. Shiye Dr Thomas Anderson'a gadəna kəskaye Calcuttabedə'a Sikkimro bəlawurozəna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== == Lamintǝ == <references /> 6okhgpx4njhmyff0cz9wtfpk4rhzj1t 0 1746 20410 20248 2025-02-09T17:14:04Z Umargana1 21 20410 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jean Baptiste Audebert''' dǝ (sagǝ 1759 - Disemba 1800) shima kurtama kuru ilmu alagǝbe lardǝ Faransabe. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Audebert də sha Rochefort lan katambo. Parislan fenti-a kurtə-a kərawono, kuru fenti sənanaro su səbandəna. Gargam Guillaume-Antoine Olivierbe nankaro awowa fəletəye dawartəlan cidazəna, shiye gargam alagəlabe kəratə səbandəna. Cidanzə buro salakbe, Histoire naturelle des singes də suro saa 1800 lan fəlewono, fotowa fiyakkə-indin fəlezəna, kəlanzəye kurzə kuru kəlzəna. Launu do suro plates anyiyen dagənadə zauro shawa, kuru shiga duluwu kəlanzəye sədənalan faidatə. Cidanzədə kuruson suro kitawu shiro Relation du Voyage gultindəyen mbeji. ===Lamintǝ=== d5xxfuo0whec3mofvapwa5huqz3x1y3 0 1747 20393 20392 2025-02-09T16:26:32Z MohammedBama123 36 20393 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''John James Audubon''' (jean-Jacques Rabin lan katambo, kəntagə Afəriluye kawunzə 26, saa 1785- kəntagə Janwariye kawunzə 27, saa 1851 lan) shidə kam Faransa-Amerikabe kəlanzəlaro kisandima, ilmu alagəwabe, kuru ilmu ngubbawabe. Awowa shiye kəla kisandi-a ngudowa-ayen səraanadə dawari fotowa jili ngudowa [[North America]] bə sammaso gotəbero wallono. Shiga kərawanzə ngudowa [[America]] bə jili kada ruwozəna-a kuru fotowanzə kəzəkkə-a nankaro nowata, shi doni ngudowadə nanza kənəngatəyen fəlezənadə. Cidanzə kuradə, kitawu launu-launube shiro The Birds of [[America]] (1827-1839) gultində, shidə cida kəla ngudowabe shiro ngəlawo dəwo ngaltema tamotənyiro gotəna. == Lamintǝ == 77hieee7r60woktnx7t3r8rr5lcx45e 0 1748 20395 2025-02-09T16:34:47Z MohammedBama123 36 MohammedBama123 moved page [[Education]] to [[Ilmu]]: Misspelled title 20395 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ilmu]] b0a7i4vqsb6zre5aim9v4y2yteqri4o 14 1750 20401 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20401 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Lithuanian. [[Category:Babel_-_Users_by_language|lt]] 3nnhzhhrodtz2e22swkkbbd08qtm8it 14 1751 20402 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20402 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level N for language Lithuanian. [[Category:User_lt|N]] el0u2yrorbsfvp8cficwh8psdgf1g8u 14 1752 20403 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20403 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 3 for language English. [[Category:User_en|3]] 0a7bwlo364iviy1g1lr64q5k7838p65 14 1753 20404 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20404 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Russian. [[Category:Babel_-_Users_by_language|ru]] n2rffnd28q61ky08vrab39pdzvi2unk 14 1754 20405 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20405 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 2 for language Russian. [[Category:User_ru|2]] jrfm521abiwcnfghqqvjl4zxs0k1erf 14 1755 20406 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20406 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Hindi. [[Category:Babel_-_Users_by_language|hi]] bct7iuqlp9uu8mzxzz1r1wah97alt4v 14 1756 20407 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20407 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 1 for language Hindi. [[Category:User_hi|1]] pfddl1gqmuzcvcep46nfx881s4zcl9d 14 1757 20408 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20408 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Sanskrit. [[Category:Babel_-_Users_by_language|sa]] fus3pmwyp81i41c7j10c9tedy3uimz1 14 1758 20409 2025-02-09T16:56:40Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 20409 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level 2 for language Sanskrit. [[Category:User_sa|2]] k4ajg777wsawu9ggtbvnf7n6e5eoj0d 0 1759 22054 20419 2025-03-15T20:20:43Z Umargana1 21 22054 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Carl Wilhelm Samuel Aurivillius''' (31 kəntawu Augustbe saa 1854 suro coci Forsaben, kudə nasha bəla Hudiksvallben - 1899) shidə ilmuma kəska kəskabe-a kansa-a Swedishbe. Shidə yanzəgana ilmu dabbawa kuliwabe Per Olof Christopher Aurivillius (1853-1928) be. Saa 1872 lan badiwono jamiya Uppsala lan zoology kərawono, doctorate nzə saa 1883 lan səbandəna. Saa 1893 lan shidə wakil komishin Svenska Hydrographicbe (Swedish Hydrographic Komishin). Shiga kəranzə kəla plankton do suro kəmaduwu Arctic Ocean-a suro njiwa Swedenbe-ayen təbandindəro taksayin. Jili donyi Aurivillialepas (family Calanticidae) du sunzǝ takcin, kuru jili donyi barnaclebe Oxynaspis aurivillii (Stebbing, 1900) Amigdoscalpellum aurivillii (Pilsbry, 1907). rkp08w0sawuqeta43jzvmo0xgs0s8qy 0 1760 20421 20420 2025-02-10T09:43:10Z Banabulama 37 20421 wikitext text/x-wiki '''Sven Magnus Aurivillius''' (kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 12 saa 1892 suro Stockholmben - kǝntawu Marchbe kawunzǝ 4 saa 1928 suro Mörbyben), shi kam Swedishbe, ilmuma dabbawabe. Shidə darekta dawudi zoology suro njiye Kristineberglan suro saa 1923 amma loktudən lewono, kawu kitawunzə kəla kərawu njiye Japaneseben baktinro. Shima zaman kən uskuye yallanzəye liyita Jamiya Uppsalayen. Bawanzǝ shima ilmu dabbawa yen ilmuma dabbawa be Per Olof Christopher Aurivillius (1853-1928), kuru rawanzǝ shima ilmu dabba'a ilmube Carl Wilhelm Samuel Aurivillius (1854-1899). ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== ===Lamintǝ=== 43ipt0xfjysni4yajopgly96pavi0s1 0 1761 21204 21203 2025-02-22T22:47:01Z Umargana1 21 21204 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Anton Ausserer''' (5 kǝntawu Yuliben saa 1843- 20 kǝntawu Yuliben saa 1889) shima ilmuma alagǝbe Austriabewo kuru shido kǝla kǝliwuben nozǝnama. Bawanzǝ bawono sa shi ganadǝn, kuru shi-a yallanzǝ-a dǝ zauro kaziyi razǝgǝbe sǝbandǝna, amma Camille Heller, shehu ilmube Zoology-a Comparative Anatomy-a Jamiya Innsbruckbe dǝye shiga banazǝ kuru ngǝnǝktǝna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Anton Ausserer də shima tada uwu bunduwu tandoma Bozen (Bolzano), Tyrol ye dəye falnza. Maləmmanzəye nəm ilmunzə ganadən asuzana, daji bawanzəro shiga mowonti kura Franciscanbero zuzaro ndəlamzagəna. Na shimadən Vincenz Maria Gredler, kulashi kəla dabbawaben suro Tyrolben, maləminzəro sətana. Loktu adəlan shiye zauro ilmu kimiyabega səraana. Saanzə 15 lan yatima ro wallono. Loktu mowonti kura-a jami'a-ayen shiye suro wahala razəgəben ngənəptəna kuru kəra gultəlan kənənganzə sədin. Loktu adəlan kwasuwa huhube shiga sətana shi doni kənənganzə sammason shiga kaziyiro sədinma. Shiye ilmu kimiyabe alagəlabe kərazəna loktu shiye cida kəra gultəwube Innsbrucklan sədindən saa 1863 səta 1867ro saadənan kuru nadən Camille Heller, shehu ilmube kəla dabbawaben kuru ilmu tiyibe suro jami'a Innsbruckben banazəna. Hellerye shiro kulashi kəla spiderben sədin. ===Lamintǝ=== o7lukkqmwbow48l6doc03dfulyy0wkx 0 1762 22708 20426 2025-03-29T22:57:51Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22708 wikitext text/x-wiki '''William Orville Ayres''' (Kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 11, saa 1817 - kǝntawu Afǝriluye kawunzǝ 30, saa 1887) dǝ shima kurun kuru ilmuma bǝnyiye lardǝ America be. Connecticutlan katambo, Mowonti Liitabe Jamiya Yaleben liitaro waltəro kərawono. ===Kǝnǝngan nzǝ boru yǝ=== Ayers, tada Jared Dinah yǝ (Benedict) Ayers yedə, New Canaan, Conn. lan katambo, kəntagə Septemberye kaunzə 11, saa 1817. Yale College lan tamozəna saa 1837 lan. (1837-38), na Millerbe, L.I. (1838-41), gədi hartfordbe, conn. (1842-44), sag harbour, l.i. (1844-47), kuru boston, mass (1845-52). Boston lan kəra kurunbe badiwono, kuru suro saa 1854 lan degree M.D. suro koleji Yaleben. Daji San Francisco, Cal. ro lewono, nadən saa findi karəngaro napkono, cida sədin. Shidə kuru Farfesa Nazari-a Cida-a Liitabe suro Toland Medical College suro bərnidəben cidazəna. Chicago ro lewono kawu konnu kura 1871 ye dəro, shi done kungəna ngəwu sətana də. Saa 1878 lan New Haven ro waltəgəna, kuru ofis cidanzəye cidatəye kazəna. Saa 1879 lan shiye waltə kəra gultəma kəla kosuwa nervous systemben suro maranta liitabe Yaleben cidazəna. == Lamintǝ == <references /> l1o4wgexd9onltxsj4zgqug79ts6wrt 0 1763 20427 2025-02-10T10:01:21Z Banabulama 37 Created page with "'''José Márcio Corrêa Ayres''' (February 21, 1954-March 7, 2003) shima ilmuma dabbawa Brazilbe kuru ilmuma awowa kǝnǝngabe gǝnatǝbe shidonyi nasha fuwutəbe Mamirauábe suro saa 1996ben koksǝnama, ngawodǝn nasha fuwutəbe Amanãbe suro lardǝ Amazonbe indidǝn. , kuru sandiya Jaú National Park batawunzəyedəro kəllata zawal mil square 20,000 saminro. (52,000 km2) karaa njiye nzəliwo'a. ===Lamintǝ===" 20427 wikitext text/x-wiki '''José Márcio Corrêa Ayres''' (February 21, 1954-March 7, 2003) shima ilmuma dabbawa Brazilbe kuru ilmuma awowa kǝnǝngabe gǝnatǝbe shidonyi nasha fuwutəbe Mamirauábe suro saa 1996ben koksǝnama, ngawodǝn nasha fuwutəbe Amanãbe suro lardǝ Amazonbe indidǝn. , kuru sandiya Jaú National Park batawunzəyedəro kəllata zawal mil square 20,000 saminro. (52,000 km2) karaa njiye nzəliwo'a. ===Lamintǝ=== ordpbrwvlmrsg0m070a6tkok5foe2au 0 1764 22095 20429 2025-03-16T15:57:10Z Aliyu Cisse 43 22095 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Felix de Azara y Perera''' (18 kəntawu Maybe saa 1742-20 kəntawu Octoberbe saa 1821) shidə cidama askərra Spainbe, ilmuma alagəwabe, kuru injiniya. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Félix de Azara-a Perera-adə kəntagə Maybe kawunzə 18 saa 1746lan Barbunales, Aragonlan katambo. Shiye askərraro kara kuru mowonti askərra Spainbero karaa. Shiga ilmu nzunduye ro gozana, kəlanzə'a bəlawurowa gade-gaden gadezəna. Saa mewun yakkə fuwuyedə cida askərraye lan cido kuru daraja brigadier general yero wallono suro askərra Spain ye lan. 1777lan, Spainna Portugalna ndəbkata San Ildefonsoyedəro cado. Futu tawadədəye fəlezənayedai, lardəwoso wakilla zuzə nasha Río de la Platayero kəla gashiptə kalangai kate lardəwa Portuguese-a Spain-aye kəlan shawarizayin. Azara də sha wakil wakilla adəyero karrada, duwaro dunya bəlinro lejin. Wakil Portuguese ye də, sonyayi, ngaltema isanyi, kuru Azara də dareramzən nadən napkono saa 1781 lan səta 1801 ro saadənan. Loktu dəga kozənaro, map nadəye kalkal sədinro shawari cido. Kəla bəlaro anyiben, Azarabe alamaram nadəbe asutə badiwono. ===Lamintǝ=== pdp7lc5qy4k436m27k0z4jco19inja0 0 1765 22688 20431 2025-03-29T22:32:15Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22688 wikitext text/x-wiki '''John Bachman''' (Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 4, saa 1790 - Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 24, saa 1874) shima wa'azi Lutheran Americabe, kǝla kǝl kǝndaram jamabe kuru ilmuma alagǝwabe shido John James Audubon'a kǝltǝna Viviparous Quadrupeds Yala Americabe sutuluwuna kuru shido ruwonzǝdǝ, taganasmaro kǝla kǝl jili adamganabe, shima duwo wuratǝ alaubedǝa banazǝwuna. Shiye fentitəma Maria Martin dəga nyazəna. Dabbawa jili kadaro sunza shiro bowotəna. ===Kǝnǝngan nzǝ boru yǝ=== '''Bachman''' də coci Charleston, South Carolina ye dəro pastor ro saa 56 ro cidazəna amma kuwami yaye loktu kəra gargam alagəlaye diwoye səwandəna shi do hangal ngudowa kurtama John James Audubon ye-a ilmuwu kimiyabe nowata England-a, Europe-a, ngawonzə-a ye gozəna də. Shidə ilmu adinbe-a adinbe-a fuwutəgəma kuru banazəgə Newberry College-a kuru mowonti adinbe Lutheranbe-a, kuru South Carolina Lutheran Synod-a səbandəna. Shiga kəlakəlma mowonti adabe-a kimiyabe-a Americabero karrada suro saa 1845yen. == Lamintǝ == <references /> f8z93t78ljp7qssdru22lbk013r6col 0 1766 20433 20432 2025-02-10T10:19:58Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ boru yǝ */ 20433 wikitext text/x-wiki '''Reeve McLaren Bailey''' (kǝntawu Maybe kawunzǝ 2, saa 1911, suro Fairmontben, Fǝte Virginiaben - Kǝntawu Yulibe kawunzǝ 2, saa 2011 lan, suro Ann Arborben, Michiganlan) shima ilmuma bǝnyibe lardǝ Americabewo. Fəte Virginiayen katambo, Perrysburg-a Toledo-a Ohio-lan wurano. Suro saa 1944-yen, Jamiya Michiganbero waltə naptə bənyiwaro cistayen fato awowa adabe gənatəyen. Shiye kulashi kada sǝdǝna lardǝ America be-a, Bermuda-a, Guatemala-a, Bolivia-a, Paraguay-a, Zambia-a, kuru Thailand-a lan. Bailey də shiro degree Doctor of Philosophy ye Jamiya Michigan ye lan saa 1938 lan cedo. Bailey də shima kura kəlakəl bənyi kəntaye America ye saa 1974-1975 lan. ===Kǝnǝngan nzǝ boru yǝ=== Suro saa 1939 yen, Bailey ye Marian Kregel nya'ano. Sandiye duli diyau mbeji. Shiye kawu shiga suro saa 2009. Shidə suro saa 2011 lan bawono, saa 100, kuru shiga ndulinzə diyau, diwonzə yakkə, kuru diwonzə indi. ===Lamintǝ=== 09odv0imulpoc6e5pf9oi0k3nt6qnzr 0 1767 20455 20434 2025-02-10T13:45:56Z Aliyu291 45 20455 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Louis Antoine François Baillon''' (kǝntagǝ kǝntawu Janwariye kawunzǝ 20 saa 1778 - kǝntawu 2 Disemba saa 1855) shima kam ilmu alagǝwabe ilmuma lardǝ Faransabe kuru awowa sabtǝnama. Montreuil-sur-Mer lan katambo kuru Abbeville lan bawono. Baillonbe crakenzədə shiro sunzə bowotə, futu Baillonbe nji kamtəbe-a Bailloniusbe-a. Baanzə Baillonbe, Jean-François-Emmanuel Baillon (c. 1742-25 kəntawu Octoberbe saa 1801), luwala, samfurra gargam alagəbe sabtəma, kuru watiya fato awowa adabe gənatəbe lardəbe, shiga gargam alagəbero yitagatsəgəna. Suro saa 1798 lan, Baillon ye cida banama ye Jardin des Plantes lan badiwono, nasha do ngawo kərmu bawanzəyen kolzəna də. Ngawo adəyen, Abbevillelan napkono, kuru baanzə yeyi, shiye nowata kəla wasikanzə ilmuwu alagəwabe nowataben. Suro kəranzəyen, Baillon ganadə Franco Andrea Bonelli-a, Étienne Geoffroy Saint-Hilaire-a, Prince Maximilian Wied-Neuwied-a ye-a watiya sədin. ===Lamintǝ=== r4gak8w8f4zutscjvdofukwfrmuy54o 0 1768 22694 20456 2025-03-29T22:33:28Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22694 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Spencer Fullerton Baird''' (February 3, 1823-Ogusta 19, 1887) shima kam Americabe ilmu alagəwabe, ilmu ngudowabe, ilmu dabbawabe, ilmu dabbawabe, kuru ilmu fato kareya adabe gənatəma. Baird də shima kura do ne buro salak yin cidaram Smithsonian yen bowotəna də. Shidə banama secretarybe Smithsonianbe saa 1850 səta 1878ro saadənan, kuru secretaryro walzəna saa 1878lan səta 1887ro saadənan. Shiye hangalnzə kəla gargam alagəlabe Smithsonianbedəga faraktəgəro cido shidəwo samfurra 6,000lan səta saa 1850lan səta miliyon 2ro saadəna loktu kərmunzəben. Shiye kuru U.S. lan cidazəna. Komishina bənyi-a bənyi-aye saa 1871 lan səta 1887 ro saadənan kuru cidawa 1,000 samin baksəna loktu kənənganzəyen. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Spencer Fullerton Baird də sha Reading lan katambo, Pennsylvania lan saa 1823 lan. shidə tada yanzəganabe manama majaliskube Pennsylvaniabe Charles B. Penrosebe kuru yanzəgana buro salakbe, loktu sha tutuluwunan, U.S.be. Senator Boies Penrose-a yanzəganawa darajaa Richard-a, Spencer-a, Charles-a. Shidə kəlanzəro ilmuma alagəwabe allamzənaro wallono loktu shi ganadən, kəla fannudəben na yanzəgana Williamben səlina, shidə ngudoma, kuru am jili John James Audubon yeyi, shi dəwo Bairdro futu ngudowa kurtəbe ilmu kimiyabe cinadə. Bawanzəye Baird'a awo alagəlaro sərayin dəro taasir kura sədəna, Baird'a rokkonzən letəro gozə gadəna sədin. Shidə cholera lan bawono sa Baird də saa mewun. Gananzən moranti nottingham Academy suro Port Deposit, Maryland ye dəro karaa kuru moranti gumnatibe Carlisle, Pennsylvania ye dəro karaa. == Lamintǝ == <references /> ks55g16xxga1mhhgkah8xzkdtd7n6a9 0 1769 20453 20438 2025-02-10T13:02:04Z Aliyu Cisse 43 20453 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Edward Charles Stuart Baker''' CIE OBE FZS FLS (1864-16 April 1944) də shima ilmuma nguruwaye kuru cidama polisye lardə British ye. Shiye ngudowa Indiabedəga somzə kuru kitawu kənindimi Fauna British Indiabedəga sutuluwu shidonyi su trinomialbedəga suwudənadə. ===Kǝnǝngan nzǝ boru yǝ=== Baker də kərawono Trinity College lan, Stratford-upon-Avon lan kuru suro saa 1883 lan baanzə'a za'a cida askərraye Indiaye ro lewono. Cidanzə ngəwuso lardə Indiayen suro askərra Assamyen sədəna, daraja Inspector-Generalro cizə askərradə'a kozəna. Suro saa 1910 lan shiga cida kulashi nəmzalumye musammanbero cedo. Suro saa 1911 lan England ro waltə kuru cida askərraye kura askərraye Port of London Police ye dəga gozəna, nasha adəlan napsəna hatta cidanzə kolzənaro saa 1925 lan. Ngawo cida kolzənayen Mayor Croydonbero wallono. ===Lamintǝ=== n9ebtnjnxuin2p7blwlduhe9owabqmp 0 1770 22647 20452 2025-03-29T17:51:18Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22647 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Robert Thomas Bakker''' (kawu March 24, 1945 lan katambo) shima ilmuma paleontologybe lardǝ [[America]] be shido banazǝgǝ tiwori zamanbe kǝla dabbawa dinosaursben falzǝnadǝ, taganasmaro tiwori dinosaurs laadə endothermic (bu zǝmzǝm) dǝro banazǝgǝ sǝrayin. Rokko allamtəmanzə John Ostrom-ayen, Bakkerdə shima kəra "dinosaur renaissance" dəga badizə, Bakkerbe kitawunzə "Dinosaur Renaissance" suro saa April 1975ben Scientific Americanlan badiwono. Shiye awo sǝdinma dǝ shima kǝla awowa kǝnǝngabe-a kuru halnza dinosaursbe-a. Bakker də shima fuwuma kura do tiwori do dinosaurs so də bunza kawudo, nəm ngalwo, duwa, kuru awo faltinma. Shiye kakkadinzǝ buro salakbe kǝla dinosaur endothermyben suro saa 1968 lan baksǝna. Cidanzǝ buro salakbe, The Dinosaur Heresies, suro saa 1986 lan baksǝna. Shiye shaida buro salak be kǝla ya-a kuru awo-a Allosaurusbe gǝnatǝben bayanzǝna. Shiye kuru hujja-a do Eldredge-a Gould-a ye tiwori nza kǝla nǝm nguwu dinosaur ye dǝro banazǝyin ma asuzǝna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Bakker də lardə Bergen ye lan katambo. Shiye awo dinosaurs lan səraanadə shima ruwo kərazəna suro kəntawu Septemberye kawunzə 7, saa 1953, majalla Lifeben. Moranti kura Ridgewood ye lan 1963 lan tamowono. Jamiya Yale yen Bakker ye cidiya John Ostrom yen kərawono, shi do ne buro salak lan awo dinosaurs ye dəga wuzəna ma, kuru dare lan PhD nzə Harvard lan səwandəna. Shiye kəra anatomybe kəratə badiwono Jamiya Johns Hopkinsbe Baltimore-a, Maryland-a kuru kimiya dunyabe-a samibe-a, na shi kam fuwube kisandima Gregory S. Paulye cidazə kuru kəla kəlzəna cidiya shilan. Cida Bakkerbe ngəwuso Wyominglan tədən, musammanno Como Blufflan. Kuruson, shiye Mongolia-a South Africa-a ro lezəna kəndaram dinosaurbe baro. Kuru banama ro cidazəna Jamiya Colorado yen. == Lamintǝ == <references /> 17xn4vmpuqxuftmu3qvyrxvv0w8i9re 0 1771 22689 20450 2025-03-29T22:32:25Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22689 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Carole C. Baldwin''' də kulashima ilmu dabbaye, bənyiwaro cistama, kuru kura fasal dabbawa shila ngawoye suro fato awowa adabe gənatəyen. Shidə kulashi kəla nəmgade-gade-a kuru futu bənyiwa coral reefbe-a kuru bənyiwa suro kuluwube-aben sədin futu taxonomy kəltəben. Shidə kəla hukuma darektabe na njiye lardə [[Washington, D.C.]] Baldwin də shima ruwotəma kura kəla kitawu kəra kəmbu kəmbu detəye Bənyi fal, bənyi indi, bənyi kəriwube, bluefish - shi Smithsonian Sustainable Seafood Cookbook dəwo, kuru shima kulashima kura kəla Deep Reef Observation Project (DROP) shi dəwo kulashi kəla reefsben sədinma kuru mita 300 ro saadənadə. Shiga Hall of Fame kamuwabero saa 2003lan cedo. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Carole Baldwin də ci kəmaduwu Carolina Anəmyedən wurawono, kuru sambisoro kəmaduwu səraana. Shiye ilmu alagəwabe səraanadə loktu saa burobe Jamiya James Madisonben səbandənadən. Baldwin ye jami'a James Madison yen 1981 lan digiri B.S. suro Biologyben. Daji mowonti Charlestonbero karaa M.S. suro Marine Biology yen, shi do ne suro saa 1986 lan sǝbandǝna dǝ. Shiga kulashima Zoologistbero sha fato awowa adabe gənatəbe Smithsonianbe (NMNH) suro dalami bənyiwaben karrada. Shidə kəla fato kareya adabe Sant Ocean Hallbe suro fato kareya adabe gənatəyen. == Lamintǝ == <references /> 1m7mntojhbylnefprq18w6vh8w64c8f 0 1772 22669 20448 2025-03-29T17:59:19Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22669 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Borys Ivanovych Balinsky''' (23 Satumba 1905 - 1 Satumba 1997) shima ilmu alagǝwa [[Ukraine]] be-anǝm [[Africa]] be-a, ilmuwu suro tiyiye-a, ilmuwu kuliwabe-a. Farfesa jami’a Kiev ye lan kuru dare jami’a Witwatersrand ye lan, [[Johannesburg]] lan, Balinsky də kulashima kura nasha ilmu embryology ye lan, awo do ne electron microscopy lan bowotin ma kuru shima kitawu kəraye kəla embryology yen ləbtəma. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Balinsky də sha kəntawu September ye kawunzə 23, saa 1905 lan katambo, bəla Kiev yen, loktudən nasha kərmai [[Russia]] ye (kərmadə bərni kura Ukraine ye). Baanzə, Ivan Balinsky də, gargamma, luwala kuru maləmma mowonti Galen yen. Yanzǝ, Elizaveta Radzymovska dǝ malǝm ilmu alagǝwabe. Bawanzə, Valentyna Radzymovska də, ilmuma awo ro'aye do kəla kəltəram kərmai kəlabe Ukraine ye lan cidazəna ma. Amnzǝ kura adab Nasarabe saragǝna kuru fatolan Ukrainian-a, Russian-a kuru Nasara-a manazayin. Shiye kərawonzə etymologybedə kitawu shiye suro saa 1916 lan kəla maləmma fatafataben səbandənadən badiwono, kuru loktu kəndaram bəladiya Severinovkaben sədindən, na kakanzəye kuli kəmaa rozənadən. == Lamintǝ == <references /> iexh7sl3z40l4zeb4ok3ub84p1k1vc2 0 1774 20492 20459 2025-02-10T19:56:01Z MohammedBama123 36 20492 wikitext text/x-wiki '''Roman''' Roman au Romansdə ngəwusoro: Rome, bərni kura [[Italy]] ye [[Rome]] kureye, kǝla fǝrǝm zamanbe [[Rome]] bə karnu kǝn 8th BC lan sǝta karnu kǝn 5th AD ro saadana. Am Roman bə, am kəla furumgata [[Rome]] bə Watiya Romansro, Romansro kasarrataro, wasika suro kitawu Bəlin Bible Kiristaben Ar-Rum (lit. 'Am [[Roma]] be'), sura kən 30me Alquranbe. Roman au Romans waneye: qn5t39hntfi4xy30i7mkgd9yb6hq0ui 0 1775 20462 20461 2025-02-10T14:06:32Z Aliyu Cisse 43 20462 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Muhammad Auwal Albani Zaria''' Muhammad Auwal Adam shiga Albani Zariaprononciationlan nozanadə (27 kəntawu Septemberye saa 1960-1 kəntawu Fabarairuye saa 2014) shidə maləm Islambe Nigeriabe shidoni fannu Hadith-a Fiqh-aben nozənadə.[1] Wala Islambe-a, fantəgə jamabe-a, nzundu fantəgəbe-a ICT-a. Shidə maləmma adin Islambe sua kuru shima fuwuma karapka Salafibe lardə Nigeriabewo. Shidə kəla kəltaye zamanzə buroyedən shidoni kəlanzəa (kəla kəltaye musammanno) bowojinma. Albanidə maləmma Nigeriaye zaman kərmayero sha maləmma Salafiye kura Nigerialan gozana.[3] Kənənga-a ilmu-a buroye Albaniy də fərtənzə kəriye Kano ye yala Nigeria ye lan amma Muchia Sabon Gari, Zaria lan katambo kuru wurazəna. Ilmunzə buroye də nadən səwandəna kawu Barewa College ro lejinro. Kəriye Adamawa ye. [citation needed] Kawu kərmunzəro, shidə fuwura digiri falye fasal nzundu lantarkiye ABU Zaria lan.[4] Adəye kəranzə ilmu kimiyabe Islambe taganasmaro hadithbe dəro nzəra, shiye saa kadaro kitawuwa hadithbe kada kərazə kuru awo faldəga gulzəyin. Ilmunzǝ-a kuru dunonzǝ-a yala Nigeriayedǝ shima sǝkǝ su "Albani"dǝ gowono, ngawo Muhammad Nasiruddin al-Albaniyen. jxpx29zfj09swbaunvjmh32f51d5t7d 0 1776 20464 20463 2025-02-10T14:14:32Z Aliyu Cisse 43 20464 wikitext text/x-wiki '''Isabel Perón''' Isabel Martinez de Perón (Spanish lan bowotin: María Estela Martínez Cartas lan katambo; kəntawu Februarybe kawunzə 4 saa 1931) siyasama Argentinabe shidoni kura lardə Argentinabe kən 41 me suro saa 1931 lan sətanadə. kura lardəye republican ye dunyalan, kuru kamu buro salakye kura lardəye ro walzəna. Perón də kamu kura lardəye Juan Perón ye kən yakkəme. Loktu kwanzəye kərmai kən yakkəme kura lardəye saa 1973 lan səta 1974 ro saadənan, banama kura lardəye kən 29 me kuru kamu kura lardəye Argentina ye ro wallono. Saa 1974 lan səta har saa 1985 lan cidanzə kolzənaro, shidə kura jamiyya Justicialist Partybe kən indimi. Ngawo kwanzə bazənayen suro saa 1974 lan, shiye kura lardəye saa indiro cidazəna kawu askərraye gumnatidə'a səmoyinro saa 1976 lan. Perón də sha fatolan saa uwuro gənaada kawu sha Spainro 1981 lan duzayinro.[1][2] Ngawo demokəradiya Argentina lan 1983 lan waltə kalaktənayen, shidə kəsoto darajabe loktu kura lardəye Raúl Alfonsín kərmairo təkkənayen. Saa kadaro, shidə kura Juan Perón's Justicialist Party ye kuru zande sulhuye lan faida'a sədənaye, amma waltə cida siyasaye faida'a sədinba. rztu8fui5g2n96847fux3pawhszhpu4 0 1777 20466 20465 2025-02-10T14:18:13Z Aliyu Cisse 43 20466 wikitext text/x-wiki '''Raúl Alfonsín''' Raúl Ricardo Alfonsín (Futu Spanish lan bowotin də; 12 March 1927-31 March 2009) də shi lawyer Argentina ye kuru kam kura lardəye shi do ne kura lardə Argentina ye ro walzəna ma kəntawu December ye kawunzə 10 saa 1983 lan səta kəntawu July ye kawunzə 8 ro saadənan. Saa 7-lan futu lardəye waltəm fasaltəye. Nasha raayiben, shiye radical-a kuru demokradiya jamabe-aro asuwono, shidə kazaadala Radical Civic Unionbe saa 1983-1991-a, 1993-1995-a, 1999-a 2001-a, [tiyinzən tawattəgənyi] kuru katabnzə siyasabedə "Alfonsinism" lan notəna. Chascomús lan katambo, lardə Buenos Aires ye lan, Alfonsín də kəranzə sharaye jami'a La Plata yen badiwono kuru jami'a Buenos Aires ye lan tamozəna. Shidə karapka Radical Civic Union (UCR) ro kəllata, karapka Ricardo Balbínbero kəllata ngawo karapkadə yektanayen. Shiga banama majaliskuye lardə Buenos Aires ye lan karrada suro saa 1958 yen, loktu kura lardəye Arturo Frondizi ye lan, kuru banama lardəye ro karrada loktu kura lardəye Arturo Umberto Illia ye lan. Shiye fotowa indi kəriwu kadawuyedə'a wazəna, kuru loktu kadaro ruwo Habeas corpusye fəlezəna, nəmkambe am dunon fattəgənadə'a mazəna, loktu lardədə waltəm fasaltəyen. flbap620p6nqlqq7j8d2idd0a2x4lb3 0 1778 23029 23028 2025-04-02T15:24:32Z Banabulama 37 23029 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Arturo Umberto Illia '''Saa 1963-66 Arturo Umberto Illia (Futu Spanish lan bowotin də; 4 Ogusta 1900-18 January 1983) də siyasama kuru liyita Argentina ye, shi do ne kura lardə Argentina ye 12 kəntawu October ye saa 1963 lan səta 1963 ro saadənan. Kəlakəl jamaye Radicalye-a, kuru kəlakəl jamaye Radical Civicye-a zaman kərmai kura lardəyedən.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Arturo_Umberto_Illia#cite_note-:7-1</ref>Illia də kura lardəye ro wallono karno do askərraye sha sunotin madən shi do Peronism dəga dabsana kuru kura lardəye buroye Arturo Frondizi dəga suro njiyen tətana. Loktu gomnatinzəyen, cidaram lardəyedə fuwuzəna, kashi 23% kungəna lardəyedə ilmuro cedo (shima adadu kurawo suro gargam lardəyen), cidabadə fulutəna, kusu diyayedə fulutəna, dawari kəra gultəye tədəna kuru doka Minimum, Vital and Mobile Salary law-a Medications Law-a dəga təkkəna. ==Lamintǝ== lve31oo2lk5m5ulxrtxdx53l6a0ijwl 0 1779 20470 20469 2025-02-10T14:26:43Z Aliyu Cisse 43 20470 wikitext text/x-wiki '''Vigdís Finnbogadóttir''' Vigdís Finnbogadóttir (Icelandic lan: [Iceland lan: 15 April 1930 lan katambo) siyasama Iceland ye shi do ne kura lardə Iceland ye kən diyaume ro walzəna ma saa 1980 lan səta 1960 ro saadənan. demokradiyamen kura lardəye kartəro.[a] Saa 16 ro cidazəna, kuru shima kamu kura lardəye kartəna zauro kuruwuro gargamlan. Vigdís də shima UNESCO ye wakil nəm ngəlanzəye kuru shiye wakil kungiya Madrid ye. Kənənga-a cida-a buroye Vigdís də kəntagə Aprilye kawunzə 15 saa 1930 lan Reykjavík lan katambo. Baanzə injiniya garye, kuru yanzə nurse shidoni karapka nurses lardəye dəga kurazənama.[2]: 41 Saa fuwuyedən, yanzəgana Þorvaldur katambo; shiye kənəngatənyi har kuraro walzənaro, sau Hreðavatn lan njiro njizəna.[3] Vigdís də Jamiya Grenoble yero 1949 lan kərawono, dare Sorbonne ro faltəna.[4] Adab Nasara-a Faransa-a kərawono, bikke makkarye ro hangal gənazəna,[2]: 41 kuru 1953 lan tamozəna.[4] Vigdís də suro saa 1954 lan nya'ano.[4] Saa shimadən, bikke makkarye badiwono,[5] karapka bikke makkarye kokkono. Kuru fasari bikkewa makkarbe Faransabe kadaye lan cidazəna.[1] Jamiya Copenhagenbero 1957lan kərawono, nadən gargam bikke makkarbe kərawono hatta saa fuwubero.[4] Suro saa 1963 lan dəbkata.[4] Vigdís ye samno askərra kəriwutəye do saa 1960s-a 1970s-a lan wakazəna dəro njilarzəna, askərra United States ye Iceland lan mbeji dəro zanga-zanga sədin. 0k91xw12dpth3moacx3qamxupauocvc 0 1780 20874 20873 2025-02-17T09:39:20Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 20874 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jacinda Ardern''' Dame Jacinda Kate Laurell Ardern GNZM (26 July 1980 lan katambo) siyasama New Zealand ye shi do ne Waziri New Zealand ye kən 40 me kuru kura jamiyya cidawu ye saa 2017 lan səta 2023 ro saadənan. Saa 2017 lan səta 2023 ro saadəna. Ardern də Hamilton lan katambo, Morrinsville-a Murupara-a lan wurano. Saanzə 17 lan jami cidawu New Zealand ye dəro kara’a. Ngawo jami’a Waikato yen 2001 lan tamozənayen, Ardern də kulashima ofis Waziri Helen Clark ye lan cidawono. Dare Londonlan cidazəna naptə shawari kənjomayen Ofis Cabinetben loktu Tony Blairbe kərmainzən. Suro saa 2008 yen, Ardern də sha kura kəlakəl nəm zairoye dunyabe ro karrada. Ardern də sha buro salak lan MP ro karrada suro karno kura saa 2008 yen, sa Labour ye kərmainzə bazəna dən ngawo saa ləgar yen. Daren shiga karrada karno Mount Albertbe wakiltəro karno ganalan kəntagə Februarybe kawunzə 25 saa 2017lan.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=rWugwQuNsxg</ref> ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== Jacinda Kate Laurell Ardern was born on 26 July 1980 in Hamilton, New Zealand.[22] She grew up in Morrinsville and Murupara, where her father, Ross Ardern, worked as a police officer,[23] and her mother, Laurell Ardern (née Bottomley), worked as a school catering assistant.[24][25] She has an older sister named Louise.[26] Ardern was raised in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (LDS Church), and her uncle, Ian S. Ardern, is a general authority in the church.[27][28] In 1994, she began studying at Morrinsville College,[29] and later she was the student representative on the school's board of trustees.[30] Whilst still at school, she found her first job, working at a local fish-and-chip shop. ==Lamintǝ== k9tlpx7pwg6w5n88di7rqbac29iqgqb 0 1781 23678 23677 2025-04-22T11:39:11Z Mustybdc 38 23678 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Valentine_Ball#cite_ref-1</ref>'''Valentine Ball''' (14 July 1843-15 June 1895) də ilmuma cidiye lardə Irelandbe, tada Robert Ballbe (1802-1857) kuru yanzəgana Sir Robert Ballbe. Ball də nasha kulashi cidiye India ye lan saa findiro cidazəna kawu waltə Ireland lan cida gojinro. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Valentine də Dublin lan katambo, tada Robert Ball-a Amelia Gresley Hellicar-aye kən indimi. Ya’anzǝ kura so dǝye suronzan Robert Stawell Ball-a, ya’ananzǝ feroye Mary Agnetta (kǝzǝmu, 1868 lan bawono), Amelia Charlotte (kǝzǝmu, 1912 lan), Annie Francis-a liita liyita sir Charles Ball-a. Kəranzə buroyedə Chester lan səwandəna kuru dare mowonti kəlanzəye Dr. Henry-a Dr. Benson-a Dublin lan səwandəna. Daji Jamiya Dublinbero lezə B.A. suro saa 1864 yen, M.A. suro saa 1872 lan kuru LL.D. suro saa 1889ben. ===Lamintǝ=== skjv5g3f31i7w1gtxn7ktcgjo45kkfn 0 1782 20478 20477 2025-02-10T15:31:21Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ */ 20478 wikitext text/x-wiki '''Eugene Kornel Balon''' (1 Ogusta saa 1930-4 Satumba saa 2013) də shima ilmuma dabbaye-a kuru ilmu dabbawaye-a lardə Canadabe-a Czechbe-a. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Balon də kəntagə Ogustaye kawunzə 1 saa 1930 lan Orlova lan katambo. Moranti ya kura Polish ye Orlová ye dəro lewono, na do ne A levels nzə gozəna suro saa 1949. Saa 1953 lan səta 1967 ro saadənan cidazəna suro mowonti kimiyaye Slovak ye suro Bratislava ye lan na do ne fauna Danube ye kərazəna də. Saa 1967lan sǝta 1967ro sagǝdǝnadǝ shidǝ masku lardǝwa dunyabe Zambialan. Ngawo saa 1976 yen, shidə maləm jami'a Guelph ye lan. Kətagə Septemberye kawunzə 4, saa 2013 lan Guelph lan bawono, saa 83 lan. Bǝnyi jili indi sunzǝ goza: Balon's ruffe (Gymnocephalus baloni) kuru Tilapia baloni. ===Lamintǝ=== 2mzj43yoh99aufztttxm7xa0nyg239m 0 1783 22869 22868 2025-03-31T21:02:49Z Banabulama 37 22869 wikitext text/x-wiki '''Jean-Christophe Balouet''' (kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 12 sagǝ 1956 - kǝntawu Marisbe kawunzǝ 31 sagǝ 2021) shima ilmuma kareya adabe lardǝ Faransabewo.<ref>https://aerotoxic.org/</ref><ref>http://www.rsc-inef.net/in-memoriam.html</ref> Shiye zauro Storrs Olson cidaram Smithsonianbe kəla kulashi ngudowa kurebe kəla ngudowa New Caledoniabe nasha anəmfəte Pacificben baro walzənaben cidazəna.<ref>http://www.rsc-inef.net/in-memoriam.html</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Christophe_Balouet#cite_ref-3</ref> ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Jean-Christophe də rokko Jacques Cousteau yen kəla Calypso yen cidazana kuru dare shima nasha ngudowa kəmaduwuye kəndawu'a wuzəna dəga koksə kuru manaja ma suro saa 1978 yen maara njiye Amoco Cadiz lan bannatəna dəga. Saa 1989 lan səta 1994 ro saadənan cidazəna kəla cidaram United Nations Environment Programme (UNEP) Ofis Sanyaram Nzundube-a Razəwube-ayen, kəla nzundu-a, ilmu kimiyabe-a kuru kulashiwa kaltəgəbe-a dunya sammason sədin. Shidə edita OzonActionbe, warak hawarbe dunyabe na shiye jamiwa kəlanzəbe-a jama meube-a 1000 samin'a kəllata. Saa 1993lan səta 2021ro saadənan Jean-Christophedə manaja kor dunyabe. == Lamintǝ == <references /> n99p43ckfd1sq1yxwjrccxt27liuzqx 0 1784 22112 20482 2025-03-16T16:20:40Z Aliyu Cisse 43 22112 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Heinrich Balss''' (3 kəntawu Junebe saa 1886-17 kəntawu Septemberbe saa 1957) shidə ilmuma dabbawabe lardə Jamusbe, shido kəla dabbawaben nozənama, musammanno dabbawa shiro decapods gultində.[1] Shidǝ kazadala ilmu dabbawabe ("Saptǝram dabbawabe kǝreye") suro jami'a Munichben, kuru nashawa kǝla shidonyi kǝska mewube-a kuru shidonyi kǝskabe-a ruwozǝna suro cida Heinrich Georg Bronnbe Klassen und Ordnungen des Tierreichs ("Aji-a kuru Tartipwa Dabbawabe-a). Taxa kada darajanzəro sunza bowotəna ===Lamintǝ=== irzk3z1b50ziamzfx8rurfa4krceb81 0 1785 20484 20483 2025-02-10T16:01:09Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20484 wikitext text/x-wiki '''Outram Bangs''' (Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 12, saa 1863 - Kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 22, saa 1932) shima ilmuma dabbawa lardu America bewo. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Bangs''' də Watertown, Massachusetts lan katambo, tada kən indimi Edward-a Annie-a Outram-a Bangs-aye. Harvard lan ilmu kǝrawono saa 1880 lan sǝta 1884 ro suwudǝna lan, kuru shiro kuratǝma dabbawa cam kǝnjoye fato kareya adabe gǝnatǝye Harvard yedǝn suro saa 1900 yen wallono. Jamaica ro saa 1906 lan lezə ngudowa 100 ma kozəna nadən sabkono, amma bəlawurozədə kwasuwa dengueye sha dazəna. Samnonzə karayiwa dabbawa mammalsbe 10,000 samin-a kuru kəla kəlanzabe-a, suronzan awoa jili 100 samin mbeji, shiga Harvard Collegero saa 1899lan cedo. ===Lamintǝ=== ejbkzi47772acuhy64nqhhvga5fljh8 0 1786 20487 20486 2025-02-10T16:06:15Z Banabulama 37 20487 wikitext text/x-wiki '''Byacheslav Bronislavovich Banjkowski''' (sagǝ 1889 - 8 Disemba 1912) shima ilmu ngujiya ilmuma lardǝ Russia be wo. Shidə fuwura kəra cidibe jamiya Imperial Moscowben kuru shima fayoniya kəra dabbawabe suro Caucasus-a ngawo Georgia-aben. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Banjkowski''' ye awoa 15000 ma kozəna Transcaucasia lan sabkono kuru suro saa 1910 lan awoa sabsəna dəga cidazəna. Shiye komiti faunalbe cidiya G.A. Kozhevnikova ye kəra dabbawa nasha Moscow ye dəga kərazəna. Shiye kakkadi arakkə kate saa 1911-a 1912-a lan baksəna, adəye suronzən bayan kəla taxa bəlin kadayen mbeji kuru jiliwa jili gana laa kəla lark Calandrella brachydactylaye Banjkowski, 1913-a kuru jili gade-gade Certhia-aye suro saa 1912 (shidoni kəla C. f. f. cacasicaben gotənama). Rokko S.I. Ognev-a yen, shiye Sylvia-a kəla kəltə-ayen bayanzəna. Yanzəgana Leonid Bronislavovich Banjkowski (1894-1918), shidoni bəlawuro fatobedən banazənadə, kuliwa səraa kuru kuliwa sabsəna shidoni kərmaaro fato kareya adabe Tbilisiben gənatənadə. ===Lamintǝ=== b8bqyto8861m2qvj3gsa5mw6wwq93hs 0 1787 20489 20488 2025-02-10T16:09:53Z Banabulama 37 20489 wikitext text/x-wiki '''Nathan Banks''' (kǝntawu Afǝriluye kawunzǝ 13, saa 1868 - kǝntawu Januaryye kawunzǝ 24, saa 1953) dǝ shima ilmu dabbawa kuliya be lardu America be duwo cidanzǝ kǝla dabbawa kuliwa dabbaye a, dabba kura kura kura a, hymenoptera a, acarina (mites) a lan nowata. Shiye cida kəla mitesben saa 1880lan USDAlan badiwono. Suro saa 1909 lan shiye jili alagǝwa Costa Ricanbe kada jili alagǝwa bǝlin kada'a bayanzǝna shiye wono "Suro saa gana kozǝnadǝn ruwotǝmadǝye spider kada kuru daddy-longlegs kada Costa Rica lan sǝbandǝna asutǝ nankaro". Suro saa 1915 lan shiye kitawu muskobe Nasarabe buro salakbe kəla mitesben ruwozəna: Kitawu kəla Acarinaben, au Mitesben (Cidaram Smithsonianbe, cidaram fato kareya adabe lardə Americabe, 1905, warakka 114). Banks ye USDA suro saa 1916 lan kolzǝ cidaro lewono fato awowa adabe gǝnatǝye (MCZ) dǝro, na dǝlan cida gade kǝla Hymenoptera-a, Arachnida-a Neuroptera-a ye sǝdǝna. Shiga Fellow mowonti kisandibe-a kimiyabe-a Americabero suro saa 1922yen karrada. ===Lamintǝ=== 22k7btmxic9jqklj618fekwqig3u3fl 0 1788 20497 20496 2025-02-11T00:10:31Z Umargana1 21 20497 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Richard Charles Banks''' (April 19, 1931- October 24, 2021) shima kitawu ruwotəma [[America]] bǝ, ilmuma ngudowabe kuru kulashima dabbawabe kəla cidawu cidaram kulashi dabbawa karaabe Patuxentbe shidoni U.S. bǝ sədinma. Kulashi kəla cidiben kuru nasha cidaram Smithsonianbe suro [[Washington, D.C.]]<nowiki/>ben gənatəna. Shima Ornithological Council dəga koksə kuru shiga kəra kəla futu ngudowa yala [[America]] yə lezayinben nozana, kuru nəm gade-gade ngudowa yala [[America]] bedə, kulashi-a kuru kulashi-a kəla ngudowa Greater White-fronted Geeseben. Saa 2011 lan, Banks də sha Smithsonian's Hall of Fame ro cado, shi do ne fasal dabbawa shila ngawoye, zoology lan koktəna də. Darajadə Banksro asutə nankaro cedo kəla shima ilmuma ngudowabe zauro faida'a kuru fato awowa adabe gənatəbe lardəbe (NMNH) dəga kəllata. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Richard Charles Banks''' də kəntagə Afəriluye kawunzə 19, saa 1931 lan katambo. Moranti kura Steubenville ye dəro karaa, 1949 lan tamojo. Loktu nəm ganazəyen, Banks də Eagle Scout kuru ngudo kuru zauro səraana. Shiye ngəwusoro baanzə'a ro lejin, shidə ngudo kuruma amateur kuru memba karapka Wilson Ornithological Society bǝ. Suro saa 1953 lan, Banks yǝ samnonzə buro salak ye kəla kəltəram nguruwaye Wilson ye dəro lezəna. Suro saa 1949 yen, Banks də darasə’a jami’a Ohio State ye dəro kəra’a kuru cidaram cidawu gənatəye (ROTC) ro kəra’a. Shiye suro saa 1953 lan digiri Bachelor of Science ye suro dabba karagaye nzəliwoyen tamozəna, ngawo adəyen shiye askar US bǝ ro kara ngawo kəriwu [[South Korea]] yen, shiye raksə cida liyitabe Corpsro sədin, dalil ilmu alagəwabe nankaro. ==Lamintǝ== 92ovz29k5aq2ilvb2q2d4m5dmnnojpo 0 1789 22081 22080 2025-03-16T11:29:54Z MohammedBama123 36 /* Kǝknǝngan nzǝ buro ye */ 22081 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''David Armitage Bannerman''' (kǝntawu Jimada Auwal yǝ kawunzǝ 27 saa 1886 kǝntawu Shawal yǝ kawunzǝ 6 saa 1979) shima ilmuma ngudowa bə lardǝ [[British]] bǝwo. Saa 1919 lan səta 1952 ro saadənan shidə Curator fato awowa ada bə gənatə bə British yə (kərmadə shiya fato awowa adabe gənatəbe, [[London]] lan bowotin). ==Kǝknǝngan nzǝ buro ye== Shidə tada David Aleksander Bannerman bǝ. Shidə mowonti [[Wellington]] bə, Berkshirelan kərawono, kawu jami'aro lejinro. Ngawo Pembroke College lan tammaozəna yǝn, Cambridge lan saa 1909 lan, Bannerman yǝ zauro bəlawurozəna [[Africa]]'wa, Fəte [[India]] yǝwa, Anəm [[America]] yǝwa, kərtawa Atlantic yǝwa lan. Askərraye dalil nəlefa bǝn sha waada, Bannerman də naptə kam gotəmayen cidazəna [[Red Cross]] lan saa diyaw ro [[France]] lan loktu kəriwu dunya bə kən tilomiyen, Mons Star səwandəna.[2] Daji cidaro gozana, loktu ganaro, fato awowa ada bə gənatəyǝn,[3] hatta cida kolzənaro saa 1951 lan, ngawo indiro nəm darekta fato awowa ada be British Museum bə dəga waazəna bǝn.[2] Shidə kura kəlakəl ilmu ngudowa bə [[British]] bə saa 1932 lan səta 1935 ro saadənan, Bulletin nza saa 1914-1915 lan saraizəna kuru banama kura kəlakəl ngudowa bə British bǝwa kuru karabka ngudowa nzəliwo bǝwa. Indiro nyawono: suro saa 1911 lan Muriel Morgan (1945 lan bawono) nyawono kuru dare kənənganzən, suro saa 1952 lan, Winifred Mary Jane Holland nyawono. ==Lamintǝ== 5gvcordbk94xfz1m0015z25xlsztmo8 0 1790 22711 20501 2025-03-29T23:00:49Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22711 wikitext text/x-wiki '''Thomas Barbour''' (kǝntagǝ kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 19, saa 1884-kǝntawu Januarybe kawunzǝ 8, saa 1946) shima ilmuma dabbawa dabbawa be lardu America bewo. Shima kura mowonti Dexterbe buro salakbewo saa 1926lan. Saa 1927lan səta saa 1946ro saadənan, shidə darekta fato awowa adabe gənatəbe Harvardbe (MCZ) shidoni Louis Agassizye saa 1859lan Jamiya Harvardbe Cambridge, Massachusettslan koksənadə. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Barbour''' də, shi kura yanzəganawa diyauye də, sha saa 1884 lan Colonel William Barbour-a kamunzə Julia Adelaide Sprague-a ro katambo. Colonel Barbour də shima kamfani Linen Thread ye dəga koksə kuru kura kamfani do thread tandoye kənasartənama kuru kasuwu nguwu lardə America ye-a, Ireland ye-a, Scotland ye-a lan sədin ma. Martha's Vineyard, Massachusetts lan katambo yaye, na do yallanzə'a zaman kəndawuye lan, Barbour də Monmouth, New Jersey lan wura'ano, na do yanzəgana fal, William Warren Barbour, faraskəram siyasayero gagəna, dareram lan U.S. ro cidazəna. Senator New Jersey ye saa 1931 lan səta 1937 ro saadəna kuru waltə 1938 lan səta 1943 ro saadəna. == Lamintǝ == <references /> ps6oxa8msuw1hui947eig4du4rby74a 0 1791 22686 20503 2025-03-29T22:31:44Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22686 wikitext text/x-wiki '''James Halliday McDunnough''' (10 May 1877 - 23 February 1962) shima malǝm ilmu təlam be wo, kayama, kuru malǝm kuliya be sandi donyi cida kǝlâ lepidoptera yala america be lan nozana ma, sonyayi shiye bana faida kada sǝdǝna kǝla dabba donyi yala america be lan. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''McDunnough''' ye rokko yanzə-a bawanzə-a yen Berlin ro lezə kaiyyama kureye kəratəro, cidiya violinist kura Joseph Joachim yen kərajin. Ngawo loktu laa kəla violinistyen suro orkestra kaiyyabe Glasgow, Scotlandlan (waneye kərmadə Royal Scottish National Orchestra), shiye fatowa Russiabe ro Nasara səkkəliyin kuru daji cidanzə faltəro shawari cido. Suro saa 1904 yen waltə Berlinro kərawono, suro saa 1909 yen degree doctorate ye zoology lan səwandəna. Yala Americabero waltəgənadən, cidaram ilmu alagəwa njibe suro njiye Woods Hole, Massachusettslan gana laa cidawono kuru Margaret Bertels, Berlinlan nyawono. == Lamintǝ == <references /> 27oa1bydh6xs5ivbegq4mxg2o1pf5l8 0 1792 20505 20504 2025-02-11T08:11:38Z Banabulama 37 20505 wikitext text/x-wiki Farfesa '''Paul Michael Barrett''' shima ilmuma dabbawa shila ngawobe suro fato gargam alagǝbe suro Londonben dagǝnamawo. Cidanzədə hangalnzə dinosaursro cedo. Dinosaur do baro walzǝna dǝ shiro Vectipelta Barretti gultin dǝ shiro su tǝkǝna. ===Lamintǝ=== g24o1mag5p7i0bkk70iebq1mg8ftbui 0 1793 20507 20506 2025-02-11T08:17:37Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20507 wikitext text/x-wiki '''Walter Bradford Barrows''' (Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 10, saa 1855 - Kǝntawu Fabarairube kawunzǝ 26, saa 1923)[1] shima ilmuma alagǝbe lardǝ Americabe shido kitawuwa kǝla ngudowaben ruwozǝnadǝ kuru kitawuwa suro mujalla kimiyaben baksǝnama. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Ngawo mowonti nzunduye Massachusetts ye lan tamozənayen saa 1876 lan, Barrows də sha cida kəra gultəma kimiyaye ro gozana lardə Argentina ye-a United States ye-a lan mowontiya kuru jami’a Wesleyan ye lan. Daren shidə shehu ilmube ilmu dabbawabe-a ilmu alagəwabe-a mowonti barebe kəriye Michiganben wallono. ===Lamintǝ=== novxka0p2vtabkiwsvwv51djqzpnv3i 0 1794 20675 20674 2025-02-13T16:34:17Z Umargana1 21 Undo revision [[Special:Diff/20674|20674]] by [[Special:Contributions/Umargana1|Umargana1]] ([[User talk:Umargana1|talk]]) 20675 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Rinchen Barsbold''' (Mongolian: Ринченгийн Барсболд, Rinchengiin Barsbold, kəntawu Disembaye kawunzə 21, saa 1935 lan katambo, suro Ulaanbaatar yen) shima ilmuma kəla awowa kureye'a cidiye'a. Shidə cidaram kəra cidibe Ulanbaatar, [[Mongolia]] lan cidajin. Shidə masku nasha dabbawa shila ngawobe-a kuru Mesozoic stratigraphy-ayen. Barsbold də zauro banazəgəna nasha awowa dinosaur kura-kura dunyalan sabtəna dəga fando-a kuru waltəm fando-a lan. Cidanzǝdǝ banazǝgǝ asutu zamanbe kǝla futu dinosaurbe suro Eurasiaben fǝlangoben. ===Lamintǝ=== q61q1um1p50defz0slz831403oa6bt9 0 1795 20769 20752 2025-02-15T12:11:41Z Umargana1 21 20769 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Aleksandr Nikolaevich Bartenev''' (Russia: Александр Николаевич Бартенев; 1882-1946) shima ilmu dabbawa, shehu ilmube, liita kimiya alagǝwabe, kuru darekta jami'a Rostovbe saa 1920-1921 lan. Shidə suro Daula Russiaben cidazəna kuru dare Soviet Unionlan cidazəna.<ref>http://www.voopiik-don.ru/main/2009-06-01-10-47-54/2780-130-</ref> ==kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Aleksandr Nikolaevich Bartenev''' də suro saa 1882 lan katambo. Jamiya Imperial Moscow ye lan tamozəna suro saa 1907 yen. har saa 1930 ro saadənan. Shidə Rector Jamiya Rostovbe saa 1920-1921 lan. Saa 1934-1936 lan kuru saa 1939-1945 lan shiye kura fasal ilmu dabbawa ye suro jami'a Kazakh State ye suro Almaty ye lan kuru shima jami'a adə'a koktəma fal.Saa 40 ro (1907 lan) cida nzǝ kimiyabe Bartenev ye cida 83 kǝla fauna, taxonomy, ecology a kuru futu Odonata ye tartǝnzǝ lan baksǝna. Suro cidanzə zauro nowatadə sandima "Ruwo kəla kuliwa suro fato awowa adabe gənatəbe Uralbe" (1909), "Karewa kəla kuliwa Siberiabe" (1914), "Ruwo kəla kuliwa Caucasusbe" (1920 lation" (1930), "Ruwo kəla samno kəla njiye yala Caucasianbe tasha njibe suro saa 1928 suro Kabardino-Balkariya" (1930). ==Lamintǝ== rnjse6m2h26aaq3xnzgzhs5f8zyu31f 0 1796 20511 2025-02-11T08:25:43Z Banabulama 37 Created page with "'''Edward Bartlett''' (1836-April 1908) shima ilmuma ngudowa kuru ilmuma dabbawabe Nasarabe. Shidə tada Abraham Dee Bartlettbe. Bartlett ye Henry Baker Tristram'a sorto falestinaro lewono saa 1863-64 lan, kuru nasha Amazon basin yen kuru peru lan sabkada saa 1865-69 lan. Shidə kəla fato kareya adabe gənatəbe Maidstoneben saa 1875 səta 1890 ro saadənan, kuru kəla fato kareya adabe gənatəbe Sarawakben saa 1893 səta 1897 ro saadənan. Kitawunzǝ zauro nowata fald..." 20511 wikitext text/x-wiki '''Edward Bartlett''' (1836-April 1908) shima ilmuma ngudowa kuru ilmuma dabbawabe Nasarabe. Shidə tada Abraham Dee Bartlettbe. Bartlett ye Henry Baker Tristram'a sorto falestinaro lewono saa 1863-64 lan, kuru nasha Amazon basin yen kuru peru lan sabkada saa 1865-69 lan. Shidə kəla fato kareya adabe gənatəbe Maidstoneben saa 1875 səta 1890 ro saadənan, kuru kəla fato kareya adabe gənatəbe Sarawakben saa 1893 səta 1897 ro saadənan. Kitawunzǝ zauro nowata faldǝ, sokku kǝrmunzǝn tamotǝnyi yaye, shima "Monograph of the Weaver Birds (Ploceidae) kuru Arboreal and Terrestrial Finches", suronzǝn nasha uwu suro saa 1888-1889 lan lǝkkata. ===Lamintǝ=== m18xlaxunmqegarctb7ugp5pa7emxlh 0 1797 22645 22060 2025-03-29T17:50:15Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22645 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Abraham Dee Bartlett''' (27 kəntawu Lailahar bə saa 1812-7 kəntawu Chidi bə saa 1897) də shima ilmuma kəla dabbawa suro fatoyen dasagənayen. Shidǝ superintendent [[London]] Zoobe, shidǝ kǝnǝnga dabbawa bə kuruma kuru ilmuma dabbawa bə duwo kǝla dabbawa kara bǝn kam kuraro walzǝnama. Bartlett ye zu [[London]] ye dəga suwudə kuru ilmuwu alagəwa ye kada'a kəllata Charles Darwin kunten ro. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Abraham''' də tada kən indimi John Bartlett'wa Jane Dunster'wa ye. John Bartlett də cidiya William Turner yen cida kərazəna, baanzə JM W Turner ye, kisandima nowata də, kuru shidə kunduli zayetəma kuru burosh tandoma. Abraham də gananzən dabbawa səraana kuru sawanzə bawanzəye, Edward Cross, kəmanzə dabbawa dabbaye Exeter Exchange suro Strand ye dəye sha kolzəna kəla sambisoro ziyara sədin. Awo adəye səkkə Cross ye shiro taxidermy gulzə. Shi, son yaye, baanzəro cida kunduli zayetə badiwono kawu taxidermyro saa 1834 lan faltinro. Kasuwunzə taxidermyye batau British Museumyedə zauro kənasartəna hattaa fato kuraro lezəna, kuru dareram kənəngəzəyen, fatowa yakkə sətana. Lydia Norvall nyawono kuru ferowa diyau-a tadawa indi-a satana.[1]Shidə wakil kəlakəl dabbawabe Londonbero wallono dalil kurunma sunzə Anthony White shiro am gadeso bayanzənadən suronzan William Yarrell-a, W. Ogilby-a, John Gould-a D.W. Mitchell-a. Daji shiye secretary jamabe ro wallono.[2] ==Dabbawa Londonbe== Bartlett ye D. W. Mitchell ro banazəgəna kəla raayi do dabbawa sabtə do Zoological Society of London ye dəga jama mewu yero tədin kungəna gana lan kuru adəye jama mewu dəga banajin. Yim Monday lan katəna kungəna pence arakkəro. Queen Victoria ye shiro agogo dinarbe cina kəla ngudonzə fatobe ro cistayen. Ngudowa kərmudə shiro zuzayin kəla shiro taxidermic gənatəro, kuru awowanzə ngəla fəlezənadə nankaro, shiye medal dinarbe səbandəna suro Great Exhibition saa 1851ben. Shidə shima buro salakkin awo dodobe waltə garzənadəwo, kuru adə waltə Sydenham Crystal Palacelan fəlezana, na shiga kuruson Thedestorist ro walzana. suro saa 1866 lan.Shiye kǝlanzǝ Zoological Society ro kǝllata kuru shiro kǝrmu John Thompson ye gadǝna Regents Park ye dǝlan suro saa 1859 lan cida kǝrawu ye dǝga sadǝna. Shidə wakil dabba karaye'a na am kudomasoye alamanna Edward Blyth yeyi lan fandoye kuru shiye cidawu circusye alamanna P.T. Barnum. Shiye nasha zuyedən rowono, kuru kam nowataro wallono hatta bawono. Shidə kəla dabbawa karabero cistayen hukuma ro wallono kuru kakkadəwa suro Proceedings of the Zoological Society-a mujallawa gade-ayen baksəna.Shiye medal liwulabe nasha karapka Zoologicalben suro saa 1872ben səbandəna kuru shiga kəlakəl karapka Linneanbe saa 1879lan codo.[1] Charles Darwin dǝ ngǝwusoro raayiwanzǝ kǝla jinsǝ kartǝben zandezǝna. Shiye asuzǝna, misallo: "Wuye Mr. Bartlett, shi donyi Zoological Gardens lan, shi donyi ngudowa lan zauro nozǝna ma dǝ, shi tragopan kongabe dǝ (Gallinaceae fal) dǝ kam nguwuro kara, kuru wuye ja’awunzǝ dǝye wuga sǝkǝ, 'Wuye nongǝnyi, amma wuye laununzǝ shawa dǝlan wuye tǝmangǝna." == Lamintǝ == <references /> 073uf9ert6j9u461e63bk1xz5hx0sju 0 1798 22718 21950 2025-03-29T23:07:07Z Bukr Garbai 213 /* Lamuntǝ */ 22718 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Benjamin Smith Barton''' (Kǝntawu Fabarairuye kawunzǝ 10, saa 1766 - Kǝntawu Disembaye kawunzǝ 19, saa 1815) dǝ ilmuma ilmu bota, ilmu alawu be, kuru liyita maliya lardu America be du. Shidə shima professor buro salakbe kəla gargam alagəlabe lardə United Statesben kuru shima samno kura kəskawabe suro lardədəben garzə. Shima kitawu kǝrabe botanybe lardu Americabe buro salakbedǝ ruwozǝ. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Barton''' ye babanzǝ, '''Rev. Thomas Barton''' də, hijirawu Irishye Carrickmacross lan isanama shi do maaranta karəngə Norristown, Pennsylvania yen saa 1751 lan kazənama. Kate saa 1780-a 1782-a yen, Barton də mowonti York Academy ye Lancaster, Pennsylvania lan kərawono, na dəlan nəm ngalwo kurtə-a awowa gargamye sabtə-a fəlezəna. Ngawo saa indiyen, moranti liitabe Philadelphiabero karaa, liita cidiya Thomas Shippenben kərawono, kuru darasəwa Benjamin Rushbe saa 1785lan karaa. == Lamintǝ == <references /> p2x5wj10ds744csglunrz67tja41zx1 0 1799 23603 23602 2025-04-19T14:12:15Z MohammedBama123 36 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 23603 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Charles foster batchelder''' dǝ (kǝntawu Maram yǝ kawunzǝ 20, saa 1856 - kǝntawu Jimada Auwal kawunzǝ 7, saa 1954) shi dǝ ilmuma nguda be-a kuru alagǝwa be-a lardu [[America]] be. Shidə memba buroye kuru kura kəlakəl ilmuwu ngudowa bə [[America]] bə, kuru karapka Nuttall Karabka Ornithological bə. Shiye kuru The Auk dəga sarazəna, kuru kawu shiro, Bulletin kəla Nuttall Ornithological Clubben. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Batchelder''' də sha francis lowell batchelder-a susan cabot foster-batchelder-aye shiga katambo, kuru batau jami'a Harvard be bəla [[Cambridge]], [[Massachusetts]] bedən wurano. Gananzǝn, shiye sawagǝnzǝ am fuwulan ilmu ngujiyaben nozana kada-a sǝtana, alama William Brewster-a, Henry Wetherbee Henshaw-a, Henry Augustus Purdie-a, Charles Johnson Maynard-a William Earl Dodge Scott-a. Batchelder də baanzə'a zauro nozənyi, shi done kəntagənzə 18 lan bazəna də. Yanzəgana feroye dəye bawono loktu Harvard ro gagənadən, kəranzə mowonti kura gumnati bə fato bǝdən tamozənan. == Lamintǝ == 6mgd7ubgdluqll9ywxjss24vdso39nw 0 1800 20520 20519 2025-02-11T08:45:46Z Banabulama 37 /* Kǝnǝǝnngan nzǝ buro yǝ */ 20520 wikitext text/x-wiki '''Charles Spence Bate''', FRS, FLS (16 kǝntawu March 1819-29 July 1889) shima ilmuma dabbaye kuru liita timibe lardǝ Britishbe. ===Kǝnǝǝnngan nzǝ buro yǝ=== '''Charles Spence Bate''' də sha Trenick House lan batau Truro yen katambo, tada Charles Bate ye (1789-1872) kuru Harriet Spence (1788-1879) ye. Charles ye "Spence Bate" də sunzəro gowono, waneye kəlanzə'a baanzə'a gayertəro, kuru su adə sambisoro faidatin suro kakkadinzəyen; kuru sambisoro am zamanzəye shiga gulzayinro faidatayin. Buro salakkin Swansea lan cida kurun timibe sədin, kuru Plymouth lan cida bawanzəye gozəna. Shidə kura karapka Odontologybe. ===Lamintǝ=== mjafz0piz7c6fr2kqcoudz430jyi7p7 0 1801 22105 20522 2025-03-16T16:10:51Z Aliyu Cisse 43 22105 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''George Griswold Latimer Bates''' (kəntagə kəntagə Marchbe kawunzə 21, saa 1863, abingdon, kəntagə Januarybe kawunzə 31, saa 1940 chelmsford UK), LLD, MBOU. shidə ilmuma alagəwabe Americabe. Shidə dau Africaben napsəna kuru kadaro bəlawurozəna, alamawa gargam alagəlabe sabsəna shilan jiliwa alagəwabe kada bayantəna. Jili dabbawa mammalsbe bəlin 62 samin, dabbawa suro njiben dasagəna-a kuru dabbawa suro njiben dasagəna-adə suro awowa sabsənaben bayantəna, suronzan kokko Goliathbe-a, kokko kunduli-a, kuru Goliath shrew Crocidura goliath-a mbeji. Shiye kitawu ngudowa fəte Africabe (1930) baksəna kuru kitawu ngudowa Arabiabe sabcin. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Bates''' də karəngə Abingdon yen katambo. Shiye maarantaro lezə nadən Latin səliwo kuru təlamma kərazəna. Shiye gargam alagəlabe kəratə maləminzə Leanna Hague lan səbandəna shi doni bəlawuro kəla kəskawaben kərazənadə. Lincoln, Illinoisro kərawono, daji Knox Koleji Galesburgro kalakkatə. Shiye suro zaman kəndawuben cidazə banazəgə taswirawa zawal maara cidiye Santa Febe Knox County-a Galesburg-aye tandolan. Ngawo doctor of letters lan Knox College lan 1885 lan tamozənayen, Hawaii lan maləmmaro wallono amma ngawo kəntagə gana laayen kolzəna. Daji kamfani cidi maara cidiye Tennessee lan surveyor ro cidawono. Məradə amnzə kuraye ngawozənalan, Chicago Theological Seminaryro karaa nadən Greek-a Hebrew-a kərazə kuru degree ilmu tauhidbe suro saa 1892yen tamozəna. ===Lamintǝ=== ouewqytqmgbudlr6cnzgfrqgsgt86gb 0 1802 22653 20573 2025-03-29T17:53:06Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22653 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''William Bateson''' (8 August 1861 ) ( 8 sawan 1926) shima malǝm ilmu alagǝbe Nasara be, shido kam buro salakyen kalma geneticya faidatǝ kǝra waratatǝbedǝa bayanji, kuru shidǝye raayi Gregor Mendelbedǝa asutu suwudǝna ngawo walta asutǝnza suro saa 1900ben Hugo de Vries kuru Carl Correns kunten. Kitawunzǝ saa 1894bedǝ shima Karewa kǝra nǝmgade-gadebedǝ shima buro salakkin tartip geneticsbe bǝlin sutuluwunawo. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Bateson''' də sha saa 1861 lan Whitby lan katambo kəla ci kəmaduwu Yorkshire ye lan, tada William Henry Bateson ye, Master Moranti ya St John ye Cambridge ye lan, kuru Anna Bateson (nee Aikin) shi do ne kərmai kura moranti ya Newnham ye də. Moworonti Rugby-a St John's College-a lan kərawono, nadən BA suro saa 1883 lan tamozəna, buro salakkin ilmu kimiyabe alagəlaben tamozəna.<ref>http://www.ias.ac.in/jgenet/Vol81No2/49.pdf</ref> == Lamintǝ == <references /> g1jpaotaiubr9mrlbxg4nk9l0gsg306 0 1803 22651 20574 2025-03-29T17:52:28Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22651 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Tarleton Hoffman Bean''' (kǝntawu October bǝ kawunzǝ 8, suro saa 1846) (kǝntawu jimada gaji bǝ kawunzǝ 28, suro saa 1916) shima ilmuma bǝnyi bǝ lardǝ [[America]] bǝ wo. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== ''Tarleton Hoffman Bean'' də George Bean-a Mary Smith-a ye shiga katambo suro Bainbridge, [[Pennsylvania]] yǝn, kəntagə Octoberye kawunzə 8, saa 1846 lan. degree jami’a [[Columbia]] yǝn, kǝma dǝ jami’a George Washington ye lan, [[Washington, D.C.|Washington, DC]] saa 1876 lan. Suro saa 1883 lan, shiro M.S. degree suro jami'a Indiana yǝn kəla awowa sədənayen, amma nadən kərazənyi. Shiye Laurette H. Van Hook fero John Welsh Van Hook bǝ kasuwuma fatobe [[Washington, D.C.|Washington DC]] lan nyawono, saa 1878 lan Washington DC lan.<ref>http://www.etyfish.org/myctophiformes/</ref> == Lamintǝ == <references /> ioj0bps1fptlu2tbsj2o34hd2ldq8gy 0 1804 20564 20530 2025-02-11T14:49:48Z Umargana1 21 20564 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Johann Matthäus Bechstein''' (11 July 1757-23 February 1822) də shima ilmuma alagəwabe, kara'a, ngubbawa'a, kuliwa'a, kuru dabbawa'a. Great Britain lan, shiga kitawunzə ngudowa kaiyyabe (Naturgeschichte der Stubenvögel, Gargam Ngudowa Cagebe, 1795) lan nozana. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== '''Bechstein''' də sha Waltershausen lan katambo bəla Gotha ye suro Thuringia yen. Shiye ilmu tauhidbe saa diyawuro Jamiya Jenaben kərawono, kuru loktu kada bara-a karaa-a lan fəlejin futu dama mbejiro. Ngawo maaranta kolzənayen, saa kadaro kəra gulzəna, amma kəra gultə kolzə kəlanzəga ​​cidawa diyabero cido. Suro sa'a 1795 yen maranta karaye Waltershausen lan kokkono, kuru sa'a 1800 lan, Duke of Saxe-Meiningen ye sha darekta moranti karaye do Dreissigacker karənga Meiningen ye dən cido. Ngawo tadanzə bazənayen, Bechstein ye tadanzə Ludwig Bechstein dəga gowono. ===Lamintǝ=== iu0ykrtqvswim91v2u1q1bzgyyqqs4m 0 1805 22676 20571 2025-03-29T18:22:48Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22676 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Colonel '''Richard Henry Beddome''' (11 kəntawu May bǝ saa 1830) (kəntagə Sawan bǝ kawunzə 23 suro saa 1911) shidə cidama askərra [[British]] bǝ kuru ilmuma alagəwabe lardə [[India]] bǝn, shidəwo kura kəla kara Madrasben gənatəma. Suro dawu karnu kən 19th yedən, shiye zauro kəla kauyǝ cintə kuru kurun-kulastənyima suro Sri Lanka-a anəm [[India]] bǝ-ayen kulassəna, suronzan sandi doni gədi Ghats bǝ jili Yelandur-a, Kollegal-a, Shevaroy Hills-a, Yelagiri-a, Nallamala Hills-a, Visakharimach Nihatmal Hills-a, kuru lai-a kuru Kudremukh-a. Shiye jili kəskabe kada bayanzəna, amphibians, kuru reptiles anəm Indiabe-a Sri Lankabe-a, kuru jili kada nasha adəbe am gadeye sunzə gozana. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Richard də tada kura Richard Boswell Brandon Beddome yǝ, lawyer, Clapham Common, S.W. Moranti ya Charterhouse ye lan kərawono kuru cida sharaye ro allamtəna, amma sa’anzə 18 lan East [[India]] Company ro kəllatə səraa kuru Madras Native Infantry kən 42 me ro kəllatə nabtə cadet yen Jabalpur lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Henry_Beddome#cite_ref-Bedd_1-4</ref> == Lamintǝ == <references /> 6p79cu2k6hv012x37pb966yp9cpcg9j 0 1806 20561 20560 2025-02-11T14:39:02Z Umargana1 21 /* Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ */ 20561 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jacques vladimir von bedriaga''', loktu laan bedryagha ([[Russia]] lan: 1854 - 1906) shima ilmuma dabbaye [[Russia]] yǝ shido asalnzǝ Kriniz, bǝladiya karǝnga Voronezh ye. Suro kakkadəwa ilmu kimiyabedən Bedriagaye loktu laan sunzə faljin təlam lardə shiye bakcin dəga kasatsəro. Dalil adǝben, jili gade-gade isain tuwandin: [[Jacob Vladimirovich Bedriaga]]-a, [[Johann von Bedriaga]]-a, kuru [[Jean de Bedriaga]]-a. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Jamiya Moscow bǝn ilmu kimiyabe kərawono cidiya kərmai [[Anatoli Bogdanov]] bǝn (1834-1896), kuru dare Jamusro lewono, nadən Jamiya Jenaben rokko Ernst Haeckelben (1834-1919) kuru [[Carl Gegenbaur]] (1826-1903) kərawono. Suro saa 1875 lan, shiye degree doctorate nzǝ sǝbandǝna kǝla awowa suro kǝrǝnlan gǝrjinben. Ngawo kərazənayen, Bedriagaye kulashinzə kəla dabbawa suro cidiyen dasayin dəga Gegenbaur'a gozə kowono, kuru kəla kəlan bəlawuro kimiyabe nasha Mediterranean bǝ dəro sədin. ===Lamintǝ=== 7tlx68g0817rfbn881raj0svl4fwe5n 0 1807 23255 20558 2025-04-05T13:46:29Z Mustybdc 38 23255 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Hermann_Behr#cite_ref-Legge_1-0</ref>'''Hans Hermann Behr''' (kǝntagǝ kǝntawu Ogustabe kawunzǝ 18, saa 1818, Köten-kǝntawu Marchbe kawunzǝ 6, saa 1904, san Francisco) shidǝ liita lardǝ [[German|Jamus]] bǝ -[[America|Amerika]] bǝ-a, ilmu kuliwa bǝ-a kuru ilmu kǝska bǝ-a. Loktu kərmunzəyen, [[San Francisco]] Chronicleye wono shiga "am kura hangalbero somtəna" kuru shidə "kam kura dunya sammason nowata" nashawa kimiyabe kadalan. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Behr də fato noata lan fəlangzəna kuru kərmai Köthen ye'a leyata (kuru Koethen, Goethen au Colthen). Mowonti Köthen-a Zerbst-a lan kərawono nadən [[Greek]]-a, [[Latin]]-a, [[Hebrew]]-a isawu-a kərawono. Gananzən gargam alagə bǝ tamtamzə badiwono, ngəwul ngudowabe sabtə kunten kerazena. Suro saa 1837 lan kəra liitabe badiwono, buro salaklan Jamiya Martin Luther bl Halle-Wittenberg bǝn kuru dare Jamiya Humboldtbe [[Berlin]] belan nadən tammaozə suro saa 1843 lan nabtə liita liyitaben. ===Lamintǝ=== aqukf8zy42zs98jpxaraxtu7a8e48dk 0 1808 20556 20555 2025-02-11T14:22:04Z Umargana1 21 20556 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Thomas Hornsey Bell''' FRS FLS (11 kəntawu October bǝ suro saa 1792) (13 kəntawu Armalan bǝ suro saa 1880) shidə ilmuma dabbawa bǝ Nasara bǝ, liyita timibe kuru ruwotəma, Poole, Dorset, Englandlan katambo. ===kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== '''Bell''', yanzə Susan yeyi, zauro gargam alagəlabe səraana shidoni yanzəye yanzəgana Philip Henry Gosse ro ndəlamzəgənadə. Bell ye Poole'a kolzə saa 1813 lan kəra liyita timiye [[London]] lan sədinro. Shiga suro saa 1817 lan somtəna kəla addressnzə lamba 17 [[Fenchurch Street]] lan, kuru shidə memba komiti kəlakəl nəlefabe [[London]] be bəlin koktənadəbe. Saa 1819 lan addressnzə Bucklersbury 18 lan cedo, kuru bərni London yǝ lan. Cidawa indi kəllono, Farfesa ilmu dabbawa bǝ ro wallono [[King's College]] [[London]] lan suro saa 1836-lan (kəla duno kulashi amateurben) kuru kəra kəla anatomyben litari Guy'sben sədin. == Lamintǝ == j0uvfqwecdzlupmoqy55s7jcmiekm77 0 1809 20749 20748 2025-02-15T07:37:13Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 20749 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Adriaan Cornelis Valentin van Bemmel''' (3 May 1908-20 October 1990) shima ilmuma dabbawabe [[German|Dutch]] bewo, nzəliwoma kuru kəla fato awowa adabe gənatəbe Rotterdam kuru amari yioma dabbawa Blijdorpbe. Van Bemmel də Beverwijk lan katambo na do kəranzə buroye səwandəna də. Daji ilmu alagǝwabe kǝrawono Jamiya [[Amsterdam]] ben, suro saa 1937 ben degree master bǝ sǝbandǝna. Shidǝ ilmuma dabbawa bǝ suro fato kareya adabe Buitenzorg suro Dutch Java bǝn kuru shiga fursana kǝriwu bǝ suro saa 1941lan [[Japanese|Japane]] sǝ ye sha satana. [[Netherland|Netherlands]] ro waltəgəna suro saa 1951 lan kuru suro saa 1952 lan nəm doctorate səbandəna kuru shiye shawarima kəla awowa nzəliwobe Staatsbosbeheer lan wallono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Adriaan_Cornelis_Valentin_van_Bemmel#cite_ref-1</ref> ==Lamintǝ== 20jq22fjxvk4hmaepcwim5a9uebndrd 0 1810 20550 20549 2025-02-11T14:05:47Z Umargana1 21 20550 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Charles Emil Bendire''' də (kəntawu Afəriluye kawunzə 27, saa 1836) (kəntawu Fabarairuye kawunzə 4, suro saa 1897) də soja askərraye lardə Americaye kuru ilmuma ngudowayǝ-a kuru ilmuma kəskaye-a. Bendire ye thrasher nzǝ dǝ shiro su tǝkǝna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro yǝ=== Karl Emil Bender də König im Odenwald lan katambo suro Duchy Hesse yǝ lan, shi də shima kura suro nduli arakkə yǝn. Bender də fatolan kərazəna har sa’anzə mewun indinro, ngawo adəyen maaranta tiyolojiye Passy, ​​karəngə [[Paris]] yǝ dəro lewono saa uwuro kərawono. Karl dǝ maaranta kolzə fatoro waltəna, kuru shawari sawa’anzə yǝ lan sha yanzəgana Wilhelm Bender’a [[New York City|New York]] ro lezana suro saa 1853 lan. [[Wilhelm Bender]] də tinyi fatoro lewono, amma suro kəmaduwuyen fatkatəgə. ===Lamintǝ=== kql8i6u4j0msh0joayta0ayrdosl8m9 0 1811 20546 20545 2025-02-11T13:55:18Z Umargana1 21 20546 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Edward turner Bennett''' (kǝntawu Razab bǝ kawunzǝ 6 saa 1797)(kǝntawu Ogusta bǝ kawunzǝ 21suro saa 1836) dǝ ilmu dabba yǝ Nasara bǝ kuru kakkadi ruwotǝma. Shidǝ yanzǝ kura ilmuma kǝska soye [[John Joseph Bennett]] yǝ. Bennett də Hackney lan katambo kuru surgeon lan cidajin, amma awo shiye sədin də shima [[zoology]]. Suro saa 1822 lan, shiye kǝndaram dabbawa ilmube koktǝro ngǝnǝktǝna, shido dare kǝndaram zoologybe ro walzǝnama kuru kǝndaram Linneanbedǝro kǝllata. Adə shima badiyaram kəlakəl dabbawaye [[London]] bewo, shido Bennettdə shima Secretarywo saa 1831lan səta 1836ro saadənan. Cidanzəye suronzan Tower Menagerie (1829)-a Gardens-a Menagerie-a kəlakəl dabbawabe-a (1831) mbeji. ===Lamintǝ=== sn7ooeu3skpdu4mlzlb8h089ewwh2t4 0 1812 20578 20577 2025-02-11T21:52:19Z Ummusalmasuleiman2001 55 20578 wikitext text/x-wiki Pennsylvania,[b] hukumamen Commonwealth Pennsylvaniayedə,[c] shima kəriye do dawu Atlanticbe-a, yala-gədi-a, Appalachian-a, kuru kəmoduwu kura-a United Statesbe-a kəlzənadə. Anəmgədinzən Delaware'a kalangaizəna, Maryland'a anəmnzən, West Virginia'a anəmfətenzən, Ohio'a kəmoduwu Ohio'a fətenzən, kəmoduwu Erie'a New York'a yalanzən, kəmoduwu Delaware'a New Jersey'a gədinzən, kuru kəriye Canadabe Ontario'a yalafətenzən kəmoduwu Erie men.<ref>http://www.portal.state.pa.us/portal/server.pt/community/things/4280/symbols_of_pennsylvania/478690</ref> Pennsylvania də 1681 lan kokkatə cidi mairiye William Penn ro, tada su kəriyedəye. Kawu awo adəyero, kate 1638-a 1655-a lan, nasha anəmgədi kəriyedəyedə nasha New Swedenye, Swedishye kərmai sədin. Nasha nəm kasatə adinbe-a siyasabe-aro koktəna, zaman kərmai kərmai Pennsylvaniayedə sha nəm kam nəlefaye təlamma asalye'a, nizam gomnatiye bəlin'a, adin ngəwu'aro nozana.<ref>https://www.usnews.com/news/best-states/pennsylvania</ref> Pennsylvania ye faida'a kuru gargam'a sədəna suro kəriwu America ye lan kuru dareram lan kərmai kəlabe kərmai British Empire ye lan kənasartəna, majalis kərmai kəlabe kən tilomi'a kən indimi'a Philadelphia lan sədin shi done soja'a kərmaiye'a cotulowo kuru George Washington'a komandanzaro 1775 lan wallono, kuru kərmai kəlabe'a kasatsana. Yim kawu kəntawube 12 kəntawu Decemberbe saa 1787lan, Pennsylvaniadə shima kəriye kən indimi doka U.S.be kasatsanamawo. Suro kəntagə Julyye saa 1863 lan, kəriwu Gettysburg yedə, kawu yakkəro suro Gettysburg ye-a kornzə-a lan kəriwudə, shima kəriwu done bu-a kuru zauro shawari-a kəriwu fatoye America ye dəwo, am 50,000 ma kozəna Union-a Confederate-a ye cezəna kuru Robert E. Lee ye bətərəm yalaye də'a duzəna, adəye Union'a nzəliwo ro suwudəna. Dareram karnu 19'a 20th century'a dən, arziyi lardəye do kare'a tandoye'a də, banazəgəna fuwutə awo'a cidaye lardəye'a, kotoro'a, fato'a kurakura'a, kare'a cidaye askərraye'a, kənasar do U.S. ye kəriwu dinaye kən tilomi'a, kəriwu dunyabe kən indimi'a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Geological_Survey</ref> Pennsylvania ye kəndaramzə zauro gade-gade. Kawu Appalachian yedə dawu kəriyedəyen kojin, kau Allegheny-a Pocono-a yedə yala-gədi Pennsylvania ye nguwuso zamzəna, kuru kashi 60% kəriyedəye karaa. Ci kəmaduwuye ba yaye, ci kəmaduwuye mil 140 (225 km) ci kəmaduwu Erie-a kəmoduwu Delaware-a ye mbeji.[10] == Laminte == 6xvirraaf3agzbplldiwbhucegyzl5o 0 1813 20584 20583 2025-02-11T22:05:52Z Ummusalmasuleiman2001 55 20584 wikitext text/x-wiki {{Databox}} === Carl Gegenbaur === (21 August 1826-14 June 1903)[1] shima ilmuma tiyi kamye Germanye kuru shehu ilmube shi donyi fannu tiyi kamye kǝltǝram dǝ shaida faida donyi tiwori alaube dǝro banazǝyin ma.[1] Namtǝ shehu ilmube kǝla anatomyben suro jami'a Jenaben (1855-1873) kuru jami'a Heidelbergbe (1873-1903), Carl Gegenbaurdǝ banama dunowa tiwori Charles Darwinbe kǝla fǝlango alaubedǝro,[1] shiye kǝra gulzǝna kuru cidazǝna, saa 1858lan baditǝna, Ernst Hakelbe saanzǝ ganadǝn.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Gegenbaur#cite_ref-KarlEB_1-2</ref> Gegenbaur ye kitawunzǝ Grundzüge der vergleichenden Anatomiya (1859; fasari Nasarabe Elements of Comparative Anatomy Francis Jeffrey Bell ye saa 1878) dǝ shima kitawu donyi kǝrabe ro walzǝna, loktu dǝn, kǝla morphologya yen, shi donyi nǝm samǝn kate dabbawa ye dǝlan bayan cin. Gegenbaur ye asuzǝna kǝla shi awo donyi zauro kasatkata ma kǝla gargam alaube dǝ shima homology, nasha anatomicalbe donyi kǝrtǝ alaube fal lan tuwandin ma.[1] Gegenbaur də fuwura Albert von Kölliker-a, Rudolf Virchow-a, Heinrich Muller-a, Franz Leydig-a (1821-1908) ye.[3] == Kənənga == == Carl Gegenbaur də sha Würzburg, Bavaria lan katambo saa 1826 lan, kuru jami’a Würzburg yero fuwura ro kara saa 1845 lan. Ngawo degree nzə gozənayen saa 1851 lan, loktu gana laa Italy’a Sicily’a lan bəlawurozəna, kawu Wurzburg ro waltəyinro. anatomy lan jami'a Jena ye lan, kuru suro saa 1858 lan, shiye professor ro wallono, na do ngawo saa 1865 yen, fuwuranzǝ kureye kuru cidamanzǝ Ernst Haeckel dǝ shima professor zoology ye wo. Suro saa 1873 lan, Gegenbaur də sha Heidelberg ro karrada, na shima dəlan shidə shehu ilmube kəla ilmu tiyiye kuru amari yioma nasha tiyiye lan hatta cida kolzənaro saa 1901 lan. == == Suro saa 1877 lan Gegenbaur də sha wakil darajabe lardə diyabe kəlakəl Linnean Londonbe ro karrada. Shiga darajazana kəla shima ilmuma anatomistbe kurawo zamandən, dalil cidanzə-a kuru kulashi falsafabe-a kəla gartə-a wuratə-a dabbawa shila ngawobe-a dabba shila ngawobe-aben.[4] == == Gegenbaur də sha wakil darajabe lardə diyabe mowonti kisandibe-a kimiyabe-a Americabe suro saa 1896 lan karrada.[5] == == Kətagə Yunibe kaunzə 14 saa 1903-lan Heidelberglan bawono. == f0jv06vzlep4c53b4i0tiktaiv6kjsm 0 1814 21900 20589 2025-03-14T05:15:57Z Umargana1 21 21900 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Amsterdam]] (Dam, UK kuruson bəla Amstel yedə shima bərni kura bəla Amstel ye dəwo am nguwu'a) Nəm nguwu am 933,680 suro kəntawu June ye saa 2024 yen suro bərnidəyen, 1,457,018 bərni lan kuru 2,480,394 bərni kura lan. Lardə Dutchbe yala [[Holland]]<nowiki/>bedən kara, Amsterdam də ci kəmoduwu Amstel yen kokkada, shi done njiye njiye kaltəro damtəna də.[20] Buro salakkin bəladiya bənyi kəntaye gana karnu kən 12th yedən, Amsterdam də ci njiye kura dinaye ro wallono loktu Dutch Golden Age karnu kən 17th yedən, loktu [[Netherlands]] də duno arziyibe ro walzənadən. Amsterdam də shima dawudi kungənaye-a kasuwuye-a, kuru dawudi awowa kisandiye tandoye.[21] Suro karnu 19'a 20'a yen bərnidə faraktə kuru ngurowa bəlinso bəlawa sənanaso gartəna. Bərnidə ada'a kuru nəm farak'a, nəm fuwuma'a, nəm kasadə'a mbeji.[22] Bike lan kəmbadə shima futu bərnidəye zamanzəyewo, kuru diwalwa kekebe kada mbeji kuru laiya sammason tartəgəna.[23][24] Amsterdam ye awo'a matcin də suronzan canals nzə gargamye mbeji; shi Rijksmuseumdə, na kareya adabe gənatəbe kəriyebe shido kisandi zaman dinarbe Dutchbe mbejidə; fato kareya adabe Van Goghbe; Dam Square də, na do Mairi Amsterdambe-a kuru njim bərnibe kureye-a dəganadə; fato kareya adabe Amsterdambe; Fato kareya adabe Stedelijkbe, kisandi zamanbe mbeji; njim biskebe Concertgebouwbedə; fato Anne Frankbedə; fato kareya adabe gənatəbe Scheepvabe, shi fato kareya adabe alagəlabe; Hortus Botanicus-a, NEMO-a, nasha konnu kime-a kuru kantiya kofi cannabisbe-a. Bərnyidə kəndəganzə bənyebe-a kawuskewanzə-aro nowata, kulop bənyebe kada suro dunyan zauro nowataben mbeji. Gargamzə kisandibe-a, canals-a, kuru fatowa canalbe kəpkataa façades gabled-a, awoa kaduwube bərnidəbe karnu kən 17th Golden Agebe ngəlaro gənaatadə, ziyarawu miliyon kada saa woson səsangəna. Amsterdam Stock Exchange də, saa 1602 lan koktəna də, shima kasuwu zamanye do dinalan shiro dinawo bawo. Bərni kura kasuwuye Netherlands ye də kuru bərni kura kungənaye Europe ye də, Amsterdam də bərni kura dinaye ro gotəna. Bərnidə shima bərni kura adabe Netherlandsbewo.[25] Cidaram kura kura Dutch ye də headquarter nza bərnidən mbeji.[26] Kamfaniwa kura kura dunyabe kada na allan kara au headquarter nza Europebe bərnidən koksana, alamanna kamfaniwa nzundube Uber so, Netflix so, Tesla so.[27] Suro saa 2022 yen, Amsterdam də sha bərni kən ləgarmi naptəye shiro Economist Intelligence Unit gultin dəye sha gozana kuru kən 12 me kəla nəm ngəla naptəram korye'a awo'a gartəye'a Mercer ye sha gozana. Bərnidə kən diyaume dunyalan nasha nzunduye kura suro saa 2019 yen kara.[30] Ci njiye Amsterdam ye də shima kən uwumi kura Europe lan.[31] KLM hub-a kuru Amsterdam ye faraskəram maara samibe kuradə, Schiphol, shima faraskəram maara samibe zauro jama'a Netherlands lan, kən yakkəme Europe lan, kuru kən 11 me dunyalan.[32] Bərni kura Dutch ye də bərni do ada'a kada'a dunyalan, lardə'a 180 yeyi wakilzana.[33] Hijira-a kaduwuwa yektə-adə Amsterdamlan lamar kərmayero.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Amsterdam#cite_ref-35</ref> == Laminte == i05bqgdy9bw1uxrvhk03iuy4jus0dd4 0 1815 20703 20666 2025-02-13T21:15:41Z Ummusalmasuleiman2001 55 20703 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Holland]] də nasha cidiye[3] kuru kəriye kureye ci kəmaduwu fəte Netherlands ye də.[3] Karnu kən 10th lan səta kən 16th century ro saadənan, Holland proper də nasha siyasabe kəlakəl suro Holy [[Roman]] Empire yen naptə lardə doni counts Holland bǝ sonotin ma. Karnu kən 17th ye lan, kəriye Holland yedə cizə duno kuluwuye'a arziyi'a ro wallono, kəriyewa gade Dutch Republic kərmai kəlabe bəlin də'a səmowona.<ref>https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table</ref> Nasha do County of Holland kureye də, provinces Dutch ye kərmaye indi North Holland ye'a South Holland ye'a də'a kəllata, bərni'a kura kura yakkə Netherlands ye də'a kəllata: bərni kura [[Europe]] ye də (Amsterdam), fato ci njiye kura [[Europe]] ye də'a (Rotterdam), kuru bərni kura gomnatiye (Hague). [[Holland]] də nəm nguwu amyedə 6,583,534 suro kəntawu Nowambaye saa 2019 yen, [1] kuru nəm nguwu amyedə 1203/km2. Su Holland də nguwusoro faidatin lardə Netherlands sammaro.[3] Faidatə kəske adə lardəwa gadelan kasattəna, kuru Dutch kada kəlanzaye faidatayin.[4] Amma, amma laa Netherlandsyedə (musammanno am nasha diya Hollandye au fəteye) kalmadə lardə sammaro faidatədə saraanyi au kalkal gənyiro sorin.[5] Suro kəntawu Januaryben saa 2020, Netherlandsye banazə kalma Hollanddə lardə sammaro kollono, shidoni alama waltəm zayetəye "Holland" dəga "NL" ro falzənadə.[6] Etymology-a kuru kalma-a Su Holland də buro salak lan nasha Haarlem ye lan fəlewono, kuru saa 1064 lan sha su lardə sammayero faidatin. Badiyaram karnu kən mewun indinmidən, amma Hollandyedə sandiya Hollandiro bowotin ruwo Latinyen.[7] [[Holland]] də kalma Dutch kureye holtlant ('cidi-katakauye') lan gowotə.[8] Jili spellingbe adə shima faidatin hatta karni 14th century yedei, loktudən sudə Hollandro wallono (spelling gade loktudən sandima Hollant'a Hollandt'a). Etymology nowata amma kalkal gənyidəye wono Hollanddə hol land lan gowotə ('hollow land' Dutch lan), shidə geography cididəye cidiyazənadə shima ilhamzə.<ref>https://www.britannica.com/story/is-holland-the-same-place-as-the-netherlands</ref> "Holland" də sha təlamma Nasaraye'a təlamma gade'a lan faidatin, yimlan təlamma Dutchye kəlanzə'a kunten, ma'ananzə lardə Netherlandsye zamanye samma.[5] Misal pars pro toto au synecdoche ye də sha United Kingdom'a "[[England]]" lan bowotin də'a samun,[9][10] kuru fuwuzəna dalil Holland ye lardə'a duno'a ro walzəna nankaro kuru adəye səkə lardə'a gade'a siyasa'a razəwu'a letayin.[11] Kate saa 1806-a 1810-a yen "Holland" də shima su do lardə samma soye, ngawo Napoleon ye yanzəgana Louis Bonaparte'a mairi Holland ye ro sədənan. == Laminte == rru63ytz3np3ahc5yi1bmw3kdmcc2vy 0 1816 22092 20595 2025-03-16T15:52:47Z Aliyu Cisse 43 22092 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Liita maara njiye lan ilmuma '''Frederick Debell Bennett''' (1806-1859) shima liyita maara njiye Nasara ye kuru ilmuma biologist ye. Fato am duno'a lan katambo Devon, England lan, saa 1806 lan, shiye shaida kəlakəl kurun kəndoye (LSA) suro saa 1828 lan səwandəna, kuru shiye wakilnzə kəra gultuwuye Royal College of Surgeons ye suro saa 1829 lan. Daji suro saa 1833 lan Bennett də mara njiye Londonbe Tuscan dəro kəllatə. Saa 1833 lan səta 1836 ro saadənan, maara njiye 'Tuscan' lan dunya samma dəriza kəlzəna. Cida bəlawuro adə də shima bənyi whales-a, cidi-a, awowa alakkata-a kəratə. Shiye jili alagǝwa kada bayanzǝna, suronzan bǝnyi bǝnyi gǝrjinma (Remora australis), bǝnyi bǝnyi gǝrjinma liwulabe-a kuru bǝnyi gǝrjinma Cheilopogon nigricans-a.a ===Lamintǝ=== cshiruoubc4sf5klr15wrxwkgogw7ov 0 1817 23633 23624 2025-04-21T20:10:50Z MohammedBama123 36 23633 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Constantine Walter Benson''' OBE (2 Kǝntawu Sawan ye saa 1909 - 21 Kǝntawu Satumbaye saa 1982) shi dǝ ilmuma ngudowa bə lardǝ British yǝ kuru kitawuwa 350 samin ruwozǝnama. Shidə cidawu kərmai British bə dareye duwo bana kada nasha ilmu ngudowa ben sədənaro gotəna. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Constantine Walter Benson''' də sha 1909 lan katambo Taunton suro Somerset yen katambo, kuru Eton-a Magdalene College-a Cambridge lan kərawono. Shidə kura karapka ngudowa Cambridge bəro waljin. Cidama cida kərmai kəla kəltəyen suro saa 1932 lan wallono kuru Nyasaland, [[Malawi]] zaman bə lan sha cedo, nadən saa 20 kozənaro komishina bəlaye lan cidawono. Shiga wakil British Ornithologists' Union bero karrada suro saa 1932. [[Malawi]] ro lezənadən, ngudowa Malawi bə kəratə badiwono, cidanzə-a kuru ngudowa sabtəma Jali Makawa-a kəratə-a faidatə-a badiwono. Shiye kamunzǝ Florence Mary Lanham (Molly) dǝga kǝla kǝlzǝna, loktu shiye fato awowa ada bə gǝnatǝye Transvaal bə dǝro ziyara sǝdǝna dǝn na shiye ilmu kǝskaye cidajin dǝn kuru sandiye kakkadi kada ruwozana. ==Lamintǝ== gn13w04ynamj2x386tkessrmq3e9j76 0 1818 22710 20612 2025-03-29T22:59:20Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22710 wikitext text/x-wiki '''William Henry Benson''' (30 kəntawu Marchbe saa 1803-27 kəntawu Januarybe saa 1870) cidama gomnati bə lardə [[India]] bə kuru ilmuma malacologybe fayoniya. Shiye awowa suro njiye lan danama kada sabkono kuru jilinza 470 samin bayanzəna, nguwusoro [[India]]'wa, [[Sri Lanka]]'wa, Burma'wa, [[South Africa]]'wa lan. Benson də mowonti Haileybury ye lan kərawono, Hertfordshire lan, shi do ne loktu də lan mowonti allamtəye cidawu gomnatiye kampani East India ye dəro. Ngawo digirizə tamozənayen, Calcuttaro kəntagə Octoberye kaunzə 30 saa 1821lan cida badiwono shidoni nəmkura District Collector-a kuru Hakim kura-a Meerut-a, Bareilly-a nashawa gade yala Indiabe-a lan. Loktu shiye [[India]] lan dazənadən shiye samfurra snails cidibe kada sabkono kuru laadə Hugh Cumingro [[England]] ro zuzəna. == Lamintǝ == <references /> 34s656nc63d9wglv6csom3kik62d0ln 0 1819 21916 20599 2025-03-14T05:33:07Z Umargana1 21 21916 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Arthur Cleveland Bent''' (kǝntagǝ kǝntawu Nuwambaye kawunzǝ 25, saa 1866 - kǝntawu Disembaye kawunzǝ 30 saa 1954) shima ilmuma ngudowabe lardǝ America be wo. Shidə cidanzə encyclopedicbe jili 21-lan nowata, Gargam Kənənga Ngudowa Yala Americabe, saa 1919-1968lan baksana kuru ngawo kərmunzəyen tamozəna. Bent də Taunton, Massachusetts lan wurano, na done gananzən ngudowa səraana. Daren kasuwu lan kənasartəna kuru North America sammason bəlawurozəna, ilmu kada kəla avifaunaben səbandəna. Saa 1901 lan shiye kakkadi banazəyin The Auk ro, mujalla kəlakəl ilmu nguruwube Americabe dəro. ===Lamintǝ=== qivyga9bdmzjzhih3j2qesvoambe7ed 0 1820 20601 20600 2025-02-12T07:51:05Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20601 wikitext text/x-wiki '''Michael James Benton''' (8 April 1956 lan katambo) shima ilmuma dabbawa kureye suro lardǝ Bristol ye dǝlan. Cidanzə baktənadə ngəwunzəso kəla futu dabbawa Triassicben gərtəben amma shiye kəla awowa dabbawa baro walzanaben cidazəna kuru faunabe faltənza suro fossilben cidazəna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Benton də kərazəna Robert Gordon’s College lan, [citation məradəzəna] Jamiya Aberdeen ye-a Newcastle ye-a lan shiro PhD 1981 lan cedo. Kulashi-a cida-a Kulashi du Benton ye du, kulashi ilmu palaeo-be-a, palaeontology-a, kuru macroevolution-a kunten kulashin. Kulashinzǝdǝye suronzǝn: kǝnǝnga gade-gade, nǝmngǝla awo donyi fossilbe, siffa donyi phylogeniesbe, saa-cladebe, nǝmngǝwu baro waltǝnzǝ, Triassic ecosystembe fǝlangonzǝ, basal diapsid phylogenybe, basal archosaursbe, kuru kǝrtǝ dinosaursbe-a. ===Lamintǝ=== ggczgj41z7004g2dv84zkbj4tv6vkgg 0 1821 20604 20603 2025-02-12T07:55:35Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20604 wikitext text/x-wiki '''Lev Semyonovich Berg''', shiye sha Leo S. Berg lan nozana (Russian: Лев Семёнович Берг; 14 March 1876-24 December 1950) shima ilmuma cidiye Russia ye kura, ilmuma biology ye kuru ilmuma ilmu bənyiye shi doni kura kəlakəl cidiye soviet ye kate saa 1900-a lan. Shiga tiworido alaube alaube kǝlanzǝn nowotǝ, nomogenesis (dili tiworido alaube faltǝ suronzǝn mbeji) tiworido Darwin-a Lamarck-abedǝa hallafsǝnadǝro. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Lev Berg''' də Bessarabia lan katambo fato Yewudiyen, tada Simon Gregoryevich Berg, notari, kuru Klara Lvovna Bernstein-Kogan ye. Shiye Second Kishinev Gymnasium lan tamozəna suro saa 1894. Futu yallanzə laa yeyi, Berg ye adin kəristabe ro walzəna kəranzə Moscow State University lan gotə nankaro. Jamiya Moscow yen, Berg də ilmu njiye-a kəra cidiye-a kərawono. Dare lan ilmu ichthyology ye kərawono kuru shiro lamba suro saa 1928 lan cedo. Kuru shidə wakil mowonti kimiyabe Russiabe. Lev Berg də jami'a kəriye Moscow ye lan tammaozəna saa 1898. Kate saa 1903-a 1914-a yen, fato awowa dabbaye gənatəye Saint Petersburg lan cidazəna. ===Lamintǝ=== lzan9l7rvydlxsipxuy4utigyvafzik 0 1822 20606 20605 2025-02-12T07:59:32Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20606 wikitext text/x-wiki '''John Berkenhout''' (8 kəntawu Julybe saa 1726-3 kəntawu Aprilbe saa 1791) shidə kurun Nasarabe, ilmuma alagəwabe kuru ruwotəma gade-gade. Shidə Edinburgh-a Leyden-a lan ilmu kurunbe kərazəna. Loktu Edinburgh lan shiye kitawu kǝskaye lǝtǝram kǝskaye lǝbsǝna. Shiye kitawuwa kada kǝla gargam alagǝben baksǝna, suroladǝn kuntenro, gargam alagǝbe Great Britainbe-a Irelandbe-a (1769) kuru kasarrataro gargam alagǝbe Great Britainbe-a Irelandbe-a (1789). Shidə cidama Britishbe suro lardəwa tunotənayen loktu kəriwu Americabedən cidazəna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Berkenhout''' də sha saa 1730 lan Leeds lan katambo, tada John Berkenhout Snr ye, kasuwuma Dutch ye do Yorkshire lan napsana ma, kuru Anne Kitchingman ye. Moranti ya Leeds Grammar ye lan kərawono. Babanzǝye shiga cida kasuwubero nyazǝna, kuru shiga Germanyro zuzǝ tǝlamma kǝraro. Ngawo saa kada Germany lan sədənan shiye am kurawa Nasarabe laa so'a Europero lezana. Berlinro waltənadən na yallanzə bawanzəye Baron von Bielfeldyen napkono. ===Lamintǝ=== hpcvw9n24swxva6ukoau6eqvfly8kq3 0 1823 20608 20607 2025-02-12T08:04:50Z Banabulama 37 /* List kakkadi lǝbkatabe ganalagǝ */ 20608 wikitext text/x-wiki '''Lucien Berland''' (14 May 1888 suro Ay, Marne-18 Ogusta 1962 suro Versailles) shima malǝmma dabbawa dabbawa be-a dabbawa dabbawabe-a Faransabe. ===List kakkadi lǝbkatabe ganalagǝ=== 1925 : Dabbawa Faransabe. 10, Hyménoptères vespiformes, I, Sphegidae, Pompilidae, Scoliidae, Sapygidae, Mutillidae (Paul Lechevalier, Paris) 1927 : « Les Araignées ubiquistes, au waltəm yaktə kura, kuru futu tartəgəye », samnowa kəngaye kəndaram kəndarammame, 23: 65-67. 1929 : Dabbawa Faransabe. 19, Hyménoptères vespiformes, II, Eumenidae, Vespidae, Masaridae, Bethylidae, Dryinidae, Embolemidae (Paul Lechevalier, Paris) 1929 : « Madame Pruvot ye kəla nəm kəngayen », hawar kəndaram dabbawaye Faransaye, LIV : 387-399. ===Lamintǝ=== gmi0lbukhrb5bl71da9dgu6gv6baaj6 0 1824 20611 20610 2025-02-12T08:10:23Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20611 wikitext text/x-wiki '''Hans Hermann Carl Ludwig Von Berlepsch''' (29 July 1850 - 27 February 1915) shima ilmuma ngudowabe ilmuma ngudobe shidonyi ngudowa anǝm Americabe dǝro hangal gǝnazǝnama. Kuru yanzəgana laa mbeji sunzə Baron Sittich Hans Von Berlepsch (1857-1933) shi doni ngəwusoro sha tuskazayinma. Ya’anzə adə South Americaro bəlawurozəna kuru ngudowa nzəliwoye sədin kuru loktu laan medal Faransaye zuzəna kəla ngudowa sabtəma ornithologistye kəla ngudowa hummingbird bəlin səbandənayen. Von Berlepsch də ilmuwu ngudowa Europebe ngəwuso'a kuru am zamanzən awo sabtəmaso'a kəllata, ngəwusoro sandiya fatonzən sədin. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Berlepsch''' də sha Fahrenbach karəngə Witzenhausen yen katambo. Shidə fato Hessianben fəlangzəna kuru suronzən akuwa uwu mbeji. Shima tada buro salakbe Karl von Berlepsch-a kamunzə Johanna Margaretha Theodora-aye shidoni fero majalis kəriyebe Koch Kasselbe. Shiga fatolan kəra gulzayin, kəra gultəma faldə shima Pastor Degering shidoni buron orchidsro hangal gənazənadə. Saa mewun indinlan maaranta grammarbe Kassellan lewono. Amnzǝ kura Berlepsch Castle ro lezana kuru shiye fatoro batalla bas lan lejin. Shiye askərra Kassel Hussarbero saa 1870lan kara kuru daji Leipzig-a Jamiya Halle-alan ilmu dabbawabe kərawono. Zurich lan semester indiro təlamma kərawono. ===Lamintǝ=== qj5dy1xpsa7tbdak1hod1wrdv3v3687 0 1825 20613 2025-02-12T08:12:37Z Banabulama 37 Created page with "'''Jacques Berlioz''' (9 Disemba 1891, Paris - 21 Disemba 1975) shima ilmuma dabbawabe-a ngudowabe-a Faransabe, ngudowa hummingbirdsbe nozəna. Shidə tada kayama Hector Berlioz (1803-1869) ye. Berlioz də Paris lan katambo, na do fato fatoye də ngawo Sainte-Trinité yen dazəna də kuru gananzə lan gargam alagəlaye səraana. Yallanzədən am kisandiwu-a ilmuwu kimiyabe-a kada mbeji kuru awanzə kuradə shima kayama suwa suwunnam Hector Berlioz. Shiye liita-a chemistr..." 20613 wikitext text/x-wiki '''Jacques Berlioz''' (9 Disemba 1891, Paris - 21 Disemba 1975) shima ilmuma dabbawabe-a ngudowabe-a Faransabe, ngudowa hummingbirdsbe nozəna. Shidə tada kayama Hector Berlioz (1803-1869) ye. Berlioz də Paris lan katambo, na do fato fatoye də ngawo Sainte-Trinité yen dazəna də kuru gananzə lan gargam alagəlaye səraana. Yallanzədən am kisandiwu-a ilmuwu kimiyabe-a kada mbeji kuru awanzə kuradə shima kayama suwa suwunnam Hector Berlioz. Shiye liita-a chemistry kurun kəndobe-a kərawono shi doni suro saa 1917yen degree doctoratebe səbandənadə. ===Lamintǝ=== szs17rbv3odo4eipo3pk0mygszb03nb 0 1826 20615 20614 2025-02-12T08:16:37Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20615 wikitext text/x-wiki '''Samuel Stillman Berry''' (kǝntawu Marchbe kawunzǝ 16, saa 1887-a Aprilbe kawunzǝ 9, saa 1984) shidǝ ilmuma dabbawa suro njiye lardǝ Americabe shidonyi ilmu dabbawa suro njiye lan nozǝnama. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Berry''' də Unity lan katambo, Maine lan, amma fato yallanzəye də Winnecook Ranch Montana lan, shi do baanzə Ralph ye saa 1880 lan koksəna də. Suro saa 1897 lan, sha yanzə-a Redlands, Californiaro zuwuru. Berry ye B.S. (1909) lan Stanford lan kuru M.S. (1910) lan Harvard lan. Daji Stanfordro waltə Ph.D. kəla cephalopodsben cidazə kuru suro saa 1913ben degreezə doctoratebe səbandəna. ===Lamintǝ=== lb9tpoz76h76zjnoxp1a065h7sz4l0u 0 1827 20618 20617 2025-02-12T18:28:44Z Umargana1 21 20618 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Erik Bertelsen''' (8 kəntawu Augustbe saa 1912-18 kəntawu Marchbe saa 1993) shidə ilmuma bənyi suro kuluwube Danishbe, shidəwo ilmu bənyiwa suro kuluwuben nozənadə.[1] Bənyidə, Diaphus Bertelseni Nafpaktitis, saa 1966 lan sunzə darajanzəro codo.[2] Shiye ilmu alagəwabe kərazəna Jamiya Copenhagenben (1930-) kuru suro saa 1937ben cida kəla Dana sabtəben badiwono Charlottenlund Castlelan kuru kulashi bənyiwa Danishbe (DFI) nankaro.[1] Shiye degree doctoratebe suro saa 1951ben səbandəna kəla kitawunzə, Bənyiwa ceratioidben. Ontology-a, taxonomy-a, samtǝ-a kuru ilmu alagǝwabe-a.[1] Shidə darekta DFI ye saa 1958 lan səta 1971 ro saadənan, sa cida zoological museum ye Jamiya Copenhagen ye dəga kolzənadən, na do cidawa cidaramye gana lan kulashinzə kəla bənyi suro kuluwuye dəro hangalzə kalaksənadən. ===Lamintǝ=== 1mjmfy015hqb6jnu5k04bhc83xtonp1 0 1828 21914 20620 2025-03-14T05:30:51Z Umargana1 21 21914 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Arnold Adolph Berthold (kəntagə Fabarairuye kaunzə 26 saa 1803, suro Soestyen - kəntagə Januaryye kawunzə 3 saa 1861, Göttingen lan) shima ilmuma kimiyabe lardə Jamusbe, zauro nowatadə ilmuma kimiya tiyi dabbawabe-a dabbawabe-a. Shiga ilmu kimiyabe zamanben nozana kəla kulashiwanzə fannu endocrinologyben. Shiye kitawuwa kǝla ilmu herpetologybe-a, ilmu ngudobe-a, ilmu kuliwabe-a kuru ilmu chemistrybe-a lǝbkono. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Berthold''' də shima gana kən indimi suro nduli arakkəyen. Babanzǝ kafinta kuru yallanzǝdǝ galiwu gǝnyi. Shiye gymnasium fatobedəro lewono (moworonti grammarbe tilo) nadən shiye classics kərazəna amma zauro gargam alagəlabe səraana. Shiye misallo yanzə kuraye zəga kuru kəra kurunbe Jamiya Göttingenben suro kəntawu Augustbe saa 1819. Nazarunzədə cidiya amari Johann Friedrich Blumenbachben (1752-1840) kuru shiye suro kəntawu Septemberbe kawunzə 10 saa 1823lan sətana. ===Lamintǝ=== 7qjy00tqfry8n7y1gfe02t3yczezubw 0 1829 22183 22182 2025-03-17T19:20:19Z MohammedBama123 36 22183 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Philipp Bertkau''' (kǝntawu Razab yǝ kawunzǝ 11 saa 1849 - kǝntawu Lailahar yǝ kawunzǝ 22 saa 1894) dǝ ilmuma dabbaa yǝ lardu [[Germany]] yǝ sha kǝryǝ [[Cologne]] yǝlan chasambo. Jamiya Bonn bǝn ilmu kimiya bə kərawono, nadən suro saa 1872 yǝn degree doctorate bə səwandəna. Suro saa 1873 yǝlan, banama mowonti botanical bə [[Munich]] bə ro wallono, kuru loktu spring bə fuwu bǝdən banama mowonti zoology bə Bonn bəro wallono. Suro saa 1882 lan shiga shehu ilmu bə mowonti bare bə Poppelsdorf bǝro wallono, kuru suro saa 1890 lan shiga kura mowonti Zoology bǝwa kuru Anatomy rataltəgə bǝwa ro wallono. ==Lamintǝ== qxb73pv2ovrdrzxf914vbsa0dgszj2y 0 1830 23357 20623 2025-04-11T15:12:10Z Umargana1 21 23357 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mario Bezzi''' (1 kəntawu Ogustabe saa 1868, suro Milanben - kəntawu Januarybe kaunzə 14 saa 1927, suro Turinben) shidə shehu ilmube ilmu dabbawabe lardə Italibe suro jami'a Turinben. Shidə kuru amari yioma fato awowa adabe gənatəbe Turinbe (Futu awowa adabe gənatəbe nasha kimiyabe alagəlabe), Torino). Shidə Liyita Ilmu Kimiyabe. Bezzi ye rokko Paul Stein ye-a, Theodor Becker-a, Kálman Kertész-a ye kəla Katalog der Paläarktischen dipterne yen cidawono shi done Budapest lan saa 1903 lan lutkada. ===Cida nzǝ=== Diptera Brachycera-a Athericera-a kərtawa Fijibedə karewa suro fato awowa adabe gənatəbe Britishbedən [Gargam Alagəlabe]. Fato kareya adabe gənatəbe Britishbe [Nat. Gargam], London: 220 pp. (sagǝ 1928). Daji Empis-Artenbe bəlin. Pt. 1 18 warakka. (1909) Hawar kəla samno Bombyliidaebe suro Afrika dawubedən 52 p. 1 (1911) Riduzion-a kuru nəmgade-a awowa gade-gade 98 p. Ngulo 11 (1916) Bəlaro Alluaudbe suro Afrika Orientalben. Kuli kǝskaye-a kuru kǝskaye-a 35 p (1923) Ngawo awowa kada suro caverneben notəna. Atti Soc. Ven. -Trent. Kimiya. nat. 46: 177-187 ro saadəna. (1907) ===Lamintǝ=== pdhrqp4ii8pf3onj4e744zszryx5lpa 0 1831 22096 20624 2025-03-16T15:58:46Z Aliyu Cisse 43 22096 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gabriel Bibron''' (20 kəntawu Octoberbe saa 1805-27 kəntawu Marchbe saa 1848) shima ilmuma dabbawabe-a kuru ilmu dabbawabe-a Faransabe. Shiga Parislan katambo. Tada cidama fato awowa adabe gənatəbe lardəbe, shidə gargam alagəbe ngəla sətana kuru shiga dabbawa shila ngawobe Italy-a Sicily-a lan sabtəro hayazana. Cidiya amari Jean Baptiste Bory de Saint-Vincent (1778-1846) yen, shiye bəlawuro Morea Peloponnese ro letəye dəro cidazəna. Shiye jili alagǝwa gǝrjinma kada André Marie Constant Duméril (1774-1860) lan yakkono, shido suro saa 1832 lan kǝla kǝlzanadǝ. ===Lamintǝ=== oj2jm0iiym6tuqgh1iqrdwv6a7wnozd 0 1832 20625 2025-02-13T06:50:46Z Banabulama 37 Created page with "'''Jacques Marie François Bigot''' (14 kəntawu Octoberye saa 1818-14 Aprilye saa 1893) shima maləmma alagəwaye kuru ilmu dabbawa dabbaye shidonyi zauro nowata kəla kəra Dipterayen. Shidə tada indi kurunma Jacques Bigot-a (1757-1842) kuru Marie Françoise Euphrosine-a (1791-1845) ye falnza. Bigot də Paris, France lan katambo, na done kənənganzə sammason napsəna də, amma shiye kəndaram Quincy-sous-Sénart ye karəngə Brumoy ye lan saa 1874 lan səwandəna, k..." 20625 wikitext text/x-wiki '''Jacques Marie François Bigot''' (14 kəntawu Octoberye saa 1818-14 Aprilye saa 1893) shima maləmma alagəwaye kuru ilmu dabbawa dabbaye shidonyi zauro nowata kəla kəra Dipterayen. Shidə tada indi kurunma Jacques Bigot-a (1757-1842) kuru Marie Françoise Euphrosine-a (1791-1845) ye falnza. Bigot də Paris, France lan katambo, na done kənənganzə sammason napsəna də, amma shiye kəndaram Quincy-sous-Sénart ye karəngə Brumoy ye lan saa 1874 lan səwandəna, kuru na done shiro kwasuwa influenzaye sətanadən bawono. Shidə wakil kəlakəl Entomological Society Francebe saa 1844lan wallono, kuru kakkadinzə buro salakbedə suro Annalsben saa 1845lan bakkada, futu cidanzə darebe ngəwuso yeyi. ===Lamintǝ=== j4ppbhz4juj8got4ou9o1fkj2ltk0jk 0 1833 22114 20627 2025-03-16T16:23:26Z Aliyu Cisse 43 22114 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Gustaf Johan Billberg''' (14 June 1772, Karlskrona – 26 November 1844, Stockholm) was a Swedish botanist, zoologist and anatomist, although professionally and by training he was a lawyer and used science and biology as an avocation. The plant genus Billbergia was named for him by Carl Peter Thunberg. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Suro saa 1790 lan degree sharaye Jamiya Lund yen səwandəna, darelan cida audit ye ​​sədin na audit chamber Stockholm ye lan saa 1793 lan. Suro saa 1798 lan shiye wakil hukuma lardəye (landskamrerare) Visby ye ro wallono. Suro saa 1808 lan Stockholm ro waltəna, na do saa 1812 lan səta 1837 ro saadənan, shiye wakil shararam kərmaiye (kammarrättsråd) ro wallono. Shiga suro saa 1824 lan kura cidaram hukuma kasuwube (generaltullstyrelsen) ro kalakca. Saa 1812 lan, hakku cida bu zauro tamanna Svensk Botanik be du na Johan Wilhelm Palmstruch be lan kaiyiwo. Daren nasha indi baktəro dawarzəna loktu saa 1812-1819. Shiga wakil mowonti kimiyabe mairi Swedenbero suro saa 1817yen karrada. ===Lamintǝ=== jmpgi23otjipkznun6rlvq1uc8f4cje 0 1834 20628 2025-02-13T07:00:29Z Banabulama 37 Created page with "'''Elkanah Billings''' (May 5, 1820 - June 14, 1876) dǝ shima lardǝ Canada ye dǝlan malǝm ilmu dabba’a tuskanoye buro salak ye dǝro bowotin. Billings də kulo do kəmoduwu Rideau ye diya Bytown (Ottawa) yen katambo, kərma dəro Billings Estate lan notəna də. Amnzǝ kura so dǝ sunza Lamira Dow-a Braddish Billings-a. Yallanzəye suronzan yanzəgana feroye kura sunzə Sabra-a kuru yanzəgana kura Maj Braddish Billings Jr-a mbeji, shidoni cida garbe sədinma kuru..." 20628 wikitext text/x-wiki '''Elkanah Billings''' (May 5, 1820 - June 14, 1876) dǝ shima lardǝ Canada ye dǝlan malǝm ilmu dabba’a tuskanoye buro salak ye dǝro bowotin. Billings də kulo do kəmoduwu Rideau ye diya Bytown (Ottawa) yen katambo, kərma dəro Billings Estate lan notəna də. Amnzǝ kura so dǝ sunza Lamira Dow-a Braddish Billings-a. Yallanzəye suronzan yanzəgana feroye kura sunzə Sabra-a kuru yanzəgana kura Maj Braddish Billings Jr-a mbeji, shidoni cida garbe sədinma kuru suro kəriwu yala-fəteyedən cidazənadə. Yanzəganawa shiro cinna cinnadə sandima Samuel-a, Sarah-a (Sallylan notə) kuru Charles-a. Billings də buro salak lan shara kərazəna kuru suro saa 1845 lan, sha bar Canada yero bowo'ada. Suro saa 1856 lan, shiye mujalla shiro Canadian Naturalist gultində (kuru Geologist) dəga kokkono. Wala cidanzǝdǝ gozǝwu kowono hatta saa 1857 ro saadənan, sa shiga malǝmma paleontologybe burwoye soro kulashi Geological Canadabe (GSC) ro gogatadǝn. ===Lamintǝ=== p1ia3m2k46ymnk2f2xu0fgl3d3fwask 0 1835 20629 2025-02-13T07:04:52Z Banabulama 37 Created page with "'''Charles Thomas Bingham''' (16 kəntawu Aprilye saa 1848-18 kəntawu Octoberye saa 1908) də cidama askərraye lardə Irelandbe kuru ilmuma kuliwabe. Bingham də India lan katambo fato Irish ye lan, kuru Ireland lan kərawono.[2] Cidanzə askərrayedə Indialan badiwono na shidə askərra Bombay Staff Corpsbe kuru dare Bengal Staff Corpslan cidazəna. Buro salakkin ilmu ngudobe lan tamtamzə mbeji shiye ilmu entomologybe gozə saa 1877 lan ngawo Burmaro cidazənayen na..." 20629 wikitext text/x-wiki '''Charles Thomas Bingham''' (16 kəntawu Aprilye saa 1848-18 kəntawu Octoberye saa 1908) də cidama askərraye lardə Irelandbe kuru ilmuma kuliwabe. Bingham də India lan katambo fato Irish ye lan, kuru Ireland lan kərawono.[2] Cidanzə askərrayedə Indialan badiwono na shidə askərra Bombay Staff Corpsbe kuru dare Bengal Staff Corpslan cidazəna. Buro salakkin ilmu ngudobe lan tamtamzə mbeji shiye ilmu entomologybe gozə saa 1877 lan ngawo Burmaro cidazənayen na shidə karaa nzəliwoma. Sa cida kolzənadən suro saa 1894 lan kamunzədə-a tadanzə indi-a (feronzə yakkədə Indialan nyazana) Londonlan napsana. Na allan cidazəna, biya ba, suro njim kuliwabe fato gargam alagəlabedən, awowa dunyabe aculeate Hymenopterabedəga dawarzə kuru ruwozə. ===Lamintǝ=== en8emikg9isag65dhm3ftocxq4icdpl 0 1836 21957 20630 2025-03-15T05:20:21Z Umargana1 21 21957 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Biswamoy Biswas''' (2 kəntawu Yunibe saa 1923-10 kəntawu Ogustabe saa 1994) shidə ilmuma ngudowabe Indiabe shidoni Calcuttalan katambodə, tada ilmuma kəra cidibe.[1] Suro saa 1947-yen, Sunderlal Hora, loktudən amari yioma kulashi dabbawabe Indiabe (ZSI)ye shiro bana saa yakkəye co. Shiga banazəgə fato awowa adabe gənatəbe Britishbedən kərawono, fato awowa adabe gənatəbe Berlinbe cidiya Erwin Stresemannben kuru kuru fato awowa adabe gənatəbe Americabe cidiya Ernst Mayrben. Biswas də mowontinzən biology kərawono susu geologyro futu baanzəye səraanaro. Shiye jami'a Calcutta ye lan 1943 lan tamozəna kuru MSc 1945 lan səbandəna. suro saa 1952 lan jami’a Calcutta yen cidajin cidiya J.L. Bhaduri yen. Shidə nasha bəlawuro Daily Mailbe doni Yeti'a batau Mount Everestben suro saa 1954ben zuzaanadəbe. Shiga kəlakəl kəra nguruwube Americabe suro saa 1963ben karrada. ===Lamintǝ=== 7b59gfhtvt5a610rcrd12y9d2w8weg8 0 1837 22770 22769 2025-03-31T05:09:02Z Umargana1 21 22770 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Davidson Black''', FRS (kǝntawu Julybe kaunzǝ 25, sagǝ 1884 - kǝntagǝ Marchbe kawunzǝ 15, saa 1934) shima malǝm adamganabe lardǝ Canada bewo shido shiga sunzǝ sinanthropus pekinensis (kǝrma dǝro Homo erectus pekinensis) bowotǝlan shiga notǝnama. Shidə kura kulashi cidibe Chinabe kuru cidaram kərmai kərmaibe. Shiga 步達生 (pinin: Bù Dáshēng) lan nowotə lardə Chinaben. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Black''' dǝ sha 1884 lan katambo, Toronto lan, Ontario lan, Kanada lan. Sokku shi ganadə, shiye zaman kəndawube kada karəngə au kəla kəmaduwu Kawarthaben sədin. Nasha zairoyen, karewa ngəwu gojin Hudson's Bay Companyro. Shiye kuru awoa kaduwube ci kəmaduwu Donbedən sabtəlan kəji fanjin. Shiye kuru am First Nationsye'a sawa'a ro wallono, kuru təlam First Nationsye səlina. Black ye dinar ci kəmaduwu Kawartha yedən barazəna amma kənasartənyi. Black də gananzən kəra biology ye dəga səraana, fato do cida sharaye lan katambo dəman. ===Lamintǝ=== fb5h4pu47tsqyhc0zffmocxynaexjp3 0 1838 20633 2025-02-13T07:18:43Z Banabulama 37 Created page with "'''Thomas Blackburn''' (16 March 1844 - 28 May 1912) shima malǝm adinbe lardǝ Australiabe kuru ilmuma kuliwabe shidonyi ilmu kuliwabe kǝrajinma. Blackburn də karəngə Liverpool, England yen katambo, nəm ganazən ilmu kuliwaye səraana. Saanzə 18 lan, shiye yanzəgana-a, majalla The Weekly Entomologist dəga baktə-a kuru sasərtə-a badiyada; adəye ngawo saa indiyen baktə dawono, ngawo adəyen shiye edita Entomologist's Monthly Magazine bəlinro wallono.[2] Suro..." 20633 wikitext text/x-wiki '''Thomas Blackburn''' (16 March 1844 - 28 May 1912) shima malǝm adinbe lardǝ Australiabe kuru ilmuma kuliwabe shidonyi ilmu kuliwabe kǝrajinma. Blackburn də karəngə Liverpool, England yen katambo, nəm ganazən ilmu kuliwaye səraana. Saanzə 18 lan, shiye yanzəgana-a, majalla The Weekly Entomologist dəga baktə-a kuru sasərtə-a badiyada; adəye ngawo saa indiyen baktə dawono, ngawo adəyen shiye edita Entomologist's Monthly Magazine bəlinro wallono.[2] Suro saa 1866 lan, Jamiya Londonbero kara, nadən B.A. degree suro saa 1868. Coci Englandbe ro saa 1870 lan, saa arakkəro Coci Cocibe Greenhithe, Kent lan cidazəna. ===Lamintǝ=== 4a50irpk3fja5paalr5p1olixch3btd 0 1839 20635 20634 2025-02-13T07:23:48Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20635 wikitext text/x-wiki '''John Blackwall''' (kǝntagǝ kǝntawu Januarybe kawunzǝ 20 saa 1790-kǝntagǝ Mayube kawunzǝ 11 saa 1881) shidǝ ilmuma alagǝbe Nasarabe shido taidazǝ kǝla kǝriwuwaben zauro hangalnzǝ sǝragǝnama. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Blackwall''' də Manchester lan katambo kəntagə January ye kawunzə 20 saa 1790 lan. Fato Hendre ye karəngə Llanrwst ye yala Wales ye lan napkono saa 1833 lan səta bawono. Shidə gananzən awowa alakkata tamtamzəa, buron ngudowa-a daji kəlali-a, kəlanzən ruwonzə buro salakbe suro saa 1827yen baksəna. Shiye kitawu donyi gargam donyi kǝska kǝskaye Great Britain a Ireland be (jili 2, 1861-1864, Ray Society) lan baksǝna, shi donyi hawar jili 304 be suronzǝn mbeji kuru bayan donyi kǝla kǝska kǝskaye British be lan cina. Fəletwa mewu də Octavius ​​Pickard-Cambridge sandi mewun indin də shima ilmuma alagəwabe Irishbe Robert Templeton sadə. Shidə kəntagə Maybe kaunzə 11 saa 1881-lan bawono. ===Lamintǝ=== c946zrpwmsy1mv5frfn6fujty3irc64 0 1840 22113 20637 2025-03-16T16:21:36Z Aliyu Cisse 43 22113 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Henri Marie Ducrotay de Blainville''' (sami 12 Satumba saa 1777 - 1 Mayu 1850) shima malǝmma ilmu dabba'a kuru ilmu tiyi tiyi be lardǝ Faransabe. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Blainville''' də sha Arques lan katambo, karəngə Dieppe yen. Gananzən, Parisro lezə ada kərawono, amma darye dajiro kəlanzəga ​​gargam alagəbero cina. Hangal Georges Cuvier ye gərzəna, shi do ne yimlan falzəna də shima maləmma kəra gultuwuye Collège France ye-a Athenaeum Club London ye-a lan. Suro saa 1812 lan, Cuvier ye shiga banazə nasha banama professor anatomy-a zoology-a ye suro Faculty of Sciences ye Paris ye lan. Ngawo loktuben, nəmkam ndikate am indibedə battiwono, kəndəgadə nəmkəlado fetero dawono. Suro saa 1819, Blainvilledə shiga wakil karapka falsafawu Amerikabe suro Philadelphiaben karrada. ===Lamintǝ=== r0nctkt1aesuaxieq7bxqy6uats6etk 0 1841 20640 20638 2025-02-13T07:35:09Z Banabulama 37 /* Kǝnǝgan nzǝ buro ye */ 20640 wikitext text/x-wiki '''Charles Émile Blanchard''' (6 March 1819 - 11 February 1900) shima ilmu dabba'a dabba'a ilmu dabba'a lardə Faransa ye. ===Kǝnǝgan nzǝ buro ye=== '''Blanchard''' dǝ Paris lan katambo. Bawanzədə kisandima kuru ilmu alagəbe kuru Émiledə gargam alagəbe zauro datəgəramlan badiwono. Saanzə 14 sətanadən, Jean Victoire Audouin (1797-1841), shiga kolzə na laboratorybe fato kareya adabe gənatəbe lardəbe dəro gawo. Suro saa 1838 lan, shiye ilmuma nzundube au dawartəma ro wallono loktudən, kərmaaro, cidaram nowatadən. Suro saa 1841 lan, banama-ilmu alagəlabero wallono. Shiye Henri Milne-Edwards-a (1800-1885) kuru Jean Louis Armand de Quatrefages de Breau-a (1810-1892)-a Sicilyro sortǝgǝna kǝla kulashi dabbawa suro njiyeben. Shiye, suro saa 1845 lan kitawu Histoire des insects, aubiya gargam kuliwabe-a, suro saa 1854-1856 lan Zoologie agricole aubiya Ilmu dabbawa barebe-a lǝpkono. ===Lamintǝ=== 28g7dz61mpg4ux2zft64vr6b8p6rqev 4 1842 22555 22554 2025-03-26T21:21:35Z Banabulama 37 /* Proposal to add a welcome Bot to the Central Kanuri Wikipedia */ Kalak ne 22555 wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ Wushe kǝnshero pomp Buladiya yero. Adǝ shima na donyi jama yǝ manaa kǝla Wikipedia tǝlam Kanuri yǝn manatin ma wo. <div style="margin:0 auto; text-align:center;">[[Special:NewSection/{{FULLPAGENAME}}|<div class="mw-ui-button mw-ui-progressive">Add topic</div>]]</div> == Grant proposals == Discussions about proposed grants [[Faidatema:MohammedBama123|MohammedBama123]] ([[Mana faidatǝma yǝ:MohammedBama123|mana]]) 15:05, 14 Sawan 2025 (WAT) :Hello community members Rapid grant was requested from Wikipedia foundation to build bring sustainablety to Central kanuri Wikipedia :Here's the link for the grant https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Programs/Wikimedia_Community_Fund/Rapid_Fund/Central_kanuri_wikipedia_awearness_campaign_on_campuses_(ID:_22985989) every community member is wellcome to endorse and give there advices [[Faidatema:Umargana1|Umargana1]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Umargana1|mana]]) 18:39, 14 Sawan 2025 (WAT) #[[Faidatema:Bilkisu umar3355|Bilkisu umar3355]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Bilkisu umar3355|mana]])Strongly support == Administrator Request == Am requesting for admin ship in this Wikipedia as we only have one current administrator, he might need a helping hand. [[Faidatema:Umargana1|Umargana1]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Umargana1|mana]]) 21:59, 22 Sawan 2025 (WAT) @umargana1 am in need of a helping hand Thanks for proposing am in support of that [[Faidatema:MohammedBama123|MohammedBama123]] ([[Mana faidatǝma yǝ:MohammedBama123|mana]]) 22:02, 22 Sawan 2025 (WAT) [[Faidatema:Ummusalmasuleiman2001|Ummusalmasuleiman2001]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Ummusalmasuleiman2001|mana]])Support == Proposal to add a welcome Bot to the Central Kanuri Wikipedia == Hello Community members am proposing to add a welcome Bot to our wiki ,you opinions are welcomed. [[Faidatema:MohammedBama123|MohammedBama123]] ([[Mana faidatǝma yǝ:MohammedBama123|mana]]) 21:33, 26 Armalan 2025 (WAT) :Support [[Faidatema:Umargana1|Umargana1]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Umargana1|mana]]) 22:19, 26 Armalan 2025 (WAT) ::I support [[Faidatema:Banabulama|Banabulama]] ([[Mana faidatǝma yǝ:Banabulama|mana]]) 22:21, 26 Armalan 2025 (WAT) j6it3u9wped1ham1c9no5b7n30q31a3 0 1843 22704 20643 2025-03-29T22:52:22Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22704 wikitext text/x-wiki '''William Thomas Blanford''' CIE FRS (7 kəntawu Octoberye saa 1832-kəntagə Yuni sa'a 23 saa 1905) də ilmuma cidiye'a alagəwa'a Nasara notəma. Shiga zauro taktəyin kəla shima edita kitawu kura kəla Fauna British Indiabeyen, Ceylon-a Burma-a kunten. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Blanford''' də sha London lan katambo William Blanford-a Elizabeth Simpson-a lan. Bawanzəye cidaram batau fatonzaye kəla zawal Bouverie, Whitefriarsyen mbeji. Mowonti kəlanzəye Brighton-a (sa'a 1846)-a Paris-a (1848) lan kərawono. Shiye kasuwu fatonzaye kəla awo kəlta-a kuru dinar-ayen kəllatə kuru maaranta zaye Somerset House lan kərawono.[3] Nəlefaye sha sətanadən, saa indi fato kasuwuye Civitavecchia lan sawanzə bawanzəye lan cido. == Lamintǝ == <references /> 1zjt75ppmgtiwviy7ogk7282k7dl8c9 0 1844 20645 20644 2025-02-13T07:45:31Z Banabulama 37 /* Kǝnǝngan nzǝ buro ye */ 20645 wikitext text/x-wiki '''Johann Heinrich Blasius''' (7 kəntawu Octoberye saa 1809-kəntagə Mayuye kawunzə 26 saa 1870) də ilmuma dabba'a lardə Jamus ye. Tadanzǝ, Rudolf Heinrich Paul Blasius (1842-1907) kuru August Wilhelm Heinrich Blasius (1845-1912) dǝ sandima ilmuwu kǝla nguruwaben. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== Suro saa 1836 lan, shiga kəra gultuwuye ro wallono kəra gultuwuye lan suro Braunschweig yen. Saa 1840 lan, garten garten der jami’a braunschweig ye kǝlzǝna. Suro saa 1859 shiga darekta fato kareya adabe gənatəbe (Braunschweig) bəlinro təkkəna kuru suro saa 1866ben shiga darekta fato kareya adabe Herzog Anton Ulrichbe ro wallono. ===Lamintǝ=== 38czml1glr97qru35ajzyud7gfi0vs0 0 1845 20647 20646 2025-02-13T07:56:28Z Banabulama 37 /* =Lamintǝ */ 20647 wikitext text/x-wiki '''Willis Stanley Blatchley''' (kǝntagǝ kǝntawu Octoberbe kawunzǝ 6, saa 1859, yala madisonbe, kǝntawu Maybe kawunzǝ 28, saa 1940, indianapolis, indiana) shima ilmuma kuliwabe-a, ilmuwu malacologybe-a, ilmuwu cidibe-a, kuru ruwoma-a. Kǝrawa nzǝ ye dǝn sandi Coleoptera a, Orthoptera a, Hemiptera a, kuru sandi nji shawa lan mollusca Indiana be ya. Blatchleyye taxa kada bayanzǝna. Fatonzə Dunedin, Florida lan də, fato Willis S. Blatchley ye də, suro kitawuwa gargamye lardəye lan somtəna. Connecticut lan katambo kuru amnzǝ kura Indiana ro saa 1860 lan ngawo saa falyen lezana. ===Lamintǝ=== 323magnh5vixntdlu80cwfcweigeniv 0 1846 20649 20648 2025-02-13T08:02:30Z Banabulama 37 /* Kǝnǝgan nzǝ buro ye */ 20649 wikitext text/x-wiki '''Pieter Bleeker''' (10 kəntawu Julyye saa 1819-24 kəntawu Januarybe saa 1878) shidə liita Dutchbe, ilmuma kəla dabbawaben, kuru ilmuma kəla dabbawaben. Shidə kitawunzə bənyiwa gədi Asiabe dəwo kate saa 1862-a 1877-ayen baksanadən nowata. ===Kǝnǝgan nzǝ buro ye=== '''Bleeker''' də kəntawu Julyye kawunzə 10 saa 1819 lan Zaandam lan katambo. Cidama liyitabero cida askərra Royal Netherlandsbe gədi indiayedən cidawono saa 1842lan səta 1860ro saadənan, Dutch gədi india (kərmadə Indonesia)lan cidawono. Loktu shimadən, cidanzə ichthyologybe ngəwuso sədin, cidanzə askərrabedən nguron. Shiye samfurranzə kada na bənyiwu fatobe lan səbandəna, amma shiye kuru nəmkam kəltəramma kada garzəna shidoni samfurra shiro samfurradə nasha gomnatiye gade-gaden suro jaziradəben zuzayinma. Loktu shiye Indonesia lan dazənadən, shiye awoa alakkata 12,000 samin sabkono, ngəwunzaso kərmaaro nasha alagəwa alagəwabe Leidenbedən kara. ===Lamintǝ=== lf5pjowev8ccg2fthbhw72ayhr8lsjp 0 1847 23366 20652 2025-04-11T15:19:48Z Umargana1 21 23366 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Marcus Elieser Bloch''' (1723-1799) dǝ shima liita donyi lardu Germany ye, shi donyi bana nzǝ kǝla ilmu bǝnyi ye lan nozana ma, shi donyi kitawu nzǝ nguwu lan bǝnyi dinaye bayanjin ma. Fato Yewudibe təlam Hebrewben wurazəna, təlam Germanbe-a Latinbe-a səlina kuru anatomy kərazəna kawu Berlinro kurunro napcinro. Shiye gargam alagǝbe kada sapsǝna, musammanno samfurra bǝnyibe. Shiga ilmuwu ichthyologistbe karnu kǝn 18thbedǝro gozana, kuru kakkadǝ kada kǝla gargam alagǝbe-a, anatomy-a, physiology-aben ruwozǝna. ===Kǝnǝngan nzǝ buro ye=== '''Bloch''' də Ansbach lan katambo saa 1723 lan na do baanzə Torah ruwotəma kuru yanzə shago gana laa mbeji. Fatolan adab Hebrewbe kərazəna, Hamburglan liita surgeonbe Yewudibero kəra gultəma kəlanzəbero wallono. Na allan təlam Jamusbe-a, Latin-a, anatomy-a səliwo. Daji Berlin lan kurun kərazə kuru suro saa 1762 yen Frankfurt on the Oder lan degree doctorate ye səbandəna kəla kasuwa kadiyiben. Daji kurun liyita kuraro wallono Berlin lan kuru Breinche'a nya'ano, fero "yewudi təkənama" Ruben Joseph Rintel (1699-1765?) suro saa 1765 lan. ===Lamintǝ=== kaf1ujeulftrjhi5z6d3i8rznf26i2s 0 1848 21792 21791 2025-03-11T05:09:05Z Umargana1 21 /* Lamintǝ */ 21792 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Johann Friedrich Blumenbach''' (kǝntawu) kǝntawu Maybe kawunzǝ 11, saa 1752-kǝntawu Januarybe kawunzǝ 22, saa 1840) shima kurun diwoma lardǝ Jamusbe, ilmuma alagǝwabe, ilmuma tiyi kamye kuru ilmuma hal adamganabe. Shima ilmu zoologybe-a anthropologybe-a, ilmu kimiyabe-a, ilmu kimiyabe-a badizənaro gozana.[3] Shiga "kamdo yayaktǝ launube kunkuntǝma" lan bowozana. Shima kam buro salakkin kəra kəla adamganaben naptə nasha gargam alagəlaben kulassənadəwo. Kərawanzə kəla anatomyben faidatə jiliwa adamganabe yayaktəro faidatəna, suronzan uwu mbeji wono, Caucasian-a, Mongolian-a, Malayan-a, Ethiopian-a, American-a.[5] Shidə memba am gargamma zamanbe mowonti gargambe Göttingenbe lan bowozayin dəye. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Blumenbach''' də fato fatonzaye Gotha lan katambo. Baanzə shima Heinrich Blumenbach, kura mowonti fatobe; yanzǝ dǝ shima Charlotte Eleonore Hedwig Buddeus wo. Shiga fato ilmuwube zauro kəllatalan katambo. Blumenbach də kərazəna suro Gymnasium kura Gotha ye lan kawu kurun kərajinro, buron Jena lan kuru Göttingen lan. Shiga prodigyro asuzana sa’anzə mewun arakkən suro saa 1768. Shiye suro saa 1775 lan M.D. thesis De generis humani varietate nativa (Kəla nəm gade-gade adamganabe, Jamiya Göttingenbe, shidoni buro salakkin saa 1775lan baktənadə, daji waltə warak kəladən faltəna saa 1776lan). ==Lamintǝ== 7d2qqku2vv4fo2ey3m6af2mnpita4ae 0 1849 20689 20688 2025-02-13T19:18:20Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 20689 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''August Victor Paul Blüthgen''' (25 july 1880 suro Mühlhausen, Thüringen-be kawunzǝ 2 Satambaye saa 1967 suro Naumburgben) shima malǝmma dabbawabe suro lardu Germanybe shido masku kuliwabe shido Hymenoptera nozǝnama. Shidə Liyita sharabe, Jurist kuru shawarima sharaben. Blüthgen ye jili Aculeata ye kada bayanzəna (kuli kəmaaye). ==Lamintǝ<ref>https://www.smithsonianmag.com/science-nature/hero-convinced-fellow-ornithologists-obvious-stop-shooting-birds-watch-them-instead-180985445</ref>== t4pumnikpud2l3zqzhuo5i0xoswoh4f 0 1850 20696 20695 2025-02-13T20:05:21Z Ummusalmasuleiman2001 55 20696 wikitext text/x-wiki '''Edward Blyth''' (23 Disemba saa 1810 - Disemba 27 saa 1873) shima ilmu dabbawabe Nasarabe shido kǝnǝnganzǝ nguwuso lardǝ Indiaben cidazǝnama naptǝ kǝndaram dabbawabe suro karapka Asiaticbe Bengalbe suro Calcuttaben. Shiye catalogs fato kareya adabe gənatəbedəga bəlintəgə badiwono, Catalog of the Birds of the Asiatic Society suro saa 1849ben baksəna. Shiga cida ngəwu kəlanzəro diworo dapsana, amma samfurra ngudobe na A.O. Hume-a, Samuel Tickell-a, Robert Swinhoe-a kuru gadeso-a. Gargamzə kəla Cranesben ngawo kərmunzəben suro saa 1881ben bakkada.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Oxford_Dictionary_of_National_Biography</ref> ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== Yim kawu kəntawube 23 kəntawu Disembabe saa 1810-lan, Blythdə Londonlan katambo. Babanzǝ, kazǝmu sǝdinma, suro saa 1820 lan bawono kuru yanzǝye shiga Dr. Moworonti Fennellbe suro Wimbledonben. Shidə kəradə səraa, amma ngəwusoro shiga karaa karəngəndən loktu bannajin. Mowonti kolzə suro saa 1825, shiye kəra chemistrybero lewono, shawari Dr. Fennell, Londonlan cidiya Dr. Keating də St. Paulbe Cocinzǝ. Shiye kəra gultəgədə shiro kəjizənyi kuru Tootinglan cida kurun kəndoye badiwono, amma suro saa 1837yen cida kolzə sa'anzə ləbtəma-a edita-aye jarabtəro. Suro saa 1836 lan, shiye kitawu Gilbert White ye gargam alagəla Selborne ye dəga sutuluwuna shi do ne saa 1858 lan waltə baktəna ma. ==Lamintǝ== 41x88y5xu19whv9zzx1b8ialb3qb8q9 0 1851 20694 20693 2025-02-13T19:57:09Z Ummusalmasuleiman2001 55 20694 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''José Vicente Barbosa du Bocage''' (2 Mayu 1823 - 3 Nuwamba 1907) də ilmu dabba'aye, siyasama, kuru shehu ilmuye lardə Portugal be. Shidǝ shehu ilmu dabbawabe kuru amari yioma fato kareya adabe gǝnatǝbe lardǝbe kǝla gargam alagǝbe-a kuru kimiyabe-a suro Polytechnic Institute of Lisbonben, na shimadǝn shiye zaumaro banazǝgǝna nasha fuwutǝgǝram ilmu dabbawabe Portuguesebe-a kuru kulashi-aben. Cida donyi kimiya be Bocage be du bayan suwudo alauwa jilitioa kada, taganasmaro dabbai be lardǝ Portuguese be ya lardǝ Africa be ya, kuru kǝla taxonomy be lan kakkadǝa nguwu lǝpkono, ilmu zoologyiya fuwuzǝyin lardǝ Portugal ya lardǝ gadibe yadǝn yadǝn.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Jos%C3%A9_Vicente_Barbosa_du_Bocage#cite_ref-:0_1-2</ref> ==Kǝnǝgan nzǝ buro ye== '''José''' də kəntagə Mayye kawunzə 2, saa 1823 lan, Funchal lardə Portugal ye lan katambo, fato Du Bocage ye kaduwu Faransa ye lan. Baanzə, João José Barbosa du Bocage də, cida askərraye amma Brazilro zuwuru saa 1830 lan dalil kərmai mai Miguel I Portugal ye dəga kəriwutə nankaro. Yallanzadə Rio de Janeiro lan walta kəllata, na doni rawanzə Bocageye, José Ferreira Pestana [pt], maaranta laa amnzə indisoye kəra gulzayinma koksənadən. Ngawo kənasar kəla nəmkambeyen suro saa 1834yen, yallanzadə Funchalro walgada, nadən João Josédə cidama customye sədin. ==Lamintǝ== 0w501kx7oxq7z6bzvkjgazs6am7y2pd 0 1852 20679 20662 2025-02-13T16:46:01Z Umargana1 21 20679 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Marie Firmin Beaucourt''' (19 Afərilu 1819 - 4 Fabarairu 1904) shima ilmu dabbaye kuru kisandima Faransabe. Nasha cidaben, shiye ilmuma dabbawabe Gabriel Bibron (1805-1848) ro dawartəma cidazəna, dare naptə fato awowa adabe gənatəyen cidazəna. Suro saa 1861, shiga Thailandro zuzaana (sadən shiga Siamlan bowotin), nadən shiye faunadəga kulassə kuru awoa faidaa kada səbandəna. Shiye Auguste Duméril'a (1812-1870) kəllata kəla cida shiro Mission scientifique au Mexico-a kuru America Dawube-a lan bowotindən, jaza Bocourtbe ilmu kimiyabe Mexico-a Central America-aro saa 1864-1866lan sədənaye, nasha faldən loktu Faransaye Napole III Mexicoro lezənadən. Auguste Duméril də suro saa 1870 lan bawono, kuru cida dəga Bocourt ye gozə kowono bana Léon Vaillant (1834-1914) a, François Mocquard (1834-1917) a kuru Fernand Angel (1881-1950) a lan. Rokko Vaillantben, shiye kəra kəla bənyiwaben baksəna, "Kəra kəla bənyiwaben", shidəwo suro cida kimiyabe Mexicobe-a Americabe-ayen mbejidə.[4] Namtə kisandimayen, shidə awo-a kurtəlan gozəna, foto am zamanbe-a kuru fotowa zoologybe-a sədin. Delalandebe coua (Coua delalandei) də, Bocourt-a Fagnet-aye baksana, Alfred Grandidierbe gargam siyasabe-a, zahir-a, alagəwa Madagascarbe-aro cedo. Taxa də sunzə Bocourt yǝ nankaro ===Lamintǝ=== m1m9vo9diqnxcqajrig4vqmehybnhni 0 1854 20692 20691 2025-02-13T19:25:50Z Banabulama 37 /* Lamintǝ[1] */ 20692 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Pieter Boddaert''' (1730-6 kəntawu Maybe saa 1795) də shi kurunma Dutchbe kuru ilmuma alagəwabe. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Boddaert''' də tada ilmuma sharaye kuru nazəmuma su falye (1694-1760). Pieter ganadə M.D. Jamiya Utrecht ye lan saa 1764 lan. == Cida == Shidə maləmma gargam alagəbe alma maternzə, Jamiya [[Utrecht]] bǝn wallono. Watiyawa mewun diyau kəla wasikanzə Carl Linnaeus-a kate saa 1768-a 1775-ayen mbeji.[2] Shidə sawa Albert Schlosser bǝ, shi dəwo kabinetnzə "awowa notəbe" kəla gargam alagəben bayanzənadə. Suro saa 1783 shiye ruwowa 50 lufsəna suwuram asutəram Edmé-Louis Daubentonbe Planches enluminéesben, shidonyi launuwa kurtəbe shidonyi comte de Buffonbe gargamma Alagəbe (bakkatə saa 1749-1789), kimiyabe binomialbedəga [4] cedo. Sandi anyi ngəwunzaso sandima su kimiyabe Linnaeanbe burosalakbewo, sandidə sambisoro faidatin. Saa 2017 lan, ngudowa dunyabe Frank Gill-a David Donsker-aye kəlakəl ngudowa dunyabeyen rozanadə, taxa 190 mbeji shido Boddaertdə shima hukumawo. Suro sandima anyiben 112 sandima jiliwa alaubewo kuru 78 sandima jiliwa alaube sənanaro gotəna. Jili alagǝbe fal, shido hoopoe starling lan bowotin dǝ, kǝrma dǝro baro walzǝna.[6] ==Lamintǝ<ref>http://linnaeus.c18.net/Letters/display_bio.php?id_person=833</ref><ref>https://web.archive.org/web/20120208104548/http://www.scricciolo.com/avium/autori_neornithes1.htm</ref>== 2ali3uvd60oz8yuyh9txu4u1q9r76oa 0 1855 20676 20671 2025-02-13T16:37:03Z Umargana1 21 20676 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Oskar Boettger''' (Jamus: Böttger; 31 March 1844 - 25 Satumba 1910) dǝ ilmu dabbaye ilmu dabbaye lardǝ Jamus be shi donyi kam lardǝ [[Frankfurt]] am Main ben ben bowotin ma. Shidə rawanzə ilmuma malacologybe nowata Caesar Rudolf Boettgerbe (1888-1976). Saa 1863 lan səta 1866 ro saadənan Bergakademie Freiberg lan kərawono, daji saa falro cidaram kemikalye [[Frankfurt]] am Main lan cidawono.[1] Suro saa 1869 lan shiye degree doctorate nzǝ Jamiya [[Würzburg]] lan sǝbandǝna. Saa fuwuben (1870), shiye ilmuma awowa kaduwube suro fato kareya adabe gǝnatǝye [[Senckenberg]] bǝ suro [[Frankfurt]] bǝn wallono, na shimadǝn suro saa 1875ben shiye ilmuma kareya adabe gǝnatǝyedǝro wallono. ===Lamintǝ=== 1in8wkuohr1ih4czmp8luprsr2klln6 0 1856 20686 20685 2025-02-13T19:03:50Z Banabulama 37 20686 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Charles Mitchill Bogert''' (June 4, 1908-April 10, 1992) shidǝ ilmuma dabbawa be lardǝ Americabe, kuru shima ilmu dabbawabe kuru kulashima fato awowa adabe gǝnatǝbe lardǝ Americabe. ==Kǝnǝngan nzǝ buro ye== '''Mesa''', Colorado lan katambo, Bogert də ilmuma nzunduye fella kəra awowa alagəlaye moranti bəla Los Angelesye suro Californiayen, kashimoma Rocky Mountain Parkye lardəyelan, kuru cidama karaye cida Parkye lardəye USye Grand Canyon National Parkye kawu degreenzə kən tilomi-a master-a kisandiye Jamiya Californiaye, Los Angelesyen səwandinro. ==Lamintǝ<ref>https://species.wikimedia.org/wiki/Bo_Beolens</ref>== 66bm5zww6myo4b0evv6ec6s54fzx2sr 0 1857 21033 21032 2025-02-19T19:18:11Z Mustybdc 38 /* Kǝnǝnga buroyǝ */ 21033 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Babatunde "Tunde" Abdulbaki Idiagbon''' (14 Satumba 1943-24 Armalan 1999) shima jeneral [[Nigeria]] bǝ duwo cida kura askərrayǝ kən 6me, kərmai kura (kən indimi) cidiya kura askərrayǝ lardəbǝ Jeneral [[Muhammadu Buhari]] bǝn saa 1983 lan səta 1985 ro saadənan. Shidə kuruson wakil kura gumnati askərra [[Nigeria]] bǝ kate saa 1966-a 1979-ayen, cida askərra kəriyǝ [[Borno]] yǝ cidiya gomnati askərra General [[Olusegun Obasanjo]] bǝn cidazəna.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Tunde_Idiagbon#cite_note-Premium_Times_Nigeria-1</nowiki></ref> ==Kǝnǝnga buroyǝ== Idiagbon də sha fato baanzəyǝ Hassan Dogoyen katambo shidoni kaduwu [[Fulani]] ye kuru yanzə Ayisatu Iyabeji Hassan Idiagbon yim kawu 14 kəntawu September yǝ saa 1943 lan Ilorin, kəriye [[Kwara]] yedən.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Tunde_Idiagbon#cite_note-Ojo-Ayodele-2</nowiki></ref> Mowonti primary United bǝ Ilorinlan saa 1950 lan səta 1952 ro saadənan kuru moranti primari Okesunabǝ Ilorinlan saa 1953-57 ro karaa. Shine ilmunzǝ secondary yǝ mowonti askǝrra [[Nigeria]] bǝ [[Zaria]] lan kate saa 1958-a 62-an sǝwondǝ. == Lamintǝ == l120qejyn7miu4svmt7kzt5myrs3g10 0 1858 21851 21848 2025-03-13T08:36:18Z Banabulama 37 21851 wikitext text/x-wiki '''Ameena Hussein''' Ameena Hussein (1964lan katambo) ilmuma naptəram jamabe lardə Sri Lankabe, kitawu ruwotəma, tartiptəma. Hawarranzə gana-gana, Fifteen-a Zillij-a də, lamba kadaro karrada.<ref>https://web.archive.org/web/20171107002811/http://ameenahussein.com/page/essay_muttur.htm</ref>[2] == Gargam == Ameena Hussein də sha saa 1964 lan Colpetty lan katambo (kərma dəro Kollupitiya lan notə), lardə Fəte Sri Lanka ye dən. Baanzə, Madhi Hussein də, luwala kuru yanzə, Marina Caffoor də, kamu fatoye. Ameena də yanzəgana feroye mbeji. Amnzǝ kuraye feronza indiso dǝga sǝkǝ halnza kǝrabe dǝga sǝtayin. Ameena Hussein də kərazəna suro fato ibadaye St.Bridget yen, shi do Kollupitiya lan kara də. Shidə fuwura ngəla gəyi kuru ruwotəma hangallan.[3] ==Cida adabbe== == Lamintǝ == op0xzqqa7tzbrjscoxb5xil8mep15ig 0 1859 20791 20786 2025-02-15T21:43:14Z Umargana1 21 /* . Kǝnǝnga-a kuru cida-a */ 20791 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Olive Swezy''' Olive Swezy (sagǝ 1878-1963) shima ilmu dabba lardǝ [[America]] bǝ duwo. Shiyǝ dinoflagellata-a amoeba-a kərazəna. Swezy yǝ rokko Charles Kofoid yǝ lan cidajin, mauduwu donyi zoology lan faidatin ma. Shiye kulashi kəla amoebas do kwasuwa suwudin yen sədəna kuru kulashi buroyǝ kəla oogenesis yǝn rokko Herbert McLean Evans yǝn sədəna. Suro saa 1940s yǝn, Swezy yǝ kakkadi kəla Nazism yǝn ruwozəna kuru am [[Japanese]] [[America]] yǝ so dəga sandiya suro sandiya suro fatoyen rozəna<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Olive_Swezy#cite_ref-Early_1-0</ref> == . Kǝnǝnga-a kuru cida-a == Swezy də bula la shiro Shohola san sha katambo, suro saa 1878 bǝ lan. Shiye BS nzǝ suro saa 1913 lan sǝbandǝna, ngawo adǝben MS suro saa 1914 lan sǝbandǝna. Suro saa 1915 lan, shiro PhD suro ilmu dabbawaben Berkeley lan cedo, shiyǝ kitawunzǝdǝ shiro Kinetonucleus Flagellatesbe-a kuru Binuclear Theory Hartmannbǝ-a. Ngawo kəranzə tamozənayǝn, Swezy yǝ kulashinzə gozə kowono cidiya Charles Kofoid bǝn, shi dəwo kura kəra zoology bǝ kən indimidə.[1] == Lamintǝ == 8moofyqexldxybzag70j0nhtbnkh5wv 0 1860 20847 20846 2025-02-16T21:07:59Z Ummusalmasuleiman2001 55 20847 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Nupe]] də (kuru sandiya Anufeya, Nupenciya, Nyinfeya, Tapalan notənadə) təlamma Volta-Nigerye dalami Nupoidyedə amma Nupeye nasha yala dawu Nigeriayedə manazan. Samtəramzə nasha cidiyedə kəriye [[Niger]] ye'a Kwara'a, [[Kogi|Kogi'a]], [[Nasarawa|Nasarawa'a]] kuru bərni kura lardəye'a lan zauro nozəna.[<ref>https://www.pulse.ng/lifestyle/food-travel/discovering-the-nupe-people/5842hcl</ref>] [[Nupe]] də Kakanda'a karəngə nasha gartə-a kalimawa-ayen. Gananzə yayi təlamma [[Nupe]] ye indi gade-gade mbeji: [[Nupe]] dawuye-a [[Nupe]] Tako-a. Adadu jamabe [[Nupe]] də shima təlammado amma Nupeye manazandə,[5] sandidoni nguwuso kəriye [[Niger State|Niger]] ye [[Nigeria]] lan nabsanadə, cidi sədi alammaanna square kilomita 18000yeyi suro [[Niger State|Niger]] Basinyedən, nguwuso yala kəmoduwuye kate Kontagora-a Guara-a kəltanadə Kainjilan səta cidiya Baroyero saadənadə, kuru kəriye Kwari Federal Korayedəa. Nupedə nguwusoro Bidalan manatin, kəriye Niger yeya nasha kornzəyeya. Kuruson bəladiya kəmoduwu Benueye batau Ibiyeya gədi Lafiayedən manatin. [[Nupe]] də kaduwu təlamma buroyedəa kəlzəna alammaanna Benu Kutigiyedə, sandidoni asaldən Kanuri manazandə, kuru [[Gbagyi]] Lemuyedəa.[<ref>http://www.rogerblench.info/Language/Niger-Congo/VN/Nupoid/Nupoid%20Overview%202013.pdf</ref>] Nupe-Takodə ("Nupe Cidiyayedə", kuru "Bassa Nge" lan bowotin) Bassa Ngeye manajin, sandidoni Bassa Nge au Bassa Nupe təlamma Basa-Benueye manazan kuru manamen Nupe dawuyedəa karəngə.[<ref>https://www.pulse.ng/lifestyle/food-travel/discovering-the-nupe-people/5842hcl</ref>] Yayaktǝ Təlamma Nupeyedə dalami Nupoidye kufu təlamma Benue-Congoyedəro kara. Təlamma gade kufudəyedə sandima Igbira (Ebira), Gade, kuru Kakanda. Nupedə zauro Kakanda'a leyata nasha gartə-a kalimawa-ayen. Gananzə yayi təlamma indi gade-gade mbeji: Nupe dawuye-a Nupe Tako-a.[<ref>https://www.encyclopedia.com/places/africa/nigeria-political-geography/nupe</ref>] == Laminte == 1paeqfhbbu9u8xwzu3zqg4i8qfhas4d 0 1861 21789 21788 2025-03-11T05:04:45Z Umargana1 21 21789 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kwasa Coronavirusbe 2019 (COVID-19)dǝ kasuwa kosuwabe shiga suwudinma kuru shiga suwudinma SARS-CoV-2. Suro kǝntawu Janwariben sagǝ 2020, kwasadǝ dunya sammasoro tartǝgǝna, adǝye sǝkǝ kwasa COVID-19be suwudǝna. Alama COVID‐19bedə gade-gadejin amma ngəwusoro suronzan kawudo-a,[7] nəmkəluwu-a, kasa-a, yintə zau-a, kayiyi ba-a, kəji ba-a mbeji.[8][9][10] Alama-adə kawu fal səta mewun degəro saadənan badijin ngawo kwasuwadəye fəlezənayen. Gananzə yayi am do kwasuwadəye sandiya sətanadə alamaram asutinma fəlezayin ba.[11][12] Sandi donyi alamaram kwasuwabe asutinma tuwandinma, nguwuso (81%) alamaram gana au dawu-dawuro tuwandin (pneumonia ganaro saadəna), amma kashi 14% alamaram zauro zau tuwandin (dyspnea, hypoxia, au 50% ma kozəna fufuro suro fotoyen), kuru kashi 5% lan alamaram zauro faidajin, faida ba).[13] == Lamintǝ == 1z2bp6q6vgjk117r1me0b2v13x33q1t 0 1862 20965 20964 2025-02-18T13:13:09Z Ummusalmasuleiman2001 55 20965 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===North Korea=== Korea yala be də,[d] hukumamen kərmai jama be Korea bə (DPRK),[e] shima lardə gədi [[Asia]] bewo. Shidə reta yala [[Korea]] Peninsula be də kuru kalangai [[China]]-a [[Russia]]-a yalalan kəmoduwu Yalu (Amnok)-a Tumen-a lan, kuru [[South Korea]] anəm lan Korean Demilitarized Zone (DMZ) lan. [[North Korea]] də, futu kamanzə anəmye yeyi, shima gomnati halal kəriye sammasoye-a jazirawa shitinzəye-aye dayingata. [[Pyongyang]] də shima bərni kura lardəye wo. Kəri [[Korea]] bedə buro salakkin zaman Paleolithic cidiya bedən napsana. Mairinzə buro salak bedə gargamma [[China]] bə badiyaram karnu kən 7th BCE lan nowata. Ngawo mairiwa yakkə korea ye silla-a balhae-a ro kəltanayen datəgəram karnu kən 7 me dən, korea də mairi goryeo (918-1392)-a mairi Joseon-a (1392-1897) sandima sunotin. Mairi korea be (1897-1910) də suro saa 1910 lan mairi [[Japan]] bero kəllono. Suro saa 1945 yen, ngawo [[Japan]] ye kəlanza sakkənayen dareram kəriwu dunya be kən indi miyen, [[Korea]] də nasha indiro yakkata kəla 38th parallelben, yaladə [[Soviet Union]] ye səmowona kuru anəmdə United Statesye səmowuna. Suro saa 1948 yen, gomnatiwa gade-gade [[Korea]] lan kokkada: gomnatiwa socialistbe-a soviet-a kəllata Democratic People's Republic of Korea yalalan, kuru capitalist-a, fəte-ro kəllatadə republic of Korea anəmlan. Korea Yalabeye Korea Anəmro 1950 lan bətərəm sadənadə kəriwu Koreabe badiwono. Suro saa 1953-yen, tawadə kəriwu [[Korea]] bedəye kannu rotə suwudə kuru nasha askərraye (DMZ) kokkono, amma tawadə nəlefabe ngaltema musko təkkənyi. Ngawo kəriwuben North Korea ye bana razəgəbe-a ilmu-a lardəwa Eastern Bloc be gadesoye sadənan zauro riwa səbandəna.<ref>http://naenara.com.kp/main/index/en/politics</ref> == Laminte == qgy94q5zn9zx5m8jute95jzw31wfh6a 0 1863 22819 20984 2025-03-31T05:56:20Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22819 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Eliza Acton''' Eliza Acton (17 April 1799-13 February 1859) də shima kəmbu ruwotəma kuru nazəmuma Nasaraye shi do ne kitawu kəmbu detəye buro salak ye Britain ye dəga ləbsəna ma, kəratəma fatoye nankaro, kəmbu detəye zamanye yalla kəlanzaye ro. Kitawudəye kəndo kərmaaro dunyalan faidatinma karewa kəmbube somtə-a kuru loktu kəmbu detəbe shawari-a awo kəmbube wosoro yitagatsəgəna. Surodən awowa kəmbube buro salakbe təlam Nasaraben [[Brussels]] sprouts-a spaghetti-a nankaro mbeji. Kuru suronzən awo kəmbube buro salakbe Actonbe "[[Christmas]] pudding" lan bowonodə mbeji; kəmbudə sha plum pudding lan bowotin, futu kəmbudəye buron fəlezəna, amma Acton də shima buro salakkin sudə-a futu kəmbudəye-a kəlzə. Acton də suro saa 1799 yen bula Sussex lan katambo.bula Suffolk lan wurano na do maaranta feroye naptəramye sədin kawu loktu [[France]] lan bannajinro. Sa [[England|Englan]]<nowiki/>d dro waltənadən saa 1826 lan kitawu nazəmube baksəna kuru kitawunzə kəmbu detəye saa 1845 lan cutulo, yalla dauye nankaro. Ruwotəna futu hangal gojinlan, kitawudə waltəm kuruwuye zauro saraana. Suro saadəyen waltə bakkatə kuru baktəwa kada jasha'a har saa 1918 ro saadənan, loktu Longman, kitawudə baktəmadə, waltə baktəro shawari gozənadən. Suro saa 1857 lan Acton ye kitawu burodi fatolan faidatəye Nasaraye ləbsəna, cida kəraye-a kəraye-a kəla detə zamanye kozəna. Cidadə suronzən gargam burodi tandobe lardə [[England]] be-a, kəra duluwuwa burodi baktəbe [[Europe]] be-a kuru futu kəmbu detabe kada-a mbeji. Saa dareye baktənzəyen, kənasar Isabella Beeton be kitawunzə Mrs Beetonbe kəla fatowaro cistayen (1861) dəye sha zamzəna, shidoni awowa kəmbube kada cida Actonben tətandənadə. Detə zamanbedə kamilro waltə baktənyi yaye saa 1994lan, kitawudə detəmaso Nasarabe nasha kənindimi karnu kən 20thbedən saraana, kuru am ngəwunzaso taasirzəna, [[Elizabeth David]]-a, [[Jane Grigson]]-a, [[Delia Smith]]-a [[Rick Stein]]-a kunten. == Gargam == Talla do Acton ye suro Ipswich Journal ye lan maaranta naptəramzəye lan sədəna Eliza Acton də kəntagə Aprilye kawunzə 17 saa 1799 lan Battle, [[Sussex]] lan katambo, kuru coci parish fatoye lan kəntawu June ye kawunzə 5 lan baptizəna. Shima kura yanzəganawa feroye arakkə-a yanzəganawa yakkə-a John Acton, kam mbal tandoma, kuru kamunzədə Elizabeth, Nee Mercer-aye shiro kurawo. brewery.[4][b] Suro saa 1811 lan Trotman bawono, kuru John ro dama cidaram dəye cidamanzə ganaro waltəye cedo; shiye kasatkono kuru kasuwudə sunzə Studd-a, Halliday-a Acton-aro faltəna. Sheila Hardy ye, suro gargamzə Eliza yen, John ye zauro karzə kəlanzə’a kasuwu dəro yiwo ro surin.[6] Suro saa 1817 lan Acton-a, Miss Nicolson-a kəlanzən hawar gade notənyi-a "moranti naptəram kamuwa sənanaye" Claydon lan kazana, diya [[Ipswich]] yǝn. Suro saa 1819 lan Acton ye maaranta də kolzə kuru gade suro kəntawu September yen yanzəganawa feroye'a kazəna, loktu adəlan Great Bealings karəngəlan; maarantadə mil yakkə (4.8 km) Woodbridgero saa 1822 lan lewono kuru waneye saa 1825 lan zaktəna.[8] Badiyaram kənənganzəyen Acton ye loktu gana laa France lan sədəna—[[Paris]] lan au anəm lardədəyen—amma loktu England kolzənadə notənyi; Hardy ye suro saa 1823 lan bəlawurozənaro surin.[9] Gargam kəmbube [[Elizabeth Ray]], suro kitawu [[Oxford Dictionary]] bǝ gargam lardəbeyen ruwozənadən, wono Acton də nəlefanzə nankaro bəla diyabero bəlawurozəna, dalil shiye dunonzə duno ba nankadəro.[1] Waneye shiro suro mbeji sa [[Paris]] ro lezənadən kuru diyaro lezə fero sharabe sambinro. Sandi indidə asuzana kəla "hujja laa kəla adəben bawo, ada fatobe dawunbaro".[13] Hardy ye tiwori dəga kasatsayi, Acton ye yanzəgana feroye Sarah lan bowotin də ba wono, kam nyiyazəna dəma baro (yanzəganawa feroye Acton ye də nyiyazanyi); kuru asuwono shiye baptisma au census record do tada saa kalkalro fəlejinma səbandənyi.[14] Loktu France lan Acton-a cidama soji [[France]] be-a nəmkam kəji ba;[1] mowonjin nəmkam kəltə mbeji, amma adəgairo waljiya namtəna. [[England]] ro waltəna, waneye suro saa 1826-lan. == Lamintǝ == <references /> 63zlpnvp0e8ndnh58ddrq6yr0g84j6t 0 1864 22695 20990 2025-03-29T22:33:37Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22695 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jean Adam''' Jean Adam (au Adams) (30 April 1704-3 April 1765) də shi nazəmuma [[Scotland]] be daraja cidawuben; Suro saa 1734 lan kitawu nazəmuwanzəye baksəna shiro Miscellany poems gultinbdə, amma kungəna nazəmuwa ngəwu British colony Boston North [[America]] bero zutəyedə, na ngəlaro saladinbadəye səkə shiga buron kəra gultəgəro walzə kuru dare cida fatobe ro walzə. Saanzə fiyakkəlan suro litari bəla Glasgowyedən kungəna baro bawono. == Saa buroye == Greenock lan fato fato kuluwuye lan katambo, Adam də ganaro yatima.[2] Cidanzə zauro nowatadə (kənga ləbtəmadə loktu laaro gashiptəna yaye) shima "There's Nae Luck Aboot The Hoose", hawar kamu maaranjiye-a kwanzə suro kuluwuyen nəlefa'aro waltəna-a. Hawartəna kəla Robert Burnsbe kəla nəmngəlanzəben suro saa (1771) ben bayanzəna, saa kada ngawo kərmu Adam ben. Adam də ilmu kəra-a, ruwo-a, tusu-aye gana. Buron nazəmu səbandəna sa kitawu kərawobe Sir Philip Sidneybe Countess Pembrokebe Arcadia (1590) də kərazənadən sa cida fatobe waziri West Kirkbe Greenockbe sədindən. Na shimadən cida John Miltonbe-a fasari kitawuwa kurebe-a nowono. == Cida rowobǝ == Kəranzəye sha ilhamzəgəna, kəlanzəro nazəmu ruwotə badiwono kuru Mr Drummond falye banazəna, kam ada-a karewa-a sabtəma, nasha kungəna sabtəyen nazəmuwanzə Miscellanyye baktəro, shidoni James Duncanye saa 1734lan baksənadə.[3] Am 150 yeyi mbeji, suronzan cidawu customye-a, kasuwu-a, malumma adinbe-a, sanyawu fatobe-a, kuru kam kura [[Thomas Craufurd]]-a, Laird of Cartsburn-a, shi do kitawudə shiro sadǝnama. Kurtə darajanzə-a ngawarzə-aye fəlezəna kuru nazəmu 80 mbeji, sammaso kəla adin-a nəmngalwo-ayen. Amma ladodə asutəramma gənyi, kuru kəndaramma kungənaye Adam bǝ də zauro battizəna ngawo kungənanzə gənazənadən faidatə kitawuwa kada kərmai Britishye Boston North [[America]] bero zuzənayen, nadəlan ngəlaro ladonyi. Adam ye saa kadaro cidazəna maaranta yimlan Cartsdyke lan, na shiye tambonzəyen. Ngawo saa 1751 lan cida fatobe ro wallono kənənganzə sammason. Kǝnasarnzǝ ganadǝ waltǝ sǝwandǝnyiro, Adamsdǝ suro Town's Hospitalben bawono, fato talaabe Glasgowlan, kǝntawu Aprilye kawunzǝ 3 saa 1765lan, ngawo shiye suro zawalyen lejinro hawarzanayen. == Lamintǝ == <references /> i1f2edtvw31hufx7qrpx7ilvaive6sw 0 1865 20999 20998 2025-02-18T22:22:41Z Umargana1 21 20999 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Lucy Aikin''' Lucy Aikin (6 kəntawu Nuwambaye saa 1781-kəntawu January yǝ kawunzə 29 suro saa 1864) də gargam ruwotəma Nasarabe, gargam ruwotəma kuru watiyama. Kuruson cidiya su falyen alamanna Mary Godolphin yeyi lan bakkono. Yallanzə kəra gultəmasoye suronzan bawanzə Anna Laetitia Barbauld mbeji, nazəmu ruwotəma-a, ruwo-a kuru kitawuwa nduliye-a. == Kenenga buro yǝ == Kǝnǝnga buroye Aikin də bula [[Warrington]] lan katambo, kuru Lancashire lan,suro saa 1781 lan. Shidə tada kən diyaume kurunma John Aikin (1747-1822) ye, kuru kamunzə [[Martha Jennings]] (1830 lan bawono). Sandidə yalla kərawu Unitarians be nowata. Baanzə Lucy ye də gargamma, kuru kakanzə də, shiye John Aikin (1713-1780) lan bowotin də, maləmma Unitarian ye kuru allamtəma ilmu adin ye, shi do ne Warrington Academy'a kəllata ma. Bawa Lucy ye də shima [[Anna Laetitia Barbauld]], ruotəma nduliye sua, kuru yanzəgana [[Arthur Aikin]] (1773-1854) də ilmu chemist ye, ilmu razəwuye kuru ilmu kimiyaye ruwotəma, kuru yanzəgana [[Charles Rochemont]] (1775-1847) də sha Barbauld ye gozə liyita kuru chemist ro gowono. Yanzəgana gade, fasal garbe Edmund Aikin (1780-1820), cidawa faida'a kəla fasal garben ruwozəna.[1] Lucy Aikin də amnze ma kura so Great [[Yarmouth]]-a [[Stoke Newington]]-a lan napsana hatta baanzə bawono suro saa 1822 lan, sa [[Hampstead]] ro lezənadən. Na shimadən, loktu gana Wimbledon lan dawunbaro, kənənganzə gafsənadə sədəna. Ganaro maaranta yimlan Yarmouth lan kara, amma nguwusoro baanzə-a bawanzə-aye sha kərazana, nizam ilmuye buroye bastəma. Shiye "zauro təlam [[English|Nasara]]-a, [[France|Faransa]]-a, [[Italy|Italiya]]-a, Latin-a adab-a gargam-a kərazəna,"[1] majallawa baktə badiwono sa'anzə 17 lan, kuru tussənyi baanzə banazə ruwonzə edita ro wallono.[2] == Cida == Cidawa Aikinbedə nasha kisandibe-a, naptəram jamabe-a, kuru adab-a zamanzəbedəro fəlezəna, adinzə-a, askərranzə-a au gargam majaliskube-a .[1] Suro saa 1810 lan cidanzə buro salakbe, Epistles on Women, Hallanza-a Kəndaramnza-a Zamanwa-a Lardəwa-a Gade-gadeyen Misallo, Nazəmuwa Kada-a, kuru Suro Saa 1814-lan cidanzə bəlin, shiro Lorimer, a Tale gultində. Adə kasadəwa buroye, amma darajanzə cotto cidawa gargamye kate saa 1818-a 1843-a lan baksanadəye sha səbandəna: Memoirs of Court of Queen Elizabeth (1818); Hangal kəla shararam James I. (1822); Hangal kəla shararam Charles I. (1833); kuru kənənga Addisonbe (1843). Dareram awowa anyiye, suronzan wasika Addisonbe kada mbeji ngaltema baktənyidə, shima mauduwu ruwo Macaulaybewo, shidoni cidawa Aikinbe gadedəga zazaksənadən, kuru musammanno Memoirsnzə Court of James I, asuzəna shidə "zauro fatolan suro ruffs-a kuru peaked beards-a Theobal stewirdsben kozənaro. Tewur shayibe Annebe Hamptonlan."[3] Suro taktəwanzə gadeyen, shi kəlanzəma Charles I tamozənadən ruwozəna, "Wuye kərmaiwu Nasarabe'a letəro shawari cido. Charles IIdə wuro maudu'u gənyi: shiye wuga jilinyi'a zortədə sədin." Aikin ye kənənga bawanzəye-a, bawanzə Mrs Barbauld-a, kuru awowa sənana kada-a ruwozəna 0kg1y0tgv7myhiwqs454y0xwxomgnih 0 1866 21005 21004 2025-02-18T22:32:52Z Umargana1 21 21005 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mary Alcock''' Mary Alcockdə (Cumberlandlan katambo, c. 1742-1798) shidə nazəmuma Nasara be, ruwoma, kuru banama. Shidə nasha laa Lady Anne Miller be kor adabe Bath bedən kara. == Gargam == Mary Cumberland də shima tada ganawo [[Joanna Bentley]] (1704/5-1775) kuru [[Bishop Denison Cumberland]] (1705/6-1774) ye. [[Richard Bentley]], ilmuma dinaye kuru masku Trinity College Cambridge ye də, kakanzə yanzəye, kuru Richard Cumberland (1732-1811), bikke makkarye ruotəma də, yanzəgana. Gananzə bəla [[Stanwick]]-a, [[Northamptonshire]]-a [[Fulham]]-a, [[Middlesex]]-a lan cido. Suro saa 1762 lan yallanzə mairi [[Ireland]] bero napsana, sa baanzə Denison Cumberlandbedə George Montagu-Dunk, Earl kən indimi Halifax be, Lord Lieutenant Irelandbero maləm adinbero walzanadən. Na shimadən nyiyawono, suro saa 1770 lan, amma nəmkam Alcock, kwanzə də, asutənyi (futu wasiyanzəyen shidə Rev. Alexander Alcock).[1] Nəlefa hangal kwanzəyedə alamaram duno ba kuru nyiyanzadə waneye kurnotənyi. Shiye yanzaso-a awanzaso-a ro kwasuwa kuruwuro njistəgəna hatta bazanaro kuru yanzəganawanzə tulurro cistagəna ngawo yanzəgana feroye Elizabeth Hughes, suro saa 1770yen. gaskawa.[2] Shiye cidawa sada’aye kadaro njilarzəna. Suro cidanzə baktənayen awowa indi mbeji shidoni kitawu nowatadəga "hobgoblin nonsense" ro zorzənadə: "The Scribbler," kuru "Receipt[3] kitawu ruwotəbe."[4] Ngalte duno'a gəyi, sa'anzə fiwun tulurlan Northamptonshire lan bawono. Yanzəgana [[Joanna Hughes]] ye cidanzə sabsənadə ngawo kərmunzəyen saraizəna: warakka 183 nazəmu-a ruwo-a. Samnodə hangal gana səwandəna, amma am kəlanza kəlzanadə suronzan am kura-kura adabe-a adabe-a alamanna [[Charles Burney]]-a, [[Elizabeth Carter]]-a, [[William Cowper]]-a, Hannah More-a, kuru am fato mairibe-a mbeji. 0efioz5zh55wkbhoftemxe0xpro2q9p 0 1867 21079 21078 2025-02-20T19:31:50Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Bəladiya-a bəladiya-a */ 21079 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Mafadə nasha gomnati kəriye [[Borno]] ye, [[Nigeria]] ye. Headquarternzǝdǝ bǝla Mafa lan kara. Faraskəram Nəm kura cidibedə 2,869 km2. Juwu == Nəm nguwu jamayedə 103,518 suro kom-komi 2006 yen. == == Bəladiya-a bəladiya-a == Bəladiya-a bəladiya-a cidiya Mafa LGAyen. [[Abbari]] [[Anadua]] [[Gawa]] [[Koshebe]] [[Laje]] [[Limanti]] [[Loskuri]] [[Ma’afa]] [[Mafa]] [[Masu]] [[Mujigine]] [[tamsu ngamdua]] [[Anadua]] [[Kajari]] [[Loslari]] [[Mafa-nguranna]] [[Mafa Abbari]] [[Mbuta]] [[Mijin]] [[Siguabuya]] [[Umari]] [[Zannari]] == Yanawu na laabe == Shi yanawudə suro saaben zauro faltin, loktu harzənadə zauro kawudo kuru kəliye kuru loktu kəliyedə zauro kawudo kuru gana laa njiye.[1][2] == Lamba postaye == Lamba postal bə nadəyedə shima 611.[3] == Gargam == Shidə fal suro LGA'a mewun arakkən doni Borno Emirate'a sədinma, kəriye adaye kəriye Borno yǝ, Nigeria lan kara.[4] == Lamarra fitəna == Yim kawu kəntawube 2 kəntawu Februarybe saa 2015, soja'a [[Nigeria]] bedə Mafa'a Boko Haramlan walta səmowona, kuru bərniwa karəngən Gamboru-a, Abadam-a, Mallam Fatori-a, Marte-a, ngawo cida askərrabe kəllata askərra Nigeria bǝwa Cameroon bǝwa, askərra kəlanza bǝwa, kuru kawu yakkəro bətərəm samibe Chadianbe-a. kmnym9a73y4igor7kogpxo2vxd2esb1 0 1868 21222 21221 2025-02-22T23:34:33Z Umargana1 21 21222 wikitext text/x-wiki {{Databox}} British dǝ awo ngu gojin: == Jamǝ-a, ada-a, kuru təlam-a == Am Britishye, lardə United Kingdomye, kəriyewa Britishye diyaye'a kuru kərmai kərmaiye'a. Asutəram lardə Britishbe, halla am Britishbe-a adanza-a Təlamma Nasaraye Britishyedə, təlamma Nasaraye futu United Kingdom Great Britainyeya yala Irelandyeya manatin kuru ruwotinma kuru, farakro, kərtawa Britishye sammason. Celtic Britonsdə, kufu təlamma kaduwuye kureye Təlamma Brittonicyedə, dalammai təlamma Insular Celticye (buron Britishlan bowotin) Təlamma Brittonicye nowatadə, təlamma kureye == Faidawu gade == Kamso au awowa sandiya kəllata: Britain kura, kərye Jazirawa Britishbe, karapka kərtawabe United Kingdom, lardə kərmai kəlabe Mairi Britishbe, mairi dunyabe tarihibe Mairi Britainbe (1707-1800) Mairi kəlakəlbe Nasaraa Irelandbe-a (1801-1922) Raj Britishbe, kərmai Indiabe cidiya Daula Britishben Hong Kong Britishbe, Hong Kong kərmai kərmai kərmai Britishbe British Columbiadə, lardə Canadabe Shi kamfani mara samibe Britishbedǝ, shima kamfani mara samibe alamaram lardǝ United Kingdombewo Fato kareya adabe gənatəbe Britishbe, fato kareya adabe jama mewube Londonlan Mairi Britishbe, fato maibe United Kingdombe Askərra Britishbe, askərra balimibe United Kingdombe British (ish), kitawu 2018be Afua Hirschbe m3z19l6so9f2by29ocmpxsu0iwbe1uj 0 1869 21242 21241 2025-02-23T16:36:17Z Umargana1 21 21242 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Austria''' [e] shiro Republic of Austria gultində, [f] shima lardə do suro Europe dawubedən kara, suro gədi Alpsben kara.[15] Shidə kəlakəl kəriyewa laarye, bərni kura Vienna də shima bərni kuru kəriye do am nguwu'a. Austria sha yalafətenzən Jamus, yalanzən Czech republic, yalagədinzən Slovakia, gədinzən Hungary, anəmnzən Slovenia'a Italy, kuru fətənzən Switzerland'a Liechtenstein'a. Lardədə nasha 83,879 km2 (32,386 sq mi) sətana kuru nəm nguwu amyedə miliyon 9 yeyi.[10] Nasha Austria kəmayedə zaman Paleolithicben amsoye napsana. Saa 400 BC yedei lan, Celts soye sha napsana kuru daji Romans soye sha kəlzana dareram karnu kən tilomi BC ye lan. Nashadən adin kəristayedə karnu kən 4meya kən 5meya badiyetə, woktu dareye woktu Romanyedən, ngawodən təlamma Germanicye kada isa woktu hijrayedən.[16] Austria də, kəriye kəlakəlro walzənadə, suro gafciwo gədi-a Hungarian-a March yedən ciwono dareram saa duwu buroyedən, buro salakkin naptə kalangai mairi Roman Empire ye lan, daji Duchy ro wallono saa 1156 lan, kuru sha Archduchy ro kalakca saa 1453 lan. Austria də shima bərni kura do Central Europe lan karnu kadaro kuru karni 16th century lan Vienna də shima bərni kura kərmai Holy Roman Empire ye wo.[17] Kawu mairidə tartəyinro ngawo saa indiyen, suro saa 1804 yen, Austriaye mairi kəlanzəye kokkono, shi doni duno kura kuru lardə Europebe kura falro walzənadə. Mairidəye kəriwulan kənasartə-a kuru nashawanzə'a fattəgə-adə suro saa 1860s yen zawal Austria-Hungary'a koktəro saa 1867 lan fəlezəna.[18] Ngawo Archduke Franz Ferdinand'a cezənayen suro saa 1914 yen, mai Franz Joseph ye kəriwu Serbia'a ​​warmajiwo, kəriwu dinaye kən tilomi yero cuwudo. majalisku'a kəriwutəyedə shima kərmai Austrofascistye cidiya Engelbert Dollfuss yen 1934 lan koktə. Saa fal kawu kəriwu dunyabe kən indimi badijinro, Austria də'a Nazi Germany ro Adolf Hitler ye kəlzəna, kuru nasha lardəye ganaro wallono. Ngawo kərmai kəlabe suro saa 1945yen sətanayen kuru saa mewu kəlakəlwuye səmowonayen, lardədə waltə kərmaizə səbandəna kuru suro saa 1955yen nəmdawu-dawube warmajiwo. Austria də lardə do kərmai kura lardəye wakiljin ma, kura lardəye do jamaye karzana də shima kura lardəye wo kuru chancellor də shima kura gomnatiye kuru kura lardəye. Austria də shima lardə do ne GDP nzə kən 13 me wo kuru kəndaram nza zauro ngəla. Lardǝdǝ shima wakil United Nationsbewo 1955 lan kuru European Union ro 1995 lan.[20] Shidə karapka nəlefa-a kəlakəl-a Europebe (OSCE) kuru karapka lardəwa kəndawu feturbe sutuluwinma (OPEC) dəga sədin kuru shima karapka kəlakəl arziyibe-a fuwutəbe-a (OECD) kuru Interpol-a dəga koksə.[21] Kuruson tawadə Schengen ye saa 1995 lan muskozəna,[22] kuru kungəna Euro ye saa 1999 lan gozəna.[23] ===== Ilmu asalbe ===== Hawar kura: Su Austria Su asal Austriayedə, Österreich, təlam Germanye kureye Ostarrîchi lan gowotə, ma'ananzə "mairi gədiye" kuru shidoni buro salakkin "kakkadi Ostarrîchiye" saa 996 lan fəlezənadə.[24][25] Kalima adə waneye fasari təlamma Latinye zaman kureye Marchia orientalisye təlamma fatoye (Bavarian) ro. Austria də shima kəriye Bavaria ye do 976 lan koktəna də. Kalima "Austria" də su German ye də'a Latin ro kalaktə kuru karnu kən 12th lan sha gowotə.[26] Loktudən, ci kəmaduwu Danube Austriayedə (Austria samibe-a cidiyabe-a) shima nasha gədi Bavariabewo. ===== Gargam ===== Hawar kura: Gargam Austriabe Kawu gargam kurebe-a kuru zaman kurebe-a Venus Willendorfbe, saa 28,000 səta 25,000 ro saadənan, fato awowa adabe gənatəbe Viennaben Nashado kərmadə Austriadə kawu Romanro təlamma Celticye kadaye nabkada, shidoni dawudi ada Hallstattye karnu kən 6me BCyedən.[27] Bərni Hallstattyedə, hayyamaro, shaidaa kureye kəla Celts Europeyedən mbeji.[28] Mairi Celticye Noricumyedə shidoni Austria zamanye nguwuso'a nasha laa Slovenia zamanye'a suronzən mbejidə Mairi Romanye sha 16 BC lan səmowuna kuru kəriye Noricum lan bowotinma cido shidoni har saa 476 ro lezənadə.[29] Nashawa Austria kəmaye doni suro kəriye Noricumyen gənyidə kate kəriyewa Romanbe Pannoniayen yekkata, shidoni nasha gədi Austriaye'a Raetia'a, shidoni nasha Vorarlberg-a ​​Tyrol-a kəmayedə'a suronzən mbejidə.[30][31] Petronell-Carnuntum kərma ye də suro gədi Austria ye də, shima camp askərraye faida'a do bərni kura lardəye ro walzəna ma, na do Pannonia Superior lan notəna də. Carnuntumdə fato am 50,000ye saa 400 karəngəro.[32] === Saa dawube === Ngawo Mairi Romanye sukurinan, nadə buro salakkin Germanic Rugiiye buwozana shidoni nasha adəa "Rugiland"nzaro kalaksənadə.[33] Suro saa 487yen, Austria zammaanne nguwuso Odoacerye zuwuna, soja barbarian kuru kərmai Danube dawuye, shidoni Austria kuye nguwuso mairinzə Italyyero səkkənadə. Saa 493 lan, Ostrogoths Germanicye sha zuwuna kuru mairinza kəlanzaye cotulowo, mairi Ostrogothicyedə.[34] Ngawo mairidəye sukurinan nadə Alemanni-a, Baiuvarii-a, Slavs-a, Avars-aye bətərəm sadəna.. Charlemagne, mai Franksyedə, nadə'a 788lan səmowona, kərmai notodə'a ndəlamzəgəna, kuru adin kəristabe yitagatsəgəna.[35] Nasha gədi Franciayedən, na'a do kərmadə Austria'a zaksənadə fato Babenbergyero warakatə. Nadə sha marchia orientalis lan nowotə kuru Leopold Babenberg yero saa 976 lan cedo.. clkm0vm2rt2vw0tw198mvwprxgcs0ks 0 1870 21307 21303 2025-02-24T21:24:46Z Umargana1 21 21307 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''port Harcourt''' Port Harcourt də shima bərni kura kəriye kəmoduwuye [[Nigeria]] ye də. Shima bərni kən uwumi nəm nguwu jamaye suro [[Nigeria]]yen ngawo [[Lagos]]-a, [[Kano]]-a, [[Ibadan]]-a, [[Benin]]-a yen. Shidə ci kəmoduwu Bonnyben kara kuru nasha [[Niger Delta]] kəndawu fetebe ngəwudən kara. Saa 2023 lan, nəm nguwu am bərni Port Harcourt yedə ta'adir 3,480,000 yeyi. Nəm nguwu am bəla kura Port Harcourt yedə nəm nguwu am bərniyedə'a indiro karənga, [[United Nation]]s ye saa 2015 lan somzənadə 2,344,000.[<ref>https://population.un.org/wup/DataQuery/</ref>] Suro saa 1950 yen nəm nguwu am Port Harcourt yedə 59,752. Port Harcourt də 150,844 lan wurazəna tən saa 2015 lan, adəye kashi 4.99% faltə saa woson wakiljin.[<ref>https://www.macrotrends.net/cities/22018/port-harcourt/population</ref>] Gomnati [[Nigeria]]ye kərmai kərmaiyedə ci njiyedə'a coal'a lardə diyayero sutuluwuna collieries Enuguye shidoni kilomita 243 (151 mi) yala Port Harcourtyen karadə,[<ref>https://archive.org/details/geographicalregi0000udor</ref>] shidoni zawal maara cidiye shiro Eastern Line gultindəye kəlzənadə, kuru shidəye Britishye garzəna.[<ref>https://archive.org/details/geographicalregi0000udor</ref>] Port Harcourt ye arziyinzə kəndawu feturyero wallono[<ref>https://www.dentons.com/en/global-presence/africa/nigeria/port-harcourt</ref>] sa kəndawu feturye Nigeriaye buro salakkin bərnidən 1958 lan sutuluwunadən.[<ref>https://doi.org/10.1007%2Fs13203-018-0211-z</ref>] Faidawa cidaram kəndawu feturbe [[Nigeria]]bedən, Port Harcourtdə waltə fuwuzəna, nasha zamanbe jili overpass so, city blocks so, kuru garra kuruwu'a kuru garra ngəwu'a.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Port_Harcourt#cite_ref-rough_guide_3-1</ref>] Shirka kəndawu fetebe kərmaaro ofisnza bərnidən mbejidə sandima Shell-a Chevron-a.[<ref>https://web.archive.org/web/20120614175805/http://af.reuters.com/article/worldNews/idAFTRE69R2SF20101028?pageNumber=2&virtualBrandChannel=0</ref>] Kamfani Agip ye lan. [26] Moranti ya kəra gultuwuye gomnatiye'a kəlanzaye'a Port Harcourt lan mbeji. Mowontiya anyiye suronzan jami'a kəriye Riversbe-a, jami'a Port Harcourtbe-a, [[Captain Elechi Amadi Polytechnic]]-a, jami'a [[Ignatius Ajurube]]-a, jami'a kəriye [[Rivers]]be kimiya nəlewabe-a nzundube-a, jami'a Madonnabe-a, jami'a PAMObe kimiya liitabe-a, jami'a lardə [[Nigeria]]be kaata-a. Mayor kərmaye adə shima Ezebunwo Ichemati. Port Harcourt ye faraskəram maara samibe kuradə shima faraskəram maara samibe Port Harcourtbe, (Omagwa) diya bərnidəyen kara; shi NAF base də shima na do faraskəram maara samibe gadeye kuru shilan faidatayin maara samibe kasuwube Aero Contractors-a Air [[Nigeria]]-a ye maara samibe fatobe nankaro.[<ref>https://books.google.com/books?id=fwuQ71ZbaOcC&pg=PA203</ref>] == Ilmu asalbe == Ci njiye də suro saa 1912 lan garratə, amma su shiro tinayi sai kəntawu August ye saa 1913 lan, loktu Gomna Nigeriaye Sir [[Frederick Lugard]] ye sunzə "Port Harcourt" cina də, daraja Lewis Harcourt ye nankaro, Viscount Harcourt buro salak ye, kuru Secretary State ye Col. [[Kalima Okrikaye]] bərnidəye shiro Hakoti Kiri au Parakot gultində. Su Obulomye bərnidəyedə shima Obomotu, lit.'Fato kura'. == Gargam == Ci njiye Harcourt ye saa 1930s lan Kuru wune: Loktu [[Port Harcourt]] be Port Harcourt də sha 1912 lan [[Frederick Lugard]] ye kokkono, gomna yala [[Nigeria]]<nowiki/>ye'a anəm [[Nigeria]]<nowiki/>ye'a. Dalilnzədə shima coal dəwo ilmuma cidibe Albert Ernest Kitsonbe Enugulan suro saa 1909ben səbandənadə lardə diyabero sutuluwu.[<ref>https://books.google.com/books?id=fwuQ71ZbaOcC&pg=PA196</ref>] Gomnati kərmai kərmaiyedə amma Diobuyedə cidinza cedo, kuru suro saa 1912yen bəla ci kəmaduwuye gartə badizana.[<ref>https://otutu.com.ng/original-history-of-the-creation-of-the-rivers-state/</ref>] Bəladiya gadedo dare bərnidəro gotənadə sandima [[Oroworukwo]]'a, [[Oromeruezimgbu]]'a, [[Nkpogu]]'a, [[Rumuomasi]]'a; Loktu kəriwu dunyabe buro salakbedən, Port Harcourtdə na cida askərraye kəla dunowa daube [[German]] Kamerunbedən faidatəna.[<ref>https://books.google.com/books?id=VW0490G1ie8C&pg=PA1075</ref>[<ref>https://web.archive.org/web/20090224065222/http://sunnewsonline.com/webpages/features/travels/2004/mar/11/travels-mar11-01.htm</ref>] Ngawo kəndawu fetebe Oloibiri lan saa 1956 lan təbandənayen, Port Harcourt ye mara njiye buro salak ye [[Nigeria]] lan sutuluwuna suro saa 1958 yen. Port Harcourt də dawudi arziyi kəndawu fetebe [[Nigeria]] ye ro wallono kuru dare faida'a kəlakəlnza'a sanyiyaram kəndawu fetebe zamanye'a səbandəna. Fuwutə Port Harcourt ye də dalil nəm daudi kasuwuye'a bərni sanyaramye kura nasha gədiye kureye də'a nankaro; nashanzə suro Niger Deltaben; kuru faidanzə dawudi kəndaramma naptəram jamabe-a razəwube-a [[Rivers]] Statelan. Ngawo [[Republic of Biafra]] ye [[Nigeria]] lan yektənayen suro saa 1967 yen Port Harcourt də askərra [[Nigeria]]<nowiki/>ye ro cukkuro yim kawu 19 kəntawu May ye saa 1968 lan. == Ilmu cidiye == Nəm nguwu jamaye-a kuru nasha ci kəmaduwuye gana-a nasha Port Harcourt yedən. Port Harcourt də zauro suro kuluwuye tərayin. Bərni kura Port Harcourt yedə shima bərni Port Harcourt ye suro nasha gomnati bəlaye Port Harcourt ye də, suronzən na'a [[Europe]] ye kureye kərma dəro Old GRA lan bowotin də'a kuru na'a New Layout ye'a. Nasha bərniyedə (Port Harcourt metropolis), nasha gaden, nasha gomnati bəlaye kəlanzə'a nasha Obio-Akpor'a Eleme'a ye.[<ref>http://www.emeraldinsight.com/Insight/ViewContentServlet?Filename=Published/EmeraldFullTextArticle/Articles/0830180107.html</ref>] Port Harcourt də, shidoni kərmaaro bərni kura [[Rivers]] State yedə, zauro jama nguwu'a sau shima bərni kura kəriyedəye. Suro saa 2009 yen, doka majalis kəriye [[Rivers]] ye'a kuru gomnati Governor Amaechi ye'a kasatsana kəla fuwutə bəla dərizə kəlzənaro tartəgəro, nasha kasadə do bərni kura Port Harcourt ye də'a fulutəyen. Nasha Port Harcourtbe kuradə nashawa gomnati ganabe usku'a kəlzəna suronzan [[Port Harcourt]]'a, [[Okrika]]'a, [[Obio-Akpor]]'a, [[Ikwerre]]'a, [[Oyigbo]]'a, [[Ogu-Bolo]]'a, [[Etche]]'a [[Eleme]]'a. Nəm nguwu jamayedə 2,000,000 ro somtəna suro saa 2009 yen, adəye sha bərni kura [[Nigeria]]<nowiki/>ye falro sədin. Amma adadu adə zauro tərana futu kəra karəngəye fəlezənayeyi.[<ref>http://www.thetidenewsonline.com/2012/05/27/the-greater-port-harcourt-project-...myth-or-reality/</ref>] == Lamintǝ == bomgf9do7fw6reoo9od2oi4cryuv4bq 0 1871 21272 21271 2025-02-24T06:59:24Z Banabulama 37 21272 wikitext text/x-wiki 13 June 1942 lan katambo) shidə general askərra Nigeriaye cida kolzəna shidoni kura askərra Nigeriaye saa 1998 səta 1999ro saadənama.<ref>http://myto.upm.edu.my/find/Author/Home?author=Abubakar,+Abdulsalam</ref> Shidə kuru kazadala cidawu fato fatowa faitəye saa 1997 lan səta 1998 ro saadənan. Shima General Sani Abacha'a waratazə ngawo kərmunzə dareyedən. Sokku kərmainzədən, Nigeriaye dustur 1979ye faltənadə gowono, shi duwo karno jamiyawa kadaye suwudənadə. Shiye kərmaiya kura lardəye kartəna Olusegun Obasanjo ro kalaksəna yim kawu 29 kəntawu Mayye saa 1999 lan.<ref>https://punchng.com/june-12-nass-and-nigerias-fourth-republic/</ref> Shima kərmaaro kura komiti nəlefabe lardəbewo.<ref>https://punchng.com/buhari-abdulsalamis-national-peace-committee-meet/</ref> ==Kǝnǝnga buroye== Abubakardə, kaduwu Hausaye, kəntagə Yuniye kawunzə 13 saa 1942lan Abubakar Jibrin-a Fatikande Mohammed-aro katambo, Minna, kəriye Nigerye, Nigerialan.<ref>https://www.vanguardngr.com/2018/01/abdulsalami-quintessential-general/</ref> Saa 1950 lan səta 1956 ro saadənan maaranta primaryye Minnaye dəro karaa. Saa 1957 lan səta 1962 ro saadənan, kəranzə mowonti secondarybedə mowonti gumnatibe, Bida, kəriye Nigerben sədin. Kəntawu Januaryben səta kəntawu Octoberro saadənan, mowonti nzundube Kadunaben kərawono. ==Cida askərraye== Abubakar də shiye wakil done askərra samiye Nigeriaye ro gagənama kəntawu October ye kawunzə 3 saa 1963. Saa 1964-1966 lan, sha Uetersen, Fəte Germany yero sakəna, askərra askərraye kəratəro. Sa Nigeriaro waltənadən suro saa 1966-lan, shiga askərra Nigeriabero kalakca.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Link_rot</ref> ==Cida suro askərrayen== Ngawo askərraro 1966lan naptə ofisa cadetben karagənayen, Abubakardə kəra kəriwube gana indiro kərawono. Suro kəntagə Octoba saa 1967-yen, Abubakarro cida lieutenant kən indimi, division askərra kəriwube, askərra Nigeriabero codo. Saa 1967 lan səta 1968 ro saadənan, Abubakar də cidama kura indi, garrison kən indimi, kuru cidama kura, batalion infantry 92 saa 1969 lan səta 1974 ro saadənan. Kate saa 1974-a 1975-a yen, shiga brigade major, brigade infantry kən 7 me ro kalakca. Suro saa 1975 lan shiye cida kura batalion 84 infantry ye ro wallono. Saa 1978-1979 lan,Abubakar də shima kərmai soja'a 145 (NIBATT II) ye, soja'a kəla kəltəye, Lebanon ye. Suro saa 1979-yen shiga banama jeneral division infantrybe kən yakkəme, Nigeriabero cado. Saa 1980 lan səta 1982 ro saadənan, Abubakar də shima kura maləmma mowonti kəriwu Nigeriaye lan. Suro saa 1982 lan shiga colonel cidaram-a kuru nasha-a, division mashinye kən tilomibero wallono. Nasha shima dəlan səta saa 1984 ro saadəna. Saa 1985 lan səta 1986 ro saadənan, Abubakar də shima komanda Brigade kən yakkəme wo. Shidə secretary askərraye cidazəna, saa 1986-1988. Abubakar dəga kərmai kura kən tilomi ro kalakcayaktə mashinye saa 1990-1991. Kate saa 1991-a 1993-a yen, shidə cidawu kura, naptə kazadala askərraye dawari-a letəgəram-aye, Headquarters Nzəliwoye.[6] Saa 1997 lan səta 1998 ro saadənan, Jeneral Sani Abachaye Abubakar'a kura cidawu nzəliwobero wallono. Ngawo Abacha ye kərmunzən kəntawu June ye kawunzə 8 saa 1998 lan, Abubakar də sha kura askərraye kuru komanda askərraye lardə Nigeriaye ro cado.[7] ==Kǝrmai lardǝbe== Nigeriadə kazadalawa askərraye sha sunotin tun Muhammadu Buhariye kərmaiya Shehu Shagarilan səmowonadən suro saa 1983yen kərmaidə gozənadən.[8] Karno demokradiyabe suro saa 1993 lan tədəna yaye, General Ibrahim Babangidaye sandiya dawarzəna.[9] Abubakar də sha kura lardəye ro sədəna yim kawu kəntawube 9 kəntawu Juneye saa 1998 ngawo kərmu Abachaye təmatəyilan. Shiye loktu magǝ falye karǝgǝ kutta lardǝbe warmajiwo.[10] ==Siyasa== Ngawo kərmaiya sətanayen kawu gana laa, Abubakar ye wadə gozəna suro saa falyen karno sədin kuru kərmai kura lardəye kartəna dəro cin.[8] Shiye hukuma karnoye lardəye kəlanzəye (INEC) kokkono, kuru shararam kuraye Ephraim Akpata dəga kuranzaro wallono.[11] INEC ye karnowa kada sədəna, buro salakkin nasha gomnati ganaye suro kəntawu December saa 1998 yen, daji majalisa kəriye so-a gomnati so-a, majalisa lardəye so-a kuru darerammo kura lardəye so-a suro saa 27 February 1999 yen. ==Duno faltə== Surprising some critics of the country's military,[9] in May 1999 General Abubakar handed over power to the newly elected civilian president, Olusegun Obasanjo, and retired from the army.[13] ==Gargam== Abubakar ye awo sǝdǝna dǝ tuskaata. Jamiya kəriye Chicago ye suro Chicago, Illinois, United States ye lan shiga fəlezəna də, amsoye sha zorzana, dalil gumnati Abacha ye banazənayen.[14] (Gomnati Abachabedə hakki adammanabe zatəro nowata).[14][15] Kuru shiga lardədən am Nigeriaye gadeye sharazana sandiye kərmu kura lardəye kartəna 1993ye Moshood Kashimawo Olawale Abiola dəga suwudə wono, shi dəwo suro njim furtəyen bawono ngawo askərraye kərmairo dafsanayen, kuru hakkuwa am gadeye namtəyen loktu kərmaizəyen.[16] Abubakar ye banazəgəna kəla nəlefa Liberia ye lan kəla nəlefa kate Charles Taylor-a am tawayewu-a ye saa 2003 lan. Adə suro fim Pray Devil Back to Hell yen turuna.Abubakar kuru shima kura Commonwealth Observer Groupbe kəla karno kura lardə Zimbabwebe suro saa 2002ben, shi dəwo tamozəna kəla "kəndaram Zimbabwebedə kalkalro kolzənyi kəla am karnodəbe kəlanzan awo kəlanzabe gulzayinno".[17] Reservations zauro kura-a kuru kazəyiya zahir-a nasha kadalan fəlangzana kəla Abubakarbe warakanzə dokaben. Dustur 1999yedə shidoni məradəwa Islambe ngəwuro sədinma kuru dareramdən kazəyiya kaduwuwa adinbe suwudənadə gomnatinzəye səkə. Dusturdəye shauwa baro nəm kərmai islammaye Nigerialan kurazəna kuru nəm adalan turin kəla shidə barimido "kərmai amma asal lardəye mowo" nasha laa lardəyedəye. ==Kǝnǝnga kǝlanzǝbe== Abubakar də Fati'a nyazəna kuru nduli arakkə satana.[9] ==Shimtiti-a kuru daraja-a== Abudulsalami Abubakar dǝ shima lamba kada sǝbandǝna kuru lamba kada sǝbandǝna. Tartip alphabetben suronzan mbeji: *[[Defence Service Medal (Nigeria)|Defence Service Medal]] (DSM) [[file:Defence Service Medal (Nigeria 1967-1970) - ribbon bar.png|40px|Defence Service Medal (Nigeria)]] *[[Distinguished Service Medal (Nigeria)|Distinguished Service Medal]] (DSM) *[[Forces Service Star]] (FSS) [[file:Forces Service Star (Nigeria) - ribbon bar.png|40px|Forces Service Star (Nigeria)]] *[[General Service Medal (Nigeria)|General Service Medal]] (GSM) [[file:General Service Medal (Nigeria) - ribbon bar.png|40px|General Service Medal (Nigeria)]] *Grand Commander of the [[Order of the Federal Republic]] of Nigeria (GCFR) [[File:Order of the Federal Republic (military) - Nigeria - ribbon bar.gif|40px]] *International Gold Medal, of the [[Economic Community of West African States]]<ref name=vanguard>{{cite news|url=https://www.vanguardngr.com/2016/10/abdulsalami-rising-profile-retired-general/|title=Abdulsalami: Rising profile of a retired general|work=Vanguard|date=30 October 2016|access-date=15 September 2024}}</ref> *Meritorious Service Star (MSS) *[[National Service Medal (Nigeria)|National Service Medal]] (NSM) [[file:National Service Medal (Nigeria 1966-1970) - ribbon bar.png|40px|National Service Medal (Nigeria)]] *Republic Medal (RM) *[[Rainbow/PUSH]] Coalition Peace Prize<ref name=vanguard/> *Silver Jubilee Medal (SJM) *[[Order of the Star of Ghana]]<ref name=vanguard/> *Ufuk Dialogue Peace Award 2022 ==Kitawuwa== Abubakar, Abdulsalami. (1998) Naijiria: Badiyaram bǝlin. Publisher: Mowontiye Hawar-a Ada-aye. ASIN: B0006FDZZG ==Lamintǝ== snucig1952obupl4salo53r69epg1ep 0 1872 21310 21309 2025-02-25T15:42:43Z Umargana1 21 21310 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1757}} '''Helsinki''' də (Təlam Swedish a lan: ''Helsingfors'')<ref name="britannica">[https://www.britannica.com/place/Helsinki Helsinki – Britannica]</ref> shima bərni kura lardə [[Finland]] ye wo. Shima bərni kura nasha [[Uusimaa]] ye də. Bərni kura Helsinki ye də, nəm nguwu am 684,589, shima bərni kura do am nguwu'a [[Finland]] lan.<ref>[https://stat.fi/en/publication/cm0njtpitjj3a08w3km79kf4k Population increased most in Uusimaa in 2024 – Statistics Finland]</ref> Bərnidə suro saa 1550 yen [[Gustav Vasa]], mai [[Sweden ]]be kokkono.<ref name="britannica"/> == Lamintǝ == h1ltuqivyidf3wbxeozx6kx46bx8grz 0 1873 21306 2025-02-24T17:02:20Z 2001:99A:80E:3A00:8C42:3611:8663:DC1D Redirected page to [[Helsinki]] 21306 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Helsinki]] 0gp63jjvlkv93jhqettj97l7buxda5e 0 1874 21318 21317 2025-02-25T16:01:55Z Umargana1 21 21318 wikitext text/x-wiki '''Soviet Union'''{{Databox}} Union of Soviet Socialist Republics (USSR) də, shi do ne [[Soviet Union]] lan notəna də, shima lardə do Eurasia nguwu'a 1922 lan səta 1991 ro saadənan. Daula [[Russia]] ye'a warratatəma, sha kəlakəl [[federal union of national republics]] ro dawarzana, shi do ne kura ma kuru nəm nguwu jamaye də shima [[Russian]] SFSR. Kəriye jamiyya falye jamiyya kərmaiye Soviet Unionye (CPSU) sədin dəro, shidə kəriye kərmaiye kura. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo badə shima [[Moscow]] Futu Soviet Union ye də suro fitəna October ye saa 1917 lan kara. Gumnati [[bəlin]] do [[Vladimir Lenin]] ye fuwumanzə lan, [[Russia]] ye SFSR də'a kokkono, lardə do kərmai kəla kəltəye dinaye buro salak ye. Fitənadə am sammasoye kasatsanyi suro [[Russia Republic]]ben, kuru adəye kəriwu fatobe [[Russia]]be suwudəna. [[Russian]] SFSR-a republics cidiyanzəye-adə [[Soviet Union]]ro kəllata saa 1922 lan. Ngawo Lenin ye kərmunzən suro saa 1924 lan, [[Joseph Stalin]] kərmairo isəna, cidaram sanyaramye duwaro badizə kuru amso'a sabtə duno'aro sədin shi doni razəwu'a wurazənadə amma banazəgə kəmbu kate saa 1930-a 193-ayen. Nizam kamfo cidawu dunoye Soviet ye Gulag ye dəga faraktəgəna. Dareram saa 1930s yen, gomnati Stalin ye [[Great Purge]] sədəna, am gawilma so dəga tutuluwu nankaro, adəye səkə am kada kərmu-a, fato fursanaye-a, dutə-a suwudəna. Suro saa 1939 yen, Soviet Union-a [[Nazi]] [[German|Germany]]-a ye tawadǝ kǝla kǝriwu bayen sadǝna, amma suro saa 1941 lan, [[German|Germany]] ye Soviet Union ro bǝtǝrǝm sǝdǝna, bǝtǝrǝm cidiye kura tarihi lan, adǝye kǝriwu dunyabe kǝn indimi dǝga fǝrǝmzǝna. Soviets də zauro banaza'ana kəla Axis powers ye kəriwutəyen, am miliyon 27 yeyi kərmunza'a sətana, shi done am kəlakəlwu'a kəriwuzana də. Ngawo kəriwudəyen, Soviet Union ye kalangai [[Red Army]] ye səmowonadə'a sabkono, lardə'a satellite ye kokkono, kuru fuwutə razəwuye duwaro sədin shi done darajanzə duno'a ro səkkəna də. Kazəyiya siyasabe ndikate [[America|United States]] be-aye kəriwu [[Cold War]] be suwudəna. Western Bloc do [[America]] ye fuwumanzəro sədin də NATO ro kəllata suro saa 1949 yen, adəye səkə Soviet Union ye kəlakəl askərraye kəlanzəye codo, Warsaw Pact, suro saa 1955 yen. Suro saa 1953 yen, ngawo Stalin ye kərmunzəyen, [[Soviet Union]] ye kampani Stalin ye kərmai Nikita Khrushchev yen badiwono, shi do ne letəgəram Stalin ye dəga faltə-a watə-a suwudəna. Kamfen adəye hangalza kəla [[Communist]] [[China]]ben suwudəna. Loktu saa 1950-yedən, shi Soviet Uniondə kasadənzə nasha kulashi samibedə faraksəgəna kuru fuwuma ro walzəna suro gasa samibedən [[satellite]] kunkunno buro salakbe-a, adamganabe buro salakbe samiro letə-a, tasha samibe buro salakbe-a, kuru kulashi buro salakbe dunya gaden zəptə-a. Suro saa 1985 yen, fuwuma dareye Soviet ye, [[Mikhail Gorbachev]], letəgəramwanzə glasnost-a perestroika-a men lardədə yasa yasa mawono. Suro saa 1989 yen, lardəwa kada Warsaw Pact ye də kərmai Soviet ye ngawozəna də'a kəriwuzana, kuru am lardə'a yaktəye'a Soviet Union lan fəlangzana. Suro saa 1991 lan, dawu kasadə lardədə'a kəlakəl bəlinro gənatəyen, Gorbachev'a kərmai kəlakəlro gotə jarabtənadəye səkkə lardə'a kura kura [[Ukraine]]'a, [[Russia]]'a, [[Belarus]]'a də'a kəlanza'a kolzana. Yim kawu kəntawube 26 kəntawu Decemberben, Gorbachevbe hukumamen asuwono [[Soviet Union]] ye wurtənzə. [[Boris Yeltsin]], kura [[SFSR Russia]] ye də, shima kərmai Russia ye dəga waltəm kərmai dəga wuzəna, shi do ne lardə Soviet Union ye dəga waratazəna ma; republics gade samma lardə'a kəlanzabe ro walzana ngawo Sovietben. Loktu kərmaizəyen, [[Soviet Union]] də awowa faida'a naptəram jamaye'a nzunduye'a awowa bəlin'a suwudəna. Shidə dunyalan razəgə shiro kurawo ba kuru askərra shiro kurawo ba. Lardə do NPT-ro suwudənama, shidə balimiya nuclearbe kura dunyalan sətana. Lardə kəlakəlbe nankaro, shidə wakil [[United Nations]]be koktəma kuru shima wakil uwu majalis nəlefabe [[United Nations]]bedəye falnzawo. Kawu tartəyinro, [[Soviet Union]] də shima duno'a dunyabe indidəye falnza, nəm dunonza gədi [[Europe]]be-a, nəmkam diplomaticbe-a, raayi dunyabe-a (musammanno [[Global South]]lan), duno askərrabe-a, arzənyibe-a, kuru kənasar ilmu kimiyabe-a. == Lamintǝ == 8fx607mklspa6f7y6wd9a7uxpmgi3uk 0 1875 21329 21328 2025-02-25T16:17:23Z Umargana1 21 21329 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Ukraine]] Ukraine[a] də lardə do gədi [[Europe]] ye lan. Shima lardə kura kən indimi [[Europe]] lan ngawo [[Russia]] yen, shidoni gədi-a yala-gədi-a lan kalangaizəna də.[b] [[Ukraine]] ye yalanzən [[Belarus]]'a kalangaizəna; [[Poland]]-a [[Slovakia]]-a fətelan; [[Hungary]]-a, [[Romania]]-a [[Moldova]]-a [c] anəmfəteye; kuru kuluwu sələm'a kuluwu Azov'a anəm'a anəmgədi'a lan.[d] [[Kyiv]] də shima bərni kura lardəye kuru bərni kura, ngawonzən [[Kharkiv]]'a, [[Dnipro]]'a, [[Odesa]]'a. Təlam Ukrainebedə shima təlam Ukrainebewo . Amsodə Ukrainelan saa 32,000 BC lan napsana. Woktu zaman dauyedən, shima nado [[Slavic]] ye faraktə badiye kuru dare nado ada gədi Slavicye cidiya kəriye Kievan Rusyedən, shidoni karni kən 9medən fəlangzənadə. [[Kievan Rus]] də shima mairi kura kuru duno'a [[Europe]] lan karnu kən 10th-a 11th-a lan, amma hangal-hangallin kərmai'a nasha'a gadero tartəgəna kawu [[Mongols]] ye sha wurzayinro karnu kən 13th lan. Nasha də daji kəla kəlzana, yeksana, kuru kərmai diyaye kadaye sha sonotin saa 600 fuwuye dəro, [[Grand Duchy Lithuania]] ye-a, Mairi [[Poland]] ye-a, [[Polish]]-[[Lithuanian Commonwealth]]-a, Mairi [[Austria]] ye-a, Mairi [[Ottoman]] ye-a, Tsardom [[Russia]] ye-a kunten [[Cossack Hetmanate]] də dawu Ukraine yen karnu kən 17th lan fəlango amma kate [[Russia]]-a [[Poland]]-a yektəna kawu daula [[Russia]] ye sha səmoyinro dareram karnu kən 19th ye lan. Lardə Ukraineyedə fuwuzəna kuru ngawo fitəna Russiaye 1917lan, kərmai jamaye Ukraineyedə kokkada. Bolsheviks də kərmai daula kureye də'a sabsana kuru [[Ukraine Soviet Socialist Republic]] də'a koksana, shi do ne kərmai Soviet Union ye ro walzəna ma suro saa 1922 yen. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, Ukrainedə [[German]]yye səmowona kuru kəriwuwa kura-kura-a nəmzalum-a sətana, adəye səkə am kəlafərəmma miliyon 7 cezəna, Yewudiwa Ukrainebe ngəwunzaso Ukraine ye kərmai kəlabe səwandəna suro saa 1991 yen sa [[Soviet Union]] ye tarzənadən kuru kəlanzə'a dawu-dawuro warmajiwo.[10] Dustur bəlin suro saa 1996 lan gotəna loktu lardədə demokəradiya kasuwube nəmkambe ro faltənadən dau riswa kəmbu-a kuru kərmai kəriyebe-ayen.[11] Fitəna Orange ye saa 2004-2005 ye də, karno-a, doka-a faltə suwudəna. Kaziyi siyasabe waltə cizənadəye zanga-zanga jamaye suro saa 2014 lan Euromaidan lan notənadə suwudəna, kuru adəye səkə fitəna, dareramdən Russiaye kəlanzəlaro Ukraine's [[Crimean Peninsula]]'a səmowona kuru kəlzəna, kuru nəm rashidi pro-Russiayedə kəriwu Donbaslan [[Russia]]-a [[Russia]]-a yeksana. Russia ye [[Ukraine]] ro bətərəm nguwu badizəna suro saa 2022 yen.kunten. Ukraine də lardə fal kuru nizam gomnatinzəye də lardə dawu kura lardəye. Ukraine də nasha razəwuye faltəye mbeji kuru GDP nzə ganawo suro Europe yen saa 2024 lan, riswa kəmbudə lamarra kura.[15][16] Cidinzə bare'a də nankaro, lardədə arkəm lardə diyayero sutuluyin,[17] arkəm fulutəna tən saa 2022 lan dalil [[Russia]]ye bətərəmzəyen, kəmbu dunyabe'a tajirwaro sədin.[16][17] Ukraine də sha duno dauye ro gozana lamarra dunyabe lan. Askəranzədə shima kən arakkəmiwo dunyalan kuru shima kungəna kəriwube kən uskuyewo, kuru shidə shima mara njiye kura kuru jili kada dunyalan cidajinmawo. [[Ukraine]] də shiye wakil [[United Nations]] ye kuru wakil majalis Europe ye'a, karapka kasuwu dunyabe'a, kuru OSCE'a. Shidə dawari European Unionro kəltaye sədin kuru NATOro kəltaye muradəzəna.[18] == Lamintǝ == ca8fkd4bs8blcx0vg31g0zcazhbbyme 0 1876 21345 21344 2025-02-27T10:29:21Z Banabulama 37 /* Lamintǝ */ 21345 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Moscow]] [a] də shima bərni kura kuru bərni kura [[Russia]] ye<ref>https://web.archive.org/web/20060517163858/http://faculty.oxy.edu/richmond/csp8/history_of_moscow.htm</ref>. Bərnidə kəla kəmoduwu [[Moskva]] ye Central [[Russia]] yedən dazəna, nəm nguwu am miliyon 13 ma kozəna suro bərnidəyen, am miliyon 19.1 ma kozəna bərnidən, [7] kuru am miliyon 21.5 ma kozəna nashanzə kuradən. [14] Bərnidə na'a square kilomita 2,511 (970 sq mi), amma bərnidə kilomita square 5,891 (2,275 sq mi),[7] kuru am miliyon 21.5 ma kozəna nashanzə kuradən.[14] Bərnidə na'a square kilomita 2,511 (970 sq mi), amma nasha bərnidə kilomita square 5,891 (2,275 sq mi), [7] kuru na'a bərni kurayedə square kilomita 26,000 samin (10,000 sq mi).[14] [[Moscow]] də bərni kura kura dinaye lan kara, bərni kura [[Europe]] lan, bərni kura bərni'a kura kura ✓✓ [[Europe]] ye lan, [7][14] kuru bərni kura nasha cidi Europe ye lan. Buron suro saa 1147 lan ruwotəna, Moscow də kurazə bərni kura Grand Duchy Moscow ye ro wallono. Sa Tsardom [[Russia]] ye dəga warmatənadən, [[Moscow]] də shima dawudi siyasabe-a razəwube-a ro wallono gargamzə ngəwuson. Cidiya bərni kəlabe fəletəmabedə, bərni [[Russia]]bedə bərni ngəl [[Russia]]be ro sha sabis saa 1712ben shana, suro saa 1712 yǝn, [[Moscow]] be lan kənəngazəgəna. Ngawo kəriwu [[Russia]]ye'a kuru SFSR [[Russia]]ye'a koktənayen, bərni kura lardəyedə Moscowro saa 1918 lan kalakca, nadən dare dawudi siyasaye [[Soviet Union]]yero wallono.[16] Ngawo [[Soviet Union]] ye fəlezənayen, Moscow də shima bərni kura lardə [[Russia]] ye do ne lardə [[Russia]] ye lan. Nəm kura yalabe kuru amusube dunyalan, Moscowdə bərni kura lardəbe ro sha gozana, nadə shima siyasa-a, razəgə-a, ada-a, kuru ilmu kimiyabe-a [[Russia]]be-a gədi [[Europe]]be-a. Bərni dunyabe ro walzəna, Moscow də shima bərni'a kasuwu'a bərniye kurawo.[19] Bərnidə shima na am bəladəriye zauro wurajinmawo [20] kuru shima bərni [[Europe]]ye zauro ziyaratənadəye fal. Moscow də shima am biliyon kən indimi bərni ndaso yayi ([[Hong Kong]]'a kəllata).[21] [[Moscow International Business Center]] də shima dawudi kungənaye kurawo dunyalan kuru shiye am kura'a [[Europe]]ye shiro kuruwuwo ba. [[Moscow]] də shima bərni do suro saa 1980 yen biske [[Olympics]] yǝ sadina dǝ suro 1980 ye də kuru bərni fal do suro saa 2018 FIFA [[World Cup]] sadina dǝ.[22] ==Lamintǝ== bpqdofsis4w92acrll428gqyq30u69m 0 1877 23657 21474 2025-04-22T11:08:59Z Mustybdc 38 23657 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Scandinavia#cite_ref-norlang_1-0</ref>Scandinavia=== Scandinaviadə nasha gana yala [[Europe]] be, nəmkam duno'a gargamma, ada'a, təlamma'a kate ammanzə'a. Scandinaviadə kambowosoro [[Denmark]]'a, [[Norway]]'a, [[Sweden]]'a lan bowotin. Yimlan kuru [[Scandinavian Peninsula]] ro waljin (shidoni [[Denmark]] so ba amma nasha laa yala [[Finland ]] bə so mbeji). Nasara lan faidatəlan, Scandinavia də yimlan sha lardəwa Nordic bero faidatin.[6] [[Iceland]]'a Faroe Islands'adə yimlan sandiya Scandinavia ro kəltin nəm kam təlamma nza [[Sweden]]'wa, [[Norway]]'wa [[Denmark]]'wa nankaro. [[Finland]] də lardə'a Nordic ye'a gade yaye, ləbtəma laa sha Scandinavian lan bowozana dalil nəm samun razəwu'wa ada'wa nankaro.[4][5] ==Lamintǝ== 477dh3ub7wxale3rgs87vjtsgd244nb 0 1878 21453 21452 2025-03-02T20:25:36Z Umargana1 21 21453 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Iraq''' Iraq də, [a] sha Republic of Iraq lan notəna, [b] shima lardə do fəte [[Asia]] ye, kalangaizə [[Saudi Arabia]] anəmlan, Turkey yalanzən, [[Iran]] gədinzən, [[Persian Gulf]]-a [[Kuwait]]-a anəmgədinzən, [[Jordan]] anəmfətenzən, kuru [[Syria]] fətenzən. Nəm faraknzədə kilomita square 438,317 (169,235 sq mi) kuru nəm nguwu amyedə miliyon 46 ma kozəna, adəye sha lardə kura kən 58 me nəm kura lan kuru kən 31 me nəm nguwu jamaye dunyalan. [[Baghdad]], fato am miliyon 8 samin ye, shima bərni kura lardəye kuru shiro kurawo ba. Karna kən 6 me BC lan baditəna, sədi nyama'a kate kəmoduwuwa Iraqbe tigris-a euphrates-a yedə, mesopotamia lan bowotin də, cidi bərniwa kurebe-a, kəla furum zamanbe-a, mairiwa [[sumer]]-a, [[akkad]]-a, [[assyria]]-a yedə fuwuzəgəna. Kəlafərəm zamanbe shiro Cradle of Civilization gultində, lardə Mesopotamiabedə nizam ruwobe-a, isawu-a, zawal manəm kurube-a, loktu ngaltə-a, kalanda-a, ilmu shillewube-a, garegare-a, maara njiye-a, kuru doka-a suruna. Ngawo [[Islam|musləmma]] ye Mesopotamia zuzanayen, [[Baghdad]] də bərni kura caliphate [[abbasid]] yero wallono kuru bərni kura ada'a ilmuye'a dinaye ro wallono woktu zaman Islamye Golden Age yedən, na do cidaramma jiri shiro [[House of Wisdom]] gultin dəye ro wallono. Ngawo bərnidə'a Mongols ye suro saa 1258 lan wurzanayen, nashadə zauro ngawotə badiwono dalil kwasuwa-a mairi'a kənasartəna-aye səkkə. Kuruson, Iraqdə faida adinbe mbeji adin [[Christianity|kərista]] be-a, adin [[Yehudiya]] be-a, adin [[Yazidi]] be-a, adin [[Mandaeism]] be-a lan. Gargam kitawube zauro kura mbeji. Tun kərmai kəlabe suro saa 1932 lan, Iraq ye fuwutə arziyibe-a askərrabe-a sətana kuru loktuwa nəmkəlafərəm ba-a kəriwu-ayen. Shidə nasha mairi [[Ottoman]] be hatta datəgəram kəriwu dunyabe kən tilomiben kara. Iraqdə mburo walzənadə daji [[British]] ye suro saa 1921ben kokkono. Mairi kəlanzəbero faltəna suro saa 1932ben. Ngawo kərmai kəlabe suro saa 1958ben, Iraqdə kərmai kərmaibero wallono, buro salakkin [[Abdul Karif Arim Adully Qasim]] shiga jasha. [[Jami Ba'ath]] ye kərmaiya suro saa 1968 lan gozana, kəriye jamiyya falye koksana cidiya [[Ahmed Hassan al-Bakr]] yen kuru dare Saddam Hussein yen, shi do kəriwu Iran ro saa 1980 lan badizəna də kuru Kuwait ro saa 1990 lan badizəna də. fitəna-a kuru fitəna-a. Kərigə adə, kəriwu Iraqbe lan notənadə, saa 2011 lan dawono, saa 2013 lan səta 2017 ro saadənan, Iraq ye kəriwu gade sətana citə-a kənasar-a kərmai [[Islam|Islamic]] Statebe lan. Kudəro kəriwu ngawo kəriwubedə ganaro gozaa kozana, nəlefa'a dapcin rokko duno Iranbe cijindən.[<ref>http://edition.cnn.com/2011/12/17/world/meast/iraq-troops-leave/index.html</ref>][<ref>https://web.archive.org/web/20230330011242/https://www.cfr.org/in-brief/how-much-influence-does-iran-have-iraq</ref>] Majilas federalbe, Iraqdə duno daube cijinro gotəna. Shidə fato am kadaye, kəndaram cidibe-a dabba karaabe-a. Am Iraqbe ngəwunzaso musulumma, amma am ganadə suronzan kəristanna, Zoroastrians, Mandaens, Yazidis, Yarsanism, Yewudiwa. Iraqis sodə kaduwuwa gade-gade; nguwuso [[Arabic|Arab]]-a, kuru [[Kurd]]-a, [[Turkmen]]-a, [[Yazidi]]-a, [[Assyria]]-a, [[Armenia]]-a, [[Domc]]-a, [[Persian|Persia]]-a [[Shabaki]]-a. [[Arabic]]-a [[Kurdish]]-adə sandima təlamma hukuma Iraqyewo, amma Suret-a, [[Turkish]]-a [[Mandaic]]-adə nashadən manatin. [[Iraq]], fato kəndawu fetebe kura dunyalan mbejidə, cidaram kəndawu fetebe-a gasbe-a ngəwu mbeji. Kuruson bare-a bəladəriye-aro nowata. Kərma dəro, Iraq də waltə garjin bana lardə diyaye lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Iraq#cite_ref-cia_3-3</ref><ref>https://books.google.com/books?id=JJpnAAAAMAAJ</ref><ref>https://euaa.europa.eu/country-guidance-iraq-2021/215-religious-and-ethnic-minorities-and-stateless-persons</ref><ref>https://www.constituteproject.org/constitution/Iraq_2005.pdf?lang=en</ref><ref>https://www.ebrd.com/news/2023/ebrd-welcomes-iraq-as-its-latest-member.html</ref><ref>https://documents1.worldbank.org/curated/en/846201597292562703/pdf/Iraq-Reconstruction-and-Investment.pdf</ref> == Laminte == n1e10knzyye3pq4mepw4ngqf4x4tj5g 0 1879 21451 21450 2025-03-02T20:22:41Z Umargana1 21 21451 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''cyprus''' Cyprusdə shima lardə kərye gədi kuluwu [[Mediterranean]] bewo. Fəte [[Asia]] yen kara yaye, adanza-a siyasanza-adə nguwuso Anəmgədi [[Europe]] be. Shima kərye kura kən yakkəme kuru nəm nguwu jamabe suro [[Mediterranean]] ben.[9][10] Shidə anəmgədi [[Greece]]be-a, anəm [[Turkey]]be-a, fəte Syriabe-a [[Lebanon]]be-a, yalafəte [[Israel]]be-a [[Palestine]]be-a, kuru yala Egyptbe-a lan kara. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo ba də shima Nicosia. [[Cyprus]] də nasha askərraye [[British]]ye kərmainzən sədinma Akrotiri-a Dhekelia-a də'a sədin, amma nasha yala-gədi jaziradəyedə [[Turkish]] Republic yala Cyprusye kəlanzə'a sədin, shidoni Republic of Cyprus'a United Nations Buffer Zone ye yeksənadə. Cyprusdə buro salakkin barama-saptəmasoye napsana saa 13,000 kozənalan, naptəram bareyedə ngawo saa duwu gana laayen fəlangzana. Loktu dareram zaman Bronze Age yedən, Cyprus (sadən Alashiya lan bowotin) naptəram bərniye dina [[Mediterranean]] ye'a karəngənro garzəna. Cyprusdə am Mycenaean [[Greek]]be datəgəram saa duwu kən indimi BCben napsana. Daren mairiwa kadaye sha səmowona, [[Assyrians]]-a, [[Egyptians]] kureye-a, [[Persians]]-a, sandi doni jaziradə suro saa 333 BC yen [[Alexander the Great]] ye səmowonadə. Ngawodən kərmai Ptolemaic [[Egypt]]be-a, mairi [[Roman]]be kureye-a gədibe-a, kərmai [[Arab]]be-a, Lusignans [[France]]be-a, Venetians-adə karnu yakkə kozəna kərmai Ottomanbe kate saa 1571-a 1878-ayen (de jure səta 1914ro saadəna).[11] Cyprus də sha cidiya gomnati [[United Kingdom]] yero kalakkada, kəla Cyprus Convention 1878 yen, kuru UK ye sha 1914 lan kəllano. Fuwu jaziradəyedə lamar kambiyi kate kaduwuwa nowata indidəyen wallono, Greek Cypriots-a Turkish Cypriots-a. Karnu kən 19 lan səta fuwuro saadənan, nəm nguwu Greek Cypriotyedə enosis (kəlakəl Greece'a) gozana, shidoni letəram lardə Greekye 1950s lan walzənadə.[12][13] Jami [[Turkish]] Cypriotbedə buro salakkin kərmai [[British]]bedə gozaa kotəro mazana, daji jaziradə [[Turkey]]ro kəltəro mazana; suro saa 1950s yen, [[Turkey]]'a rokko, sandiye letəram taksimye koksana (Cyprus yektə-a letəram [[Turkish]] ye yala jaziradəyen koktə-a).[14] Ngawo fitəna kəla lardəye suro saa 1950s yen, Cyprus ro kərmai kəlabe suro saa 1960 lan cedo.[15] Shi tajirwa 1963-64 yedə fitəna kate jama indiyedə suwudəna, [[Turkish]] Cypriots 25,000 ma kozənadəga na falro kalaksəna, [16]: 56-59 [17] kuru datəgəram wakiltə Turkish Cypriotbe suro kərmaidəyen suwudəna. Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Julybe saa 1974 lan, kərmaidə'a kəriwutə am [[Greek]] Cypriotbe-a am kərmai askərra [[Greek]]be-aye sadəna. Kundo adəye səkə [[Turkey]] ye Cyprus ro bətərəm sadəna yim kawu 20 July ye lan, shi done kalangai yala Cyprus ye dəga səmowona kuru am [[Greek]] Cypriots 150,000 ma kozəna dəga nanzaro kalakca. Kəriye [[Turkish]] Cypriot ye gade yala lan sha warmatəgə falye lan koktəna suro saa 1983 yen, shi do ne am dinaye zauro zorzana də kuru [[Turkey]] də shima lardə do kəriye bəlin də'a asuzəna ma. Lamarwa anyi-a kuru kəndaaram siyasabe suwudin-adə lamarra kambiyibe lejin. [[Cyprus]] də na do am bəladəriye lezayin ma kuru nasha razəwuye zauro fuwuzəna ma.[25][26][27] Shidə wakil Commonwealth of Nationsbero walzəna tən saa 1961 lan kuru shidə wakil karapka kəlakəltəbaye koksənama hatta [[European]] Unionro kəllataro yim kəntawu Maybe kaunzə 1 saa 2004lan.[28] Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Januarybe saa 2008 lan, nasha eurobero kara. [[Cyprus]] də tussuna nəmkam ngəla NATO'a rozəna amma shiro kəltəro waano, amma suro saa 2024 yen tawatsəgəna kərmadəro kəltəro nyazənaro.[30] == Lamintǝ == kpln5bzt6o7kbhi4hvvq8pndrl1pzh9 0 1880 21464 21463 2025-03-02T20:42:52Z Umargana1 21 21464 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Iran''' Iran,[a][b] hukumamen kərmai kərmai [[Islam]]be Iranbe (IRI)[c] kuru [[Persia]]lan notənadə,[d] shima lardə fəte [[Asia]]]bewo. Yalafətenzən [[Turkey]]'a fətenzən [[Iraq]]'a, yalanzən kuluwu Caspianbe'a, [[Turkmenistan]]'a, gədinzən [[Afghanistan]]'a, anəmgədinzən [[Pakistan]]'a, anəmnzən kuluwu Omanbe'a [[Persian]]be'a kalangaizəna. Nəm nguwu kaduwuwa kadaye alamanna miliyon 86 yeyi nasha 1,648,195 km2 (636,372 sq mi) lan, [[Iran]] də shima kən 17 me dinalan nəm kura cidiye-a nəm nguwu jamaye-a lan.[3][8] Shima lardə kura kən arakkəmiwo suro [[Asia ]]ben kuru shima lardə dunyabe zauro kau'a. Hukumamen kərmai [[Islam ]]be, Irandə nəmngəwu musləmmabe mbeji. Lardǝdǝ nasha uwuro yakkata kuru lardǝwa 31 mbeji. [[Tehran]] shima bərni kura lardədəye, bərni kura kuru dawudi kungənaye. Na kəla furum zamanbe, Irandə tun zaman Palaeolithic cidiyabedən napsana. Nasha kura Iran ye də buro salak lan sha [[Medes]] ye kəlzana cidiya Cyaxares yen karnu kən tulurmin BC lan, kuru nəm kuranza nazəna karnu kən arakkəmin BC lan, sa [[Cyrus]] the Great ye mairi Achaemenid ye koksəna dən, shi do ne kura ma suro gargam kureye lan. [[Alexander the Great]] də karnu kən diyaume BC lan mairi dəga zuwuna. Fitəna Iranyedə karnu kən yakkəme BC lan mairi Parthianbe kokkono kuru lardədəga sutuluwuna, shi doni mairi Sasanianbe karnu kən yakkəme AD lan waratazənadə. [[Iran]] kureyedə fuwutə ruwo-a, bare-a, bərnitə-a, adin-a, gomnati daube-a suruna. Zaman Sasanianbedə zaman dinarbero gotəna suro gargam kəla furum zamanbe Iranben. [[Islam|Musulummaye]] karnu kən tulurmin AD lan nashadə'a zuwuna, adəye səkə Iran'a Islamro wallono. Adab-a, falsafa-a, isawu-a, kurun-a, ilmu falakbe-a, nzundu-a doni zaman Sasanianben fuwuzanadə zaman Islambe Golden Age-a [[Persian]] Renaissance-adən bəlintəgəna, loktu kərmai musləmmabe Iranbe kadaye kərmai [[Arab ]]be-a dazənadən, təlam [[Persian ]]bedə walta cishango kuru lardədə-a Mongolth-a Con11thro sadəna. karnuwa kada. Suro karnu kən 16thben, am Safavidsbedə walta kəriye [[Iran]]be kəllata koksana shi Twelver [[Shi'ism]]də shima adin hukumabewo. Loktu kərmai [[Afsharid]] ye karnu kən 18th ye lan, Iran də shima duno dunyabe kurawo, amma ngawo Qajars ye kərmaiya səmowonayen kərma dəro awo adə gənyi. Badiyaram karnu kən 20th ye lan, kərmai [[Persia]] ye dəga faltə kuru kərmai [[Pahlavi]] ye dəga Reza Shah the Great ye koksəna, shi do Qajar shah dareye dəga suro saa 1925 yen səsangəna də. suro saa 1979 yen kərmai kərmaiye kərmai [[Islam ]]bedə [[Ruhollah Khomeini]] ye kokkono, shi dəwo kərmai kura lardədəye buro salakye. Suro saa 1980 lan, [[Iraq]] ye [[Iran]] ro bətərəm cina, kəriwu saa uskuye [[Iran]]-[[Iraq]] ye dəga suwudə, shi do ne stamate lan daano də. == Lamintǝ == rh2w8jgxja1lhvh00gu5hy5qmtkkiez 8 1881 21495 2025-03-03T14:05:20Z Jon Harald Søby 19 Created page with "Wikipedia:Shafi kura" 21495 wikitext text/x-wiki Wikipedia:Shafi kura hq6ltyjcj4gvwrq8hg8ykew9rxrpam8 0 1882 21519 21517 2025-03-03T16:51:06Z 102.91.78.195 21519 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Fredrikstad''' Fredrikstad (Təlam [[Norway]] be: buron Fredrikstad; ma'ananzə "Bəla Fredrikbe") shima bərni kuru bəladiya suro lardə [[Norway]] be. Dawudi kərmai bəladiyayedə shima bərni Fredrikstad. Bərni Fredrikstad də sha 1567 lan mai Frederick II ye sha kokkono, kuru bəladiya bəladiyaye ro kəntawu January ye kawunzə 1 saa 1838 lan kokkatə (bərni bəladiyaye də wune). Bəladiya [[Glemmen]] yedə Fredrikstad'a kəllato yim kawu kəntawube 1, saa 1964 lan. Bəladiya Borge'a, [[Onsøy'a]], [[Kråkerøy]] 'a, [[Rolvsøy]] 'a [[Fredrikstad]] 'a kəllatə yim kawu kəntawube 1, saa 1994 lan. bəladiya [[Borge]]'a, [[Onsøy]]'a, [[Kråkerøy]]'a,[[ Rolvsøy]]'a də sandiya Fredrikstad'a kəllata yim kawu kəntawube 1 kəntawu Januarybe saa 1994 lan.<ref>https://lovdata.no/dokument/SF/forskrift/2019-12-20-2114</ref> Bərnidə kəmoduwu Glomma'a kəllata na Skagerrak'a kəltayindən, alamanna kilomita 20 (12 mi) kalangai [[Sweden]] be dən. Rokko mashi Sarpsborg ye lan, Fredrikstad də bərni kura kən uwumi [[Norway]] ye də shima bərni kura kən uwumi wo: Fredrikstad/Sarpsborg. Kawu kəntawu Septemberye kawunzə 30 saa 2021 lan, futu isawu Norwayye fəlezənadə, bəla'a indi anyi nəm nguwu amyedə 141,708 Fredrikstad lan 83,761 kuru Sarpsborg lan 57,947. Fredrikstad də ci [[Glomma]] lan garratə ngawo [[Sarpsborg]] (kilomita 15 (mil 9) samilan) soja'a [[Swedish]] ye suro saa 1500s yen warzanayen. Am bəladəye laadə ngawon kozana kuru bəlanza dinadə na buroyedən walta garza kuru daraja bərninzaye walta 1839 lan cowondo. Dawudi bərnidə ci kəmaduwu [[Glomma]] yedən kara, amma bərni dina ci kəmaduwu gədi yedə shima bərni done yala Europe ye lan zauro gənatənama wo. Fredrikstad də kuren cidaram kura sawmill ye mbeji kuru shima ci kəmaduwu kəskaye lardə diyayero sutuluwuna, daji dare mara njiye gartə badiwono, hatta fato kuradə suro saa 1988 yen zaktəna. Suro saa 2005 yen, Fredrikstad də shima ci njiye dareye do Tall Ships' Race ye dəga sədin ma, am duwu kada bərni dəro səsangəna. Saa 2019 lan, shima ci njiye buro salakbewo. Suro saa 2017 yen, Fredrikstad də lamba bərni zauro hangal gojinma lardəye zuwuna. Shi lambadə saa woson gomnati Norwaybe shiro cin kəla lamarra naptəram jamabe-a, razəgəbe-a kuru korbe-ayen.<ref>https://www.vg.no/i/gM8W1</ref> == Bayan sammasoyǝ == Su Bərni də'a mai [[Danish]] ye [[Frederick II]] lan bowotə saa 1569 lan. Awo dareye stad də ma'ananzə "bərni". Kawu saa 1877 ro, su də Frederiksstad ro ruwotə, daji 1877 lan səta 1888 ro saadənan Fredriksstad ro ruwotə, kuru darerammo saa 1889 lan futu kərmayero ruwotə badiwono: Fredrikstad. == Coat of arms == Shi coat-of-armsdǝ zaman zamanne. Sandiro kəntawu Aprilye kawunzə 21 saa 1967 lan cedo. Balimiya kureyedə seal bərnidəye dinaro notənadən kara, shidoni saa 1610 lan tədənamadə. Sandiye fato kəriwube bearye səliwin fəlezana. Awo ajabba lan, Fredrikstad də suro saa 1610 yen gar kəriwube bawo (datəgəram karnu kən 17th ye lan la'a səbandəna). Fredrikstad də am Sarpsborg ye sha kokkada kuru gar kura də'a bear də'a indiso musko Sarpsborg ye lan gozana. Awo do ne seal lan bowotin də shima balimi ro faidatin tun badiyaram karnu kən 19th ye lan. Balimiya bəlin sodə'a kəlele saa 400th bərnidəye suro saa 1967 lan cedo kuru nəm gade zamanbe kəla fortress-a bear-ayen fəlezana. == Gargam == Ngawo Sarpsborg'a cidiro wartənayen loktu kəriwu saa tulur yalabedən, mai kərmaidə, [[Frederik II]], shawari mairibe gozəna bərnidə'a waltəm gartəro kilomita 15 (9 mi) anəm na buroyedən. Na bəlin adə kəmaduwu'a karəngənzəa kuru cidi kaata dərizə kəlzənadəye səkə na kureye dəga nəm ngalwozəna. Su Fredrikstad də buro salak yin wasika mai ye kəntawu February ye kawunzə 6 saa 1569 lan faidatəna.<ref>http://www.ngw.nl/int/nor/f/fredriks.htm</ref> Cida do bəro nzəliwo də buro salakyen Willem Coucheron kuru dare Johan Caspar Von Cicignon sandima fuwumanza. Suro saa 60 fuwuyedən, fatowa kəriwube kada gartəna Fredrikstad Fortress lan, [[Isegran]]-a, [[Kongsten]]-a, Cicignon-a kunten. 1735 lan, bəla sənana nasha fəte Glomma yedə, [[Vestsiden]] də kokkatə. Nasha adə dare bərni kureye dəga kozənaro wurazə, kuru dawu bərniye kura ro wallono. Ngəwuso garra bərni dina kureyedə loktu konnuye saa 1764 lan konnuye ferzənan. Suro saa 1840s yen, kəska Fredrikstad lan ladodə dunotə badiwono. Suro saa 1860s yen, saws kada steam lan faidatinma ci kəmaduwudəyen gartəna, kuru suro saa 1879 lan zawal maara cidiyedə Fredrikstad ro nazəna, adəye wuratə gade suwudəna. Ngawo katakau lardə diyayero sutuluwunayen dalil zamanye cidaram katakau tandoye badiyaram saa 1900s yen, Fredrikstad ye awo tandonzə də awo gadero faltəna. Dare lan Norway ye dawudi cidaram kura kura ro wallono, na mara njiye kura Fredrikstad Mekaniske Verksted lan nowata. == Lamintǝ == j5ki6zt0wfx77kc6y7vev4lg4qkse3d 0 1883 21530 21528 2025-03-03T17:11:30Z Bilkisu umar3355 54 21530 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Frederick II]] də shima mai Sicily ye saa 1198 lan, mai [[German|Germany]] ye saa 1212 lan, mai italy ye kuru mai rome ye saa 1220 lan kuru mai Jerusalem ye də tadanzə Emperor ye saa 1225 lan. mairi (tada kən indimi mai Frederick Barbarossa ye ) kuru mai kamuye Constance I Sicily ye mairi [[Hauteville]] ye Shidə kam duno'a zaman daubedəye falnza kuru nasha kura sunotin, Sicily lan badizə [[Italy]] lan səta yala [[German|Germany]] ro saadəna. Kəlanzə'a mairi Romanbe kureye'a warratatəma ro surin,[1] shidə mairi [[Roman]] be kərmai papalbe suro saa 1220 lan səta har kərmunzəro; shidə kuru kərmai mai Romansbe saa 1212 lan sətana kuru kərmaidə'a kəlanzən gozəna saa 1215 lan. Adə nankaro, shidə mai [[German|Germany]] be-a, [[Italy]] be-a, [[Burgundy]] be-a. Saa yakkəlan, shiga mai Sicilybero kərmai kəla yanzə Constance, mai [[Sicily]] be, fero Roger II Sicilybe. Kaala mairibe gadedə shima mai Jerusalembe dalil nyasanzəbe-a kəriwu crusade kən arakkəmibe-a letabe nankaro. Nguwusoro kəriwu papacy'a, shidoni kate cidi Frederickbe yala Italybe-a mairinzə Sicilybe-a (Regno) anəmlan dazənadə, shiga "kate saa 1227-a kərmunzə suro saa 1250-ayen loktu diyauro duzana", Pope Gregory IX ye hatta shiga Antikristuro warmatəgəro lezəna.<ref name=":0" /> Cidawanzə nasha kadaye nankaro, nəmkam duno'a nəm ilmu'a Frederick II də sha mairi Germanye shiro kurawo ba, waneye mairi zaman dauye sammason.[3] Mairi Sicily ye-a Italy ye nguwu so-a lan, Frederick ye cida am ngawonzəye Norman ye də’a garzə kuru kəriye do kərmai kəla kəltəye’a kəlzəna ma. Shiga su Stupor mundi ('Wonder of the World') lan nozana, su'a kam zaman Renaissancebe avant la lettre-a polymath-a lan nozana kuro: kam kəriyebe kururamma, ilmuma awowa alakkatabe, maləm, ilmuma isawube, fasal garbe, nazəmuma kuru kayam[4][7][5] Frederick ye təlamma arakkə manajin: Latin-a, Sicilian-a, Jamus dauye-a, [[France|Faransa]] kureye-a, [[Greek]] -a, [[Arabic]] -a. Nasha ilmu kimiyabe-a ada-aben, shiye zauro adab fuwutəgəlan sədəna Moworonti nazəmube Sicilianben. Shari mairibe Sicilianbe Palermo-a Foggia-a lan, saa 1220 lan baditənadə, shima dawudi adabe-a ilmube-a badiyaram karnu kən 13thbewo kuru shima buro salakkin təlam Italo-Romance be faidatə badizə, Sicilian. Nazəmu do mowontidən fəlangzənadə zauro taasir kəla adabben sədin kuru awo təlam Italibe zamanbe ro waljindən.[10] Shima mai buro salakye shara kəla nəmzalumyen dawarzənadə, shi doni nəmzahirro gotənadə.[11] <ref name=":0">https://en.wikipedia.org/wiki/Augustus</ref> kərmunzən kuwami yaye daraja duno'a lan kara, layinzə də tussənyi, kuru fato Hohenstaufen ye də dawono. Kuruson, Mairi Holy [[Roman]] bedə loktu kuruwuro ngawotə badiwono zaman Great Interregnumben.[12] Wartanzə siyasabe-a adabe-adə gashiptəwa ngəwu-a hangal gənatə-a səsangəna har kuro.<ref>https://de.wikipedia.org/wiki/Walther_K%C3%B6hler</ref> == Lamintǝ == g1e6svjqpf1qj5zn609t843to4r9d7h 0 1884 21611 21610 2025-03-06T11:51:54Z Umargana1 21 21611 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Macedonia (macedonia) də, shi donyi Macedonia lan bowotin ma də, shi do ne mairi Archay ye kureye lan bowotin ma. Greece,[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Macedonia_(ancient_kingdom)#CITEREFM%C3%BCller2010</ref>] shidoni dare lardə [[Greece]] be duno'aro walzənadə.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Macedonia_(ancient_kingdom)#CITEREFGilleyWorthington2010</ref>] Mairi də sha am mairi Argead ye koksana kuru buro salak yin mairi də'a tunotin, ngawodən mairi [[Antipatrid]] 'a [[Antigonid]] 'a sandima zasa'a. Fato am Macedoniaye kureyedə, mairi buroyedə nasha yala-gədi Greek peninsulayedən kara,[<ref>https://archive.org/stream/AncientMacedonia/Ancient%20Macedonia#page/n401/mode/2up</ref>] kuru kalangaizə Epirus anəmfətenzən, Illyria yalafətenzən, Paeonia yalanzən, Thrace gədinzən kuru Thessaly anəmnzən. Kawu karnu kən 4th BC yero, Macedonia də mairi gana diya nadəyen bərni kura kura [[Atheism|Athens]] -a, [[Sparta]] -a [[Thebes]] -a ye sha sunotin, kuru ganaro cidiya Achaemenid Persia ye lan kara.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Macedonia_(ancient_kingdom)#CITEREFOlbrycht2010</ref>] Zaman mai Argead be [[Philip II]] (359-336 BC) lan, Macedoniaye cidi [[Greece]] be-a mairi [[Thracian Odrysian]] be-a kəriwu-a nəmsulhu-a men səmowona. Soja'a waltəm yasa'a dəwo suronzan phalanxes sarissa pike'a faidatayin də'a, Philip II ye duno'a kureye [[Atheism|Athens]] 'a [[Thebes]] 'a də'a kəriwu Chaeronea ye saa 338 BC lan kəriwuzəna. Tada [[Philip II]] be shiro Alexander the Great gultində, shima kəlakəl lardəa Greekbe fuwuma, məradə awanzəbe [[Greece]] sammaso kərmaitə dəga codo loktu shiye Thebes dəga wurzənadən ngawo bərnidə tətənan. Loktu kəriwu [[Alexander the Great|Alexander]] be ngawodən sədindən, mairi Achaemenidbedə səsangəna kuru nashawa har kəmoduwu Indusbero saadənadə səmowona. Loktu ganaro, mairinzə Macedonianbedə shima dunyalan zauro duno'awo- kəriye [[Hellenistic]] be tawadə'adə, zaman kəla furum Greek be kureyedəro faltə badizəna. Kisandi-a adab-a [[Greek]] bedə lardəwa kəriwutənadən zauro fuwuzana kuru fuwutə falsafabe-a, nzundu-a, kimiyabe-a mairidə-a ngawonzə-aro tartəgəna. Taganasmaro faidaadə shima bana [[Aristotle]], allamtəma [[Alexander the Great|Alexander]] bewo, shi duwo ruwowanzədə shima furtu falsafa Nasarabewo. Ngawo kərmu Alexander ye saa 323 BC lan, kəriwuwa Diadochi ye do ngawodən wazəna də, kuru mairi [[Alexander the Great|Alexander]] ye də'a yaktə'a, Macedonia də dawudi ada'a siyasa'a [[Greek]] ye ro wallono nasha Mediterranean ye dən, Ptolemaic [[Egypt|Egypt'a]], mairi Seleucid ye'a, Attalid ye'a. Bərni'a kura kura jili Pella'a, Pydna'a, Amphipolis'a sodə kəriwu kərmai kəla kalangaidəyen sadin. Bərni'a bəlin sodə'a, alamanna Thessalonica yeyi, Cassander do kərmai də'a səmowuna dəye (sunzə kamunzə Thessalonike Macedon ye də'a[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Macedonia_(ancient_kingdom)#CITEREFAdams2010</ref>] Macedonia ye ngawotənzə də kəriwu Macedonia ye lan badiwono kuru [[Rome]] ye citə duno [[Mediterranean sea|Mediterranean]] ye lan. Dareram kəriwu Macedoniaye kən yakkəme suro saa 168 BC yen, mairi Macedoniayedə baro codo kuru lardə'a [[Rome]] ye sha falzana. Kərigə Macedoniaye kən diyaume suro saa 150-148 BC yen kərmai də'a waltəm bəlintəgə do kəriye Roman ye Macedonia ye koktəlan daano. Maiya Macedonia ye də, sandi do kərmai kura'a kuru arziyi lardəye'a alamanna dinar'a liwula'a də'a kozana də, cida'a latədəye banaza'a kungəna zamtəro, askərranzaro kungəna'a cedo, kuru zaman Philip II yen, soja'a njiye Macedonia ye'a. Lardəwa gade diadochi waratazanadə yedei gənyi, ibada mairibe Alexanderye səsangənadə Macedonialan ngaltema gotənyi, amma kərmaiwu Macedoniabedə sonyayi cida kura adin Hellenisticbe fatobe-a dunyabe-a gozana. Kərmai mai'a Macedoniayedə cidaram askərraye sha dazəna, amma bəla'a gana suro Macedonia commonwealth yedə kərmai kəlanzaye zauro sədin kuru gomnati demokradiyaye majalis jamaye'a mbeji. == Laminte == 82mobys27rsgdbh59xxq5zi346jlo3q 14 1887 21548 2025-03-04T20:51:46Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 21548 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate their knowledge of language Norwegian. [[Category:Babel_-_Users_by_language|no]] mrt1ie8zclsiugt2x0dw8wrr5rz1kl2 14 1888 21549 2025-03-04T20:51:46Z Babel AutoCreate 8 Automatically creating [[Project:Babel|Babel]] category page 21549 wikitext text/x-wiki Users in this category indicate they have skill level N for language Norwegian. [[Category:User_no|N]] khdd9qr4ztibp9qjg0dg0xi361hq615 0 1889 21622 21621 2025-03-06T19:59:41Z Umargana1 21 21622 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[South China|Anəm China]] bedə (pinyin: Huá'nán) shima nasha cidibe-a adabe-a shidoni nasha anəm China be zamzənadə. Maananzə tawadəbedə futu awoa ruwotənaben gadejin. Awo nowata South China yedə China gadedəro gəretəya shima ammanza nguwuso təlamma [[Chinese]] ye manazanba. [[Cantonese]] də shima təlamma do nashadən zauro nowatadə amma nasha [[Guangxi]] də shima təlamma [[China]] ye kaduwuwa sənana ngəwuwo ==Administrative divisions == {| class="wikitable sortable" style="font-size:100%;" |- style="background:#efefef;" !align="center"|[[Guobiao|GB]]<ref>[http://www.people.fas.harvard.edu/~chgis/work/design/chinastdb_1210.doc GB/T 2260 codes for the provinces of China]</ref> !align="center"|[[ISO 3166-2:CN|ISO №]]<ref>[[ISO 3166-2:CN]] ([[International Organization for Standardization|ISO]] [[ISO 3166-2|3166-2]] codes for the provinces of China)</ref> !align="left"|Province !align="left"|Chinese Name !align="left"|Capital !align="right"|Population !align="right"|Density !align="right"|Area !align="center" class="alphabetical"| Abbreviation/Symbol |- {{tent division chn 1|[[Guangdong|Guangdong Province]]|广东省|廣東省|Guǎngdōng Shěng<br/>Gwong2dung1 Saang2|{{lang|zh|粤}}|44|9696ff||[[Guangzhou]]|104,303,132|579.46|180,000|GD|Yuè}} {{tent division chn 1|[[Guangxi|Guangxi Zhuang Autonomous Region]]|广西壮族自治区|廣西省壯族自治區|Guǎngxī Zhuàngzú Zìzhìqū<br/>Gwong2sai1 Zong3zuk6 Zi6zi6keoi1|{{lang|zh|桂}}|45|fffb91||[[Nanning]]|46,026,629|195.02|236,000|GX|Guì}} {{tent division chn 1|[[Hainan|Hainan Province]]|海南省|海南省|Hǎinán Shěng<br>Háinâm Téng|{{lang|zh|琼}}|46|9696ff||[[Haikou]]|8,671,518|255.04|34,000|HI|Qióng}} {{tent division chn 1|[[Hong Kong|Hong Kong Special Administrative Region]]|香港特别行政区|香港特別行政區|Xiānggǎng Tèbié Xíngzhèngqū<br/>Hoeng2gong1 Dak6bit6 Hang4zing3keoi1|{{lang|zh|港}}|91|79ff76||''[[Tamar, Hong Kong|Tamar]]''|7,061,200|6,396.01|1,104|HK|Gǎng}} {{tent division chn 1|[[Macau|Macau Special Administrative Region]]|澳门特别行政区|澳門特別行政區|Àomén Tèbié Xíngzhèngqū<br/>Ou3mun2 Dak6bit6 Han4zing3keoi1|{{lang|zh|澳}}|92|79ff76||''[[Macau]]''|552,300|19,044.82|29|MC|Ào}} |} ==Cities with urban area over one million in population== Provincial capitals in '''bold'''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" !#!!City!!style ="background-color: #aaaaff;"|Urban area<ref name ="2010PRCcensus" />!!style ="background-color: #aaffaa;"|District area<ref name ="2010PRCcensus"/>!!style ="background-color: #ffaaaa;"|City proper<ref name ="2010PRCcensus">{{cite book|editor1=国务院人口普查办公室 |editor2 = 国家统计局人口和社会科技统计司 |date=2012 |script-title=zh:中国2010年人口普查分县资料 |location=Beijing |publisher=[[China Statistics Press]] [China Statistics Press] |isbn=978-7-5037-6659-6 }}</ref>!!Prov.!!Census date |- |1||[[Shenzhen]]||10,358,381||10,358,381||10,358,381||GD||2010-11-01 |- |2||'''[[Guangzhou]]'''||9,702,144||11,071,424||12,701,948||GD||2010-11-01 |- |3||[[Dongguan]]||7,271,322||8,220,207||8,220,207||GD||2010-11-01 |- |4||[[Hong Kong]]||7,071,576||7,071,576||7,071,576||HK||2011-06-30<ref>{{cite book |editor = Census and Statistics Department |editor-link = Census and Statistics Department (Hong Kong) |year=2012 |script-title=zh:香港2011年人口普查 – 主要報告 |location=Hong Kong |publisher=[[Government Logistics Department]] }}</ref> |- |5||[[Foshan]]||6,771,895||7,197,394||7,197,394||GD||2010-11-01 |- |6||[[Shantou]]||3,644,017||5,329,024||5,389,328||GD||2010-11-01 |- |7||[[Zhongshan]]||2,740,994||3,121,275||3,121,275||GD||2010-11-01 |- |8||'''[[Nanning]]'''||2,660,833||3,434,303||6,658,742||GX||2010-11-01 |- |9||[[Huizhou]]||1,807,858||2,344,634||4,598,402||GD||2010-11-01 |- |10||'''[[Haikou]]'''||1,517,410||2,046,170||2,046,170||HI||2010-11-01 |- |11||[[Jiangmen]]||1,480,023||1,822,614||4,450,703||GD||2010-11-01 |- |12||[[Liuzhou]]||1,410,712||1,436,599||3,758,704||GX||2010-11-01 |- |13||[[Zhuhai]]||1,369,538||1,562,530||1,562,530||GD||2010-11-01 |- |14||[[Zhanjiang]]||1,038,762||1,611,868||6,994,832||GD||2010-11-01 |- |15||[[Macau]]||552,503||552,503||552,503||MO||2011-08-12<ref>{{cite book |author=Direcção dos Serviços de Estatística e Censos, Macau |date=2012 |title=15th Macau Census (2011) |location=Macau |publisher=Direcção dos Serviços de Estatística e Censos }}</ref> |} == Namesake == * [[South China tiger]] ([[southern China]]) * ''[[South China Morning Post]]'' ([[Hong Kong]], South China) * [[Huanan Seafood Wholesale Market]] ([[Wuhan]], [[Central China]]) * [[South China Normal University]], a university in Guangzhou, Guangdong, China * [[South China Athletic Association]] (Hong Kong SR, China) == See also == * [[Lingnan]] * [[List of regions of China]] ** [[Northern and southern China|Southern China]] *** [[South Central China]] — ''includes South China and "Central China" provincial-level subdivisions''. == Lamintǝ == cm1unikjmcb5yh3jf3dw2y7xlpabe0o 0 1890 21577 21576 2025-03-05T23:54:38Z Ummusalmasuleiman2001 55 21577 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Bərni [[Berni Ho Chi Minh|Ho Chi Minh]] (HCMC; [[Vietnamese]]: Thành Phố Hồ Chí Minh) sha Saigon ([[Vietnam]]: Sai Gòn) lan notənadə, shima bərni do nəm nguwu jamiye [[Vietnam]] lan, nəm nguwu amye miliyon 10 yeyi suro saa 2023 yen.[<ref>https://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&idmid=5&ItemID=19279</ref>] Kəndaram bərnidəyedə kəmoduwu'a canal'a sha bayanzana, kuru shi kuradə shima kəmoduwu Saigon. Nasha bəladiyayen, Ho Chi Minh City də suronzən bərni'a 16 mbeji, bəladiya'a uwu'a, kuru bərni kura fal'a (sub-city). Nasha kungənaye kura lardə [[Vietnam]] ye də, Ho Chi Minh City də shima bərni do awo'a fatoye'a tuwondin ma kurawo suro kəriye'a bəla'a [[Vietnam]] ye sammason,[8] banazəyin kwata GDP lardəye də'a.[<ref>https://asia.nikkei.com/Economy/Vietnam-to-boost-Ho-Chi-Minh-budget-for-first-time-in-18-years</ref>] Ho Chi Minh City ye bərni kura də shima bərni kura lardə ASEAN ye kən 5 me, kuru shima bərni kura diya lardə [[ASEAN]] ye lan. Ho Chi Minh City də ada'anzə kureye daudi razəwu'a, razəwu'a, ilmu'a suro Southern Vietnam yen taganasmaro kuru [[Vietnam]] sammason. Adəye səkə, bərnidə shima dawudi lenəmare dunyabe zauro zauro suro [[Vietnam]] ben, dalildə shima faraskəram maara samibe Tân Sơn Nhấtdə shima reta am dunyabe Vietnamro isayin sammasoyewo. Bərni Ho Chi Minh yedə kuruson bəladəriye matcin. Na'a kəriwube-a kuru na'a gargamye suro bərnidəyedə suronzan fato kərmai kəlabe-a, Landmark 81 (gar shiro kuruwuwo ba suro [[Vietnam]] ben), na kareya adabe gənatəbe kəriwube-a, kuru kasuwu Bến Thànhbe-a. Bərnyidə kuruson zawallanzə kəpkata-a kəndəga bənyebe zauro hangal gojin-aro nowata. Kərma dəro, Ho Chi Minh City də tajirwa njiye tərayin-a njiye njiye-a kuru awo'a jama mewuye'a wuzəna. == Lamintǝ == cv47d3uju2dg6ztp1v3s3ubf4gf3fki 0 1891 21786 21570 2025-03-11T01:05:07Z Ayane Fumihiro 212 Changed redirect target from [[Ho Chi Minh City]] to [[Berni Ho Chi Minh]] 21786 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Berni Ho Chi Minh]] 4gazlvt22wx99puanexer52znryh3oq 0 1892 21574 2025-03-05T16:13:12Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Ho Chi Minh City]] to [[Berni Ho Chi Minh]] 21574 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Berni Ho Chi Minh]] 4gazlvt22wx99puanexer52znryh3oq 0 1893 21631 21630 2025-03-06T20:20:14Z Umargana1 21 21631 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Hong Kong]] [e] də nasha cidaram [[China]] ye. Am miliyon 7.4 lardə'a gade-gade lan dasawuna sodə suro 1,104-square-square-kilomita (426 sq mi) yen, Hong Kong də shima nasha kən diyaume do am nguwu'a dunyalan. Hong Kong də sha kərmai kərmaiye [[British]] ye lan kokkada ngawo kərmai Qing ye Hong Kong Island ye 1841-1842 lan cezanayen dalil kəriwu Opium ye buro salak ye dəga fattəgə nankaro. Shi colonydə Kowloon [[Peninsula]] ro saa 1860lan tartəgəna kuru waltə ngalwotəgəna loktu United Kingdomye haya saa 99-ye suro saa 1898yen səbandənadən. Hong Kongdə Japanye saa 1941lan səta 1945ro saadəna loktu kəriwu dunyabe kən indimiyen. Kalangaidə [[England|United Kingdom]] lan səta [[China]] ro saadəna suro saa 1997. Hong Kong ye nizam gade-gade kərmai-a razəwu-a cidi [[China]] ye cidiya kaida lardə falyen, nizam indi.[g] Buro salakkin na am gana'a bəladiya bareye-a bənyi kənta-aye,[18][19] kalangaidə kərmadə na kungənaye zauro faida'a kuru nasha kasuwuye'a. Hong Kong də shima cidaram kungənaye dunyalan kən yakkəmewo (ngawo [[New York City|New York]] ye-a [[London]]-a lan), kən lagarmen lardə diyayero sutuluwuna, kuru awo lardə diyayero sutuluwuna kən uskuye. Kungənanzədə, [[dollar Hong Kong]] bedə, shima kungəna ngəwu dunyalan kasuwu sədinmawo. Fato do am biliyonna kən indimi bərni ndaso yayi dunyalan, Hong Kong də shima am nguwu do net-netth nguwu'a də.[20] Bərnidə shiro kungəna ngəwu səbandin yaye, amma fandi ngəwu badə kate jamayedən mbeji. Bərni do am kura'a dunyalan mbeji dəman, fatowa Hong Kong ye də sambisoro zauro məradətəna. Hong Kong də nasha zauro fuwuzəna kuru [[Human Development Index]] (HDI) 0.956 ye mbeji, kən diyaume dunyalan kuru kərma dəro na Asia ye do suro 5 yen kara. Bərni də shima kənənga do zauro nguwuwo dunyalan, kuru letəram jamaye kashi 90% kozəna. == Ilmu == Su kalangaidəyedə, buro salakkin "He-Ong-Kong" romaned suro saa 1780, [23] buro salakkin awo gana laa kate [[Aberdeen Island]]-a fəte Hong Kong Island-ayen kara. Aberdeen də shima buro salak ye kate mara njiye British ye-a bənyiwu fatoye-a.[24] Futu su romanisedbedə notənyi yaye, shidə kambosoro kasattəna kəla shidə shima buro salakkin [[Cantonese]] (au Tanka Cantonese) mana hēung góngben. Sudə shima "harbour karəgə kutta" au "kərmai zauro ngəla".[21][22][25] "Fragrant" də shima awo kəji fantəye harbour ye nji shawaye do Pearl River lan sədin ma au cidaram incense ye do ci kəmaduwu yala Kowloon ye lan fəlejin ma. Incense də karəngə Aberdeen Harbor yen gənatəna kawu Victoria Harbor tətandinro.[25] Sir John Davis (gomna kərmai kərmaiye kən indimi) asal gade suwudəna; Davis ye wono su də "Hoong-keang" lan gowotə ("red terrent"), launu kattiye kəla njiye kəla jaziradəyen fəlejin dəga fəlejin.[26] Su kəske Hong Kong də nguwusoro saa 1810 lan faidatin.[27] Su də shima kalma fal Hongkong ro ruwotəna hatta saa 1926 ro, loktu gumnatiye su kalma indiye dəga gozənadən.[28] Kamfaniwa laa zaman kərmai kərmaiyedən koktənadə kuwami yaye su adə'a rozana, surodən cidi Hongkongye-a, kamfani lantarkiye Hongkong-a, Hongkong-a Shanghai-a Hongkong-a Shanghai-a (HSBC).[29][30] == Lamintǝ == c8bvpx8h97ygdr0f95oa70907z4uipv 0 1894 21857 21692 2025-03-13T08:52:12Z Banabulama 37 21857 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''An Se-young''' (Korean: 안세영; Hanja: 安洗; 5 February 2002 lan katambo) shima biske makarrema badminton be suro {{Gwangju}} ben, shi doni medal dinarbe suro saa 2024 Olympicsben suro lamarra kamuwabedən zuwunadə. Shiga 2019’s ye bikke makkarye zauro faida’a saa ye-a kuru bikke makkarye 2023 ye saa ye-a BWF ye.[<ref>"안세영, BWF 세계배드민턴연맹 올해의 신인상 수상"</ref>]<ref>https://en.yna.co.kr/view/AEN20240805008051315?section=sports/index</ref>[3] Shiye medal dinarbe dəga zuwuna suro gasa dunyabe 2023bedən, gargamdə shima bikkewu kamuwa [[Korea]]{{Korea}} be buro salakye bikke gasa dunyabedəga suwudə.[4] Daji medal dinarbe kamuwabedə suro biskewa {{Asia}} be saa 2022bedən fəlezəna.[5] Kuru shima nasha laa karapka medal dinarbe {{South Korea}} be suro 2022 Uber Cupben kuru suro biskewa {{Asia}} be saa 2022ben.[6][7 Suro saa 2018 lan, An dəga karrada kəla karapka lardəye dəro kəllataro kuru shima fuwura maranta kuraye buro salakye karapka lardə {{South Korea}} ye dəro wallono. Shidə nasha karapka junior lardəye shidoni kazadala karapkabe tuskaata saa 2017 {{Asian Junior Championships}} ben zuwunadə.[8] Dare lan lardənzə'a wakilzəna suro saa 2018 {{Uber Cup}} ye suro {{Bangkok}} -a {{Asiaye}}-a {{Jakarta}} ye lan, banazəgə karapka dəga medal ngarkimeye suro lamarra buroyedən.[9][10] Suro saa 2019 lan, shiye ka'ala {{BWF World Tour}} ye buro salak ye dəga suro Super 300 {{New Zealand}} Open yen cido, shi do ne 2012 lan {{Olympic}} gultin dəga {{Li Xuerui}} dəga dareram lan səsangəna.[11] ===Cida==== Se-young də gaska dunyabe buro salak ye dəro gagəna sa shiye saa 13 bas lan, shiye suro saa 2015 {{Asian Junior Championships}} ye dəro cidazəna, na do shiye {{quarter-finalist}} lan tamozəna suro ferowa U15 ye fal-a indi-a yen. Ka'ala buro salak ye lardə U15 {{Korea}} ye lan suro saa 2015 yen zuwuna. kuru shiye ka'ala indi kamuwabe Jaya Raya {{Junior Grand Prix}}-a kuru {{Korea Junior Open}}-a lan zuwuna. Suro saa 2017 lan, An Se-young ye gasa U17-a U19-a ye lan gaska sədəna, na do ne U17 {{Korea Junior Open}} lan kənasar sədənan, amma nasha gasa kura {{Asia}} ye-a {{World Junior}} ye-a lan, shiye raksə medal ndaso so kənasarjin ba suro lamarra fal yen. Kuruson, suro karapka tuskaatayen, An ye kənasar sədəna karapkanzə {{Asia}}ye {{junior mixed team}} ye dəga kənasartəro kuru medal bronze ye suro {{World Junior Championships}} yen zuwuna.[8] Dareram saaben, An, saa 15, shiga karrada karapka kura lardəbe nankaro, shima fuwura maranta dawube buro salakye karapka lardə {{South Korea}} bero kəllatawo.[12] Daji shiro karapka Koreaye dəga dunowaro sadəna suro {{Games Asia}} ye 2018yedən, amma raksə medal ndaso so suro lamarra fal-falyen au lamarra karapkayen kənasartəro səkkənyi.[13][14] Suro gasa {{Indonesia}} {=Indonesia}} be saa 2018bedən, Andə raksə dareramro nazəgəna.[15] Daji ka'ala kura dunyabe buro salakye 2018 {{Irish Open}} lan zuwuna, kam fal Kim Ga-eun'a dareramdən cezəna.[16] Se-young ye ka'ala sawanzə {{World Tour}} ye dəga zuwuna suro saa 2019 yen {{New Zealand Open}} lan, shi do ne 2012 lan Olympic dinar ye {{Li Xuerui}} {{China}} ye dəga dareram lan. Fuwutənzə gozə kowono kənasar {{Canada Open}},[17] Akita Masters, [18] {{French Open}},[19] kuru {{Masters Korea}} be.[20] Cida do suro saa 2019 yen fəlezəna də sha suro daraja kamuwaye 10 kura-kura suro BWF ye dunyayen suwudəna.[21] Kənasarwanzə asutəlan, BWF ye shiro 2019 {{Promising Player}} saa dəye cina.[21][22] Dalil {{COVID-19}} ye nankaro, gasa uwu bas lan suro saa 2020 yen, jaza nzǝ ngǝla dǝ shima runner-up {{Thailand}} {{Masters}} lan,[23] kuru rokko karapka lardǝye dǝlan {{medal silver}} ye dǝlan kǝnasartana. Suro saa 2021 lan, suro bikke {{Olympic}} ye lan, {{Chen Yufei}} ye kwata-final ye lan sha sutuluwuna.[25] Daji dareramzə buro salakbe suro gasa Super 1000ben sədəna, Denmark Open, amma raksə bikkedə tamozənyi, kuru {{Akane Yamaguchiro}} gasayinro.[26] Kəlele badminton {{Indonesia}} ye do {{Bali}} lan tədin də lan, An ye gasa yakkə samma so kənasarzəna ngawo dareram lan {{Yamaguchi}}'a {{Indonesia Masters}} lan kənasartənayen, [27] {{Ratrachanok Intanon}} {{Indonesia Open]] ye lan, kuru {{P. V. Sindhu}} suro World Tour Finals ye lan.[29] Suro saa 2022 lan, An ye dareram uwu nazəna suro {{BWF World Tour}} yen, {{Korea Open}} lan kənasartəna,[30] {{Malaysia Masters}},[31] kuru {{Australian}} Open;[32] kuru tamozəna kəla am gasawu {{England}}-a {{Japan}}-a ye lan.[33][34] Shiye kuru {{medal bronze}}be suro kamuwa kamuwabe suro gasa {{Asia}} be-a dunyabe-aben daano.[35][36] Rokko karapka kamuwa {{South Korea}} be-a, shiye {{Uber Cup}}-a dapkono.[6] Awo kura-kura suro saa 2023 yen. Shima kamuwa {{Korea}} ye buro salakye kəla gasa World Championships ye lan kənasartana suro saa 2023 yen, kuru shima kamuwa {{Korea}} ye buro salak ye suro saa 29 yen gasa Asiaye lan kənasartana. Kuru shiye medal dinarbe suro karapka kamuwabe {{Asia Games}} bedən zuwuna. Suro {{BWF World Tour}} yen, shiye ka'ala usku suro dareram mewuyen wono, [37] kuru kamuwa dəye darajanza kəla 1 August 2023.[38] Suro reta buroye saa 2024 ye lan, An ye gasa am tulur ye sədəna, kənasar 3 suro {{Malaysia}} yen, French lan, kuru {{Singapore Opens}} lan, kuru dareram Indonesia Open ye lan. Medal dinarbe suro dareram kamuwabe dareram kamuwabe {{Paris}} {{2024 Olympics}} bedən, {{China}} be {{He Bingjiao}} 2-0 dəga kənasarzəna, shima dinar {{South Korea}}be buro salakyewo suro lamarra adəben tən kənasar {{Bang Soo-hyun}} be suro saa 1996ben.[41] Bikke dunowa do An ye fəlezəna də badiyaram saa 2025 ye lan, na do Malaysia-a India Opens-a lan kənasar sədəna də.[42][43] === Biskǝ Olympic yǝ === ''Nasha kamuwa yǝ'' {| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;" ! Year ! Venue ! Opponent ! Score ! Result |- style="background:#F3E6D7" | align="center" | [[Badminton at the 2024 Summer Olympics – Women's singles|2024]] | align="left" | [[Adidas Arena|Porte de La Chapelle Arena]], [[Paris]], France | align="left" | {{flagicon|CHN}} [[He Bingjiao]] | align="left" | 21–13, 21–16 | style="text-align:left; background:white" | [[File:Gold medal.svg|16px]] '''Gold''' |} === Gaska dina bǝ === ''Nasha kamuwa yǝ'' {| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;" ! Year ! Venue ! Opponent ! Score ! Result |- style="background:#F3E6D7" | align="center" | [[2022 BWF World Championships – Women's singles|2022]] | align="left" | [[Tokyo Metropolitan Gymnasium]], [[Tokyo]], Japan | align="left" | {{flagicon|JPN}} [[Akane Yamaguchi]] | align="left" | 19–21, 12–21 | style="text-align:left; background:white" | [[File:Med_3.png|Bronze]] '''Bronze''' |- style="background:#F3E6D7" | align="center" | [[2023 BWF World Championships – Women's singles|2023]] | align="left" | [[Royal Arena]], [[Copenhagen]], Denmark | align="left" | {{flagicon|ESP}} [[Carolina Marín]] | align="left" | 21–12, 21–10 | style="text-align:left; background:white" | [[File:Med_1.png|Gold]] '''Gold''' |} === Gaska kura Asian bǝ === ''Nasha kamuwa yǝ'' {| class="sortable wikitable" style="font-size: 90%;" ! Year ! Venue ! Opponent ! Score ! Result |- style="background:#ECF2FF" | align="center" | [[2022 Badminton Asia Championships#Finals 2|2022]] | align="left" | Muntinlupa Sports Complex, [[Metro Manila]], Philippines | align="left" | {{flagicon|CHN}} [[Wang Zhiyi]] | align="left" | 21–10, 12–21, 16–21 | style="text-align:left; background:white" | [[File:Med 3.png|Bronze]] '''Bronze''' |- style="background:#ECF2FF" | align="center" | [[2023 Badminton Asia Championships#Finals 2|2023]] | align="left" | Sheikh Rashid Bin Hamdan Indoor Hall, [[Dubai]], United Arab Emirates | align="left" | {{flagicon|TPE}} [[Tai Tzu-ying]] | align="left" | 10–21, 14–21 | style="text-align:left; background:white" | [[File:Med 2.png|Silver]] '''Silver''' |} == Lamintǝ == 50b96w03ur0iwbnyylicmw6g6c1ipel 0 1895 21705 2025-03-08T23:04:24Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Spanish]] to [[Spanish (Tǝlam)]] 21705 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Spanish (Tǝlam)]] kbtw9wepyewjf3ep0czgnmutdmncg21 0 1896 21732 21731 2025-03-09T05:00:06Z Umargana1 21 /* Geography */ 21732 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Image:NigerDeltaStates.png|thumb|375px|Map of Nigeria numerically showing states typically considered part of the Niger Delta region: 1. [[Abia]], 2. [[Akwa-Ibom|Akwa Ibom]], 3. [[Bayelsa]], 4. [[Cross River]], 5. [[Delta]], 6. [[Edo]], 7.[[Imo]], 8. [[Ondo]], 9. [[Rivers]]]] [[File:Nigerdelta NASA.jpg|thumb|375px|View of the Niger Delta from space (north/land at top).]] [[Niger Delta]] də shima delta kəmoduwu Niger ye dəwo kəla [[Gulf Guinea]] yen kəla kəmaduwu [[Atlantic]] ye [[Nigeria]] lan napsəna də.[1][2] Shidə suro kəriyewa fəte [[Nigeria]] be lagarben kara, suronzan: kəriyewa arakkə sammaso nasha siyasabe [[South South]] bedən, kəriyewa fal ([[Ondo]]) nasha siyasa anəm Westbe-a kuru kəriyewa indi-a ([[Abia]]-a [[Imo]]-a) nasha siyasabe anəm Eastben. Niger Delta də nasha am ngəwu'a loktu laan Oil Rivers lan bowotin dalildə shima loktu laan kəndawu palmye tandoma kura.[3] Nasha də shima kəmoduwu kəndawu fetebe [[British Oil Protectorate]] ye saa 1885 lan səta saa 1893 ro saadənadən, sa kuratə kuru [[Niger Coast Protectorate]] ro wallono. Delta də nasha petroleum-rich ye kuru shima dawudi hangal gənatəye kəla awo banna suwudin yen shi do ne nguwusoro misallo [[ecocide]] ro faidatin ma.[4][5][6][7][7] Dalil kuradə shima kəndawu fetərre kura-kura kampania kura kura cidaram kəndawu feturyedəye təfandəyin.[8][9] ==Geography== [[Niger Delta]] də, futu kərma dəro gomnati [[Nigeria]] ye bayanzəna yeyi, 70,000 km2 (27,000 sq mi) ro saadəna kuru kashi 7.5% cidi Nigeria ye dəga sədin. Gargamma-a kuru nasha gargamye-a, suronzan [[Bayelsa]]-a, [[Delta]]-a, kuru [[Rivers|Rivers States]]-a mbeji. Suro saa 2000 lan, attəson, kərmai [[Olusegun Obasanjo|Obasanjo bed]]ə suronzan [[Abia]]-a, [[Akwa-Ibom]]-a, kəriye kəmoduwube-a, [[Edo]]-a, [[Imo]]-a [[Ondo]]-a nashadən mbeji.[3] Niger Delta-a anəm-Anəm-a Anəm-a (shidoni suronzən kəriyewa arakkə suro Niger Deltaben mbeji) sandima cidaram indi gade-gade. Niger Delta də [[Bight Benin]]-a [[Bight Bonny]]-a ye dəga yaksəna suro [[Gulf of Guinea]] yen.[10] ==Ada== Futu:[8] Am miliyon 31 yeyi [11] kaduwuwa 40 ma kozənaye suronzan [[Igbo]]-a, [[Ijaw]]-a, [[Ibibio]]-a, [[Urhobo]]-a, [[Annang]]-a, [[Oron]]-a, [[Efik]]-a, [[Ogon]]-a, [[Abua]]-a, [[Bini]]-a, [[Esan]]-a, [[Isoko]]-a, [[Kalabari]]-a, [[Okrika]]-a, [[Epie-Atisa]]-a [[Obolo]]-a, sandima am Oboloye, sandima suro am siyasaye Niger Deltta-a, sandima 250 gade-gade. dialects. Karapka təlammaye suro Niger Deltayen manazanadə suronzan təlamma [[Igboye]] mbeji,[12][12][12] təlamma Ijawye, təlamma [[Ibibio]]-[[Efik]] ye, təlamma [[Urhobo]] ye, təlamma [[Isoko]]ye, təlamma [[Elodo]]ye.[13] ==Gargam== Loktu indi Nashadə shima kəmoduwu kəndawu fetebe Britishbe Protectorate saa 1885 lan səta saa 1893 ro saadənadə sa shiga təraiya kuru Niger Coast Protectoratero wallono. Shi core Niger Delta də dare nasha gədi Nigeriaye ro wallono, shi do suro saa 1951 yen isəna də (nasha yakkə dəye falnza, kuru dareram nasha diyau dəye fal). Am ngəwuso sandima am doni [[Calabar]]-a [[Ogoja]]-a yezoye, [[Ogoja]]-a, [[Annang]]-a, [[Ibibio]]-a, [[Oron]]-a, [[Efik]]-a, [[Ijaw]]-a [[Ogoni]]-a. Majilis lardəye [[Nigeria]]-a [[Cameroon]]-a (NCNC) də shima jamiyya siyasabe nashadəyewo. [[NCNC]] də darelan samno lardəye [[Nigeria]]ye ro wallono, ngawo fəte [[Cameroon]] ye [[Nigeria]]'a yaktəro shawari gozanayen. Jami do gədi Nigeria ye də, yaktə dəga dabtəro məradəzənyi kuru shiga ndəlamzayin ba. Nasha gədiyedə shima kaduwuwa asalye kən yakkəmiwo, kən diyaumewo kuru kən uwumiwo suro lardədəyen, sandima [[Igbo]], [[Ibibio]] kuru [[Ijaw]]. Suro saa 1953 lan, nasha Easternbe Old Easternbedə kaziyi kura səbandəna loktu shi professor Eyo Itadə kərmai Igbobe nasha Old Easternbedən dutənadən. Ita, kam [[Efik]] ye [[Calabar]] ye də, shima kam do kərmai kəlabe Nigeriaye. Am gana suro nashadəyen, Ibibio-a, [[Annang]]-a, [[Efik]]-a, [[Ijaw]]-a [[Ogoja]]-adə, nasha ci kəmaduwu anəmgədi-a nasha delta-ayen kara kuru kəndaramnza məradəzana, kəriye [[Calabar-Ogoja-Rivers]] (COR) ye. Kərigə kəriye COR ye dəga koktəye də goza kowono kuru lamarra kura kəla daraja am ganaye [[Nigeria]] lan loktu gashiptə [[Europe]] ye kəla kərmai kəlabe [[Nigeria ]]ye lan. Dalil masifa adəye səkkə, Professor Eyo Ita ye [[NCNC]] ro kolzə jamiyya siyasabe bəlin shiro National Irependence party gultin dəga koksə shidoni jamiyya siyasabe [[Nigeria]] ye uwu do samnowa kəla doka Nigeriaye-a kərmai kəlabe-ayen wakiltənadə.[13] {| class="wikitable" |+Oil revenue sharing formula ! Year !! Federal !! State* !! Local !! Special Projects !! Derivation Formula** |- | 1958 || 40% || 60% || 0% || 0% || 50% |- | 1968 || 80% || 20% || 0% || 0% || 10% |- | 1977 || 75% || 22% || 3% || 0% || 10% |- | 1982 || 55% || 32.5% || 10% || 2.5% || 10% |- | 1989 || 50% || 24% || 15% || 11% || 10% |- | 1995 || 48.5% || 24% || 20% || 7.5% || 13% |- | 2001 || 48.5% || 24% || 20% || 7.5% || 13% |} == Lamintǝ == [https://web.archive.org/web/20090805174150/http://nigerdeltavine.com/ Niger Delta-Archive of News, Interviews, Articles, Analysis from 1999 to Present] * ''Proceedings of the Ibibio Union 1928–1937''. Edited by Monday Efiong Noah. Modern Business Press Ltd, Uyo. * Urhobo Historical Society (4 August 2003). Urhobo Historical Society Responds to Itsekiri Claims on Warri City and Western Niger Delta. * [https://www.theguardian.com/world/2010/may/30/oil-spills-nigeria-niger-delta-shell/ "Nigeria's agony dwarfs the Gulf oil spill. The US and Europe ignore it"] jn5c5d8r7tq7bt27nr3y98f2bp0xxdm 0 1897 21750 21749 2025-03-10T12:49:17Z Ummusalmasuleiman2001 55 21750 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Calabar''' Calabar (kuru sha Callabar'a, Calabari'a, Calbari'a, Cali'a Kalabar'a lan bowotin) shima bərni kura kəriye [[Cross River]] ye lardə [[Nigeria]] ye wo. Buro salakkin sunzə [[Akwa Akpa]], təlamma [[Efik]] yen, am [[Efik]] yedə nadə sandima nguwuwo.[<ref>https://www.pulse.ng/news/local/calabar-nigerias-tourism-capital-has-fallen/pjt553s</ref>] Bərnidə kəmoduwuwa Calabar-a [[Great Kwa]]-a, kuru kəmoduwuwa [[Cross River]] be-a (suro cidinzəyen). Calabar də sha bərni kura bəla'a bəla'a dəritəye [[Nigeria]] ye dəro gozana,[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Calabar#cite_ref-afigbo_4-0</ref>] musamman maro awo'a kada zaman Donald Duke ye Gomna [[Cross River|Cross]] River State ye lan (1999-2007) tədəna də nankaro. Bərnidə bərni zauro kadawu'a kuru kor'a ngəlaro sədinma [[Nigeria]] lan.[<ref>http://789marketing.com.ng/calabar-restoring-tourism-glory-nigerias-pride/</ref>] Nasha kərmaiye lan, bərnidə nasha gomnati [[Calabar Municipal]]-a [[Calabar South]]-aro yakkata. Nəm kuranzədə kilomita square 406 (157 sq mi) kuru, isawu 2006 yedən, nəm nguwu amyedə 371,022.[7] LGAs indiso nəm nguwunza 571,500 suro saa 2022 yen.[<ref>https://www.citypopulation.de/en/nigeria/admin/NGA009__cross_river/</ref>] ==Gargam== Kuru wune: [[Akwa Akpa]] Sura Coci Duketownbe, Calabar be (suro [[Nigeria]] ben kara). Am yakkə fuwu coci shiti bəl-bəl-a kuru saminzə kajim-adən dazana. Duketowndə kəla kəmoduwu Calabarben kara ci kəmaduwubedən mil 50. Coci Duke Townbe, Calabar, dareram karnu kən 19me Ci njiye, kasuwu kaliwabe Sokku bəladiya Portugueseye karnu kən 15medən nasha ci kəmaduwu [[Guinea]] yedə nazanadən, təlamma nadəyedə "Calabar" lan bowozana. Am gargammame anyi sandima [[Efiks]]-a, [[Ibibios]]-a [[Quas]]-a. Amma Efikyedə nasha kəmoduwu [[Niger]] yedən ci kəmaduwu Calabaryero hijra sadəna. Sandidə kəriwu fatoyedə yanzaso-a amma [[Ibibioye]]-a sowosayin.[9] Kasuwuma laa Calabar lan 1981 lan gənawono Karnu kən 16th lan, Calabar də ci kəmaduwuye dinaye ro walzəna, kareya kəndawu palmye sodə'a lardə diyayero sutuluyin.[<ref>https://books.google.com/books?id=dlHE51ScKTUC&pg=PA149</ref>] Loktu karnuwa kasuwu kaliwabe Atlanticbedən, ci kəmaduwu kalawa Africabe Americaro zutəye kuraro wallono. Am Spainbeye sunza Calabar co. Jiliwa nasha shimadəyedə sandiya kaliro gozana kasuwu kaliyero. Təlamma jili anyiye suronzan təlamma Igboye mbeji (kəndaramma) sandidoni nashadən nabsanadə loktudən. Təlamma ganadə sandiya təlamma duno'a au kaduwuwa nashadəye sandiya kalaro buwozayin.[<ref>https://books.google.com/books?id=PrPxWLSrp78C&pg=RA1-PA22</ref>] Saa 1725 lan səta 1750 ro saadənan, am Africaye 17,000 yeyi kara'a Calabar lan kasuwu kara'a Europeye ro cedo; saa 1772 lan səta 1775 ro saadənan, adadudə 62,000 ma kozənaro wallono.[12] Calabar kureye (Duke Town)'a Creek Town'a, kilomita 16 (10 mi) yala-gədiyedə, bərni'a faida'a kasuwu kaliwaye zamandən.[<ref>https://books.google.com/books?id=62EMURNnLssC&pg=PA92</ref>] Suro saa 1807 lan, lardǝ [[Britain]] be kasuwu kaliwabe baro sǝdǝna.[13] Suro saa 1815 lan HMS Comus, naptə nasha [[British]] ye Africa'a daptəyen, Duke Townro lewono, nadən mara njiye [[Spanish]]-a [[Portuguese]]-aye tulur səmowona.[14] [[John Jea]], kam [[Africa|Afrika]] [[America|Amerika]] be kararo walzənadə, nadən isana. Daren shiye ruwoma ro wallono. Nasha kasuwuye mulattoye ganadə na allan kara shidoni kəltəramma missionaryyeya kasuwuwu gadeya Igboland lan, [[Lagos]] lan, kuru Atlantic fartəlan.[15] Suro saa 1846 lan, [[Presbyterian]] [[Scotland]] yedə nasha cidaye Calabarlan koksana. Suro wa'atəmasoyedən, Hope Waddell, shidoni Calabarlan cidazənadə 1845lan səta 1858ro saadənan, kuru Mary Slessordə, shidoni adin kəristabe Calabarlan 1876lan səta 1915ro saadənadə, amma asal lardəyeya kuru kate amma asalyedən kurunza ngalwotəgəro cidazana. Sandiye amma Efikye kada adin kəristabero kalakca. ==See also== *[[Banknotes of Scotland]] (featured on design) *[[Kalabari tribe]] *[[Efik people]] ==External links== {{Commons category|Calabar}} *{{wikivoyage-inline|Calabar}} *[http://www.unical.edu.ng/ University of Calabar] {{Cities in Nigeria}} {{Authority control}} [[Category:Calabar| ]] [[Category:Populated places in Cross River State]] [[Category:State capitals in Nigeria]] [[Category:Port cities and towns in Nigeria]] [[Category:Cross River (Nigeria)]] [[Category:Cities in Nigeria]] == Lamintǝ == 06on8zi9phb2tg9cwccit098gzesbx7 0 1898 21794 21793 2025-03-11T16:33:24Z MohammedBama123 36 /* Germany */ 21794 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Germany=== Jamus,[e] hukumamen kərmai kəlakəl jamus bə,[f] shima lardə doni dau [[Europe]] bə. Kate kuluwu [[Baltic]] bǝwa kuluwu yala bǝwa yalalan kuru Alps anəmlan kara. Kəriye wanzə mewun arakkə'adə nəm nguwu amye miliyon 82 ma kozəna nasha 357,596 km2 (138,069 sq mi) lan, adəye sha lardə'wa [[European Union]] ye nəm nguwu amye'a ro sədin. Yalanzən [[Denmark|Denmark'a]], gədinzən [[Poland|Poland'a]] [[Czech Republic]]'wa kalangaiyya, anəmnzən [[Austria|Austria'a]] [[Switzerland|Switzerland'a]], fətenzən [[France]]'wa, [[Luxembourg]]'wa, [[Belgium]]'wa, [[Netherlands]] 'wa kalangaiyya. Bərni kura lardədəye kuru bərni do am nguwu'a də shima [[Berlin]] kuru bərni kura kungənaye də shima [[Frankfurt]]; nasha bərniye kuradə shima Ruhr. Nabtəramma doni kalangai zamayedən Germany bedən badiyatə zaman cidiya [[paleolithic]] ben, am jiliwa kadaye shilan nabsana zaman [[neolithic]] ben səta fuwuro sadənan, masammanno celts. Təlamma [[German|Germanic]] ye kada nasha yala Germanye zammaanyedən nabsana tən zaman kureyen. Nasha laa sunzə Germaniadə gənatəna kau AD 100ro. 962lan, Mairi Germanyedə kammabo mairi [[Roman]] yedə cotulowo. Suro karnu kən 16 medən, nashawa yala German yedə dawudi [[Protestant]] be yasayero wallono. Ngawo kǝriwuwa napoleonbe-a kuru mairi [[Roman]] be tahirtǝna ben suro saa 1806 bǝn, kǝlakǝl lardǝ Germany bedǝ suro saa 1815 bǝn kokkada. == Lamintǝ == 5jqpa6513wab1akyqgay60vnb7w7xk6 0 1899 21767 21759 2025-03-10T13:31:39Z Umargana1 21 21767 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Algeria]],[e] hukumamen lardə Algeriaye,[f] shima lardə do nasha Maghreb yala [[Africa]] ye lan kara. Yala-gədinzədə [[Tunisia]]; gədi lan [[Libya]]; anəmgədilan [[Niger]]; anəmfətenzən [[Mali]]-a, [[Mauritania]]-a, Fəte Sahara-a; fətelan [[Morocco]]; kuru yaladən kəmaduwu Mediterraneanbe. Bərni kura lardəyedə shima [[Algiers]], yala ci kəmaduwu Mediterranean yedən kara. Kawu gargamlan napsanadə, Algeriadə kəla kəltəram adawa kadabe-a kəla furum zamanbe-ayen kara, [[Phoenicians]]-a, [[Numidians]]-a, [[Roman|Romans]]-a, [[Vandals]]-a, Byzantine [[Greek|Greeks]]-a kunten. Nəm kamtənzə zamanyedə karni kadaro hijra musulumma Arabyedən fərtədo karnu kən tulurmin səta kuru ngawodən amma asal lardəyedəa Arabro kalaktə. Ngawo kərmai kərmai [[Islam]] be [[Arabic|Arab]] be-a Berberbe-a kate karni kən uskuye-a kən 15me-ayen, Regency of Algiersdə suro saa 1516yen kokkada, naptə kəriye kəlanzəye kərmai [[Ottoman Empire]] bero. Ngawo karnu yakkə karəngayen naptə duno kura Mediterraneanyen, lardədə [[France]] ye 1830lan bətərəmzəna kuru 1848lan kəlzəna, amma cotto kəriwutəyi kuru nəlefa'a sətanyi sai 1903lan. kəna'a.[13] [[Sétif]]-a [[Guelma]]-a yezo suro saa 1945 ye dəye kəriwu [[Algeria]] ye suro saa 1954 yen badiwono. [[Algeria]] ye kərmai kəlabe suro saa 1962 lan səwandəna. Lardǝdǝ kǝriwu fatobe zauro batti sadina suro saa 1992 lan sǝta 2002 ro sadǝna. Kilomita square 2,381,741 (919,595 sq mi) lan, Algeria də shima lardə kura dunyalan kən mewunzəwo, kuru shima lardə kura [[Africa]] lan.[14] Shidə yanawunzə gana-gana, sahara Saharabedə nasha ngəwuso səmoyin yalanzə bare-a kau-a dawunbaro, na am ngəwuso dasagənadə. Nəm nguwu jamayedə miliyon 44, Algeria shima lardə nəm nguwu jamaye kən mewunzəwo suro Africayen, kuru shima lardə kən 33 mewo nəm nguwu jamaye dunyalan. Təlamma Algeriayedə sandima [[Arabic]]-a [[Tamazight]]-a; [[France|Faransa]] də fato hawarbe-a, ilmu-a, lamarra cidaramye-an faidatin, amma daraja hukumabe ba. Kambowo ammadə təlamma Algeriaye Arabicdə manazayin. Kammabo amma Algeriayedə [[Arabic|Arab]], amma [[Berber]] yedə sandima ganawo. [[Islam]] Sunnidə shima adin hukumayewo kuru kashi 99 jamaye sha faidatayin.[15] Algeriadə lardə dawu kura lardəye shidoni kəriyewa 58 (wilayas) kuru communes 1,541'a. Shidə duno nashabe yala [[Africa]] be kuru duno dawube lamarra dunyabelan. Lardədə shima kən indimi fuwutə adammanabe suro continental [[Africa]] ben kuru shima lardə kura arziyibe suro [[Africa]] ben, dalilnzədə shima kəndawu feturbe-a gas alagəlabe-a ngəwu, sandidə kən mewun arakkəmi-a kən ləgarmi-a dunyalan. Sonatrach, kamfani kəndawu fetebe lardəyedə, shima kamfani kura [[Africa]] lan kuru gas alagəla [[Europe]] ro suwudinma kurawo. Askərra Algeria yedə shima kurawo suro [[Africa]] yen, shido kungəna kəriwube zauro nguwu'a suro continent dəyen kuru shima kurawo dunyalan (rank 22nd dunyalan).[16] Algeria də shiye wakil kəlakəl [[Africa]] ye-a, kəlakəl Arabbe-a, OIC-a, OPEC-a, United Nations-a, kuru kəlakəl [[Arab Maghreb]]-a, shi də wakilnza koktəma. == Lamintǝ == 2nhqcshct3odgg54fmy5l2n5fwsttwr 0 1900 21768 21766 2025-03-10T13:36:58Z Ummusalmasuleiman2001 55 21768 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Mali]],[c] hukumamen Republic of Mali,[d] shima lardə do suro Fəte [[Africa]] yen cidi bawo. Shima lardə kura kən uskuye suro Africayen, nəm faraknzə kilomita square 1,240,192 (478,841 sq mi) ma kozəna.[<ref>https://www.bbc.com/news/world-africa-13881370</ref>] Lardǝdǝ yalanzǝn Aljeria, gǝdinzǝn [[Niger]], yalafǝtǝnzǝn [[Mauritania]], anǝmnzǝn [[Burkina Faso]] [[Ivory Coast]], kuru fǝtǝnzǝn [[Guinea]] kuru [[Senegal]]. Nəm nguwu jama [[Mali]] yedə alamanna miliyon 23.29 yeyi [<ref>https://population.un.org/wpp/</ref>] [<ref>https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_General/WPP2022_GEN_F01_DEMOGRAPHIC_INDICATORS_COMPACT_REV1.xlsx</ref>] 47.19% surodən sa'anza 15 cidiyanro somtəna suro saa 2024 yen. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo badə shima [[Bamako]]. Lardǝdǝn tǝlamma hukumabe 13 mbeji, surodǝn [[Bambara]] dǝ shima zauro manatinwo. Kalangai kəriye kərmaitəmadəye yalazənadə dawu Sahara Desertbero lezəna. Nasha lardədəye fətenzədə, na am ngəwuso napsanadə, suro Sudanian savannayen kara kuru kəmoduwuwa [[Niger]]-a [[Senegal]]-a shilan lezayin. Arziyi lardədəyedə bare-a latədə-aro kara kuru arziyinzə alagəlabe zauro nowatadə dinar (shidoni [[Africa]] lan shima kən yakkəmewo)[18] kuru manda-a.[19] Malidə nasha mairiwa fəte [[Africa]] be duno'a kuru arzinyi'a yakkə doni kasuwu trans-Saharanbedə sunotinma: Mairi Ghanabe (shidoni Ghanaro sunzə tinadə), Mairi Malibe (shidoni Maliro sunzə tinadə), kuru Mairi Songhai be. Sa'a 1300 lan, mairi Mali ye də shima lardə do zauro galiwu'a suro [[Africa]] ye lan. Dawudi kasuwu-a latədə-ayen, Mali zaman daubedə dawudi [[Islam]] be-a, ada-a ilmu-a, Timbuktudə na ilmube nowata ro wallono jami'anzə'a, dunyalan shiro dinawo kuru kuwami yaye cidajin. Mairi [[Songhai]] ye do farakcin də, mairi də'a suro saa 1468 lan səmowona, [tiyi lan tawattəgənyi] ngawo adəyen soja'a Saadian ye soja'a Songhai'a kəriwuzana suro saa 1591 yen. Dareram karnu kən 19th ye lan, loktu kəriwu Africa ye lan, [[France]] ye Mali'a səmowona, sha nasha Sudan France ye ro kalakca; [[Sudanese Republic]] lan, kəlakəl gana laa Senegal'a kokkada, kərmai kəlabe suro saa 1960 yen cowondo. Ngawo Senegal ye lardədən cizənayen, Republic of Mali kokkada. Ngawo loktu kuruwuro kərmai jamiyya falye sətanayen, suro saa 1991yen kərmai faltəye səkə doka bəlin koktə kuru Malidə lardə demokradiyabe, jamiyya kada'aro koktə. Suro kəntawu Januaryben saa 2012lan, kəriwu balimibe yala Maliben badiwono, shidoni am tawaye Tuaregbedə nasha yalabedə səmowona, kuru suro kəntawu Aprilben kəriye bəlin Azawadbedə yektə warmajiya.[24] Kərigədə zauro zauro walzəna dalil kəriwu askərraye suro kəntawu March 2012yen[25] kuru dare kəriwu kate Tuareg-a am tawayewu gade-ayen. Nasha kəriyewa fando nankaro, askərra Faransaye Operation Serval suro kəntawu Januarybe saa 2013 lan badizana.[26] Ngawo kəntawu falyen, askərra Mali-a Faransa-aye yala ngəwuso walta satana, kəriwudə gozaa kozana yaye. Karno kura lardǝbe kǝntawu Julyye kawunzǝ 28 saa 2013 lan tǝdǝna, kuru karno kǝn indimidǝ kǝntawu Augustbe kawunzǝ 11 lan tǝdǝna, kuru karno majaliskube kǝntawu Novemberbe kawunzǝ 24 kuru kǝntawu Disembaye kawunzǝ 15 saa 2013 lan tǝdǝna. == Laminte == 8xy43p8qrutu3sfi9k7rhiunn49fqbt 0 1901 21776 21775 2025-03-10T13:49:02Z Ummusalmasuleiman2001 55 21776 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Ivory Coast]] də, shi do ne Côte d'Ivoire lan notəna də, shima lardə do ne ci kəmaduwu fəte [[Africa]] ye lan kara. Bərninzə kura [[Yamoussoukro]] də dawu lardədəyen kara, kuru bərninzə kura kuru dawudi arziyibedə shima bərni ci kəmaduwuye [[Abidjan]]. Yala-fətenzən [[Guinea]]-a, fətenzən [[Liberia]]-a, yala-fətenzən [[Mali]]-a, yala-fətenzən Burkina Faso-a, gədinzən [[Ghana]]-a, kuru anəmnzən kəmaduwu Atlantic be [[Gulf of Guinea]]-a. Am miliyon 31.5 suro saa 2024 yen, Ivory Coast də shima lardə do nəm nguwu jamaye kən yakkəme suro Fəte [[Africa]] yen.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Population_Reference_Bureau</ref>] Təlamma nzədə Faransa, kuru təlamma asalye zauro faidatin, [[Bétéya]], [[Baouléa]], [[Dyulaya]], Dan, Anyinna kuru Cebaara Senufowa kunten. Sammason, təlamma 78 yeyi Ivory Coast lan manatin. Lardədə am adin kada'a, surodən am adin [[Islam]] be'a, adin [[Christianity|kərista]] be'a, kuru adin adabe'a mbeji shidoni animism'a sədinma.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Institut_National_de_la_Statistique_de_C%C3%B4te_d%27Ivoire</ref>][<ref>https://www.caidp.ci/uploads/7113b93cc641ba78c591e9f79a4e729c.pdf</ref>] Kawu sha tunotinro, Ivory Coastdə fato kəriyewa kadaye, Gyaaman-a, Mairi Kong-a, [[Baoulé]]-a kunten. Nadə suro saa 1843 yen [[France]] ye nzəliwo ro wallono kuru suro saa 1893 yen kərmai Faransaye ro wallono dau kəriwu [[Africa]] ye lan. Kərmai kəlabe suro saa 1960 lan səwandəna, Félix Houphouët-Boigny shima fuwumanzəwo, shidoni lardədə'a sunotinma har saa 1993 ro saadənan. Nashadəye nəm kalkalzəna, Ivory Coastdə nəmkam siyasabe-arziyibe'a mashiwanzə Fəte [[Africa]] be'a kokkono kuru nəmkam karəngə'a France'a Fəte'a də'a rozəna. Nəm kərtənzə də fulutəna dalil kərmai kəriwube suro saa 1999-a kəriwuwa fatobe indi-a buro salakkin kate saa 2002-a 2007-ayen [11] kuru waltə suro saa 2010-2011-ayen. Dustur bəlin gozəna suro saa 2016 yen.[12] Ivory Coast də lardə do kərmai kərmaiye duno'a kuru kura lardəye shiro təkkəna. [[Coffee]]-a [[cocoa]]-a tando men, shidə duno arziyibe suro Fəte [[Africa]] yen loktu saa 1960-a 1970-ayen, daji suro saa 1980-ayen tajirwa arziyibe sətana, banazəgə loktu siyasabe-a nəmzalum naptəram jamabe-a səta saa 2011 ro saadəna. 2011. Saa 2012 lan səta 2023 ro saadənan, razəwu lardəyedə kashi 7.1% saa woson wurazəna, shima razəwu wuratəye kən indimi suro [[Africa]] yen kuru kən diyaume dunyalan.[13] Suro saa 2023 yen, Ivory Coast də shima GDP kən indimiwo suro fəte [[Africa]] yen, ngawo [[Cape Verde]] yen.[14] Adə yayi, kulashi karəngəye suro saa 2016 yen, kashi 46.1% jamiyedə nəm talaa kadaye sandiya lejin.[15] Suro saa 2020 yen, Ivory Coast də shima lardə do ngalo kokoye lardə diyayero sutuluyin ma kuru nashanzəro fandi nguwu səbandin.[16] Razəwudə kuwami yaye zauro bare lan təngatəgəna, am sənana kungəna-baredə sandima nguwuwo.[2] == Lamintǝ == j92yl0x7uv9hld72d8bhkf1crzzl1u0 0 1902 21780 21779 2025-03-10T13:59:05Z Ummusalmasuleiman2001 55 21780 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Liberia]], [a] hukumamen Republic of [[Liberia]], shima lardə do ci kəmaduwu fəte [[Africa]] ye. Yala-fətenzən [[Sierra Leone]]-a, yalanzən [[Guinea]]-a, gədinzən [[Ivory Coast]]-a, kuru anəmnzə-a anəmfətenzən [[Atlantic Ocean|kəmaduwu Atlantic]]-a. Nəm nguwu amyedə miliyon 5.5 yeyi kuru nəm kuranzədə mil square 43,000 (111,369 km2) zamzəna. Təlam hukumabedə shima Nasara. Təlamma asalye 20 ma kozəna manatin, adəye nəm faraktə kaduwuwa adawa lardəyeya fəlejin. Bərni kura lardəyedə shima [[Monrovia]]. Liberiadə badiyaram karnu kən 19medən badiwono cidado kəlakəl [[America]] ye (ACS) lan, shidoni am sələmsodə dama nəmkambe-a fuwutə-a [[Africa]] lan sawandin [[United States]]'a kozənaro kasatsanadə.[8] Kate saa 1822-a kəriwu fatoye [[America]] ye 1861 lan baditəna-adən, amma [[African]] [[America]] ye 15,000 ma kozəna nəm kəlanza'a kuru nəm kəlanza'a, rokko am [[Afro-Caribbean]] ye 3,198'a, Liberiaro napsana.[9] Hangal-hangallin nəm kam Americo-Liberianyedə fuwuzayin,[10][11] amma nabsanadə adanzaa adanzaa goza amma asal lardəyedəa notolan. Fuwuma am America-Liberians ye lan, Liberia ye kərmai kəlabe warmajiwo yim kawu kəntawube 26, saa 1847 lan, shidoni U.S. ye səwandənyi sai kəntawu Februarybe kawunzə 5, saa 1862 lan . Liberia shima republic [[Africa]] be buro salakkin kərmai kəlabe warmajiwo kuru shima republic zamanbe buro salakye kuru kureyewo. Rokko Ethiopia-a yen, shima lardə [[Africa]] ye indi do kərmai kəlanzaye-a nəm kəlanzaye-a rozana dəye falnza loktu [[Europe]] ye "Scramble for [[Africa]]" ​​lan notoyen. Loktu kəriwu dunyabe kən indimidən, Liberia ye kəriwu U.S.be kəla Nazi [[Germany]] ben sətanadə banazəna kuru nashadən zar [[America]] be kada garro səkkəna, shi doni ləman lardədəbe-a fuwutənzə-a banazənadə.[12] Kura lardəye [[William Tubman]] ye faltə arziyibe-a siyasabe-a do lardədəye fuwutə-a daraja dunyabe-a sərayin dəga ndəlamzəgəna; Liberiadə shiye wakil karapka lardəwa dunyabe-a, karapka kəlakəl lardədəbe-a, karapka kəlakəl Afrikaye-a koksənadə. == Lamintǝ == j1jjln9vleypwfuq0t6wh564u18lmjo 0 1903 22666 22412 2025-03-29T17:58:23Z Bukr Garbai 213 /* Lamintǝ */ 22666 wikitext text/x-wiki {{Databox}} William Vacanarat Shadrach Tubman (kəntawu Nuwambaye kawunzə 29 saa 1895-kəntawu Juliye kawunzə 23 saa 1971) siyasama [[Liberia]] ye. Shima kura lardǝ Liberia ye kǝn 19 mewo kuru shima kura lardǝ dǝye zauro kuruwuro cidazǝnawo suro gargam lardǝdǝben,[1] karnonzǝ suro saa 1944 lan sǝta har suro saa 1971 lan bawono Tubman də sha "awa [[Liberia]] zamanye" ro gozana, dalildə shima loktu kərmaizəyen lardə diyaye zar yiwoye səkkə arziyi lardəye'a awo'a lardəye'a zamanyero kalaktəro. Loktu kərmaizəyen, [[Liberia]] də loktu fuwutəye səbandəna. Shiye kuru letəramma lardə kəltaye fuwumazəna nəm gadegade naptəram jamabe-a siyasabe-a kate amanzə [[Americo-Liberia]] be-a amma asal [[Liberia]] be-a fulutəro. ==Kǝnǝnga buroye== Nasha adəlan awowa mauduwu ruwodəbe'a lezənyi mbeji. Martəgəne banazə nasha adəga ngalwozəyin au lamar adəga warak zandeben zandejin. (February 2018) (Futu kuru loktu kawuli adəga tutuluyinno notə) Yalla Tubmanbe suro saa 1917ben William Tubman də sha kəntawu Nuwambaye kawunzə 29 saa 1895 lan katambo, suro Harper yen, shidoni anəmgədi Liberiayen karadə. Shidə suro nduli 5 yen fal, talaa lan wurazana. Shidə kuru kusuni am doni buron U.S. lan kararo sadənaye.[2] Kakanzə Tubmanbe, Alexander Tubmandə, shidə cida kawuye,[3] jeneral askərra Liberiabe, kuru shidə kazadala majalis wakilla [[Liberia]] be kureye, kuru shidə wa'azitəma Methodistbe.[4] Baba Tubmanbedə kam zauro tarbiya sədinma. Shiye dulinzə uwudəga sala fatobe sambisoro lezayinro məradəzəna, kuru cidin bozayin dalildə shiye təmanzədən dezəldə zauro təlala kuru "hal fuwutəro bannajin".[3] Yanzə Tubmanbedə, [[Elizabeth Rebecca]] (Barnes katambo) Tubman də, [[Atlanta]], [[Georgia]] lan. Am kura'a Alexander ye, Sylvia-a William Shadrach Tubman-a də, sandima am kəlanza'a tuwondənama, sandiye suro karapka kala'a 69 ye do letəramza Liberia ro saa 1844 lan, kamunza kureye Emily Harvie Thomas Tubman ye biyazəna, kam kwazəna kuru banama Augusta, [[Georgia]] ye lan.Emily Tubman də zauro banazəgəna kəla am African Americanye kararo gozanadən kuru lenəmarenza Liberiaro "waltəgə" nankaro biyazəna.[5] Buro salakkin, shiye zauro zauro kalawanzə'a koltəro suro ante-bellum Georgiayen sətana. Majilas kəriye Georgia ye dəro appeal sədəna yaye kuru bana kungənaye Jamiya Georgia yero sədəna dəman, kasadənzə kalawa kada gotəye də kasattənyi. Ngawo Nat Turner's Rebellion 1831 lan, majalisku kəriyedəye zauro awo'a koltəye'a dapsana, shara majaliskuye məradəzəna, kuru kəmanzəye bond zauro zau'a gənazəyin kəla am sələmye kəriyedə'a loktu ganalan kolzayinro. Tubman ye bana sawa’anzə-a kuru allamtəmanzə-a mazəna, Henry Clay Kentucky ye, kura kəlakəl Americaye kərmai notoye. Karapka adə, shidoni kaliwa baro diwomaso-a kaliwa rotəmaso-aye kəlzanadə, Africalan notodə sulhuro shawari cina, sandiro United Stateslan naptəro koltəro. Sandiye nəm mbejinzadə kala'a Anəmye'a nəm kəjiro gozana, kuru yala'a anəm'a indison, am bəl daraja cidiyayedə sandiya cidaro gaska diwodə wazəna. Clay ye shiro tawatsəgəna kəla kalawanzə kureye Liberia ro zutəgədə shima karno ngəla kuru ngəla wo.[5] Ngawo Liberiaro nazanayen, karapka am kəlanzabe adə "Tubman" də sunzaro goza kuru na fallan napsana. Sandiye sunza bəlanzaro Tubman Hill codo ngawo am banamanzəyen.[6] ==Ilmu== William Tubman, tadanzə kən indimidə, maranta primaryye Harperlan lewono, ngawodən maranta Methodistbe Cape Palmasbe-a, kuru maranta kura Harper Countybe-a. Saa 1910 lan baditəna, sa shiye saa 15 lan, cidawa askərraye kadaro suro lardədəyen cidazəna har saa 1917 lan, shiga nəm kəlanzəlan cidaro kalakca.[4] Wa'azitəma waltəro dawari sədin, saa 19 lan Tubman də sha wa'azitəma Methodistbero cado.[3] Ngawo shara kərazənayen cidiya allamtəwu kəlanzəye kadayen, jarawa barye dəga kozəna kuru lawyer ro wallono suro saa 1917 lan.[8] ==Early career== Tubman də tinyi sha shararam Maryland County ye kəntawu-a Probate Court-a lan gotəma ro wallono. Shidə Freemason kuru shidə fatowa Prince Hall Freemasonrybe. ==Ofis karnobe== Sa True Whig Party (TWP) ro kəllatadən, shidoni jamiyya siyasabe Liberia lan 1878 lan sətanadə, Tubman ye cidanzə siyasabe badiwono. Suro saa 1923 lan, sa'anzə 28 lan, shiga majalis kura Liberia yero karrada Maryland County lan, [4] shidə majalis kura Liberia ye shiro ganawo ba suro gargam Liberia yen. "Convivial Cannibal Downcoast Hinterlandslan" asutənadə, shiye hakku dokaye amma kaduwu asalyedəro kəriwuzəna, sandidoni amma Liberiaye nguwudə.[3] Walta senatorro karrada suro saa 1929 lan, Tubman də banama kura lardəye Allen Yancy ro shawari kənjoma sharaye ro wallono.[8] Shiye majalis kura lan cida kolzəna suro saa 1931 lan Liberia faitəro kawu League of Nations ro kəla lardədə cida kaliwaye faidatinro zortənayen.[10] Tubman də waltə majalis lardəye ro karrada suro saa 1934 lan; Gargam hukumaye fəlezəna Barclay ye Tubman'a shararam kura Liberia yero sha kəla kərmai kura lardəye lan tutuluwu nankaro. ==Kura lardǝ Liberiabe== Suro kəntawu December saa 1942 yen, Liberia ye kərmai kura lardəye Edwin Barclay ye karzəna. Am arakkə kərmairo gasayin; am indi do zauro saraana də sandima Tubman-a Waziri Lardəwa Diyabe Clarence L. Simpson-a. Tubman də sha kura lardəye ro karrada yim kawu kəntawube 4 kəntawu Maybe saa 1943 lan, sa'anzə 48 lan, kuru kəntawu Januarybe kawunzə 3 saa 1944 lan kərmairo karrada.[12] Sa United States, kəlakəlmanzə, cida askərraye lardədən badizəna ngawo kəriwu dunyabe kən indimiro gagənayen, Liberiaye kəriwu Germany-a Japan-aro warmazənyi sai kəntawu Januarybe kawunzə 27 saa 1944lan.[13] Suro kəntagə Aprilye saa 1944 lan, Liberiadə kəlakəl kəlakəlbedəro kəllata, warmatəgə United Nationsbedəro musko səkkəna. Karno nəmkam diplomaticbe kate Germany-a kuru jama Germanye Liberia lan dutə-adə shawari zauro Tubmanro dalilla razəwube-a kuru naptəram jamabe-a nankaro: (1) Kasuwu Germanybedə zauro razəwu Liberiabero faida'a; (2) Germany də shima Liberia ye kasuwu nzə kurawo; kuru (3), liita Liberiabe ngəwunzaso am Jamusbe. Cidiya warmatəgə samindən, Tubman ye kasatsəna am Germanye samma dujin kuru kərmai Axisyedə'a kəriwujin. ==Alaka lardəwa diyabe== Letəram Liberiayedə nizam kasuwuye nəmkambe-a, demokəradiya-a, kuru sulhu kaziyi lardəwa kadaye nankaro kulastə-aro hangalzə gənazəna. Andeye tǝmande kǝre-a fal-fal do kǝnǝnganza kǝnǝnganzaye rozana, amma kǝla kǝlza kǝla amso-a, kareya-a kuru raayi-a, kǝla nǝmzalǝm ba-a, lamarra suro lardǝwa gadeye ro cistǝgǝ ba-a, kuru nǝlefa abadabe-a. - Wiliam Tubman [14] Suro letəgəram lardə diyabe lan, Tubman ye lardədə'a US'a kəlzəna, shidoni "Sawande duno'a, karəngə'a, kuru təngatəyinma'" lan bowono. Ngawo kəriwudəyen, shidoni letəramma kərmai notoye kəriwutəye suro Africayen suwudənadə, Tubmanye nəmkam ndikate amma Africayedə dunowaro sədin samno Asian-Africanye 1955yedən, kuru samno buro salakye lardəwa Africaye kəlanzaye Accralan, shidoni 1958lan Ghana Nkrumahye dawarzənadə. Suro saa 1959 lan, Tubman ye samno kən indimi lardəwa Africaye dawarzəna.[17][18]Suro saa 1951 lan United States-a Liberia-a ye tawadə kəlanza faitəye musko sakkəna.[19]Suro saa 1957 lan, United States ye fato kowo Americaye garzəna, fato fantəgəye U.S. ye kada do kəla cidi Liberia yen gənatəna də loktu kəriwu Cold War ye lan.[19] Suro saa 1961 lan, ngawo samno Pan-African ye do Monrovia lan tədən yen, Tubman ye banazə kəlakəl Africaye kokkono. Karapka kura kura Africaye "moderate" də cidazəna kəla Africaye kəltəro, karapka "revolutionary" Casablancaye də yeyi gənyi.[20] Andeye kəriwu kəla socialismben diyenba shidə suro kalangai-a kuru kate am shiro njilarzana-ayen gənatəyya, amma andeye kəriwu diyen hatta kərmuro awo andero təmtəgə-a duno-aro gotənadə.Faraskəram nəlefabe U.S.bedə Liberialan badiwono shidoni har saa 1990ro lejinma loktu kəriwu fatobe badizənadən. Gomnati Tubman yedə communism'a zorzəna, kuru nəmkam ndikate lardə'a communistye'a kəltəro katsəna (Yugoslavia, shidoni gomnati Liberiaye zauro gozənadə, shima awo gadewo); ==Fuwutə razəgəbe== Sokku Tubman'a shararam kuraro 1930s lan təkkənadən, Liberiadə zauro fuwutə ba, awowa faida'a diwalwaye'a, zawal maara cidiye'a, kuru nizam bəlaro faidatəye'a ba.[24] Tubman ye wono Liberia də ngaltema "faidawa kərmai notoye" səwandənyi, maananzədə shima duno kura galiwuye zar yiwo awowa lardəye gartəro.[25] Shiye letəgəram razəgəbe kokkono, shiga "porte ouverte" ("cinna kaata") lan notənadə, lardəwa diyabe zar yiko nankaro.[9] Kasuwa lardə diyabe Liberia lan naptəro banatə-a ndəlamtəgə-aro cidazə, fuwutəro ndəlamzəgəna. Kate saa 1944-a 1970-a yen, daraja kasuwu lardə diyaye, nguwusoro lardə United States ye lan, [24] kashi 200% ro tərana.[9] Saa 1950 lan səta 1960 ro saadənan, Liberiadə wuratə saa woson kashi 11.5% səwandəna.[9] Futu razəwuye faraktənadən, Tubman ye kungəna səwandəna gomnatiye awowa gartəye zamanye'a gartəro: zawal Monrovia yedə fəlezana, nizam bəlaro jamaye'a təkkəna,[25] liitarin gartəna,[8] kuru faraskəram kəra gultəye suro saa 1942 lan baditəna.[26] Loktu kərmai Tubmanben, diwalwa kilomita duwu kada gartəna, kuru diwal maara cidibe doni mine suye'a ci kəmaduwube'a kəljin karewa anyi'a lardə diyabero sutuluwu nankaro.[24] Loktu adəlan, shiye Port of Monrovia dəga ci njiye kəlanzəro kalaksəna kasuwu dunowaro sədinro.[24] Badiyaram saa 1960 yen, Liberia ye zamanzə buro salak ye fuwutə badiwono, askəradə nasha laan Tubman ye letəramzə'a fuwutə'a kəndo'a ro.[9] Loktu adəlan Tubman də am fəteye-a, fəte Africaye'a nəm kəlafərəmro gozana, loktu lardəwa gadeye kərmai kəlabe sowandayindən-nguwusoro dau fitənayen. Suro saa 1960s yen, Tubman də siyasawu Nasaraye kadaye sha sharazana, masammanno kura lardə U.S. ye Lyndon B. Johnson. Buro salak lan, awo Liberia lan tətandin də nguwuso roba lan təngatəgəna. Amma awowa kəriyedəye zamanyero kalaktənadə musko Tubmanyen, Liberiaye arziyinzə gade faidatə badiwono. Lardəwa Americo-Liberiaye kada, German-a, Swedish-a ye kamfaniwa suye lan cidazayin—Liberia də shima na suye buro salakye Africa lan, kuru kən diyaume dunya sammason. Tubman ye razəwu lardəye də’a gadero kalaktə səraa, kəla awo’a roba’a su’a yen gənyi, shi do ne kashi 90% awo’a lardə diyayero sutuluyin ma. Shiye fuwutə bare kofibe-a, kəndawu palmbe-a, reke-a, kuru musammanno bare shangawabe-a suro saa 1966ben (bana Taiwanben) səkəna. Kənənganzə kəlanzəyedən, Tubman ye Amy Ashwood Garvey'a kərawono, kuru nəmkam kuruwu sha sətana.[28] ==Faida suro kəriwu Cold Warben== Kərigə dunyabe kən indimidə kəriwu Cold Warbero zawal cinadən, United Statesbe Liberiadə na ngəlaro surin kəla tartəgə communismbe Africalan kəriwutə nankaro. Cidiya Tubman yen, Liberia ye U.S.'a karzayin kəla lamar kura kura United Nations yen, amma loktu laan lardəwa Africaye gade'a kəllata, musamman maro kəla lamar nəm gadetə'a nəmkadiyi gadetəye'a. Tubman ye gana-ganan nəmkam ndikate Soviet bloc ye dəga gərzəna, amma kəriwu Vietnam ye dəga banazəna, kuru waratatəmanzə William R. Tolbert ye banazəna. ==Rizaptə== Kəlakəlmanzə kureye kuru darelan gawilmanzə siyasabe S. David Coleman-a tadanzə John-adə askərra Liberiaye barazana kuru cezana kəla shiga kərmaidən sətayinro. Shi funeral Colemanbedə am ngəwuro isayinba, sau amsodə sandiya Colemanro kanjimarinzəro turinro rizana. Saa shima dəlan doka də faltəna Tubman ro kərmainzə indi kozənaro naptəro.[19]Suro saa 1961 lan Tubman ye kəndaram kəla kəltəye warmajiwo ngawo fitəna-a cida koltə-a wakazənayen. Suro kəntawu Julyye saa 1965 lan, Raymond J. Horace-a am yakkə gade-a do suro saa 1955 yen Tubman'a cetə jarabsanadə fato fursanayen salamgada. Dalil nəmzalum cidawuye nankaro, Tubman ro majaliskuye kərmai azallataro kəntawu mewun indiro cedo.[29] Sa Tubman bazənadən, Liberiadə mara kasuwube kura dunyalan mbeji.[30] ==Kuru wune== *Am Amerika-Liberiabe *Kura lardǝ Liberiabe *Wiliam Tolbert *Tubmanburg == Lamintǝ == <references /> 7y0es3xum2nts7n01736s83a91r70t2 0 1904 21801 21800 2025-03-11T20:56:34Z Umargana1 21 21801 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Czech Republic''' Lardə Czech ye də, shi do ne Czechia lan notəna də, kuru gargam lan sha [[Bohemia]] lan notəna də, shima lardə do ne cidi lan bawo suro [[Europe]] dauye lan. Lardədə anəmlan [[Austria|Austria'a]], fəten [[Germany|Germany'a]], yala-gədilan [[Poland]] 'a, anəmgədilan [[Slovakia]] 'a.[15] Czech Republic də cidinzə kəla kauye shidoni nəmkura kilomita square 78,871 (30,452 sq mi) sətanadə kuru nguwusoro yanawu kəmaduwube-a kəmaduwube-a mbeji. Bərni kura lardəyedə shima [[Prague]]; bərni kura kura gade sodə sandima [[Brno]] 'a, [[Ostrava]] 'a, [[Plzeň]] 'a [[Liberec]] 'a. Duchy Bohemia ye də sha dareram karnu kən 9th ye lan cidiya Moravia kura yen kokkatə. Mairi [[Roman Empire]] yero saa 1002 lan kasattəna kuru mairi ro wallono saa 1198 lan.[16][17] Ngawo kəriwu Mohács 1526yedən, cidiya [[Bohemian]] Crown be samma hangal hangallan mairi Habsburgbero kəllata. Ngawo saa miya karəngayen, [[Protestant Bohemian]] be kəriwudə shima kəriwu saa fiyakkəbewo. Ngawo kəriwu [[white mountain]] yedən, [[Habsburgs]] ye kərmainza dunowaro cado. Mairi Holy [[Roman Empire]] ye suro saa 1806 yen wurtənadən, cidi Crown yedə nasha Mairi Austria yero wallono. Karnu kən 19 lan, cidi Czech yedə zauro cidaram kura ro wallono; kuru suro saa 1918 yen, lardədə nguwuso nasha [[Czechoslovak Republic]] buro salakyero wallono ngawo [[Austria]]-[[Hungary]] ye wurtənzəyen ngawo kəriwu dunyabe kən tilomi yen.[18] [[Czechoslovakia]] də shima lardə do suro dau-a gədi-a [[Europe]] ye lan majalisku demokəradiyaye lan kara loktu kəriwu ye sammason.[19] Ngawo tawadə [[Munich]] ye suro saa 1938 yen, [[Nazi]] [[Germany]] ye cidi Czech ye dəga səmowona. [[Czechoslovakia]] də waltə kalaktəna suro saa 1945 yen kuru ngawo saa yakkəyen lardə [[communist]] ye gədiye ro wallono ngawo kərmai dəga təmtəgəyen suro saa 1948 yen. lardədə kuru demokəradiya waltə kalaksəna. Yim kawu kəntawube 31 kəntawu December saa 1992 lan, [[Czechoslovakia]] də nəlefalan tartəna, lardəwanzə kəlanzabedə lardəwa kəlanzabe Czech Republic-a Slovakia-a ro walgada. == Lamintǝ == kg6219doxjgx9l2emrkoz213wa2ycc6 0 1905 23197 23196 2025-04-04T16:20:22Z Banabulama 37 23197 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Bohemia]] <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bohemia#cite_note-:0-1</ref>(/boʊahi-ye/kəla-kozəna-mee-be-a;<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bohemia#cite_note-2</ref> Czech: Čechy-a [̈tʃə-a] 9] [[German]]: Böhmen-a [mbobø ̐mə] ⓘ) shima nasha gargamye-a kura-a [[Czech Republic]] be. Bohemia ye raksə nasha kura do ne gargam Bohemian Crown ye dəga mai Bohemian ye dəga sunotin, [[Moravia]] -a [[Czech Silesia]]-a kunten, [4] nasha do ne nasha gana də [[Bohemia]] lan bowotin də shima awo gade-gade. Bohemia də shima kam kura [[Moravia]] ye, dare kura kəlanzəye, mairi do suro mairi [[Roman]] ye lan, kuru dareram lan nasha kərmai Habsburg ye-a Mairi [[Austria|Austrian]] ye-a.[6] Ngawo kəriwu dunyabe kən tilomiben kuru kəriye [[Czechoslovak]] be kəlanzabe koktənayen, [[Bohemia]] sammaso nasha Czechoslovakiabero wallono, kəla am təlam [[German]] ben manazayinmadə'a kəla am doni [[German]]-manazayinma'adə suro Republic of [[German]]-[[Austria|Astria]] yen təkkə. Kate saa 1938-a 1945-a yen, nashawa kalangaiyya be anyi Nazi Germanyro kəllata naptə Sudetenlandben.[7] Kalangai Czech ye gafsəna də Czechoslovak Republic ye kən indimi ro wallono kuru dareram lan sha Protectorate [[Bohemia]]-a [[Moravia]] -a ye ro wallono hatta dareram kəriwu dunyabe kən indimi ye dəro, ngawo adəyen Bohemia də nasha Czechoslovakia do waltə kalaktəna dəro wallono. Suro saa 1969 lan, cidi Czech ye (Bhemia kunten ro) suro Czechoslovakia yen cedo, sandima Czech ye Republic lan. Suro saa 1990 lan, su də [[Czech Republic]] ro faltəna, shi do ne lardə gadero walzəna ma suro saa 1993 yen loktu [[Czechoslovakia]] ye yaktəyen.[7] == Lamintǝ == th8rafu2as2inl6a7r9zdcw1xs16afl 0 1906 21815 21814 2025-03-11T23:59:49Z Umargana1 21 21815 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[Hungary]][a] də lardə do suro Europe dawuye lan .[2] Carpathian Basin nguwuso'a kozəna, yalanzən [[Slovakia]], yalagədinzə [[Ukraine]]'a, gədinzən [[Romania]]'a anəmgədinzən [[Romania]]'a, anəmnzən [[Serbia]]'a, anəmfətenzən [[Croatia]]'a [[Slovenia]]'a, fətenzən [[Austria]]'a. Hungarydə suro kəmoduwu Danubeyedən kara kuru cidi sədiyaye zauro nguwu. Nəm nguwu ammadə miliyon 9.6, nguwuso kaduwu [[Hungaria]]ye kuru amma gana Romaniye. [[Hungary]]də shima təlamma hukumayewo, kuru suro təlamma gana [[Europe]] yedən diya fato [[Indo-Europe]] yedən.[13] [[Budapest]] də shima bərni kura lardəye kuru bərni kura, kuru shima dawudi ada'a razəwu'a ye.[14][15] Kawu kəriye [[Hungary]]ye koktinro, amma kada kalangai kərma Hungaryyedən nabsana, amma [[Celts]] yeyi, [[Roman]] yeyi, [[Huns]] yeyi, amma [[Germanic]] yeyi, Avarsyeya Slavsyeya kunten. Kəriye [[Hungary]] yedə kərmai [[Hungary]] ye lan gowotə, shidoni dareram karnu kən ləgarmen [[Álmos]]-a tadanzə [[Árpád]]-aye Carpathian Basin kəriwutəlan koksanadə.[16][17] Mai [[Stephen I]] də suro saa 1000 yen kərmai dəga səbandəna kuru mairinzə dəga mairi kəristabero kalaksəna. Mairi [[Hungary]]be zaman daubedə shima duno [[Europe]]bewo, dareram saa daubedən nazəgəna.[18] Ngawo kəriwu'a Ottoman ye lan, askərra [[Hungary]] ye də'a kəriwu [[Mohács]] ye lan kənasartana suro saa 1526 yen kuru bərni kuranza Buda də'a saa 1541 lan satana, adəye loktu saa 150 kozənaro kazəna na do lardə də'a na yakkəro yekkata: Mairi [[Hungary]] ye'a (Habsngaburgs ro kənga'a), Otto [[Hungary]]'a kərmai kəlanzəye'a. Ottomans soye Ottoman [[Hungary]] ye fattəgənza asuzana kəla tawadə Karlowitz ye suro saa 1699 yen. [[Hungary]] nguwuso walta kəltana kuru cidiya kərmai [[Habsburg]] ye ro gaana badiyaram karnu kən 18th ye lan. == Lamintǝ == 1lcutnhcl5hqagf8supxtv8lg8g8mu3 0 1907 21821 21820 2025-03-12T00:09:28Z Umargana1 21 21821 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Mediterranean Sea]] Kǝmaduwu Mediterraneanbe dǝ shima kǝmaduwu do Atlantic Ocean dǝro kǝllatawo, shi do Mediterranean Basin ye dǝrizana kuru cotto cidiye sha zaksana: gǝdi dǝlan Levant dǝ suro Fǝte [[Asia]] ye dǝlan. anəmlan yala [[Africa]] be, kuru fətelan kalangai [[Morocco]]-[[Spain]] be karəngə. Kǝmaduwu Mediterraneanbe dǝ nasha alamanna 2,500,000 km2 (970,000 sq mi) yeyi zamzǝna,[2] shido 0.7% cidi kǝmoduwu dunyabe dǝga wakiljin, amma shiye kǝmaduwu Atlanticbe dǝga kǝljin Strait of Gibraltar men—shi kǝmaduwu Mediterraneanbe dǝ suro [[Europe]] be dǝga kǝlzǝna dǝ. [[Morocco]] lan [[Africa]] lan—faraknzədə kilomita 14 (mi 9) bas. Shaida kəla cidiben fəlezəna kəla saa miliyon 5.9 kozənadən, shi Mediterraneandə suro Atlanticben kamtəna kuru gana laa au cotto harzəna loktu saa 600,000ben loktu shiro [[Messinian salinity crisis]] gultindən kawu nji Zancleanbedəye shiga waltə səmbəliyinno saa miliyon 5.3 kozənadən. Kəmoduwudə diwal zauro faidaa kasuwu-a bəlawurowu-aro zaman kureyedən, kasuwu-a ada faltə-a ndikate am nadəye banazəyin. Gargam nasha Mediterraneanbedə zauro faidaa nasha gədi-a fuwutə-a jama zamanbe kadaye asutəro. Daula [[Roman Empire|Roman]] bedə karnuwa kadaro kəla kəmaduwuben nəm duno kəmaduwubedə rozəna kuru shima kəriye doni ci kəmaduwunzə samma sunotinmawo. == Lamintǝ == mdarz6exeyi5jubynl6nvhuc80enw9l 0 1908 21826 21825 2025-03-12T00:23:42Z Umargana1 21 21826 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Morocco]], [d] hukumamen mairi Moroccobe,[e] lardə do nasha Maghreb yala [[Africa]] be lan kara. Yalalan kəmaduwu Mediterraneanbe-a fətenzən kəmaduwu [[Atlantic Ocean|Atlantic]] be-a surin, kuru gədinzən [[Algeria]]-a kalangainza mbeji, kuru anəmlan kalangai Fəte [[Sahara]] be-a. Morocco ye kərmai [[Spain]] ye [[Ceuta]]-a, [[Melilla]]-a, [[Peñón de Velez]] de la [[Gomera]]-a, kuru kərtawa sənana [[Spain]] ye kərmaizəna ci kəmaduwunzəye dəga kəlanzəro gozəna.[17] Nəm nguwu amyedə ta'adir miliyon 37 yeyi. [[Islam]] də adin hukumaye kuru adin duno'a, amma təlamma [[Arabic]]-a [[Berber]]-adə sandima təlamma hukumayewo. Kuruson, təlamma [[France|Faransa]] ye-a Moroccoye-adə zauro manatin. Ada Moroccobedə adawa Arabbe-a, [[Berber]] be-a, [[Africa]] be-a [[Europe]] be-a kəllata. Bərninzə kuradə shima Rabat, amma bərni kuranzədə shima Casablanca. Nasha do Morocco'a sədin də zaman [[Paleolithic]] yen saa 300,000 kozənalan napsana. Mairi Idrisid ye də sha Idris I ye saa 788 lan kokkono kuru Morocco də'a mairi'a kəlanzaye'a sonotin, karnu kən 11th-a 12th-a lan, cidiya mairi [[Almoravid]] 'a [[Almohad]] 'a yen, loktu do I. Magreb.[19] Karnuwa kadaro hijra [[Arab]] be Maghrebro sadənadə karnu kən 7medən nəm nguwu jamabe nadəye falzəna. Karnu kən 15th-a 16th-a lan, Morocco də kərmaizəro barazana diyaye sorin, [[Portugal]] ye nasha laa səmowona kuru Mairi [[Ottoman Empire|Ottoman]] ye gədi lan gayin. Mairi [[Marinid]]-a [[Saadi]]-a yedə, kərmai diyaye'a kəriwuzana, kuru Morocco də shima lardə yala [[Africa]] ye kərmai Ottoman ye lan təmowonawo. Daula [[Alawi]] be, shidoni kuro lardədəga sunotinmadə, kərmaiya suro saa 1631yen səmowona, kuru karnuwa indi fuwubedən nəmkam diplomaticbe-a kasuwube-a lardəwa Nasarabe-a faraksəna. Morocco ye nashanzə zauro faida'a ci Mediterranean ye dəye məradə [[Europe]] ye bəlin səsangəna; suro saa 1912 yen, [[France]]-a [[Spain]]-a ye lardə də'a nasha nzəliwoye ro yaksana, nasha dunyabe Tangier lan gənaza. Ngawo fitəna-a kuru kərmai kərmai colonialbe-ayen, suro saa 1956yen, Moroccoye kərmai kəlabe waltə səbandəna kuru waltə kəllatə. == Lamintǝ == syt2qqsq94ibv6yceu3olpubyv0q15i 0 1909 23167 23166 2025-04-03T15:09:34Z Banabulama 37 23167 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Təlamma Berberyedə, kuru sandiya təlamma Amazighyelan notənadə[a] au Tamazight,[b] sandima dalami təlamma Afroasiaticyewo.<ref>https://books.google.com/books?id=vf4TBwAAQBAJ&pg=PA23</ref><ref>https://www.google.com/books?id=OxnOEAAAQBAJ&pg=PT277</ref> Sandidə kufu təlamma karəngən amma nguwuso təlamma kamanza asutinba<ref>https://www.britannica.com/topic/Berber</ref> amma Berberye manazandə, sandidoni asal yala Africaye.<ref>https://www.foxnews.com/world/north-africas-berbers-get-boost-from-arab-spring/</ref>[5] Təlammadə sandima manatin kuru ruwotin gənyi.[6] Gargammamen, sandiya ruwo Libyco-Berber kureyedən ruwozana, shidoni kərmadəro Tifinaghlan mbejidə.[7][8] Kudəro, sandiya alfabet Latin Berberben au ruwo Arabicben ruwotin, Latində shima zauro nowatadəwo.[9][10][11] Təlamma Berberyedə təlamma Romanceyedəa samun, amma yimlan sandiya təlamma falro bowotin, nguwusoro "Berber", "Tamazight", au "Amazigh". Təlammadə, gana dawunbaro, təlamma gozaa kozayin.[12] Gashiptə mbeji kəla futu təlammadəga yaktəyen suro dalami Berberben.[12][15] Təlamma Berberyedə zahirro tartip kalmabe cida-mauduwu-awo zayin.[16][17] Sandiye awowa phonologicbedə kada.[15] Amma miliyon kada Morocco-a Algeria-a təlamma Berberye manazan, kuru amma gana Libya-a, Tunisia-a, yala Maliye-a, fəte-a yala Nigerye-a, yala Burkina Faso-a Mauritania-a kuru Siwa Oasis Egyptye-a.[18] Kuruson amma təlamma Berberye manazandə miliyon gana fəte Europeyen mbeji.[19] Tashlhiyt-a, Kabyle-a, Tamazight-a, Tarifit-a, Shawiya-a sandima təlammado Berberye zauro manatinmawo.[18] Lamba tawadəyedə tawatəro mowonjinba dalildə shima isawu zamanbe yala Africayedə gana shidoni koro kəla təlamma faidatəyen mbejidə, kuru isawu ayi mbejidə awo laa notəna mbeji.[20] Ngawo kərmai kəlabe karnu kən 20medən, təlamma Berberyedə sandiya daptəna kuru darajanza gana yala Africayen zaksana.[20] Təlamma Berberye asutədə karnu kən 21medən wurajin, Morocco-a Algeria-aye təlamma Tamazightyedə təlamma hukumayero kəlzana suro saa 2011-a 2016-ayen.[20][21][22] == Lamintǝ == bfi7cu9gtjkknsfyq8bmoibpft16jy4 0 1910 21835 21834 2025-03-12T19:45:53Z Umargana1 21 21835 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Təlamma [[Indo-Europe]] yedə sandima təlamma fatoye yala Indiaye, kammabo Europeye, kuru Iranye plateauye. Təlamma laa Europeye fato adəyedə-Dutch, Nasara, Faransa, Portuguese, Russian, Spanish-a lardə notoyen fartəna woktu zammaanyedən kuru kərmadə nasha kadalan manatin. Fato Indo-Europeyedə dalami kadaro yekkata au yalla sənanaro, suronzan kufuwa usku təlamma nzadə kuro kənəngatin: Albaniaya, Armeniaya, Balto-Slavicaya, Celticya, Germanicya, Hellenicya, Indo-Iranianya, Italicya; yaktəwa gade laar kərmadə baro walzana. Kudəro, təlamma Indo-Europeye fal-faldo amma təlamma asalye manazandə sandima Nasara-a, Spanish-a, Portuguese-a, Russian-a, Hindustani-a, Bengali-a, Faransa-a, Jamus-a; gade nguwudo kufuwa sənanaye manazandə tajirwa baro waltəyen kara. Amma biliyon 3.4 ma kozəna (42% nəm nguwu amma dunyayedə) təlamma Indo-Europeyedə manazan təlamma buro salakyen—amma təlamma ndaso yayi manazan. Təlamma Indo-Europeye 446 yeyi mbeji, futu Ethnologueye somzənadən, surodən 313də dalami Indo-Iranianyero kara.[1] 4feocp1kd3ticzkmuzxdxcc5uyyhqwk 0 1911 21870 21838 2025-03-13T10:04:20Z Umargana1 21 21870 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Croatia, [d] hukumamen Republic of Croatia, [e] shima lardə do dawu-a anəm-gədi [[Europe]] be-a, ci kəmaduwu Adriaticbedən. Yalafətenzən [[Slovenia]] 'a, yalagədinzən [[Hungary]] 'a, gədinzən [[Serbia]] 'a, anəmgədinzən [[Bosnia]] 'a [[Herzegovina]] 'a [[Montenegro]] 'a, kuru fətenzən Italy'a kalangai kuluwube. Bərni kura lardəye shiro [[Zagreb]] gultin də shima bərni kura lardədəye faldə, lardə'a findi'a. Bərni kura kura gadesodə sandima Split'a, Rijeka'a Osijek'a. Lardǝdǝ nǝmkuranzǝ kilomita square 56,594 (mil square 21,851), kuru nǝmngǝwu amnzǝbe miliyon 3.9 karǝnga. Croatsdə Croatia zamannedəro dareram karni kən 6medən nazana, kuru nasha Roman Illyriaye. Karni kən 7 me lan, sandiye kalangaidə'a duchies indiro dakkada. Croatia də sha buro salak yin kərmai kəlabe ro asuzana yim kawu 7 kəntawu June ye saa 879 lan zaman kərmai Duke Branimir yen. Tomislav də shima mai buro salak ye wo saa 925 lan, Croatia'a daraja mairiyero habsəgəna. Loktu kəriwu kərmai Trpimirović ye dazənayen, Croatia ye kəlakəl kəlanzəye Hungary'a kəllatə suro saa 1102 yen. Suro saa 1527 yen, kənasar Ottoman ye'a sətanadən, majalisa Croatia ye Ferdinand I Austria ye də'a kərmai Croatia yero karza. Suro kəntagə Octoba saa 1918 yen kəriye slovenes'a, croats'a, serbs'a mairi Habsburgye'a nəm kəlanza'a kozanadə zagreb lan warma'ata, kuru suro kəntagə December saa 1918 yen mairi Yugoslavia'a kəllatə. Ngawo Axis ye Yugoslavia ro bətərəm sadənan suro April 1941 yen, Croatia nguwuso kəriye puppet Nazi ye dəro kəllata, kəriye kəlanzəye Croatia ye də. Kazadala kəriwuwadəye səkkə kərmai Croatiayedə koktəna, ngawo kəriwudəyen wakil kərmai Yugoslaviaye koktəma kuru kərmaidəye. Yim kawu kəntawube 25 kəntawu Junebe saa 1991 lan, Croatiaye kərmai kəlabe warmajiwo, kuru kəriwu kərmai kəlabedə saa diyau fuwubedən kənasartəna. ox3lj38osa3kwh4v9n3hednsyv46ss7 0 1915 22436 21882 2025-03-24T00:14:45Z Mustybdc 38 22436 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mohammed Goni''' shidə cidama gomnatiyǝ shidoni Gomna kəriyǝ Borno yǝ, Nigeria yǝ (1979-1983) suro Republic Nigeria yǝ kən indimiyǝn.[2] '''Ngawo''' Mohammed Goni də suro saa 1942 yǝn sha Kareto lan katambo, nasha gomnati bəla Mobbar yǝ lan, kəriyǝ Borno yǝ lan. Moranti ya dawuyǝ Maiduguri yǝ dəro kərawono (1953-55), moranti yaye Borno ye dəro (1956-61), moranti yaye dəga Kano lan (1962-63) kuru moranti ya cidayǝ, jami'a Ahmadu Bello yǝ lan, Zaria lan (1964-87), na do nǝ BA (1964-87) səwandəna. Suro saa 1977 lan, kamfani lardə Nigeria bǝ ro lewono.[3] == Lamintǝ == rkfod97q6q5gbe4z6sz2bl0p45zgrxp 0 1916 21930 2025-03-14T16:55:22Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Behavior]] to [[Kǝndo]] 21930 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kǝndo]] fmre9gv3237g2loy77zdllxc164ooov 0 1917 21947 2025-03-15T01:06:14Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Abortion]] to [[Suro fita]] 21947 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Suro fita]] ma1acxnyciiqtclhz5cnupf7hyyphfm 0 1918 21965 21964 2025-03-15T05:28:05Z Umargana1 21 21965 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mandarin Chinese''' Təlamma Mandarinyedə shima dalami təlamma Siniticye kurawo. Jili Mandarinyedə kashi 70% amma təlamma Chineseye manazandə nasha kura doni Yunnan anəmfəten səta Xinjiang yalafətelan səta Heilongjiang yalagədilan sətanadə. Tartəgənzədə shima bəlawuro kəske'a fantəgə'a yala Chinayedəro kəltəgəna anəm kau'adəro gəremiya, kuru tartə Mandarinye nasha kalangayyayedəa kəllata. Jili Mandarinye kada, alammaanna anəmfəteyedə (Sichuanese kunten) kuru Lower Yangtzeyedə, təlamma Beijingyedən sandiya asutinba (au gana asutin). Amma sonyayi, Mandarində naptə kufuyen shima buro salakkin təlammado amma təlammadəye manazandə (biliyon fal karənga). Dalildo təlamma Mandarinyedə yala Chinayen gowotə kuru təlamma Mandarinye nguwuso yalalan towondində nankaro, kufudə yimlan yala Chineseyen bowotin (Chinese kəske: 北方话; Chinese adaye: 北方話; pinyin: Běifānghuà; lit. sp'ee yala). Jili Mandarinbe ngəwunzaso sauti diyau mbeji. Datəram dareye Middle Chinesebedə suro jiliwa anyiben baro walzəna, amma laadə sandiya kəlzana dareram glottal stopbero. Jili Mandarinbe kada, Beijingye kunten, harawwa buroyedə gozana, shidoni təlamma Chineseye anəmyedən fatsəgənadə. Bərni kura lardə China ye də, nasha təlamma Mandarin ye lan kara, adəye səkə təlamma adə zauro faida'a ro wallono. Təlamma laadə təlamma Mandarinyedə cidawu gomnatiyeya shararamma soye karnu kən 14medən faidatəna.[<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Mandarin_Chinese#CITEREFNorman1988</nowiki></ref>] Badiyaramma karni kən 20medən, təlammado Beijingyedə, awowa təlamma Mandarinye gadeya, təlamma lardəyero gowotə. Təlamma Chineseye nowatadə shima təlamma hukumaye Chinaye[4] kuru Taiwanye,[5] təlamma diyau Singaporeyedəye fal kuru təlamma arakkə United Nationsyedə fal.[6] Hijra karəngəyedə nasha təlamma Mandarin manajinma Chinayeya Taiwanyedə kərmadə təlammadə shima təlamma Chineseye nguwuro faidatinmawo kate amma Chineseye diasporayedən. Kuru shima təlam Chineseye zauro kəratinmawo. == Lamintǝ == ac0ssnq7ei2xybtwcbxcyw7oyt9mhy0 0 1919 22029 2025-03-15T20:01:10Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Blood]] to [[Bu]] 22029 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Bu]] jmi60izdfyip98rvhlftagi5u8hwst1 0 1920 22038 2025-03-15T20:07:57Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Brain]] to [[Kǝrgen]] 22038 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kǝrgen]] k2lfodvg08u55t5gup8a8ghh2a58b0z 0 1921 22041 2025-03-15T20:10:07Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Breast]] to [[Ganji]] 22041 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ganji]] d5y1elbatkgn7gagj9svh8hx5l6bpq7 0 1922 22044 2025-03-15T20:12:08Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Breathing]] to [[Kasam girta]] 22044 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kasam girta]] guibkqm03boykauwyg2jop7u2nsqgr1 0 1923 22050 2025-03-15T20:17:12Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Car]] to [[Moto]] 22050 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moto]] 7rxbj6qsmfctkx9v09ivwtwy9gok6jh 0 1924 22058 2025-03-15T20:22:54Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Cat]] to [[Ngam au fatu]] 22058 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ngam au fatu]] abdjb0lxa3jdf0rx3jw2m3tq66o0c2j 0 1925 22063 2025-03-16T05:02:49Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[World Trade Oganization]] to [[Karabka kura kasuwu dina yǝ]] 22063 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Karabka kura kasuwu dina yǝ]] jd8ch4u1ausuy8jk30rzjzurxvc5aeu 0 1926 22065 2025-03-16T05:05:13Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Karabka kura kasuwu dina yǝ]] to [[Krabka kura kasuwu dina yǝ]] 22065 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Krabka kura kasuwu dina yǝ]] apz1xhav0f3uyc2slwv5hvlt3y9zyzh 0 1927 22084 2025-03-16T15:42:51Z Aliyu Cisse 43 Aliyu Cisse moved page [[Fire]] to [[Konnu]] 22084 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Konnu]] 0chq6j2jed6po7w5wsck0x6n74n3ian 0 1929 22190 22189 2025-03-18T04:53:28Z Umargana1 21 22190 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Munich=== Munich (3) shima bərni kura lardə [[Bavaria]] ye lardə Jamus ye də. Nəm nguwu am 1,604,384 sətana 30 Jimada Auwal 2024 lan,[4] shima bərni kura kən yakkəme nəm nguwu jamaye lan lardə [[Germany]] ye lan, ngawo [[Berlin]] 'wa [[Hamburg]] 'wa yen, kuru bərni kura do kəriye kəlanzəye gənyi ma, kuru bərni kura kən 11 me suro [[European Union]] ye də. Nasha bərni kura Munich yedə - bəlawa sənana'a bəla'a satellite'a kunten - am miliyon 3 napsana; kuru bərnidəye nashanzə kuradə fato am miliyon 6.2 yeyi kuru shima bərni kura kən yakkəmewo GDP lan [[European Union]] lan.[3] Ci kəmoduwu Isar yala Alps yedən, Munich shima bərni kərmai Bavaria ye Upper Bavaria ye də, amma shima bəla do am nguwu'a [[Germany]] lan am 4,500 km2 woson. Munich də shima bərni kura kən indimi suro təlam Bavarian yen, ngawo bərni kura [[Austria]] ye [[Vienna]] yen. Bərni də'a buro salakkin suro saa 1158 lan bowotəna. Catholic Munich ye zauro Reformation də'a kattuwuzəna kuru shima na siyasaye nəm gade-gadeye loktu kəriwu saa fiyakkəyedən, amma zahirro sha letənyi yaye Protestant [[Swedes]] ye sha səmowona.[5] Sa Bavaria də mairi Bavaria yero 1806 lan koktənadən, Munich də dawudi kisandiye kura [[Europe]] yero wallono. == Lamintǝ == jdboqqmxvb9zjvol9ruxf58xinwigpb 0 1930 22284 22283 2025-03-19T04:33:57Z Umargana1 21 22284 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Swedes]] (Swedish: svenskar), au amma Swedish yǝ, sandima kaduwuwa amma [[Sweden]] yǝ, sandidoni kaduwu fal, ada, gargamma, təlamma. Sandidə ngəwunzaso [[Sweden]]-a lardəwa Nordic be gade-adə, taganasmaro, [[Finland]] mashiyedə, nadə sandima am ganawo, [[Swedish]] də təlamma lardədəye fal, kuru diaspora ngəwu lardəwa gaden, musammanno [[United States]]. == Ilmu == Bayan gade: Su [[Sweden]] be Kalima Nasarabe "Swede" də təlam Nasaraben tawattəgəna tən dareram karnu kən 16th ben kuru shidə gədi daube au gədi daube [[German]] be.[32] Swedish lan, kalmadə svensk, shidoni su svear be (au Swedes) lan karadə, am doni [[Svealand]] gədi [[Sweden]] dawubedən napsanadə,[33][34] kuru sandiya Suionesro suro gargam Tacitusben karnu buroye AD ben somtəna. Kalmadə suro [[Proto-Indo-European]] ben tuwandinro təmatəna, *s(w)e, futu Latin suusben. Kalimadə waneye maananzə "kamye (tribesmen). Maana fərtəbe-a asalbe-adə suro kaduwu [[Germanic]] Suebi ben təbandin, kuro su Swabialan gənatəna.[35][36][37] == Lamintǝ == bzgta1bx2a5xun95dr4epj5a8bx4zdt 0 1931 22201 22200 2025-03-18T05:08:13Z Umargana1 21 22201 wikitext text/x-wiki {{databox}} Lardə America ye də (USA), shi do ne United States (U.S.) au America lan notəna də, shima lardə do ne yala America yen kara. Shidə kərmai kəriye 50 ye kuru bərni kura lardəye Washington, D.C. ye də kəriye 48 də yala-a Mexico-a anəmro lezana, kəriye Alaska ye yala-fəteye-a kuru kəriye Hawaii ye-a suro kəmaduwu Pacific Ocean yen. Lardə Indiayedə suronzan təlamma 574 federally kasatkataa kuru am Indiaye 326 kəla hakkuwa kərmai kaduwuye'a mbeji. U.S. ye kərmai kərmaiye kəla kərye kura-kura uwuyen gulzəna kuru kərtawa amsoye gənyima kada. [k] Lardə kura, na cidi kura dinaye kən yakkəme-a kuru am kura kən yakkəme-a, miliyon 340-a kozəna Paleo-Indians də North America ro lezana kəla kotowo cidi Bering ye lan saa 12,000 kozəna lan, kuru kəla furumgata-a jama-a kəla furum-a jama-a ye koksana. Tando Spainye-a kərmai noto-aye səkə Spanish Floridaye suro saa 1513yen kokkada, kərmai Europeye buro salakyedə shima lardə United Statesye buro salakyewo. Frenchye kərmai notodə 1562lan badiwono, amma naptəramma abadanro abadanro isəna. Ngawo kərmai Britishyedə ​​shima buro salakkin kərmai kən tilomin suro saa 1607yen nabsanadə shima buro salakkin nabsanawo. Kəla haraji-a siyasa-a British Crown ye lan kəla kəltə'a dəye səkə lardə'a America ye'a, majalis kərmaiye kən indimi dəye kərmai kəlabe'a kəla kəntawu July ye kawunzə 4, saa 1776 yen warmajiwo. United Statesdə kəriwu kərmai kəriwube saa 1775-1783 lan kənasartana kuru fətero yala Americayen faraksəna, amma asal Americayedə'a fəlezəna loktu kəriwu Indiayedən. Sa U.S. ye saa 1803 ye Louisiana ye saa 1803 ye dəro Napoleonic [[France]] ro musko səkkəna də. Dareram Mexican-Americanbe kəriwudə nasha gade-gade fandodə suwuna. Kəriyewa gade so'a kasatsana, yaktə North-Anəmye kəla nəmkaliwuyen shima lardə'a Americaye'a yaktəye səkkə, shi done kəriwu kəriwu'a Americaye saa 1861-1865 ye'a kəriwuzəna də. Kǝnasar-a kuru gǝnatǝ-a United Statesbe lan, karadǝ lardǝbe baro tǝdǝna. Dareram karnu kən 19th ye lan United States ye kəlanzə'a kəriwu Spanish-American ye lan kənasar ro wallono, daraja do kəriwu dinaye kən tilomi ye lan. Ngawo Japan ye Pearl Harbor ro bətərəm sədənan suro kəntawu December saa 1941 yen, U.S. ye kəriwu dinaye II ro gagəna; ngawonzəye U.S.-a Soviet Union-a kolzəna kəla sandima dunowa dunyabewo. Loktu kəriwu Cold Warbedən, lardəwa indiso kəla raayiben kuru taasir dunyabe nankaro ngənəptayin. Soviet Union ye wurtənzə-a datəgəram kəriwu Cold War ye-a suro saa 1991 yen U.S. də'a duno'a dunyalan kolzəna, kuru faida'a siyasa dunyabe'a. lpf3gzadmy8svtl04esv5h3xnxpgv46 10 1933 22287 2025-03-19T06:31:02Z Jon Gua 66 Created page with "<div style="border:0; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); background: -webkit-gradient(linear, left top, left bottom, color-stop(75%,#fff), color-stop(100%,#F5F5F5)); background: -webkit-linear-gradient(top, #fff 75..." 22287 wikitext text/x-wiki <div style="border:0; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); background: -webkit-gradient(linear, left top, left bottom, color-stop(75%,#fff), color-stop(100%,#F5F5F5)); background: -webkit-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: -o-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: -ms-linear-gradient(top, #fff 75%,#F5F5F5 100%); background: linear-gradient(top, #fff 75%,#fff 100%); height:auto; padding-left:10px; padding-right:10px; padding-bottom:5px; padding-top:5px; margin:5px 5px 5px 5px; {{{style|}}}"> {{{content|{{lorem ipsum}} }}} <div style="clear:right"></div><div class="plainlinks noprint" style="font-size:90%; float:right;">{{{line|<noinclude>line line line</noinclude>}}}</div> <div style="clear: both"></div> </div> kz8da486py6h37pxn40vee1j72nlhp3 10 1934 22288 2025-03-19T06:31:08Z Jon Gua 66 Created page with "<div class="plainlinks" style="border: 1px solid {{{3|orange}}}; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); {{gradient|{{{1|#ffff80}}}|{{{2|gold}}}|vertical}} height:auto; {{{padding|padding-left: 7px; padding-top:5px; p..." 22288 wikitext text/x-wiki <div class="plainlinks" style="border: 1px solid {{{3|orange}}}; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; background: #fff; background: -moz-linear-gradient(top, #fff 75%, #F5F5F5 100%); {{gradient|{{{1|#ffff80}}}|{{{2|gold}}}|vertical}} height:auto; {{{padding|padding-left: 7px; padding-top:5px; padding-bottom:5px;}}} margin-left:5px; margin-right:5px; {{{style|}}}"><div style="{{{style2|font-size: 120%; font-weight:bold;}}}"><noinclude>[[Category:Templates]]</noinclude> 2tg0oqx2lo049a2kfkz1ef8jzy5dau5 10 1935 22975 22292 2025-04-02T09:12:41Z Jon Gua 66 22975 wikitext text/x-wiki <center> <big>'''Cida'wa gadǝ lan'''</big><br> <small> [[m:Main Page|Meta-Wikipedia]] - [[q:en:Main Page|Wikiquote]] - [[b:en:Main Page|Wikibooks]] - [[wikisource:Main Page:English|WikiSource]] </small> ---- <br> <big>'''Wikipedia tǝlam'wa Africa yǝ gadǝ lan'''</big><br> [[:aa:|Afar]]&nbsp;· [[:af:|Afrikaans]]&nbsp;· [[:ak:|Akan]]&nbsp;· [[:am:|አማርኛ]]&nbsp;· [[:bm:|Bamanankan]]&nbsp;· [[:ny:|Chi-Chewa]]&nbsp;· [[:ee:|Ɛʋɛ]]&nbsp;· [[:ff:|Fulfude]]&nbsp;· [[:lg:|Luganda]]&nbsp;· [[:ha:|هَوُسَ]]&nbsp;· [[:hz:|Otsiherero]]&nbsp;· [[:ig:|Ìgbo]]&nbsp;· [[:kg:|Kongo]]&nbsp;· [[:kj:|Kuanyama]]&nbsp;· [[:ki:|Gĩkũyũ]]&nbsp;· [[:mg:|Malagasy]]&nbsp;· [[:ln:|Lingala]]&nbsp;· [[:rw:|Kinyarwanda]]&nbsp;· [[:om:|Oromoo]]&nbsp;· [[:rn:|Kirundi]]&nbsp;· [[:sg:|Sängö]]&nbsp;· [[:sn:|chiShona]]&nbsp;· [[:so:|Soomaaliga]]&nbsp;· [[:sw:|Kiswahili]]&nbsp;· [[:ti:|ትግርኛ]]&nbsp;· [[:tum:|chiTumbuka]]&nbsp;· [[:tw:|Twi]]&nbsp;· [[:ng:|Oshiwambo]]&nbsp;· [[:wo:|Wolof]]&nbsp;· [[:yo:|Yorùbá]]&nbsp;· [https://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias '''List all''']<br/> (''Tǝlam'wa gadǝ Wikipedia yǝ kuru manumin ma shiti adǝ rui.'') <center> bydlnz1v7x5wnyst7376gecpgwktk9g 0 1936 22308 22307 2025-03-21T14:45:35Z MohammedBama123 36 /* Dghwede */ 22308 wikitext text/x-wiki === Dghwede === Təlamma Dghwede də (kuru notənadə Hude, Johode, Traude, Dehoxde, Tghuade, Toghwede, Wa'a, Azaghvana, Zaghvana) shima təlamma Chadicye manatin kəriye Borno yǝn, Nigeria lan suro Gwoza LGA yǝn. isi6eretxiu4zbmgmlsi4or3mtjniwz 0 1937 22345 22312 2025-03-21T21:53:19Z Umargana1 21 22345 wikitext text/x-wiki ===Glavda=== Təlamma Glavda yedə (kuru sandiya Galavda, Gelebda, Glanda, Guelebda, Galvaxdaxalan notənadə) təlamma [[Afro-Asiatic]] ye shidoni kəriye [[Borno]] yelan manatinma, [[Nigeria]] yeya kuru lardə yalaye [[Cameroon]] yeya.[1] Amma Gelvaxdaxa yedə [[Cameroon]] lan zauro gana (amma təlamma 2,800 yeyi). Təlamma dǝ, kuru Guélebda bowotində, nasha bəladiya su falyedən manatin, kalangai [[Nigeria]] yedən kara, anəm bəla Ashigashiayen (nasha Mayo-Moskotaye, fella Mayo-Tsanagaye, nasha yalaye). Kasuwu [[Nigeria]] ye mashiyedən zauro nowata, amma [[Cameroon]] lan təlamma Wandalayeya təlamma Mafayeya nadən təraana. 9kuwpuimwzdk2woye81xq7kwsyf4vpi 0 1938 22315 22314 2025-03-21T14:59:43Z MohammedBama123 36 22315 wikitext text/x-wiki ===Guduf=== Guduf-Gava (kuru Gudupe, Afkabiyelan nowotə) shima təlamma Afro-Asiaye shidoni kəriye Bornoyelan manatinma, Naijirialan manatin.Suro kakkadi saa 2006yen, Roger Blenchye Cinenidə təlamma təlammayero yakkono.[2] Blenchye (2019) Cikidedə təlamma Gudufyero somzəna. 46kqyyxxkahi8hfrhd99am1kd1clx85 0 1939 22342 22341 2025-03-21T18:35:08Z Umargana1 21 22342 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Library of Congress''' Shi fato kərabe majaliskube (LOC) də shima fato kərabe kulashibe suro Washington, D.C., shidə na kərabe kuru cida kulashibe majalisku United Statesbe kuru fato kərabe lardə United Statesbe.[3] Kuruson shiye shara hakki baktəbe Ofis Hakki baktəbe United Statesbemen sunotin. Suro Saa 1800 lan koktəna, na kərabe majaliskubedə shima cidaram adabe kura lardə United Statesbewo.[4] Garra yakkəlan kəla Capitol Hill yen gənatəna, batau Capitol United States ye dəga, kuru na gənatəye lardəye Culpeper, Virginia lan, kuru na gənatəye gade Fort George G. Meade lan kuru Cabin Branch lan Hyattsville, Maryland lan. Cidawa na kərabedə shima kərawu majaliskube surin, kuru garranzəsodə am gar Capitolbedə shima cistayin. LOC də shima fato kərabe kurawo dunyalan,[3][6] suronzən karewa miliyon 173 yeyi mbeji kuru cidawu 3,000 samin gozəna. Samnowanzədə "dunya sammasoro, mauduwu-a, tartip-a, au kalangayya lardəbe-a lan dazənyi, kuru suronzan kareya kulashibe nasha dunyabe sammaso-a təlamma 470-a kozəna-a mbeji".[4] Sokku majaliskuye Washingtonro lezanadən suro kəntawu November saa 1800 yen, fato kərabe majaliskuye gana laa Capitol lan gənatəna. Kambo kitawuwa buroyedə fatsəgəna suro saa August 1814 lan Washington wartənadən Britishye loktu kəriwu saa 1812ben. Majilasbe kasatsəna kəla kura lardəbe kurebe Thomas Jeffersonbe kasatsəna kəla kitawunzə 6,487 sammaso səladin na kərabedəga waltəm kalaktəro. Samnodə hangallin wurazə kuru konnu kura gade suro saa 1851ben sətana, shidəwo kitawuwa Jeffersonbe jireye indi-yakkənzə bannazənadə. cxt75u5thfeakxvltjm0kk5i80golxd 0 1940 22356 22355 2025-03-22T05:17:01Z Umargana1 21 /* Kənənga buroye */ 22356 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Sunita Williams''' Sunita Lyn "Suni" Williams (Née Pandya; kəntawu Septemberye kawunzə 19, saa 1965 lan katambo) shima ilmuma Americaye kuru cidama U.S. Navyye cida kolzəna. Williams ye suro maara cidiye dunyabedən cidazəna naptə am do ne Expedition 14 lan faidatayin ma, injiniya maara samiye 15-a Expedition 32-a, kuru komanda Expedition 33 ye-a. Wakil NASA ye Commercial Crew ye də, shi də kamu buro salakye maara samiye jarabtəro wallono loktu 2024 Boeing Crew Flist ye lan kuru shiye suro kaziyi nzunduye lan dazəna. kəntawu laar kozəna. Shidə kam zauro nowata dunyalan: spacewalksnzə lagardə kamuye kən indimi, kuru loktunza awa 62-a minti 6-adə shima kən diyaumewo kuru kamuye zauro. , == Kənənga buroye == Williams də Euclid, Ohio lan katambo, amma Needham, Massachusetts, bəlanzəro gozəna.[1] Baanzə, Deepak Pandya də, shima kam do ne Indian-American ye suro Mehsana yen, Gujarat, amma yanzə, Ursuline Bonnie Pandya (Née Zalokar) də kam America ye. Amnzǝ kuraye Falmouth, Massachusetts lan napsana. Shidə shima ganawo suro nduli yakkəben. Yanzəgana, Jay Thomas, saa diyau kura kuru yanzəgana feroye, Dina Annad, saa yakkəro kura. Yalla Williams ye də Jhulasan lan India lan [2] amma yallanzə yayedə kaduwu Slovene ye.[3] Williams ye alama Slovenia ye dəga gozəna, [4] samosa-a Carniolan-a ye kəlele awo kaduwunzə India-a Slovenia-a ye dəga kəleletəro.[5] Suwanzədə Suni suro United Statesben [1] kuru Sončka suro Sloveniaben.[6] Williams də mowonti kura Needham yen 1983 lan tamozəna.[7] Shiye degree ilmu kimiyabe kəla ilmu kimiyabe zahirye suro saa 1987ben səbandəna, kuru degree kura ilmu kimiyabe suro cidaram nzundube Florida Instruationbe suro saa 1995ben səbandəna.[8] == Cida Askar yǝ == Williams də sha suro U.S. Navy yen suro kəntawu May ye saa 1987 lan cedo. Ngawo kəntawu arakkəro cida loktu ganaye Naval Coastal System Command lan, sha cidawu Basic Diving Officer ye ro gozana. Fuwulan shiye Naval Air Training Command ro hawar cina, na shiga Naval Aviator lan suro kəntagə Julyye saa 1989. Shiye buro salakkin H-46 Sea Knight lan allamtəna suro Helicopter Combat Supdron Squadron 3 (HC-3) yen, kuru daji sha Helicopter Combat Support Squadron 8 (HC-8) suro Norfolk yen cedo. Mediterranean-a, kuluwu kime-a, kuru Persian Gulf-a kəla cida-a cida-a cidaben. Suro kəntagə Septemberye saa 1992 lan, shima cidawu H-46 ye Miami, Florida ro zuwatəna dəwo, cida banaye Hurricane Andrew ye USS Sylvania lan. Suro kəntawu Januarybe saa 1993-lan, Williamsye mowonti Navybe U.S.be lan allamtə badiwono. Suro kəntagə Decemberben tamozəna, kuru shiro cidaram maara samibe Rotary Wingbe dəro cedo naptə cidama cida H-46 kuru V-22 chase pilot suro T-2ben. Dare lan, shiro cidawu Nzəliwobe squadronbe ro cedo kuru maara samiye jarabtəbe suro SH-60B/F, UH-1, AH-1W, SH-2, VH-3, H-46, CH-53, kuru H-57.[8] == Lamintǝ == 7s2jh6duni1uunlzj9fp4xqqgcdr1c0 0 1941 22395 22394 2025-03-22T13:21:09Z MohammedBama123 36 22395 wikitext text/x-wiki ===Laamang=== Lamangdə (Laamang) təlamma Naijiriaye təlamma Afro-Asiaye. Blench (2006) ye jili Wogayedə təlamma gadero yakkono.[2] == Jili gade-gade== == Blenchye (2019) təlamma jili kadadəa somzəna sandima nasha Lamangyewo.[3] Zaladva (Zaladva) (Lamang Yalabe) Gumbagha (Dawu Lamangbe) Ghudavan (Anəm Lamangbe) ebckkkctvz4eji0ny1zxv69tio237r8 0 1942 22420 22406 2025-03-23T10:25:12Z MohammedBama123 36 22420 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Mandara=== Amma Mandara yedə, sandiya Wandala au Mandwara lan notənadə, sandima kaduwu adaye [[Africa]] yǝ dawuyǝ yala [[Cameroon]] yǝ yalagədi [[Nigeria]] yedən, kuru anəmgədi [[Chad]] yedən.[4] Sandiye təlamma Wandalaye manazan, shidoni dalami Chadic yǝ təlamma Afro-Asiatic yedə.[3] Futu sandiya nowatadə notənyi. Sandidə nasha kauye-a zərəgəwa-a yala kəmoduwu Benue [[Cameroon]] yedən napsana, kuru tussuna kəla Mandara Sultanateyen kasharu.[5] Nashanzadə kasuwu kaliwabe-a kuru caravans sub-Saharanbe-a shaidazəna har karnu kən 19thro.[6] Amma Mandara yedə sandiya fər ngəritə'wa. == Gargam == Futu amma Mandara yedə kərmai Mandara yedən kara, loktu laan kəla kau Mandarayen towondin, yala [[Cameroon]] yedən kalangaizə yalagədi [[Nigeria]] yedən kate kəmoduwu Benue-a Mora-a, [[Cameroon]] yedən.[4][11] Am Mandara bə samtənzadə Sahellan (ta'adir). Gargamnza kawuyedə notənyi. Ada ciye faldə mai Agamakiya lan badiwono karnu kən 13th lan, shidoni sandiya fuwuzənadə loktu bətərəm Sahel lan isənadən. Sandiye Islam Sunni bǝro walzana cidiya Sultan Bukar Aaji bǝn suro saa 1720sben.[4] Ada gadeye wono Wandala Mbradə tada Mbra Turuye-a Katalaye-aye falnza, fero Vayaye, shiye Islam gozə kuru shima kaduwunzəwo kaduwu musləmmaye adəga cotulowo.[11] Adawa ciye anyi waneye dare walta gartəna, sa Mandara yǝ cidiya jihad [[Fulani]] yedən kara kuru kəla kəlzəna dən, kalawaye kaduwuwa gadero bətərəm sadənan.[5]Am gargamma [[Islam]] yedə amma Mandara yedə somzana, amma kuru gargammanza kalkal gənyi sadəna. Hawar fal Ibn Fartuwabe wono sandidə kafirwa, amma karnu kən 16th milan Islam ro gaana. Hawar gadeye wono mainzadə shima am [[Morocco]] bə indi Fezlan [[Makkah]] lan walzanadəga bowono, nanzən naptəro. Sandiye shiga falzana, kuru shiye adawa Islam bə kənatə'wa, sala'wa, zakat'wa kuru puasa-a kate amnzə Mandara bǝn badiyaram karnu kən 18th bǝn fəlezəna.[5] Kate karnu kən 18th wa 19th wayǝn, nasha amma Mandara yedə amma adinye sha dəriza kəlzana, kuru sandima nado kalawaye bətərəm təlan, kuru kasuwu kalawa [[Africa]] yǝ nankaro. mgwj71s2p8bxbrmoh1hkbc28p8muxg6 0 1943 22419 22417 2025-03-22T21:46:43Z Umargana1 21 22419 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Georgia]][c] də lardə do gədi [[Europe]]-a fəte [[Asia]]-a ye. Shidə nasha Caucasusbe, fətenzən kuluwu sələmye, yalanzən [[Russia]]-a yala-gədinzən, [[Turkey]] anəmfətenzən, [[Armenia]] anəmnzən, kuru Azerbaijan anəmgədinzən. Georgiadə nasha kilomita square 69,700 (mi square 26,900) zamzəna.[17] Nəm nguwu amyedə miliyon 3.7,[d][18] surodən kashi yakkən yakkə'a kozəna bərni kura [[Tbilisi]] lan napsana. Georgiansdə, sandidoni asal nashadəyedə, sandima nguwu juwu lardədəyewo kuru sandima lardənza kurawo. Georgia də suro gargamyen napsana, na'a do mbol tando'a, dinar latə'a, kazəmu'a dunyalan notənama buro salakkin.[19][20] Zaman kureyedə mairi'a kada fəlangzana, alamanna [[Colchis]] 'a [[Iberia]] 'a, sandi doni dawudi kəriye Georgian zamanbe sodə. Badiyaram karni kən diyaumen, Georgiansdə hukumamen adin kəristabe gozana, shidoni sandiya kəlta cidiya Mairi Georgiayen banazənadə. Georgia də zamanzə dinarre nazəna loktu zaman daube kurayen cidiya kərmai mai [[David IV]]-a mai kamuye Tamar-ayen. Karnu kən 15 me lan baditəna, mairidə ngawozəna kuru wurtəna dalil dunowa nasha gadegadeyen, [[Mongol|mongols]] 'a, mairi [[Ottoman]] be'a, [[Persia]] 'a kunten, kawu sha hangal-hangallin mairi Russiabero kəlzayinro saa 1801 lan baditinno. Ngawo fitəna [[Russia]] yǝ suro saa 1917 yen, Georgia də ganaro kərmai kəlanzəye cidiya nzətkawo [[Germany]] ye lan ciwono, amma [[Red Army]] ye sha 1921 lan bətərəm sadə, kərmai Soviet Union ye falro wallono. Suro saa 1980s yen, karapka kərmai kəlabedə duwaro wurazəna, adəye səkə Georgia ye [[Soviet Union]] lan yekkono suro April 1991. Saa mewu ngawoyedən, lardədəye tajirwa arziyibe-a, nəm razəwu siyasabe-a, kuru kəriwuwa kəlabe [[Abkhazia]]-a [[South Ossetia]]-a lan sətana. Ngawo nəlefa Rose Revolution 2003 ye lan, Georgia ye zauro letəram lardə'a diyaye'a fəteye'a zəksəna, demokəradiya'a razəwu'a yasa'a [[European Union]]'a [[NATO]] 'a ro kəlta'a sədin. Futu fəteyedə nəmkam ndikate Russia'a yedə zauro battizəna, kəriwu Russo-Georgian 2008yedə'a kuru [[Russia]] ye nasha laa Georgiaye'a səmowo. == Lamintǝ == n9zlhtsozsfuv4uruldsho45qqlmods 0 1944 22418 2025-03-22T21:39:44Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Georgia]] to [[Georgia (cidi)]] 22418 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Georgia (cidi)]] ht7l47hdk9k1xiuwxalaxkvq51562r8 0 1945 22586 22585 2025-03-29T11:23:24Z Banabulama 37 22586 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Afade=== Afade də (Afaɗə) təlamma Afro-Asiaye gədi [[Nigeria]] yeya yalafəte [[Cameroon]] yeya lan manatin.<ref>https://www.ethnologue.com/18/language/aal/</ref> ==Yayaktǝ== Afade də shiye wakil kufu Biu-Mandaraye təlamma Afro-Asiaticyedə. Shidə təlamma [[Cameroon]] ye Mpade-a, Maslam-a, Malgbe-a, Mser-a Lagwan-a'a leyata. ==Ilmuma kaduwube== Amma təlamma Afadeye manazandə sandima amma Kotokoye asal Cameroonyeya Nigeriayeya. Futu Ethnologueye gulzənadə, Cameroonlan, nasha yala cintən manatin: yaktə Logone-a-Chariyeya, anəm Makariyeya, nasha Afadeye. Təlamdə am Cameroonbe 6,700 manazayin. Nigerialan, Afadedə amma 40,000 manazan kəriye Bornoyedən, Ngala LGAlan bəladiya 12lan. Dialects nowata bawo. ==Lamintǝ== 12x5xo0i28gl83bitvnbnzwxyykevom 0 1946 22431 22430 2025-03-23T11:40:04Z MohammedBama123 36 22431 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Buduma=== Budumadə kaduwu Chadbe-a, Cameroon-a, Nigeria-aye sandidoni jazirawa kəmoduwu Chadbe ngəwun nabsanadə. Sandidə ngəwunzaso bənyi kənta-a fe-sunyima-a. Buro salak lan, Buduma sodə fe mashinzaye ro bətərəm sadəna. Sandidə villains su'a nəmkəlado'aro rizana; daji, sandiya darajatə kuru saa kadaro sandiya koltəna, nanza nji-a kajim-aye sandiya nzəliwozana. Kudəro, sandidə am nəlefabe kuru nəm ngəlabe faltəwa zamanbe laa gozayin. Mashinza sodə sandiya Buduma lan bowozayin yaye, maananzə "am kajimye (au kajim)," sandiya Yedina lan bowozayin. Təlamnzadə Yedinalan nowotə . == Gargam == Budumadə adamen sandiya amma kəla fərəmtə Saoye-a Daula Kanem-Bornuye-a lan fəlangzana dayingata.Nasha kəmaduwu Chadyedə nasha siyasabe Mairi Kanem-Bornubero kəllata. Woktu allan (taganasmaro karni 9me səta 16mero saadənan), kaduwuwa kada nadəye kəlta au kəlta dalil duno siyasaye bəlin nadəye nankaro. Amma, amma laadə gadezana kuru gomnati daubedən kozana. Suronzan Buduma soye kəlanza kərtawa cintəlan kuru yala ci kəmaduwu Chadyedən koksanadə mbeji.[3] == Ada == Buduma sodə nguwuso bənyi kənta-a dabba sunyima-a. Buduma laadə bənyi kasuwuye sadin amma bənyi ngəwu kəlanza au fatonza nankaro sadin. Fe do Buduma ye rozəna də kangadi kura kuru surodən mbejiro tərayin. Adǝye sǝkǝ fe so dǝga kǝske lan kambezayin sa sandiya kǝmaduwu dǝlan au nji gadero gozaiya. Budumadə zauro kajim papyrusbe faidatin. Kajimdə shilan faidatə maara bənyi kəntabe-a, njim kambai-a (shidoni cidi samibero kalaktəyin kəmaduwudə cijiya), kuru awoa gade-a. Kəmbuwa Budumayedə suronzan bənyi-a, cam febe-a, zar water lillybe-a (shidoni fularo gərzayinma), kuru kəmbuwa gade nadəye. Sandiye awowa fenzalan tuwandin kada faidatayin au zawin yaye, Budumadə sandiya cejinba kuru zəwinba.[4] == Adin == Buduma sodə musulumma. Sandə missionaries Islamye sandiya falzana woktu Faransaye Chad notodən. Budumadə kuwami yaye nzasarawa adabe-a kəndowanza-a kəndowanza Islambero kəlzana.[5] olgohv9vvrndtbmgyqr4b98dn77lgz8 0 1947 22481 22480 2025-03-24T13:10:54Z MohammedBama123 36 /* Gargam */ 22481 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kanembu''' Kanembu də sandima kaduwu [[Chad]] yewo, kambowoso sandiya duli zamanne Mairi Kanem-Bornu yero gowotə.[2] Kanembu də amma 1,815,270 ro somtəna,[3] nguwuso suro [[Chad]] ye Lacyen amma kuru suro Chari-Baguirmi-a Kanem-ayen kara. Sandidə təlamma Kanembuye manazan, shidoni təlamma [[Kanuriya|Kanuri]] yedəa karəngənmadə, nguwuso təlamma Arabic ye manazan kuru yimlan kərmadəro təlamma Faransa yedə təlamma kən indimi. == Gargam == Saa duwu ma kozənaro Mairi Kanem-Bornu yedə shima duno do dawu yala [[Africa]] ye lan duno'a wo. Nasha kərmaizəyedə gədi [[Nigeria]]-a [[Niger]]'wa, reta yala [[Chad]]'wa, [[Cameroon]]'wa, [[Libya]]'wa zamzəna. Am nadən dasawuna sodə [[Egypt]]'a kasuwu sadin kuru mowontiya Islam bə har Alexandria ro saadənadə banazayin. Caravanzə karimo bedə bərniwa musulumma bə tahir Makkah'wa Madina'waro nazəna. Kawu badiyaram saa 1900s ye ro kuru Faransa ye nasha adə'a kəriwuzənaro, Mairi Kanem-Bornu ye də shima duno kura dau yala [[Africa]] ye wo. Dareram karnu kən mewun indinmidən, Kanembu də na kuro Kanem Prefecturero lezana. Hangal-hangallin napsana kuru bərni kura lardəye Njimi lan kokkada; loktu fallan, sandiye askərranza faraktə gozaa kowada kuru Mairi Kanem bə koksana. Samno mairi buro yedə shima kərmai Mai (King) Dunama Dabbalemi kərmai [[Sayfawa]] ye, shidoni saa 1221lan səta 1259ro saadənama. Shima buro salakkin Kanembu yǝ Islamro walzənadə, shiye jihad kəla jiliwa dərizə kəlzanayen warmajiwo kuru loktu kuruwuro kəriwu badizəna. Ngawo kalangainza nasha kəmaduwu Chad ben sabsanayen yala Fezzan-a fəte cidi [[Hausa]] bǝwaro buwozana. Dareram karnu kən mewun diyaumin, attəson, yektə suroyedə zauro mairi Kanem yǝ dəwa dunozəgəna, mairi Sayfawa yedə'wa [[Borno]] ro ci kəmaduwu Chadye fətezənadəro naptəro dunozəgəna. Kanem-a amma nadəye-a nyazanadə kaduwu bəlin sutuluwuna, [[Kanuriya|Kanuri]]; Kanembudə nəmkam fatobe karəngəa Kanuri'a har kuro sətana.[2] Kudə amma Kanembu yedə sandima kufu faldo duli mairi zauro kənasartəna dəye, kuru sultansnza-a maiwanza adayedə-adə kuwami yaye hukuma gomnatiyedəa kozana. Rokko təlamma Kanuriyedəa, sandima juwudo kate yala ci kəmaduwu Chadyeya Sahara Desertyedəa. Adanza fatowa-a kazəmu-adə zaman kərmaiyedən ngəlaro faltənyi. 2qp2d76catrp0066recp7pg57p1gtqo 0 1948 22517 22490 2025-03-25T21:33:36Z MohammedBama123 36 /* Rabih az-Zubayr */ 22517 wikitext text/x-wiki ===Rabih az-Zubayr=== Rabih az-Zubayr ibn Fadl Allah (Arabic: 1842- Afərilu 22, 1900), kuru Rabih Fadlallah lan nowotə kuru təlam Faransayen Rabah lan nowotə, shidə kərmai kəriwube [[Sudan]] bə kuru kasuwu kaliwa bə duno'a. [[Chad]] kuye. Saa 1842 lan təlam Arabic ye Halfaya Al-Muluk lan katambo, bəla gana [[Khartoum]], buro salakkin kəriwu [[Egypt]]-[[Ethiopia]] ye lan cidazəna, loktudən shiro zau fanzəna. Sa Rabih ye ganaro soja'a kolzənadən suro saa 1860s yen, shiye lieutenant kura kəla [[Sudan]] yǝ kaliwa rozəna Sebehr Rahma yero wallono. hgge00d7eyace13shedwu4r6567po7u 0 1949 22508 22507 2025-03-25T17:41:32Z Umargana1 21 22508 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Yusufari''' Yusufaridə nasha gomnatibe kəriye [[Yobe]] be, [[Nigeria]] lan. Dawuramzə kuradə bəla Yusufari lan suro anəm-gədi nadəyen 13°04′06′′N 11°10′33′′E lan. Yaladən Republic of [[Niger]] 'a kalangainza mbeji. Nəm kuranzədə 3,928 km2 kuru nəm nguwu amyedə 111,086 suro kom-komi saa 2006 yen. Lamba postalbe nadəyedə shima 630.[<ref>https://web.archive.org/web/20121126042849/http://www.nipost.gov.ng/postcode.aspx</ref>] == Yanayi == Samiye 48.25mm kuru kawu samiye 67.16 (18.4%), Yusufari, bəla [[Nigeria]] ye, nəmkəluwu saaben 31.16°C, shidoni 1.7% nəmkəluwu lardəbedəga kozəna.[2][3][4] == Lamintǝ == ob3m3h8x6x6krmj9qdu2tfnoqlbq0r9 0 1950 22516 22515 2025-03-25T21:04:36Z Umargana1 21 22516 wikitext text/x-wiki {{Databox}}   [[Rwanda]],[a] hukumamen Republic of Rwanda, shima lardə do suro [[Great Rift Valley]] ye gədi [[Africa]] ye lan, na do nasha kəmoduwu kura Africa ye-a anəmgədi [[Africa]] ye-a kəltayin ma. Digiriwa gana anəm [[Equator]] ben kara, Rwandadə [[Uganda]]-a, [[Tanzania]]-a, [[Burundi]] -a, [[Congo]] -a kalangainza. Nasha kuruwuro, Rwandaro su "cidi kau duwuye" ([[France]]: pays des mille collines) gultin, cidinzə fətedən kau'a anəmgədilan [[savanna]] 'a, kəmoduwuwa kada lardədən mbeji. Shi kǝndaram dunyabedǝ kawudo sǝta subtropicalro sagǝdǝna, kuru loktu indi nji samibe-a kuru loktu harye indi-a saa woson. Shima lardə [[Africa]] be zauro jama ngəwu'a; suro lardəwa 10,000 km2 kozənayen, shima lardə kən yakkəme nəm nguwu jamaye dunyalan. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo ba də shima [[Kigali]]. Barama-saptəmasodə kalangaidən nabkada zaman kawuyeya shuyeyalan, ngawodən amma Bantuye zawal. Nəm nguwu jamayedə buro salakkin fatowaro kəllata, kuru daji mairiwaro walzana. Karnu kən 15th ye lan, mairi fal, cidiya [[King Gihanga]] yen, kəriyewa mashiye kada kəlzə mairi Rwanda ye kokkono. Mairi Rwandabedə dawu karnu kən mewun lokko uskunyen shima sunotin, maiwa [[Tutsi]] bedə am gadeso'a askərramen kəriwuzana, kərmai dawubero sakəna, kuru letəgəramma kəla kəltəbe koksana. Suro saa 1897yen, [[Germany]] ye Rwanda'a səmowona nasha gədi [[Africa]] ye [[German]] yedən, ngawodən [[Belgium]] ye, shidoni 1916lan kərmaidə səmowona woktu kəriwu dinaye kən tilomiyen. Lardəwa [[Europe]] ye indiso mai Rwandaye men sonotin kuru letəramma [[Tutsi]] ye goza kozana. Nəm nguwu [[Hutu]] yedə 1959lan kəriwuzana. Sandiye Tutsi kada ceza kuru dareramman kərmai kəlanzaye koksana, [[Hutu]] bǝ ye nguwuro 1962lan kura lardəye Grégoire Kayibandaye fuwumanzəro. Saa 1973 lan askərraye Kayibanda'a kərmaidən səsangəna kuru Juvénal Habyarimana'a kərmairo coko, shidoni letəgəram Hutuyedə gozənadə. Tutsi-ye kərmai [[Rwandan]] Patriotic Front (RPF) yedə kəriwu fatoye badizana suro saa 1990 yen. Habyarimana də suro saa Aprilye saa 1994 lan cezəna. RPF ye nəmzalumdə'a kənasar askərrayelan dawono suro kəntagə Yuliyen saa 1994lan. == Lamintǝ == b8x6z3gzblylt9l1zzir0gzcdo3vzpg 0 1951 22567 22558 2025-03-27T21:13:47Z Umargana1 21 22567 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Khartoum''' Khartoum au Khartum də shima bərni kura [[Sudan]] ye kuru kəriye Khartoum ye də. Nəm nguwu am miliyon 6.3 yeyi, nasha kura Khartoum ye də shima bərni kura [[Sudan]] ye wo. Khartoum də na kəltaram Nile bəlyedən kara- yalaro kəmoduwu Victoria ben sədin- kuru [[Blue Nile]], fətero kəmoduwu Tana [[Ethiopia]] bǝn sədin. Nasha indi Nile ye də'a yeksəna, nasha kura Khartoum ye də bərni kura yakkə'a, suronzən Khartoum kəlanzəma kuru kotorowa Khartoum yala'a (الخرطوم بحري al-Kharṭūm Baḥrī)'a Omdurman'a (أم درمان Umm Durmān) fətenzə'a kəllata. Na do Niles indi kəltayin də shima [[al-Mogran]] au [[al-Muqran]] (المقرن; Nasara: "Kəltadə") lan nowotə. Khartoum də sha saa 1821 lan [[Muhammad Ali Pasha]] ye kokkono, [7] yala bərni kureye Soba ye lan. Suro saa 1882 yen Mairi [[British]] bə gumnati [[Egypt]] bə dəga səmowona, kərmai [[Sudan]] bedə musko am [[Egypt]] bǝn kollono. Sa kəriwu Mahdist bə baditənzən, [[British]] ye soja'a Anglo-Egyptian bə [[Sudan]] lan tutuluwu jarabsana amma Khartoum'a bətərəmtə suro saa 1884 bǝn bərnidə'a askərra Mahdistbeye səmowona kuru soja'a [[Anglo-Egyptian]] bə faitəmasodə'a cezəna. Suro saa 1898 lan soja'a [[British]] ye walta sha səmowona kuru shima na gomnati Anglo-Egyptian [[Sudan]] ye har saa 1956 ro saadəna.[8] Suro saa 1956 yen, bərni də bərni kura lardə [[Sudan]] ye kərmai kəlabe ro sha shado. Am yakkə suro saa 1973 yen [[Embassy Saudi]] ye Khartoum lan bətərəm sadənan cezəna. == Lamintǝ == tdugaag4ma1lk3vl8ohjxphvshf8m32 0 1952 22527 22526 2025-03-26T04:56:31Z Umargana1 21 22527 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Kigali]] də (Futu [[Kinyarwanda]] lan notədə: [ki.ɡɑ́.ɾi]) shima bərni kura [[Rwanda]] ye kuru bərni kura lardədəye. Shidə karəngə dawu lardəbedə nasha kau-a ngəwu-a, zərəwuwa-a kuru nji-a ngəwu-a kəllata. Bərni primate ye dəro, Kigali də bərni bəlin. Shima bərni [[Rwanda]] ye arziyi'a, ada'a, lenəmare'a ye tun sha na kərmaiye ro 1907 lan koktənadən, kuru bərni kura lardəye ro wallono sa kərmai kəlabe suro saa 1962 yen, hangal Huye lan cizəna. Nasha doni mairi Rwandaye karnu kən 15th lan səmoyindən, kuru mairi [[German]] be badiyaram karnu kən 20th yen, bərnidə 1907 lan kokkada loktu Richard Kandt, kərmai kərmai notoyedə, nadə'a headquarternzəro karzənadən, nəm dawunzə'a, kurunzə'a fəlezəna. Kasuwu lardə diyabedə bərnidən kasuwu badizana zaman [[Germany]] ben, kuru Kandtye marantawa gomnatiye fuwurawa [[Tutsi]] Rwanda bero kazəna. [[Belgium]] ye Rwanda'a Burundi'a səmowona woktu kəriwu dinaye kən tilomi ye dən, adə shima kərmai ruanda-urundi ye də'a cedo. Kigali də shima bərni kərmai kərmai [[Rwanda]] ye dəwo amma bərni kura Ruanda-Urundi ye də Usumbura (kərmadə [[Bujumbura]]) [[Burundi]] lan kuru Kigali də bərni gana nəm nguwu am 6,000 yeyi loktu kərmai kəlabe səwandənan. == Lamintǝ == dcurfzrlexl06k7dqyeh2p69mro5q4i 10 1953 22561 22560 2025-03-27T16:04:03Z Sotiale 6 2 revisions imported: [TEST] importing kncwiki via a tool 22560 wikitext text/x-wiki <includeonly><cite class="book" style="font-style:normal" {{ #if: {{{ref|}}} |{{#ifeq:{{{ref}}}|none||id="{{{ref}}}"}} |{{#if:{{{last|}}} | {{#if:{{{year|}}} | id="Reference-{{{last}}}-{{{year}}}" }} }} }}>{{ #if: {{{author|}}}{{{last|}}} | {{ #if: {{{authorlink|}}} | [[{{{authorlink}}}|{{ #if: {{{last|}}} | {{{last}}}{{ #if: {{{first|}}} | , {{{first}}} }} | {{{author}}} }}]] | {{ #if: {{{last|}}} | {{{last}}}{{ #if: {{{first|}}} | , {{{first}}} }} | {{{author}}} }} }} }}{{ #if: {{{author|}}}{{{last|}}} | {{ #if: {{{coauthors|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coauthors}}} }} }}{{ #if: {{{origdate|}}} | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{origdate}}}] | {{ #if: {{{origyear|}}} | {{ #if: {{{origmonth|}}} | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{origmonth}}} {{{origyear}}}] | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{origyear}}}] }} }} }}{{ #if: {{{date|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{date}}}}}|{{{date}}}|[[{{{date}}}]]|{{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{date}}}}}|1970-01-01|[[{{{date}}}]]|{{{date}}}}}}}) | {{ #if: {{{year|}}} | {{ #if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} }}{{ #if: {{{author|}}}{{{last|}}} | . }}{{ #if: {{{chapter|}}} | &#32;"{{ #if: {{{chapterurl|}}} | [{{{chapterurl}}} {{{chapter}}}] | {{{chapter}}} }}",}}{{ #if: {{{editor|}}} | &#32;in {{{editor}}}: }} <i>{{ #if: {{{url|}}} | [{{{url}}} {{{title}}}] | {{{title}}} }}</i>{{ #if: {{{format|}}} | &#32;({{{format}}}) }}{{ #if: {{{others|}}} | , {{{others}}} }}{{ #if: {{{edition|}}} | , {{{edition}}} }}{{ #if: {{{series|}}} | , {{{series}}} }}{{ #if: {{{volume|{{{number|}}}}}} | &#32;'''{{{volume|{{{number}}}}}}''' }}{{ #if: {{{language|}}} | &#32;(in {{{language}}}) }}{{ #if: {{{publisher|}}} | {{#if: {{{format|}}}{{{others|}}}{{{edition|}}} | ,&#32; | .&#32; }}{{ #if: {{{location|}}} | {{{location}}}:&#32; }}{{{publisher}}} }}{{ #if: {{{pages|{{{page|}}}}}} | ,&#32;{{{pages|{{{page}}}}}} }}{{ #if: {{{doi|}}} | . [[Digital object identifier|doi]]:[http://dx.doi.org/{{{doi|{{{doilabel|}}}}}} {{{doi}}}] }}{{ #if: {{{id|}}} | . {{{id}}} }}{{ #if: {{{isbn|}}} | . ISBN {{{isbn}}} }}{{ #if: {{{oclc|}}} | . [[Online Computer Library Center|OCLC]] [http://worldcat.org/oclc/{{urlencode:{{{oclc}}}}} {{{oclc}}}] }}{{ #if: {{{url|}}}{{{chapterurl|}}} | {{ #if: {{{accessdate|}}} | <span class="reference-accessdate">. Retrieved on [[{{{accessdate}}}]]</span> | {{ #if: {{{accessyear|}}} | <span class="reference-accessdate">. Retrieved {{ #if: {{{accessmonth|}}} | on [[{{{accessmonth}}} {{{accessyear}}}]] | during [[{{{accessyear}}}]] }}</span>}} }} }}.{{ #if: {{{quote|}}} | &nbsp;“{{{quote}}}” }}</cite><!-- This is a COinS tag (http://ocoins.info), which allows automated tools to parse the citation information: --><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004<!-- -->&rft_val_fmt={{urlencode:info:ofi/fmt:kev:mtx:book}}<!-- Field descriptions: http://www.openurl.info/registry/docs/mtx/info:ofi/fmt:kev:mtx:book -->&rft.genre=book<!-- book: a publication that is complete in one part or a designated finite number of parts, often identified with an ISBN. (genre could also be bookitem, conference, proceeding, report, document, or unknown) -->&rft.btitle={{urlencode:{{{title|}}}}}<!-- The title of the book. This can also be expressed as title, for compatibility with version 0.1. "moby dick or the white whale" -->{{#if: {{{chapter|}}} | &rft.atitle={{urlencode:{{{chapter}}}}} }}<!-- Chapter title. Chapter title is included if it is a distinct title, e.g. "The Push Westward." -->{{#if: {{{last|}}} | &rft.aulast={{urlencode:{{{last}}}}} }}<!-- First author's family name. This may be more than one word ... e.g. Smith, Fred James is recorded as "aulast=smith" -->{{#if: {{{first|}}} | &rft.aufirst={{urlencode:{{{first}}}}} }}<!-- First author's given name or names or initials. This data element may contain multiple words and punctuation, e.g. "Fred F", "Fred James" -->{{#if: {{{author|}}} | &rft.au={{urlencode:{{{author}}}}} }}<!-- This data element contains the full name of a single author, e.g. "Smith, Fred M", "Harry S. Truman". -->{{#if: {{{date|}}} <!-- --> | &rft.date={{urlencode:{{{date}}}}} <!-- Date of publication. ISO 8601 is allowed and preferred by us, although --> | {{#if: {{{year|}}} | &rft.date={{urlencode:{{{year}}}}} }} }}<!-- "Book dates are assumed to be a single year." -->{{#if: {{{edition|}}} | &rft.edition={{urlencode:{{{edition}}}}} }}<!-- Statement of the edition of the book. This will usually be a phrase, with or without numbers, but may be a single number, e.g. "First edition", "4th ed." -->{{#if: {{{publisher|}}} | &rft.pub={{urlencode:{{{publisher}}}}} }}<!-- Publisher name. "Harper and Row" -->{{#if: {{{location|}}} | &rft.place={{urlencode:{{{location}}}}} }}<!-- Place of publication. "New York" -->{{#if: {{{pages|{{{page|}}}}}} | &rft.pages={{urlencode:{{{pages|{{{page}}}}}}}} }}<!-- Start and end pages for parts of a book, e.g. "124-147" ... This data element includes the OpenURL 0.1 definition of "pages". -->{{#if: {{{series|}}} | &rft.series={{urlencode:{{{series}}}}} }}<!-- The title of a series in which the book or document was issued. There may also be an ISSN associated with the series. -->{{#if: {{{isbn|}}} | &rft.isbn={{{isbn}}} }}<!-- International Standard Book Number (ISBN) ... i.e. "057117678X" but it may contain hyphens, e.g. "1-878067-73-7" -->{{#if: {{{oclc|}}} | &rft_id=info:oclcnum/{{{oclc}}} }}<!-- -->{{#if: {{{doi|}}} | &rft_id=info:doi/{{urlencode:{{{doi}}}}} }}<!-- -->{{#if: {{{url|}}} | &rft_id={{urlencode:{{{url}}}}} }}<!-- -->"><span style="display: none;">&nbsp;</span></span></includeonly><noinclude></noinclude> 7zsx1y8szg9z1guk758upcz104julqa 0 1954 22563 22562 2025-03-27T16:04:21Z Sotiale 6 1 revision imported: [TEST] importing kncwiki via a tool 22562 wikitext text/x-wiki Alzheimer's disease (AD) dǝ shi neurodegenerative disease dǝwo sǝtǝdǝna dǝro kǝnǝngatǝnzǝ dǝ gana-ganalan badijin kuru fuwutǝnzǝ dǝga kozǝyin, kuru shima dalil 60-70% lamarǝ dementia ye dǝwo. n2kuz89mo03yrhm3nw8id60amfsvrsh 0 1955 22568 22566 2025-03-28T10:18:41Z Banabulama 37 22568 wikitext text/x-wiki '''Kǝman''' an dǝ kuri la fulful la samiro farjin kureman burin nze yǝ shila faidatan. [[Wp/kr/Kuriya|Kuriya]] jiri shima dǝ (Anthophila) sandi ro gulzan nasaran.[1]Jili kuli kəmaaye 20,000 samin mbeji suro fatowa alagəwabe tulurben.[2][3][4] Jili alagǝwa laa – kuli kǝmagǝnbe-a, kuli bumblebees-a, kuru kuli stinglessbe-a – suro kǝndaramben dasayin kuru jiliwa alagǝwabe nguwuso (>90%) – kuli kǝmaanbe-a, kuli kafintabe-a, kuli lambo kamtəbe-a, kuru kuli zungube-a – sandi runza. Kuli kəmadə continent sammason təbandin Antarctica dawunbaro, nasha dunyabe sammason kəskawa kambil kulibe-pollinatedbe mbeji. Kuli kəmaaye yala dunyabedə sandima Halictidaewo.au kuli zungube, amma sandidə gana kuru ngəwusoro wasps au kawuro taltəyin. Kuli kəmaaye nəm kuranza jili kuli kəmaaye sənana lan səta, cidawunza nəm kuruwunza milimita 2 (0.08 in) yeyi gənyi,[5] kuru kuli lambo kamtəma Megachile pluto, jili kuli kəmaaye kura ma, kamuwanza nəm kuruwu milimita 39 (1.54 in) ro saadin. Kuli kəmadə nectar-a pollen-a lan kəmbu sadin, buroyedə shima energy sourcewo kuru dareyedə shima protein-a awoa gade-a. Kambo pollen ye dǝ larvae nza ro kǝmbu ro faidatin. Dabbawa shiro vertebrate gultindəbe suronzan primates-a ngudowa alama kuli kəma-a; kuliwa gǝrzayinma so dǝ suronzan beewolves a kuru dragonflies a mbeji. Kuli kəmaaye pollinationdə faida'a nasha kəndaram dunyabe-a kasuwube-a indison.kuru kuli kəmaan karaye fulutəye daraja pollination do kuli kəmaan kasuwuro cistayin dəye sərana. Kulashi kəla jili kuli kəmaa karabe 353-a hoverfly-a suro Britainben saa 1980 səta 2013ro saadənan kuliwadə na'a 1980lan napsanadəye kwatanza fattəgəna.[6] ==Lamintǝ== 0q2iclodp5s20xq2iacjlcn6gu7n0is 0 1956 23344 23341 2025-04-10T16:52:04Z MohammedBama123 36 /* Kənənga-a ilmu-a buroye */ 23344 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1177254}} '''David James Woodard''' (/ˈwʊdɑːrd/; kəntagə Shawul kawunzǝ 6 saa 1964 lan katambo, suro Santa Barbara yen, [[California]] lan) shima kaiyama kuru kaya lǝptǝma lardǝ [[America]] be.<ref>Carpenter, S., [https://latimes.com/archives/la-xpm-2001-may-09-cl-60944-story.html "In Concert at a Killer's Death"], ''Los Angeles Times'', 9 kəntawu Maybe saa 2001.</ref><ref>Allen, M., [https://www.nytimes.com/2005/01/20/garden/20mach.html "Décor by Timothy Leary"], ''The New York Times'', 20 kəntawu Januarybe saa 2005.</ref><ref>Epstein, J., [https://sfgate.com/opinion/article/Rebuilding-a-pure-Aryan-home-in-the-Paraguayan-2723542.php "Rebuilding a Home in the Jungle"], ''San Francisco Chronicle'', Kǝntawu Maci 13 saa 2005.</ref><ref>Vloed, K. van der, [http://requiemsurvey.org/composers.php?id=1849 David Woodard], ''Requiem Survey'', Kǝntawu fabarairuye kawunzǝ 5 saa 2006.</ref> == Kənənga-a ilmu-a buroye == David Woodard də Santa Barbara lan wurano, [[California]] lan, tada shiro ganawo ba yanzə Mennonite [[Canada]] ye-a baanzə Hussite [[America]] ye-a.<ref>Woodard, D., "Musica lætitiæ comes medicina dolorum", ''Der Freund'', Nr. 7, Kǝntawu Maci 2006.</ref> == Kitawuwa == * Kerekes, D., [https://books.google.com/books?id=pq_o5ky6MiYC&pg=PA27&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Headpress 25''] ([[Manchester]]: Critical Vision, 2003) * Kracht, C., & D. Woodard, [https://wehrhahn-verlag.de/public/index.php?ID_Section=3&ID_Product=577 ''Five Years''] (Hannover: Wehrhahn Verlag, 2011) * Tenaglia, F., [https://books.google.com/books?id=vfPgDwAAQBAJ&pg=PT41&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Momus—A Walking Interview''] (Milano: Noch Publishing, 2015) * Allen, B., [https://books.google.com/books?id=aD96EAAAQBAJ&pg=PT152&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Pelican''] ([[London]]: Reaktion Books, 2019) * Chandarlapaty, R., [https://books.google.com/books?id=bzOXDwAAQBAJ&pg=PT142&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Seeing the Beat Generation''] (Jefferson, NC: McFarland, 2019) * Deaglio, E., [https://books.google.com/books?id=SfExEAAAQBAJ&pg=PT124&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''Cose che voi umani''] (Venice: Marsilio Editori, 2021) == Fotowa == <gallery> D._Woodard_and_W._S._Burroughs_with_Dreamachine,_1997.jpg|Woodard a William Burroughs, 1997 David_Woodard,_Ma_Anand_Sheela_and_Christian_Kracht_reading_at_Cabaret_Voltaire_at_Zürich.jpg|Woodard a Ma Anand Sheela, 2008 Woodard-Belli.jpg|Woodard a Melvin Belli, 1996 </gallery> == Lamintǝ == <references /> == Arziyi intanetbe == * [https://ninos.kiddle.co/David_Woodard Enciclopedia Kiddle para niños] <span style="font-size:82%">([[Spanish (Tǝlam)|es]])</span> * [https://lccn.loc.gov/no2011174082 Library of Congress] <span style="font-size:82%">([[English|en]])</span> * [[File:Commons-logo.svg|link=https://commons.wikimedia.org/wiki/David_Woodard?uselang=knc|19x19px]] [https://commons.wikimedia.org/wiki/David_Woodard?uselang=knc Commons] * [[File:Wikiquote-logo.svg|link=https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=knc|18x18px]] [https://en.wikiquote.org/wiki/David_Woodard?uselang=knc Wikiquote] <span style="font-size:82%">(en)</span> * [[File:Echo global icon.svg|link=https://davidwoodard.com|14x14px]] [https://davidwoodard.com/ davidwoodard.com] 4qlqf9gf2c339igs6ov0fc6rv6jvmx7 0 1957 22753 22736 2025-03-30T14:33:20Z Ummusalmasuleiman2001 55 22753 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Burundi]],[b] hukumamen shiro Republic of Burundi gultində,[c] shima lardə doni gədi [[Africa]] ye lan cidi kəllatama. Shidə suro Great Rift Valleyyen kara na kəltaram kate nasha kəmoduwu kura [[Africa]] bǝ-a anəmgədi [[Africa]] be-ayen, nəm nguwu am miliyon 14 ma kozəna.[<ref>https://www.worldometers.info/world-population/burundi-population/</ref>] Yalanzən [[Rwanda]] kalangaizə, gədinzən-a anəmgədinzən Tanzania, fətenzən [[Democratic Republic of Congo]]; Kǝmaduwu Tanganyika dǝ cidiya anǝmfǝtenzǝyen kara. Bərni kura siyasabedə shima [[Gitega]] kuru bərni kura arziyibedə shima [[Bujumbura]].[<ref>https://www.presidence.gov.bi/2019/02/13/loi-n104-du-04-fevrier-2019-portant-fixation-de-la-capitale-politique-et-de-la-capitale-economique-du-burundi/</ref>] Amma [[Twa]] yeya, [[Hutu]] yeya [[Tutsi]] yeyadə Burundilan gananzəyayi saa 500ro nabsana. Saa 200 ma kozənaro, Burundidə mairi kəlanzəye. Suro saa 1885 lan, nasha kərmai [[Germany|German]] ye gədi [[Africa]] ye dəro wallono.[16] Ngawo kəriwu dunyabe kən tilomi-a Germany-a kənasartənayen, kəlakəl lardəwabedə kalangai Burundi-a [[Rwanda]] shitizəna-adə Belgiumro kalangai kəllata shiro Rwanda-Urundi gultindəro cedo. Ngawo kəriwu dunyabe kən indimiyen, adə kalangai [[United Nations]] Trustbero wallono. Burundi ye kərmai kəlabe suro saa 1962 lan cowondo kuru buro salakkin mairidə gozəna. Amma, kərmaidə'a 1966lan kərmaidə'a falzəna, kuru saa 27 fuwuyedən, Burundidə kaduwu Tutsiye kadaye sha sunotin kuru nowatadə amma Hutuye'a cezəna suro saa 1972yen. karno kura lardǝbe buro salakbe jamiyya kadabe. Ngawo kəntagə yakkəyen shiga cezənadə kəriwu Burundiye saa 12yedə suwudəna. Suro saa 2000 yen, tawadə Arusha ye də gotəna, shi do ne nguwusoro dustur bəlinro kəllata saa 2005 lan. Tun karno ngawo kəriwu ye saa 2005 yen, jamiyya lardəye do ne zauro duno'a də shima [[Hutu]] ye fuwumanzə majalis demokəradiya faitəye- Askərra demokəradiya faitəye-a). lardədəye hakki adammanabe battidəga təmzayin. == Lamintǝ == fmnj796newotcpplys1o8hgosggy1nv 0 1958 22752 22743 2025-03-30T14:30:30Z Ummusalmasuleiman2001 55 22752 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Gitega]] də ([[France|Fransa]] lan notə: [ɡiteɡa]), buron Kitega də shima bərni kura siyasaye [[Burundi]] ye. Dawu lardədəyen kara, suro [[Burundi]] ye dawu plateauyelan alamanna kilomita 62 (39 mi) gədi [[Bujumbura]] yen, bərni kura kuru bərni kura siyasaye kureye, Gitega də shima bərni kura lardədəye kən diyaumewo kuru bərni kura mairi Burundiye buroye har December 1999 lan baro tədənaro. Saa 2018 lan, kura lardə [[Burundi]] ye də, Pierre Nkurunziza ye wadə'a saa 2007 ye də'a zəgayin wono, Gitega ro bərni kura siyasaye kureye də'a kalakcin, [[Bujumbura]] də bərni kura kasuwu ye'a dawu kasuwu ye'a. Kurno majalisa [[Burundi]] ye dəye faltə adəga hukumamen sədəna yim kawu 16 kəntawu January ye saa 2019 lan, dalami gomnatiye samma saa yakkə kozənaro lezayinro təmatəna.<ref>https://www.bbc.com/news/topics/ce1qrvlel07t/burundi</ref> == Ilmu cidiye == Gitega də bərni kura lardə Gitega ye, lardə Burundi ye mewun uskuye fal. Dawu lardədəyen kara, nəm cintə kate bərni kura kasuwuye Bujumbura kəla kəmaduwu Tanganyika fətenzə'a, kalangai Tanzaniaye gədinzə'a- indiso alamanna kilomita 62 (39 mi)- kuru kalangai Rwandaye'a, alamanna kilomita 72 (45 mi) yalalan. Shidə kəla plateau kura kəla kauye dəriza kəlzanayen kara, kilomita gana anəmfəte kəmoduwu Ruvyironza-a Rurubu-a kəltayindən.[7] Ruvubu National Park də, lardədən shiro kurawo badə, kilomita 26 (16 mi) gədi lan kara.[<ref>https://skyticket.com/guide/712</ref>] == Lamintǝ == 3aq282o81xei9nv915g8qajcjcbaw3k 0 1959 22829 22828 2025-03-31T11:58:24Z MohammedBama123 36 /* Marghi */ 22829 wikitext text/x-wiki {{Databox}} === Marghi === Amma Marghi yedə (Margi də) sandima kaduwu Nigeria yewo, asalnzaso kəriyǝ Adamawa yen (Madagali, Mubi, Hong'a Gombi'a) Borno'a (Askira Uba'a, Damboa'a Konduga'a) nabsanadə. Nəm nguwunzadə 360,000 yeyi kuru təlamma Marghiye faidata fanzayin. Təlamma nza mbeji yaye, amma Marghiyedə nguwuso təlamma indi, yimlan təlamma yakkəma. Bornolan, Kanuri manazan, amma Adamawalan, Fulfulde manazan, sandi indiso təlammado kəriyenzadən zauro nowatadə. ==Asal Nza== Amma Marghiyedə kəla kau Mandarayen kuru cidi gade yala Cameroonyedən hijra sadəna. Hijranzadə nasha gade-gaden lezayin, sau kufu-kufuro au fatolan hijra sadəna (fal in Marghi). Am nguwu suro daula Bornuyen nabkada, amma laadə anəmro hijra nasha Adamawayero cado. Dalil nasha kadalan naptənzayedə nankaro, amma Marghiyedə adaa kada kaduwuwa mashinzaye sandiya sətana, alammaanna amma Kamweyedai, shidoni higiro 1937lan bowozanadə[4] Kanuri, Kilba, kuru Pabir (Babur). dalami təlamma Afro-asiaticyedə yala Nigeriaye-a yala fəte Cameroonye-a lan təbandin. Kaduwuwa Margi-a, Kamwe-a, Bura-a Kilba-adə adanza samən kada mbeji. ihrv14f12dpvc4agof20uu48tnjcz96 0 1960 22757 22756 2025-03-30T14:39:14Z Ummusalmasuleiman2001 55 22757 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Bujumbura]] ([[France|Faransa]] lan bowotin; futu Kinyarwanda lan bowotin də), buron Usumbura də shima bərni kura arziyibe, bərni kura kuru ci kəmaduwu [[Burundi]] ye. Shima awowa lardǝdǝbe lardǝ diyabero sutuluwuna sammaso, kofi-a, kuru kantal-a kuru tin-a sutuluyin. Bujumburadə kuren shima bərni kura siyasabe lardədəyewo. Dareram kəntawu December saa 2018 yen, kura lardə [[Burundi]] ye Pierre Nkurunziza ye wono, wadə 2007 ye do [[Gitega]] ro bərni kura siyasaye kureye də'a kalakcin, Bujumbura də bərni kura lardəye'a dawu kasuwu ye'a ro waljin. Kurno majalisa [[Burundi]] ye faltədə hukumamen sədəna yim kawu 16 kəntawu Januaryye saa 2019, dalamiya gomnatiye sammaso suro saa yakkəyen [[Gitega]] ro lezayinro təmatəna.[<ref>https://www.businessghana.com/site/news/politics/180180/Burundi-to-change-its-capital-city</ref>][needs update] == Gargam == Kuru wune: Loktu Bujumburabe [alama] Nasha adə ngalwotəgə məradəzəna. Rangǝnǝm banagǝmin shiro yiralan. (Kǝntawu Satumbaye saa 2024) Bujumburadə bəladiya ganalan wurawono ngawo na askərraye Germanye gədi [[Africa]] yen 1889lan walzənayen. Ngawo kəriwu dunyabe kən tilomiyen sha dawudi kərmai kəlakəl lardəwa Belgiumye Ruanda-Urundiye ro kalakkada. Su də Usumbura lan faltə Bujumbura ro wallono loktu [[Burundi]] ye kəlanzə kəlanzəye səwandənan suro saa 1962 yen.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bujumbura#cite_ref-4</ref>] Tun kərmai kəlabe sətanadən, Bujumburadə shima na kəriwu kate kaduwuwa indi lardədəyedə, askərra Hutuyedə askərra Burundiye [[Tutsi]] -ye nguwuzanadə'a kəriwuzayin loktu kəriwu Burundiyedən. == Ilmu cidiye == Kǝmaduwu Tanganyikabe Bujumburadə ci kəmaduwu Tanganyikabe yala-gədizənadən kara, kəmaduwu kən indimi dunyalan ngawo kəmaduwu Baikalben. Bərnidə ci kəmoduwu Ruzizibe-a kəmoduwu Mutimbuzi-a, Ntahangwa-a, Muha-a Kanyosha-ayen kara. == Lamintǝ == sy5quuwvfv99uz07quuanbrck6nw2bd 0 1961 22763 22761 2025-03-31T04:56:08Z Umargana1 21 22763 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Tutsidə (/ˈtʊtsi/TUUT-ruyi[2]), kuru sandiya Watusi, Watutsi au Abatutsi (kinyarwandalan bowotin: [ɑ.βɑ.tuː.t͡si]), sandima kaduwu nasha kəmoduwu kura Africayedə.[3] Sandima kaduwudo təlamma Bantuye manazanma[4] kuru sandima kaduwuwa kura kura yakkədo Rwanda-a Burundi-adən (indi gafsənadə sandima kaduwu Bantuye kura [[Hutu]]-a Pygmy-a Twaye).[5] Gargamlan, Tutsidə sunyima kuru daraja kəriwuwuyedə səmbəliyin. Kawu 1962ro, sandiye jama Rwandayedə sunotin kuru sunotin, shidoni Tutsi aristocracy-a Hutu commoners-a, gardo kasuwuye faidatayin. Sandidə nasha kura suro naptəram jamabedən gozana kuru sandima am kərmaidə sadin.[5] == Asal-a yaktǝ-a == Gargamma Christopher Ehretye ​​kasatsəna kəla Tutsidə nguwuso təlammado dalami Cushitic anəmye baro walzəna shidoni "Tale Cushitic anəmye" lan bowonodə. Tale southern cushitesdə nasha Great Lakesbero gaana loktu laa kawu 800BCro kuru sandima sunyimawo, dabbawanza basro təngatəyin kuru kəlanza arkəm barezayinba; sandiye bara dabba karabema sadinba, kuru bənyi kəmbudə haram, kuru zauro katəna. Kənənga Tale Southern Cushiticyedə Tutsi'a samun fəlezəna, sandidoni cam, bu'a, da fenzaye'aro zauro təngatəgəna kuru adamen baretə-a arkəm kəmbu-adə dabsana, kuru sandidoni kolowa sorinbadə, bara'a kuru bənyi kəmbu'a katsayin. Kalimawa kada təlamma Rwanda-Rundiyen nəm sunyiro lezənadə sandima kalimawa Tale Southern Cushiticye, alammaanna "Bull" "fe dung" kuru "bəndi" (dabbawa zamtəma).[6][7][8] c8k0faptf6uao0zc8m2suz6w1otktw2 0 1962 22768 22767 2025-03-31T05:06:42Z Umargana1 21 /* Adadu jama bǝ */ 22768 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Tǝlamma [[Houthi]] be-a tuskatǝnyi. Hutu au Nasha lan notuna dǝdo nəm nguwu jamaye nguwu'a Rwanda miliyon 11.1-12 (84%-90% nəm nguwu jamaye)[1] Burundi miliyon 10.4 (85% nəm nguwu jamaye) Təlamma Kinyarwanda, Kirundi Kaduwuwa samǝn Amma Rwanda-Rundi be gadeso [[Hutu]] də (/[[Hutu|ˈhuːtuː]]/), kuru sandiya Abahutun notənadə, sandima kaduwu Bantuye shidoni asalnza nasha kəmoduwu kura [[Africa]] yedə. Sandidə nguwuso [[Rwanda]]-a, [[Burundi]]-a, [[Uganda]]-alan nabsana nadoni sandima kaduwu kura faldə rokko Tutsi-a Great Lakes Twa-ayen. == Adadu jama bǝ == Hawar kura-kura: Nəm nguwu jamaye [[Rwanda]] ye-a nəm nguwu jamaye [[Burundi|Burundi ye]]-a [[Hutu]] də shima nəm nguwu ammaye yakkə [[Burundi]]-a [[Rwanda]]-ayedən kurawo. Kawu saa 2017yero, kitawu CIAye dinayedəye wono kashi 84% amma [[Rwanda]] yeya kashi 85% amma Burundiyedə Hutu, Tutsidə sandima kaduwu kura kən indimiwo kashi 15% kuru 14% amma [[Rwanda]] yeya [[Burundi]] yeya, sammason. Attəson yayi, adadu anyi suro saa 2017 lan tutuluwu kuru adadu bəlin tən loktudən baktənyi.[2][3] Twa pygmiesdə, sandima ganawo suro lardəa indidəyen, təlamma adanzaa Hutu-a Tutsi-a yeyada. Sandidə tiyinza ganalan gadezana.[4][5] == Lamintǝ == szf35q7c5mkdesvsxyc0uz90qkgewd7 0 1963 22774 2025-03-31T05:16:59Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Deafness]] to [[Muwa]] 22774 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Muwa]] auneytlvyj67x8hwg05jacsov6jgblv 0 1964 22783 2025-03-31T05:26:15Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Dentistry]] to [[Liita timibe]] 22783 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Liita timibe]] r4w6paurhm9lmyy48fgb01pvc8yyoud 0 1965 22786 2025-03-31T05:28:49Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Dghwede language]] to [[Tǝlamma Dghwede]] 22786 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tǝlamma Dghwede]] gk51gn3ok3e5wngnj4gctwnwd9kid4f 0 1966 22802 2025-03-31T05:40:22Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Disability]] to [[Maskin]] 22802 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Maskin]] frd6jqdazxoc94gth68n34fjaud4nbt 0 1967 22838 22837 2025-03-31T12:35:33Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a */ 22838 wikitext text/x-wiki {{Databox}} <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Lugard,_1st_Baron_Lugard#cite_ref-1</ref>Frederick John Dealtry Lugard, 1st Baron Lugard GCMG CB DSO PC (22 January 1858-11 April 1945), shiga Sir Frederick Lugard lan nowotə kate saa 1901-a 1928-ayen, shidə soja [[British]] ye, [[Africa]] 'a kulashima kuru kərmai kərmai notoye. Shima Gomna [[Hong Kong]] ye (1907-1912), Gomna dareye anəm Nigeriaye (1912-1914), komishina kura buro salakye (1900-1906) kuru Gomna dareye (1912-1914) yala Nigeriaye-a Gomna buroye191). == Kǝnǝnga buroye-a kuru ilmu-a == Lugard də Madras lan katambo (kərma də Chennai) lardə India ye lan, amma Worcester lan ciwono, [[England]] lan. Shidə tada Reverend Frederick Grueber Lugardbe, maləmma askərraye [[British]] ye Madraslan, kuru kamunzə kənyakkəme Mary Howard (1819-1865), fero shiro ganawo Reverend John Garton Howardye (1786-1862), tada gana am cidibe Thorne-a Melbour-aye. Awanzə bawanzəye də shima Sir Edward Lugard, Adjutant-General [[India]] ye saa 1857 lan səta 1858 ro saadənan kuru Sekretari kəriwuye Ofis kəriwuye lan saa 1861 lan səta 1871 ro saadənan. Lugard də mowonti Rossall ye lan kərawono kuru mowonti askərraye kərmai Sandhurst ye lan kərawono. Su "Dealtry" də daraja Thomas Dealtry ye nankaro, sawanzə bawanzəye. == Laminte == er9tvswv6ycu70cuilaikfnqt0iiwnn 0 1968 22849 22848 2025-03-31T12:47:23Z Ummusalmasuleiman2001 55 22849 wikitext text/x-wiki [[Zaria]] də bərni kura Nigeriaye, kərmadəro suro nashawa gomnati ganaye diyau kəriye Kadunayen kara. Shidə bərni kura majalis Zazzau Emirate Council ye kuru shima bərni kura Hausa ye tulur dəye falnza. Nasha gomnati ganaye Zaria'a də sandima Zaria'a, [[Sabon Gari]]'a, [[Giwa]]'a, [[Soba]]'a nasha gomnati gana kəriye [[Kaduna]] ye, [[Nigeria]] ye. Surodən jamiya kura Nigeriabe mbeji, jamiya Ahmadu Bello be, kuru mowontiya kurakura kada suronzan mowonti ilmube kura lardədəbe ([[F C E zaria]]), mowonti [[Nigeria]] be nzundu maara samibe, mowonti Nigeriabe nzundu lenəmarebe, mowonti Nigeriabe karabe-a nzundu kimiyabe-a kuru Nuhu Bamalli Polytechnic-a. Mowonti nzundu maara samibe Nigeriabe. Fasal bareye jami'a Ahmed Bello Zaria ye. Ameer Shehu Idrisbe Jami'a Diploma Fuwube. Kom-komi nəm nguwu jamaye saa 2006 yedən, Zariadə am 736,000 sətana.[<ref>https://worldpopulationreview.com/world-cities/zaria-population</ref>] Shidə fato Emir Zazzaube. == Gargam == [[Zaria]], buro salakkin Zazzau lan notənadə, shima bərni kura mairi [[Hausa]] be Zazzaubewo.[<ref>http://www.britannica.com/eb/article-9078266/Zaria</ref>] Zazzau də sha saa 1536 lan koktəna kuru dareram karnu kən 16th ye lan sunzə faltəna kəla yanzəgana [[Queen Amina]] ye Zaria yen.[4] Nabtəram ammayedə kawu Zazzauye citənzəro, nashadə, mashiwanzə laadə, gargamma nabtəramma Hausaye mbeji, kasuwu faltə-a bare-a mbeji. == Laminte == qpn82h9vxuba2fid3uixtn97lmld7vk 0 1969 22856 22855 2025-03-31T12:58:38Z Ummusalmasuleiman2001 55 22856 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Cambodia]],[a] hukumamen mairi Cambodiabe,[b] shima lardə do suro anəmgədi Asiabe kəla cidi Indochineseben. Yala-fətenzən [[Thailand]], yalanzən Laos, gədinzən [[Vietnam]], kuru ci kəmaduwuye [[Gulf of Thailand]] ye anəmfətenzən. Nashadə kilomita square 181,035 (mil square 69,898) sətana, nadə nasha cidiye cidiyazəna kuru kəmoduwu Mekong-a Tonlé Sap-a kəltayin, kəmaduwu kura Anəmgədi [[Asia]] be. Shidə yanawu tropicalbe shiga sunotin kuru zaumaro awoa alakkata jili kada mbeji. Cambodiadə nəm nguwu amma miliyon 17 yeyi,<ref>[https://www.worldometers.info/world-population/cambodia-population/#:~:text=Cambodia%202024%20population%20is%20estimated,of%20the%20total%20world%20population. https://www.worldometers.info/world-population/cambodia-population/#:~:text=Cambodia%202024%20population%20is%20estimated,of%20the%20total%20world%20population.]</ref> nguwunzaso kaduwu Khmerye. Bərni kura lardənzəye kuru bərni do am nguwu'a də shima Phnom Penh, ngawonzən Siem Reap'a Battambang'a. Suro saa 802 AD yen, Jayavarman II də kəlanzə mairo warmajiwo, kərmaiwu Khmerye kəriwuzayin dəga kəlzəna cidiya su "Kambuja" yen.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Cambodia#cite_ref-CHANDLER2_19-0</ref> Adə shima badiyaram Mairi Khmerbewo. Mairi Indiabedə banazəgə adin Hindube-a daji adin Buddhismbe-a Anəmgədi Asiabero tartəgəro banazəgə kuru cidawa garre adinbe nasha sammason sədəna, shido zauro nowatadə shima Angkor Wat. Karnu kən 15th lan, kərmainzə ngawotə badiwono hatta, suro saa 1863 yen, Cambodia də kərmai Faransaye ro wallono. Ngawo Japanye kəriwu dunyabe kən indimidən, Cambodiaye kərmai kəlabe [[France]] lan warmajiwo suro saa 1953yen. Kərigə Vietnamyedə lardədə'a kəriwu fatobero səkkəna suro saa 1960sben. suro saa 1970yen kərmai kəriwutəyedə shidoni Khmer Republic US-a kəllatadə'a səkkə kuru kərmai Khmer Rougeyedəa 1975lan səmowona. Khmer Rougedə lardədə'a sonotə kuru nəm zalum Cambodiayedə 1975lan səta 1979ro saadənan, hatta sandiya kəriwu Cambodiayedən duwada. Nəlefadə Paris Peace Accords 1991be-a ngawodən [[United Nations]] be nəlefa gənatəbe-aye waltə kalakca, doka bəlin koktə-a, karno kura 1993be-a, kuru fitəna loktu kuruwube datə-a. Kərmai kərmaiye 1997lan səsangəna cidiya Waziri Hun Sen-a Jami Jami Cambodiaye (CPP)-ayen. == Lamintǝ == o18bt7f1dynf9ybwjnlu69usvmz0ycy 0 1970 22931 22926 2025-04-01T12:16:51Z Jon Gua 66 22931 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Pakistan]], hukumamen kərmai kərmai [[Islam]] be Pakistanbedə, shima lardə do suro Anəm [[Asia]] ben dagənamawo. Shima lardə kən uwumi nəm nguwu jamaye'a, nəm nguwu jamaye'a miliyon 241.5 ma kozəna, shima lardə do nəm nguwu [[Islam|musləmma]] ye kən indimi suro saa 2023 yen. [[Islamabad]] də shima bərni kura lardəye wo, amma [[Karachi]] də shima bərni kura kuru dawudi kungənaye. Pakistan də shima lardə kura kən 33 mewo nəm kura lan. Kəmoduwu [[Arabian]] Sea ye anəmlan, [[Gulf of Oman]] ye anəmfətenzən, kuru Sir Creek ye anəmgədinzən, gədinzən [[India]] 'a kalangai cidiye'a; [[Afghanistan]] lan fəte; Iran suro fəte anəmyedən; kuru China ye yala-gədi lan. Shidə kalangai kuluwube Oman'a suro Gulf of Omanben, kuru shiga [[Tajikistan]] 'a yala-fətelan [[Afghanistan]] be Wakhan Corridor kəpkatadəye sha yeksəna. Pakistan də shima na ada'a kureye kadaye, surodən na Neolithic ye saa 8,500 ye Mehrgarh suro Balochistan ye də'a, kəla furum zaman Indus Valley ye zaman ngarkime ye də'a, kuru kəla furum zaman kureye Gandhara ye də'a. Nashawa doni kəriye Pakistan be zamanbedə sandima mairiwa kadabewo, suronzan [[Achaemenid]] -a, [[Maurya]] -a, [[Kushan]] -a, [[Gupta]] -a; karəngə adəlan, Raj Britishbe saa 1858lan səta 1947ro saadəna. [[Category:Pakistan]] 4s3ib9le32oma1relgrba9jw6jtontd 0 1971 22934 22920 2025-04-01T12:18:16Z Jon Gua 66 22934 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Islamabad]] də shima bərni kura lardə Pakistan ye wo. Shima bərni kən mewunzəwo nəm nguwu jamaye lardədən kuru nəm nguwu jamayedə miliyon 1.1 ma kozəna. Bərni done 1960 lan gartəna kuru 1967 lan kokkatə, [[Karachi]] 'a falzə bərni kura lardə [[Pakistan]] ye ro wallono. Fasal garbe [[Greek]] be Constantinos Apostolou Doxiadis də shima fasal garbe kura Islamabadbe dəga sutuluwu, surodən nasha uskuro yakkono; Bərnidə suronzən cidaram'a, nasha'a diplomaticye'a, na'a naptəye'a, nasha'a ilmuye'a, na'a kasuwuye'a, kuru bəladiya'a na'a kəli'a doni Islamabad Metropolitan Corporation ye sha sunotinma bana Capital Development Authority ye'a. Islamabad də sha park'a kara'a lan nozana, surodən park'a Margalla Hills'a Shakarparian'a mbeji. Shidə fato alamaram kadabe, suronzan mashidi Faisalbe kura lardədəbe mbeji, shidəwo mashidi dunyalan shiro kurawo ba kənarakkəmiwo. Na'a gade nowatadə sandima awo tarihibe Pakistanbe-a kuru na demokəradiyabe-a. == lamintǝ == [[Category:Pakistan]] 9wuvhs6eg37lssqs9h9sbam0i58287c 0 1972 22930 22925 2025-04-01T12:16:24Z Jon Gua 66 22930 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Karachi]] də shima bərni kura lardə Pakistanye Sindh yedə. Shima bərni kura [[Pakistan]] ye kuru kən 12 me dinalan, nəm nguwu amye miliyon 20 ma kozəna.[12][18] Shidə datəgəram anəm lardədəye ci kəmaduwu Arabian Sea yedən kara kuru buron bərni kura lardədəye saa 1947 lan səta 1959 ro saadənan kara. Saa 2021 lan. Karachi is a metropolitan city and is considered Pakistan's most cosmopolitan city, and among the country's most linguistically, ethnically, and religiously diverse regions,[22] as well as one of the country's most progressive and socially liberal cities.[23][24] Nashadə am duwu kadaro napsana,[25] amma bərnidə bəladiya duno'a Kolachiye lan kokkatə karəngə adəlan saa 1729 lan.[26][27] Nabtərammadə zauro faidanzə tərana kəndaram East India Companyye dawu karni kən 19yen. Gumnati'a British ye də cida'a nguwu badizana bərni də'a ci kəmaduwuye kura ro kalaktəro, kuru sha zawal maara cidiye Indian subcontinent ye də'a kəltəro.[27] Loktu kərmai kəlabe Pakistanye suro saa 1947 lan, bərnidə shima bərni kurawo Sindh lan nəm nguwu am 400,000 yeyi.[22] [[Category:Pakistan]] 54nfi6et9grol6hlkr4gwl30hs8gdoq 14 1973 22932 2025-04-01T12:16:59Z Jon Gua 66 Created page with "[[Category:Asia]]" 22932 wikitext text/x-wiki [[Category:Asia]] p9cko95zh6zhox0oagm6zx702xojjjn 0 1974 23203 23201 2025-04-04T19:31:01Z Umargana1 21 23203 wikitext text/x-wiki {{databox}} Kitawudə shima awo do ne bayan gojin ma futu ruwo bakkata lan au foto lan. Kitawuwa zamanbedə ngəwunzaso futu codexben kara, warakka kada kəllata kuru coverlan təkəna. Format kureyedə suronzan scroll-a tablet-a mbeji. Namtə awo asutərammaben, kitawudə cida ruwoata kuruwuro gultin, shidoni zahirro au digitallan tartəyinma kitawu lantarkiye (ebook). #REDIRECT [[Kakkadu]] ==Lamintǝ== 5ugyg48jqfs4w2zvbkcn6zv7so6jhgx 0 1975 22963 22962 2025-04-02T05:12:34Z Umargana1 21 22963 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[Tunisia]], [b] shima lardǝ do suro lardǝ Maghreb ye yala [[Africa]] ye dǝlan kara. Fətenzə-a anəmfətenzə-an [[Algeria]] kalangaiyya, anəmgədinzən [[Libya]], kuru yalanzən-a gədinzən kuluwu [[Mediterranean Sea|Mediterranean]] be-a. Tunisia ye kalangai kəmaduwuye [[Italy]] 'a kəllata jazira [[Sicily]] 'a [[Sardinia]] 'a yalazən kuru [[Malta]] gədinzən. Shidəbe suronzən naa kareya tarihibe Carthagebe dəwo karnu kən 9 BC lan təbandənama mbeji, kuru mashidi kura Kairouan be a. Fasalnzə garbe kureye'a, kasuwu'a, kuru ci kəmaduwuye liwula'a lan notəna, nəm kuranzədə 163,610 km2 (63,170 sq mi) zamzəna, kuru nəm nguwu amyedə miliyon 12.1. Suronzən datəgəram gədi kau Atlasbe-a yala [[sahara]] Saharabe-a mbeji; nashanzə gafsənadə ngəwunzəso cidi bareye. Ci kəmaduwunzə 1,300 km (810 mi) də suronzən kəltəram [[Africa]] be fəte-a gədi-a [[Mediterranean Sea|Mediterranean]] Basinbe mbeji. Tunisiadə shima fato nasha yala Afrikaye shiro [[Cape Angela]] gultindəwo. Ci kəmaduwu yala-gədiyedən kara, [[Tunis]] də shima bərni kura lardədəyewo, shi kəlanzəma su [[Tunis]] be. Təlam do [[Tunisia]] lan faidatin də shima təlam [[Arabic]] zamanye. Kammabo jama Tunisiabedə [[Arab]] -a [[Islam|Musulumma]] -a. Vernacular Tunisian Arabicdə shima təlammado zauro manatinma kuru təlamma [[French|Faransa]] yedə shima təlamma cidaramyeya ilmuyeya nasha laan, amma daraja hukumamen ba. == Lamintǝ == cgyzjuy8lpygwk6ookogiwam0mfqw51 0 1976 22973 22972 2025-04-02T05:24:23Z Umargana1 21 22973 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[Tunis]] də shima bərni kura [[Tunisia]] ye də bərni kura lardə [[Tunisia]] ye. Nasha kura [[Tunis]] ye də, nguwusoro "Grand Tunis" lan bowotin, am 2,700,000 yeyi mbeji. Saa 2020 lan, shima bərni kura kən yakkəmewo nasha [[Maghreb]] yedən (ngawo [[Casablanca]] -a [[Algiers]] -a yen) kuru shima bərni kura kən mewuntilonmiwo suro dunya [[Arab]] be lan. Kəla Gulf of Tunis yen kara, ngawo kəmaduwu Tunis ye-a ci kəmaduwu [[La Goulette]] (Ḥalq il-Wād) ye lan, bərni də nasha ci kəmaduwuye'a kuru kau'a sha dəriza kəlzana'a ro lezəna. Dawudən [[Medina]] mbeji, Na Dunyabe Heritage be. Gədi Medina yedən, cinna kəmaduwuyemen (kuru [[Bab el Bhar]]-a [[Porte de France]]-a lan notənadə), nasha zamanye bərnidəye shiro "Ville Nouvelle" gultində badiwono, shi doni Avenue Habib Bourguibaye kozənadə (nguwusoro fatowa hawarbe-a kashimo bəlawurowabe-aye shiro "[[the Tunisian Champs-Élysées]] gulzain). garwa sənana, dina. Nasha gədi kəmaduwuyedən bəlawa sənana [[Carthage]]-a, [[La Marsa]]-a, [[Sidi Bou Said]]-a mbeji. Bərni kura lardədəye nankaro, Tunis də shima dawudi siyasa'a cida'a [[Tunisia]] ye'a kuru dawudi lamarra kasuwu'a ada'a lardə Tunisia ye wo. == Ilmu asal bǝ == Tunis də shima ruwo su Arabicbe تونس dəwo "Tūnus", "Tūnas", au "Tūnis" lan bowotin də. Jili yakkə sammaso ilmuma cidibe Arabbe karnu kən 12me Yaqut al-Hamawiye suro kitawunzə Mu'jam al-Bûldanyen (Kitawu Lardəwabe) gulzəna. Bayan kada mbeji kəla furtu su Tunisbedən. Malumma laa ye sha ila kamuye Carthaginian ye Tanith ('Tanit au Tanut) ro kəlzana, dalildə bərni'a kureye nguwuso ila'a kəriwutəye lan bowotəna.[2][3] Maləmma laaye Tynes lan fəlangzəna gulzana, shidoni Diodorus Siculus-a Polybius-aye gulzanadə loktu bayan kəla na Al-Kasbah kərmaye samunnam, [[Tunis|Tunisye]] bəladiya Berberye kureyedə.[4][5] == Lamintǝ == 7sh0sdgoils2lsv32zbh8fcbk0j7hgt 0 1977 22985 2025-04-02T12:04:26Z Bukr Garbai 213 → Lardǝwa America yǝ 22985 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lardǝwa America yǝ]] aqmm8rrjt3spi016ylauzfs2pzsm724 0 1978 22990 2025-04-02T12:54:33Z MohammedBama123 36 MohammedBama123 moved page [[Climate change]] to [[Yanawu Dunya yǝ faltǝ]]: Misspelled title 22990 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Yanawu Dunya yǝ faltǝ]] iq6t2ydr037h1je43vbxmw208ff4nso 0 1979 23010 2025-04-02T13:42:28Z MohammedBama123 36 MohammedBama123 moved page [[Astronomy]] to [[Ilmu Falak bǝ]] 23010 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ilmu Falak bǝ]] q8d1uzjzxxgfr8cpc8d5f22rn34aayj 0 1980 23064 23063 2025-04-02T21:51:55Z Ummusalmasuleiman2001 55 23064 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Sunnmøre]] (Bərni gədi [[Norway]]<nowiki/>be: Nasara: South-Møre) shima bəla adabe fəte [[Norway]]<nowiki/>be lardə Møre og Romsdalbedə. Bərninzə kuradə shima [[Ålesund]]. Nashadə suronzən bəladiya (Norwegian: kommuner) [[Giske]]'a, [[Hareid]]'a, [[Herøy]]'a, [[Norddal]]'a, [[Sande]]'a, [[Skodje]]'a, [[Haram]]'a, [[Stordal]]'a, [[Stranda]]'a, [[Sula]]'a, [[Sykkylven]]'a, [[Ulstein]]'a, [[Vanylven]]'a, [[Volda]]'a, [[Ørskog]]'a, [[Ørsta]]'a, [[Ålesund]]'a də mbeji. Shidə fal suro bəla'a adaye yakkə Møre og Romsdal yedə yaye, Sunnmøredə fato nəm nguwu am lardədəye reta'a kozəna-am 141,755 nadən napsana, au alamanna 54% nəm nguwu am lardədəye. District də cidi kura-a kuru kərtawa kura kura jili Gurskøy-a Hareidlandet-a, kuru kərtawa sənana kada'a.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Store_norske_leksikon</ref>] Sunnmøre də kərmai noata ba yaye, karafka'a lardəye kada Sunnmøre ro yaktə gade-gade karza. Misallo, karapka dekkel shiye Norway yedə karapka nasha gade Sunnmøre ye mbeji, Nordmøre-a Romsdal-a gade. Adəye kuru polis lardəye ro jire. Bəladiya samma Sunnmøreyedə Nynorskdə təlamma Norwegianyero gozana, bəladiya Ålesundyedə dawunbaro, shidoni kəlanzə "dawudawu"ro warmazənadə, amma ilmudo Ålesundyedə nguwuso Bokmållan tədin. Jaridawa fatobe kada Sunnmøre sammason mbeji, kuru faldə nashadə sammaso zamtəro nyazəna, Ålesundlan baktənadə, shiro Sunnmørsposten gultində. == Nashawa bǝrnibe == Dawudi bərniye kura kura (nəm nguwu bərniye men) Sunnmøre yedə sandima: {| class="wikitable sortable" ! Rank !! Town/Village!! Municipality !! Population (2018) |- |1||[[Ålesund (town)|Ålesund]] || [[Ålesund]] and [[Sula, Møre og Romsdal|Sula]]||52,626 |- |2||[[Ørsta (village)|Ørsta]] || [[Ørsta]]||7,308 |- |3||[[Volda (village)|Volda]]||[[Volda]]||6,433 |- |4||[[Ulsteinvik]]||[[Ulstein]]||5,788 |- |5||[[Aure, Sykkylven|Sykkylven]]||[[Sykkylven]]||4,330 |- |6||[[Nordstrand, Møre og Romsdal|Nordstrand]]||[[Giske]]||4,134 |- |7||[[Fosnavåg]]||[[Herøy, Møre og Romsdal|Herøy]]||3,621 |- |8||[[Hareid (village)|Hareid]]||[[Hareid]]||3,428 |- |9||[[Stranda, Møre og Romsdal|Stranda]]||[[Stranda]]||2,969 |- |10||[[Brattvåg]]||[[Haram, Norway|Haram]]||2,426 |} == Lamintǝ == se165bswbnc8xi2bzcae10a52uv6fx6 0 1981 23077 23076 2025-04-02T22:22:50Z Ummusalmasuleiman2001 55 23077 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[John Chrysostom]] (/; Greek: Ἰωάννης ὁ Χρυσότομος, Coci: Ioannes Chrysostomus faida'a; c. bishop kura Constantinoplebe ro cidazəna. Shiga wa'azinzə-a manazə-a lan nozana, kərmai zattə-a kazadalawa cocibe-a siyasabe-a, Divine Liturgy Saint John Chrysostombe-a, kuru hangalnzə asceticbe-a. Shima kuru Adversus Judaeos ləbtəma kuru adin [[Yahudism|Yehud]]<nowiki/>iyabe zauro wazəna. Shi su Χρυσόστομος (Chrysostomos, təlam nasaraben Chrysostom) maananzə "ci-dinarbe" təlam [[Greek]]<nowiki/>ben kuru shima nəmngəlanzə manabewo.[<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Jacques_Paul_Migne</ref>][<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/The_Catholic_University_of_America_Press</ref>] Chrysostom də suro Coci Kiristabe buro salakbedən ruwowu ngəwu mbeji. Shiga cociwa Orthodox gədibe-a, Orthodox gədibe-a, [[Catholic Church|Catholic]]<nowiki/>be-a, [[Anglican]]<nowiki/>be-a, [[Lutheran]]<nowiki/>be-a, kuru cociwa gade-a lan darajazana. Orthodox gədibe-a, Catholics Byzantinebe-a, shiga daraja taganasbe ro gozana kəla shima am kurawa yakkəbewo (rokko Basil Caesareabe-a Gregory Nazianzusbe-a). [[Rokko sandiya]]-a [[Athanasius Alexandria]]<nowiki/>be-a shiga fal suro Awa Coci [[Greek]]<nowiki/>be kura diyauben gozana.[9] Yim kǝlele John Chrysostombe suro Coci Orthodoxbe Gǝdiyabedǝ sandima kǝntawu Satumbaye kawunzǝ 14-a, kǝntawu Nowambaye kawunzǝ 13-a, Kǝntawu Januarybe kawunzǝ 27-a. Coci Catholicben, shiga Doctor Cocibero asuzana. Sau yim kərmunzəyedə kəlele kərmai kurabe (14 September) lan gotənadə nankaro, Kalanda Romanbe sammasoye shiga kəlelejin tən saa 1970 lan yim ngawoye, 13 September; karnu kən 13th lan səta saa 1969 ro saadənan kəntagə Januarybe kawunzə 27 lan sədəna, yim do tiyinzə Constantinoplero fasartənadə.[10] Cociwa gade fəteye, kəriyewa [[Anglican]]<nowiki/>be-a cociwa [[Lutheran]]<nowiki/>be-a kunten, laadə yim kawu kəntawube 13 Septemberben shiga taksayin, laadə yim kawu kəntawube 27 kəntawu Januaryben. John Chrysostom dəga darajatəna kəla kalanda Coci [[England]]<nowiki/>be-a Coci Episcopalbe-ayen yim kawu kəntawube 13 kəntawu Septemberben. Coci Coptic ye dəye shiga al-aminro asuzana (yim kəleleye 16 Thout-a 17 Hathor-a lan).[13] == Lamintǝ == 9uoarwuz9wld7pdj5qx84auc0dq40f7 0 1982 23082 23081 2025-04-03T04:50:12Z Umargana1 21 23082 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[Miami]] də bərni ci kəmaduwuye suro kəriye [[Lardǝwa America yǝ|U.S]]. ye [[Florida]] ye də kuru shima bərni kura lardəye Miami-Dade ye suro [[Florida]] anəmye wo. Shima dawu bəla kura Miami ye dəwo, nəm nguwu am miliyon 6.14, shima bəla kura kən indimi suro [[Southeast]] yen ngawo [[Atlanta]] yen, kuru shima kən ləgarmi kura suro United States ye lan.[9] Nəm nguwu amye 442,241 suro kom-komi 2020 yen,[6] [[Miami]] də shima bərni kən indimi nəm nguwu amye [[Florida]] lan, ngawo [[Jacksonville]] yen. Miami də shima sami kura kən yakkəmewo suro U.S. ye lan kuru fatowa kura-kura 300 ma kozəna,[11] 70 surodən 491 ft (150 m) kozəna.[12] Miami də dawudi kura kuru fuwuma nasha kungənaye'a, kasuwu'a, ada'a, kisandi'a, kasuwu dunyabe'a lan.[13][14] Nasha bərni kura Miami yedə shima bərni arziyibe kurawo [[Florida]] lan, awo fatoye suro saa 2017 yen tuwandin də $344.9 billion.[15] Suro kəra UBS ye saa 2018 ye kəla bərni'a dunyabe 77 yen sədənadən, Miami də shima bərni kən yakkəme suro U.S. ye lan kuru shima bərni kən yakkəme duno'a awo'a yiwoye lan.[16] Miami də bərni do am gana'a kuru am [[Hispanic]] 'a [[Latin|Latino]] 'a 310,472, au ci 70.2 nəm nguwu bərnidəye, suro saa 2020 yen.[17] == Lamintǝ == 2mhg7es0k9wx3xr0rt3hu3mbk9myc7r 0 1983 23089 23088 2025-04-03T05:06:46Z Umargana1 21 23089 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Florida (/̈flɒrɒrbedə/ 9 FLORR-ih-də; [[Spanish (Tǝlam)|Spanish]]: [flöiiða]) shima kəriye doni nasha [[Southeast United States]] ye lan. [[Gulf of Mexico]]'a fətero lezəna, [[Alabama]] yala-fəte-a, Georgia yala-a, kəmaduwu [[Atlantic Ocean|Atlantic]]-a gədi-a, kuru Straits Florida-a [[Cuba]]-a anəmye-a. Alama indi-yakkə [[Florida]] bedə kate Gulf of [[Mexico]]-a kəmaduwu [[Atlantic Ocean|Atlantic]] be-ayen [[peninsula]] mbeji. Shima ci kəmaduwube kuruwuwo suro [[United States]] ben, ta'adir mil 1,350 (2,170 km) yeyi, kərtawanzə kada surodən ba. Shima kəriye do [[Gulf of Mexico]]-a [[Atlantic Ocean]]-a kəlzənadə. Nəm nguwu jamiye miliyon 23 ma kozəna, shima kəriye kən yakkəmewo lardə [[United States]] ye lan kuru nəm nguwu jamiye kən tulurmin saa 2020 lan. Florida ye mile square 65,758 (170,310 km2) daraja kən 22nd nasha kəriyewaben. Nasha bərni kura [[Miami]] ye də, bərniwa Miami ye'a, [[Fort Lauderdale]] 'a, West [[Palm Beach]]'a ye sha kəlzana, nasha kura lardəye kura lardəye də, nəm nguwu am miliyon 6.138; bərni do zauro jama nguwu'a də shima [[Jacksonville]]. Florida ye dawudi jamiye kura kura də sandima [[Tampa Bay]]-a, [[Orlando]]-a, [[Cape Coral]]-a, kuru bərni kura kəriye [[Tallahassee]] ye-a. Təlamma asal [[America]] yedə Floridalan nabsana gananzə yayi saa 14,000ro. Suro saa 1513 lan, kulashima [[Spanish (Tǝlam)|Spanish]] ye [[Juan Ponce de León]] də shima Europe ye buro salakkin notənama cididə, nasha La Florida (cidi kambilye) bowono ([<nowiki/>[[la flo wiamiða]]]). Florida də dareram lan na buro salak ye suro continental [[Lardǝwa America yǝ|U.S]]. ye dəro wallono am [[Europe]] ye dəga abadanro napsana, na St. [[Augustine]] ye dəga, suro saa 1565 yen kokkada, shima bərni dina do sambisoro napsana ma. Florida də sha [[Great Britain]] ye sha bətərəmzayin kuru sha azazayin kawu [[Spain]] ye [[Lardǝwa America yǝ|U.S]]. ro saa 1819 lan cetinro kəla gashiptə kalangai [[Sabine River]] ye [[Spanish (Tǝlam)|Spanish]] [[Texas]] ye dəro. Florida də sha kəriye kən 27th ye ro gozana kəntawu March ye kawunzə 3, saa 1845 lan, kuru shima na kəriwu Seminole Wars ye (1816-1858), shi do zauro kuruwu kuru zauro kura kəriwu Indian [[India]] ye də. Kəriyedə kəlakəldən kəntawu Januarybe kaunzə 10, saa 1861 lan badiwono, suro lardəwa Confederatebe tulurben falro wallono, kuru waltə kəlakəlro walzəna ngawo kəriwu fatobe kəntawu Junebe kawunzə 25, saa 1868. == Lamintǝ == musx3zfi2x60okyiwfj4vev5z63v2cb 0 1984 23094 23093 2025-04-03T05:11:39Z Umargana1 21 23094 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Mexico, [a][b] hukumamen lardəwa Mexicoye, [c] də lardə yala Americayen. Shidə United States'a yala-a, Guatemala-a kuru anəmgədi-aro Belize-a; kuru loktu kuluwube-a Pacific Ocean-a fəte-a, kuluwu Caribbeanbe-a anəmgədi-a, kuru Gulf of Mexico-a gədi-a. Mexico ye 1,972,550 km2 (761,610 sq mi) zamzəna, [12] kuru shima lardə do dinalan kən mewun yakkənmiwo dunyalan. Nəm nguwu jamaye miliyon 130 kozənadə, Mexicodə shima lardədo kən mewunzə kən mewunzə dunyalan kuru shima fato amma Spanishye ngəwuro manazayinma.[1] Bərni Mexicobedə shima bərni kura-a bərni kura-awo, shidoni bərni kura-kura dunyalan nowatadə. Kuru shima lardə yala-fəteye Latin Americalan. Adamganalan suro Mexicoben mbejidə gananzə yayi 8,000 BC ro saadəna. Mesoamerica də, kəla furum zamanbe ro gotəna, shima fato jama fuwuzana kadaye, suronzan Olmecs-a, Maya-a, Zapotecs-a, kəla fərəmtə Teotihuacs-a, kuru Purépecha-a. Təlamma Spainyedə Mairi Aztecyedə'a kəriwuzəna, kərmai New Spainyedə'a bərni kuranzə Tenochtitlan (kərmadə bərni Mexicoye) kokkono. Mexicodə dawudi razəwu transatlanticye kuraro wallono, shidə liwula latədəye səkkə kuru cida amma asal lardəyeya kuru am Africaye sandiya duno'a. Kəriwu kərmai kəlabe Mexicobe saa 1810-1821 yedə kərmai Spainbe dawono kuru shima kərmai Mexicanbe buro salakbedəga suwudə, shi doni tənyi suro kən tilomi Mexican Republicro walzənadə. Suro saa 1848 lan, Mexico ye reta nashanzə kəriwu Mexico-American ye dəga fatsəgəna. Fasaltəwa nəm ngalwoye suro Constitution 1857 yen tədənaye səkkə kəriwu fatoye-a Faransaye-a, Empire kən indimi koktəro dazəna. cidiya mai Maximilian I yen, shi do ne askərra Republican ye Benito Juárez ye fuwumanzəro sədin ma. Dareram karnu kən 19th ye də kərmai kura Porfirio Díaz ye dəga wuzəna, shi do ne zamanzəye nəm kalkal ba naptəram jamaye lan isəna də. Revolution Mexicobe saa 1910-1920 bedə Díaz'a kərmaitə-a kuru doka 1917be gotə-a suwudəna. == Lamintǝ == fqy2fx66h46zn7mqej3f874nfkxn3q2 14 1985 23096 23095 2025-04-03T05:17:16Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Nakka:State capitals in Nigeria]] to [[Nakka:States in Nigeria]] 23095 wikitext text/x-wiki # .[[Abia]] # [[Adamawa]] # [[Anambra]] # [[Akwa-Ibom|Akwa]] Ibom # [[Bauchi]] # [[Bayelsa]] # [[Benue]] # [[Borno]] # [[Cross River|Cross]] River # [[Delta]] # [[Enugu]] # [[Edo]] # [[Ebonyi]] # [[Ekiti]] # [[Filato]] # [[Gombe]] # [[Imo]] # [[Jigawa]] # [[Kano]] # [[Katsina]] # [[Kaduna]] # [[Kebbi]] # [[Liwuram:Bola Tinubu portrait.jpg|thumb|Kura lardǝ Nigeria bǝ]][[Kogi]] # [[Kwara]] # [[Lagos]] # [[Neja]] # [[Nasarawa]] # [[Ogun]] # [[Osun]] # [[Oyo]] # [[Ondo]] # [[Rivers]] # [[Sokoto]] # [[Taraba]] # [[Yobe]] # [[Zamfara]] ''Birni kura shima [[Abuja]].'' o7g8i7jrwukq6c0pnbkzm8aheq0lvwn 14 1986 23097 2025-04-03T05:17:16Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Nakka:State capitals in Nigeria]] to [[Nakka:States in Nigeria]] 23097 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Nakka:States in Nigeria]] tc44sptvpjtc6iwgq51qc5mlhj46wop 14 1987 23098 2025-04-03T05:25:49Z Umargana1 21 Created page with "Nigeria" 23098 wikitext text/x-wiki Nigeria ho2zho9axoiux9tsu0o3y60tvek2l8f 14 1988 23099 2025-04-03T05:26:57Z Umargana1 21 Created page with "Asia" 23099 wikitext text/x-wiki Asia iuxvz7pa5kvigff4oj51whsseylnlok 14 1989 23101 23100 2025-04-03T05:28:15Z Umargana1 21 23101 wikitext text/x-wiki Rivers State hfp3gy3lkfsipuunxlz1kxnbxgq8als 14 1990 23103 23102 2025-04-03T05:33:38Z Umargana1 21 23103 wikitext text/x-wiki [[Cambodia]], [[Laos]] and [[Vietnam]]: [[Cambodia]] [[Laos]] [[Vietnam]] [[Myanmar]], [[Thailand]] and [[West Malaysia]]: [[Myanmar]] [[Thailand]] [[West Malaysia]] 06enz5vxbbf89zhebn909tfmygplt8a 8 1991 23168 2025-04-03T18:54:30Z MohammedBama123 36 Created page with "* Common delete reasons ** Spam ** Vandalism ** Copyright violation ** Author request ** Broken redirect ** Duplicate article" 23168 wikitext text/x-wiki * Common delete reasons ** Spam ** Vandalism ** Copyright violation ** Author request ** Broken redirect ** Duplicate article dqnjdkwi2uuq0rwnjzo1f49q0zmk30u 0 1992 23186 23185 2025-04-04T11:05:54Z Umargana1 21 23186 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Peru]], [e] hukumamen Republic of Peru, [f] shima lardə do fəte [[America]] anəmye. Yalanzən [[Ecuador]] 'a [[Columbia, South Carolina|Colombia'a]] ​​kalangaiyya, gədinzən [[Brazil]], anəmgədinzən [[Bolivia]], anəmnzən [[Chile]], kuru anəmnzən-a fətənzən kəmaduwu Pacificbe-a. Peru də lardə do awo'a kada'a, na'a kəndaramzəye də nasha ci kəmaduwu [[Pacific ocean|Pacific]] ye fətenzə lan səta, sami kau Andes ye yala lan səta anəmgədi lardəye ro saadəna, hatta karaa [[Amazon]] basin ye gədi lan kəmoduwu [[Amazon]] ye dəro saadəna.[10] Peru də nəm nguwu amye miliyon 32 ma kozəna, kuru bərni kura lardəye də shima [[Lima]]. Nəm faraknzə 1,285,216 km2 (496,225 sq mi) lan, lardə Peru də shima lardə kura kən 19 me dunyalan, kuru shima kən yakkəme kura anəm [[Lardǝwa America yǝ|America]] lan. Kalangai [[Peruvian]] bedə fato adawa kadabe zaman kurebe-a daube-adən, kuru shidə gargam kəla furumgatabe lardə ndasowosoye shiro kuruwuwo, awo kaduwunzəbe saa duwu kən 10me BCE kəla furumgata Caral-Supebedən gotə, shi kəla furumgata [[Lardǝwa America yǝ|America]] be burobewo kuru kəla furumgatabe falro gotəna. Adawa kənasartanaso nowatadə sandima ada [[nazca]] be-a, mairiwa [[wari]] be-a mairiwa [[tiwanaku]] be-a, mairi [[cusco]] be-a mairi [[inca]] be-a, mairi shiro kurawo ba kawu [[Columbia, South Carolina|Columbian]] [[America]] lan nowatadə. Mairi [[Spain]] ye də nasha də'a səmowona suro karnu kən 16th century yen kuru [[Charles V]] ye banama mairi ye su'a mairi Peru ye də'a kokkono shi do kəri'anzə [[South America]] ye də'a zaksəna ma, bərni kura lardəye də Lima lan.[11] Ilmu zamtəye kura də America lan badiyetə jami'a lardəye [[San Marcos]] ye [[Lima]] lan koktəlan suro saa 1551 lan. == Lamintǝ == fweiehulng92nmyas796lkxir3hesle 0 1993 23184 23176 2025-04-04T11:04:02Z Umargana1 21 23184 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Lima]] də sha 1535 lan Ciudad de los Reyes lan kokkatə (fatolan təlam Spanish ye lan "Bərni mai'a ye"), shima bərni kura lardə Peru ye kuru bərni kura ma. Shidə suro zərəwuwa kəmoduwu Chillón-a, Rímac-a Lurín-ayen kara, nasha saharabe nasha ci kəmaduwube dawu lardəbedən, kəmaduwu Pacificbedə surin. Bərnidə dawudi siyasabe-a, adabe-a, kungənabe-a kasuwube-a Perubero gotəna. Faidanzə nasha cidiye də nankaro, kəlakəl dinaye'a bərni'a dunyabe'a kulashiye sha "beta" tier city ro yakkada. Nasha sharaben, bərni kuradə nguwusoro suro kəriye Limaben kuru nasha ganalan, fətero, suro kəriye Constitutional Callaoben, na doni ci <ref>https://tellusant.com/repo/tb/tellubase_factsheet_per.pdf</ref>kəmaduwube-a kuru faraskəram maara samibe Jorge Chávezbe-a dasagənadə. Lardəwa indiso kərmai kəlanzabe nashanzabe saa 2002 lan sətana. == Lamintǝ == 440pyl1l4pv5z2zr49e1lbuqm5h4ig7 0 1994 23202 2025-04-04T19:30:11Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Book]] to [[Kakkadu]] 23202 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kakkadu]] kncmovajyoh3lksnkun9odwudgv3pkt 0 1995 23214 23213 2025-04-05T07:58:11Z Banabulama 37 23214 wikitext text/x-wiki '''Johann Baptist Bohadsch''' (Czech: Jan Křtitel Boháč; 14 kəntawu June 1724 - 16 October 1768) shi maləmma ilmu botanya a kuru farmacologya lardə Jamus be kuru ilmu alawu be. ==Gargam== Johann də sha saa 1724 lan Schinkau lan katambo. Baanzə shima manaja fatowa Count Wenzel von Zwrtby ye wo. Johanndə mowonti Jesuitben kərawono nadən Latin-a falsafa-a səliwo. Daji "Carolina Medicin" lan kurun kərawono. Kate saa 1746-a 1750-a yen, Padua-a, Montpellier-a, Paris-a kuru jami’a Germanye kadaro bəlawurozəna kuru ngawo waltənzəyen kitawu kəla faidatə lantarkiye suro kurunyen baksəna. Suro saa 1753 lan shiga banama professor falsafa alagəbe suro Pragueben cado kuru karewa cida kəla gargam alagəbe Bohemiaben sabtə badiwono. ==Lamintǝ== 4iznq7wvk57g7o872231m0427a9twjd 0 1996 23231 23221 2025-04-05T10:30:46Z Jon Gua 66 23231 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Suro adin kəristabedən, '''Christdə''' (Greek: Χριστός, romanized: Khristós, lit. 'Shi Shafatəma') shima ka'ala kəla shafa-a kuru futu am Yewudibe-a amso-aro shafa suwudinma. Christdə shima fasari Greekbe su Hebrewbe Messiahdə (Hebrew: מָשִׁיחַ, romanized: Māšîah; kam shawa), shi kam Alaye jama Yewudibe-a amso-aro wadə gozənadə dunyabe shafa nankaro. Kəristasoye kasatsana kəla Jesus Nazarethbedə shima Messiah Yewudibe shiro Christwo Kitawu Kiristabe Dinabedə kuru shiye manawa Messiahbe ada Kiristabedəga galzəna. Christ, kəristasoye su-a ka'ala-aro faidatayində, shidə Jesus'a tilo. [[Category:Kristan dǝ]] 579myof0ydq69hshsurh4mkp9tzi90j 0 1997 23224 2025-04-05T10:27:42Z Jon Gua 66 Jon Gua moved page [[Jesus]] to [[Isa]] 23224 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Isa]] 6f6f60qn7lyu799ae5kqqwd24cq8xub 0 1998 23226 2025-04-05T10:29:08Z Jon Gua 66 Jon Gua moved page [[Christianity]] to [[Kristan dǝ]] 23226 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kristan dǝ]] aznuv3u3cynz7a32k6ofxpc2w4ib2wq 10 1999 23237 2025-04-05T10:35:53Z Jon Gua 66 Created page with "<h2 class="notes" style="cursor:help" title="Iste section non pote esser modificate.">Lamintǝ</h2> <div class="references-small" style="height: auto; max-height: 200px; overflow: auto; padding: 3px; border: 1px solid #EEEEEE"><references /></div>" 23237 wikitext text/x-wiki <h2 class="notes" style="cursor:help" title="Iste section non pote esser modificate.">Lamintǝ</h2> <div class="references-small" style="height: auto; max-height: 200px; overflow: auto; padding: 3px; border: 1px solid #EEEEEE"><references /></div> ed48et5ltjnmd6vm7xyql168kxk3sbn 14 2000 23240 2025-04-05T10:37:09Z Jon Gua 66 Created page with "[[Category:Adin]]" 23240 wikitext text/x-wiki [[Category:Adin]] 9yrfisd9cyycbbjhx7bsvkcfku4h2t4 14 2001 23242 2025-04-05T10:38:10Z Jon Gua 66 Created page with "[[Category:Adin]]" 23242 wikitext text/x-wiki [[Category:Adin]] 9yrfisd9cyycbbjhx7bsvkcfku4h2t4 14 2002 23244 2025-04-05T10:38:36Z Jon Gua 66 Created page with "[[Category:Adin]]" 23244 wikitext text/x-wiki [[Category:Adin]] 9yrfisd9cyycbbjhx7bsvkcfku4h2t4 0 2003 23284 23283 2025-04-06T12:50:45Z Umargana1 21 23284 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Boudica''' au '''Boudicca''', Brythoniclan *boudi ‘nasar, kənasar’ + *-kā ‘na’ suffix, maana ‘Kamu Nasartəma’, suro gargam [[Latin]] ben Boadicea au Boudicea lan notənadə, kuru Welshlan Buɨgunceded] mai kamuye təlamma Iceni [[British]] ye kureye, shidoni kəriwu kəla askərra [[Roman Empire]] ye suro saa AD 60 au 61yen sədənaye. Shidə kam kura lardə [[British]] ye ro gozana kuru alama kəriwu nəm ada-a nəm kəlabe-aye. Kwa Boudica ye Prasutagus, duli indi ferowa katenza, kəlakəl kəlanzəye [[Roman Emperor|Rome]] ye ro kərmai sədin. Shiye mairinzə feronzə-a mai [[Roman]] be-aro kolzəna. Sa shi bazənadən, wasiyanzədə cistəgənyi, kuru mairidəga kəlza kuru kadawunzəga ​​goza. Futu gargamma Romanbe Tacitusbe gulzənadə, Boudicadəga zaksana kuru feronzəga ​​dunonzəro cedo. Gargamma [[Cassius Dio]] ye ruwozəna kəla bana mairiye buroye am [[British]] ye ro cinadə mowotə kuru kungənaye [[Roman]] be-a falsafama Seneca-a ye bana kungənaye am [[British]] ye ro cinadə bowono. == Lamintǝ == r7jqgxpmq7zjwqcqo0f9te6wn8gr2b3 0 2004 23299 23298 2025-04-06T16:29:05Z Umargana1 21 23299 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ecuador''' də, lardə do yala-fəte [[South America]] ye lan kara, yala lan [[Columbia, South Carolina|Colombia]], gədi-a anəm-a lan [[Peru]], fəten kəmaduwu [[Kǝmaduwu Pacific yǝ|Pacific]] ye. Kuru suronzən kərtawa [[Galápagos]] be suro Pacific be də mbeji, alamanna kilomita 1,000 (621 mi) fəte cidibedən. Bərni kura lardədəyedə shima [[Quito]] kuru bərninzə kuradə shima Guayaquil. Cidido Ecuador zammaanne gozənadə buron na amma asal lardəye kadaye shidoni hangal hangallan Mairi [[Inca]] bero kəllata woktu karni 15medən. Kalangaidə mairi [[Spanish]] ye sha sunotin karni kən 16medən, kərmai kəlabe sowanda 1820lan naptə nasha [[Gran Colombia]] yen, nadən lardə kərmai kəlabero wallono 1830lan. ngawodən am gana [[Europe]] ye-a, asal [[Lardǝwa America yǝ|America]] ye-a, [[Africa]] ye-a, kuru [[Asia]] ye-a. Təlamma [[Spanish (Tǝlam)|Spanish]] yedə ​​shima təlammado amma nguwuye manazandə, amma təlamma asalye 13 kasatkata, [[Quechua]]-a [[Shuar]]-a kunten. == Lamintǝ == lwvexfg00b2swya2no602g38vhrabgw 0 2005 23608 23607 2025-04-20T13:30:33Z Banabulama 37 23608 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Bolivia]], <ref>https://books.google.com/books?id=F9BJEAAAQBAJ&dq=wiphala+bolivian+dual+flag&pg=PA43</ref> hukumamen kəriye Boliviaye lardəwa kadaye,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-5275-7653-7</ref> shima lardə do suro dawu [[South America]] yen kara. Lardǝdǝ nasha cidibe kada mbeji, suroladǝn cidi [[Amazonian]] be kura-a, cidi [[tropical]] be-a, kauwa-a, Gran [[Chaco Province]] -a, zǝrǝwuwa zǝmzǝm-a, [[Andean plateaus]] kuruwu-a, kuru cidi mafiye-a, suronzan kǝndaram dunyabe kada-a kuru biomes-a nashawanzǝ-a kuru bǝrniwanzǝ-a sammason mbeji. Surodən nasha laa Pantanalbe mbeji, shidəwo cidi tropicalbe shiro kurawo ba dunyalan, nasha kalangainzə gədibedən. Yalanzə-a gədinzən [[Brazil]] shiga kalangaiyya, anəmgədinzən [[Paraguay]], anəmnzən [[Argentina]], anəmfətenzən Chile, fətenzən [[Peru]]. Bəla shiro [[La Paz]] gultin də suronzən nashawa kərmaiye'a, majalisku'a, kuru karnoye'a mbeji kuru bərni kura [[constitutional]] ye də shima [[Sucre]], bərni kura shara yedə. Bərni kura kuru dawudi cidaram kuradə shima [[Santa Cruz de la Sierra]], [[shidoni Llanos Orientales]] lan karadə (cidi gədi [[tropical]] be), nasha doni gədi lardədəyen ada'a Andean be gənyi'a. == Lamintǝ == 8yml5qk38ghpe85gbhkwilq9h32aky7 0 2006 23285 23274 2025-04-06T12:56:48Z Umargana1 21 23285 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Chile]], [a] hukumamen Republic of Chile, [b] shima lardə do fəte [[America]] anəmye. Shima lardə doni dunyalan shiro fətewo ba kuru [[Antarctica|Antarctica'a]] karunguwo, cidi kəpkata kate kau Andes-a kəmaduwu [[Pacific o|Pacific]]-ayen lezəna. Chile də nəm nguwu amye miliyon 17.5 yeyi suro isawu karəngəye 2017 ye lan kuru nəm nguwunzə kilomita square 756,102 (291,933 sq mi), [11] [3] kalangai'a [[Peru]] 'a yala'a, [[Bolivia]] 'a yala-gədi'a [[Argentina]] 'a. Lardədə kərtawa Pacificbe kada sunotin, [[Juan Fernandez]]'a, [[Isla Salas y Gomez]]'a, [[Desventuradas]]'a, [[Easter Island]]'a kunten, kuru kilomita square 1,250,000 (480,000 sq mi) [[Antarctica]] bedə bərni kura Chile be kuru bərni kura Chile be. təlamdə [[Spanish]]. . [[Spain]] ye nashadə'a səmowona dawu karni 16medən, kərmai Incayedə'a falzəna, amma təlamma Mapucheye kəlanza kəlanzan sandidoni kərma anəm dawu Chileyen nabsanadə sowondinba. Chile də kərmai kərmaiye ro ciwono suro saa 1830s yen ngawo kərmai kəlabe [[Spain]] lan 1818 lan warmazanayen. Suro karni 19medən, Chileye fuwutə razəwuyeya kalangaiyeya nguwu səwandəna, Mapucheye 1880lan dazəna kuru kalangainzə yalayedə sowanda kəriwu Pacificyedən (1879-83) [[Peru]] 'a [[Bolivia]] 'a kəriwutəlan. Karnu kən 20th ye lan, har saa 1970s ro saadənan, [[Chile]] ye demokəradiyaro waltə badiwono. == Lamintǝ == hzse7uhoduyg2c94lsmzds94hcd3asc 0 2007 23291 23290 2025-04-06T13:07:49Z Umargana1 21 23291 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Quito]] ([[Spanish]] lan bowotin: [kito] R; [[Quechua]]: Kitu), hukumamen [[San Francisco]] de [[Quito]] də shima bərni kura lardə [[Ecuador]] ye kuru bərni kura kən indimi, nəm nguwu amye miliyon 2.8 nashanzə kuradən. Shima bərni kura lardə [[Pichincha]] ye wo. [[Quito]] də suro zərəgə gədi [[Pichincha]] yen kara, [4] shidə suro [[Andes]] yen konnu fəlejin. Quito ye nəm kuruwunzə 2,850 m (9,350 ft) də sha bərni kura lardəye shiro kuruwuwo au bərni kura lardəye shiro kən indimiwo dinalan. Datəram gade-gade adə dalildə shima [[Bolivia]] də lardə bərni kura'a nguwu'a; [[La Paz]] də bərni kura lardə [[Bolivia]] ye dəro gotiya, bərni kura lardəye də shima bərni kura lardəye dəwo, amma [[Sucre]] də bərni kura lardəye də shima bərni kura kura kən indimi wo, ngawo Quito yen.[5][6] Quito də shima dawudi siyasabe-a adabe-a [[Ecuador]] bewo sau lardədəye cidaramma gomnatibe-a, cidaramma-a, adabe-a suro bərnidəyen kara. Kamfaniwa lardə'a gade-gadeye [[Ecuador]] lan mbejidə nadən headquarter nza mbeji. Kuru shidə daudi cidaram kura indi lardədəye falnza—bərni ci kəmaduwuye Guayaquil də shima bərni gadedəwo. == Lamintǝ == 5xpm1ouml98t6w7wo5ajytd89fc3py5 0 2008 23296 23295 2025-04-06T13:17:12Z Umargana1 21 23296 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[Sucre]] də shima bərni kura lardə [[Bolivia]] ye dəwo, bərni kura nasha [[Chuquisaca]] ye də kuru bərni kura lardə [[Bolivia]] ye də shima bərni kura jamiye kən arakkəmi wo. Nasha anəm-dawu lardədəyen kara, Sucre də kəla 2,790 m (9,150 ft) yen kara. Na kuruwu adəye bərnidəro yanawu cidiye [[subtropical]] ye kuru [[temperature]] amusuye saa sammason cin. Karnuwa kozənadən, bərnidə su kada [[səbandəna]], [[La Plata]]-a, [[Charcas]]-a, [[Chuquisaca]]-a kunten.[2] Kudəro, nashadə nguwuso ngawar Quechuaye, amma Aymaraye laa mbeji kuru awo sandiya faljinma mbeji. Sucre də faida'a lardəye kura sətana kuru shima dawudi ilmuye'a gomnatiye'a, kuru na do shararam kura [[Bolivia]] ye də. Kəndaramzə kəji'a nəm zalumtə gana'adə bərnidə'a am bəla diyaye'a am [[Bolivia]] ye'a sammason zauro sara'ana.[4] Nowatadə, Sucre də suronzən bərni'a gargamma Hispanic ye'a republican ye'a də suro [[Western Hemisphere]] yen bərni'a [[Cuzco]] 'a [[Quito]] 'a samun. Fasal garbe adə kuru tarihi saa duwube nasha [[Charcas]] bedə shima səkə Sucre dəga na [[UNESCObbe]] Dunya [[Heritage Site]] ro suwudə. Bərni də na'a faida'a suro gargam [[Bolivia]] ye lan sətana, na'anzə daudi faida'a suro [[Real Audencia]] de Charcas yen, kuru dare bərni kura [[Bolivia]] ye buro salak ye kawu faida'a liwulaye naptə kare'a cidiye dinaye ro waljinro. Kazəyiya nasha laadə kəla gargamyen cida bərni kura lardəye [[La Paz]] ro kalaktəyen mbeji, kuru kuro lamardə ada'a siyasa'a lan zauro faida'a. == Lamintǝ == jlong8dw1ivrtug531vo0oks2afjd8k 0 2009 23308 23307 2025-04-06T20:14:52Z Ummusalmasuleiman2001 55 23308 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[San Francisco]] də,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/San_Francisco#cite_ref-24</ref> bərni-a lardə-a San Francisco ye də, dawudi kasuwuye-a, kungənaye-a, adaye-a suro yala California ye lan, [[Lardǝwa America yǝ|America]] lan. Nəm nguwu am 827,526 suro saa 2024 yen,<ref>https://www2.census.gov/programs-surveys/popest/tables/2020-2024/counties/totals/co-est2024-pop-06.xlsx</ref> San Francisco də shima bərni kən diyaume nəm nguwu amye [[California]] lan kuru kən 17 me nəm nguwu amye [[U.S.]] lan; nəm kura cidibedə mil square 46.9 (kilomita square 121)<ref>https://archive.today/20200213235157/https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/DEC/10_SF1/GCTPH1.CY07/0500000US06075</ref> sami datəgəram San Francisco [[Peninsula]] bedən, shima lardə U.S.be kən uwumiwo am ngəwu'a. Suro bərni'a U.S. ye do am 250,000 ma kozəna də, San Francisco də shima kən tilomi fandi kəla jamaye lan kuru kən arakkəmi nasha fandi sammayen saa 2023 lan.[25] San Francisco də shima bərni kura kən 13me suro U.S. ye dəwo am miliyon 4.6 karənga napsana suro saa 2023 yen. [[San Jose]]-San Francisco-Oakland kuradə nasha isawuye kəllata, bərni kura kən uwumi suro U.S. ye də, nəm nguwu amye miliyon 2023 ma kozəna. Kawu am [[Europe]] be napsayinro, bərni zamanbedə am Yelamube napsana. Yim kawu kəntawube 29 kəntawu Juneye saa 1776lan, am bəlin [[Spain]] lan napsanadəye Presidio San Franciscoyedə cinna dinarredən kokkada, kuru Mission San Francisco de Asísyedə mil gana cintənzən, sammaso sunza Francis Assisi ye. Dinar [[California]] ye saa 1849 ye də wuratə nguwu suwudəna, bərni kura do [[West Coast]] ye loktu dən.<ref>https://www.nhgis.org/</ref> Suro saa 1856 yen, San Francisco də bərni-lardə kəllataro wallono.[27] Ngawo bərnidəye kwata yakkənzə suro saa 1906 yen cidi kərtə-a konnu-aye bannazənayen,[28] duwaro waltə gartəna, ngawo saa ləgaryen Panama-[[Pacific International Exposition]] dəga sədin. Kəriwu dunyabe kən indimidən, shidə ci njiye kura am cidawu mara njiye Pacific Theaterro lezayinma.[29] Ngawo kəriwudəyen, kəltəram askərra waltaye-a, hijra ngəwu-a, halla nəmkambe-a, citə adawa beatnik-a hippie-aye, faltə jima'iye, U.S.ye kəriwu Vietnamyero kəlanzə'a kəltəgə-a, awowa gade-aye səkkə Summer of Love-a kuru hakku gaybe-a San ceactiverro wallono. == Lamintǝ == bas4ikkakwc8tc89wytwa32847e2ndj 0 2010 23315 23314 2025-04-06T20:26:52Z Ummusalmasuleiman2001 55 23315 wikitext text/x-wiki {{databox}} [[California]] (/ˌkælɪˈfɔːrnjə/) də shima kəriye do fəte [[Lardǝwa America yǝ|America]] ye do ci kəmaduwu [[Pacific]] ye lan kara. Yalalan [[Oregon]] 'a, gədilan [[Nevada]] 'a [[Arizona]] 'a, kuru anəmlan kəriye [[Mexico]] be Baja [[California]] 'a kalangainza. Am miliyon 39 ma kozəna nasha mile square 163,696 (423,970 km2) lan napsanadə, shima kəriye U.S. ye zauro nəm nguwu jamaye'a, nasha nəm kura lan kən yakkəme, kuru shima kəriye doni nəm nguwu jamaye nguwu'a suro [[North America]] ye lan. Kawu Nasaraye amma sonotinro, [[California]] də nashadoni zauro adaa təlamma kadaa yala [[America]] ye kawu [[Columbia, South Carolina|Colombia]] yero. Kulashi europebe karni 16th-a 17th-a yedə mairi Spainye sandiya notoro cuwudo. Nashadə nasha Mexicobero wallono 1821lan, ngawo kəriwu kərmai kəlabeyen kənasartanadə, amma [[United States]] ro cedo 1848lan ngawo kəriwu [[Mexico]]-[[Lardǝwa America yǝ|American]] bedən. Californiaye gold rushdə 1848lan badiwono kuru adəye faltə nabtərammameya nəm nguwu ammayeya suwudəna, nəm nguwu təlamma asal lardəyeya nguwutə kunten. Nasha fəte Alta California yedə daji sha fasaltə kuru kəriye kən 31 me ro 1850 lan kasattəna, kəriye nəm kəlanzəye ro, ngawo Compromise 1850 ye lan. Nasha'a [[Los Angeles]] kura'a [[San Francisco|San Francisco Bay]]'a də sandima bərni'a kən indimi'a kən uwumi'a lardəye, am miliyon 19'a miliyon 10'a napsana.<ref>https://web.archive.org/web/20180124024658/https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml</ref> [[Los Angeles]] də shima bərni do nəm nguwu jamaye'a kuru bərni kən indimi lardəye; Bəla kura lardə California yedə shima Sacramento. Nasha laa nasha Californiaye yala Americayedə, kəriyedəye kəndaramnzə gade-gadedə [[Pacific Coastlan]] səta bərni kura kura fəten səta kawu Sierra Nevadaye gədilan səta, kuru karaa redwood-a Douglas fir-a yala-fətelan səta Mojave Desert anəmgədilan səta. Kashi indi-yakkəlan tajirwa cidiye lardəyedə California lan kara.<ref>https://www.earthquakeauthority.com/California-Earthquake-Risk</ref> [[Central Valley]] də, na bareye bare'a, dawu kəriyedəye'a sədin. Nəm kura kəriyedəye səkə yanawu karaa njiye kəli'a yalalan səta sahara suro'a harzənaro saadəna, kuru kəla kauyen alpine snowy'a. Fəram-a konnu karaabe-adə lamarra sambisoro lejin,<ref>https://www.cnn.com/2022/04/03/us/california-native-american-fire-practitioners-wildfires-climate/index.html</ref> amma loktu fallin, kəmoduwuwa samibedə ngəwuzayin kuru njiye zauro ngəwuro waljin—musammanno loktu binəmben. == Lamintǝ == 1kres6o98qws8op8nog5vdrkjci6aqi 0 2011 23326 23325 2025-04-07T18:46:13Z Umargana1 21 23326 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Arizona]][b] də shima kəriye do nasha anəmfəteye [[United States]] ye də, nasha diyau fəte [[United States]] ye də'a Colorado'a, [[Mexico|New Mexico]]'a, Utah'a yakcin. Kuru yala-fətenzən Nevada'a fətenzən [[California]] 'a kalangaizəna, kuru kəriyewa [[Mexico]] be [[Sonora]] -a Baja California -a anəm-a anəmfəte-a lan kalangai dunyabe'a kəllata. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo ba də shima [[Phoenix]], shima bərni kura lardəye do nəm nguwu jamiye nguwu ma kuru bərni kən uwumi lardə [[United States]] ye do nəm zawu am nguwuwa ye də. Arizona də lardəwa 15 ro yakkata. Arizona də shima kəriye kura kən 6 mewo nasha lan kuru shima kəriye kən 14 me nəm nguwu jamaye suro kəriyewa 50 yen. Shima kəriye kən 48me kuru dareye kəriyewa kəltanadəye kəlakəlro gaana, kəriyero waltə səwandəna kəntawu sawan be kawunzə 14, suro saa 1912. Gargammamen nasha kalangai Alta [[California]] ye-a [[Nuevo México]] ye-a suro New [[Spain]] yen, nasha [[Mexico]] ye kəlanzəye ro wallono suro saa 1821yen. [[United States]] ro saa 1848 lan, nadə nasha New Mexico ye ro wallono. == Lamintǝ == ar0b0gwltrxetzai6l1u87k7lfddd1d 0 2012 23338 23337 2025-04-08T11:07:12Z Umargana1 21 23338 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Nevada''' (/nə-vad-ə, -VAH-, [[Spanish]]: [neˈβaða] so) shima kəriye doni fəte [[United States]]<nowiki/>be-a [[Oregon]]-a yala-fəte-a, [[Idaho]]-a yala-fəte-a [[Arizona]]-a. Utah də gədi lan. Nevada də shima kəriye U.S. ye kən tulurmin zauro nəm nguwu'a, kən 32 me nəm nguwu jamaye'a, kuru kən ləgarme nəm nguwu jamaye gana'a U.S. ye. Nəm nguwu am Nevadayedə kwata yakkə karəngadə [[Clark County]] lan napsana, shidoni nasha kura [[Las Vegas-Paradise]] yedə suronzən mbejidə. bərni kura-kura diyau kəriyedəye yakkə'a kunten.[8] Bərni kura lardə Nevada yedə shima [[Carson City]]. Las Vegas də shima bərni kura suro kəriyedəyen. Nevada də sha "[[Silver State]]" lan nozana dalil faida silver ye gargamzə'a arziyinzə'a ro. Kuru sha "[[Battle Born State]]" lan nowotə dalildə shima kəriye'a səwandəna loktu kəriwu fato'aben (kalima "Battle Born" də kəla ala kəriyenzəyen mbeji); dalil kura lardəye [[Abraham Lincoln]] ye nankaro, kəlakəldə bana kəriye bəlinro bana kungənaye $400 million karənga suro silver ore yen Comstock Lode ye sətandənadən zauro faida'a səbandəna.[9] == Lamintǝ == mw8a87cxzh9c7m4j5g4ttvj37mou5sb 0 2013 23343 23342 2025-04-10T16:50:18Z MohammedBama123 36 23343 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Oregon''' (ORR-ih-ghan, gon) shima kəriye doni nasha yala-fəte Pacificbe lardə [[America]] be lan kara. Shidə nasha fəte U.S. ye, kəmoduwu [[Columbia]] yedə kalangai yala Oregon ye'a Washington ye'a kurzəna, kuru kəmoduwu Snake ye də kalangai gədiye [[Idaho]] ye'a kurzəna. Yala 42° kəllatadə kalangai anəmye [[California]]-a [[Nevada]]-aye kurzəna. Kalangai fəteyedə kəmaduwu Pacific bedə shiga sətandə. Oregon də fato lardəa asalye kadaye saa duwu kadaro. Kasuwu [[Europe]] be buro salak bǝwa, bəladiya kuruwu-a, kuru am bəladəbe-adə na kərma Oregon's Pacific coast gultin də bəladiya badiyaram karnu kən 16th bə səta dawunzən. Saa 1564 lan, [[Spanish]] ye mara njiye yala-gədi [[Philippines]] ye lan zutə badizana, Kuroshio Current lan lezayin diwal kokorrata yala Pacific ye lan. Suro saa 1592 lan, [[Juan de Fuca]] ye taswira kəla kəmaduwuye yala-fəte Pacific ye dəga kərazəna, ci kəmaduwu Oregon ye dəga kuru strait do kərma dəro suzəna dəga. Lewis-a Clark-a ye Expedition nzadə Oregon'a farzana badiyaram 1800s yen, kuru nabtəramma [[Europe]] ye buro salakyen Oregon lan də am fur trappers-a kasuwuwu-a sandima koksana. Suro saa 1843 yen, gomnati kəlanzəye lardə Oregon ye lan kokkada, kuru kalangai Oregon ye də suro saa 1848 yen kokkada. Oregon də kəriye [[Lardǝwa America yǝ|U.S]]. ye kən 33 me ro wallono kəntawu Sawan ye kawunzə 14, saa 1859 lan. Kudəro, am miliyon 4.2 mil square 98,000 (250,000 km2) samin, Oregon də shima kəriye U.S. ye kən ləgarmi kura kuru kən 27 me nəm nguwu jamaye. Bərni kura lardəye Salem də shima bərni kən yakkəme am nguwu'a Oregon lan, am 175,535 napsana.[9] [[Portland]] də, am 652,503'a də, shima kən 26 me suro bərni'a U.S. ye lan. Nasha bərni kura Portland bedə. ==Lamintǝ== f9et9k9p9lrhr4kk0cjl52e6dcmpip1 0 2014 23347 23346 2025-04-11T05:29:18Z Jon Gua 66 23347 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Vierge en oraison (Il Sassoferrato).jpg|197px|right]] Adinna Abrahamben, '''Mary'''də shima ya Yesubewo. Hawarnzǝdǝ suro kitawu New Testament [[Bible]]ben bayantǝna. ky7wwznxs87wkd06ihk4ueg7gq2f4ea 0 2015 23354 23353 2025-04-11T12:34:43Z Umargana1 21 23354 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Luxembourg də, sunzə Grand Duchy Luxembourg ye də, shima lardə do fəte Europe ye lan cidi ba ma. Fətenzə-a yalanzən-a Belgium, gədinzən Germany, anəmnzən France. Bərni kura lardəye'a kuru bərni do am nguwu'a də, Luxembourg City, shima bərni'a diyau European Union ye dəye falnza kuru na'a EU ye kada'a sədin, masamman maro Court of Justice European Union ye də, shima hukuma sharaye kura EU ye dəwo. Nasha lardə'a cidiyaye lan, Luxembourg də alaka gargamye'a, siyasa'a, ada'a Belgium'a Netherlands'a mbeji. Ada Luxembourgyedə, ammanzaa, təlamma nzadə zauro Faransayeya Jamusyeya sha lezana: Luxembourgishdə, təlamma Germanicyedə, shima təlamma lardəye kasatkata amma Luxembourgyeya kuru Grand Duchy Luxembourgyeya; kuru təlamma indiso German'a də lamarra cidaramye lan faidatin.[13] Nəm faraknzə kilomita square 2,586 (998 sq mi), Luxembourg də shima lardə Europe ye kən tulurmin shiro ganawo bawo.[15] Suro saa 2024 yen, nəm nguwu jamayedə 672,050, adəye sha lardə do nəm nguwu jamaye gana'a Europe lan falro sədin,[16] amma nəm nguwu jamaye zauro nguwu'a;[17] am bəla diyayedə reta nəm nguwu jamaye'a.[18] Luxembourg də shima kərmai demokəradiyaye do kərmainzən mai kura, Grand Duke Henri, shi də shima kərmai kura dinaye gafsənama wo. == Lamintǝ == 1hj0g5ifq4w33ylf3ghtvr6nd95mrl0 0 2016 23361 2025-04-11T15:14:26Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Marriage]] to [[Niya]] 23361 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Niya]] jf97fmpeqrtwoyg07v5q4s5r0mj5a45 0 2017 23373 2025-04-11T15:24:25Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Man]] to [[Kam]] 23373 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kam]] mlzo51bd5kg4l8ux0n2ju653hbh3czh 0 2018 23376 2025-04-11T15:26:18Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Malnutrition]] to [[Kǝna]] 23376 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kǝna]] 4aqliyoucomohqk9c7o4kjp8imqbpe0 0 2019 23411 23385 2025-04-12T16:54:30Z Ummusalmasuleiman2001 55 23411 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Kuala Lumpur]], [a] shiro KL gultin də kuru hukumamen shara kura Kuala Lumpur ye də, [b] də shima bərni kura lardəye kuru kalangai [[Malasia|Malaysia]] ye. Shima bərni kura lardədən, nasha 243 km2 (94 sq mi) zamzəna kuru nəm nguwu am isawube 2,075,600 saa 2024.<ref>https://www.dosm.gov.my/portal-main/release-content/demographic-statistics-first-quarter-2024</ref> Kuala Lumpur kuradə, shi do ne Klang Valley lan notəna də, shima bərni do am miliyon 8.8 suro saa 2024 yen. shidə suro nashawa kura kura do suro bəla Anəmgədi [[Asia]] be lan wurajinma, nəm nguwu jamaye-a fuwutə razəgəbe-a. Bərnidə shima ada'a, kungənaye'a, bəladəriye'a, siyasa'a, razəwu'a [[Malasia|Malaysia]] ye. Kuru shidə fato majalisa bicameral Malaysiabe (Dewan Rakkyat-a Dewan Negara-a mbeji) kuru Istaa Negara-a, na cidaram Yang di-Pertuan Agongbe (kərmai Malaysiabe). Kuala Lumpur də buro salak lan saa 1857 lan sha bəla do tin mine nasha dəye ro cidajin ma, kuru am faida'a alamanna [[Yap Ah Loy]]-a [[Frank Swettenham]]-a də zauro faida'a fuwutə bərniye lan dareram karnu kən 19th ye lan. Shidə bərni kura Selangor ye saa 1880 lan səta saa 1978 ro saadəna. Kuala Lumpur də shima bərni kura lardə Malaya ye dəga koksəna kuru shiye waratatəma Malaysia ye. Bərnidə shima na kura kura kuru hukuma sharaye gomnati kura lardə Malaysiayedəro walzəna hatta adə Putrajayaro saa 1999lan na falro lezana.<ref>https://web.archive.org/web/20071021194523/http://www.gov.my/MyGov/BI/Directory/Government/AboutMsianGov/PutrajayaFederalAdminCapital/</ref> Attəson yayi, nasha laa karafkawa siyasabedə kuwami yaye Kuala Lumpurlan mbeji. Bərnidə shima fal suro kəriyewa yakkə [[Malaysia]] ben,<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kuala_Lumpur#cite_ref-Ibrahim,_2007_12-0</ref> suro kəriye Selangorben kəllata, kəla ci kəmaduwube fəte Peninsular Malaysiaben.<ref>http://www.statoids.com/umy.html</ref> == Lamintǝ == iahr12dmb8dyrgdcf01mg9cgd2xum66 0 2020 23410 23409 2025-04-12T16:49:35Z Ummusalmasuleiman2001 55 23410 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Putrajaya]] (Malay lan bowotin də shima dawudi kərmai [[Malasia|Malaysia]] ye wo.<ref>https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264275109001139</ref> Na kura gomnati kura [[Malasia|Malaysia]] ye də suro saa 1999 yen [[Kuala Lumpur]] lan Putrajaya ro kalakkatə dalil nəm nguwu jamaye'a kuru nəm za'a nankaro, amma na sharaye Malaysia ye də dare Putrajaya ro saa 2003 lan kalakca. [[Kuala Lumpur]] də shima bərni kura lardə Malaysia ye wo futu doka lardəye lan kuru shima bərni kura lardəye ([[Yang di-Pertuan Agong]]) kuru majalisa lardəye (Majalisa lardəye) kuru shima dawudi kasuwu'a kungənaye lardəye wo. Putrajaya koktədə shima tafakkar [[Waziri Mahathir Mohamad]]<nowiki/>bewo. Buro salak lan suro saa 1990s yen təmatəna də, Putrajaya də sha "laboratory gomnati lantarkiye bəlinro" tədin shi do ne duno cin kəla awo bəlin gotəyen, zar yiko'a, fato hawarbe'a, kuru fantəgəram zamanbe'a.<ref>https://www.nytimes.com/1999/07/10/world/putrajaya-journal-a-leader-s-buildings-succeed-at-least-in-excess.html</ref> Fuwutə Putrajayabedə suro kəntawu August saa 1995 lan badiyetə kuru tamanzə dola biliyon 8.1 dolayelan tamowatə.<ref>https://www.nst.com.my/news/nation/2020/09/627093/nst175-prang-besar-putrajaya</ref> Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Februarybe saa 2001 lan, Putrajayadə kalangai kərmaiye [[Malasia|Malaysia]] be kən yakkəmero wallono, ngawo [[Kuala Lumpur]]<nowiki/>be suro saa 1974-a Labuan suro saa 1984-ayen. Putrajaya də shiye suro MSC Malaysia ye lan kara, nasha arziyibe taganasbe shidoni zərəgə Klangbe dəga zamzənadə. == Lamintǝ == 9hye3w0lshjvdqzptvi6ob1t482jqh4 0 2021 23609 23419 2025-04-20T13:32:29Z Banabulama 37 23609 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Brunei, hukumamen Brunei Darussalam, shima lardə do suro Anəmgədi [[Asia]] be, ci kəmaduwu yalabe jazira Borneoben kara. Ci kəmaduwu [[South China]] Sea yedə dawun baro, kəriye [[Malasia|Malaysia]] ye Sarawak ye sha dəriza kəlzəna, kalangaizə Sarawak district Limbang ye sha yaksəna. Brunei də shima kəriye kərmai kəlanzəye kəla Borneo yen; jaziradəye gafsənanzədə kate mashinzə cidi kada'a [[Malasia|Malaysia]]-a [[Indonesia]]-ayen yekkata. Saa 2023 lan, lardədə nəm nguwu amye 455,858,<ref>https://web.archive.org/web/20170320011146/http://www.depd.gov.bn/SitePages/Population.aspx</ref> surodən am 180,000 bərni kura [[Bandar Seri Begawan]] lan napsana. Təlammanzə kərmaiyedə shima Malay kuru Islamdə shima adin kəriyedəyewo, adin gadedə sulan kasatsana yaye. Gumnati Brunei ye də mairi do Sultan ye sha sunotin ma, kuru shiye shara Nasaraye'a fiq'a do Islam ye ilhamzəgəna'a kəlzəna, sharia'a kunten ro. Daula mairi Bruneianbedən woktu kərmai [[sultan Bolkiah]] ben (1485-1528), kəriyedə Borneo nguwuso səmoyin dayingata, Sarawak'a Sabah'a zaman kəmaye'a, kuru jazirawa Sulube'a jazirawa ci yalafəte Borneobe'a kunten. Kuruson kəla Seludongben gargamlan kərmai sədinno daawanza mbeji, shidoni maləmma [[Southeast Asia]] be su nadəbedə kəla Mount Selurongben kara, suro [[Indonesia]] ben, <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Brunei#cite_ref-Abinales2005_22-0</ref> au kəmoduwu [[Serudong]] suro gədi Sabahben.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Brunei#CITEREFSaunders2002</ref> Kəriye Brunei ye də'a am cidawu Magellan Expedition ye də'a ziyarazana suro saa 1521 yen, kuru suro saa 1578 yen kəriwu Castilian ye də'a Spain'a kəriwuzana. Suro karnu kən 19th yedən, Mairi Bruneiyedə ngawotə badiwono. Sultanate dəye Sarawak (Kuching) dəga James Brooke ro cedo kuru shiga Rajah bəlro səkkə, kuru Sabah dəga kamfani [[British]] ye yala Borneo yero cedo. Suro saa 1888 yen, Brunei də kərmai Britishye ro wallono kuru shiro am Britishye naptə manaja kərmai notoye ro wallono saa 1906 lan. Ngawo Japanye kəriwu dinaye kən indimiyen səmowonayen, doka bəlin ruwotəna suro saa 1959 yen. bana kuru shima səkə jamiyya kərmai kəlabe [[Brunei People's Party]] dəga daptə. Fitənadəye shawari Sultanbe kəla kəlakəl Malaysiabero kəltayinbaro sədənadə shima loktu shiga koktindən. Nzəliwo Britain ye kəla Brunei ye də suro kəntawu January ye kawunzə 1 saa 1984 lan dajin, lardə kərmai kəlanzəye ro waljin. == Lamintǝ == puwpgpaaoqvbxtf4jkdrgajwienesdl 0 2022 23430 23429 2025-04-12T20:08:40Z Umargana1 21 23430 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Bolkiah ibni Sulaiman''' (Jawi: بلقية ابن سليمان; c. 1462-17 July 1524) [1] au shiga Nakhoda Ragam lan nowata (Jawi: ناخودا رام), shima sultan [[Brunei]] bewo suro saa 1485-lan səta saa 145-ro saadənan. ngawo baanzə Sultan Sulaiman ye kərmainzə kolzənayen. Kərmaizə də "Zaman [[Brunei]] ye dinarre" lan nowotə dalil [[Borneo]]-a anəm [[Philippines]]-a lan nəm dunonzə nankaro.<ref>https://bruneimuseumsonline.wixsite.com/website/monumen-monumen</ref> Shima sultan buro salakye cannon faidatəma dəro gotəna, sau Sultan dəye kagalma Javanese ye 40 ro biyazəna su'a fəletəro [[Brunei]] lan, waneye cannon fəletə'a, nzundu cannon ye [[Brunei]] ro yitagattəgə'a.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#cite_ref-6</ref> Bolkiah də sha Batu Tarsilah lan bowozana, karnu kən 19me lan kawu Brunei ye dəwo nəm kaduwu Sultans Brunei ye bayanzəna ma.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#CITEREFLow1880</ref> Shiga kuru suro Silsilah Raja-Raja Berunaiben bowozana, kitawu muskobe karnu kən 19me shidoni nəmkam jili tilodə bayanzənadə.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#CITEREFSweeney1968</ref> Am [[Spain]] bedə shiga Sultan Salan lan bowozana suro [[Boxer Codex]] ben, kitawu muskobe [[Spain]] be karnu kən 16me.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#CITEREFCarroll1982</ref> == Kaala == Bolkiahdə sha ada Borneanbe-a Malaybe-alan su [[Malay]] ben nozana: Nakhoda Ragam, lit.'Kaptin Kaiyyabe'.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#CITEREFLow1880</ref> Amma, ka'aladə Sultan Brunei ye gadero tina kuru am gade Malay Archipelago ye dəro tina.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#CITEREFNicholl1989</ref> Suro karewa gadeyen, shiga lute-a ganga-a baktə səraanaro nozana. Shiga nəmkam diplomacybe-a fitəna-a kəriwutə-aro nozana, shidə kam bəlawurotəma shidoni ngəwusoro bəlawurozə kalangaizə kulastəro lejinma kuru kam hawarra kada ilhamzəgənama.<ref>https://www.bruneitourism.com/wp-content/uploads/2019/08/Islamic-Tourism-Brunei-Darussalam.pdf</ref> == Kərmai == Warata Kərmai Sultan Bolkiah ye də shima zaman dinarre Brunei ye wo. Kərmainzədə suronzən Sarawak-a Sabah-a Borneo-a, kuru Manila-a Sulu Archipelago-a Philippines-a mbeji gulzana. Kuru mowontə kərmaizəye Kalimantanro tartəgəye mbeji, Sambas-a, Kotaringin-a, [[Pontianak]]-a, [[Banjar]]-a, [[Barau]]-a [[Bolongan]]-a kunten.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Bolkiah#cite_ref-FOOTNOTEHughes-Hallett194027_13-0</ref> Shiga suro Silsilah Raja-Raja Berunaiben bowozana kəla shima sultan Bruneibe shidoni "kəriyewa Suluk-a Seludang-a kənasarzənadə". Gargam buroye Sultanate [[Brunei]] ye də, saa buroye sha koktəna də'a kuru sultans [[Brunei]] ye do lardə də'a koksana də'a, shima maudu'u kəraye wo. Sultan Bruneibe buro salakbedə, Awang Alak Betatar-a, yanzəganawa, Awang Semaun-a, suronzan mbeji. [[Ong Sum Ping]]-a, Sultan Bolkiah-adə hawarra gana kəla gargam kərmai Bruneiben, adə dawunbaro. == Lamintǝ == hyh9qnalvtfsribxznqa2gkcgogr8g0 0 2023 23528 23437 2025-04-16T14:03:05Z Ummusalmasuleiman2001 55 23528 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Təlamma Malayaye''' (UK: /məˈleɪ/ mə-LAY, US: /meɪleɪ/ MAY-lay; <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/John_C._Wells</ref> <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Daniel_Jones_(phonetician)</ref> Malaya: Bahasa Melayu, Jawi: بهاس ملايو) shima təlamma Austronesiaye shidoni təlamma hukumaye [[Brunei]]-a, [[Malasia|Malaysia]]-a, [[Singapore]]-aye. Təlamma [[Indonesia]] yedə, təlamma lardəye Malayye nowatadə, shima təlamma [[Indonesia]] ye hukumaye kuru shima təlamma cidaye gədi Timoryedən. Malaydə shiye təlamma nasha kaduwu Malayaye [[Indonesia]]-a anəm [[Thailand]]-ayen manatin. Sammason, amma miliyon 290ye manazan (alamanna miliyon 260 yeyi [[Indonesia|Indonesial]] an tilonzə suro adaanzəyen sunzə "[[Indonesia|Indonesian]]") suro kuluwu anəmgədi [[Asia]] yedən.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Malay_language#cite_ref-10</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Malay_language#cite_ref-11</ref> Təlammadə pluricentric kuru [[macrolanguage]], maananzədə, kufu manado kamanzaro asutinma, au dialect continuum, sandidoni su adaye nozanyidə, kuru sandiya təlamma gadero gozayin amma manazandə. Jili kada təlamma lardəye (bahasa kebangsaan au təlamma lardəye) lardəa kadaye su hukumaye kada'a: Malaysialan, sha [[Bahasa]] [[Malasia|Malaysia]] ("təlamma Malaysiaye") au Bahasa Melayu ("təlamma Malayaye");<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Asmah_Haji_Omar</ref> Təlamma Malayaye kureyedə, kuru Court Malaylan bowotində, shima daraja adabe kawu Malaccayeya Johor Sultanatesyedə kuru adə nankaro təlammadə yimlan Malacca, Johor au Riau Malay bowotin (au su adəa kəllata) sha təlamma Malayicye gadedəa yektəro. Futu Ethnologue 16ye fəlezənadə, təlamma Malayicye kada kərmadəro təlamma gadero somzanadə, Orang Asli təlamma Peninsular Malayyedə kunten, sandiya təlamma Malayyedaa ​​karungudə nankaro waneye təlamma gadero waljin. Kuruson kasuwu Malayye kada mbeji kuru təlamma creoleye (misallo Malay Amboneseye) təlammado Malay kureyedən gowotə kuru Malay Makassaryeya, shidoni təlamma tuskaataro turinmadə. == Lamintǝ == tqndz5vaprmx7nw3j59rg2k1fyu5xz6 0 2024 23521 23452 2025-04-16T13:53:47Z Ummusalmasuleiman2001 55 23521 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Borneo]] də shima kərye kura kən yakkəmewo dunyalan, nəm faraknzə 748,168 km2 (288,869 sq mi), kuru nəm nguwu amyedə 23,053,723 (isawu lardəye saa 2020 ye). Dawu cidi [[Maritime]] Anəmgədi [[Asia]] bedən kara, shidə kərtawa Sundabe kuradəye falnza, yala Javaben kara, fəte Sulawesi ben kara, kuru gədi Sumatraben kara. Jaziradə [[equator]] də farzəna, shidəwo sha retaro yaksənadə. Jaziradə siyasamen kate kəriyewa yakkəben yekkata. Kəriye kərmai kəlanzəye [[Brunei]] yalayedə kashi 1% kalangaidəye gozəna.[4] Kashi 73% [[Borneo]] yedə kalangai Indonesia ye, kuru yala lan, kəriyewa gədi [[Malasia|Malaysia]] ye Sabah-a Sarawak-a yedə kashi 26% kərmaidəye gozana. Kalangai kura [[Malasia|Malaysia]] be Labuan də kəla jazira gana ci kəmaduwu Borneoben kara . '''Ilmu asalbe''' Sokku karnu kən mewun arakkənmi [[Portuguese]] ye kulashima [[Jorge de Menezes]] də amma asal Borneoye'a kəllatadən, sandiye jaziranzadə Pulu K'lemantangro bowozana, shidoni su Borneo [[Indonesia]] ye zaman kərmayero walzənadə.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Borneo#cite_ref-5</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Borneo#cite_ref-6</ref><ref>https://books.google.com/books?id=B48EAAAAQAAJ&q=Pulu+K%27lemantan+&pg=PA21</ref> Kalima kelamantan də Sarawak lan faidatin am do yala jaziradəyen sago zawin dəro.[8] Dinalan sha Borneo lan nowotə, su doni [[Europe]] 'a mairi Brunei'a kəlta karnu kən 16th yedən gowotə, loktu zaman kulashiyen. Kəla [[map]] saa 1601 ye lan, bərni [[Brunei]] ye də sha Borneo lan bowotin, kuru jazira də samma Borneo lan bowotin.<ref>https://i.pinimg.com/originals/14/9f/6e/149f6e24326484c7f2004c1dc50cc6b2.jpg</ref><ref>https://bartelegallery.com/product/antique-map-borneo-by-de-bry-c-1602/</ref> Sudə waneye kalma [[Sanskrit]] be váruṇa (वरुण) lan gowotə, maananzə "nji" au Varuna, ila [[Hindu]] be samibe.[13 Na gadeye wono shidə kalma [[Sanskrit]] be kalamanthana lan gowotə, maananzə "yanawu konnuye", waneye yanawu kəryedəye zauro konnuwa kuru kəliye bayantəro.[14] Zaman [[Malay]] be Indianizedbedən [bayan məradəzəna] su Kalamanthanadə kalma [[Sanskrit]] be kala (loktu au zaman)-a manthana-a (kəltə, konnu fəletə, au konnu fəletə),[15] shidoni waneye yanawu kawudobe bayanjinma.[16] == Lamintǝ == clpu17mtpjmnbs0w8w93l4x1whqfwh5 0 2025 23527 23526 2025-04-16T13:59:28Z Ummusalmasuleiman2001 55 23527 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Suleja''' shima bərni kəriye [[Niger State|Niger]] Nigeria, yala [[Abuja]] bə, bərni kura [[Nigeria]] bə. Yim laan sha bərni Abuja ye də'a tuskatin, dalil nəm karəngənzə nankaro, kuru buron sha [[Abuja]] lan bowotin dəro kawu gomnati [[Nigeria]] ye su də'a [[Emir Sulayman]] Bal lan gozə bərni kura lardəye bəlinro saa 1976 lan.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Suleja#cite_ref-2</ref> Suleja də badiyaram karnu kən 19th ye lan Mohammed Makau, emir [[Hausa]] [[Zaria]] ye dareye də, kuru jaminzə do jihadists Fulani ye sowosayin də yala [[Nigeria]] ye kəriwutəro cidazana də'a kokkono.<ref>https://www.jstor.org/stable/41856707</ref> [[Zaria]], au Zazzau, bərni/kəriye [[Hausa]] ye yala Nigeriaye fal shidoni jihadists [[Fulani]] ye cidiya kazadalanza Usman bin Fodioyen kəriwuzana dǝ. Shima nadonyi dawudi kuluwu bə Ladi Kwali bǝwo, shido Michael Cardewbe suro saa 1950 ben kokkono.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Suleja#cite_ref-4</ref> Fuwuma mowonti kuluwube adəbedə shima Dr. Ladi Kwali, shidoni cidanzə dunya sammason fəletənadə. == Laminte == errb91w4i80w4tujaj3x1q42gfs89il 0 2026 23519 23518 2025-04-16T13:45:53Z Ummusalmasuleiman2001 55 23519 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Bwari=== Bwari də nasha gomnati ganabe suro bərni kura [[Nigeria]] bə. Am bəladəye asalnzadə sandima amma təlamma Gbagyi yǝ manazandə. Mai kuradə shima Esu shidoni Sa-bwaya lan notəna də. Amma, FCT [[Abuja]] lan koktənadən awowa kada faltəna; surodən [[Musa Ijakoro]]'a (kaduwu Koroye gana'a, kuru [[Suleja]] Emirate lan na cidi [[Abuja]] ye'a kukustənadə) naptə kura [[Bwari]] yǝ suro saa 1976yen, kuru shiga Sarki Bwariye'a habtəgə daraja ministaye daraja kən indimiro saa 1997lan Ministry Federal Jemireye bərni kura lardəyedən. Faidatǝ.[2]Ngawo kalla ngəwu-a nəm luwala-a Gbagyis ye kəla Sarki's stool dəga daraja kən indimiro habtəyen, gomnati FCT yedə daji Esu's stool dəga daraja kən yakkəmiro hafsəgəna nyiyanza hangalzadə dabtə nankaro; Gbagyis dəye waltə dayingata kəla asutə mbeji ngawo kərmu Ijakoroyen, nasha "Sarki of Bwari" yedə baro waljin; amma adə wakazənyi, sau tadanzə, [[Muhammad Auwal Ijakoro]] də shima Sarki bəlin [[Bwari]] ye dəga gozə ngawo kərmunzəyen.<ref>https://www.dailytrust.com.ng/koros-gbagyis-battle-for-bwari-traditional-stool.html</ref> == Laminte == aaxwd6x8ni4dz0zac6kqxeqz9vx8gdf 0 2027 23520 23470 2025-04-16T13:49:28Z Ummusalmasuleiman2001 55 23520 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Anəmgədi Asia''' bǝ də shima nasha anəmgədi [[Asia]] be, nashaa doni anəm [[China]] ben karadə, gədi [[India|Indian]] [[subcontinent]] be-a, kuru yala-fəte cidi [[Australia]] be-a mbeji, shidoni nasha Oceania ben karadə.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Southeast_Asia#cite_ref-18</ref> Anəmgədi Asia bedə yala gədi Asia be lan kara, fətero fəte-a [[Bay Bengal]] be-a, gədi [[Oceania]]-a [[Pacific Ocean]]-a, kuru anəm [[Ocean India]] be-aro gədiro. [[Territory British Indian Ocean]] ye də dawun baro kuru suro 26 suro 26 yen Maldives Anəm Asia ye lan, Maritime Southeast Asia ye də shima nasha gade [[Asia]] ye dəwo suro Southern Hemisphere yen kara. Mainland Anəmgədi Asiabedə samma yala Hemisphereben kara. East Timor-a kuru nasha anəm Indonesia be-adə sandima nashawa Anəmgədi Asia be doni anəm equatorben dazanadə. Nashadə karəngə kəltəram [[geological plates]] ben kara, kuru cidawa seismic-a volcanicbe-a zauro kərau.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4470363</ref> Shi Sunda plate də shima awo do ne nasha dəye, lardə'a Southeast Asia ye samma so [[Myanmar]] dawun baro, yala Thailand ye də, yala Laos ye, yala Vietnam ye, kuru yala Luzon Philippines ye də, amma shi Sunda plate də suro Indonesia fəteye də'a gədi Indonesiaye Bali ye dəro. Kawudə [[Myanmar]]-a, [[Thailand]]-a, [[Peninsular Malaysia]]-a, kuru kərtawa [[Indonesia]] be [[Sumatra]]-a, [[Java]]-a, [[Bali]]-a, [[Inda Sunda]]-a, kuru Timor-adə nasha Alpide beltben kara, amma kərtawa [[Philippines]] be-a [[Indonesia]]-a kuru East Timor-adə sandima suro Pacific Fireben kara. Seismic belt indiso Indonesia lan kəltayin, adəye səkə nashadə zauro cidi kərtə-a kuru konnu-a lan fəlangzayin, musammanno [[Philippines]]-a [[Indonesia]]-a lan.<ref>https://archive.org/details/furnaceofcreatio00ches</ref> Shidə alamanna 4,500,000 km2 (1,700,000 sq mi), shidəwo kashi 8% [[Eurasia]] be kuru 3% nasha cidibe sammaso. Nəm nguwu jamayedə miliyon 675 ma kozəna, alamanna 8.5% nəm nguwu jamaye dunyabe. Shima nasha kən yakkəme doni jama ngəwu'a [[Asia]] lan ngawo Anəm Asiabe-a gədi Asiabe-a.<ref>http://www.worldometers.info/world-population/asia-population/</ref> Nashadə adalan kuru kaduwuwa gade-gade, təlamma yer kada kaduwuwa gade-gadeye manazana.[9] Lardəwa mewu nashadəyedə sandima jamiwa karapka Southeast Asiabe ([[ASEAN]]), karapka doni nasha razəwube-a, siyasabe-a, askərrabe-a, ilmu-a, ada-a kəltə kate jamiwanzəben koktənadə.<ref>http://asean.org/asean/asean-member-states/</ref> == Lamintǝ == kiuwyfx1sxzup4w92owhijoam1og96g 0 2028 23464 2025-04-13T22:56:03Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Southeast Asia]] to [[Anəmgədi Asia bǝ]] 23464 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Anəmgədi Asia bǝ]] jck5n8vdt1200lwtk7sesrmjpvoeqc2 0 2029 23515 23514 2025-04-16T13:41:58Z Ummusalmasuleiman2001 55 23515 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Australia''' də, hukumamen Commonwealth of Australia lan bowotin də, shima lardə do cidi Australiaye'a, jazira Tasmania ye'a jazira'a sənana kada'a. Australiadə shima cidi dunyabe shiro flat kuru harzənawo.<ref>https://web.archive.org/web/20200313202829/https://www.australia.gov.au/about-australia/our-country/the-australian-continent</ref> Shidə lardə megadiversebe, kuru nəmkuranzədəye shiro cidi-a yanawu-a kada suwudin surodən saharawa surobe-a karaa ci kəmaduwube-a mbeji. Kakanza amma asal Australiayedə anəm-gədi [[Asia]] yen isa badizana saa 50,000 səta 65,000 kozənadən, woktu kankaraye dareyedən.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Australia#CITEREFVethO'Connor2013</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Australia#cite_ref-ClarksonJacobs2017_25-0</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Australia#cite_ref-Williams-2021_26-1</ref> Woktudo Britishye nabsanadən, amma asal Australiayedə təlamma gadegade 250 manazan kuru adado kureye dinalan mbeji.[21] Gargam Australiabe ruwotənadə [[Dutch]] ye kulashi ci kəmaduwube ngəwuso karnu kən 17th lan badiwono. Nasaraye kərmai notodə 1788lan badiwono, [[New South Wales]] də koktəlan. Dawu karnu kən 19medən, nashadə'a nguwuso am [[Europe]] ye kulasana kuru lardə'a Britishye kəlanza'a wuzayinma uwu gade kokkada, falnzawoso gomnati kəlanzə'a səwandəna saa 1890 lan. Adəye gozə kowono kərmai kəlabe sərayin [[United Kingdom]] lan, shidoni doka [[Westminster]] be 1942ye fəlezənadə, kuru doka Australiaye 1986yedəye fəlezənadə.[22] Australiadə lardə majaliskuye demokradiyaye kuru kərmai kərmaiye kəriyewa arakkə'a kəriyewa mewu'a. Nəm nguwu amnzaye miliyon 28 karəngadə zauro bərni'a kuru nguwuso ci kəmaduwuye gədiyedən.[23] Canberra də shima bərni kura lardəye wo, amma bərni'a do nəm nguwu jamiye də sandima [[Sydney]] 'a [[Melbourne]] 'a, indiso nəm nguwu jamiye miliyon 5 ma kozəna.[23] Ada Australiabedə gade-gade, kuru lardədə shima lardə doni am lardə diyaben tambo ngəwuwo dunyalan. Shidə zauro arziyinzə fuwuzəna[24] kuru shima lardə doni fandi jamaye zauro nguwu'a dunyalan.[25] Arziyinzə cidibe ngəwu-a nəmkam kasuwube dunyabe ngəla-adə arzənyi lardəbero zauro faidaa. Shidə daraja kura nasha nəmngəla kənəngabe-a, nəlefa-a, ilmu-a, nəmkambe razəgəbe-a, nəmkambe jamabe-a kuru hakkuwa siyasabe-ayen.[26] == Lamintǝ == fuz7ld45yrc2qu1511j1ylcx2viof9x 0 2030 23512 23511 2025-04-16T13:31:38Z Ummusalmasuleiman2001 55 /* Gargam */ 23512 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Asokoro''' də shima bəla kura do [[Abuja]] lan, bərni kura [[Nigeria]] ye. Districtdə shima [[ECOWAS]] Secretariat dəwa mbeji; [[headquarter NIA]] ye-a, [[NFIU]]-a, [[NBC]]-a, [[FCCPC]]-a, [[FHA]]-a ye; [[headquarter Television]] be Africa be-a kuru [[TVC News]] [[Abuja Bureau]]-a; ofiswa [[WHO]]-a, [[IOM]]-a, kuru [[World Bank]]-a; [[Villa]] kura lardǝbe [[Aso Rock]] be; embassies 18 yeyi kuru consulates; kuru otels kəriyewa 36 kəriye [[Nigeria]] be sammaso mbeji. Asokoro ye [[Abuja Central Area]] yala fəte ye dəga kalangaizəna, [[Guzape]] anəmye-a [[Garki]]-a fətero. Shima doyen [[Abuja]] ye.<ref>https://web.archive.org/web/20070927235025/http://www.istc.org/sisp/?event_id=153222&fx=event</ref><ref>https://www.finelib.com/cities/abuja/government/embassies</ref><ref>https://www.researchgate.net/publication/337226354</ref>[2][3][4][5][5] ... == Gargam == Asokoro də fərtənzə mbeji suro hijra am Koroye lan, Dodonniya ye fuwumanzə, saa 1798. Buro salak lan Likoro karəngə [[Zaria]] yen kuru Kwaya lan [[Abuja]] ro lezana kuru karəngə kauye shiro Shishimpe gultin dəro napsana, darelan Galadimawa ro lezana loktu nəm nguwunza tərayin lan. Bəladiyadə zauro ganaro walzənadən nəm nguwunza tərayinro, Zumboro lezana (maananzə 'na shawa'). Am gade nabsanadə, amma Gbajiyedə, Bauchilan isa kuru Kurundumalan kəlanza kokkada. Hijirawu Ebiraye laadə loktu fallan nazaana kuru na Asoyedəro sunza, maananzə 'shiye ra'ama'. Daji, su Asokoro bedə maananzə 'Koro Aso'. <ref>https://dailytrust.com/origin-of-koro-tribe-of-abuja-ii/</ref>Eymology gade su Asokoro bedə raktə [[Aso Rock]]'a leyata, nadən kara. Kawu kuradə shima am Gbagyebe nanzan dasaanadəro kara. Futu fasari adəye fəlezənadən, kawudə sunzə Aso, maananzədə 'kənasar' Gbaji lan. Adəye səkə, kalma Asokorodə raktə suro nəmkam ammayedən gowotə 'am kənasarbe'.[7]: 1 [8]: 8 Loktu saa 1970-a 1980-a yen, [[Abuja]] ye gar-a fuwutə-a nguwu sədəna, bərni kura Nigeriaye ro waltəro təmazəna, Lagos'a kənasarjin. Faltə adəye suronzən gumnatiye am ngəwu nashadən dasaanadəga gadezəna. Yim kawu kəntawube 12 kəntawu December saa 1991, Abujadə hukumamen bərni kura lardəyedə warmajiwo, kuru Asokoro də suro bəlanzə arakkəben kara. Districtwa gadedəye suronzan [[Maitama]]-a, [[Wuse]]-a, [[Garki]]-a, bəla kasuwube daube-a, kuru Arms yakkə-a mbeji.[7]: 1 [8]: 6 <ref>https://www.researchgate.net/publication/362944995_URBAN_SPRAWL_IN_ABUJA_-A_CASE_STUDY_OF_THE_ASOKORO_EXTENSION_OF_THE_FEDERAL_CAPITAL_TERRITORY_FCT_By_CHAPTER_ONE</ref> == Lamintǝ == crdtyufblnp4jfoc0xa7z122wsyhkvd 0 2031 23513 23503 2025-04-16T13:34:10Z Ummusalmasuleiman2001 55 23513 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Gwandara]] də təlamma Chadicye fəteye, kuru Hau sǝye karəngənzə. Təlamma nzədə kada yala [[Nigeria]] yen manatin, nguwuso yala dawu Nigeria yen amma Gwanda rǝye amma nabsana laa amma 30,000 yeyi. Sandidə nguwuro [[Abuja]]'wa, [[Niger]]'wa, [[Kaduna]]'wa, [[Kogi]]'wa kuru bəla bəlin Karshi-a, Karu LGA-a, kəriye [[Nasarawa]]'wa lan tuwandin. Karshi bəlin də Emir Gwandara bə daraja buro salak bə [[Muhammadu Bako]] III (PhD) mbeji. Amma Gwandarayedə sandima təlamma asal FCT Abuja ye falnza, bərni kura Nigeria yedə.Təlamma Nimbia bə fasal lambabe duodecimal bə mbeji (sandiye furtə 12lan somzayin), amma təlamma gade, alamanna Karshi cidiyanzən, fasal decimal bə mbeji.<ref>https://www.ethnologue.com/language/gwn</ref><ref>https://web.archive.org/web/20081005230737/http://www3.aa.tufs.ac.jp/~P_aflang/TEXTS/oct98/decimal.html</ref> {| class="wikitable" ! ! Nimbia ! Karshi |- ! 1 | da | da |- ! 2 | bi | bi |- ! 3 | ugu | uku |- ! 4 | furu | huru |- ! 5 | biyar | biyari |- ! 6 | shide | shida |- ! 7 | bo'o | bakwe |- ! 8 | tager | takushi |- ! 9 | tanran | tara |- ! ten | gwom | gom |- ! eleven | kwada | gom sha da |- ! twelve | tuni | gom sha bi |} Nimbia də, shidoni Gwandara gade dən tətandənadə, nizam duodecimal bedə təlamma gədi Kainji mashiyedən səbandənaro təmatəna. Shidə duodecimal hatta duno furtə mewun indinbe: Nimbia 12 lamba fasal lamba be notəna yaktə kəske lan. {| class="wikitable" |tuni mbe da || 13 || (dozen and one) |- |gume bi || 24 || (two dozen) |- |gume bi ni da || 25 || (two dozen and one) |- |gume kwada ni kwada || 143 || (eleven dozen and eleven) |- |wo || 144 || ([[gross (unit)|gross]]) |- |wo bi || 288 || (two gross) |} ==Lamintǝ== exekmb0asrrik6mk7wz6xh213e094dz 0 2032 23532 23531 2025-04-16T14:11:00Z Ummusalmasuleiman2001 55 23532 wikitext text/x-wiki Sabon Wuse də shima kərmai kura gomnati gana Tafa ye kəriye Niger ye lardə Nigeria ye lan.<ref>https://www.dailytrust.com.ng/niger-lg-election-how-returning-officers-disappearance-created-logjam.html</ref> == Laminte == g2iazrzf4o1e2xny29umodght062zcc 0 2033 23550 23549 2025-04-17T15:20:53Z MohammedBama123 36 23550 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Ethiopia''', [c] hukumamen kərmai Democratic Republic Ethiopia yedə, shima lardə do suro Horn [[Africa]] ye gədi Africa yǝ lan kara. Kalangaiyya Eritrea'a yala-a yala-gədi-a, [[Somalia]] gədi-a, [[Kenya]]-a anəmro-a, anəm [[Sudan]]-a fəte-a, [[Sudan]]-a yala-fəte-a ye-a. Ethiopia də nasha cidiye kilomita square 1,104,300 (426,400 sq mi).<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopia#cite_note-18</nowiki></ref> Saa 2024 lan, am miliyon 132 yeyi mbeji, shima lardə do am nguwu'a dunyalan, am nguwu'a [[Africa]] lan ngawo [[Nigeria]] yen, kuru lardə do am nguwu'a dunya lan.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopia#cite_note-csa2-19</nowiki></ref> <ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopia#cite_note-ReferenceB-20</nowiki></ref>Bərni kura lardəye'a bərni kura'a də, [[Addis Ababa]] də, kilomita kada fəte gədi Africa yǝn mbeji shi done lardədə'a Africa'a Somali'a ro yaksəna də.<ref><nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Ethiopia#cite_note-CIA2-21</nowiki></ref> Am zamanbedə Ethiopia zamanbelan fəlangzana kuru nasha gədibe-a na gade-aro lezana zaman Middle Paleolithic bedən.[19][20][21][22][23] Suro saa 980 BC yen, Mairi D'mt ye də kərmainzə kəla [[Eritrea]]-a yala Ethiopia-a ye dəga gərzəgəna, amma Mairi Aksum ye də kəla furumtəram kəla furumgata saa 900 ro sədəna. Adin adin kəristabedə mairidəye 330 lan səmowona, kuru Islam də Hijra buro salak bə suro saa 615 ben isəna.[25] Ngawo Aksum ye suro saa 960 lan wurtənayen, kərmai Zagwe ye də nasha yala-dawu Ethiopia ye dəga sunotin hatta Yekuno Amlak ye suro saa 1270 yen kərmaizəna, Ethiopia Empire-a Solomonic dynasty-a dəga kərmaizəna, kəla Solomon-a Queen of Sheba-a ye cidiya tadanza Menelik I. empire də daraja lan wurazəna, nasha kəriye'a faraktə-a kuru kəriwu nasha batawunzəye'a kəriwutə-a lan; zauro nowatadə, kəriwu Ethiopia-Adalbe (1529-1543) banazəgə mairidəga yaktəro, banazəgə nasha kərmai dəga yaktəro, shi do ne dareram lan suro dau-a Zemene Mesafint yen dau karnu kən 18th ye lan. Emperor Twodros II ye Zemene Mesafint dəga dawono badiyaram kərmaizəye saa 1855 lan, adəye waltəm kəlta-a zaman zamanye-a Ethiopia ye dəga suwudəna.[26] == Lamintǝ == [[Category:Ethiopia]] [[Category:BRICS nations]] 6qeddl9iilgcogcqs7g6wb07x24kdvo 10 2034 23545 2025-04-17T14:38:49Z Sakura emad 530 Deletion template+ 23545 wikitext text/x-wiki <div name="Deletion notice" class="notice" id="delete" style="margin:0 5%; padding:.5em; background:{{{bgcolor|#FEE}}}; border:2px solid #900; text-align:left; font-size:95%;"> '''This page is nominated for quick deletion because it contains the reason: ''{{{1|<big>{{xunre|unknown}}</big>}}}''''' Please only remove this notice if you object to the deletion and explain why you think this page should not be deleted, following the instructions at [[Wikipedia:Criteria for deletion]]. <span class="plainlinks"> ''Also, please check what links to this page at [[Special:Whatlinkshere/{{SUBJECTPAGENAME}}]], its [{{fullurl:{{SUBJECTPAGENAME}}|action=history}} edit history], and its [{{fullurl:Special:Log|page={{SUBJECTPAGENAMEE}}}} deletion log] before proceeding with the [{{fullurl:{{SUBJECTPAGENAME}}|action=delete}} deletion].'' </span> </div> <includeonly>{{{category|[[Category:Quick deletions]]}}}</includeonly> <noinclude> * This template is used by typing <nowiki>{{delete|</nowiki>''reason''<nowiki>}}</nowiki> to request a quick deletion. </noinclude> qofdyuzaqvb54dccpefwqakn021cdil 0 2035 23580 23577 2025-04-18T21:02:55Z Ummusalmasuleiman2001 55 23580 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Kenya''',[a] hukumamen shiro Republic of Kenya gultində,[b] shima lardə gədi [[Africa]]<nowiki/>bewo. Nəm nguwu jamayedə miliyon 52.4 ma kozəna dau saa 2024 yen,<ref>https://www.knbs.or.ke/</ref>[13] Kenya də shima lardə kən 27 me nəm nguwu jamaye dunyalan<ref>https://www.knbs.or.ke/?p=5621</ref>[7] kuru kən 7 me nəm nguwu jamaye suro [[Africa]]<nowiki/>yen. Bərni kura Kenya ye də shima [[Nairobi]], amma bərninzə kura kuru kən indimi də, shima bərni kura ci kəmaduwuye [[Mombasa]] ye də, kəla [[Mombasa Island]] yen suro kəmaduwu [[Indian Ocean]] ye lan kuru cidi dərizə kəlzəna lan kara. [[Mombasa]] də shima bərni kura kərmai [[British]]<nowiki/>ye gədi [[Africa]]<nowiki/>ye'a nzəliwo'a,<ref>https://www.britannica.com/place/Mombasa</ref>[14] shidoni kərma'a Kenya'a anəmfəte [[Somalia]]'a suronzən mbejidə, saa 1889 lan səta 1907 ro saadənan. Bərni'a gade faida'a də sandima [[Kisumu]]'a [[Nakuru]]'a. Kenyadǝ shiga yalafǝtenzǝn [[South Sudan]], yalanzǝn [[Ethiopia]], gǝdinzǝn [[Somalia]], [[Uganda]] fǝtǝnzǝn, [[Tanzania]] anǝmnzǝn, kuru kǝmaduwu Indianbe anǝmgǝdinzǝn. Kenya ye kəndaramzə'a, yanawu'a nəm nguwu jamaye'a də zauro gadezana, sami kauye mafiye'a (Batian'a, Nelion'a Point Lenana'a kəla Mount Kenyayen) karaa'a dərizə kəlzəna, dabba karaye'a nasha'a bareye'a har yanawu'a fəte'a rift valley'a fertile'a kuru further counties'a fertile'a ro saadəna. saharawa absolute (Sahara [[Chalbi]]-a [[Nyiri]]-a). Am Kenyaye buro salakkin nabsanadə barama-saptəmaso, alammaanna amma Hadzaye kərmayero.<ref>https://repository.kulib.kyoto-u.ac.jp/dspace/bitstream/2433/68396/1/ASM_S_26_257.pdf</ref>[15][16] Futu ilmuwu kaduwuye nozanadə kareya adayeya kareya shilayeya, amma təlamma Cushiticye manazandə buro salakkin cidi Kenyayedən nabkada kate 3,200-a 1,300 BC-ayen, loktudo sandiya Lowland [[Savanna Pastoral Neolithic]]<nowiki/>lan notənadə. Sunyima təlamma Niloticye manazandə (kaduwu Kenyaye təlamma Niloticye manazandə) South Sudan kərmayero hijra badizana saa 500 BCyedai.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kenya#cite_ref-EhretCHS_19-0</ref>[17] Amma Bantuyedə ci kəmaduwuyedən nabkada kate 250 BC-a 500 AD-ayen.[18] Kəltəramma [[Europe]] yedə 1500 AD lan badiwono mairi [[Portuguese]]<nowiki/>ye'a, kuru Kenya'a notodə karnu kən 19medən badiwono loktu [[Europe]]<nowiki/>ye [[Africa]]'a kulastayen. Kenya zaman kəmayedə suro kərmai [[British Empire]] ye 1895 lan koksənadən ciwono kuru ngawodən Kenya Colony, shidoni 1920 lan baditənadə. Kambiyi kada kate UK-a colony-a yedə shima Mau Mau revolution ro suwudə, shidoni 1952 lan baditənadə, kuru kərmai kəlabe Kenyaye warmatəgə suro saa 1952 yen. Kəlakəl lardəwabe. Dustur kərmaye adə suro saa 2010 yen gowotə kuru dustur kərmai kəlabe 1963 yedəga falzəna. Kenya də shima lardə do kura lardəye wakiljin ma, shi do ne am kartəna də jama'a wakilzayin kuru kura lardəye də shima kura lardəye'a gomnatiye'a.[19] Kenya də shiye wakil [[United Nations]] ye, [[Commonwealth]] ye, Bank Dunyaye, Fund Kungənaye Dunyaye, Karapka Kasuwu Dunyaye, COMESA, Shararam Zalumye Dunyaye, kuru karapkawa dunyabe gadeso. Kuru shidə kəlakəl kura [[NATO]] gənyi [[United States]]<nowiki/>be. GNI nzə 1,840,<ref>https://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD?locations=KE&year_high_desc=true</ref>[20] Kenya də lardə fandi gana-dauye. Arziyi Kenya yedə shima kən indimi gədi-a dawu-a [[Africa]]<nowiki/>ye lan, ngawo Ethiopia yen, Nairobi də shima dawudi kasuwuye kura nasha dəye.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kenya#cite_ref-second-largest-economy_23-0</ref>[21] Agriculture də shima nasha kurawo; shayi-a kofi-adə karewa adabe kungənaye, amma kambil bəlində duwaro wurajin lardə diyabero sutuluwin. Sanyaram cidabedə shiye awo razəgəbe suwudinma kurawo, musammanno bəladəriye. Kenya də shiye wakil kasuwuye gədi Africaye,<ref>https://www.eala.org/uploads/The_Treaty_for_the_Establishment_of_the_East_Africa_Community_2006_1999.pdf</ref>[22][23] amma karafkawa kasuwuye dunyabe laadə sha nasha [[Greater Horn of Africa]]<nowiki/>yero gozana.[24] [[Africa]] də shima kasuwu Kenya ye awo lardə diyayero sutuluyin ma kurawo, ngawodən [[European Union]].<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Kenya#cite_ref-27</ref>[25] == Lamintǝ == 2ajy4chcydxez0pzyda7mjs5gjax8ur 0 2036 23575 23574 2025-04-18T20:41:55Z Ummusalmasuleiman2001 55 23575 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Jimmy Wales''' Jimmy Donal Wales (kəntawu Shawur bə be kawunzə 7, saa 1966 lan katambo), kuru shiga Jimbo Waleslan nozanadə, kasuwuma intanet bə lardə [[America]] bə, kərmai intanet bə, kuru kasuwuma kungəna bə kureye. Shidə kam do ne kitawu kəra gultuwuye riwa nzəraye, [[Wikipedia]], kuru cida wiki nzəraye Fandom (Wikia buroye) dəga koksənama. Cidawa intanetbe gadeson cidazəna, Bomis-a, [[Nupedia]]-a, WikiTribune-a, WT Social-a kunten. Wales də sha Huntsville, [[Alabama]] lan katambo, nadən maaranta Randolph ye dəro kərawono. Shiye degree bachelor's-a master's-a nasha kungənaye lan Jamiya Auburn-a Jamiya Alabama-a lan səbandəna. Mowonti digiribe lan, Wales də jamiya indilan kəra gulzəna; shiye lezə kawu PhD tamojinro cida kungənaye gotəro kuru dare cida darekta kulashi bə Chicago Options Associatesbero cidawono. Suro saa 1996 lan, Wales-a gawilma indi-a ye Bomis-a kokkada, <ref>https://www.theguardian.com/theobserver/2014/aug/03/observer-profile-jimmy-wales-wikipedia</ref>shi do ne fotowa nəm shawaye fəlejin ma. Bomis də shima kungəna buroye kəla kitawu [[Nupedia]] (2000-2003) ye dəro cina. Yim kəntawu Razab bə kawunzə 15, saa 2001, Larry Sanger-a amma gade-a, Wales ye Wikipedia badiwono, kitawu kərabe kəlanzəlaro kuru zauro wurazəna kuru mayawaro walzəna. Suronzə jamaye wurajinna soro, Wales də shima fuwutəgəma kuru manamanzəro wallono. Shiga gargamlan co-founder ro gozana yaye, shiye kambiwuzəna, kəlanzə shima founder faldəwo. == Lamintǝ == k2dapp1dx6dnw0phy3n65qvdd3b2y8k 0 2037 23582 23579 2025-04-18T21:04:27Z MohammedBama123 36 23582 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ===Nupedia=== Nupedia də shima təlamma kadaye online encyclopedia ye shi do ne ruwowanzə banama kəlanza kəlzanaye ruwozana ma kuru ilmu mauduwuye nozana ma, editor maskuye kulasana kawu baktinro, kuru laisiyenzə mbeji kəla awo kəlanzən gənatəyen. [[Jimmy Wales]] ye sha kokkono kuru Bomis ye ruwozə, Larry Sanger də shima edita kura wo. Nupedia də cidazəna kəntawu March saa 2000 lan səta kəntawu September saa 2003 ro saadənan. Nupedia də kataffa tulur kasattəye mbeji awo ruwotəna dəga kaltəro kawu gənatəro, live wiki-based update diwo dəro. [[Nupedia]] də komiti maskuwaye sha dawarzana kuru sandima doka dəga bayanzana. Saa buroyedən ruwowa 21 bas mbeji,[a] [[Wikipedia]]'a rataltəgəmen ruwowa 200 suro kəntawu buroyedən mbeji, kuru saa buroyedən ruwowa 18,000 mbeji.[2] [[Wikipedia]] yedei gənyi, Nupedia də wiki gənyi; shidə susudəro suro futu peer-reviewben bayantəna, shidəwo ruwonzəga nəmngalwo encyclopedias maskubedəga rataltəyinro dawartənadə. Nupedia ye maləmma (PhDs lan ngəla) awo kəlanzaro yiwoye səraana.[3] Kawu cidanzə dajinro, Nupedia ye ruwowa kasatkata 24 sutuluwuna[4][5][6] shidonyi cidanzə waltəm wutəbe tamozənadə kuru ruwowa gade 150 tədin.[7] Wales ye [[Wikipedia]] lan ruwo kəske’a gənatə’a səraa, amma Sanger ye katab do Nupedia ye faidatəna də’a səraa. nvkeo4kt82t7rwoq9mt7v3stvs47wvu 0 2038 23591 23590 2025-04-18T21:20:11Z Umargana1 21 23591 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Nairobi''' də shima bərni kura lardə [[Kenya]] ye wo. Bərnidə nasha anəm dawu [[Kenya]]<nowiki/>ben kara, nəm kuruwu mita 1,795 (5,889 ft) yeyi. Sudə jumla Maasaibe Enkare Nairobi lan goatə, shidoni maananzə 'na nji amusu', kəmoduwu Nairobibe shidoni bərnidən sədinmadə. Bərnidə nəm nguwu amyedə 4,397,073 suro isawu 2019 yen.<ref>https://web.archive.org/web/20191113191208/https://www.knbs.or.ke/?wpdmpro=2019-kenya-population-and-housing-census-volume-i-population-by-county-and-sub-county</ref><ref>https://www.isocarp.net/Data/case_studies/1662.pdf</ref>[7][8] Nairobi də fato majalisa Kenya ye kuru kasuwu'a Kenya ye duwu kada'a kuru kampani'a kura kura dunyabe'a, surodən cidaram korbe [[United Nations]] ye'a ([[UN Environment]]) kuru Ofis [[United Nations]] ye Nairobi lan [[(UNON]]) mbeji. Nairobidə dawudi kasuwu-a ada-aye. Shi [[Nairobi Securities Exchange]] (NSE) dǝ shima kasuwu kura do suro lardǝ [[Africa]] ye dǝlan kuru shima kasuwu do kǝn indimi suro lardǝ dǝyen. Shima [[Africa]]<nowiki/>lan [[stock exchange]] kura kən diyaumewo nasha nəmngəwu kasuwuben, raksə kasuwu miliyon 10 wajiya sədin. Kuru suronzən Na Nairobibe mbeji. Nairobidə bərniwa kəra gultuwuye [[UNESCO]]<nowiki/>be dəro 2010lan karaa. Nairobi də suro saa 1899 yen hukuma'a kərmai kərmaiye lardə [[British]] ye gədi [[Africa]]<nowiki/>ye sha kokkada, naptə na cidi maara cidiye [[Uganda]]-[[Kenya]] ye lan. Hukumawaye sha na naptəye ngəlaro saraana dalil nəm kuruwunzə-a, yanawu kawudo-a, kuru nji ngəla-a nankaro.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nairobi#cite_ref-Greenway2_11-0</ref>[9] Bərnidə duwaro wurazə [[Mombasa]]'a falzə bərni kura Kenya ye suro saa 1907 yen.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Nairobi#cite_ref-12</ref>[10] Ngawo kərmai kəlabe suro saa 1963 yen, Nairobi də bərni kura lardə [[Kenya]] yero wallono.<ref>https://www.britannica.com/place/Nairobi</ref>[11] Loktu Kenya ye buroyedən, bərnidə dawudi cidaram kofi-a, shayi-a, sisal-a yero wallono.<ref>https://historytimelines.co/timeline/nairobi-kenya</ref>[12][13] Gomnatiwa sələmye kərmai kəlabe sətanadən Nairobi'a garza kuru bərni kura zamanbero kalakca nəm nguwu am ngəwu'a kuru razəwu'a wurajinma.<ref>https://historytimelines.co/timeline/nairobi-kenya</ref>[14] == Gargam == Hawar kura: Gargam Nairobibe Kashimo zamanbe nankaro, loktu Nairobibe wune. Saa buroye [[Nairobi]] suro saa 1899 Na Nairobi ye də buro salak lan cidi njiye am sunyima soye napsana, Maasai, am kasuwu cintəye, am Akamba ye, kuru am barewu Kikuyu ye.[15] Su Nairobi kəlanzəmadə bayan Maasaiben kedo maananzə 'nji amusu', shima nji amusu doni nadən sədinmadə.[16] Kənde [[Uganda]] Railwaybedən, nadə [[Sir George]] [[Whitehouse]]<nowiki/>be asuzəna na karewa gənatəbe nankaro, na shuntingbe kuru na cidawu Indiabe cida maara cidiben cidazayin dəro. Whitehouse, chief engineer maara cidiyedə, nadə'a na naptəye ngəlaro səraa dalil nəm kuruwunzə'a, yanawu kawudo'a, nji ngəla'a kuru kawu Limuru escarpments də'a kəmbaro.[17][18] Karnonzədə attəson cidawu suro gomnati Protectoratebedəye zorzana sandiye nadə zauro flat, njiye ngəlaro təmzayinba kuru suro awowa təmzayinbaro fanzayin.[15] == Lamintǝ == t3t4v3bp1nb9agfi9ceog3e7jvksux1 0 2039 23619 23618 2025-04-21T09:25:55Z MohammedBama123 36 23619 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Mombasa''' də bərni ci kəmaduwuye anəmgədi Kenyaye ci kəmaduwu Indian yedən. Shima bərni kura lardə [[British East]] [[Africa]] ye buro salakye wo, kawu [[Nairobi]] də bərni kura lardəye ro saa 1907 lan habtəyinro. Kərmadə bərni kura lardə Mombasa County ye. Bəladə sha "bərni bəl-a liwula-a" lan nozana lan. Shima bərni kureyǝ kuru kura lardədəye (c. 900 A.D.) kuru bərni kura kən indimi ngawo [[Nairobi]] yen, nəm nguwu am 1,208,333 yeyi futu isawu 2019 ye lan.[1] Na Mombasa ye kəla kəmaduwu Indian ye dəye sha na kasuwuye gargam ye ro kalaksəna,[4] kuru lardəwa kadaye sha sunotin dalil nashanzə zauro faida'a nankaro. Kitawuwa gargam maranta [[Kenya]] bedəye Mombasadə saa 900 A.D lan koktənadə fəlezana.[5] Shidə bərni kasuwu bə zauro fuwuzənama karnu kən 12th yedən, futu ilmuma cidiye Arab bə al-Idrisi ye suro saa 1151 lan gulzəna yedai. Shidə nasha kərmai Kilwa Sultanate ye alamanna badiyaram karnu kən 14th ye lan səta hatta sultanate Mosqueest Mombana ye suro saa 1513 A yen wurtəna dəro. gartəna c. 1300. Mashidi Mandhry bedə, suro saa 1570ben gartənadə, suronzən minaret mbeji kuru suronzən arch ogeebe nasha laaye mbeji. Bərnidə dare cidiya kərmai Omani Empire bə dareram karnu kən 17th ben kara. == Lamintǝ == pxz45gc0bvavc79m2sh7qsvdnyfu2vi 0 2040 23632 23631 2025-04-21T10:35:12Z Umargana1 21 23632 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Pope Francis''' (Jorge Mario Bergoglio lan katambo yim 17 Disemba 1936) (21 April 2025 bǝ lan bawono) shima kura Coci Catholic be kuru kərmai kəriye Vatican bǝ yim 13 March 2013 lan səta har kərmunzəro yim Easter be Monday, 21 April 2025 lan). buro salakkin [[America]]-a [[Hemisphere]] Anəmye-a lan, kuru buro salakkin diya Europeben katambo au wurazana tən karnu kən 8th-lan pope Syriabe Gregory III lan. Buenos Aires, Argentina lan katambo, Bergoglio də sha 1958 lan Jesuits ro kəllataro ilhamzəgəna ngawo dondi zauro sətanayen. Shiga suro saa 1969 lan maləm adin Catholicbero cado; saa 1973 lan səta 1979 ro saadənan, shima kura kəriye Jesuitbe Argentinabewo. Shidə bishop kura Buenos Airesbero wallono saa 1998lan kuru saa 2001lan Pope John Paul IIye shiga kardinalro coko. Ngawo Pope Benedict XVI ye kərmainzə kolzənayen yim kawu 28 kəntawu Februarybe saa 2013 lan, samno papalbeye Bergoglio'a kərmainzəro karzəna yim kawu 13 kəntawu Marchben. Shiye Francis dəga su papalbero karzəna kəla daraja Saint Francis Assisibe nankaro. Suro kənənganzə jamaye sammason, Francis də sha nozana kəla nəm kəlanzə-a, kanjimarinzə Alaye-a, dunyalan shiga pope ro turin-a, talaawaro hangal gənatə-a, kuru zande ndikate adinbe-aro hangal gənatə-a. Shiga nozana kəla shiye nəmkam kəla papacyben sədinba am ngawonzəyedəa kozənaro, misallo, fato kəsotobe Domus Sanctae Marthae (House of St. Martha) lan naptə karzəna fato papalbe Apostolic Palacebedən naptə karzənaro.<ref>https://www.ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments,%20https://www.ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments</ref> == Lamintǝ == moyiyin1jgsfkdjv5ssauj8pemilk7p 0 2041 23642 23641 2025-04-21T20:26:04Z MohammedBama123 36 23642 wikitext text/x-wiki === Malawi === {{Databox}} Republic of Malawi dǝ, shima lardǝ do suro Anǝmgǝdi [[Africa]] yen dagǝnamawo. Fətənzən [[Zambia]] kalangaiyya, yalanzən-a yalagədinzən [[Tanzania]], gədinzən, anəmnzən, anəmfətenzən [[Mozambique]] kalangaiyya. [[Malawi]] də nəm faraknzə kilomita 118,484 (45,747 sq mi) ma kozəna kuru nəm nguwu jamayedə 21,240,689 (2024 lan).[10] Bərni kura [[Malawi]] ye kuru bərni shiro kurawo ba də shima Lilongwe. Shi kura kən indimidə shima Blantyre, kən yakkəmidə shima Mzuzu, kuru kən diyauminzə kuradə shima Zomba, bərni kura lardəye kureyedə. Nasha [[Africa]] ye kərmadə Malawilan notənadə karnu kən 10medən Akafulaye napsana, kuru sandiya Abathwalan notənadə. Daren, kufuwa Bantuyedə isa Akafuladəa duwaza kuru mairi kada cotulowo alammaanna mairi Maraviyeya Mairi Nkhamangayeya, gadedə karnu kən 16medən fuwuzana.[11][12] Suro saa 1891 yen, nadə Nasaraye sandiya səmowona nasha British yǝ Dawu [[Africa]] ye Nzəliwoyen, kuru sunzə Nyasalandro falzana suro saa 1907yen. Suro saa 1964yen, Nyasalanddə lardə kəlanzəyero wallono naptə mairi [[Commonwealth of Nations|Commonwealth]] ben cidiya Waziri Hastings Bandayen, kuru sunzə faltə Malawi ro kalakkada. Ngawo saa indiyen, Banda kura lardǝ bəro wallono lardǝ dǝga jamiyya falro kalaksǝnalan. == Lamintǝ == atl76sn2beemcep98qw0ifb3884agmf 0 2042 23777 23776 2025-04-28T14:22:11Z MohammedBama123 36 23777 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Zambia''' '''Republic of Zambia''' də,[d] shima lardə do kəla kəltəram dawu-a, anəm-a gədi-a [[Africa]] ye lan.[9] Ngaidǝn sha anǝm-dawu [[Africa]] be au anǝm Africabero bowotin. Yalanzən [[Congo|Democratic Republic of Congo]], [[Tanzania]] yalanzən gədinzən, gədinzən [[Malawi]], anəmgədinzən [[Mozambique]], Anəmnzən [[Zimbabwe]] 'a [[Botswana]], Anəmfətənzən Namibia, kuru fətənzən [[Angola]]Bərni kura Zambia yedə shima [[Lusaka]], nasha anəm-dawu Zambia yen kara. Nəm nguwu jamayedə nguwuso nasha [[Lusaka]] ye anəmlan kuru [[Copperbelt Province]] yalalan, na doni arziyi lardə dəye kuradə. Buro salakkin amma [[Khoisan]] ye nabsanadə, nasha də Bantuye faraktənza karnu kən mewun yakkənmedən lezəna. Ngawo Nasaraye ammasonotindən karni 18 yedən, [[British]] ye nashadəa noto British ye Barotziland-yala-fəte Rhodesiayeya yala-gədi Rhodesiayeya datəramma karni 19 yelan tumowo. Sandi anyi kəlta (1911) lan yala Rhodesiaye cado. Loktu kərmai notoyedən, Zambia də gomnati Londonlan sha sunotin shawari Kamfani [[British]] [[South Africa]] ye lan. == Lamintǝ == s883jtck35xyyr38j7g7jg925oy3nq7 0 2043 23690 23689 2025-04-24T04:41:24Z Umargana1 21 23690 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Tanzania''',[c] hukumamen shiro Republic of '''Tanzania''' gultində,[d] shima lardə doni gədi [[Africa]] ye suro nasha kəmoduwu kura [[Africa]] yedən. Yala-fətenzən [[Uganda]] 'a kalangai; [[Kenya]] lan yala-gədi; kəmaduwu Indiabedə gədilan; [[Mozambik]]-a [[Malawi]]-a dǝ anǝmlan; Zambia dǝ shima anǝmfǝtenzǝwo; kuru Rwanda-a, [[Burundi]]-a, kuru lardə [[Congo]] be-a fəten. Futu kom-komi lardəye saa 2022 ye fəlezənadə, Tanzania də nəm nguwu jamaye də miliyon 62 yeyi, adəye sha lardə do nəm nguwu jamaye'a anəm [[equator]] ye lan kara. Kaduwu faida'a do adamgana be kada Tanzania lan tuwondǝn. Zaman kawuye-a ngarkime-adən, hijra kawu gargammayedə Tanzaniaro amma təlamma [[Cushitic]] ye anəmyedəa samunnam amma Iraqwye zaman kərmayedəa sandidoni [[Ethiopia]] kəmayedən anəmro lezanadə; [[Datoog]] də, shidoni nasha kalangai [[Sudan]] anəmye- [[Ethiopia]] yedən fəlangzənadə kate saa 2,900-a 2,400-a kozənadən. Dareram karnu kən 19 me lan, cididə cidiya kazadala [[German]] ye lan kara gədi [[Africa]] ye [[Germany]] ye lan, kuru adəma kazadala [[British]] ye ngawo kəriwu dinaye kən tilomi yen sa sha Tanganyika lan ganotənadən, zanzibar archipelago də sandi kərmai notoye gadeyero wallono. Ngawo kərmai kəlabe 1961-a 1963-a lan, karapka indidə kəlta 1964 lan United Republic of Tanzania kokkada.[15] Tanganyikadə kərmai kəlakəl [[British]] bero kəllatə kuru Tanzaniadə kərmai kəlakəlbero kara.[16 Kudəro isina, lardədə kərmai kura lardəye bərni kura lardəyedə bərni gomnatiye ([[Dodoma]]) lan kara.[17] Bərni kura kureye [[Dar es Salaam]] də, ofis gomnatiye nguwuso nanzən mbeji kuru shima bərni kura lardəye, ci njiye kura, kuru dawudi kasuwuye kura.[15][18][19] Tanzaniadə lardə jamiyya fal ye kuru jamiyya demokradiya be Chama Cha Mapinduzi kərmaidən kara.[20] == Lamintǝ == dz3b60hexzx9uw27gkj1ntgcmdu27jp 0 2044 23700 23699 2025-04-25T00:03:27Z Umargana1 21 23700 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Uganda''',[b] hukumamen Republic of Uganda,[c] shima lardə do gədi [[Africa]] ye lan cidi bawo. Gədinzən [[Kenya]] sha kalangaiyya, yalanzən [[Sudan]] Anəmye, fətenzən Democratic Republic of [[Congo]], Anəm-fətenzən [[Rwanda]], kuru anəmnzən [[Tanzania]]. Nasha anəmyedə nasha laa kəmaduwu Victoria be mbeji, shidoni Kenya-a [[Tanzania]]-a yakkatadə. [[Uganda]] də sha mairi Bugandaye lan bowotə, shidoni nasha kura anəmye zamzənadə, [[Kampala]] kunten, kuru təlamzə [[Luganda]] də zauro manatin; təlam do hukumaye shima Nasara. Nashadə kaduwuwa kada kasharu, kawu kufu Bantuyeya [[Nilotic]] yeya saa 3,000 kozənalan isayinro. Karapkawa anyi mairiwa duno'a alamanna Mairi [[Kitara]] yeyi koksana. Kənde kasuwuwu [[Arabic|Arab]] be suro saa 1830sbe-a kuru kulashiwu [[British]] be suro dareram karnu kən 19thbe-adə shima badiyaram lardəwa diyabeye dunonzawo. [[British]] ye Protectorate Uganda ye suro saa 1894 yen kokkono, adəye fuwuro siyasa'a fuwujinro fuwuzəna. Ugandaye kərmai kəlabeye suro saa 1962yen ciwondo, [[Milton Obote]] shima Waziri burwoyewo. Shi Mengo Crisis 1966 yedə kəriwu kura mairi Buganda ye'a suwudəna, kuru lardədə'a nizam majaliskuye lan kura lardəye ro kalaktə'a. [[Idi Amin]] be kərmainzə askərraye suro saa 1971yen səsangənadə shima kərmai nəmzalumye duwo am kada cezəna-a razəgə ngawotə-a suwudə, hatta suro saa 1979yen shiga kərmaidən cotulowo. Yoweri Museveni ye karapka kəriwuwa lardəye (NRM) də kərmaiya səmowona suro saa 1986 yen ngawo kəriwu kəriwuwa saa arakkəye lan. Adəye nəlefa-a wuratə razəgəbe-a suwudəna, amma kəndowa nəmzalumye-a hakki adammanabe-a latədə gozaa kowada. Datəgəram kərmai kura lardəye baro diwo-a, karnolan nəmzalum-a nəmzalum-a, hangalza kəla fuwu demokradiya Ugandabeyen səsangəna. == Lamintǝ == 3zcsmjkzu8z46lavg0bzfh7ta0fyjxj 0 2045 23775 23774 2025-04-28T05:09:56Z Umargana1 21 23775 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Idi Amin Dada Oumee''' (Uganda ye, UK ye,sha katambo 30 May 1928) bawono 16 August 2003) shima cidama askərraye [[Uganda]] ye kuru siyasama do kərmai suro saa 1928 lan cidazəna ma. 1979. Shidə kərmai askərraye sədin kuru shidə kərmai zauro nəmzalumye suro gargam dunyabe zamanben gotəna.<ref>https://www.thoughtco.com/biography-idi-amin-dada-43590</ref> Amin də baanzə tǝlam [[Kakwa]] yǝ kuru yanzə [[Lugbara]]. Suro saa 1946-yen, shiye askərra [[King's African Rifles]] (KAR) ye dəro kəllatə naptə bəri detəyen. Shiye daraja lieutenant ro ciwono, kəriwuwa [[British]] ye kəla am [[Somalia]] ye tawayewuyen kuru daji kəriwu Mau Mauye [[Kenya]]lan sədindən cidazəna. [[Uganda]] də kərmai kəlabe suro saa 1962yen [[United Kingdom]]lan sawandina. shima [[King's African Rifles]] (KAR) soja'a kərmai kərmai [[British]] ye dəro kəllatə naptə bəri detəyen. Sha daraja [[lieutenant]] ro ciwono, kəriwuwa [[British]] ye kəla am [[Somalia]] ye tawayewuyen kuru daji kəriwu [[Mau Mauye]] [[Kenya]]lan sədindən cidazəna. [[Uganda]] ye kərmai kəlabe [[United Kingdom]] lan səwandəna suro saa 1962 yen, kuru Amin də suro askərrayen napkono. nasha banama komanda askərraye ro cizəna suro saa 1964 yen kuru ngawo saa indiyen komandaro wallono. Sha nowada kura lardǝ Ugandabe [[Milton Obote]] dǝ shiga sǝtayinro dawarzǝna kǝla kungǝna askǝrrabe zalǝmtǝben, adǝnankadǝro shiye 1971lan kǝrmaiya Ugandabe dǝga sǝta kuru kǝlanzǝ kura lardǝbe ro warmajiwo. Loktu kərmainzən, Amin də mai kərmai lardəwa fəteyero walzənadən cizə bana [[Israel]]ye sədinro wallono, [[Libya]]ye [[Muammar Gaddafi]]-a, [[Zaireye Mobutu Sese Seko]]-a, [[Soviet Union]]-a, gədi [[Germany]]-aye banazayinro wallono. Suro saa 1972 lan, Amin ye am [[Asia]]ye duwono, nguwunzaso am [[India]]-Uganda ye, adəye səkə [[India]] ye nəm kamza kərmaizə'a rozəna . Suro saa 1975 lan, Amin ye kura karapka [[African Unity]] (OAU) ye dəga gozəna, karapka kate gomnatiye do nəm tilo kate lardəwa [[Africa]]ye fuwutəgəro dawartənama. [[Uganda]] də shiye wakil kəlakəl kəla hakkuwa adammanayen saa 1977 lan səta 1979 ro saadənan.<ref>https://web.archive.org/web/20090606025442/http://www.ypfp.org/the_last_king_of_scotland_idi_amin_and_the_united_nations</ref> [[United Kingdom]] ye nəm kamza Uganda'a 1977 lan namgono, kuru Amin ye wono shiye British'a kəriwuzəna kuru "CBE" də'a kəla darajanzə "Kənasartəma Daula [[British]]ye" ro sərana.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Idi_Amin#cite_ref-Keatley_10-4</ref> == Lamintǝ == 0yq4o469pml6cmjv7vqb8iks1a19bkz 0 2046 23711 23710 2025-04-26T09:23:46Z Нохчийн борз! 493 23711 wikitext text/x-wiki [[Liwuram:Flag_of_Belgorod.svg|thumb|Alamari Belgorod]] '''Alamari Belgorod''' — alama rasmiya dəga nəmgəjiwa (alama kəndəkeyea ro) gari [[Belgorodbe Oblast]] [[Belgorod]]be [[Federation Rusiabe]]. Alama ye alama nəmgəji kawəne kəla kargabe duwun gariwaabe. Alama yən kuttə tədəye dəgan ye 22 Yuli 1999 təsdiqin shawara Lamba 321 Majalis Deputihawa Gari Belgorodbe dəgan kən kəri Register Heraldic Daulabe Federation Rusiabe ye lamba rijista 978 tədəa ro kən 2002. <ref name="ф321">Решение Белгородского городского Совета депутатов от 22.07.1999 № 321 [http://www.guest-belgorod.ru/index.php?ds=6644 «О внесении изменений в решение городского Совета депутатов от 18 июня 1999 года № 279 „Об утверждении Положения о флаге города Белгорода“»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190214002605/http://www.guest-belgorod.ru/index.php?ds=6644|date=2019-02-14}}</ref> == Bayani == Alama ye kəmbal kaluwu yiribe, karejiya kəsa kamdəa yiriro: kareji falga buluro, kəskawo - kəlawo. Kareji falga bulu alamabe dəga nama heraldic yiri təsvirin. Kareji falga kənəm dəga kəmgə kura goldibe shiye kuraaro tədə. Kəmgə falga bultur kəla fəfətəyea kəmkənaro təsvirin. <ref>https://militaryarms.ru/simvolika/goroda/flag-belgoroda/</ref> == Maddawa == j2x0pj3q3l5c2hon7evvxniybqa1wg0 0 2047 23712 2025-04-26T09:24:18Z Нохчийн борз! 493 Redirected page to [[Russia]] 23712 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Russia]] b90dcgx803jy7rhx7y0bvagtnjoyj5l 0 2048 23726 23724 2025-04-27T15:27:07Z Umargana1 21 23726 wikitext text/x-wiki {{Databox}} === Mozambique === Mozambique, hukumamen Republic of Mozambique, shima lardǝ do suro anǝmgǝdi [[Africa]] yen kara kuru gǝdiyanzǝn kǝmoduwu [[India]] bə, yalanzǝn [[Tanzania]], yalafǝtenzǝn [[Malawi]]-a [[Zambia]]-a, [[Zimbabwe]]-a fǝtenzǝn, kuru [[Eswatini]]-a kuru [[South Africa]]'wa anǝmnzǝn kuru anǝmfǝtenzǝn. Kərmai lardəye duno'a də sha [[comoro]] 'a, [[mayotte]] 'a, [[madagascar]] 'a lan yeksəna tasha [[mozambique]] yen gədi lan. Bərni kura lardəyedə shima [[Maputo]] .Kate karni 7meya 11meyadən, bəla'a ci kəmaduwuye Swahiliye kada nadən garrada, shidoni fuwutə adaa [[Swahili]] yeya təlamma kadaayeya banazəgəna. Dareram zaman daubedən, bərniwa anyi kasuwuwu [[Somalia]]-a, [[Ethiopia]]-a, [[Egypt]]-a, [[Arabic|Arabia]]-a, [[Persian|Persia]]-a, [[India]] aye nguwuro lezayin.[10] Bəlaro [[Vasco da Gama]] ye suro saa 1498yedə shima kənshe Portuguese yewo, sandidoni gana-ganan lardə noto-a nabtə-a badizanadə suro saa 1505 yen. Ngawo karnu diyau kərmai [[Portuguese]] yedən, [[Mozambique]] ye kərmai kəla bə səwandəna suro saa 1975yen, ngawo adəyen amma Mozambique yǝro wallono. Ngawo saa indi kərmai kəla bǝ sətana yen, lardədə kəriwu fatobe duno'a kuru kuruwu'a ro gaana shi doni saa 1977 lan səta 1992 ro saadənama. == Lamintǝ == 19xfw2q9l8oben40msj7avlr6indyxe 0 2049 23772 23732 2025-04-28T05:01:30Z Umargana1 21 23772 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Maputo''' (Futu Portuguese lan notə: [mɐˈputu]) shima bərni kura lardə [[Mozambique]] ye kuru bərni kura lardə [[Mozambique]] ye. Datəgəram lardədəye anəmlan kara, kalangai [[Eswatini]]-a [[South Africa]]-ayedə kilomita 120 (mil 75) lan kara. Bərnidə nəm nguwu amye 1,088,449 (2017 lan) kəla cidi 347.69 km2 (134.24 sq mi) yen yekkata. Nasha kura Maputo yedə bərni shiti [[Matola]] ye dəga suronzən mbeji, kuru nəm nguwu amyedə 2,717,437. Maputodə bərni ci kəmaduwube, razəgənzə kasuwulan kara. Shidə nasha adabe zauro duno'a kuru fasal garbe gade-gade'aro nowata.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maputo#cite_ref-:0_6-1</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maputo#cite_ref-:1_7-1</ref><ref>https://www.nytimes.com/2014/03/09/travel/in-search-of-the-real-africa-in-mozambique.html</ref>Maputodə buron sha [[Lourenço Marques]] lan bowotin (Təlam [[Portuguese]] ye: har saa 1976ro saadənan). Maputodə kəla kəmaduwu [[Indian]] bedən kara, na kəmoduwuwa [[Tembe]]-a, [[Mbuluzi]]-a, [[Matola]]-a [[Infulene]]-a kəltayindən. Bərnidə nasha cidaramye tulur mbeji, falnzawoso [[quarters]] au [[bairros]] ro yakkata. Bərnidə'a Maputo Province ye sha dəriza kəlzana, amma sha kəlanzə'a, kəriye gadero tən saa 1998 lan. Bərni Maputo ye də shima kəriye shiro ganawo ba kuru am nguwu'a suro [[Mozambique]] yen.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Maputo#cite_ref-:0_6-1</ref> == Lamintǝ == eb5h7bkp6cv85pljk2lv79m9mflzqkl 0 2050 23770 23769 2025-04-28T04:52:09Z Umargana1 21 23770 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Anəm Africa yǝ''', hukumamen sha Republic of South Africa (RSA) də, shima lardə do anəm [[Africa]] yǝ wo. Lardəwanzə laardə anəmlan kilomita 2,798 (mil 1,739) ci kəmaduwuye shidoni [[Atlantic Ocean|kəmaduwu Atlantic]] anəmye-a [[Kǝmaduwu india bǝ|kəmaduwu India]] be-a lan lezənadə; gədi-a yala-gədi-a lan [[Mozambique]]-a [[Eswatini]]-a; kuru [[Lesotho]] 'a zaksəna.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Guy_Arnold</ref> Nəm kuranzədə kilomita square 1,221,037 (mil square 471,445), lardədə nəm nguwu am miliyon 62 samin. [[Pretoria]] də shima bərni kura kərmaiye wo, [[Cape Town]] də shima bərni kura majaliskuye wo kuru Bloemfontein də shima bərni kura sharaye wo.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/South_Africa#cite_ref-Marais_Twala_2020_pp._49%E2%80%9362_19-1</ref> Bərni shiro kurawo ba, nəm nguwu jamibedə shima [[Johannesburg]], ngawonzən [[Cape Town]]'a [[Durban]]'a. Kulashi [[archaeologic]] beye fǝlezǝna kǝla jili adamgana be gade gade gade lardǝ awuth Africa bedǝn alamanna saa miliyon 2.5 kozǝnadǝn, kuru adamgana zamanbedǝ na shimadǝn nabsana saa 100,000 kozǝnadǝn. Amma burosalakye nowatadə sandima asal [[Khoisan]] ye, kuru amma təlamma [[Bantu]] ye manazan fəteya dawu Africayelan dare nadəro lezana saa 2,000 səta 1,000 kozənalan. Yaladən, mairi [[Mapungubwe]] bedə karnu kən 13th lan kokkatə. Suro saa 1652 yen, [[Dutch]] ye naptəram [[Europe]] ye buro salak ye Table Bay lan kokkada, kuru suro saa 1795-a 1806-a lan, [[British]] ye sha səmowona. Shi Mfecane dǝ, loktu fitəna kura-kurabe, mairiwa Africabe kada koktǝro suwudǝna, mairi [[Zulu]] be kunten. Nashadə waltə tunotəna, kuru diamond-a dinar-a təbandəna, adəye faltə nasha cidaram-a bərnitə-aro suwudəna. Kəlakəl South Africayedə 1910lan kokkada suro [[Cape]]-a, [[Natal]]-a, [[Transvaal]]-a, Orange River-ayen, 1961lan republicro wallono. Capedən nizam nəm kamtəye jili kadaye mbeji yaye, gana-ganan baro wallono, kuru amma sələm South Africaye ngəwunzaso nəm kam kəlanzaro == Lamintǝ == aeconesb74q2d959wd27l39kuf95z1k 0 2051 23741 2025-04-27T18:12:35Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[South Africa]] to [[Africa Anǝm yǝ]] 23741 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Africa Anǝm yǝ]] nqf2z7dej8l6u4xmdbvbvic4tyjq4bg 0 2052 23746 2025-04-27T18:22:24Z Umargana1 21 Umargana1 moved page [[Atlantic Ocean]] to [[Kǝmaduwu Atlantic yǝ]] 23746 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kǝmaduwu Atlantic yǝ]] f5zqyv3bxfahmg9faag5qpybv06cg7s 0 2054 23771 23765 2025-04-28T04:55:39Z Umargana1 21 23771 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Cape Town''' də shima bərni kura majaliskuye [[Africa Anǝm yǝ|Africa Anǝm ye]] wo. Shima bərni dina lardədəye kuru na majalisa [[Africa Anǝm yǝ|Africa anem yǝ]].<ref>https://www.news24.com/News24/10-SA-city-nicknames-and-why-theyre-called-that-20150622</ref> Cape Town də shima bərni kura kən indimi lardədən, ngawo [[Johannesburg]] yen, kuru shima bərni kura fəte Cape ye lan.<ref>http://www.south-africa-tours-and-travel.com/provinces-of-south-africa.html#The%20Western%20Cape%20province</ref> Bərnidə nasha bərni kura Cape Town be. Bərnidə sha ci kəmaduwuye lan nozana, nashanzə alagəlaye suro [[Cape Floristic Region]] yen, kuru na'a alamanna [[Table Mountain]] 'a [[Cape Point]] 'a. Suro saa 2014 yen, Cape Town də shima na do ne [[New York Times]] ye sha ziyara ro ngalwo ma. kuru shiye shima lamba falwo [[Daily Telegraph]] ye suro saa 2016-a 2023-a indison. Ci kəmaduwu Table Bay yedən kara, nasha [[City Bowl]] Cape Town yedə shima bərni dina [[Western Cape]] ye dəwo, ada'a zauro faida'a. Shiga kamfani [[Dutch East India]] be (VOC) dəye kokkono na mara njiye Dutchbe gədi Africabe-a, [[India]]-a, gədi farbe-aro lejinro. [[Jan van Riebeeck]] ye kənshenzə 6 Aprilye saa 1652lan [[VOC Cape Colony]] də kokkono, nabtəramma [[Europe]] ye buro salakye [[Africa Anǝm yǝ]] lan. Cape Town də məradənzə buroye də'a kozəna, nasha ✓[<nowiki/>[[Europe]]]] ye buro salak ye [[Castle of Good Hope]] lan, kuru na arziyi'a ada'a [[Cape Colony]] ye dəro wallono. Kawu zaman dinarbe [[Witwatersrand]] be-a [[Johannesburg]] be fuwutə-aro, Cape Towndə shima bərni kura [[Africa Anǝm yǝ]] bewo. == Lamintǝ == 86hhewl324dit5539pp9volp8er0rsm 0 2055 23766 23759 2025-04-28T04:45:42Z Umargana1 21 23766 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Johannesburg''' (/dohannesburg) Joburg, Jo'burg au "Bərni dinarbe")<ref>https://www.southafrica.net/za/en/travel/article/the-history-of-joburg-city-of-gold</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210118162157/https://www.flymango.com/en/explore/johannesburg-the-city-of-gold</ref> shima bərni doni am ngəwu'a suro South Africayen. Am 5,538,596 bərni Johannesburg tilonzən kuru am miliyon 14.8 samin suro bərniyen. sha megacity ro gozana kuru bərni kura 100 dinaye dəye falnza.<ref>https://www.citypopulation.de/en/world/agglomerations/</ref><ref>https://census.statssa.gov.za/#/province/7/2</ref> Johannesburg də shima bərni kura lardəye Gauteng ye də, lardə do zauro arzinyi'a suro South Africa ye lan, kuru shima bərni kura shararam lardəye dəwo, shararam kura lardəye də.<ref>https://api.semanticscholar.org/CorpusID:149346012</ref> Bərnidə suro kau Witwatersrandbedən kara, nadə shima dawudi kasuwu dinarbe-a mineralbe-a dunyabewo. Bərni shiro galiwuwo ba suro Africayen GDP'a arzinyi kəlanzəye'a lan, Johannesburg də bərni kura arziyibe South Africa ye kuru shima fato kasuwu kura suro lardədəye, shiro Johannesburg Stock Exchange gultin də.<ref>https://www.henleyglobal.com/publications/africa-wealth-report-2024/africas-wealthiest-cities</ref> Johannesburg də suro saa 1886 lan kokkada, <ref>https://www.britannica.com/place/Johannesburg-South-Africa</ref> ngawo dinar təbandənayen, kəla cidi kuloye lan. Suro saa mewun, nəm nguwudə 100,000 ma kozənaro wallono, dalil dinar kura doni Witwatersrand lan təbandindəye sha səkkə.<ref>https://www.iol.co.za/travel/south-Africa/northern-cape/a-jubilee-that-truly-sparkles-1332007</ref> Johannesburg zamanbedə bərniwa gade-gade kureye kəltəna, bəladiya'a kuru naptəramma, adəye letəgəramma zaman nəmkadiyi gadetəye fəlejin. Soweto də ("Bəla'a fəteye anəmye"), bərni "am sələm bas" ro sha sutuluwuna har 1994 ro saadənan, shima na doni gargammamen zauro faida'a South Africa zamanye. == Lamintǝ == 5fwg9jflvfzib1cc44p16ptod60gimq 0 2056 23820 23819 2025-04-30T21:00:34Z Umargana1 21 23820 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Zimbabwe''',[c] hukumamen Republic of Zimbabwe, shima lardǝ cidibe suro Anǝmgǝdi Africaben, ndikate kǝmoduwu Zambezibea kuru Limpopobea, shiga Anǝm Africabe anǝmlan, Botswana anǝmfǝtenzǝn, Zambia yalanzǝn, kuru Mozambiquedǝ gǝdinzǝn. Bərni kura lardəyedə shima Harare, kuru bərni kura kən indimidə shima Bulawayo. Lardədəwo misallo am miliyon 16.6 yeyi suro isawu 2024ben,[15] Zimbabwebe kaduwunzə kuradə shima Shona, sandidə kashi 80% nəmngəwu amsobedə, ngawodən Ndebele Yalabe a kuru am sənana gadeso a. Zimbabwedə təlamma hukumabe 16 mbeji,[3] Nasara-a, Shona-a, Ndebele-adə sandima zauro nowatadəwo. Ngawodən Ndebele yalaye-a amma sənana gade-a. Zimbabwedə təlamma hukumabe 16 mbeji,[3] Nasara-a, Shona-a, Ndebele-adə sandima ngəwuwo. Shi Zimbabwedə shiye wakil United Nationsbe, kuru nasha fuwutəbe Anəm Africabe a, kəlakəl Africabe a, kuru kasuwu nowata gədi a anəmbe a Africabe a. Nashadə tussuna amma Sanye nabsana kuru amma Bantuye nabsana saa 2,000 kozənalan. Badiyaram karnu kən 11 lan am Shonabedə bərni Zimbabwe kuradə garzana, shi dəwo na kasuwube kura Africabe ro walzənadə karnu kən 13 lan.[16] Na shimadən, mairi Zimbabwebe koktəna, mairi mutapabe-a Rozvibe-a ngawonzən. Kamfani Britishye anəm Africaye Cecil Rhodesyedə nasha Rhodesiayedə kalangayya 1890lan sa Mashonalanddə zuwunadən kuru dare 1893lan Matabelelanddə zuwuna ngawo kəriwu Matabeleye buroyedən. Kərmai kampaniyedə 1923lan daano sa Southern Rhodesiadə kərmai kəlanzəye Britishye sədinro koktənadən. Suro saa 1965yen, gomnati am bəl ganadəye kəlanza kərmai kəlabe Rhodesiaro warmajiwo. Kəriyedə nəm tilotə dunyabe-a kəriwu guerrillabe saa 15-a askərra sələm nationalistbe-a sətana; adəye səkə tawadəga nəlefabe dəwo kərmai de jurebe Zimbabwebe suro kəntawu Aprilbe saa 1980ben koksənadə. == Lamintǝ == bu97f5t9b0zxm5eyhvxj8lvnai9q7p7 0 2057 23789 23788 2025-04-29T15:36:09Z Aliyu Cisse 43 23789 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Botswana''', [c] hukumamen shiro Republic of Botswana gultində, [d] shima lardə do suro Anəm Africa yen cidi bawo. Botswanadə nasha cidibedə səlala, alamanna ci 70 nashanzəyedə nasha Kalahari Desertbe. Anəmnzən kuru anəmgədinzən [[South Africa]] , fətenzən yalanzən Namibia, yalanzən [[Zambia]] , kuru yalagədinzən [[Zimbabwe] [. Nəm nguwu am miliyon 2.4 ma kozəna kuru nəm nguwu cidiye [[France]] 'a rataltəyin, Botswana də shima lardə do nəm nguwu am gana'a dunyalan. Haiyaro shidə lardə-kəriye amma Tswanayedə, sandidoni ci 80 nəm nguwu ammayedə karənga. Kaduwu Tswanayedə nguwuso amma təlamma Bantuye manazandə sandidoni anəm [[Africa]] yero hijrazanadə, Botswana zamanye kunten, mowontə kadalan kawu AD 600yero. 1885lan, [[British]] ye nadəa sonotə kuru nzəliwo su Bechuanalandyedə warmajiwo. Nasha [[Africa]] ye kərmai notoyen, [[Bechuanaland]] də kərmai kəlanzəye Commonwealthye ro wallono cidiya sunzə kərmayero yim 30 September 1966. Tun loktudən, shidə kərmai majaliskuye karno demokradiyaye sambisoro tədinba, amma Botswana Democratic Partyye sha sunotin har saa 2024ro. Saa 2024 lan, Botswana də shima lardə do riswa kəmbu gana'a kən yakkəmewo suro Africayen futu riswa kəmbu asutəye Transparency Internationalye baksənadən. == Laminte == dx50vqh1ophblb6xcode8qlxjfkavcw 0 2058 23793 23792 2025-04-29T15:43:26Z Aliyu Cisse 43 23793 wikitext text/x-wiki Durban (Zulu: eThekwini, itheku lan ma'ananzə "bay, lagoon") shima bərni kən yakkəme nəm nguwu jamaye South Africa lan, ngawo Johannesburg'a Cape Town'a yen, kuru bərni kura suro kəriye KwaZulu-Natal ye də. Gədi ci kəmaduwu South Africabedən kara, kəla Natal Bay kəmaduwu Indiabedən Durban də shima bərni ci kəmaduwuye zauro jama'a suro Africaye cidiya Saharayen kuru buron sunzə Port Natal. Yala ci kəmaduwube-a dawu bərnibe-adə ci kəmoduwu Umgenibe mbeji; dawu bərnidəye fətenzədə kəla kau Bereaben cijin; kuru anəmlan, ci kəmaduwubedən kashi, shima Bluffwo. Durban də shima bərni kura bəladiya eThekwini ye dəwo nəm faraknzə 2,556 km2 (987 sq mi) kuru nəm nguwu amye miliyon 4.2 suro saa 2022 yen. nəm nguwu jama bəla kurayedə Africaye shiro kurawo ba kəla kəmaduwu Indian Ocean yen. Suro bərnidəyen nəm nguwu am Durban yedə 595,061 suro saa 2011 yen.[2] Bərnidə yanawunzə kəliye, kawudo'a, nəmkəluwu'a kuru nəmkəluwu'a, nəmkəluwu'a.[7] oxyfkvt1kygq8ftvro9edhfru0asims 0 2059 23818 23817 2025-04-30T20:06:07Z Umargana1 21 23818 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Shi Lusaka (/luːˈsɑːkə/ loo-SAH-kə) shima bərni kura kuru bərni kura Zambia ye. Shidə bərni doni zauro fuwujinma suro anəm Africayen fal.[7] Lusaka də nasha anəm plateau dawuyedən kara kuru nəm kuruwunzə alamanna mita 1,279 (4,196 ft) yeyi. Saa 2019 lan, nəm nguwu am bərnidəyedə alamanna miliyon 3.3 yeyi, amma nəm nguwu am bərniyedə miliyon 2.5 ro somtəna saa 2018 lan.[8] Lusakadə shima dawudi kasuwu-a gumnati-a Zambiaye kuru laiya kura-kura diyau lardədəye yala-a, anəm-a, gədi-a, fəte-aro lejin dəga kəlzəna. Nasaradə shima təlam hukuma bərnidəyewo, amma Bemba-a Nyanja-adə sandima təlamma zawalye ngəwuro manatinmawo. Shada buro salakkin nabtəramma nabtəye nadən tuwandənadə karnu kən 6me AD, nabtə burosalakye nowatadə karnu kən 11me. Daji shidə fato amma Lenje-a Soli-aye karnu kən 17me au 18medən. Bərni zamanbe koktənzədə 1905 lan waka'ano, sa shidə kərmai Britishye Rhodesia yalabedən kara, shidoni kampani British South African Company (BSAC) də shima sənotinmadə. BSAC ye zawal maara cidiye garzəna shidoni minenza Copperbelt lan Cape Town'a kəljinma kuru Lusaka də sha na njiye datəye ro gozana kəla zawal shima dəyen, sunzə kəla kura Lenje ye shiro Lusaaka gultin dəyen. Barewu Afrikanerye bəldə daji nadən napsana kuru Lusaka'a na kasuwuye nashadəyero kalakca, kərmainzə'a goza. == Lamintǝ == omkgy3817ivuvhgdslmo1jjvy9c92ev 0 2060 23816 23815 2025-04-30T20:04:45Z Umargana1 21 23816 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Angola,[a] hukumamen Republic of Angola,[b] shima lardə do ci kəmaduwu fəte-dawu Anəm Africaye. Shima lardə Portuguese-manajinma (Lusophone) kən indimi nəm kuranza-a nəm nguwu jamanza-a lan kuru shima lardə kura kən tulurmin Africalan. Anəmnzən Namibia kalangaiyya, yalanzən Democratic Republic of Congo, gədinzən Zambia, fətenzən kəmoduwu Atlanticbe shiga kalangaiyya. Angoladə kəriye shiro exclave gultində mbeji, kəriye Cabindadə, shidoni Republic Congo-a Republic Democratic Congo-a kalangaizənadə. Bərni kura lardəye kuru bərni do am nguwu'a də shima Luanda. Angoladə zaman Paleolithicben təmmaro napsana. Ngawodo Bantuye faraktənza nadəro nazənayen, kəriyata karni 13medən kokkada kuru kəlakəlro sarakkada. Mairi Kongo ye də karnu kən 14th century lan mairi'a gade so'a nəm duno'a səbandəna. Am Portugueseye kulashiwudə nəmkam ndikate Kongo'a 1483lan kokkada. Anəmdən mairiwa Ndongo-a Matamba-a mbeji, mairiwa Ovimbunduyedə anəmro cizəna, kuru mairiwa Mbundayedə gədilan.[9][10] == Lamintǝ == odp32l4tvvc2a6hofmeytvla14vh5er 0 2061 23804 23803 2025-04-29T16:01:14Z Umargana1 21 23804 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Lardə United Kingdom (UK) au Britain lan notənadə, shima lardə doni yala-fəte Europebe, ci kəmaduwu cidibedən. Suronzan England-a, Scotland-a, Wales-a, yala Irelandbe-a mbeji. Suronzan England-a, Scotland-a, Wales-a, yala Ireland-a mbeji. UK də suronzən jazira Great Britainbe mbeji, nasha yala-gədi jazira Irelandbe-a, kuru jazirawa sənana suro British Islesbe-a, nəmkuranza mil square 94,354 (244,376 km2) zamzəna. Yala Irelandbedə kalangai cidibe sha Republic of Ireland'a yakkata; attəson yayi, United Kingdom də sha kəmaduwu Atlanticbe-a, kəmaduwu yalabe-a, kəmaduwu Nasarabe-a, kəmaduwu Celticbe-a, kəmaduwu Irishbe-aye dəriza kəlzana. UK də kərmai nasha British Overseas Territories ye dəga rozəna, sandi do kəla kəmaduwu'a kuluwu'a kadayen kara'a dunya samma son. United Kingdom də nəm nguwu amye miliyon 68.2 samin suro saa 2023 yen. Bərni kura England'a United Kingdom'a ye də shima London. Bərni'a Edinburgh'a, Cardiff'a, Belfast'a də sandima bərni kura lardə Scotland ye'a, Wales ye'a, Northern Ireland ye'a. h5ergnylfyo9qalrr5hqgklmylybb4l 0 2062 23814 23813 2025-04-30T20:03:19Z Umargana1 21 23814 wikitext text/x-wiki {{Databox}} Kuwait də, lardə Kuwait ye ​​də shima lardə do fəte Asia ye lan kuru nasha siyasaye do Middle East lan notəna də. Shidə cidiya yala Arabian Peninsulabedən kara kəla Persian Gulfben, yalanzən Iraq'a anəmlan Saudi Arabia'a ​​kalangaizəna.[13] Ci kəmaduwuye alamanna 500 km (311 mi) yeyi, Kuwait də kalangai kəmaduwuye sha Iran'a kəllata, Persian Gulf də'a farzəna.[14] Kuwait də bərni-kəriye, [15] am lardəye nguwuso bərni kura Kuwait yedən napsana, bərni kura kuru bərni kura.[16] Saa 2024 lan, nəm nguwu jamaye Kuwait yedə miliyon 4.82, suronzan miliyon 1.53 də am Kuwaiti ye kuru gabsəna miliyon 3.29 də am lardə diyaye lardə'a 100 ma kozənaye.[17] Kuwait də shima lardə do nəm nguwu am lardə diyaye'a dunyalan kən yakkəmewo nəm nguwu jamaye lan (am lardəye də kashi 30% nəm nguwu jamaye dəro cidiyan).[18] Kalangai Kuwait zamanbedə amsoye sha zamzana tun zaman kureben, musammanno dalil nashanzə zauro ngəla kəla Persian Gulfben karəngə ci kəmoduwu Tigris-a Euphrates-aben.[19][20] == Lamintǝ == 66k0csoaj4ssi7gwdnw0exssnf8xvws